docS³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego
download 
Stížnost Transkript
S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego
S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne Berühmte Pesonalichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in der Euroregion Pradziad das gemeinsame historische Erbe Významné osobnosti polsko èeského pohranièí Euroregion Pradziad spoleèné historické dìdictví ! S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne Berühmte Pesonalichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in der Euroregion Pradziad das gemeinsame historische Erbe Významné osobnosti polsko èeského pohranièí Euroregion Pradziad spoleèné historické dìdictví " Publikacja wydana w ramach projektu S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne wspó³finansowanego ze rodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu INTERREG III A CzechyPolska Fundusz Mikroprojektów w Euroregionie Pradziad oraz ze rodków bud¿etu pañstwa. Projekt zrealizowany przez Wydzia³ Promocji, Rozwoju Gospodarczeg i Programów Europejskich Starostwa Powiatowego w Nysie pod kierownictwem Anatola Buka³y. Zdjêcia: z archiwów prywatnych autorów Zdjêcia Wandy Pawlik i Jerzego Kozarzewskiego udostêpnione przez Gra¿ynê i Tadeusza Zdanowiczów. Projekt wspó³finansowany ze rodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu INTERREG III A CzechyPolska Fundusz Mikroprojektów w Euroregionie Pradziad oraz ze rodków bud¿etu pañstwa. POWIAT NYSKI Starostwo Powiatowe w Nysie ul. Moniuszki 9-10 48-300 Nysa tel. 077 408 50 00 fax 077 408 50 70 e-mail: [email protected] www.powiat.nysa.pl ISBN 978-83-60431-09-2 # Spis treci Wstêp ................................................................................................................................................ Franz von Ballestrem prezydent Reichstagu w³acicielem g³ucho³askiego Górnika ......... Ludwik van Beethoven ................................................................................................................... Konrad Emil Bloch noblista z Nysy .......................................................................................... Gebchard Leberecht von Blücher .................................................................................................. Moritz Brosig wybitny l¹ski kompozytor odkryty na nowo .................................................. Johannes Chrz¹szcz ......................................................................................................................... Jan Cybis .......................................................................................................................................... Joseph von Eichendorff .................................................................................................................. Samuel Fränkel ................................................................................................................................ Fryderyk II Wielki ........................................................................................................................... Czy Charles de Gaulle by³ w Nysie? ............................................................................................ Bernhard Grzimek cz³owiek legenda ......................................................................................... Miko³aj Henel von Hennenfeld ..................................................................................................... Max HerrmannNeisse .................................................................................................................... Bolko V Husyta ............................................................................................................................... Jan Kazimierz .................................................................................................................................. Jodocus de Czeginhals Jodok z G³ucho³az, opat l¹skich augustianów ................................. Jerzy Kozarzewski ........................................................................................................................... Ks. Karol Kozio³ek ......................................................................................................................... Joseph Krautwald portret artysty ............................................................................................... Markiz Marie Joseph de La Fayette wiêzieñ nyskich kazamat .............................................. Profesor Josef Wilhelm Limburg (18741955) ............................................................................ Adolf Lorenz twórca wspó³czesnej chirurgii ortopedycznej ................................................... Matthäus Apelles von Löwenstern ................................................................................................ ¯ycie i dzia³alnoæ Matki Marii Luizy Merkert, wspó³za³o¿ycielki zgromadzenia sióstr w. El¿biety ............................................................................................................................................ Stanis³aw i Waleria Nabzdyk ......................................................................................................... Jan Nepomucen ............................................................................................................................... Ksi¹¿ê biskup Franciszek Ludwik von Neuburg .......................................................................... Josef Obeth kamienna historia polsko-czeskiego pogranicza .................................................. Johann Georg III von Oppersdorff ................................................................................................ Wanda Pawlik .................................................................................................................................. Paul Peikert kronikarz oblê¿onego Wroc³awia ......................................................................... Max Pinkus ...................................................................................................................................... Vincenz Priessnitz (17991851) .................................................................................................... Georg Rasel (18821945) ............................................................................................................... Filip Robota ..................................................................................................................................... Bernhard Ruffert l¹ski historyk i nauczyciel z Nysy .............................................................. Christoph Scheiner wielki astronom i mi³onik nauk cis³ych ............................................... Ks. Johann Georg Schneider .......................................................................................................... o. Józef Schweter ............................................................................................................................ Ks. Ludwik Skowronek i jego zwi¹zek z dzisiejszym Orodkiem Caritas Diecezji Opolskiej w G³ucho³azach .......................................................................................................................... Ks. Aleksander Skowroñski ............................................................................................................ 7 11 16 18 23 27 31 34 38 43 45 47 51 55 57 61 65 68 73 76 79 84 87 92 97 99 108 113 116 119 124 127 130 135 138 142 145 148 153 157 161 164 169 $ Genera³ Friedrich Wilhelm von Steuben s³awny uczeñ nyskiego Carolinum ....................... Harry Thürk ..................................................................................................................................... Rafa³ Urban ..................................................................................................................................... Friedrich Bernhard Werner twórca widoków l¹ska ............................................................... Wok z Rosenberga ........................................................................................................................... Stefan Wyszyñski ............................................................................................................................. 171 176 178 181 186 189 % Wstêp Czy Charles de Gaulle by³ w Nysie? Co wspólnego maj¹ miniaturowe kury z tanzañskim parkiem Serengeti? Kto by³ najwiêkszym prudnickim przemys³owcem bran¿y w³ókienniczej? Co ³¹czy klasztor kapucyñski z Fryderykiem II Wielkim? Czy Vincenz Priessnitz wynalaz³ prysznic? Odpowiedzi na te i inne pytania znajd¹ Pañstwo w wydanej przez Starostwo Powiatowe w Nysie publikacji, która stanowi czêæ projektu pt. S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne, wspó³finansowanego ze rodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu INTERREG III A Czechy-Polska Fundusz Mikroprojektów w Euroregionie Pradziad oraz ze rodków bud¿etu pañstwa. Ksi¹¿ka zawiera sylwetki ponad piêædziesiêciu postaci, które w wiêkszy b¹d mniejszy sposób wp³ynê³y na ¿ycie kulturalne, spo³eczne i gospodarcze rozgrywaj¹ce siê na polsko-czeskim pograniczu. W ramach ca³ego projektu Starostwo Powiatowe w Nysie zorganizowa³o piêæ spotkañ, podczas których wyk³adowcy: Kazimierz Staszków, Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz oraz Franciszek Dendewicz, prezentowali losy poszczególnych postaci i ich powi¹zania z pograniczem polsko-czeskim. Wród tych postaci zabrakn¹æ nie mo¿e Josepha von Eichenorffa, który w sposób szczególny ³¹czy pogranicze polsko-czeskie, bo choæ ostatnie dwa lata swojego ¿ycia mieszka³ w Nysie, to jednak w okresie tym czêsto przebywa³ w Javorniku. Warto pamiêtaæ o tym niemieckim romantyku szczególnie teraz, w roku 2007, na który to rok przypada 150-rocznica jego mierci, i który og³oszono Rokiem Eichendorffa. Inn¹ niezwyk³¹ postaci¹ przedstawion¹ w niniejszej publikacji jest za³o¿ycielka Zgromadzenia Sióstr w. El¿biety-Maria Merkert, która przez 30 lat konsekwentnie s³u¿y³a blinim. Jak wielk¹ postaci¹ by³a Maria Merkert i jak wielkie by³y jej zas³ugi wiadczy fakt, i¿ 30 wrzenia 2007 roku zosta³a podczas uroczystoci w Nysie beatyfikowana. Oczywicie wspomniane wy¿ej sylwetki s¹ tylko namiastk¹ tego, co zawiera ta prawie dwustustronicowa publikacja. Znaleæ w niej mo¿na wiele ciekawych postaci, które niewa¿ne, czy przebywa³y u nas kilka godzin, dni czy lat, pozostawi³y po sobie lad i na zawsze wpisa³y siê do ksiêgi historii pogranicza polsko-czeskiego. A i ta liczba jest zbyt ma³a, by móc zaprezentowaæ wszystkich tych, dla których tereny te stanowi³y przystanek na drodze ¿ycia, b¹d spêdzili tu ca³e swoje ¿ycie. Serdeczne podziêkowania za wk³ad w realizacjê projektu nale¿¹ siê naszemu partnerowi Sdruení cestovního ruchu Jeseníky z umperka, autorom tekstów oraz wszystkim pracownikom Wydzia³u Promocji, Rozwoju Gospodarczego i Programów Europejskich Starostwa Powiatowego w Nysie. Zachêcam Pañstwa do zapoznania siê z nasz¹ publikacj¹, która w sposób szczególny, bo poprzez losy pojedynczych postaci prezentuje historiê, ¿ycie kulturalne, gospodarcze i spo³eczne pogranicza polsko-czeskiego. Byæ mo¿e pozwoli ona Pañstwu spojrzeæ na pogranicze polsko czeskie ich oczami, oczami wybitnego noblisty, poety, rzebiarza czy medyka. Czy oka¿e siê ono inne od dzisiejszego? O tym przekonaj¹ siê Pañstwo siegaj¹c po niniejsz¹ publikacjê. Serdecznie zapraszam do lektury i ¿yczê wielu wra¿eñ! Adam Fujarczuk Starosta Nyski & Einleitung War Charles de Gaulle in Neisse? Was haben Miniaturhühner mit dem Serengeti Park in Tansania gemeinsam? Wer war der Größte Unternehmer in der Textillindustrie in Neustadt in Oberschlesien? Was verbindet ein Kapizinerkloster mit Friedrich II dem Großen? Hat Vincenz Priessnitz die Dusche erfunden? Antworten auf diese und andere Fragen finden Sie in dieser Publikation, die von der Kreisverwaltung in Neisse herausgegeben wurde. Dieses Buch stellt einen Teil des Projekts ,,Berühmte Persönlichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes, in der Euroregion Pradziad das gemeinsame historische Erbe dar. Dieses Projekt wurde vom Europäischen Fundus für regionale Entwicklung im Rahmen des Programms INTERREG III A Tschechien-Polen Fundus für Mikroprojekte in der Euroregion Pradziad und aus den Mitteln des Staates finanziert. Dieses Buch beinhaltet kurze Biographien von über 50 Personen, die mehr oder weniger auf das kulturelle, gesellschaftliche und wirtschaftliche Leben, das sich in dem polnisch-tschechischen Grenzgebiet abspielte, Einfluss hatten. Im Rahmen des ganzen Projekts organisierte die Kreisverwaltung in Neisse 5 Treffen, auf denen die Dozenten: Kazimierz Staszków, Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz und Franciszek Dendewicz die Schicksale der jeweiligen Personen und ihre Verbindung zum polnisch-tschechischen Grenzgebiet präsentierten. Unter diesen Persönlichkeiten darf Joseph von Eichendorf nicht fehlen, der in besonderer Weise das polnisch-tschechische Grenzgebiet verbindet. Obwohl er nur zwei Jahre seines Lebens in Neisse verbrachte, besuchte er oft Javornik. Es lohnt sich besonders jetzt, im Jahr 2007 an diesen deutschen Romantiker zu denken, denn dieses Jahr wäre er 150 Jahre alt geworden, deshalb hat man auch das 2007 auch zum EichendorffJahr erklärt. Eine andere bemerkenswerte Persönlichkeit, die in diesem Buch ihren Platz hat ist die Begründerin der Versammlung der Heiligen Elisabeth Schwestern Maria Merkert, die 30 Jahre lang konsequent ihren Mitmenschen diente. Die Tatsache, dass Maria Merkert am 30. September 2007 in Neisse zur Heiligen erklärt wurde, zeugt von der Größe dieser Person und wie groß ihre Verdienste waren. Natürlich sind die oben genannten Persönlichkeiten nur ein kleiner Teil dessen, was dieses fast 200-seitige Buch beinhaltet. In diesem Buch kann man viele interessante Personen finden, die ungeachtet dessen, ob sie bei uns, nur ein paar Stunden, Tage oder Jahre verbrachten, doch eine Spur hinterlassen haben und sich für immer in die Geschichts-Chronik des polnisch-tschechischen Grenzgebietes eingetragen haben. Und doch ist diese Zahl noch zu klein, um all die Personen zu nennen für die, diese Gebiete eine Haltestelle auf ihrem Lebensweg darstellten oder die ihr ganzes Leben hier verbrachten. Wir danken herzlich unserem Partner Sdruení cestovního ruchu Jeseníky aus umperek, den Autoren der Texte und allen Mitarbeitern Abteilung für Promotion, Wirtschaftsförderung EU-Programme der Kreisverwaltung in Neisse für die Arbeit an der Realisation dieses Projekts. Ich ermuntere Sie, sich mit unserer Publikation vertraut zu machen, die in besonderer Weise, weil durch die Schicksale einzelner Personen die Geschichte, das kulturelle, wirtschaftliche und gesellschaftliche Leben des polnisch-tschechischen Grenzgebietes darstellt. Vielleicht erlaubt es Ihnen dieses Buch auf das Grenzgebiet mit anderen Augen zu blicken, den Augen eines bedeutenden Nobelpreisträgers, Poeten, Bildhauers oder Medizieners. Wird das was Sie sehen anders sein als heute? Das finden Sie mit diesem Buch heraus. Ich lade Sie herzlich zum Lesen dieses Buches ein und wünsche Ihnen viel Spass beim Entdecken! Adam Fujarczyk Landrat des Landkreises Neisse ' Úvod Byl Charles de Gaulle v Nyse? Co spoleèného mají miniaturní slepice s tanzanským parkem Serengeti? Kdo byl nejvìtím prùdnickým textilním obchodníkem? Co spojuje kapucinský kláter s Fryderikem II Velkým? Vynalezl Vincenz Priessnitz sprchu? Odpovìdi na tyto a jiné otázky se nacházejí v publikaci Starostwa Powiatowego v Nyse, která je souèástí projektu Vìhlasné osobnosti polsko-èeského pohranièí Euroregionu Pradìd spoleèné historické dìdictví, dotovaného se zdrojù Evropského Fondu Regionálního Vývoje v rámci Programu INTERREG III a ÈeskoPolsko s Fondù Mikroprojektù Euroregionu Pradìd a také státního rozpoètu. Kniha obsahuje opisy více ne padesát osobnosti, které více nebo ménì ovlivnily kulturní, spoleèenské a hospodáøské dìní na polsko-èeském pohranièí. V rámci celého projektu Starostwa Powiatowego v Nyse bylo zorganizováno pìt shromádìní na kterých lektoøi: Kazimierz Staszków, Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz a Franciszek Dendewicz pøedstavovali osudy jednotlivých osobností a jejich souvislostí s èesko-polským pohranièím. Mezi tìmito osobnostmi nemùe chybìt Joseph von Eichenorff, který obzvlátním zpùsobem spojuje polsko-èeské pohranièí, i kdy poslední dva roky svého ivota bydlel v Nyse, tak èasto v tomto období bývával v Javorníku. Je nutno zdùraznit pamì o tomto nìmeckém romantiku obzvlá teï, v 2007 roce, kdy bude jeho 150-té výroèí jeho smrti a tento rok byl vyhláen rokem Eichenorffa. Jinou nevídanou osobností pøedstavenou v této publikací je zakladatelka Zgromadzenia Sióstr w. El¿biety-Maria Merkert, která pøes 30 let slouila svým bliním. Jak velkou osobností byla Marie Merket a jak velký byl její pøínos, dokazuje fakt, e 30. záøí 2007 pøi ceremonií v Nyse byla blahoøeèena. Samozøejmì výe uvedené osobnosti jsou pouze náhrakou toho, co obsahuje témìø dvìstìstranná publikace. Je moné v ní najít mnoho zajímavých osobností, bez ohledu na to, jestli pøebývaly u nás nìkolik hodin, dní nebo rokù, ponechaly po sobì znak a navdy se zapsaly do knihy dìjin polsko-èeského pohranièí. Také toto èíslo je velmi skromné, abychom mohli pøedstavit vechny, pro které tyto území byla nìjakým ivotním azylem, neboli zde strávili svùj celý ivot. Srdeèné uznání za pøínos v realizaci projektu patøí naemu partnerovi Sdruení cestovního ruchu Jeseníky s umperka, autorùm textù a vem pracovníkùm Wydzia³u Promocji, Rozwoju Gospodarczego i Programów Europejskich Starostwa Powiatowego v Nyse. Povzbuzuji Vás k seznámení s naí publikací, která výjimeèným zpùsobem a to pøes osudy jednotlivých osobností pøedstavuje kulturní, hospodáøské a spoleèenské dìní polsko-èeského pohranièí. Je moné, e tato publikace dovolí Vám prohlédnout na polsko-èeské pohranièí z jejich zorného bodu. Oèima významného nobelisty , básníka, sochaøe nebo medika. Projeví se ono rozdílné od dneního? O tom se pøesvìdèíte v naí publikací. Srdeènì zvu k naí interpretaci a pøeji mnoho dojmù. Adam Fujarczuk Starosta Nyski Franz von Ballestrem prezydent Reichstagu w³acicielem g³ucho³askiego Górnika Pawe³ Szymkowicz Stare, pe³ne urokliwej architektury budowle, jakich nie brakuje w g³ucho³askim zdroju, dla wielu musz¹ kryæ liczne tajemnice. Mog¹ byæ one zwi¹zane zarówno z wa¿nymi wydarzeniami, jak i osobami, które na przestrzeni wieku, przewinê³y siê przez ich pokoje. Tak w³anie jest z by³ym orodkiem Zacisze II, znanym powszechnie jako Górnik. W³acicielem tego oryginalnego obiektu by³ hrabia Franz Xaver Ballestrem. Ma³o kto wie, ¿e przez blisko 10 lat, jako prezydent Reichstagu, by³, po cesarzu i kanclerzu, trzeci¹ osob¹ w II Rzeszy. Ród von Ballestrem siêga swymi korzeniami Italii, wywodz¹c siê ze starow³oskiej rodziny szlacheckiej. Nazwisko Balestreri lub Balestrero by³o stosunkowo czêsto spotykane w pó³nocnych W³oszech, g³ównie w Piemoncie. Wiele osób o takim lub podobnym brzmieniu spotkaæ mo¿emy w okolicach Turynu. Najwczeniejsze udokumentowane wzmianki o tej rodzinie Orodek wypoczynkowy Waldesruh pochodz¹ z lat 15651568. Pierwszym przedstawicielem rodu, który pojawi³ siê na terenie Niemiec by³ Giovanni Angelo Ballestrero di Castellengo. W roku 1730 s³u¿y³ jako pa na dworze ksi¹¿êcym w Weimarze, i w³anie wówczas zmieni³ brzmienie swojego nazwiska na Ballestrem. Franz Xaver, najwybitniejszy przedstawiciel rodu Ballestremów, urodzi³ siê 5 wrzenia 1834 r., w rodzinnym maj¹tku w³anie w P³awniowicach. Pierwsze nauki pobiera³ w szlacheckim konwikcie we Lwowie, a nastêpnie w katolickim gimnazjum w G³ogowie. W wieku 17 lat wyjecha³ do Belgii, gdzie najpierw uczy³ siê w szkole jezuickiej w Namur, a latach 18531855 studiowa³ na Akademii Górniczej w Liege. Po skoñczeniu studiów rozpocz¹³ s³u¿bê wojskow¹, dostaj¹c siê w randze podporucznika do stacjonuj¹cego we Wroc³awiu s³ynnego 1. regimentu kirasjerów l¹skich. Jeszcze na pocz¹tku s³u¿by wojskowej o¿eni³ siê z przedstawicielk¹ jednego z najstarszych l¹skich rodów szlacheckich, hrabiank¹ Jadwig¹ von Saurma Jeltsch. Czynnie bra³ udzia³ prawie we wszystkich konfliktach zbrojnych, toruj¹cych drogê do zjednoczenia Niemiec. W 1866 r. za udzia³ w wojnie z Austri¹ awansowa³ do stopnia rotmistrza, natomiast w kampanii przeciw Francji uhonorowany Krzy¿em ¯elaznym I i II klasy. Wojna ta skoñczy³a siê dla niego jednak ma³o szczêliwie. Podczas marszu na Pary¿ w 1871 r. spad³ z konia, ulegaj¹c kontuzji, w wyniku, której zmuszony zosta³ do opuszczenia armii. Mia³ w tym czasie 37 lat jego ugruntowan¹ ju¿ w pe³ni wiadomoæ tworzy³y trzy filary: wyniesiony z domu rodzinnego katolicyzm, umocniony s³u¿b¹ wojskow¹ pruski konserwatyzm oraz wietna orientacja w kwestiach przemys³owych, dziêki której móg³ sprawowaæ pieczê nad potê¿nym maj¹tkiem. Ju¿ w 1872 r. wybrany zosta³ z opolskiego okrêgu wyborczego do parlamentu niemieckiego Reichstagu. Pracowa³ równie¿ w l¹skim parlamencie prowincjonalnym Landtagu. By³ cz³onkiem katolickiej partii Centrum, drugiej pod wzglêdem wielkoci w Niemczech, której wkrótce sta³ siê niekwestionowanym przywódc¹. Hrabia zna³ polsk¹ gwarê górnol¹sk¹, pos³uguj¹c siê ni¹ chocia¿by w rozmowach ze swymi robotnikami. Wed³ug ró¿nych zapisków, na nabo¿eñstwach piewa³ i modli³ siê wraz z ludem po polsku. W 1890 r. zosta³ pierwszym wiceprezydentem Reichstagu. 7 grudnia 1898 r. wybrano go prezydentem parlamentu. By³ to szczyt jego popularnoci, na 287 deputowanych otrzyma³ a¿ 279 g³osów. Stanowisko to hrabia piastowa³ przez osiem lat. Okres ten charakteryzowa³ siê dobr¹ wspó³prac¹ ca³ego Reichstagu z kanclerzem Hohenloe a nastêpnie von Bülowem. Franz Ballestrem, nawet wród swych przeciwników politycznych, by³ bardzo szanowany za rzeczowoæ, inteligencjê i dowiadczenie. Sprawami do których przywi¹zywa³ szczególne znaczenie by³y: gospodarka, polityka socjalna, a tak¿e polityka wojskowa. Prezydentura hrabiego zakoñczy³a siê 13 grudnia 1906 r., z chwil¹ rozwi¹zania 11 Parlamentu Rzeszy. 72 letni magnat zakoñczy³ tym samym swoj¹ polityczn¹ karierê i wyjecha³ do rodzinnych P³awniowic. Ballestrem znany by³ z socjalnej opieki nad swymi pracownikami, zas³yn¹³ szczególnie budow¹ tzw. koloni robotniczych. Najwa¿niejsza z nich powsta³a we wsi Rokitnica, dzisiaj dzielnicy Zabrza, znanej g³ównie dziêki istniej¹cej tam Akademii Medycznej. Swego czasu, Rokitnica w³anie, uznana zosta³a za najnowoczeniejsz¹ i najlepiej zorganizowan¹ koloni¹ robotnicz¹ w Europie. Faktycznie by³a dzie³em pod ka¿dym wzglêdem wzorcowym. Zachowane do dzi domy, konstruowane na wzór domów wiejskich, otoczone sporym ogródkiem, zadrzewione, odbiega³y od tradycyjnych l¹skich familoków. Ka¿dy z kilkudziesiêciu domów zrealizowany by³ w odmiennym typie architektonicznym. Ka¿dy te¿ dysponowa³ odpowiednim wyposa¿eniem jak elektrycznoæ, czêsto wprowadzana pioniersko w³anie przez Ballestrema. Dodatkowo ka¿da z kolonii dysponowa³a w³asn¹ stacj¹ sióstr boromeuszek, które prowadzi³y nie tylko opiekê zdrowotn¹, ale i przedszkola gdzie bezp³atnie opiekowano siê dzieæmi górników, natomiast dla ich doros³ych córek przygotowano szko³y robót domowych. W 1908 r. dla swych robotników, Franz Ballestrem zakupi³w G³ucho³azach, wówczas uzdrowisku Bad Ziegenhals, orodek wypoczynkowy Waldesruh. Okazj¹ sta³a siê rocznica z³otych godów hrabiowskiej pary. Orodek zajmowa³ powierzchniê 11 hektarów, na co sk³ada³y siê równie¿; pobliski las, polany, a tak¿e staw granicz¹cy z budynkiem orodka. Górnicy mieli prawo przebywaæ w nim, wraz ze swymi rodzinami, przez dwa tygodnie. Warto zaznaczyæ, ¿e dojazd, utrzymanie i pomoc lekark¹, a tak¿e 3 marki dziennie na w³asne wydatki otrzymywali w prezencie od hrabiego. Powojenna popularnoæ G³ucho³az jako miejscowoci wypoczynkowej, wród górników i hutników by³ych kopalñ i hut hrabiego Ballestrema, by³a niczym innym jak w³anie konsekwencj¹ socjalnej opieki hrabiego i sponsorowanych turnusów w G³ucho³azach. Przypomnijmy, ¿e w latach piêædziesi¹tych, by³ taki okres w historii naszego miasta, kiedy to z Zabrza, Gliwic i Rudy l¹skiej, przyje¿d¿a³y specjalne poci¹gi, przywo¿¹ce na sobotnio niedzielny wypoczynek pracowników by³ych zak³adów Ballestrema. Wiêkszoæ z nich przyje¿d¿a³a tutaj ju¿ przed wojn¹. Równie¿ nazwa Górnik, chocia¿ ju¿ od wielu lat dla tego orodka nie obowi¹zuje, swymi korzeniami siêga w³anie czasów hrabiego. W 1905 r. Ballestrem ci¹gn¹³ do swego pa³acu w P³awniowicach m³odego i utalentowanego rzebiarza Josefa Karla Limburga. Póniejszy profesor sztuk piêknych i przyjaciel papie¿a Piusa XI, wykona³ dla hrabiego wiele wspania³ych dzie³. Pierwsz¹ by³a rzeba Giovanniego Baptisty Ballestro di Castellengo twórcy l¹skiej linii Ballestremów. W swej twórczoci Limburg uwiecznia³ równie¿ wspó³czesn¹ rodzinê Franza ! Ballestrema, oprócz popiersia prezydenta, znamy br¹zowe statuetki hrabiego i jego ¿ony, oraz specjalny medal z berliñskiej mennicy wykonany z okazji ich z³otych godów, oczywicie wed³ug projektu Limburga. Artysta zawita³ tak¿e do G³ucho³az, gdzie Ballestrem zleci³ mu wykonanie granitowego pomnika z p³askorzeb¹. Pomnik mia³ stan¹æ przy Górniczym Domu Wypoczynkowym. Niestety nie znamy jego tematyki ani wygl¹du, chocia¿ wszystko wskazuje na to, ¿e móg³ to byæ obelisk, który zniszczony, do dzisiaj stoi w pobli¿u orodka, przy czerwonym szlaku na Przedni¹ Kopê. Co roku, najwiêkszym wiêtem, w rodzinie Ballestremów by³o Bo¿e Narodzenie. Tego dnia wszyscy cz³onkowie hrabiowskiego rodu, mieli w obowi¹zku odwiedzenie wdów po górnikach, sierot i inwalidów. W ich prywatnych mieszkaniach lub pensjonatach spêdzali z nimi jaki czas i oczywicie wrêczali prezenty. Hrabia Ballestrem s³yn¹³ z tego, ¿e owe podarunki przygotowywa³ w³asnorêcznie. W³anie w tej sytuacji, gdy by³ ju¿ ciê¿ko chory, 24 grudnia 1910 r., dosiêg³a go mieræ. Pochowany zosta³ w ufundowanym przez siebie, kociele w. Józefa w Rudzie l¹skiej. Literatura: K o w a l s k i R.; Dzieje rodu hrabiów von Ballestrem na Górnym l¹sku w latach 17981945, Ruda l. 1998. R o s e n b a u m S.; Franz von Ballestrem magnat, przemys³owiec, polityk, w: Konversatorium Joseph von Eichendorf, Racibórz 2003. S c h m i d t J.; Ludzie i dzie³a. Artyci plastycy zwi¹zani z Gliwicami, tom III, Gliwice 2001. Wspomnienie (18341910) Hrabia Franciszek von Ballestrem, w: Gazeta Wyborcza Opole, z dnia 2 stycznia 2004, s. 8. S i t k o M.; Góry Opawskie. Przewodnik, G³ucho³azyPrudnik 1998 r. Franz von Ballestrem Präsident des Reichstags Eigentümer von ,,Górnik in Ziegenhals (poln. G³ucho³azy) Franz Xaver, der bedeutendste Vertreter der Familie Ballestrem, wurde am 5. September 1834 auf dem Familienbesitz in P³awniowicach geboren. Die ersten Schuljahre verbrachte er im adeligen Konvikt in Lwów und anschließend im katholischen Gymnasium in Glogau. Im Alter von 17 Jahren ging er nach Belgien, wo er zunächst in einer Jesuitenschule in Namur war und in den Jahren 1853-1855 auf der Bergmann-Akademie in Liege studierte. Nach dem Abschluss des Studiums machte er seinen Wehrdienst und kam als Leutnant in das in Breslau stationierte berühmte 1. Regiment der schlesischen Kürassiere. Noch zu Beginn seines Wehrdienstes heiratete er eine Vertreterin einer der ältesten schlesischen Adels-Familien, die Gräfin Jadwiga von Saurma Jeltsch. Er nahm aktiv an fast allen Gefechten teil, die den Weg für die deutsche Wiedervereinigung frei machen sollte. 1866 avancierte er für die Teilnahme an dem Krieg gegen Õsterreich zum Rotmeister und für die Kampagne gegen Frankreich wurde er mit dem Stahl-Kreuz der I. und II. Klasse ausgezeichnet. Doch während des Marsches auf Paris 1871 fiel er vom Pferd und war gezwungen die Armee zu verlassen. Er war damals 37 Jahre alt und sein Bewusstsein ruhte auf 3 Säulen: auf dem, aus dem Elternhaus mitgenommenem Katholizismus, der durch den Wehrdienst gefestigte Konservatismus und eine sehr gute Orientierung in wirtschaftlichen Fragen, dank dieser er das mächtige Vermögen verwalten konnte. " Schon 1872 wurde er aus dem Wahlkreis in Oppeln in das deutsche Parlament den Reichstag gewählt. Er arbeitete auch im schlesischen Provinzparlament dem Landtag. Er war Mitglied der katholischen Zentrum Partei, der zweitgrößten Partei in Deutschland und wurde bald deren unbeschrittener Anführer. Der Graf kannte den oberschlesischen Dialekt und benutzte ihn immer, auch wenn er nur mit seinen Arbeitern sprach. Verschiedenen Aufzeichnungen nach, sang und betete er auf der Messe mit dem Volk auf Polnisch. 1890 wurde er zum ersten Vizepräsidenten des Reichstags gewählt. Am 7. Dezember 1898 wurde er Präsident des Parlaments. Zu den Sachen, an denen ihm am meisten lag waren: die Wirtschaft, die Sozialpolitik und auch die Armee. Ballestrem war bekannt für seine soziale Betreuung für seine Mitarbeiter, er wurde besonders berühmt für den Bau der so genannten Arbeiterkolonien. Die wichtigste von ihnen entstand im Dorf Rokotnica, heute ein Stadtteil von Zabrze. Zu der Zeit jedoch galt Rokotnica als die modernste und am besten organisierte Arbeiterkolonie in Europa. 1908 kaufte Franz Ballestrem für seine Arbeiter in dem Kurort Bad Ziegenhals, das Freizeitzentrum ,,Waldesruh. Dieses Zentrum erstreckte sich auf 11 Hektar, dazu zählte man einen nahe liegenden Wald, Wiesen und sogar einen an das Gebäude angrenzenden Teich. Die Bergmänner hatten das Recht für zwei Wochen mit ihren Familien dort zu sein. Man muss dazufügen, dass die Hinfahrt, die Verpflegung und die Arzthilfe, 3 Markstücke täglich für die eigenen Ausgaben ein Geschenk des Grafen waren. Die Popularität von Ziegenhals nach dem Krieg als Erholungsort unter den Bergmännern und Hüttenarbeitern der ehemaligen Bergwerke und Hütten des Grafen Bellestrem, war nichts anderes als die Konsequenz der sozialen Betreuung der Grafen und der gesponserten Reisen nach Ziegenhals. Der Graf Ballestrem starb am 24. Dezember 1910. Er wurde in der von ihm gestifteten Kirche des Heiligen Josef in Ruda l¹ska beigesetzt. Franz von Ballestrem prezident Reichstagu majitelem glucholazského Górnika Franz Xaver, neobyèejný pøedstavitel rodiny Ballestremù, se narodil 5. záøí 1984 v rodinné usedlosti v Plawniovicach. První výukou prošel v klášterní škole ve Lwowie, potom studoval v katolickém gymnázium G³ogowie. Ve vìku 17 let odjelo Belgie (Nizozemí), kde se nejprve uèil v jezuitské škole v Namur a v letech 1853–1855 studoval na Hornické akademii v Liege. Po ukonèení studia zaèal vojenskou základní sluz¡ bu a dostal se jako podporuèík do I. regimentu slezských kirasjerù, kteøí v té dobì pobývali ve Wroclavi. Na zaèátku vojenské sluz¡ by se oz¡ enil s hrabìnkou Jadvigou von Saurma–Jeltsch. Zúèastòoval se všech ozbrojených konfliktù, a tím také pøispíval ke sjednocení Nìmecka. V roce 1866, za úèast ve válce s Rakouskem, byl povýšen na rytmistra (kpt. Jízdy) a v kampani proti Francii byl honorován z¡ elezným køíz¡ em I. a II. tøídy. Za pochodu na Paøíz¡ v roce 1871 spadl s konì a utrpìl zranìní, proto byl nucen odejít s armády. Mìl v té dobì 37 let. Jeho z¡ ivotní praxe a umocnìn vojenskou sluz¡ bou pruský konservatismus, mu pomohly vést dozor nad velkým majetkem. Uz¡ v roce 1872 byl zvolen opolským volebním obvodem do nìmeckého parlamentu v Reichstagu. Pracoval také ve slezském provincionálním parlamentu Landtagu. Byl èlenem katolické strany centrum, druhé co do velikosti v Nìmecku, a pozdìji se stal jejím vùdcem. Hrabì znal # dobøe Hornoslezské náøeèí, které vyuz¡ íval pøi rozhovorech se svými pracovníky. Podle rùzných zachovaných zápisù na náboz¡ enstvích hrabì zpíval a modlil se spolu s lidem v polštinì. V roce 1890 byl prvním zástupcem prezidenta Reichstagu Dne 7. prosince 1898 se stal presidentem parlamentu. Nejvìtší význam pro nìho mìly: hospodáøství, sociální politika a také vojenská politika. Ballestrem byl znám ze sociální péèe pro své pracovníky, a také se stavìním tzv. dìlnických osad. Nejdùlez¡ itìjší z osad vznikla ve vesnici Rokitnica, dnešní pøedmìstí Zabøe. V tomto období právì Rokitnica byla uznána za nejlépe organizovanou osadu v Evropì. V roce 1908 zakoupil Franz Ballestrem pro své dìlníky Bad Ziegenhals v Glucholazech, a rekreaèní zaøízení Waldesruh. Rekreaèní støedisko mìlo rozlohu 11 ha v tom: lesy, louky, paseky a rybník. Horníci mohli odpoèívat ve støedisku spoleènì s rodinami ve dvoutýdenních turnusech. Je tøeba zdùraznit, z¡ e pøíjezd, pobyt a lékaøskou pomoc a také 3 marky kapesného dennì, obdrz¡ eli jako dárek od hrabìte. Povaleèná popularita Glucholaz jako rekreaèního støediska pro horníky a dìlníky, bývalých dolù a hutí hrabìte Ballestrema, nebyla nièím jiným nez¡ dùsledkem sociální péèe hrabìte a sponzorování rekreaci v Glucholazích. Hrabì Ballestrem zemøel 24. prosince 1910. Byl pohøben v kostele sv. Josefa v Rudzie Slezské, který za svého z¡ ivota sponzoroval. $ Ludwik van Beethoven Franciszek Dendewicz Pobyt Ludwika van Beethovena na l¹sku wi¹¿e siê z Franciszkiem Wac³awem Oppersdorffem. Przyjani³ siê on z ksiêciem Karolem Lichnowskim, wiedeñskim arystokrat¹, który przez wiele lat by³ mecenasem artysty. Franciszek Wac³aw Oppersdorff zaprzyjaniony z ksiêciem zabiega³ bardzo, by gociæ wielkiego wiedeñskiego muzyka na swoim zamku. Pragnienie to zici³o siê w 1806 roku. Oppersdorff, rozmi³owany w muzyce Beethovena przywita³ dostojnego gocia uroczystym koncertem. Orkiestra zamkowa kierowana przez miejscowego dyrygenta Hoszka wykona³a ku zaskoczeniu gocia jego II Symfoniê. Gest ten sprawi³ wiedeñczykowi wielk¹ radoæ, a w podziêce za tak wspania³e przyjêcie kompozytor obieca³ ofiarowaæ Oppersdorffowi sw¹ V Symfoniê c-moll, nad któr¹ w³anie pracowa³. Hrabia podbudowany obietnic¹ wyp³aci³ nawet muzykowi 500 florenów zaliczki, licz¹c na to, ¿e dedykacja towarzysz¹ca kompozycji uczyni ród Oppersdorffów s³awnym. Niestety, plany te udaremni³ nie tylko zatarg artysty z ksiêciem Lichnowskim wykluczaj¹cy jego dawne przyjazdy na l¹sk, ale i fakt, ¿e Beethoven wpad³ w d³ugi, które zmusi³y go do wczeniejszego odsprzedania V Symfonii. Franciszek Wac³aw upomnia³ siê o obiecan¹ kompozycjê, w efekcie czego Beethoven pragn¹c pozostaæ cz³owiekiem honoru, zadedykowa³ hrabiemu IV Symfoniê b-dur, która powsta³a równie¿ podczas pobytu na l¹sku. Rodzina Oppersdorffów przechowywa³a z wielkim pietyzmem klawikord, na którym gra³ muzyk a tak¿e jego listy pisane do ordynata. Po wojnie, ju¿ w latach PRL-u , w bibliotece zamkowej mieszcz¹cej ongi rodzinne archiwum zorganizowano salê powiêcon¹ Beethovenowi. Dzi jest ona kameralnym pomieszczeniem koncertowym, w którym melomani mog¹ obcowaæ z muzyk¹ klasyczn¹ w doskona³ym wykonaniu. Od kilku lat odbywaj¹ siê tu koncerty wchodz¹ce w sk³ad l¹skiego Festiwalu im. Ludwika van Beethovena. W ten sposób duch wielkiego kompozytora ¿yje w G³ogówku, a jego mieszkañcy dumni s¹ z faktu, ¿e mieszkaj¹ w jedynym miecie w Polsce, w którym bawi³ i koncertowa³ ten wielki wiedeñski klasyk. Literatura: Grzegorczyk B., Zamek w G³ogówku, Racibórz 2000. Miejsce G³ogówka w kulturze narodowej pod red. E. Mendela, Opole 1976. www.glogowek.pl Ludwig van Beethoven Der Aufenthalt Ludwig van Beethovens in Schlesien ist mit Franciszek Wac³aw Oppersdorff verbunden. Er war mit Prinz Karol Lichnowski, einem Wiener Aristokraten befreundet, der viele Jahre lang Mäzen des Künstlers war. Franciszek Wac³aw % Oppersdorff, der mit dem Prinzen befreundet war, war sehr daran interessiert den großen Wiener Musiker in seinem Schloss zu empfangen. Dieser Wunsch wurde ihm 1806 erfüllt. Oppersdorff, der die Musik von Beethoven bewunderte, hieß den ehrwürdigen Gast mit einem feierlichen Konzert willkommen. Das Schlossorchester geführt vom hiesigen Dirigenten Hoszek spielte zur Überraschung Aller die II. Symphonie des Gastes. Diese Geste erfreute den Wiener sehr und als Dank für einen so schönen Empfang versprach der Komponist seine V Symphonie C-Moll, an der er gerade arbeitete Oppersdorff zu widmen. Der durch dieses Versprechen innerlich aufgebaute Graf zahlte dem Musiker sogar 500 Forint Anzahlung, weil er hoffte, dass diese Widmung die Familie Oppersdorff berühmt machen würde. Leider, scheiterten diese Pläne nicht nur durch einen Streit des Musikers mit dem Prinzen Lichnowski, sondern auch durch die Tatsache, dass Beethoven Schulden machte, die ihn zwangen seine V Symphonie zu verkaufen. Der Graf erkundigte sich nach seiner versprochenen Widmung, weil Beethoven ein Ehrenmensch bleiben wollte widmete er dem Grafen die IV Symphonie B-Dur, die auch während seines Aufenthalts in Schlesien entstand. Die Familie Oppersdorff bewahrte das Chlavichord, auf dem der Musiker spielte sehr sorgsam auf und auch seine Briefe. Nach dem Krieg, schon zu Zeiten des PRL, widmete man Beethoven in der Schlossbibliothek, die einst das Archiv dieser Familie beherbergte, einen Saal. Heute ist er ein gemütlicher Konzertsaal, in dem Musikliebhaber klassische Musik hören können. Seit einigen Jahren werden hier Konzerte veranstaltet, die ein Teil des Schlesischen Ludwig van BeethovenFestivals sind. Auf diese Weise lebt der Geist des großen Komponisten in Oberglogau (poln. G³ogówek) und seine Bewohner sind stolz darauf, dass sie in der einzigen Stadt wohnen, in der der große Wiener Komponist weilte und Konzerte gab. Ludvik van Bethoven ivot Ludvika van Bethovena ve Slezsku je spojován s Frantikem Václavem Opersdorfem. Frantiek se pøátelil s kníetem Karlem Lichnovským, vídeòským lechticem, který byl celá léta mecenáem umìlce. Frantiek Václav touil, aby jeho hostem byl známý vídeòský hudebník Bethoven, co se mu splnilo v roce 1806. Opersdorf, zamilovaný v hudbì Bethovena, ho uvítal slavnostním koncertem na zámku. Zámecký orchestr vedený dirigentem Hokem provedl II. symfonií Bethovena, co udìlalo hudebníkovi velkou radost. Z vdìènosti slíbil darovat Opersdorfu svojí V. symfonií, na které právì pracoval. Hrabì utìen slibem dál 500 florenù zálohy umìlci, protoe poèítal s tím, e hudební kompozice udìlá opersdorfùv rod slavným. Bohuel plány umoøila nejen hádka umìlce s kníetem Lichnovským ale také to, e Bethoven se zadluil a musel kvùli tomu prodat V. symfonii. Frantiek se pøihlásil o slíbenou kompozici, proto Bethoven dedikoval hrabìti IV. symfoniib-dur, která vznikla pøi pobytu ve Slezsku. Rodina Opersdorfù pøechovávala klavichord, na kterém hrál Bethoven, a dopisy psané hrabìti. Po válce u v dobì lidového Polska byl zhotoven na zámku, kde byl rodinný archív, sál vìnovaný Bethovenovi. Dnes tento sál je komorní koncertní místnosti, ve které hrají hudebníci klasickou hudbou. U nìkolik let jsou tady organizovány koncerty, které jsou souèástí slezského festivalu jm. Ludvika van Bethovena. Tímto zpùsobem duch velkého skladatele hudby stále ije v G³ogówku a jeho obyvatele jsou hrdí, e bydlí v jediném mìstì v Polsku, kde il a koncertoval vídeòský klasik. & Konrad Emil Bloch noblista z Nysy Kaziemierz Staszków W historii Europy i wiata mo¿emy znaleæ nazwiska nysan, które zapisa³y siê w sposób znacz¹cy w nauce, literaturze czy sztuce. Do takich osób nale¿y bez w¹tpienia prof. Konrad Emil Bloch, którego zalicza siê do grona najwy¿ej nagrodzonych obywateli, urodzonych w naszym miecie. Ten urodzony w Nysie amerykañski biochemik otrzyma³ w 1964 r. Nagrodê Nobla w dziedzinie medycyny za badania nad istot¹ cholesterolu, które pozwoli³y na skuteczne zapobieganie najbardziej dokuczliwej i gronej chorobie naszych czasów arteriosklerozie, bêd¹cej przyczyn¹ zawa³ów serca nêkaj¹cych wspó³czesn¹ populacjê. Otrzyma³ j¹ wspólnie z niemieckim biochemikiem Feodorem Lynenem, koleg¹ i rówienikiem ze studiów na Politechnice w Monachium. Konrad Emil Bloch urodzi³ siê 21 stycznia 1912 r. (co potwierdza wpis do ksi¹g metrykalnych znajduj¹cych siê w nyskim Urzêdzie Stanu Cywilnego), w nieistniej¹cym dzisiaj domu dziadków przy ul. Ogrodowej (wówczas Gartenstraâe) nr 4. By³a to mieszczañska rodzina, od wielu pokoleñ zakorzeniona w Nysie. Dziadek by³ w³acicielem fabryki firanek i koronek. Jego ojciec, Friedrich Bloch, ukoñczy³ studia prawnicze na Uniwersytecie Wroc³awskim. Jednak nigdy nie prowadzi³ praktyki prawniczej, poniewa¿ przej¹³ po ojcu zarz¹dzanie rodzinn¹ firm¹, staj¹c siê po jego mierci jej w³acicielem. Mieci³a siê ona przy dzisiejszej ul. Sucharskiego, w miejscu gdzie obecnie znajduje siê pawilon handlowy. Jego matk¹ by³a Jadwiga z domu Streimer. Dzieciñstwo i m³odoæ up³ywa³y Blochowi beztrosko i szczêliwie. W listach do mnie bardzo mile wspomina rodzinne wyprawy w pobliskie góry, szczególnie te zimowe, na narty. Na pocz¹tku lat 20. XX w. rodzina przenios³a siê do wybudowanego przez ojca domu przy ul. Fa³ata (wówczas Jerinstraße) nr 8. Kiedy przes³a³em mu wspó³czesne zdjêcie tego domu, równie okaza³ego jak wówczas, opisa³ mi jedn¹ ze swoich m³odzieñczych przygód, jak¹ w nim prze¿y³, wskazuj¹c okno pokoju, w którym siê zdarzy³a. Jego trzynaste urodziny odby³y siê w synagodze przy ul. Karola Miarki (wówczas Josefstraße), zniszczonej przez nazistów w 1938 r. podczas Nocy Kryszta³owej. Najwiêkszym marzeniem i oczekiwanym prezentem mia³ byæ kajak. Bardzo rozczarowa³a go otrzymana w zamian wiolonczela, na której umiejêtnoæ gry okaza³a siê zbawienna w póniejszym okresie jego ¿ycia i niechciany prezent przyda³ siê w³anie wtedy. W 1921 r. rozpocz¹³ naukê w mêskim gimnazjum realnym (Stadtisches Realgymnasium), w którym dzisiaj mieci siê Szko³a Podstawowa nr 5. By³a to pierwsza na l¹sku (za³o¿ona w 1832 roku, dla której w 1870 roku wybudowano obecny budynek) szko³a o profilu matematyczno-przyrodniczym, o bardzo bogatych tradycjach. W wykazie absolwentów z 1930 r. pod nr 563 figuruje wpis: Konrad Bloch. Maturê zda³ z wyró¿nieniem. Na marginesie dodam, ¿e absolwentem tej ' szko³y by³ równie¿ Bernhard Grzimek, znakomity zoolog i obroñca afrykañskiej fauny, wspó³twórca s³ynnego parku Serengeti w Tanzanii. W padzierniku 1930 r. rozpocz¹³ studia na II Politechnice w Monachium (Technische Hohschule), jednej z najlepszych uczelni technicznych w Niemczech. Pierwszy rok studiów przyniós³ mu rozczarowanie, g³ównie z przedmiotów in¿ynierskich, a zw³aszcza metalurgii, któr¹ siê w ogóle nie interesowa³. Podczas drugiego roku zetkn¹³ siê z prof. Hansem Fiszerem (laureat nagrody Nobla w1930 roku w dziedzinie chemii), który prowadzi³ wyk³ady z chemii organicznej. Ta znajomoæ okaza³a siê dla Konrada Blocha zbawienna, a prof. Fiszer sta³ siê jego dobrym duchem, którego wsparcie ratowa³o niejednokrotnie Blocha w najtrudniejszych i beznadziejnych momentach ¿ycia. W 1933 r. w³adzê w Niemczech przejêli nazici. Nast¹pi³y bardzo niespokojne czasy dla ludzi wyznania moj¿eszowego. W 1934 r. Konrad Bloch ukoñczy³ studia uzyskuj¹c tytu³ in¿yniera chemika. Próby rozpoczêcia studiów doktoranckich skoñczy³y siê niepowodzeniem. Z pomoc¹ przyszed³ mu wówczas Hans Fiszer. Dziêki jego staraniom Konrad Bloch otrzyma³ stanowisko asystenta w instytucie badawczym w szwajcarskim Davos, w którym zosta³y mu zlecone badania nad cholesterolem. Niestety, w 1936 r. kontrakt asystencki w Davos wygasa³, a powrót do Niemiec by³ wykluczony. Ponownie z pomoc¹ przyszed³ mu Hans Fiszer, za³atwiaj¹c Blochowi fa³szywe zawiadczenie z amerykañskiego Uniwersytetu Yale o przyjêciu go na stanowisko asystenta w instytucie badawczym. Dziêki kolejnym szczêliwym przypadkom Konrad Bloch otrzyma³ wizê wjazdow¹ do USA, po któr¹, ryzykuj¹c bardzo wiele, musia³ udaæ siê do Niemiec. Pod koniec 1936 r., zaopatrzony przez przyjació³ w kilkaset dolarów oraz listy polecaj¹ce od Hansa Fiszera i Richarda Willstädtera (nagroda Nobla w 1915 roku w dziedzinie chemii), przyjecha³ do Nowego Jorku. Niezw³ocznie rozpocz¹³ starania o uzyskanie stypendium badawczego na którym z amerykañskich uniwersytetów. Jego sytuacja nie nale¿a³a do najlepszych. M³ody, nikomu nieznany, naukowiec niemiecki przegrywa³ ju¿ na pocz¹tku wszelkie starania o pracê na uniwersytecie z wszystkimi s³ynnymi naukowcami niemieckimi pochodzenia ¿ydowskiego, wygnanymi z ojczyzny przez nazistów. Po wielu, trwaj¹cych kilka miesiêcy, perypetiach dotar³ do Maxa Bergmanna z Rockefeller Institut, przyjaciela Hansa Fiszera. Podczas dyskusji o ewentualnym przyznaniu stypendium rozmowa potoczy³a siê w kierunku zainteresowañ Konrada Blocha. Zainteresowania muzyczne, a w szczególnoci umiejêt-noæ gry na wiolonczeli okaza³a siê zbawienna, gdy¿ prof. Bergmann by³ jej wielkim mi³onikiem (wspomniany wczeniej niechciany prezent). W wyniku tej rozmowy Konrad Bloch otrzyma³ roczne stypendium i podj¹³ pracê na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, pod opiek¹ naukow¹ Hansa Klarka. Jednak to nie poprawi³o radykalnie jego sytuacji. Dopiero w 1939 r. otrzyma³ sta³¹ posadê na Uniwersytecie Columbia. W 1941 r., po ustabilizowaniu sytuacji materialnej, zawar³ zwi¹zek ma³¿eñski z Lore Teusch, uciekinierk¹ pochodz¹c¹ z Monachium. Z tego, szczêliwie trwaj¹cego do mierci prof. Blocha ma³¿eñstwa urodzi³o siê dwoje dzieci: syn Peter oraz córka Susan. W 1944 r. rodzina Blochów uzyska³a obywatelstwo amerykañskie. W 1946 r. obj¹³ stanowisko profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie w Chicago. W ca³ej jego pracy naukowej wiod¹cym tematem by³ zawsze cholesterol. W 1954 r. podj¹³ pracê na najbardziej renomowanym i najstarszym uniwersytecie amerykañskim Harward Uniwersity w Cambridge, w którym pracê naukow¹ tak¿e powiêci³ badaniom nad cholesterolem. Ukoronowaniem tych badañ by³a przyznana mu w 1964 r. Nagroda Nobla. W 1982 r. przeszed³ na emeryturê, nie zaprzestaj¹c pracy badawczej. Jego ostatnia praca naukowa opublikowana zosta³a w 1994 r., a ostatni artyku³ we wrzeniu 1997 r. W uznaniu jego zas³ug nadano mu zaszczytny tytu³ Emeritus Higgins-Professor. W swojej aktywnej dzia³alnoci nie poprzestawa³ jedynie na pracy naukowej. W latach 1966 69 piastowa³ funkcjê prezesa sekcji biochemii w amerykañskiej akademii nauk. W latach 196871 by³ prezesem Miêdzynarodowego Zwi¹zku Biochemii. Jego dokonania naukowe uhonorowane zosta³y wieloma nagrodami i wyró¿nieniami. Nadano mu liczne honorowe doktoraty, m. in.: Columbia University, Hokkaido University, Technische Uniwersität w Monachium i Uniwersity of Nancy. By³ równie¿ cz³onkiem zagranicznym akademii nauk: australijskiej, japoñskiej, w³oskiej, bawarskiej i angielskiej. Zmar³ 15 padziernika 2000 r. w swojej posiad³oci w Lexington w stanie Massachusetts w USA. Wielokrotnie prosi³em Profesora o krótkie chocia¿by, curricuiium vitae. Obieca³ mi to solennie, jednak wiek i stan zdrowia nie pozwoli³y mu na jego napisanie. Powiadomi³ mnie natomiast, ¿e jego biografiê znajdê w ksi¹¿ce Piotra Greinera Noblici z Górnego l¹ska, która ukaza³a siê nak³adem wydawnictwa Rzeka w 1999 r. Wszystkim zainteresowanym gor¹co polecam tê pozycjê. Niestety, prof. Bloch, jej nie przeczyta³, gdy¿ nie zna³ jêzyka polskiego. * * * Przez ostatnie cztery lata ¿ycia Profesora mia³em zaszczyt z nim korespondowaæ. Kiedy dowiedzia³em siê o Jego mierci, z grup¹ przyjació³ ufundowalimy pami¹tkow¹ p³ytê, która zosta³a zamontowana na Szkole Podstawowej nr 5, gdzie w 1930 r. zda³ egzamin dojrza³oci. Podczas inauguracji drugiego roku akademickiego PWSZ w Nysie 4 padziernika 2002 r., Instytutowi Ratownictwa Medycznego i Pielêgniarstwa uroczycie nadano miano Collegium Medicum im. Konrada Emila Blocha. W ten oto sposób najwybitniejszemu obywatelowi naszego miasta, po kilkudziesiêciu latach zapomnienia, przywrócono nale¿ne miejsce. Literatura: Noblici z Górnego l¹ska Piotr Greiner, Wydawnictwo Rzeka, Wroc³aw 1999 Osobista korespondencja z prof. Blochem i jego ¿on¹ Lore (22 listy) Konrad Emil Bloch Nobelpreisträger aus Neisse Konrad Emil Bloch wurde am 21. Januar 1912 in einer bürgerlichen Familie geboren. Seine Kindheit und Jugendzeit verbrachte Bloch sorgenlos und glücklich. Anfang der 20. Jahre des 20. Jahrhunderts zog die Familie in ein vom Vater gebautes Haus in der Fa³ata Str. 8 um. 1921 begann er ins das Städtische Realgymnasium für Jungen zu gehen. Das war die erste Schule in Schlesien mit einem mathematisch-naturwissenschaftlichen Profil reich an Traditionen. Im Oktober 1930 begann er sein Studium an der II. Technischen Hochschule in München. Auf dem zweiten Studienjahr traf er mit Prof. Hans Fiszer zusammen (Nobelpreisträger 1930 in Chemie), der Vorträge über die organische Chemie hielt. Prof. Fiszer wurde zu seinem ,,guten Geist, dessen Unterstützung ihn nicht selten aus sehr schwierigen und aussichtslosen Lebenssituationen rettete. 1933 kamen die Nazis in Deutschland an die Macht. Auf die Juden kamen sehr unruhige Zeiten zu. 1934 been- dete Konrad Bloch sein Studium und erhielt den Titel Ingenieur Chemiker. Die Versuche seinen Doktor zu machen scheiterten. Hans Fiszer kam ihm zu der Zeit zu Hilfe. Dank seiner Hilfe bekam Konrad Bloch die Stelle des Assistenten im Forschungs-Institut in Davos in der Schweiz, wo er über Cholesterin Forschungen anstellen sollte. Leider erlosch der Assistentenkontrakt in Davos 1936, doch die Rückkehr nach Deutschland war ausgeschlossen. Erneut kam ihm Hans Fiszer zu Hilfe, indem er ihm eine gefälschte Einstellungs-Bescheinigung als Assistent im Forschungsinstitut der amerikanischen Universität von Yale beschaffte. Dank anderer glücklicher Zufälle bekam er ein Einreisevisum in die USA, für die er, viel riskierend nach Deutschland reiste. Ende 1936 kam er nach New York. Er begann gleich sich um ein ForschungsStipendium an einigen amerikanischen Universitäten zu bewerben. Nach einigen Monaten kam er zu Max Bergmann aus dem Rockefeller Institut, was mit dem Erhalten eines 1-jährigen Stipendiums und seinem Arbeitsbeginn an der Columbia Universität in New York endete. 1941 heiratete er Lore Teusch, die aus München geflüchtet war. Aus dieser Ehe stammen zwei Kinder: Peter und Susan. 1944 erhielt die Familie Bloch die amerikanische Staatsangehörigkeit. 1946 wurde er zum außerordentlichen Professor an der Universität von Chicago. In seiner ganzen wissenschaftlichen Arbeit war das Hauptthema Cholesterin. 1954 begann er an der renommiertesten und ältesten amerikanischen Harvard Universität in Cambridge zu arbeiten, in der er auch an Cholesterin forschte. Die Krönung dieser Forschungen war der Nobelpreis 1964. 1982 ging er in den Ruhestand, setzte seine Forschungsarbeit aber fort. In Anerkennung an seine Verdienste erhielt er den ehrenwerten Titel Emeritus Higgins-Professor. Seine Forschungsarbeit wurde durch viele Preise und Auszeichnungen geehrt. Er starb am 15. Oktober 2000 auf seinem Besitztum in Lexington im Staat Massachusetts in den USA. Während der 4 letzten Lebensjahre des Professors hatte ich die Ehre mit ihm zu korrespondieren. Als ich von seinem Tod erfuhr, finanzierte ich mit einer Gruppe von Freunden eine Gedenktafel, die in der Grundschule NR 5 montiert wurde, wo er 1930 sein Abitur machte. Während der Inauguration des zweiten Studienjahres PWSZ in Neisse am 04. Oktober 2002 wurde dem Medizinischem Rettungs- und Krankenpfleger-Institut der Name Collegium Medicum im. Konrada Emila Blocha verliehen. Konrad Emil Bloch nobelista z Nysy Konrad Emil Bloch se narodil 21. ledna v roce 1912 v mìtanské rodinì. Dìtství a mládí uplynulo Blochovi bezstarostnì a tastnì. Z poèátku 20-tých let se jeho rodina nastìhovala do novì postaveného domu na ulici Farata è. 8. V roce 1921 na reálním gymnáziu. Byla to první kola ve Slezsku s profilem biologicko-matematickým s velice bohatými tradicemi. V øíjnu 1930 r. zaèal studovat na Vysokém uèení technickém v Mnichovì (Technische Hochschule). Ve druhém roèníku se setkal s profesorem Hansem Fischerem (laureátem Nobelové ceny v oboru chemie), který se stal jeho dobrým pøítelem a jeho opora nejednou zachránila Blocha v nejtìích a beznadìjných momentech ivota. V roce 1933zaèali vládnout v Nìmecku nacisté. Nastaly tìké èasy pro lidi s mojíovým vyznáním. V roce 1934 Konrad Bloch ukonèil studie a získal titul inenýra chemie. Na doktorské studie se nedostal. Díky pomocí Hanse Fischera, Konrad dostal práci jako asistent ve výzkumném ústavu Davos (výcarsko), ve kterém mu povìøili výzkum nad cholesterolem. Bohuel asistentský kontrakt v Davosu byl ukonèen a do Nìmecka se Konrad nemohl vrátit. Opìtovnì mu pomohl Hans Fischer a zaøídil Blochovi falené potvrzení s americké university Yale o pøijetí na místo asistenta ve výzkumném ústavu. Konrad Bloch dostal vízum a odjel do USA. Koncem roku 1936 pøijel do New Yorku. Hned se zaèal starat o stipendium na nìkteré americké universitì. V 1941 se oenil s Lore Teusch, Nìmkou z Mnichova. Narodily se jim dvì dìti, Petr a Susan. V roce 1947 rodina Blochù získala americké obèanství. V roce 1946 Bloch dostál místo mimoøádného profesora na univerzitì v Chicagu. Celá jeho vìdecká práce byla vdy o cholesterolu. V 1954 r. zaèal pracovat na nejznámìjí a nejstarí univerzitì v Harward University v Cambridge, ve které vìdeckou prací také zasvìtil cholesterolu. Korunovací výzkumu bylo pøiznání Blochovi Nobelovy ceny v roce 1964. V roce 1982 odeel Bloch do dùchodu, ale celou dobu vedl výzkumné práce. Za jeho zásluhy získal titul Emeritus Higgins-Profesor. Byl mnohokrát ocenìn a vyznamenán. Zemøel 15. øíjna 2000 r. ve své nemovitosti v Lexingtonu v USA. Za poslední 4 roky ivota profesora jsem mìl tu èest si s ním dopisovat. Kdy jsem se dozvìdìl o jeho smrti, tak jsme s nìkolika pøáteli na jeho památku sponzorovali památnou desku, která byla zavìená na základní kole è.5, kde v roce 1930 profesor maturoval. U pøíleitosti inaugurace druhého roèníku PWSZ, 4. øíjna 2002 r., byl ! Gebchard Leberecht von Blücher Franciszek Dendewicz Gebchard von Blücher urodzi³ siê 16 grudnia 1742 roku w Rostoku. W wieku 14 lat wst¹pi³ do szwedzkiej armii i wzi¹³ udzia³ w pierwszych kampaniach wojny siedmioletniej. W 1760 roku dosta³ siê do niewoli pruskiej. Prusacy zaproponowali mu wst¹pienie do 8. pu³ku huzarów. Blücher zdoby³ wielkie uznanie wród prze³o¿onych g³ównie sw¹ odwag¹. Oprócz dobrych cech i wielkiego talentu marsza³ek mia³ te¿ ró¿ne wady np. pijañstwo, zami³owanie do hazardu i liczne romanse. Te wady sprawi³y, ¿e zosta³ z armii pruskiej z hukiem wyrzucony. Osiad³ na wsi i zaj¹³ siê rolnictwem. Po mierci króla pruskiego Fryderyka II wróci³ do s³u¿by wojskowej. Wyró¿ni³ siê w walkach z rewolucyjn¹ Francj¹ i zosta³ awansowany do stopnia genera³a. Mia³ wówczas 50 lat. W 1806 roku Blücher ponownie wyruszy³ na wojnê, tym razem z Napoleonem. Okaza³a siê ona dla niego pe³na klêsk i niepowodzeñ. Po jednej z przegranych bitew dosta³ siê do niewoli francuskiej. Wydawaæ siê mog³o, ¿e kariera blisko siedemdziesiêcioletniego mê¿czyzny powoli wygasa³a, lecz okaza³o siê, ¿e przed nim by³o jeszcze wiele lat triumfu. Po klêsce Napoleona w Rosji w 1812 roku, Prusy zerwa³y umowê z Francj¹ i wypowiedzia³y jej wojnê. Blücher przej¹³ dowództwo nad si³ami pruskimi i w maju 1813 roku wygra³ bitwê pod Legnic¹ i przegna³ Francuzów ze l¹ska. Ws³awi³ siê równie¿ w bitwie narodów pod Lipskiem. W wieku 68 lat za odniesione zwyciêstwa awansowany zosta³ do stopnia feldmarsza³ka. Chc¹c zapisaæ siê jako zwyciêzca w wojnie z Napoleonem z wojskami pruskimi wkroczy³ na terytorium Francji. Po licznych potyczkach odnosz¹c zwyciêstwa, ale ponosz¹c i pora¿ki w kwietniu 1814 roku wkroczy³ ze swoimi wojskami do Pary¿a i zmusi³ Napoleona do abdykacji. Po wygranej wojnie z Francj¹, 73 letni Blücher w spokoju zamieszka³ w swoim maj¹tku na l¹sku w Trzebini. Jednak na wieæ o ucieczce Napoleona z Elby czym prêdzej powróci³ na front. Po przegranej bitwie pod Ligny w 1815 roku, szybko zebra³ sw¹ armiê i ruszy³ w stronê Waterloo, by wesprzeæ Wellingtona w jego walce z Napoleonem. Dnia 18 czerwca Blücher uderzy³ na prawe skrzyd³o wojsk francuskich. Niespodziewany atak pruskiej armii zachwia³ francuskimi szykami i zmusi³ Napoleona do odwrotu. Naciskany przez Prusaków Cesarz Francuzów wkrótce skapitulowa³. W tej kampanii Blücher odniós³ powa¿n¹ ranê, gdy spad³ z konia. Nie przeszkodzi³a ona mu jednak kontynuowaæ walki. Blücher w 1812 r. wszed³ w posiadanie dóbr na ziemi prudnickiej. Przebywa³ wówczas w Berlinie i le wyra¿a³ siê o pacho³kach Napoleona i ludziach, którzy ze strachu schlebiali okupantom. S³owa te wywo³ywa³y niepokój i szukano pretekstu, by siê go pozbyæ ze stolicy. Przypomniano sobie wówczas na dworze królewskim, ¿e Blücher od 1806 roku ponawia³ ¿¹dania wobec króla i pañstwa, by pokryto jego straty materialne i zap³acono za wiern¹ s³u¿bê. ¯¹da³ 6000 talarów za utracony maj¹tek, 7000 talarów za " utracony ¿o³d w czasie pobytu we francuskiej niewoli, 8000 talarów za utracone rzeczy podczas podró¿y oraz koszty samych podró¿y. Zachowanie marsza³ka na dworze przypieszy³o decyzjê królewsk¹. Fryderyk Wilhelm III przekaza³ mu maj¹tek, którego per³¹ mia³a byæ wie Trzebina. Jego wartoæ wstêpnie oszacowano na 55000 talarów. Marsza³ek mia³ pokryæ ró¿nicê pomiêdzy zad³u¿eniem pañstwa wobec niego a wartoci¹ maj¹tku. Bardzo mu siê ta decyzja nie spodoba³a i postanowi³ zakwestionowaæ wartoæ otrzymanego maj¹tku. S³a³ kolejne listy do króla nie zgadzaj¹c siê z t¹ wycen¹. Postanowi³ jednak przyj¹æ maj¹tek i czekaæ na kolejn¹ komisjê maj¹c¹ dokonaæ kolejnych szacunków wartoci otrzymanego maj¹tku. By jednak na w³asne oczy przekonaæ siê, co otrzyma³ postanowi³ udaæ siê na ziemiê prudnick¹. Pierwsze odwiedziny Blüchera w otrzymanych maj¹tkach mia³y miejsce w dniu 4 wrzenia 1812 roku. Odby³ wówczas podró¿ z Berlina przez Wroc³aw, Nysê i przyby³ najpierw do Wierzbca. Przebywa³ w tej miejscowoci dwa dni. Nastêpnie uda³ siê do Trzebini. Drugi raz odwiedzi³ swe maj¹tki 26 listopada te¿ tego roku. Tym razem pozosta³ w Trzebini nieco d³u¿ej. Wówczas wydzier¿awi³ Trzebinê, Mi³owice, Wierzbiec i W³óczno Jerzemu Hübnerowi za kwotê 2000 talarów, zwoje p³ótna lnianego oraz przêdzê. Dodatkowo w umowie zobowi¹za³ dzier¿awcê do tego, by w czasie jego pobytu w Trzebinie, ten zapewnia³ mu dobre jedzenie, mieszkanie w zamku i dostêp do ród³a mineralnego. Wod¹ czerpan¹ ze studni rozcieñcza³ bowiem trunki. W styczniu 1813 roku napisa³ z Trzebiny list do swego przyjaciela genera³a Scharnhorsta, w którym ¿yczy³ jemu i sobie wygnania Napoleona z ziem niemieckich. Pisa³: Swêdz¹ mnie wszystkie palce, by chwyciæ za szablê. Jeli siê wszyscy Niemcy i Jego Majestat Nasz Król nie zjednocz¹, i nie przepêdz¹ ca³ej tej francuskiej ho³oty wraz z Napoleonem, to nie bêd¹ ju¿ nigdy godni miana Niemca. S³owa marsza³ka mia³y byæ prorocze, gdy¿ wkrótce król pruski wyda³ odezwê wzywaj¹ca naród do walki. Gdy ta wieæ dotar³a do Trzebiny, Blücher przyj¹³ j¹ z radoci¹, wiwatuj¹c na ulicach Prudnika i pij¹c z tej okazji w winiarniach. Wkrótce wyjecha³ z Trzebiny do Wroc³awia, a nastêpnie w³¹czy³ siê do walki i odnosi³ zwyciêstwa pod Kaczaw¹ niedaleko Legnicy i Lipskiem. Kiedy Blücher walczy³ z Napoleonem, w Trzebini przebywa³a jego ma³¿onka Katarzyna Amelia z domu Colomb wraz z córk¹ Fryderyk¹ i bratanic¹ marsza³ka von Gaudi. Korzysta³y z ciszy i uroków ziemi prudnickiej. Po abdykacji Napoleona w 1814 roku we wrzeniu Blücher ponownie powróci³ do Trzebiny. Odwiedza³ wie wielokrotnie a¿ do roku 1817. Okazywa³ sw¹ dobroæ finansuj¹c rodziny poleg³ych ¿o³nierzy oraz przekazuj¹c codziennie proboszczowi po kilka litrów piwa. W 1817 roku marsza³ek sprzeda³ jednak Franzowi Hübnerowi wszystkie posiadane na ziemi prudnickiej dobra i folwarki wraz z inwentarzem za 67000 talarów. Przez swoich poddanych uwa¿any by³ za dobroczyñcê. Mia³ dobre serce. Wielokrotnie p³aci³ z w³asnej kieszeni lekarzowi z Prudnika, by ten leczy³ ubogich chorych. W 1812 roku marsza³ek Blücher sta³ siê nie tylko w³acicielem Trzebiny, ale i ród³a wody mineralnej. Dziêki jego staraniom powsta³o tu uzdrowisko. Nie zyska³o wiatowego rozg³osu. Dawa³o jednak mo¿liwoæ uzyskania ulgi w cierpieniu i przyjemnego spêdzania wolnego czasu wród bujnej zieleni u Źród³a Blüchera. Przetrwa³o do roku 1945. W wyniku walk pa³ac i zabudowania sanatoryjne zosta³y uszkodzone. Nikt ich nie remontowa³ i z biegiem lat uleg³y ruinie. Trudy wojenne, niezdrowy styl ¿ycia sprawi³y, ¿e marsza³ek niespodziewanie zmar³ 12 wrzenia 1819 roku w Krobielowicach niedaleko Wroc³awia i tam zosta³ pochowany. Blücher, tak uwa¿a wielu historyków, nie posiada³ wybitnych zdolnoci strategicznych. Potrafi³ jednak motywowaæ swych ¿o³nierzy do walki. Marsza³ek czasami robi³ ró¿ne dziwne rzeczy spowodowane zaburzeniami psychicznymi. Znany jest fakt, jak # rozg³asza³ wszystkim dooko³a, ¿e jest w ci¹¿y ze s³oniem (!). Jako dowódca nie mia³ sobie jednak równych. Wygrana pod Waterloo i doprowadzenie do upadku Napoleona w znacznej mierze przes¹dzi³y o dalszych losach Europy i wiata, a samemu marsza³kowi da³y znacz¹ce miejsce w historii. Literatura: Lanning Lee M., 100 najwiêkszych dowódców wszech czasów, Warszawa 1998. Miga³a M., Uzdrowisko Bad Ziegenhals (G³ucho³azy) na tle pobliskich kurortów w XIX wieku oraz I po³owie XX wieku i jego znaczenie dla rozwoju lecznictwa na l¹sku, Opole 2003. Otto C.A., Kunzendorf, Stahlbad, Blücherquelle, Neustadt 1909. Weltzel A.B., Historia miasta Prudnika na Górnym l¹sku, Opole 2005. Gebchard Leberecht von Blücher Gebchard von Blücher wurde am 16. Dezember 1742 in Rostock geboren. Im Alter von 14 Jahren trat er in die schwedische Armee ein und nahm an den ersten Kriegskampagien des 7-jährigen Krieges teil. 1760 kam er in preußische Gefangenschaft. Die Preußen schlugen ihm vor in das 8. Regiment der Husaren einzutreten. Blücher gewann an großer Anerkennung bei den Vorgesetzten, vorwiegend wegen seines Mutes. Außer seiner guten Eigenschaften und seines großen Talents, hatte der Marschall auch verschiedene Laster z.B. Trunksucht, die Liebe zum Glücksspiel und zahlreiche Affären. Diese Makel waren Ursache dafür, dass er aus der preußischen Armee rausgeworfen wurde. Er ließ sich in einem Dorf nieder und wurde Landwirt. Nach dem Tod des preußischen Königs Friedrich II kehrte er in die Armee zurück. Er zeichnete sich in den Schlachten gegen das revolutionäre Frankreich aus und wurde zum General ernannt. Er war zu der Zeit 50 Jahre alt. 1806 ging er erneut in den Krieg, diesmal mit Napoleon. Sie war für ihn voller Niederlagen und Misserfolge. Man könnte meinen, dass die Karriere eines fast 70-jährigen Mannes nicht weitergehen könnte, doch vor ihm waren noch viele Jahre des Triumphs. Nach der Niederlage Napoleons in Russland 1812, brachen die Preußen den Vertrag mit Frankreich und erklärten nun Frankreich den Krieg. Blücher übernahm die Führung über die preußischen Truppen und gewann im Mai 1813 die Schlacht bei Liegnitz (poln. Legnica) und verdrängte die Franzosen aus Schlesien. Er kam auch zu Ruhm in der Völkerschlacht bei Leipzig. Im Alter von 68 Jahren wurde er für seine Verdienste zum Feldmarschall befördert. Er wollte als Sieger im Krieg gegen Napoleon in die Geschichte eingehen und betrat mit den preußischen Truppen das französische Territorium. Nach zahlreichen Gefechten, siegte er, musste aber auch Niederlagen einstecken und trat 1814 mit seinen Truppen in Paris ein und zwang Napoleon zur Abdikation. Nach dem gewonnenem Krieg gegen Frankreich, ließ sich der 73-jährige Blücher auf seinen Landsitz in Trzebina, Schlesien nieder. 1812 kam Blücher in den Besitz von Land in Neustadt in Oberschlesien. Friedrich Wilhelm III gab ihm Land, dessen Perle das Dorf Trzebina sein sollte. Blücher besuchte sein Gut einige Male, er blieb manchmal auch länger. 1813 kam er nach Breslau und schloss sich dann der Armee, die gegen Napoleon kämpfte an und siegte bei Kaczawa, nicht weit von Liegnitz und Leipzig entfernt. Während Blücher gegen Napoleon kämpfte, hielt sich in Trzebina seine Frau Katarzyna Amelia aus dem Hause Colomb mit der Tochter Fryderyka und der Nichte des Marschalls von Gaudi auf. Sie genossen die Stille und Schönheit dieser Gegend. Nach der Abdankung Napoleons kehrte Blücher $ nach Trzebina zurück. Er besuchte das Dorf viele Male bis 1817. Er zeigte seine Güte indem er die Familien gefallener Soldaten finanziell unterstützte und dem Priester jeden Tag einige Liter Bier überreichte. Doch 1817 verkaufte der Marschall Franz Hübner alles was er in dieser Gegend besaß inklusive des Inventars für 67.000 Taler. Unter seinen Untergebenen galt er als Wohltäter. Er hatte ein gutes Herz. Viele Male zahlte er aus eigener Tasche den Arzt, der die kranken Armen behandelte. Die schweren Kriegsbedingungen und die ungesunde Lebensart führten zum plötzlichen Tod des Marschalls, er starb am 12. September 1819 in Krobielowice, nicht weit von Breslau entfernt und dort wurde er auch begraben. Gebchard Leberecht von Blücher Gebchard Leberecht von Blücher narodil se 16. prosince 1742 v Rostocku. Ve vìku 14 let vstoupil do švédské armády a zúèastnil se prvních bojù sedmileté války. V roce 1760 se dostal do pruského zajetí. Prušáci mu nabídli, aby se pøidal k nim a slouz¡ il v 8 pluku husarù. Blücher pøijal nabídku Prušákù. Imponoval svým nadøízeným velkou odvahou. Kromì dobrých vlastností a vojenského talentu mìl maršálek také hodnì vad jako: pití alkoholu, hazardní hry a milostné románky coz¡ zpùsobilo propuštìní z armády. Osadil se ve vesnici a vìnoval se zemìdìlství. Po smrti pruského krále Fryderyka II se vrátil zpátky do vojenské sluz¡ by. Vyznamenal se v bojích s revoluèní Francií a byl povýšen do hodnosti generála ve vìku 50 let. V roce 1806 Blücher se opìt vydal do války proti Napoleonu. Byl poráz¡ en, a zdálo se, z¡ e vojenská kariéra skoro 70 let starého generála je u konce. Po poráz¡ ce Napoleonských vojsk v Rusku v roce 1812, Prusko zrušilo smlouvu s Francií a vyhlásilo ji válku. Blücher znovu pøevzal velení pruské armády a v kvìtnu 1813 roku zvítìzil francouzy u Legnicy a vyhnal je ze Slezska. Ve vìku 68 za vedení pruské armády k vítìzství byl povýšen na polního maršála. Pozdìji jako vítìz vkroèil do Francie, a v roce 1814 do Paøíz¡ e a pøinutil Napoleona, aby se vzdal trùnu. Po válce se osídlil v Trzebini ve své usedlosti. Tenkrát mu bylo 73 let. Fryderyk Wilhelm III mu daroval velký majetek, kterého perlièkou byla Trzebinì. V roce 1813, kdy Blücher ještì bojoval s napoleonskými vojsky, jeho manz¡ elka Kateøina Amélie rozená Colomb bydlela v Trzebini se svoji dcerou a sestøenicí maršála von Gaudi. Blücher navštìvoval mnohokrát Trzebini az¡ do roku 1817, kdy svoje sídlo prodal Franzovi Hübnerovi vèetnì pozemkù v prudnickém kraji za 67 000 talárù. Jeho poddaní mu byli vdìèní a mìli ho rádi, protoz¡ e platil prudnickému lékaøi za léèbu chudých. Zemøel nenadanì 12. záøí 1819 v Kromielovicích u Vroclavi kde byl také pohøben. % Moritz Brosig wybitny l¹ski kompozytor odkryty na nowo Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz Dzisiaj postaci Moritza Brosiga chyba mieszkañcom Paczkowa przedstawiaæ nie trzeba, poniewa¿ od 6 lat odbywaj¹ siê tu festiwale jego imienia. Jednak do pocz¹tku XXI wieku ten wybitny l¹ski kompozytor pozostawa³ dla dzisiejszych mieszkañców l¹ska postaci¹ niemal nieznan¹. Jego twórczoci¹ zajmowali siê tylko naukowcy-muzykolodzy z Instytutu Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wroc³awskiego, a utwory kompozytora wykonywali nieliczni muzycy. Jak wspomina³ Jacek Woleñski, kierownik artystyczny paczkowskich festiwali, jego pierwszy kontakt z Brosigiem mia³ miejsce, gdy przysz³o mu kiedy zapowiadaæ jeden z koncertów wybitnego organisty Waldemara Krawca. Artysta mia³ w programie utwory miêdzy innymi jakiego Brosiga, o którym w Encyklopedii Muzycznej PWM nie by³o nawet wzmianki. Dopiero po siêgniêciu po leksykony niemieckojêzyczne znalaz³ informacje na temat tej postaci i jego twórczoci. Sytuacja zmieni³a siê, kiedy jego twórczoæ zosta³a rozpropagowana przez Orodek Kultury w Paczkowie, który od 2001 roku jest organizatorem Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej im. Moritza Brosiga. Ten wybitny kompozytor i organista urodzi³ siê 15 padziernika 1815 roku w Lisich K¹tach w gminie Paczków. Pochodzi³ z niezamo¿nej rodziny i nie wiadomo jak potoczy³yby siê jego dalsze losy, gdyby swymi uzdolnieniami muzycznymi nie zwróci³ uwagi w³acicieli pa³acyku w Lisich K¹tach. To dziêki nim zacz¹³ póniej grywaæ do mszy w kaplicy przypa³acowej. Byæ mo¿e to oni umo¿liwili mu dalsz¹ naukê we wroc³awskim Matthias-Gymnasium. We Wroc³awiu zacz¹³ pobieraæ nauki u Franza Wolffa, znakomitego organisty Katedry w. Jana Chrzciciela (notabene pochodz¹cego ze l¹ska Opolskiego). Samodzieln¹ karierê organisty Brosig rozpocz¹³ w kociele w. Wojciecha we Wroc³awiu, a w 1842 zosta³ nastêpc¹ swojego nauczyciela w wroc³awskiej Katedrze. Po mierci dyrygenta tamtejszego chóru w 1843 zacz¹³ równie¿ pe³niæ tê funkcjê. W latach 18531884 by³ Wroc³awskim Kapelmistrzem Katedralnym, a od 1864 tak¿e jej dyrektorem muzycznym. W miêdzyczasie kompozytor zwi¹za³ siê z Uniwersytetem Wroc³awskim, gdzie sprawowa³ funkcjê nauczyciela akademickiego i uzyska³ stopieñ doktora filozofii. W 1871 roku zosta³, na miejsce zmar³ego Baumgarta, dyrektorem Królewskiego Akademickiego Instytutu Muzyki Kocielnej (Königliches Akademisches Institut für Kirchenmusik), podporz¹dkowanego od 1832 roku Wydzia³owi Filozoficznemu. Nauka historii muzyki by³a w KAIK integraln¹ czêci¹ wykszta³cenia muzycznego. Przy okazji warto wspomnieæ, ¿e wczeniej wyk³adowc¹ by³ tu tak¿e jego pierwszy nauczyciel Franz Wolff. W1881 roku Moritz Brosig uzyska³ tytu³ profesora, co wiadczy o jego wysokich zas³ugach jako muzyka i badaczy jej historii. Innym polem dzia³alnoci artysty by³o piastowanie w latach 1868 1871 funkcji kierownika sekcji Stowarzyszenia piewaczego pw. w. Cecylii w diecezji Wroc³awskiej. & Brosig jest twórc¹ muzyki sakralnej o w³asnym profilu. Jego twórczoæ kompozytorska obejmuje prawie 140 utworów organowych. Komponowa³ msze, gradua³y, motety, nieszpory, pieni oraz utwory kameralne komponowa³ chóralne nieszpory z towarzyszeniem instrumentów. Kompozycje Moritza Brosiga znane by³y i cenione w niemieckojêzycznej rodkowej Europie II po³owy XIX wieku, a wykonywane na ca³ym kontynencie. Jako muzykolog jest autorem kilku podrêczników m.in.: Harmonielehre (1874) oraz rozprawy dotycz¹cej dawnych mistrzów muzyki kocielnej Über die alten Kirchenkompositionen und ihre Wiedereinfuhrung (O starych kompozycjach kocielnych i ich ponownym wprowadzeniu). Do jego uczniów zalicza siê Adolfa Cebriana, Salomona Jadassohna i Hermanna Scholtza. Na zakoñczenie warto zacytowaæ s³owa Waldemara Krawca wirtuoza organisty i niestrudzonego propagatora muzyki Moritza Brosiga, które s¹ doskona³ym podsumowaniem dzie³a kompozytora: Jest on filarem muzyki l¹skiej XIX wieku. Podobnie jak wielki Jan Sebastian Bach ca³e swoje ¿ycie powiêci³ twórczoci na potrzeby kocio³a. Jego muzyka by³a wykonywana w katedrze wroc³awskiej, gdzie pracowa³. Z tego miejsca promieniowa³a na ca³¹ Europê. Obecnie jest na nowo odkrywana i wprowadzana do repertuaru koncertowego. Wa¿nym jest, by muzyka Brosiga by³a wykonywana w miejscu jego urodzenia, a jego twórczoæ nie zosta³a zapomniana przez mieszkañców l¹ska. Literatura: Kompozytor z Lisich K¹tów, Goæ Opolski, nr 18/738 z 2006r., s. III. Strony internetowe: http://www.maestro.net.pl http://www.culture.pl http://de.wikipedia.org/wiki/Moritz_Brosig http://www.paczkow.pl/brosig.htm www.muzykologia.uni.wroc.pl/index.php?id=historia/kalendarium1 Moritz Brosig ein außergewöhnlicher neu entdeckter schlesischer Komponist Heute muss man die Person Moritz Brosig wohl keinem Einwohner von Patschkau (poln. Paczków) vorstellen, denn seit 6 Jahren werden hier Festivals in seinem Namen veranstaltet. Doch Anfang des 21. Jahrhunderts war dieser außergewöhnliche schlesische Komponist für die heutigen Einwohner Schlesiens fast unbekannt. Mit seinem Werken befassten sich nur Musikwissenschaftler aus dem Kulturkunde Institut der Universität in Breslau und seine Werke wurden nur von wenigen Musikern gespielt. Die Situation änderte sich als seine Musik durch das Kulturzentrum in Patschkau propagiert wurde, das seit 2001 der Organisator des Moritz Brosig Orgel- und Kammermusik Festivals ist. Dieser außergewöhnliche Komponist und Orgelspieler wurde am 15. Oktober 1815 in Lisie K¹ty in der Gemeinde Patschkau, geboren. Er stammt aus einer nicht reichen Familie und man wüsste nicht was aus ihm geworden wäre, wenn er mit seinen musi- ' kalischen Fähigkeiten nicht die Aufmerksamkeit der Eigentümer des Schlösschens in Lisie K¹ty erregt hätte. Dank ihrer Hilfe begann er später in der Kapelle neben dem Schlösschen zur Messe zu spielen. Es kann sein, dass gerade sie es ihm ermöglichten im Matthias-Gymnasium zu lernen. In Breslau begann er den Unterricht unter Franz Wolff, einem hervorragenden Organisten, der in der Kathedrale des Heiligen Johannes des Täufers wirkte. Eine selbstständige Organistenkarriere begann Brosig in der Kirche des Heiligen Wojciech in Breslau und 1842 wurde er zum Nachfolger seines Lehrers in der Breslauer Kathedrale. Nach dem Tod des Dirigenten des hiesigen Chors 1843 übernahm er auch diese Funktion. In den Jahren 18531884 war er der Breslauer Kapellmeister der Kathedrale und seit 1864 auch der Musik-Direktor. In der Zwischenzeit arbeitete der Komponist mit der Breslauer Universität zusammen, wo er akademischer Lehrer war und den Doktortitel der Philosophie erhielt. 1871 übernahm er die Stelle des verstorbenen Baumgart, des Direktors des Königlichen Akademischen Instituts für Kirchenmusik, das seit 1832 der philosophischen Abteilung untergeordnet war. 1881 erhielt Moritz Brosig den Professortitel, was für seine großen Verdienste als Musiker und Geschichts-Forscher spricht. Zu einem anderen Tätigkeitsfeld zählte die Ausübung in den Jahren 18681871 der Funktion des Leiters einer Sektion des Singvereins der Heiligen Cecylia in der Breslauer Diözese. Brosig ist der Schöpfer sakraler Musik mit einem eignem Stil. Sein kompositorisches Schaffen umfasst fast 140 Orgelstücke. Er komponierte Messen, Gradualen, Motette, Vesper, Lieder und Kammerstücke, sowie Chorvesper mit Instrumentenbegleitung. Seine Kompositionen waren im deutschsprachigen Teil Mitteleuropas in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts bekannt und geschätzt und wurden auf dem ganzen Kontinent gespielt. Als Musikkenner ist er Autor einiger Lehrbücher, unter anderem: Harmonielehre (1874) und einer Abhandlung über alte Meister der Kirchen-Musik ,,Über die alten Kirchenkompositionen und ihre Wiedereinführung. Zu seinen Schülern zählt man Adolf Cebrian, Salomon Jadassohn und Hermann Scholtz. Moritz Brosig neobvyklý slezský hudební skladatel Dnes nemusíme pøedstavovat podobu Moritze Brosiga obyvatelùm Paczkova, protoe u 6 let se poøádají ve mìstì festivaly jeho jménem. Na zaèátku XIX. století tento slezský skladatel nebyl moc známy. O jeho tvoøivost se zajímali pøedevím hudební znalci s Institutu kulturních vìd s Wroclavské univerzity. Situace se zmìnila, kdy jeho tvoøivost zaèala být propagována a u 7 let se v Paczkovì organizují koncerty komorní a varhaní hudby jm. Moritze Brosiga. Tento neobyèejný hudební skladatel a varhaník se narodil 15. øíjna 1815 r. v Lisie K¹ty (Polsko) v obci Paczkov. Pocházel z chudé rodiny, a kdyby si ho neviml majitel malého zámku, tak urèitì by se mu nepodaøilo pokraèovat v hudebním vzdìlání. Díky hudebnímu nadaní zaèal hrát na varhany a v kapli u zámeèku na mích svatých. Pozdìji mu bylo umonìno studovat v gymnáziu. Ve Wroclavi se zaèal také uèit u France Wolfa, známého varhanisty ve Chrámu sv. Jana Køtitele. Samostatnou kariéru varhaníka zaèal Brosig v kostele sv. Vojtìcha ve Wroclavi, a v 1842 r. se stal nástupcem svého uèitele ve Wroclavském chrámu. Po smrti dirigenta tamního sboru v roce 1843 se stal také dirigentem. V létech 18531884 byl hlavním wroclavským kapelníkem ve chrámu, a od roku 1864 také hudebním øeditelem. Mezitím spolupracoval s wroclavskou ! univerzitou, kde pracoval jako akademický uèitel a získal titul doktor filozofie. V roce 1871 se stal (po smrti Baumgarta) øeditelem královského institutu chrámové hudby, podøízeného od roku 1832 filozofické fakultì. V roce 1881 Moritz Brosig získal titul profesora, co svìdèí o velkých zásluhách v oblasti hudby. Kromì toho vedl také pìvecký sbor u sv. Cecilie. Brosig byl tvùrcem posvátné (sakrální) hudby s vlastním profilem. Napsal kolem varhanních 140 skladeb. Komponoval mi, moteta, nepory, církevní písnì a komorní skladby. Kompozice Moritza Brosiga byly známé a cenìné v celé nìmecko-jazyèné Evropì druhé poloviny XIX století. Jako hudební znalec byl autorem kníek: Harmoniléhre(1874), a rozpravy o starých hudebních mistrech církevní hudby (O starých církevních kompozicích a jejích opìtném uvedení). Jeho áky byli:Cebrian Adolf, Salomon Jadson a Herman Scholz. ! Johannes Chrz¹szcz Franciszek Dendewicz Urodzi³ siê 27 kwietnia 1857 r. w Mionowie. Pochodzi³ z rodziny ch³opskiej. Szko³ê podstawow¹ ukoñczy³ w Wierzchu. Od dzieciñstwa wykazywa³ zainteresowania humanistyczne. Du¿y wp³yw na ch³opca mia³ Ignacy Dziadek, pose³ do parlamentu niemieckiego w 1848 r., który po¿ycza³ ch³opcu ksi¹¿ki z w³asnej biblioteki. Na du¿e zdolnoci Johannesa zwrócili uwagê równie¿: ksi¹dz Massorz inspektor szkolny Kadlubetz, którzy poradzili matce, by wys³a³a ch³opca na naukê do gimnazjum, a potem na studia. Matka nie zaprzepaci³a zdolnoci ch³opca. Uczy³ siê w gimnazjum w G³ogówku, póniej w G³ubczycach, a od 1871 r. w Ni¿szym Seminarium Duchownym i równoczenie w Gimnazjum w. Macieja we Wroc³awiu. Wraz z nastaniem kulturkampfu w 1875 r. seminarium zosta³o zamkniête. Johannes kontynuowa³ naukê w gimnazjum w Opolu, które ukoñczy³ w 1877 r. Ponownie wróci³ do Wroc³awia i rozpocz¹³ studia teologiczne na uniwersytecie. Niestety, w³adze i ten kierunek zlikwidowa³y, wobec czego w 1880 r. uda³ siê do Pragi, i kontynuowa³ tam studia teologiczne. W dniu 15 lipca 1881 r. otrzyma³ wiêcenia kap³añskie. Wkrótce zosta³ kapelanem zamkowym i nauczycielem syna hrabiego Strachwitza w Chrócinie Opolskiej oraz sprawowa³ opiekê duszpastersk¹ nad parafi¹ pozbawion¹ proboszcza. Po z³agodzeniu kulturkampfu i powrocie poprzedniego proboszcza Chrz¹szcz pojecha³ do Rud Raciborskich, póniej w latach 18831890 by³ katechet¹ w gimnazjum w Gliwicach. W listopadzie 1890 r. zosta³ proboszczem, a póniej dziekanem w Pyskowicach. Pozosta³ tutaj do koñca swych dni. Umar³ 26 lutego 1828 r. Najwiêksz¹ pasj¹ ks. Chrz¹szcza by³a historia Górnego l¹ska. Jego osi¹gniêcia w tej dziedzinie by³y tak znacz¹ce ¿e prowadzi³ on wyk³ady na Uniwersytecie Wroc³awskim, na którym w roku 1888 uzyska³ równie¿ stopieñ doktora. W roku 1904 by³ wspó³twórc¹ statutu dla Górnol¹skiego Towarzystwa Historycznego z siedzib¹ w Opolu a w 1905 r. by³ wspó³za³o¿ycielem Muzeum Górnol¹skiego w Gliwicach. Johannes Chrz¹szcz mocno zaanga¿owa³ siê szczególnie w dzia³alnoæ Towarzystwa. Zosta³ zastêpc¹ redaktora wydawanego przez Towarzystwo pisma Oberschlesische Heimat a od 1913 r. by³ jego redaktorem naczelnym. Równoczenie w tym samym roku obj¹³ funkcjê prezesa Towarzystwa. Jego dorobek naukowy jest ogromny, liczy ponad 160 pozycji. Napisa³ historiê wielu miejscowoci na l¹sku, m. in. Prudnika, Bia³ej, Krapkowic, Gliwic, Mionowa, Wierzchu, opisa³ historiê wielu kocio³ów i klasztorów na l¹sku. Pisa³ zarówno po polsku (g³ównie modlitewniki i teksty o charakterze popularnonaukowym) jak i po niemiecku (prace naukowe). By³ poliglot¹ zna³ obok jêzyka niemieckiego i polskiego równie¿ jêzyk czeski, ³aciñski, grecki i hebrajski. W uznaniu zas³ug zwi¹zanych z utrwalaniem i popularyzowaniem historii Górnego l¹ska w³adze kocielne nada³y mu w 1927 r. z okazji 70. urodzin tytu³ arcykap³ana. Dzi opracowania Johannesa Chrz¹szcza s¹ cennym ród³em informacji dla wielu badaczy historii l¹ska. ! Literatura: Ogrodziñski W., Dzieje pimiennictwa l¹skiego, Katowice 1965. Polski S³ownik Biograficzny, t.3, Kraków 1937. S³ownik biograficzny katolickiego duchowieñstwa l¹skiego XIX i XX wieku, pod red. M. Patera, Katowice 1996 Schmidt J., Johannes Chrz¹szcz, Zeszyty Gliwickie, Gliwice 1999, nr 22. l¹zacy od czasów najdawniejszych do wspó³czesnoci, T.I, £ubowiceOpole 2005. Johannes Chrz¹szcz Er wurde am 27. April 1857 in Mionów geboren. Er stammt aus einer Bauernfamilie. Er beendete die Grundschule in Wierzch. Von Kindesbeinen an zeigte er Interesse an humanistischen Themen. Einen großen Einfluss auf den Jungen hatte Ignacy Dziadek, Abgeordneter im deutschen Parlament 1848, der dem Jungen Bücher aus seiner Bibliothek lieh. Auf die großen Fähigkeiten von Johannes sind auch der Priester Massorz und der Schulinspektor Kadlubetz aufmerksam geworden und rieten der Mutter, sie sollte den Jungen ins Gymnasium und dann auf ein Studium schicken. Die Mutter vergeudete das Talent des Jungen nicht. Er lernte im Gymnasium in Oberglogau, später in Leobschütz (poln. G³ubczyce) und seit 1871 im Grundseminar für Geistliche und gleichzeitig im Gymnasium des Heiligen Maciej in Breslau. Mit dem Beginn des Kulturkampfes 1875 schloss man das Seminar. Johannes setzte seinen Unterricht im Gymnasium in Oppeln fort, das er 1877 beendete. Erneut kehrte er nach Breslau zurück und begann sein Theologiestudium an der Universität. Leider verbot man auch diese Studienrichtung und deshalb ging er 1880 nach Prag und setzte dort sein Studium fort. Am 15. Juli 1881 wurde er zum Priester geweiht. Es dauerte nicht lange, da bekam er eine Stelle als SchlossKapelan und Lehrer des Sohnes von Graf Strachwitz in Chrocina Opolska und kümmerte sich um das geistliche Wohl einer Pfarrgemeinde, die ohne Priester war. Nach der Abschwächung des Kulturkampfes und der Rückkehr des vorherigen Priesters ging Chrz¹szcz nach Rudy Raciborskie, später in den Jahren 18831890 war der Religionslehrer Im Gymnasium in Gleiwitz. Im November 1890 wurde er Priester und später Dekan in Pyskowice, dort bleib er bis zu seinem Lebensende. Er starb am 26. Februar 1828. Zur größten Leidenschaft des Priesters gehörte die Geschichte von Oberschlesien. Seine Errungenschaften auf diesem Gebiet waren so bedeutend, dass er Vorträge an der Breslauer Universität hielt, an der er auch 1888 den Doktortitel erhielt. 1904 war er mit verantwortlich für den Statut für die Oberschlesische Gesellschaft für Geschichte in Oppeln und 1905 war er Mitbegründer des Oberschlesischen Museums in Gleiwitz. Seine wissenschaftliche Arbeit ist beeindruckend, sie umfasst 160 Werke. Er schrieb die Geschichte vieler schlesischer Orte nieder, unter anderem von Neustadt in Oberschlesien (poln. Prudnik), Bia³a (bis 1945 Zülz), Krappitz (poln. Krapkowice), Gleiwitz (poln. Gliwice), Mionów, Wierzch, er beschrieb die Geschichte vieler Kirchen und Klöster in Schlesien. Er schrieb auf Polnisch (vorwiegend Gebetsbücher und allgemein-wissenschaftliche Texte) aber auch auf Deutsch (wissenschaftliche Abhandlungen). Er war mehrsprachig außer der deutschen und polnischen Sprache, kannte er noch Tschechisch, Latein, Griechisch und Hebräisch. In Anerkennung an die Festigung und Verbreitung der Geschichte Oberschlesiens gab ihm die Kirche 1927 zum 70. Geburtstag den Titel des Erzkaplans. Heute sind die Werke von Johannes Chrz¹szcz eine kostbare InformationsQuelle für viele Geschichtsforscher Schlesiens. !! Johannes Chrz¹szcz Narodil se 27. dubna 1857 v Mionovì. Pocházel z dìlnické rodiny. Základní školu navštìvoval ve Wierzchu. Od dìtství se zajímal o pøírodní vìdy. Velký vliv na nìho mìl Ignacy Dziadek, poslanec do nìmeckého parlamentu v 1848 roce, který mu pùjèoval knihy z vlastní knihovny. Velké nadání Johannese spozoroval knìz Massorz a školní inspektor Kadlubetz, kteøí doporuèili jeho matce další studium pro syna. Uèil se na gymnáziu v G³ogówku, pozdìji v G³ubczycach a od 1871 v Niz¡ším Duchovním Semináøi a soubìz¡nì v Gymnáziu sv. Matìje ve Vroclavi. S nastáním kulturkampfu v 1875 roce semináø byl uzavøen. Johannes pokraèoval ve výuce na gymnáziu v Opolu, které absolvoval v 1877 roce. Vrátil se do Vroclavi a zaèal studovat teologií na universitì. Bohuz¡el vláda tento obor uzavøela a Johannes odjel v 1880 roce do Prahy, kde pokraèoval ve výuce na teologické fakultì. Dne 15. èervence 1881 obdrz¡el knìz¡ské svìcení. Krátce poté zùstal hradním kaplanem a uèitelem syna hrabì Strachwitza z Chróciny Opolskiej a zároveò se staral o místní faru, která byla bez faráøe. Po kulturkampfu a návratu døívìjšího faráøe Chrz¹szcz odjel do Rud Raciborskich. Pozdìji v letech 1883–1890 byl katechetou na gymnáziu v Gliwicích. Od listopadu 1890 byl dìkanem v Pyskowicích. Zde setrval do konce z¡ivota. Zemøel 26. února 1828. Nejvìtší vášní knìze Chrz¹szcza byly dìjiny Horního Slezska. V tomto oboru pøednášel na Vroclavské Universitì, kde mu byl pøiznán titul doktora. V roce 1904 se podílel na vytvoøení øádu Hornoslezského Historického Sdruz¡ení se sídlem v Opolu. V 1905 roce se stal spoluzakladatelem Hornoslezského Muzea v Gliwicích. Jeho výsledky práce jsou velmi obsáhlé a mají více nez¡ 160 pozic. Popsal dìjiny mnoha míst na Slezsku jako Prudnik, Bia³a, Krapkowice, Gliwice, Mionowo, Wierzch a také mnoha kostelù a klášterù na Slezsku. Psal zároveò polsky (hlavnì modlitby a všeobecnì vìdecké texty) jak nìmecky (vìdecké práce). Byl èlovìkem vícejazyèným a kromì nìmèiny a polštiny znal také jazyk èeský, latinský, øecký a hebrejský. Za zásluhy v popularizaci dìjin Horního Slezska nadala mu kostelní vláda titul arcikapelána. Tvorba Johannese Chrz¹szcza je velmi vzácným zdrojem informací pro prùzkumníky dìjin Slezska. !" Jan Cybis Franciszek Dendewicz Najwybitniejszy malarz ziemi prudnickiej urodzi³ siê 16 lutego 1897 r. we Wróblinie niedaleko G³ogówka w rodzinie ch³opskiej. Po ukoñczeniu szko³y powszechnej uczêszcza³ do gimnazjum w G³ogowie. Tam dziêki nauczycielowi rysunku i malarzowi Hansowi Blochowi zafascynowa³ siê francuskim impresjonizmem. Po krótkiej s³u¿bie wojskowej w okresie I wojny wiatowej rozpocz¹³ studia na wydziale prawa Uniwersytetu we Wroc³awiu. Wybór by³ nietrafiony i Cybis przeniós³ siê do Akademii Sztuk i Przemys³u Artystycznego, gdzie rozpocz¹³ studia malarskie. W 1921 r. kontynuowa³ naukê na Akademii Sztuk Piêknych w Krakowie, a jego mistrzami byli profesorowie: Józef Mehoffer, Ignacy Pieñkowski i Józef Pankiewicz. Tu rozwija swoje zainteresowania impresjonizmem. W tym czasie zmienia pisowniê swojego nazwiska z Cibis na Cybis. W 1924 r. grupa m³odych malarzy z Janem Cybisem i pod wodz¹ Józefa Pankiewicza wyje¿d¿a do Pary¿a i tam przybiera nazwê Komitet Paryski, w skrócie KP st¹d wywodziæ siê bêdzie nie tylko nazwa grupy, ale ca³ego kierunku w polskim malarstwie kapizm. Pobyt planowany na kilka miesiêcy przed³u¿a siê na kilka lat i w 1930 r. cz³onkowie grupy zdobywaj¹ pierwszych piêæ miejsc w konkursie og³oszonym przez paryski Zwi¹zek Polskich Artystów. Kolejna wystawa ma miejsce rok póniej w Genewie. I tu ponownie odnosz¹ sukces, ju¿ nie tylko artystyczny, ale i finansowy, który pozwala Cybisowi i jego kolegom na powrót do kraju w 1931 r. i zorganizowanie wystawy w Polskim Klubie Artystycznym w Warszawie. Wówczas to Cybis okreli³ swoiste credo tego kierunku mówi¹c, ¿e Kolor na p³ótnie powstaje dopiero przez kontrast z innymi kolorami oraz ¿e obraz nie powinien naladowaæ kolorów z natury. W 1932 r. Jan Cybis odnosi pierwsze sukcesy artystyczne. By³y nimi indywidualna wystawa w Towarzystwie Sztuk Piêknych w Warszawie oraz pierwsza nagroda za obraz Owoce i kwiaty. Kapici, w tym i Cybis spotkali siê z krytyk¹ czêci polskiego rodowiska malarskiego zarzucaj¹cego ich kierunkowi zaniechanie tradycji narodowej, odcinanie siê od literackoci malarstwa maj¹cego przekazywaæ treci spo³eczne i patriotyczne oraz uleganie obcym wp³ywom. Cybis odcina³ siê od tych oskar¿eñ mówi¹c o tym, ¿e jego twórczoæ jest mocno wroniêta w polsk¹ kulturê, lecz nie tê wschodni¹ i sarmack¹, ale zachodni¹, nadodrzañsk¹. W tym czasie swoje obrazy wystawia³ w Wenecji i w Pittsburgu. Wybuch wojny zasta³ Cybisa w Krzemieñcu. Tu przebywa³ a¿ do 1943 r., kiedy to dotar³ do Warszawy i w tym miecie prze¿y³ powstanie. W okresie wojny malowa³ g³ównie akwarele. Po wojnie zosta³ wybrany prezesem Okrêgu Warszawskiego Zwi¹zku Polskich Artystów Plastyków. W maju 1946 r. wystawi³ swoje obrazy w Muzeum Narodowym podczas tzw. Salonu Wiosennego. Artysta odniós³ na niej ogromny sukces i wreszcie zaczêto mówiæ o polskoci jego obrazów. Kolejne sukcesy odniós³ podczas wystaw w Wenecji i Pary¿u. Niestety, w 1949 r. walny zjazd Zwi¹zku Polskich Artystów Plastyków uzna³ jako obowi¹zuj¹cy w sztuce polskiej tzw. realny socjalizm. Cybis go nie akceptowa³ i nie potrafi³ nagi¹æ swej osobowoci !# do nowej rzeczywistoci. Usuniêto go z katedry malarstwa i rozpocz¹³ pracê jako kustosz w Muzeum Narodowym w Warszawie. Dopiero po odwil¿y padziernikowej 1956 r. powraca ponownie na nale¿ne mu miejsce w polskiej kulturze po przyznaniu mu nagrody pañstwowej I stopnia oraz nagrody Prix National fundacji im. S. Giggenheima. Dziêki tej drugiej ma wystawy w Musée National Dart Moderne w Pary¿u i w Museum of Modern Art w Nowym Jorku. Zostaje równie¿ powo³any na profesora malarstwa w Wy¿szej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie a rok póniej wraca na warszawsk¹ Akademiê Sztuk Piêknych. Obok pracy ze studentami sam tworzy kolejne obrazy, które wystawia w Sztokholmie, Amsterdamie, Genewie, Sao Paulo, Pary¿u, Essen, Pradze, Buenos Aires, Oslo, Moskwie, Londynie, Chicago, Waszyngtonie, Rzymie, Florencji. Natchnienia i odpoczynku szuka równie¿ na ziemi prudnickiej, m.in. we Wróblinie, ale i w G³ucho³azach. Jan Cybis zmar³ 13 grudnia 1972 r. w swoim mieszkaniu w Warszawie i zosta³ pochowany na Pow¹zkach. Po mierci artysty Muzeum l¹ska Opolskiego zgromadzi³o niemal 100 jego obrazów i ponad 800 rysunków i utworzy³o sta³¹ ich ekspozycjê. W 1976 r. w G³ogówku, w salach Muzeum Regionalnego powsta³a Izba Pamiêci powiêcona osobom Jana Cybisa i Rafa³a Urbana. Jego obrazy mo¿emy równie¿ ogl¹daæ w Muzeum Narodowym w Warszawie i w Poznaniu. Wybitny meksykañski malarz Diego Rivera powiedzia³ o Janie Cybisie po trzykroæ malarz i po trzykroæ poeta. Literatura: Cybis J., Malarstwo olejne w zbiorach Muzeum l¹ska Opolskiego, katalog oprac. Kazimiera Lejman, Katowice 1986. Brzesik I., Z ¿ycia i twórczoci Jana Cybisa, w: Miejsce G³ogówka w kulturze narodowej, Opole 1976. Hajduk R., Wielki pan polskiego malarstwa, w: Klucze do miasta, G³ogówek 1976. Weigt G., Grand seigneur, 30. rocznica mierci Jana Cybisa, w: Ziemia Prudnicka Rocznik 2002, Prudnik 2002. Jan Cybis Der bedeutendste Maler aus Neustadt in Oberschlesien (poln. Prudnik) wurde am 16. Februar 1897 in Wróblin, nicht weit von Oberglogau (poln. G³ogówek) entfernt, in einer Bauernfamilie geboren. Nach der Beendigung einer Gesamtschule ging er ins Gymnasium in Glogau (poln. G³ogów). Dort erlag er dank des Kunstlehrers und Malers Hans Bloch der Faszination des französischen Impressionismus. Nach einem kurzen Wehrdienst zur Zeit des I. Weltkriegs begann er sein Jura-Studium an der Universität in Breslau. Diese Wahl war nicht gut und Cybis wechselte zur Kunst und Kunstindustrie Akademie, wo er sein Malerstudium begann. 1921 setzte er sein Studium an der Kunstakademie in Krakau fort, wo zu seinen Lehrern Józef Mehoffer, Ignacy Pieñkowski und Józef Pankiewicz gehörten. Hier festigte sich sein Interesse am Impressionismus und hier ändert er seinen Nachnamen von Cibis auf Cybis. 1924 geht eine Gruppe junger Maler mit Jan Cybis und unter der ,,Obhut von Józef Pankiewicz nach Paris und nimmt dort den Namen ,,Komitet Paryski (,,Pariser Komitee) an, kurz ,,KP dies wird nicht nur zum Namen dieser Gruppe, sondern auch zur ganzen Richtung in der polnischen Malerei ,,kapizm (,,Kapismus). Der Aufenthalt war für einige Monate geplant, er verlängerte sich jedoch zu einigen Jahren und 1930 erringen die Mitglieder dieser Gruppe die ersten 5 Plätze in einem Wettbewerb, der von dem Verein Polnischer Künstler veranstaltet !$ wurde. Die nächste Ausstellung ist ein Jahr später in Genf und hier haben sie erneut Erfolg, nicht nur künstlerisch sondern auch finanziell, der es Cybis und seinen Kollegen erlaubt 1931 nach Polen zurückzukehren und eine Ausstellung im Polnischen Künstlerklub in Warschau zu veranstalten. Cybis äußerte ein Credo dieser Richtung: Die Farbe auf der Leinwand entsteht erst durch den Kontrast mit anderen Farben und dass ein Bild die Farben der Natur nicht imitieren sollte. 1932 hat Jan Cybis erste Erfolge eine individuelle Ausstellung in der Gesellschaft der Schönen Künste in Warschau und der erste Preis für das Bild ,,Obst und Blumen. Die Kapisten, damit auch Cybis wurden von einem Teil der polnischen Künstler kritisiert. Man kritisierte die Bewegung sie setze die nationalen Traditionen nicht fort, sie schnitte sich von der ,,Literaturverbundenheit der Malerei ab, die gesellschaftliche und patriotische Themen verbreiten sollte und auch dass sie sich fremder Einflusse beuge. Als der Krieg ausbrach war Cybis in Krzemieniec. Hier bleib er bis 1943, als er nach Warschau kam erlebte er den Aufstand mit. Im Krieg malte er vorwiegend Aquarelle. Nach dem Krieg wurde er zum Vorsitzenden des Bezirks des Warschauer Vereins Polnischer Künstler und Plastiker. Im Mai 1946 stellte er seine Bilder im National Museum aus während des so genannten ,,Frühlingssalons. Der Künstler hatte sehr großen Erfolg und endlich begann man von seinen ,,polnischen Bildern zu sprechen. Die nächsten Erfolge hatte er bei den Ausstellungen in Venedig und Paris. 1949 erklärte man leider beim feierlichen Treffen des Vereins der Polnischen Künstler und Plastiker, dass in der polnischen Kunst der so genannte reale Sozialismus in der Kunst verpflichtend sei. Cybis konnte das nicht akzeptieren und konnte auch nicht seine Persönlichkeit an diese neue Realität anpassen. Man entließ ihn und er begann seine Arbeit im Nationalmuseum in Warschau als Kustos. Erst nach einer Verbesserung der Situation im Oktober 1956 kehrt er wieder auf den ihm zustehenden Posten in der polnischen Kultur zurück nachdem er den Nationalpreis des I. Grades und den Preis ,,Prix National der S. Giggenheim-Stiftung bekam. Dank des zweiten Preises sind seine Ausstellungen im Musée National Dart Moderne in Paris und im Museum of Modern Art in New York zu bestaunen. Er wird zum Malereiprofessor in der Hochschule für Plastische Künste in Zoppot (poln. Sopot) berufen und ein Jahr später kehrt er auf die Akademie der Schönen Künste in Warschau zurück. Außer seiner Arbeit mit den Studenten malt er selber Bilder, die er in Stockholm, Amsterdam, Genf, Sao Paulo, Paris, Essen, Prag, Buenos Aires, Oslo, Moskau, London, Chicago, Washington, Rom und Florenz ausstellt. Inspiration und Ruhe sucht er auch in der Umgebung von Neustadt in Oberschlesien, unter anderem in Wróblin, aber auch in Ziegenhals (poln. G³ucho³azy). Jan Cybis starb am 13. Dezember 1972 in seiner Wohnung in Warschau und wurde auf dem Pow¹zki-Friedhof begraben. Jan Cybis Nejznámìjší malíø prudnického kraje se narodil 16. února ve Wroblinu (Polsko) nedaleko Prudniku v rolnické rodinì. Po ukonèení základní školy studoval v gymnáziu v Glogowi. Díky uèiteli kresby a malíøi Hansu Blochovi se zaèal zabývat francouzským impresionismem. Po krátké vojenské sluz¡ bì bìhem první svìtové války zaèal studovat na právnické fakultì wroclavské univerzity. Po nìjaké dobì zaèal studovat na akademii umìní obor malíøství. V roce 1921 kontinuoval studie na akademií výtvarných umìní v Krakovì a jeho mistry byli známí profesoøi: J. Mehoffer, I. Pienkovski Pankiewicz aj. Zabýval se hlavnì impresionismem. V této dobì mìní své pøíjmení s Cibise na Cybis. V roce 1924 !% spolu s nìkolika studenty a prof. J. Pankovským jedou do Paøíz¡ e, kde zakládají „Paøiz¡ ský komitet“ (skr.PK), od které pochází název celého smìru v polském malíøství kapismus. Pobyt, který mìl trvat nìkolik mìsícù se prodlouz¡ il na nìkolik let. V roce 1930 v konkurzu, který poøádal paøíz¡ ský svaz polských umìlcù se èlenové PK umístili na prvních pìti místech. Další výstava se konala v Zenevì, kde skupina Cybise získává nejen umìlecký ale také finanèní úspìch, co umoz¡ nilo skupinì návrat do Polska Po pøíjezdu skupina Cybise uspoøádala výstavu v umìleckém klubu ve Waršavì. V roce 1932 J. Cybis mìl první umìlecké úspìchy: individuální výstavu ve spoleènosti výtvarných umìní ve Waršavì a první cena za obraz „Ovoce a Kvìty“. Kapisté byli kritizováni nìkterými malíøi za zanechání národních tradic. Cybis byl v Krzemiencu, kdyz¡ vypukla válka. Tam bydlel az¡ do roku 1943, následnì odjel do Waršavy, kde zaz¡ il waršavské povstání. Bìhem války maloval akvarelovou technikou. Po válce byl vybrán pøedsedou krajského waršavského svazu polských umìlcù. V kvìtnu 1946 vystavoval svoje obrazy v Národním muzeu u pøílez¡ itosti tzv. „Jarního salónu“. Umìlec mìl velký úspìch a koneènì se zaèalo o „polskosti“ jeho obrazù. Další úspìchy mìl v Benátkách a Paøíz¡ i. Bohuz¡ el svaz polských umìlcù uznal povinný tzv. reálný socialismus. Cybis ho neuznával a neumìl se pøizpùsobit nové realitì. Propustili ho z katedry malíøství a zaèal pracovat jako kustod v Národním muzeu ve Waršavì. Teprve po roce 1955 se vrací zase do polské kultury a je mu udìlena státní cena 1. stupnì a cena „Prix National“ nadace jménem S. Giggenheima. Díky druhé cenì „Prix National“ mohl uspoøádat výstavu v Národním muzeu v Paøíz¡ i a v New Yorku. Byl jmenován profesorem malíøství na vysoké škole umìní v Sopotu. O rok pozdìji se vrací na Waršavskou akademii výtvarných umìní. Pøi práci se studenty ještì maluje obrazy, které jsou vystavovány ve Stokholmu, Amsterdamu, Paøíz¡ i, Praze, Moskvì, Londýnì aj. Odpoèinek a nadšení hledá také v prudnickém kraji, mj. ve Wroblinu a v Glucholazech. Jan Cybis zemøel 13. prosince 1972 ve svém bytì ve Waršavì a byl pohøben na høbitovì Powazki ve Waršavì. !& Joseph von Eichendorff Kazimierz Staszków W jednej z kaplic kocio³a w. Jakuba w Nysie znajduje siê popiersie pochowanego na cmentarzu jerozolimskim w Nysie l¹skiego poety Josepha von Eichendorffa. Czêsto, nie tylko turyci ale i nysanie, zwiedzaj¹c kaplicê, zadaj¹ pytanie có¿ to za wiêty? ¯eby na nie odpowiedzieæ, musimy siê cofn¹æ najpierw do czasów II wojny wiatowej, a konkretnie do marca 1945 roku. Popiersie jest jedynym nyskim pomnikiem, który ocala³ od przetopienia w niemieckich hutach na potrzeby wojenne. Zabezpieczone przez ludzi dobrej woli przetrwa³o schowane w magazynach nyskiego muzeum do po³owy lat 90. ubieg³ego wieku, to znaczy do czasów, kiedy ju¿ o tym s³awnym poecie mo¿na by³o mówiæ. Joseph von Eichendorff wielki poeta, pisarz i t³umacz, którego wiersze zaliczane s¹ do najlepszych utworów niemieckiego romantyzmu, urodzi³ siê 10 marca 1788 r. w £ubowicach k. Raciborza. Tu, w sielskiej atmosferze, spêdzi³ szczêliwe dzieciñstwo w posiad³ociach rodzinnych, zarz¹dzanych raczej nieudolnie przez ojca Adolfa. ¯ycie p³ynê³o spokojnie, pod znacz¹cym wp³ywem kultury wiedeñskiej, urozmaicone czêstymi spotkaniami s¹siedzkimi, podczas których muzykowano i piewano. Wychowywa³ siê w tej czêci l¹ska, w której ludnoæ mia³a rodowód polski. Jak twierdz¹ historycy literatury, Eichendorff zna³ jêzyk polski, ale tylko w jego ludowej odmianie, co zosta³o powiadczone na wiadectwie gimnazjalnym ocen¹ umiarkowan¹, zapewne z powodu nieznajomoci jêzyka literackiego. Przys³uchiwa³ siê równie¿ pieniom piewanym podczas prac polowych. W jego pamiêtnikach zachowa³y siê notatki o tym, jak z bratem Wilhelmem piewali po polsku piosenkê Od Krakowa jadam.... Mo¿na siê domylaæ, ¿e odnosi³ siê z sympati¹ do miejscowego folkloru, czego niektórzy literaturoznawcy dopatruj¹ siê w wierszu Polak: A kiedy zjawiam siê bez futra, Me dziewczê wypytuje mnie: Gdzie ty zostawi³ swoje futro? I wcale nie przejmuje siê. W gospodzie wódka jest i piwo, I szynkarz na klarnecie gra, Wiêc tam spieramy siê co ¿ywo, Kto najpiêkniejsze dziewczê zna. A ja z bucika twego pi³em, Zosta³o w domu futro me, !' Co nieco w³osów te¿ zgubi³em, I wcale nie przejmujê siê. przek³ad Andrzej Lam Mylê, ¿e ten okres mocno zawa¿y³ na jego twórczoci. W wielu utworach czuje siê têsknotê za utraconym rajem dzieciñstwa. Szumie cichy wród konarów, Ptaki, co lecicie w dal, ród³a wpadaj¹ce w parów, Mówcie, gdzie ojczyzna ma? Wspomnienie przek³ad Andrzej Lam Edukacjê rozpocz¹³ wspólnie z bratem Wilhelmem w 1801 r. w Gimnazjum Katolickim w. Mateusza we Wroc³awiu, które ukoñczyli w1804 r. Rok póniej rozpoczêli studia na uniwersytecie w Halle. Po zamkniêciu uniwersytetu w 1806 r. przenieli siê na studia do Heidelbergu, gdzie nurt romantyczny by³ w pe³nym rozkwicie i wywar³ zdecydowany wp³yw na dalsz¹ twórczoæ poety. Tu po raz pierwszy Eichendorff opublikowa³ swoje wiersze pod pseudonimem Florens. Studia ukoñczyli w 1813 r. na uniwersytecie wiedeñskim. W 1813 r., na apel króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III wst¹pi³ do wojska, ¿eby walczyæ przeciwko Napoleonowi. Jednak kariery wojskowej nie zrobi³, po roku zosta³ zwolniony ze s³u¿by. W kwietniu 1815 r. polubi³ Luizê von Larisch i osiedlili siê w Berlinie, gdzie otrzyma³ skromn¹ posadê w urzêdzie wojennym. Po wznowieniu kampanii wojennej przeciw Napoleonowi, ponownie wst¹pi³ do wojska. S³u¿bê zakoñczy³ wkraczaj¹c z armi¹ Blüchera do Pary¿a. Po mierci rodziców zad³u¿one dobra l¹skie i rodzinne £ubowice bracia musieli sprzedaæ i od tego czasu poeta zosta³ skazany na skromn¹ mieszczañsk¹ egzystencjê. W latach 182144 pracowa³ jako urzêdnik w ministerstwie ds. wyznañ, zarz¹dzaj¹c sprawami kocio³a i szkolnictwa katolickiego w Prusach. Podczas pobytu w Gdañsku w latach 182124 prowadzi³ prace inwentaryzacyjne i porz¹dkowe na zamku w Malborku. W latach 182431 wraz z rodzin¹ mieszka³ w Królewcu, nastêpnie, do przejcia na emeryturê, w Berlinie. Nigdy nie czu³ siê dobrze w s³u¿bie pruskiej, niechêæ do sprawowanych urzêdów potêgowana by³a negatywnym stosunkiem w³adz do Kocio³a katolickiego. W 1844 r. przeszed³ na emeryturê, która zapewni³a mu skromne utrzymanie, i osiad³ na sta³e w Berlinie. Dopiero teraz móg³ siê ca³kowicie oddaæ dzia³alnoci pisarskiej. Do Nysy przeniós³ siê w 1855 r., gdzie w domu jego córki Teresy von Besserer przebywa³a ciê¿ko chora ¿ona, która niebawem zmar³a. Ale i tak wiêkszoæ czasu spêdza³ na zamku w Jaworniku na dworze biskupa wroc³awskiego Heinricha Förstera, z którym siê przyjani³. W miejscu, z którego lubi³ ogl¹daæ okolicê, ustawiono w 1994 r. pomnik³awkê. Zmar³ na zapalenie p³uc 26 listopada 1857 r. w Nysie w domu córki i zosta³ pochowany na Cmentarzu Jerozolimskim. Dorobek J. Eichendorffa jest imponuj¹cy i obejmuje wszystkie gatunki literackie. Pozostawi³ po sobie 608 wierszy, trzy poematy epickie, powieæ, dziewiêæ sztuk teatralnych oraz 13 nowel i opowiadañ. Zajmowa³ siê równie¿ przek³adami, przet³umaczy³ z hiszpañskiego na niemiecki dziesiêæ sztuk Calderona. Spor¹ czêæ jego dzia³alnoci " literackiej zajmuje twórczoæ autobiograficzna i publicystyczna. Do najwybitniejszych dzie³ Eichendorffa nale¿y bez w¹tpienia wydana w 1826 r. nowela Z ¿ycia nicponia. Literaturoznawcy zaliczyli j¹ do arcydzie³ romantycznej prozy niemieckiej. Jego wiersze stanowi³y inspiracjê dla wybitnych kompozytorów epoki, takich jak: Schumann, Schubert, Brahms, Mendelsson i wielu innych. Skomponowane przez nich pieni by³y piewane w wielu salonach ówczesnej Europy. Geniusz poezji Josepha von Eichendorfa moim zdaniem nie tkwi w czytywanych dzi okazjonalnie wierszach czy opowiadaniach. Pisane przez niego wiersze trafia³y do serc ludu l¹skiego i wraca³y po latach jako wspania³e, piewane do dnia dzisiejszego, pieni ludowe. W stulecie urodzin mieszkañcy Nysy ufundowali poecie wspania³y pomnik. Stan¹³ on obok domu, w którym poeta spêdzi³ ostatnie dwa lata ¿ycia. Jak napisa³em we wstêpie, w marcu 1945 r. pomnik zosta³ zniszczony, a cudem uratowane popiersie przetrwa³o do naszych czasów dziêki zapobiegliwoci wielu anonimowych dzisiaj osób. 20 czerwca 2002 r. ods³oniêto pomnik Eichendorffa ponownie. Postawiono go w miejscu poprzedniego; jest jego wiern¹ kopiê. By³o to mo¿liwe dziêki staraniom ludzi dobrej woli, którym na zakoñczenie pragn¹³bym serdecznie podziêkowaæ.* Literatura: Niemiecka Poezja i Proza Joseph von Eichendorff Poezje, Z ¿ycia nicponia VERUM Konwersatorium im. Josepha von Eichendorfa WarszawaOpole 1997 Niemieccy Górnol¹zacy leksykon biograficzny Dom Wspó³pracy Polsko-Niemieckiej Gliwice/Opole 2004 Nowiny Nyskie nr.26 z dnia 27 czerwca 2002 r. Encyklopedie i leksykony Joseph von Eichendorff Joseph von Eichendorff, ein großer Poet, Schriftsteller und Übersetzer, deren Gedichte zu den besten Werken der deutschen Romantik zählen, wurde am 10. März 1788 in £ubowice bei Racibórz (Ratibor) geboren. Hier verbrachte er eine glückliche Kindheit auf dem Familiengut, das durch seinen Vater Adolf, eher ungeschickt verwaltet wurde. Er wuchs in dem Teil von Schlesien auf, in dem die Bevölkerung einen polnischen Stammbaum hatte. Wie Literaturhistoriker behaupten, kannte Eichendorff die polnische Sprache, aber nur den Dialekt, was auf dem Zeugnis des Gymnasiums mit der Note befriedigend bewiesen wurde. Seine Schullaufbahn begann er zusammen mit dem Bruder Wilhelm, 1801 im katholischen Gymnasium zum heiligen Matthias in Breslau, das beide 1804 beendeten. Ein Jahr später begannen sie ihr Studium an der Universität in Halle. Nach der Schließung der Universität 1806 gingen sie nach Heidelberg um zu studieren, wo die Strömung der Romantik in voller Blüte war und auf ihn und sein späteres Schaffen als Poet einen großen Einfluss hatte. Hier veröffentlichte Eichendorff zum ersten Mal seine Gedichte unter dem Pseudonym Florens. Ihr Studium beendeten die Beiden 1813 an der Wiener Universität. 1813 ging er nach dem Apel von Friedrich Wilhelm III zum Militär um gegen Napoleon zu kämpfen. Er machte jedoch keine militärische Karriere, nach einem Jahr wurde er von Wehrdienst entlassen. " Im April 1815 heiratete er Luise von Larisch und ging nach Berlin, wo er eine bescheidene Stelle im Kriegsamt bekam. Als der Feldzug gegen Napoleon wieder begann, ging er erneut zum Militär. Seinen Dienst beendete er, als er mit der Armee, angeführt von Blücher in Paris einmarschierte. Nach dem Tod der Eltern mussten die Brüder, die mit Schulden belasteten Güter in Schlesien und in £ubowice verkaufen und seit dem war der Poet verdammt ein bescheidenes bürgerliches Leben zu führen. In den Jahren 18211844 arbeitete er als Angestellter im Ministerium für Glaubensfragen und verwaltete die Angelegenheiten der Kirche und des katholischen Schulwesens in Preußen. 1844 ging er in den Ruhestand, der ihm einen bescheidenen Unterhalt ermöglichte und ließ sich für immer in Berlin nieder. Erst jetzt konnte er sich völlig seiner Schriftstellertätigkeit widmen. Nach Neisse kam er 1855, wo im Haus seiner Tochter Teresa von Besserer seine schwer kranke Frau verweilte, die kurze Zeit später starb. Die längste Zeit über, verbrachte er auf der Burg in Jawornik am Hof des Breslauer Bischofs Heinrich Förster, mit dem er befreundet war. Auf dem Platz, aus dem er es genoss die Umgebung zu beobachten wurde 1994 ein Denkmal in Form einer Bank gestellt. Er starb an Lungenentzündung am 26. November 1857 im Haus seiner Tochter in Neisse und wurde auf dem Jerosolimer Friedhof bestattet. Der literarische Nachlass von J. Eichendorff ist imponierend, er hinterließ 608 Gedichte, 3 epische Poeme, einen Roman, 9 Theaterstücke und 13 Novellen und Erzählungen. Er beschäftigte sich außerdem mit Übersetzungen, er übersetzte aus dem Spanischen ins Deutsche 10 Stücke von Calderon. Zu den bedeutendsten Werken Eichendorffs zählt man ohne Frage, die 1826 veröffentlichte Novelle ,,Z ¿ycia nicponia (,,Aus dem Leben eines Taugenichts). Literaturkenner zählen ihn zu den Meisterwerken der deutschen romantischen Prosa. Zum 100. Todestag errichteten die Bürger von Neisse ein Denkmal zu ehren des Poeten. Es steht neben dem Haus, in dem der Poet die letzten zwei Jahre seines Lebens verbrachte. Joseph von Eichendorff Joseph von Eichendorff, významný básník a pøekladatel, jehoz¡ díla patøí mezi nejvìtší skvosty nìmeckého romantismu, se narodil 10. bøezna 1788 r. v Lubovicích u Ratiboøe (³ubowice k. Raciborza). Zde proz¡ il štastné dìtství v rodinných nemovitostech, které spravoval nepøíliš schopnì jeho otec Adolf. Vychovával se v èásti Slezska, kde pøevládala polská národnost. Podle tvrzení literárních historikù, Eichendorff neznal polštinu dost dobøe, spíše náøeèí, coz¡ bylo vidìt na jeho školním vysvìdèení. Vzdìlávat se zaèali spolu se svým bratrem Wilhelmem v r. 1801 v Katolickém gymnáziu sv. Mateáše ve Vroclavi, které ukonèili v r. 1804. O rok pozdìji zahájili studia na univerzitì v Halle. Po zamèení univerzity v r. 1806 pokraèovali ve studiu v Heidelbergu, kde romantismus rozkvétal, coz¡ mìlo vliv na další básníkovou tvorbu. Tady poprvé Eichendorff vydal své básnì pod pseudonimem Florens. Studia ukonèili v r. 1813 na vídeòské univerzitì. V 1813 r. na vyzvání pruského krále Friderika Wilhelma III. vstoupil do armády, aby mohl bojovat proti Napoleonovi. Vojenskou kariéru nedokonèil, po roce byl z armády propuštìn. V dubnu 1815 r. se oz¡ enil s Luizou von Larish a zabydlel se v Berlínì, kde byl zamìstnán na vojenském úøadì. Po obnovení vojenského taz¡ ení proti Napoleonovi opìt " vstoupil do armády. Vojenskou sluz¡ bu ukonèil po vkroèení Blücherovy armády do Paøíz¡ e. Po smrti rodièù bratøi byli nuceni prodat zadluz¡ ený rodinný majetek slezský a rodné Lubovice a zaèít skromný mìštanský z¡ ivot. V letech 1821–44 byl úøedníkem na ministerstvu pro náboz¡ enská vyznání a zabýval se vìcí kostela a katolického školství v Prusku. V roce 1844 odešel do dùchodu, který mu zajistil skromné z¡ ivobytí a zabydlel se v Berlínì na stálo. Teprve teï mohl zaèít psát naplno. V 1855 r. se pøestìhoval do Nysy, kde v domì jeho dcery Terezy von Besserer umírá jeho tìz¡ ce nemocná manz¡ elka. Vìtšinu èasu trávil na zámku v Javorníku u dvora svého pøítele vroclavského biskupa Heinricha Förstera. Na místì, odkud rád sledoval okolí, byl postaven pomník – lavièka. Zemøel na zápal plic 26. listopadu 1857 v Nyse v domì své dcery, byl pochován na Jerozolimském høbitovì. Výsledek jeho tvorby je impozantní, zanechal po sobì 608 básní, tøi epické poémy, román, devìt divadelních dìl a 13 novel a povídek. Pøeloz¡ il rovnìz¡ ze španìlského jazyka do nìmeckého 10 divadelních dìl Calderona. K nejvìtším dílùm Eichendorffa patøí vydána v r. 1826 novela „Ze z¡ ivota nièemy“. Literárních vìdci ji zaøadili mezi literární poklady nìmecké prózy romantismu. K 100. výroèí narozenin byl v Nyse na jeho poèest postaven pomník vedle domu, ve kterém básník strávil poslední dva roky z¡ ivota. "! Samuel Fränkel Franciszek Dendewicz Samuel Fränkel urodzi³ siê 22 listopada 1801 r. najprawdopodobniej w Bia³ej. W 1827 r. przyby³ do Prudnika. W 1845 r. za³o¿y³ swoj¹ fabrykê na terenie dzisiejszego Frotexu. W ci¹gu dwóch lat zakupi³ 150 krosien i sta³ siê najwiêkszym przemys³owcem w miecie w bran¿y w³ókienniczej. Odniós³ sukces na wystawie przemys³owej w Berlinie, gdzie du¿e uznanie zyska³y produkowane przez niego tkaniny. Sukces ten przeku³ w sukces finansowy. W krótkim okresie czasu pokona³ lokaln¹ konkurencjê w³ókiennicz¹, m.in. Augusta Thiela, kupi³ nowe tereny pod zak³ad, nowoczesne maszyny. W 1855 r. wartoæ rocznej produkcji przekroczy³a w jego zak³adzie 170 tys. talarów, zatrudnienie osi¹gnê³o 1700 osób. Fränkel utworzy³ filie zak³adu w G³ucho³azach, Podlesiu, Opavicach, Kietrzu, Korfantowie. Z myl¹ o przysz³oci zak³adu wys³a³ swoich synów Alberta Emanuela i Hermana na studia do Szkocji i Anglii. Umar³ w 1881 r. Zosta³ pochowany na cmentarzu ¿ydowskim przy ul. Kolejowej w Prudniku. Tu¿ przed mierci¹, w 1877 r., wybudowa³ w Prudniku synagogê. Jego przedsiêbiorstwo rozwijali synowie oraz Max Pikus. Niestety, w 1938 r. w hitlerowskich Niemczech zosta³ og³oszony dekret zakazuj¹cy ¯ydom prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej, co sprawi³o, ¿e potomkowie Samuela opucili Prudnik i udali siê do Anglii. Literatura: Chrobak H., Weigt A., 150 lat Frotexu. Monografia firmy, Prudnik 1995. Nabzdyk S., Rola prudnickich zak³adów przemys³u bawe³nianego w rozwoju miasta Prudnika, w: Opolskie Roczniki Ekonomiczne, T.III, Opole 1971. Samuel Fränkel Samuel Fränkel wurde am 22. November 1801, wahrscheinlich in Zülz (poln. Bia³a) geboren. 1827 kam er nach Neustadt in Oberschlesien. 1845 gründete er auf dem Gebiet des heutigen Frotex seine Fabrik. Innerhalb zweier Jahre kaufte er 150 Webstühle und wurde zum größten Industriellen in der Stadt in der Textilindustrie. Er hatte Erfolg auf der Industrie-Ausstellung in Berlin, auf der von ihm produzierten Stoffe große Anerkennung fanden. Dieser Erfolg wurde auch zum finanziellen Erfolg. In kurzer Zeit besiegte er die lokale Konkurrenz, unter anderem August Thiel, er kaufte neues Land für seine Fabrik und moderne Maschinen. 1855 überschritt der Wert der Jahresproduktion in seinem Unternehmen 170 Tausend Taler, 1700 Personen waren beschäftigt. Fränkel eröffnete Filialen in Ziegenhals, Podlesie, Opavice, Kietrz, Korfantów. An die Zukunft des Unternehmens denkend, schickte er seine Söhne Albert Emanuel und Herman zum Studi- "" um nach Schottland und England. Er starb 1881 und wurde auf dem jüdischen Friedhof in der Kolejowa Str. in Neustadt in Oberschlesien begraben. Kurz vor seinem Tod baute er in Neustadt in Oberschlesien eine Synagoge. Sein Unternehmen wurde weiter von seinen Söhnen und Max Pikus geleitet. 1938 wurde leider in den von Hitler regiertem Deutschland ein Dekret erlassen, das den Juden verbat unternehmerisch tätig zu sein, was zur Folge hatte, dass die Nachkommen Samuels Neustadt verließen und nach England gingen. Samuel Frankel Samuel Frankel se narodil 22. listopadu v roce 1801 pravdìpodobnì v Bia³ej. V roce 1827 pøijel do Prudnika zaloz¡ il malou továrnu na území dnešního „ Frotexu“. Bìhem dvou let zakoupil 150 tkalcovských stavù a tak se stal nejvìtším prùmyslníkem ve mìstì v textiliích. Velkého úspìchu také dosáhl na výstavì v Berlinì. Uznání dosáhly jeho kvalitní výrobky a také získal finanèní prostøedky. V krátké dobì pøekonal textilní konkurenci Augusta Thiele, a koupil nové pozemky pro novou továrnu a stroje. V roce 1855 hodnota jeho výroby èinila pøes 170 tisíc talárù a také zamìstnával 1700 pracovníkù. Pozdìji Frankel otevøel filiálky v G³ucho³azech, Opawicích, Kietøi a Korfantovu. Aby zajistil, budoucnost továrny, poslal své syny: Alberta, Emanuele a Hermana studovat do Skotska a Anglie. Zemøel v roce 1881 a byl pohøben na z¡ idovském høbitovì na ulici Kolejové v Prudniku. Pøed smrtí v roce 1877 dal postavit v Prudniku z¡ idovskou synagogu. Po smrti podnik vedli jeho synové a Max Pikus. Bohu•el v roce 1938 v nacistickém Nìmecku by vyhlášen dekret, který zakazoval z¡ idùm vedení z¡ ivnosti, a to zpùsobilo, z¡ e potomci Samuele odjeli do Anglie. "# Fryderyk II Wielki Franciszek Dendewicz Fryderyk II Wielki urodzi³ siê 24 stycznia 1712 r. w Berlinie. By³ najstarszym synem Fryderyka Wilhelma I i Zofii Doroty Hanowerskiej. By³ królem Prus w latach 17401786 i pod jego rz¹dami sta³y siê one jednym z najpotê¿niejszych pañstw europejskich. Zapisa³ siê bardzo mocno w historii l¹ska, który podporz¹dkowa³ sobie wraz z ziemi¹ prudnick¹ w wyniku toczonych z przerwami w latach 1740 1763 tzw. wojen l¹skich. Pierwszy kontakt Fryderyka Wielkiego z ziemi¹ prudnick¹ mia³ miejsce 30 marca 1741 r. Odwiedzi³ on wówczas klasztor kapucynów, gdy¿ chcia³ zobaczyæ Bo¿y Grób i biczuj¹cych siê zakonników oraz rozmawia³ z jego gwardianem o. Izajaszem. Nastêpnie postanowi³ udaæ siê z kilkoma towarzyszami do Nysy. Podró¿ odbywa³ przez Moszczankê. Niespodziewanie jedcy zostali spostrze¿eni przez patrol austriacki, który ruszy³ w pogoñ za uciekaj¹cymi Prusakami. Król zachowuj¹c zimn¹ krew znalaz³ schronienie w m³ynie w Moszczance. Od tego wydarzenia m³yn nosi³ nazwê Królewskiego. W kolejnych latach Fryderyk II jeszcze wielokrotnie przebywa³ w Prudniku. W roku 1779 po austriackim bombardowaniu i ostrzale miasto uleg³o ca³kowitemu zniszczeniu. rodki pieniê¿ne na odbudowê miasta przekaza³ równie¿ Fryderyk II, co zosta³o uwiecznione na frontowej cianie wie¿y ratuszowej w jêzyku ³aciñskim: Królewskie Miasto Prudnik, kwitn¹c w chwale i czci, znane z handlu, zosta³o przez wciek³y napad wrogów 28.02.1779 r. obrócone w popió³ i zniszczone, stary ratusz sp³on¹³. Dziêki hojnej opiece wielkiego i najwy¿szego, niezwyciê¿onego króla Fryderyka II z Prus, wyrozumia³ego i wspó³cierpi¹cego, szczêliwego ojca ojczyzny, miasto szczêliwie powsta³o i zosta³o wspaniale odbudowane, jak to teraz mo¿na zobaczyæ, wraz z wie¿¹. Kolejnym w³adc¹ Prus, który odwiedzi³ Prudnik by³ Fryderyk Wilhelm III. Jego wizyta nast¹pi³a 22 wrzenia 1814 r. Przeje¿d¿a³ on przez Prudnik zmierzaj¹c na kongres pokojowy do Wiednia. Miasto nie wywar³o na nim dobrego wra¿enia. Stwierdzi³, ¿e jest brudne i ma³o patriotyczne, gdy¿ zbyt ma³o mieszczan ustroi³o siê w pruskie kokardy narodowe, co traktowa³ jako objaw postawy wiernoci wobec pañstwa pruskiego. Na kolejn¹ znacz¹c¹ wizytê prudniczanie musieli poczekaæ a¿ do pocz¹tków XX wieku. W 1903 r. ziemiê prudnick¹ odwiedzi³a cesarzowa Augusta Victoria. Przebywa³a w Prudniku i w miejscowociach le¿¹cych nad Z³otym Potokiem, które zosta³y dotkniête przez powód. Friedrich II der Große Friedrich II der Große wurde am 24. Januar 1712 in Berlin geboren. Er war der älteste Sohn von Wilhelm I und Zofia Dorota aus Hannover. Er war König Preußens in den Jahren 17401786 und unter seiner Herrschaft wurde Preußen zu einem der mächtigsten europäischen Länder. Er ging sehr stark in die Geschichte von Schlesien ein. Er unterwarf Schlesien und die Gebiete um Neustadt in Oberschlesien was Konsequenz der "$ so genannten Schlesischen Kriege war, die mit Pausen in den Jahren 17401763 tobten. Der erste Kontakt Friedrichs des Großen mit dem Gebiet um Neustadt in Oberschlesien war am 30. März 1741. Er besuchte damals das Kapuzinerkloster, weil er das Grab Gottes und die sich peitschenden Mönche sehen wollte. Als nächstes beschloss er mit einigen Begleitern sich nach Neisse zu begeben. Die Reise ging durch Moszczanka. Plötzlich wurden die Reiter von einer österreichischen Patrouille gesichtet, die sich aufmachte und die flüchtenden Preußen verfolgte. Der König behielt die Nerven und versteckte sich in einer Mühle in Moszczanka. Seitdem trug die Mühle den Namen ,,königliche Mühle. In den nächsten Jahren kam der König noch viele Male nach Neustadt in Oberschlesien. 1779 nach dem österreichischen Bombardement und Gefechten, was die Stadt völlig zerstört. Die finanziellen Mittel für den Aufbau der Stadt überreichte Friedrich II, was auf der Frontseite des Rathausturms in lateinischer Sprache gedacht wurde. Fryderyk II. Wielki (Ferdinand II. Veliký) Fryderyk II. Veliký se narodil 24. ledna 1712 roku v Berlínì. Byl to nejstarší syn Fryderyka Wilhelma a Zofie Doroty Hanoverské. V letech 1740–1786 byl králem Pruska a za jeho panování se Prusko stalo jedním z nejvìtších a nejmocnìjších státù v Evropì. V dìjinách Slezska se zapsal jako dobyvatel, kdyz¡ si prudnickou zemí podmanil v letech 1740–1763. První kontakt Fryderyka s prudnickou zemí se uskuteènil 30. bøezna 1741. Tenkrát navštívil kapucínský klášter, nebot chtìl vidìt Boz¡ í hrob a bièující se mnichy. Pozdìji, kdyz¡ s nìkolika pøáteli jel do mìsta „Nysa“ byl napaden rakouskou hlídkou. Králi se podaøilo utéct a schovat ve mlýnì „Moszczanka“, a od té doby mlýn byl nazýván královským. V pøíštích letech Fryderyk II. ještì nìkolikrát pobýval ve mìstì Prudnik. V roce 1779 po rakouském útoku, mìsto bylo úplnì znièeno. Pozdìji bylo vybudováno nové mìsto. Velkou finanèní èástkou pøispìl také Fryderyk II. Proto se radní rozhodli podìkovat Fryderykovi tak, z¡ e na viditelném místì, na èelní zdi radnice umístili památní desku v latinském jazyce. "% Czy Charles de Gaulle by³ w Nysie? Kazimierz Staszków W 1806 r. wojska napoleoñskie dowodzone przez gen. Vandamme´a wkroczy³y na l¹sk. Padaj¹ kolejno G³ogów, Wroc³aw, widnica i Brzeg. 23 lutego 1807 r. podchodz¹ pod Nysê. Rozpoczyna siê trwaj¹ce 114 dni oblê¿enie, podczas którego na miasto spad³a nawa³nica ró¿nego rodzaju bomb i pocisków armatnich, czyni¹c olbrzymie spustoszenie. Z tego pogromu ocala³o jedynie piêæ budynków. Nie doczekawszy siê pomocy, dowódca twierdzy gen. Weger podpisa³ akt kapitulacji. Pami¹tk¹ po tamtych wydarzeniach jest ¿eliwna kula armatnia, wmurowana w po³udniow¹ cianê Domu Wagi Miejskiej. By³ to, mo¿na powiedzieæ, ostatni konflikt zbrojny, w którym Nysa uczestniczy³a bezporednio. Natomiast w drugiej po³owie XIX w. zaczê³a pe³niæ funkcjê wielkiego obozu jenieckiego. Pierwszymi wiêniami byli ¿o³nierze wziêci do niewoli w wojnie przeciw Danii w 1864 r. Pracowali oni g³ównie przy rozpoczêtej w tym czasie likwidacji fortyfikacji zewnêtrznych. Pami¹tk¹ po tych czasach jest spacerowa Aleja Duñczyków, której nazwê przywrócono dwa lata temu. Nastêpnymi jeñcami byli ¿o³nierze z wojny przeciw Francji w latach 1870/71. W sierpniu 1914 r. wybuch³a I wojna wiatowa. Niemiecki atak na Francjê utkn¹³ nad Marn¹, zamieniaj¹c siê w ciê¿k¹ wojnê pozycyjn¹, której g³ówne wydarzenia rozgrywa³y siê pod Verdun. 24-letni Charles de Gaulle bra³ w niej czynny udzia³. W lutym 1916 r. dowodzi³ jednostk¹ liniow¹ w stopniu kapitana. Podczas jednego z ataków na pozycje wroga, zosta³ ciê¿ko ranny. Zabrany z pola bitwy przez niemieckich sanitariuszy trafi³ do niewoli, w której przebywa³ 32 miesi¹ce tj. do koñca wojny. Przeszed³ przez piêæ obozów, piêciokrotnie podejmuj¹c próby ucieczki. Niestety, za ka¿dym razem gubi³ go wzrost (by³ bardzo wysoki) oraz charakterystyczny wielki nos. W swoich Pamiêtnikach wojennych napisa³, ¿e po kolejnej, nieudanej próbie ucieczki, zosta³ przewieziony do Nysy (Neisse), gdzie przebywa³ od maja do wrzenia 1916 r. Niestety, jego zapiski z tego okresu s¹ bardzo sk¹pe, poniewa¿ wszystkie dokumenty, w tym notatki i korespondencja zosta³y mu odebrane przez w³adze obozowe. Ponowna próba ucieczki skoñczy³a siê niepowodzeniem i jako recydywista trafi³ do karnego obozutwierdzy, s³ynnego fortu IX w Ingolstadt. Gen. Charles de Gaule wielki m¹¿ stanu, prezydent Francji, zapisa³ siê na trwa³e w historii wspó³czesnego wiata i Europy. Rodacy okrelali go mianem wielkiego samotnika oraz wspó³czesn¹ Joann¹ d´Arc. Odwiedzi³ nasz kraj dwukrotnie, po raz pierwszy w latach 191920 jako cz³onek misji wojskowej w odradzaj¹cej siê wówczas Polsce. Prowadzi³ wyk³ady w szkole wojskowej w Rembertowie. Wzi¹³ równie¿ czynny udzia³ w wojnie polsko-bolszewickiej jako oficer zwiadu. Po raz drugi, ju¿ jako prezydent Francji, goci³ w naszym kraju we wrzeniu 1967 roku. Jan Gerhard tak opisuje tê wizytê. Genera³a wita³y t³umy mieszkañców stolicy. S³awa wojenna de Gaulla, jego b³yskotliwa postaæ, jego koleje ¿yciowe, zwi¹zane z naszym krajem od 1920 r., jego nieukrywa- "& na sympatia dla Polaków ³¹cznie z konsekwentnym uznawaniem granicy na Odrze i Nysie, wszystko to powodowa³o wielk¹ popularnoæ genera³aprezydenta od Ba³tyku po Karpaty. Po powrocie do Pary¿a genera³ de Gaulle powiedzia³: To by³a naprawdê wspania³a podró¿. Mylê, ¿e bêdzie mia³a ona wp³yw nie tylko na stosunki dwustronne, ale i miêdzynarodowe. Jak¿e prorocze by³y to s³owa, kiedy spojrzymy na nie z perspektywy 40 lat. 8 czerwca 2003 r. odby³o siê w naszym kraju referendum w sprawie przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej. Zastanawia³em siê wówczas, czy ktokolwiek z nas pamiêta, ¿e to w³anie dziêki polityce gen. de Gaulle´a powsta³a Europejska Wspólnota Gospodarcza, która przekszta³ci³a siê w Uniê Europejsk¹. Ja osobicie by³em gor¹cym zwolennikiem i g³osowa³em TAK wiedz¹c, ¿e tym stwierdzeniem nara¿a³em siê wielu oponentom. Wówczas w swoim wyst¹pieniu, prezydent Kwaniewski powiedzia³, ¿e najwa¿niejszym polskim argumentem i atutem w Unii bêdzie nasza kultura i tradycja. Ca³kowicie siê z tym stwierdzeniem zgodzi³em. Podczas jednego z pobytów w Pary¿u mia³em wielk¹ przyjemnoæ wys³uchaæ koncertu, na którym grane by³y równie¿ utwory Fryderyka Chopina. Kiedy wykonawca dowiedzia³ siê, ¿e jestem Polakiem powiedzia³: Dawniej, kiedy s³ysza³em twierdzenia ¿e Chopin jest Polakiem, bardzo siê irytowa³em. Teraz, po latach, kiedy pozna³em jego muzykê, z ¿alem muszê przyznaæ, ¿e jedynie nazwisko ma on francuskie, natomiast jego muzyka jest bardzo polska. Literatura: Cronologie de la vie du General de Gaulle Liberare Plon 1973 Lettres Notes et Carnets 19051918 Charles de Gaule Plon 1980 War Charles de Gaulle in Neisse? 1806 rückten die Truppen Napoleons, geführt von General Vandamme in Schlesien ein. Nacheinander fielen Glogau, Breslau, Scheidnitz und Brieg. Am 23. Februar 1807 erreichten sie Neisse. Es fängt eine 114 Tage andauernde Belagerung an, während dessen ein Sturm verschiedenartiger Bomben und Kanonengeschütze auf die Stadt fielen, die eine große Zerstörung anrichteten. Aus dieser totalen Niederlage blieben nur 5 Gebäude übrig. Vergeblich auf Hilfe wartend, unterschrieb der Befehlshaber der Festung General Weger den Akt der Kapitulation. Ein Andenken an diese Ereignisse ist eine eiserne Kanonenkugel, die in die südliche Mauer des Stadthauses in dem sich die Waage befindet eingemauert ist. Das war der letzte Waffenkonflikt, in dem Neisse direkt teilnahm. Gleich in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts erfüllte sie die Rolle eines großen Gefangenenlagers. Zu den ersten Gefangenen gehörten die Soldaten, die in Gefangenschaft im Krieg gegen Dänemark 1864 genommen wurden. Sie arbeiteten vorwiegend bei der angefangenen Liquidation der äußeren Festungsmauern. Ein Andenken an diese Zeit ist ,,die Spazierallee der Dänen. Zu den nächsten Gefangenen gehörten die Soldaten aus dem Krieg gegen Frankreich in den Jahren 1870/71. Im August 1914 brach der I. Weltkrieg aus. Der deutsche Angriff auf Frankreich blieb bei dem Fluss Marna stehen und verwandelte sich in einen schweren Stellungskrieg, dessen Hauptereignisse sich bei Verdun abspielten. Der 24-jährige Charles de Gaulle nahm an ihn aktiv teil. Im Februar 1916 führte er eine Linientruppe an, als Kapitänleutnant. Während einer der Angriffe auf den Feind wurde er schwer verwundet. Er wurde von deutschen Sanitätern vom "' Schlachtfeld geholt und fand sich in Gefangenschaft wieder, in der er 32 Monate, d.h. bis zum Ende des Krieges blieb. Er ging durch 5 Lager, aus denen er 5 Mal zu fliehen versuchte. Leider vereitelte das immer wieder seine Körpergröße (er war sehr groß) und seine charakteristische große Nase. In seinen Kriegstagebüchern schrieb er, dass er nach einer erneuten misslungenen Fluchtprobe nach Neisse gebracht wurde, wo er ab Mai bis zum September 1916 blieb. Leider sind seine Notizen aus dieser Zeit nicht sehr umfangreich, weil ihm alle Dokumente, darunter auch Notizen und seine Korrespondenz durch die Lagerleitung weggenommen wurden. Eine erneute Fluchtprobe scheiterte und er kam als ,,Wiederholungstäter ins Straflager und Festung, dem berühmten Fort IX in Ingolstadt. General Charles de Gaulle, ein großer Staatsmann, der Präsident Frankreichs, ging für immer in die Geschichte der modernen Welt und Europa ein. Seine Landsmänner nannten ihn den ,,großen Einzelgänger und ,,die moderne Joanna dArc. Er besuchte unser Land zwei Mal, das erste Mal in den Jahren 191920 als Mitglied einer militärischen Mission in der Zeit als sich Polen neu bildete. Er hielt Vorträge in der Militärschule in Rembertów. Er nahm aktiv am Polnisch Bolschewiken Krieg als Erkundungsoffizier teil. Das zweite Mal als Präsident von Frankreich im September 1967. Jan Gerhard beschreibt diesen Besuch folgendermaßen: ...den General hieß eine Menschenmenge der Hauptstadt willkommen. Die Kriegsberühmtheit von de Gaulle, seine glitzernde Gestalt, seine Lebenswege, verbunden mit unserem Land seit 1920, seine nicht versteckte Sympathie für die Polen zusammen mit seiner konsequenten Anerkennung der Grenze an der Oder und Neisse, all das bewirkte die große Popularität des Generals und Präsidenten vom Baltikum bis zu den Karpaten. Nach der Rückkehr nach Paris sagte der General: ,,Das war wirklich eine herrliche Reise. Ich denke sie wird einen Einfluss nicht nur auf die gegenseitigen, sondern auch auf die internationalen Beziehungen haben. Wie hellseherisch doch diese Worte waren, wenn wir auf sie aus der Perspektive von 40 Jahren zurückblicken. Byl Charles de Gaulle v Nyse? V roce 1806 napoleonské vojska vedené generálem Vandamme vstoupily do Slezska. Postupnì okupovaly G³ogów, Wroclaw, widnici a Brzeg. 23. února došly az¡ k Nyse. Zaèalo se oblez¡ ení mìsta, které trvalo 114 dnù. Mìsto bylo ostøíleno dìly a úplnì znièeno. Zùstalo jen pár budov nedotèených nièivou sílou. Protoz¡ e veliteli pevnosti nebyla poskytnutá pomoc byl nucen podepsat kapitulací. Památkou po oblez¡ ení je dìlová koule vezdìná v jiz¡ ní stìnì mìsta. Byl to poslední konflikt, kterého se mìsto zúèastnilo. Naproti tomu se ve druhé polovinì XIX století mìsto mìlo funkci velkého zajateckého tábora. Prvními vìzni byli vojáci, kteøí byli zajatí ve válce proti Dánsku v roce 1864. V té dobì pracovali pøi likvidací zevního opevnìní mìsta. Památkou po tomto období je ulice Aleje Dánu. Dalšími zajatci byli vojáci za války proti Francii v r. 1870–71. V srpnu 1914 r. se zaèala I svìtová válka. Nìmecký útok se zastavil u Marny, kde se hlavní bitva uskuteènila u Verden. Bojoval tam také mladý 24-léty Charles de Gaule. V únoru 1916 r. velel vojenské jednotce jako kapitán. Pøi jednom útoku byl tìz¡ ce ranìný. Byl zajatý Nìmci a pøevezený do zajetí, ve kterém strávil 32 mìsícù az¡ do konce války. Prošel pìti tábory a pìtkrát se snaz¡ il o útìk. Bohuz¡ el pokaz¡ dé ho prozradila jeho vysoká postava a charakteristický velký nos. Ve svých váleèných zápisnících napsal, z¡ e po jednom z útìku byl pøevezen do Nysy, kde zùstal do záøí 1916 r. Bohuz¡ el jeho poznámky z této doby # jsou skoupé, protoz¡ e vìtšina zápiskù a korespondence mu byla zabavená a uchovalo se jen velice málo. Další útìk se také nevydaøil a jako recidiva byl pøenesen do trestního tábora, slavné pevnosti v Igolstadt. Generál Charles de Gaule, prezident Francie se natrvalo zapsal v dìjinách Evropy a svìta. Rodáci o nìm mluví jako o velkém samotáøi a také jako souèasné Johance z Arcu. Charles de Gaule navštívil dvakrát Polsko, poprvé v roce 1919–20 jako èlen vojenské mise pøi znovuzrození státu pøednášel na vojenské škole v Rembertowì. Zúèastnil se také bojù v polsko-bolševické válce jako dùstojník rozvìdky. Podruhé uz¡ jako prezident Francie pøijel do Polska v záøí 1967 r. Jan Gerhard takto popisuje návštìvu: „Generála zdravily davy hlavního mìsta. Váleèná sláva de Gaula, jeho postava, jeho z¡ ivotní cesta spojená také s Polskem a jeho sympatie k Polákùm a také to, z¡ e uznal hranice na Odøe a Nyse všechno to zpùsobilo velkou popularitu generála od Baltu az¡ po Karpaty. Po návratu do Paøíz¡ e generál øekl: „To byla opravdu krásná návštìva. Myslím si, z¡ e bude mít velký vliv na oboustranné a také mezinárodní styky.“Jeho proroctví se vyplnilo po 40 létech. # Bernhard Grzimek cz³owiek legenda Kazimierz Staszków Kiedy zbiera³em materia³y o prof. Konradzie Blochu, urodzonym w Nysie laureacie Nagrody Nobla, parokrotnie natkn¹³em siê na nazwisko: Bernhard Grzimek. Pocz¹tkowo, skupiony na nyskim noblicie, nie zwraca³em na nie uwagi. Ale w jeden z niedzielnych listopadowych poranków ogl¹da³em z dzieæmi w telewizji film przyrodniczy pt. Serengeti nie mo¿e umrzeæ. Jakie by³o moje zdziwienie, kiedy kilkakrotnie us³ysza³em profesor Grzimek. Momentalnie siêgn¹³em do moich materia³ów i ze zdumieniem zacz¹³em odkrywaæ najbardziej znanego na wiecie nysanina, profesora Bernharda Grzimka. Zawsze, kiedy zaczynam o nim opowiadaæ i podajê nazwisko Grzimek, na twarzach wielu s³uchaczy maluje siê wyraz zdziwienia. Kiedy dodajê twórca Serengeti, te same twarze rozjaniaj¹ siê zaraz w umiechu. Gdyby przysz³o mi streciæ jego ¿ycie jednym zdaniem, to powiedzia³bym: Od nyskiej budy po fantastyczne bezkresne stepy Serengeti. Otó¿ ten l¹zak, urodzony w Nysie 24 kwietnia 1909 r. w domu przy ulicy Wroc³awskiej 24/25 (wówczas Breslauerstrasse), jako szóste dziecko w rodzinie urzêdnika s¹dowego Paula, zapisa³ siê w historii wiata jako wielki orêdownik i obroñca dzikich zwierz¹t. W latach dwudziestych XX w. rozpocz¹³ naukê w nyskim Realgymnasium (dzisiejsza Szko³a nr 5). Jednoczenie z nauk¹ zajmowa³ siê hodowl¹ miniaturowych kur. W hodowli odnosi³ takie sukcesy, ¿e niebawem sta³ siê autorytetem w ich hodowli na ca³ym l¹sku. Swoje dowiadczenia zacz¹³ publikowaæ w fachowej prasie, staj¹c siê niebawem uznanym ekspertem, szczególnie w zwalczaniu kurzej zarazy. Po napisaniu Buches über Eier (ksi¹¿ki o jajach) uzyska³ przydomek Eiermann cz³owiek od jaj. Stanowi³a ona do dnia dzisiejszego miêdzynarodowy wzorzec klasyfikacji jaj. W 1928 r. zda³ egzamin maturalny i na zaproszenie amerykañskich hodowców drobiu przez pó³ roku podró¿owa³ po Stanach jako ekspert w dziedzinie zwalczania kurzych chorób. Dochody uzyskiwane z hodowli miniaturowych kur pozwoli³y mu na podjêcie studiów weterynaryjnych na Uniwersytecie w Lipsku, które ukoñczy³ w 1932 r., uzyskuj¹c stopieñ doktora weterynarii. Wczeniej, bo w 1930 r., polubi³ Hildegard Prüfer, córkê nyskiego weterynarza, zyskuj¹c w niej znakomitego towarzysza na ca³e ¿ycie. W latach trzydziestych XX w. rodzina przenios³a siê do Wittenbergi. II wojnê spêdzi³ jako oficer weterynarii, zajmuj¹c siê badaniami nad psychologi¹ zwierz¹t (koni). Po zakoñczeniu dzia³añ wojennych trafi³ do Frankfurtu nad Menem, gdzie rozpocz¹³ zbieranie rozproszonych po okolicy zwierz¹t ze zbombardowanego ogrodu zoologicznego. I tak, skazany na likwidacjê ogród sta³ siê jednym z najpiêkniejszych w Europie. ¯eby zdobyæ pieni¹dze na ten cel, pracowa³ te¿ w cyrku jako pogromca tygrysów. W 1973 r. przeszed³ na emeryturê, pozostawiaj¹c po sobie jeden z najbardziej znanych ogrodów zoologicznych wia- # ta. Równolegle z prac¹ naukow¹ (wyk³ada³ weterynariê na Uniwersytecie w Giessen), bezustannie walczy³ o zachowanie jak najwiêkszych obszarów dziewiczej przyrody oraz prowadzi³ intensywn¹ dzia³alnoæ publicystyczn¹. Napisa³ 20 ksi¹¿ek, z których dwie to bestsellery: Nie ma miejsca dla dzikich zwierz¹t oraz wspomnian¹ na wstêpie Serengeti nie mo¿e umrzeæ. Zosta³y one przet³umaczone na trzydzieci jêzyków wiata i ukaza³y siê w wielomilionowych nak³adach. Za film nakrêcony wed³ug ostatniej ksi¹¿ki otrzyma³ amerykañskiego Oskara. By³ to pierwszy niemiecki film, który zdoby³ tê presti¿ow¹ nagrodê. W trakcie krêcenia zdjêæ do filmu, w katastrofie lotniczej zgin¹³ jego syn Micha³. Z lektury jego ksi¹¿ek dowiedzia³em siê, ¿e w XIX wieku na l¹sku ¿y³y kangury, które uciek³y z cyrku i znakomicie siê zaaklimatyzowa³y w ostrych sudeckich warunkach. Niestety, zosta³y wytrzebione przez k³usowników. Wspólnie z ¿on¹ zrealizowali 160 cyklicznych audycji telewizyjnych powiêconych dzikim zwierzêtom. Je¿eli wierzyæ statystykom, a zapewne tak by³o, obejrza³o je blisko 3,5 miliarda widzów (i nadal ogl¹da) na ca³ym wiecie. Kiedy w 1958 r. rozpocz¹³ w Tanzanii wspó³pracê przy rozbudowie parku Serengeti ( w jêzyku Masajów bezkresny step), wówczas ¿y³o tam 60 s³oni dzi ponad 4,5 tys., 837 ¿yraf dzi ponad 10 tys.; z 1,7 tys. sztuk jego ulubionych antylop impala stado rozros³o siê do 60 tys. Mo¿na by d³ugo wyliczaæ, chocia¿ tych kilka przyk³adów mówi same za siebie. Bez w¹tpienia nale¿y uznaæ profesora Grzimka za prekursora tak aktywnego dzi Ruchu Zielonych i organizacji Greenpace. Zmar³ 13 marca 1987 r. na zawa³ serca, ogl¹daj¹c przedstawienie cyrkowe. W testamencie zrobi³ zapis, ¿eby jego cia³o spopielono, a prochy przewieziono do Serengeti i z³o¿ono obok syna Micha³a. I tak siê sta³o. Ta decyzja wiadczy o jego nieprzeciêtnej osobowoci. Mam nadziejê, ¿e niebawem przywrócimy osobê prof. Grzimka naszemu miastu, w podobny sposób jak to uczynilimy z profesorem Konradem Blochem. Literatura: Niemcy górnol¹scy leksykon biograficzny Dom Wspó³pracy Polsko-Niemieckiej Gliwice/Opole 2004 Artyku³y prasowe w Neisser Heimatblatt Hildesheim Korespondencja z bratankiem prof. Grzimka Berndtem Grzimkiem Encyklopedie i leksykony Bernhard Grzimek ein Mensch, eine Legende Bernhard Grzimek wurde am 24. April 1909 in Neisse in der Wroc³awska Str. 24/ 25 (damals Breslauerstraße), als sechstes Kind in der Familie eines Gerichtsangestellten Paul geboren. In den 20. Jahren des 20. Jahrhunderts begann er in das Neisser Realgymnasium zu gehen. Gleichzeitig beschäftigte er sich mit der Zucht von Miniaturhühnern. In der Zucht erlang er einen solchen Erfolg, dass er sehr schnell zu einer Autorität in ganz Schlesien wurde. Seine Erfahrungen begann er in der Fachpresse zu veröffentlichen und wurde schnell zu einem anerkannten Experten, besonders für die Bekämpfung von Hühnerseuchen. Nach der Veröffentlichung des Buches über Eier wurde er der ,,Eiermann genannt. Sie war bis zum heutigen Tag ein internationales Klassifikations-Muster für Eier. 1928 machte er das Abitur und auf die Einladung amerikanischer Geflügelzüchter reiste er ein halbes Jahr durch die Vereinigten Staaten als Experte im Bereich der Bekämpfung von Hühnerseuchen. Seine Einnahmen aus #! der Zucht von Miniaturhühnern erlaubten es ihm ein Tierarztstudium an der Universität in Leipzig anzufangen, das er 1932 beendete und den Doktortitel des Veterinärwesens erhielt. 1930 heiratete er Hildegard Prüfer, die Tochter eines Neisser Veterinärs. In den 30. Jahren des 20. Jahrhunderts zog die Familie nach Wittenberg um. Den II. Weltkrieg verbrachte er als Veterinärs-Offizier und befasste sich mit Tierpsychologie (Pferde). Nach der Beendigung der Kriegsaktivitäten kam er nach Frankfurt am Main, wo er die in der Umgebung verstreuten Tiere aus dem bombardierten ZOO wieder einfing. Und so wurde aus dem zur Liquidation verdammten zoologischem Garten einer der schönsten in Europa. Um das Geld dafür zu besorgen, arbeitete er sogar als Tigerbändiger im Zirkus. 1973 ging er in den Ruhestand und hinterließ einen der bekanntesten Tiergärten der Welt. Neben der wissenschaftlichen Arbeit (er hielt Vorträge an der Universität in Giessen) kämpfte er ununterbrochen um die Erhaltung der größten unberührten Naturgebiete und befasste sich mit einer intensiven publizistischen Tätigkeit. Er schrieb 20 Bücher, von denen 2 zu den Bestsellern gehören: Kein Platz für wilde Tiere und Serengeti darf nicht sterben. Sie wurden in 30 Sprachen übersetzt und erschienen in Millionenauflagen. Für den Film nach dem letzten Buch bekam er den amerikanischen Oskar. Das war der erste deutsche Film, der diesen prestigereichen Preis erhielt. Während der Dreharbeiten starb sein Sohn Michael in einem Flugzeugunglück. Gemeinsam mit seiner Frau realisierten sie 160 Fernsehsendungen über wilde Tiere. Als er 1958 die Zusammenarbeit beim Ausbau des Serengetiparks begann (in der Sprache der Massai endlose Steppe) lebten dort 60 Elefanten heute über 4,5 Tausend, 837 Giraffen heute über 10 Tausend, aus 1,7 Tausend, seiner Lieblingsantilopenart Impala wuchs die Herde auf 60 Tausend an. Ohne Zweifel war Professor Grzimek der Vorläufer für die heute so aktive Bewegung der Grünen und der Organisation Green Peace. Er starb am 13. März 1987 an Herzinfarkt, während einer Zirkusaufführung. Im Testament bat er, dass man seinen Körper einäschert und seine sterblichen Überreste in die Serengeti bringt und sie neben seinem Sohn Michael begräbt. Und so geschah es auch. Bernard Grzimek èlovìk legenda Bernard Grzimek se narodil v Nyse 24. dubna 1909 r. v domì na ulici Wroclavské 24/25 (tenkrát Bereslauer strasse) jako šesté dítì v rodinì soudního úøedníka Paula. Ve dvacátých létech XX století studoval v Nyském gymnáziu a souèasnì se zabýval chovem miniaturních slepic. V chovu mìl velký úspìch, a tak se stal specialistou v celém Slezsku. Své zkušenosti zaèal publikovat v tisku a stal se uznávaným expertem hlavnì v boji proti nákazám kuøat. Kdyz¡ napsal kníz¡ ku „Buch uber eier (kniha o vejcích) dostal pøezdívku „Eierman“. Do dnešního dne je kniha uznávaná jako vzoøec klasifikace vajec. V roce 1928 maturoval a na pozvání amerických chovatelù drùbez¡ e, pøes pùl roku cestoval po Spojených Státech jako expert na léèení kuøích nemocí. Výnosy z chovu slepic mu umoz¡ nily zaèat studovat na universitì v Lipsku na veterinární fakultì. V roce 1932 ukonèil studie a získal titul doktora. V roce 1930 se oz¡ enil s Hildegardou Prufer, dcerou nyského veterináøe. Ve II svìtové válce pùsobil jako dùstojník – veterináø a zajímal se hlavnì psychologii zvíøat (konì). Po ukonèeni války zaèal pracovat ve Frankfurtu nad Meinem, kde se hlavnì zajímal #" odchytem zvíøat ze zoologické zahrady, které se po pumových útocích rozprchly po celém okolí. A tak zoologická záhrada, která se mìla likvidovat se stalá nejkrásnìjší v Evropì. Aby získal peníze na tento zámìr, Bernhard pracoval v cirkuse jako krotitel tygrù. V roce 1973 pøešel do dùchodu a zanechal po sobì jednu z nejkrásnìjších zoologických zahrad na svìtì. Souèasnì s vìdeckou prací pøednášel na universitì v Gressen, bojoval o zachování co nejvìtších ploch panenské pøírody a vedl intensivní novináøskou èinnost. Napsal 20 knih, ze kterých nejvíce známy jsou:“Není místa pro divokou zvìø“ a „Serengeti nesmí zemøít“. Tyto knihy byly pøeloz¡ ené na 30 svìtových jazykù a ukázaly se v milionových nákladech. Za film, který natoèeno podle jeho poslední knihy obdrz¡ el amerického oscara. Byl to první nìmecký film, který získal tuto cenu. Pøi natáèení filmu v letecké nehodì zahynul syn Bernarda, Michal. Bernard spoleènì s manz¡ elkou realizovali 160 televizních poøadù zasvìcených divokým zvíøatùm. Kdyz¡ v roce 1958 spolupracoval pøi stavìní rezervací Serengeti, z¡ lo tam 60 slonù-dnes 4,5 tisíc, 837 z¡ iraf – dnes 10 tisíc, z 1,7 tis. Impal je dnes 60 tis. Profesor Grzimek byl beze sporu pøedchùdcem dnes aktivního green peace a zelených. Profesor zemøel 13. bøezna 1987 na srdeèní infarkt, na pøedstavení v cirkuse. V závìti napsal, aby jeho tìlo bylo zpopelnìno a popel pøevezen do Serengeti a uloz¡ en vedle syna Michala – a to bylo splnìno. ## Miko³aj Henel von Hennenfeld Franciszek Dendewicz Miko³aj Henel urodzi³ siê w Prudniku 11 stycznia 1582 r. By³ synem pastora ewangelickiego. W wieku 14 lat rozpocz¹³ naukê w gimnazjum w. El¿biety we Wroc³awiu. Studiowa³ literaturê klasyczn¹, medycynê i prawo. W 1602 roku powróci³o do Prudnika. Przez cztery lata utrzymywa³ siê z udzielania korepetycji. W 1606 r. rozpocz¹³ podró¿ po Europie, po której powsta³y jego dwa najwiêksze dzie³a: Silesiographia i Breslographia. Zawieraj¹ one opis l¹ska i Wroc³awia. W miêdzyczasie ukoñczy³ studia prawnicze we Wroc³awiu i w 1613 roku za³o¿y³ w Prudniku praktykê adwokack¹, a w 1618 r. otrzyma³ posadê pisarza miejskiego. Za swoje zas³ugi w dniu 30 maja 1642 r. otrzymuje tytu³ szlachecki i tytu³owa³ siê Miko³ajem Henelem von Hennenfeld. Lubi³ miasto Prudnik i piêknie je opisa³: Nowe Miasto, przez Polaków nazywane Prudnikiem, od p³yn¹cej tamtêdy rzeczki, jest dla mnie czym bardzo wiêtym i godnym szacunku. Miasto to budzi we mnie uczucia s³odkiej mi³oci i drogie wspomnienia, jako ¿e zawdziêczam mu ¿ycie, ko³yskê swoj¹, pocz¹tki wiedzy i cnót, pobo¿noci i sztuki. Jest ono otoczone murami, ciasne, ale sympatyczne. Nale¿y do najwa¿niejszych miast ksiêstwa powietrze jest tu czyste i zdrowe, pola wokó³ miasta wraz z ³¹kami ¿yzne, wzgórza pokrywaj¹ lasy i krzewy. Miko³aj Henel zmar³ 23 lipca 1656 r. we Wroc³awiu. Nikolaus Henel von Hennenfeld Nikolaus Henel wurde am 11. Januar 1582 in Neustadt in Oberschlesien geboren. Er war Sohn eines evangelischen Pfarrers. Im Alter von 14 Jahren begann er seine Bildung im Gymnasium der Heiligen Elisabeth in Breslau. Er studierte klassische Literatur, Medizin und Recht. 1602 kehrte er nach Neustadt in Oberschlesien zurück. Vier Jahre lang lebte er von Nachhilfestunden. 1606 begann er eine Reise durch Europa, nach der er seine größten Werke schrieb: Silesiographia und Breslographia. Sie beschreiben Schlesien und Breslau. In der Zwischenzeit beendete er sein Jurastudium in Breslau und 1613 gründete er in Neustadt in Oberschlesien eine Anwaltskanzlei und 1618 erhielt er die Stelle des Stadtschreibers. Für seine Verdienste bekommt er am 30. Mai 1642 den Adelstitel und nennt sich Nikolaus Henel von Hennenfeld. Er mochte die Stadt Neustadt in Oberschlesien und beschreibt sie folgendermaßen: Eine neue Stadt, die von den Polen Neustadt in Oberschlesien genannt wird, nach dem dort fließenden Fluss Prudnik, ist etwas sehr Heiliges und Bewunderungswürdig. Diese Stadt weckt in mir die Gefühle der süßen Liebe und kostbare Erinnerungen, denn ich verdankte ihr mein Leben, meine Wiege, den Beginn des Wissens und der Tugenden, der Frömmigkeit und Kunst. Es ist von Mauern umgeben, eng, aber sympathisch. Sie gehört zu den bedeutendsten Städten #$ der Grafschaft ... die Luft ist hier sauber und gesund, die Felder mit den Wiesen, die die Stadt umgeben sind fruchtbar, die Hügel sind von Wäldern und Sträuchern bewachsen. Nikolaus Henel starb am 23. Juli 1656 in Breslau. Mikolaj Henel von Henneffeld Narodil se v Prudniku (Polsko) 11. ledna 1582 roce. Ve vìku 14 let zaèal studovat na Gymnáziu svaté Alz¡ bìty ve Wroclavi (Polsko). Studoval klasickou literaturu, medicínu a práva. V roce 1602 se vrátil do Prudnika. V 1606 roce zaèal cestovat po Evropì a posléze napsal svoje nejvìtší díla „Silesiographie“ a „Breslographie“, která obsahují popis Slezska a Wroclavi. Mezi tím ukonèil práva ve Wroclavi a v roce 1673 zaloz¡ il advokátní praxi a dostal místo jako mìstský písaø. Za své zásluhy ke dni 30. kvìtna 1642 mu byl pøiznán šlechtický titul a od té doby zaèal pouz¡ ívat titul Mikolaj Henel von Hennefeld. Oblíbil si mìsto Prudnik a také o nìm napsal: „Nové mìsto nazývané Poláky Prudnikem, od protékající tam øeky, je pro mì nìèím svatým a velice drahým. Mìsto ve mnì probouzí pocit lásky a milé vzpomínky, vdìèím mu za z¡ ivot, svoji kolébku, zaèátky uèení, náboz¡ enství. Otáèejí ho zdi, je malé, ale sympatické. Patøí mezi nejhlavnìjší mìsta kníz¡ ectví, vzduch je tady èistý a zdravý, pole a louky kolem mìsta jsou úrodné a vrcholky a pohoøí porostlé stromy“. Mikolaj Hennel zemøel 23. èervence 1656. #% Max Herrmann Neisse Kazimierz Staszków Kim jest Joseph von Eichendorff dzisiaj nikomu ju¿ nie trzeba przypominaæ. Jednak niewielu z nas wie, ¿e w Nysie urodzi³ siê równie znakomity poeta liryczny. Jest nim Max Herrmann-Neisse. Tragiczne losy jego ¿ycia spowodowa³y, ¿e targany têsknot¹ za utracon¹ ojczyzn¹ zmar³ na wygnaniu w Londynie, pozbawiony wczeniej przez nazistów obywatelstwa i prawa powrotu do Niemiec. Przyszed³ na wiat 23 maja 1886 r. w nieistniej¹cym dzisiaj domu przy ulicy Królowej Jadwigi nr 28 (wówczas Wilhelmstrasse) jako jedyny syn Roberta i Anny z domu Sambale. Jego ojciec, z wykszta³cenia nauczyciel, prowadzi³ w Nysie piwiarniê Namslauer Bierstube. W dzieciñstwie prze¿y³ nieszczêliwy upadek, po którym pozosta³ mu na ca³e ¿ycie garb. Garbaty ch³opiec by³ przez rówieników wymiewany i bardzo le traktowany. Jednak wra¿liwoæ na krzywdy, uczyni³a z niego cz³owieka silnego moralnie i krytycznego wobec wszelkiej przemocy. W 1905 r. ukoñczy³ Gimnazjum Humanistyczne (dzisiejsze Carolinum), w 1906 r. rozpocz¹³ studia w Monachium, nastêpnie we Wroc³awiu, gdzie studiowa³ historiê literatury i sztuki. W 1909 r. przerwa³ studia i powróci³ do Nysy. Zaj¹³ siê krytyk¹ literack¹, teatraln¹ i kabaretow¹. Rozpocz¹³ równie¿ dzia³alnoæ pisarsk¹, debiutuj¹c w 1906 r. tomikiem poezji Ma³e ¿ycie. W 1911 r., podczas wizyty w nyskim teatrze pozna³ Leni Gebek, a spotkanie opisa³ w wierszu ¯ycie z Leni: Wspominam wieczór w teatrze, gdy twój widok zmusi³ mnie bym ciê kocha³ jeszcze ¿yli matka i ojciec.... Od tego czasu stanowili nieroz³¹czn¹ parê, która wywo³ywa³a w Nysie wielkie zgorszenie. Ona piêkna i smuk³a, aktorka, on ma³y, garbaty a w dodatku poeta, co w owym czasie znaczy³o nierób. Szczególnie przeladowana by³a Leni, w efekcie czego na ich lub nie zgadza³y siê rodziny. Latem 1917 r., po mierci rodziców, przenieli siê na sta³e do Berlina i tam zawarli zwi¹zek ma³¿eñski. W tym czasie Max zacz¹³ zyskiwaæ popularnoæ i s³awê literack¹. ¯eby nie mylono go z Maxem Herrmannem znanym berliñskim literaturoznawc¹, doda³ do swojego nazwiska drugi cz³on Neisse. Jego twórczoæ by³a wysoko ceniona przez Tomasza i Henryka Mannów, Carla Hauptmanna, Stefana Zweiga i wielu innych znanych pisarzy niemieckich. W 1924 r. otrzyma³ nagrodê literack¹ im. Josepha von Eichendorffa za tom wierszy Ona i miasto, a w 1927 r. nagrodê im. Gerharda Hautpmanna. Berliñska kariera literacka Maxa Herrmanna-Neisse zakoñczy³a siê w momencie dojcia Hitlera do w³adzy. By³ przeciwnikiem faszyzmu. W dwa dni po podpaleniu Reichstagu opuci³ Niemcy, owiadczaj¹c, ¿e tam nie wróci dopóki w³adzê sprawowaæ bêd¹ nazici. Wyjecha³ do Szwajcarii, gdzie chcia³ pozostaæ, ale nie otrzyma³ zgody na pobyt sta³y. 19 wrzenia 1933 r., po krótkim pobycie w Holandii #& i Pary¿u, przyby³ do Londynu, dok¹d wczeniej wyjecha³a jego ¿ona. Zamieszkali u przyjaciela Alfonsa Sondheimera, który odst¹pi³ im pokój w swoim mieszkaniu. W marcu 1936 r. otrzyma³ urzêdowe zawiadomienie, ¿e zosta³ pozbawiony obywatelstwa niemieckiego. W dwa lata póniej, w padzierniku 1938 r., z³o¿y³ podanie o nadanie obywatelstwa brytyjskiego, ale wniosek nie zosta³ nigdy rozpatrzony. Pozbawiony obywatelstwa niemieckiego, nie doczekawszy siê obywatelstwa angielskiego, zmar³ 8 kwietnia 1941 r. na zawa³ serca jako bezpañstwowiec. Pochowano go na cmentarzu w pobli¿u Regents Park w Londynie. Byæ mo¿e têsknota za ojczyzn¹ przyczyni³a siê do jego przedwczesnej mierci. 7 padziernika 2004 r., na inauguracji roku akademickiego po³¹czonej z uroczyst¹ czwart¹ rocznic¹ istnienia Pañstwowej Wy¿szej Szko³y Zawodowej w Nysie, otwarto Collegium Phillologicum, w którym ma siedzibê Instytut Neofilologii. Podczas tej uroczystoci zosta³a ods³oniêta tablica powiêcona Maxowi Herrmannowi-Neisse. Od tego dnia instytut nosi jego imiê. Wielk¹ podpor¹ w jego ¿yciu by³a zawsze ¿ona, o czym napisa³ w zakoñczeniu cytowanego wczeniej wiersza: ...jeste mi wszystkim: ojczyzn¹, matk¹, ojcem, i dajesz mi w podarunku szczodre nowe lenistwo. Kilka lat przed mierci¹ napisa³ w³asne epitafium: W obcej mowie milczy mi ka¿dy kamieñ, a gdybym umar³ i zosta³ tu pochowany, moja dusza nie mog³aby znaleæ spokoju, i na wiecznoæ czu³bym siê samotny. Na zakoñczenie pozwolê sobie zacytowaæ jego wiersz powiêcony J. von Eichendorffowi w przek³adzie Andrzeja S³omianowskiego: EICHENDORFF Piêkno, które znalelimy w ojczynie, Zosta³o w melodii twoich pieni. Gdy noc¹ stalimy na Rynku nieroz³¹czni, W twojej poezji spowici marzyciele: Na szczytach dachów powiewa³y flagi, Za szyb¹ okna jania³a twarz dziewczyny. Pijany zygzakiem szed³ do domu, A studnia przemawia³a twoim wierszem. W niedzielê wyruszalimy na b³onia, Z jakim bliskim stworzeniem na rêku. Rzeka i góry niknê³y gdzie w oddali, Ro¿ek myliwski przyjanie d¹³ na alarm, Strzelby myliwych grzmia³y nie trafiaj¹c, Psy ujada³y z nadmiaru weso³oci, I kiedy w koñcu niewinni szlimy spaæ, wiat w gwiazdozbiorze twym by³ dobry. #' W ka¿dy zaduszny wieczór nios³em wiat³o i bukiet kwiatów na twój grób. Tam las p³omieni czuwa³ przy swych zmar³ych, Dziewczyny twarz chyli³a siê w modlitwie. Niebo p³onê³o ponad grobowcami, Szumia³y drzewa, pohukiwa³ puszczyk. Blaskiem ksiê¿yca rozwiecona dal Nios³a b³ogos³awieñstwo twej poezji. Literatura: DER DICHTER UND SEINE STADT Max Herrmann-Neisse zum 50. Todestag EICHENDORFF-INSTITUT OBERSCHLESCHIES LANDESMUSEUM 1991 Max Herrmann-Neisee Twarz Ludzka Oficyna Konfraterni Poetów Kraków 1999 Niemieccy Górnol¹zacy leksykon biograficzny Dom Wspó³pracy Polsko-Niemieckiej Gliwice/Opole 2004-10-07 Encyklopedie i leksykony Max Herrmann Neisse Max Herrmann Neisse wurde am 23. Mai 1886 als einziger Sohn von Robert und Anna (geborene Sambale), geboren. In der Kindheit überlebte er einen unglücklichen Unfall, nach dem ihm für sein ganzes Leben ein Buckel blieb. 1905 beendete er das Humanistische Gymnasium (das heutige Carolinum). 1906 fing er sein Studium in München an und anschließend in Breslau, wo er die Literatur-Geschichte und Künste studierte. 1909 brach er sein Studium ab und kehrte nach Neisse zurück, wo er als Literatur-, Theater- und Kabarettkritiker tätig war. Sein Debüt als Schriftsteller gab er 1906 mit seinem Poesieband Ma³e ¿ycie (,,Kleines Leben). 1911 lernte er bei einem Theaterbesuch in Neisse Leni Gebek kennen. Seitdem waren sie ein unzertrennliches Paar, das für viel Aufsehen in der Stadt sorgte. Sie, schön und schlank, Schauspielerin, er klein, buckelig und noch dazu Poet, was zu der Zeit bedeutete Nichtsnutz. Im Sommer 1917 zogen sie für immer nach Berlin um und heirateten dort. In dieser Zeit begann Max an literarischer Popularität und Berühmtheit zu gewinnen. Damit man ihn nicht mit Max Herrmann einem bekannten Berliner Literaturkenner verwechselte, fügte er seinem Nachnamen einen zweiten Teil zu Neisse. Seine Werke waren hochgeschätzt von Thomas und Hendrik Mann, Karl Hauptmann und vielen anderen bekannten deutschen Schriftstellern. 1924 erhielt er den Joseph von Eichendorff Literaturpreis für seinen Gedichtband Ona i miasto (Sie und die Stadt) und 1927 den Gerhard Hauptmannpreis. Die Berliner Literaturkarriere von Max Herrmann Neisse endete als Hitler zur Macht kam. Er war ein Gegner des Faschismus. Zwei Tage nach der in Brandsetzung des Reichstages verließ er Deutschland und versprach, dass er nicht früher zurückkommt ehe die Nazis an der Macht wären. Er ging in die Schweiz, wo er bleiben wollte, er bekam aber keine Aufenthaltsgenehmigung. Am 19. September 1933, nach einem kurzen Aufenthalt in Holland und Paris, kam er nach London, wo schon seine Frau auf ihn wartete. Im März 1936 erhielt er ein amtliches Schreiben in dem ihm die deutsche Staatsangehörigkeit genommen wurde. Zwei Jahre später, im Oktober 1938, $ stellte er einen Antrag, um die britische Staatsangehörigkeit zu bekommen, doch dieser Antrag wurde nie bearbeitet. Ohne deutsche und englische Staatsangehörigkeit starb er am 8. April 1941 an einem Herzinfarkt ohne Staatsangehörigkeit. Man bestattete ihn auf dem Friedhof nahe des Regents Park in London. Max Herrmann Neisse Narodil se 23. 05.1886. Byl jediným synem Roberta a Anny rozené Sambaly. Po neštastné nehodì v dìtství zùstal hrbatý po celý z¡ ivot. V roce 1905 ukonèil humanitní gymnázium (dnešní Karolinum). V roce 1906 zaèal studovat v Mnichovì potom ve Vroclavi, kde studoval dìjiny literatury a umìní. Pøi návštìvì nyského divadla poznal Leni Gebek.Od tohoto momentu byl to pár, který ve mìstì Nysa vyvolal velké pohoršení. Ona krásná, štíhlá hereèka, a on malý hrbáè a navíc básník co v této dobì znamenalo flákaè. V létì 1917 se vystìhovali natrvalo do Berlina, kde uzavøeli manz¡ elství. V tomto období Max získával popularitu a literární uznání. Aby jeho jméno nebylo zamìòováno se slavným literárním znalcem Maxem Hermannem pøidal si ke svému pøíjmení Neisse. Jeho tvorba byla vysoce oceòována pøes Tomáše a Jindøicha Mannù, Carla Hauptmanna a jiných nìmeckých spisovatelù. V roce 1924 získal literární cenu jménem Josepha von Eichendorffa za sbírku veršù „Ona a mìsto“, a v roce 1927 cenu Bernarda Hauptmanna. Jeho literární kariéra byla ukonèena s pøíchodem Hitlerovy nadvlády. Sám Max byl odpùrcem nacismu. Dva dni po odpálení Reichstagu odcestoval s Nìmecka a prohlásil, z¡ e se nevrátí, dokud budou vládnout nacisté. Odjel do Švýcarska, kde chtìl zùstat, ale nedostal souhlas k trvalému pobytu. 19 záøí 1933 r., po krátkém pobytu v Nizozemí a Paøíz¡ i pøijel do Londýna, kde uz¡ byla jeho manz¡ elka. V bøeznu 1936 obdrz¡ el úøední oznámení o zrušení nìmeckého obèanství. Jeho z¡ ádost o britské obèanství nebyla nikdy prozkoumána. Zemøel 8 dubna 1941 na infarkt a byl pohøben na høbitovì poblíz¡ Regents Park v Londýnì jako èlovìk bez státní pøíslušnosti. $ Bolko V Husyta Franciszek Dendewicz Najbarwniejsz¹ postaci¹ ziemi prudnickiej w XV wieku by³ ksi¹¿ê Bolko V zwany Wo³oszkiem lub Husyt¹. Urodzi³ siê oko³o 1400 r. W m³odoci uczy³ siê w Pradze. Tam zetkn¹³ siê z naukami Husa, ma³o prawdopodobne by pozna³ go osobicie, choæ niektórzy kronikarze utrzymuj¹, ¿e móg³ otrzymaæ dyplom uniwersytecki z jego r¹k. Kaznodzieja zgin¹³ w 1415 roku, kiedy Bolko mia³ oko³o piêtnastu lat. M³ody ksi¹¿ê pocz¹tkowo sprawowa³ rz¹dy wspólnie z ojcem Boles³awem IV. Ten przekaza³ mu w 1425 roku czêæ ziemi g³ogóweckiej i prudnickiej (wraz z po³owami miast G³ogówek i Prudnik). Tworzy³y one ksiêstwo g³ogóweckie, a sam Bolko tytu³owa³ siê ksiêciem i panem na G³ogówku. W 1437 roku otrzyma³ od stryja Bernarda strzelecko niemodliñskiego pozosta³e czêci Genealogia Piastów l¹skich tych ziem i miast. Bolko V Na wiosnê 1428 roku husyci pod wodz¹ Prokopa Wielkiego zaatakowali l¹sk. Jego obronê zorganizowa³ biskup wroc³awski Konrad. Husyci wkroczyli na l¹sk od po³udniowego wschodu. Przez Opawê i G³ubczyce dotarli do G³ogówka. Na zamku i w miecie otoczonym murami znaleli schronienie rycerze i mieszkañcy Bia³ej, Strzeleczek, Prudnika w liczbie oko³o tysi¹ca osób. Oczekiwali na dalszy rozwój wypadków. Husyci szturmem zdobyli zamek, wziêli do niewoli obroñców. Nastêpnie roz³o¿yli siê taborem pod miastem. Ksiêcia Bolka nie by³o w tym czasie na terenie ksiêstwa, gdy¿ wyjecha³ do Gliwic. Tam spotka³ siê z kandydatem do korony czeskiej, przyjacielem husytów Zygmuntem Korybutowiczem. Husyci wys³ali poselstwo do ksiêcia Bolka z ¿¹daniem stawienia siê osobicie w G³ogówku. Ten uda³ siê niezw³ocznie, stan¹³ w obozie wojsk husyckich i tam po d³u¿szej naradzie przyj¹³ ich warunki: przeszed³ na husytyzm, zniós³ fundacjê kocio³a w G³ogówku i wygna³ ze swoich dóbr ksiê¿y. Nastêpnie wykupi³ z r¹k husytów wszystkich mieszkañców swojego ksiêstwa wziêtych do niewoli. Zagadkowe pozostaj¹ dzieje Prudnika podczas tego najazdu. Kronika kolegiaty praskiej odnotowuje fakt zdobycia miasta i doszczêtnego jego zburzenia. Wziêtych do niewoli mieszkañców Bolko V mia³ równie¿ wykupiæ. Pozosta³oci¹ po najedzie husytów ma byæ w Prudniku przekazywana od pokoleñ nazwa ulicy Tabory, jako miejsca, gdzie czescy wojownicy rozbili swój obóz wojenny tabor. Po sukcesie wojennym odniesionym na ziemi prudnickiej Prokop w dniu 19 marca 1428 roku w bitwie pod Nys¹ pokona³ wojska biskupa Konrada. Husyci zdobyli nastêpnie Paczków, Otmuchów, G³ucho³azy. Obroni³a siê jedynie Nysa. Najedcy po sobie pozostawili na l¹sku ogrom zniszczeñ, ruiny, zgliszcza. Takiego losu oszczêdzi³ mieszkañcom ksiêstwa g³ogóweckiego Boles³aw V. Sta³ siê stronnikiem i sprzymierzeñcem niedawnych najedców. Przy ich pomocy sam rozpocz¹³ podbój ziem l¹skich. Jedn¹ z jego baz wypadowych sta³ siê Prudnik. Zamek prudnicki obsadzi³ swoj¹ za³og¹. By mieszkañcy miasta zapomnieli o zniszczeniach husyckich i szybciej podwignêli siê z ruin, podarowa³ im dzisiejsz¹ wie Dêbowiec (dawny Nowy Chocim). Dodatkowo nada³ prawo rybo³ówstwa w rzece. Prudniccy rycerze uczestniczy- $ li w wojennych podbojach ksiêcia. Zaj¹³ on Kluczbork, Byczynê, Wo³czyn, Brzeg. Zapisa³ siê nawet ³upie¿cz¹ wypraw¹ na czêstochowski klasztor w 1430 roku, fundacjê stryjecznego dziada, W³adys³awa Opolczyka. W ci¹gu kilku lat sta³ siê panem ca³ego Górnego i czêci Dolnego l¹ska. Ksi¹¿ê okaza³ siê zapobiegliwym gospodarzem. Stara³ siê, by zdobytych ziem nie niszczyæ ca³kowicie. Zostawia³ wszêdzie swoje za³ogi, ustanawia³ swoje rz¹dy i w ten sposób rozszerza³ zakres swego panowania. Czerpa³ równie¿ zyski z napadów na karawany kupieckie, przejêtych dóbr kocielnych oraz bicia fa³szywej monety. Sukcesy ksiêcia usta³y po klêsce husytów pod Lipanami w 1434 roku. Dozna³ kilku dotkliwych pora¿ek i upokorzeñ od innych ksi¹¿¹t l¹skich. Biskup wroc³awski wykl¹³ go i ob³o¿y³ interdyktem na dobra. Skutecznoæ kl¹twy by³a ¿adna, a spowodowa³a tylko wybuch kolejnej wojny, tym razem z Polsk¹ o ksiêstwo siewierskie, do którego Boles³aw ju¿ tak¿e jako ksi¹¿ê opolski roci³ pretensje. Dopiero w 1453 roku zakoñczy³a siê ona pokojem w Piotrkowie. Boles³aw ca³y czas by³ zwolennikiem husytyzmu. W 1458 roku z³o¿y³ ho³d lenny królowi Czech Jerzemu z Podiebradów, równie¿ zwolennikowi tego nurtu religijnego. Swój awanturniczy ¿ywot ksi¹¿ê zakoñczy³ w G³ogówku 20 maja 1460 roku. Fakt jego mierci odnotowa³ rocznik g³ogowski: W roku 1460 zmar³ pewien ksi¹¿ê Boles³aw, zwany pospolicie Wo³oszko, pan G³ogówka, wielki heretyk i przeladowca kleru, który tam rozwi¹za³ jeden klasztor kanoników regularnych i szed³ we wszystkim za mistrzem heretyków Janem Husem, i za innymi najgorszymi. ¯ycie za najgorsze wiód³, choæ wiele razy by³ napominany i wyklêty przez inkwizytora herezji, przez biskupa i innych duchownych. Ale siê nie nawróci³ i w swej zatwardzia³oci trwa³. Wreszcie zachorowa³ i sta³o siê, ¿e umar³. Jak mówi przys³owie: jakie ¿ycie, taka mieræ. Kaza³ sobie osiod³aæ i przyprowadziæ najlepszego konia, jakiego mia³ w stajni, i powiedzia³, ¿e nie chce pieszo iæ do piek³a, jak inni zbójcy, lecz konno, jak na pana przystoi. I z tak¹ fantazj¹ umar³. A bracia mniejsi pochowali go z wszystkimi honorami w swoim kociele, nie zwa¿aj¹c na ekskomunikê, bo przed czym diabe³ siê cofnie, to mnich odwa¿y siê. Ale nie mieli mnisi spokoju w dzieñ i w nocy. Dowiedziawszy siê o tym wszystkim biskup wroc³awski kaza³ go ekskomunikowaæ i pochowaæ na miejscu nie powiêconym oraz rocznik wroc³awski: We wtorek przed Zielonymi wi¹tkami, by³a przera¿aj¹ca zawierucha nad ca³ym Szl¹skiem. Z niebios lecia³y kamienie jako gêsie jaja i uczyni³ grad wielkie spustoszenie poród zbó¿. A trwa³a owa od samego rana a¿ po nastêpny dzieñ, kiedy to umar³ Bulko, czyli Boles³aw, ksi¹¿ê opolski, którego nazywa siê wielkim kacerzem, bo nie wierzy³ w inny ¿ywot po naszym ¿yciu. Nim skona³, rozkaza³ osiod³aæ i przyprowadziæ swego najlepszego rumaka mówi¹c: nie chce on jako zwyk³y z³odziejaszek iæ do piek³a pieszo, lecz jak przysta³o na pana, wjechaæ konno. Po mierci Boles³awa V Wo³oszka ksiêstwo g³ogóweckie wraz z Prudnikiem przej¹³ ksi¹¿ê opolski Miko³aj I, który do ³ask przywróci³ duchowieñstwo katolickie i odda³ mu przejête przez poprzednika dobra. Literatura: Boras Z., Ksi¹¿êta Piastowscy l¹ska, Katowice 1974. Piastowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1999. Sadowski T., Ksi¹¿êta opolscy i ich pañstwo, Wroc³aw 2001. Bolko V Husyta Die Schillernste Figur auf den Gebieten um Neustadt war im 15. Jahrhundert der Prinz Bolko V, genannt Wo³oszek oder Husyta (Anhänger von Hus). Er wurde um 1400 $! geboren. Seine Jugendzeit verbrachte er in Prag, wo er mit den Lehren von Hus zusammentraf. Der junge Prinz Bolko nannte sich Prinz und Herr von Oberglogau. Im Frühling 1428 griffen die Anhänger von Hus, geführt von Prokop dem Großen Schlesien an. Der Breslauer Bischof Konrad führte die Gegenwehr an. Als die Anhänger von Hus nach Oberglogau kamen und die Burg stürmten, war Prinz Bolko nicht zu finden. Man schickte einen Boten zum Prinzen mit der Forderung er solle sich persönlich in Oberglogau melden. Der Prinz machte sich unverzüglich auf den Weg, kam in das Lager und nach einem längerem Gespräch nahm er die Bedingungen an: er trat zum Glauben von Hus über, er schaffte die Kirchenstiftung in Oberglogau ab und verbannte alle Priester aus seinem Land. Als nächstes kaufte er den Anhängern von Hus alle in Gefangenschaft gekommenen Bewohner seiner Gebiete ab. Man weiß nicht was mit Neustadt zu während des Angriffs geschah. Eine Prager Chronik beschreibt, dass die Stadt eingenommen und völlig zerstört wurde. Eine Hinterlassenschaft dieses Angriffs auf Neustadt soll, der von einer Generation auf die andere überlieferte Name der Tabory Str. sein, einem Ort, wo die tschechischen Truppen ihr Kriegslager aufschlugen Tabor. Bolko V wurde zum Verbündeten der früheren Angreifer. Mit ihrer Hilfe begann er selbst schlesisches Land an sich zu reisen. Zu einer seiner Basislager wurde Neustadt in Oberschlesien, wo seine Truppe die Festung an sich nahmen. Damit die Bewohner der Stadt die Zerstörung der Anhänger von Hus vergaßen und sich schneller von den Ruinen erheben konnten, schenkte er ihnen das heutige Dorf Dêbowiec (früher Nowy Chocim). Zusätzlich erließ er das Recht des Fischens im Fluss. Die Ritter aus Neustadt nahmen an den Kriegsaktivitäten des Prinzen teil. Binnen einiger Jahre wurde er zum Herrn von ganz Ober- und Unterschlesien. Der Prinz stellte sich als voraus denkender Mensch heraus. Er versuchte die eroberten Gebiete nicht ganz zu zerstören. Er ließ überall seine Truppen zurück, übermittelte seine Herrschaftsweise und verbreitete somit den Bereich seiner Herrschaft. Er erzielte auch Gewinn durch Überfälle auf Kaufmanns-Karawanen, die Übernahme von Kirchengütern und dem Fälschen von Münzen. Die Erfolge des Prinzen endeten 1434 als die Anhänger von Hus eine Niederlage bei Lipany erlitten. Er erlitt auch einige bedeutende Niederlagen und Demütigungen von Seite anderer schlesischer Prinzen. Der Breslauer Bischof verdammte ihn und legte ein Interdikt über seine Güter. 1458 legte Bolko V dem König von Tschechien Jerzy aus Podiebradów einen Eid nieder, auch einem Anhänger dieses Glaubens. Sein streitsüchtiges Leben beendete er Prinz am 20. Mai 1460 in Oberglogau. Nach dem Tod von Boles³aw V Wo³oszko übernahm der Prinz aus Oppeln Nikolaus I die Länderein in Oberglogau und Neustadt in Oberschlesien und holte die katholische Kirche wieder ins Land und gab ihr ihre genommenen Güter zurück. Bolko V Husita Nejpestøejší postavou prudnického kraje byl v XV století kníz¡ e Bolko V zvaný Woloszkem nebo husitou. Narodil se kolem roku 1400. V mládi studoval v Praze, kde poznal uèení Jana Husa. Mladý Bolko byl kníz¡ etem a pánem v Glogovku. Na jaøe 1428 r. husité pod velením Prokopa Velkého napadli na Slezsko. Obranu organizoval wroclavský biskup Konrad. Kdyz¡ husité došli do G³ogówka a dobyli zámek Bolko v této dobì byl mimo knìz¡ ství. Husité poslali poselství Bolkovi, aby pøijel do G³ogówka. Bolko pøijel do tábora $" husitských vojsk a pøistoupil na poz¡ adavky husitù, pøešel na jejích stranu, zrušil fundaci kostela v G³ogówku a vyhostil ze svých nemovitosti kníz¡ ata. Pak vykoupil od husitù zajatce, kteøí patøili k jeho kníz¡ ectví. Památkou po husitech zùstal do dnešního dne název jedné ulice v Prudniku, která byla pojmenovaná Tabory, místo kde husité mìli svùj váleèný tábor. Bolko V se stál na vzor husitù bojovníkem. Ze zámku v Prudniku, kde mìl hlavní sídlo vedl boje. Obèanùm mìsta daroval obec Debovec a také vydal povolení k rybolovu v øece. Rytíøi s Prudnika podporovali Bolka a zùèastòovali se bojù s kníz¡ etem. V prùbìhu nìkolika let Bolko se stál panem celého horního a èásti dolního Slezska. Kníz¡ e dbal, aby dobyté kraje nebyly úplnì znièené. Všude nechával své lidi a ustanovil vládu v místech, kde rozšiøoval své teritoria. Bohatství získával také z pøepadávání obchodních karavan, církevních majetku a ráz¡ ení falešných minci. Po bitvì u Lipan a poráz¡ ce také Bolko byl párkrát poraz¡ en. Wroclavský biskup ho vyklel a vystavil interdikt na zabavení Bolkovi majetku. V roce 1458 Bolko V vzdál hold králi Jiøímu z Podìbrad. Svùj z¡ ivot ukonèil v Glogowku v roce 1460. Po smrti Bolka V, kníz¡ ectví a mìsto Prudnik byly pøedány opolskému kníz¡ eti Mikolaji I, který zpátky vrátil odebrané majetky. $# Jan Kazimierz Franciszek Dendewicz W XVII wieku zamek Oppersdorffów w G³ogówku sta³ siê miejscem schronienia dla króla Rzeczpospolitej Jana Kazimierza i jego ma³¿onki Ludwiki Marii, którzy uciekaj¹c z obleganej przez Szwedów Warszawy znaleli tu schronienie, spokój i bezpieczeñstwo. Ówczesny gospodarz zamku, Franciszek Euzebiusz Oppersdorff przyjmuj¹c parê monarsz¹ sp³aci³ swoisty d³ug wdziêcznoci, jako ¿e rodzina jego w czasie wojny 30-letniej skorzysta³a z gocinnoci wówczas panuj¹cego W³adys³awa IV i schroni³a siê na Wawelu oraz w królewskim zamku myliwskim w Niepo³omicach. Pierwsza do G³ogówka przyby³a Ludwika Maria w dniu 7 padziernika 1655 roku wraz z towarzysz¹c¹ jej wit¹. Król pojawi³ siê po dziesiêciu dniach. Przyjazd dostojnych goci by³ dla Oppersdorffów niew¹tpliwym zaszczytem. Monarcha wybieraj¹c g³ogówecki zamek na sw¹ emigracyjn¹ rezydencjê umocni³ pozycjê magnata i sprawi³, i¿ oczy Rzeczypospolitej skierowa³y siê na l¹sk. Tu zaczê³y przybywaæ liczne rzesze uciekinierów, tu pojawili siê dostojnicy kocielni (arcybiskup gnienieñski Andrzej Leszczyñski, arcybiskup lwowski Jan Tarnowski, biskup kujawski Florian Kazimierz Czartoryski) i wieccy (kanclerz wielki koronny Stefan Koryciñski, wojewoda ³êczycki Jan Leszczyñski, wojewoda sandomierski W³adys³aw Myszkowski), nuncjusz papieski Piotr Vidoni oraz wybitny poeta okresu baroku Jan Andrzej Morsztyn. Ta nowa i niezwyk³a sytuacja zrodzi³a problemy ze znalezieniem dla tylu dostojników odpowiednich kwater. Nie³atwo by³o w miasteczku licz¹cym niespe³na 1000 mieszkañców znaleæ schronienie dla ok. 2000 przyjezdnych, bo tyle osób liczy³ dwór Jana Kazimierza. Franciszek Euzebiusz wywi¹za³ siê jednak znakomicie z tego zadania. Najbli¿sze otoczenie monarchy rozlokowane zosta³o w komnatach zamkowych, pozosta³a czêæ znalaz³a schronienie w okolicznych wsiach i probostwach. Odnowiono fasady rynkowych kamienic, przyozdobiono je zieleni¹ i polskimi or³ami, na zamku odbywa³y siê bale, przyjêcia, turnieje rycerskie. Ówczesny kronikarz, Jakub Sobieski, ojciec przysz³ego króla, okrela rezydencjê mianem weso³ej. Tu w G³ogówku zrodzi³a siê te¿ koncepcja ruchu oporu przeciwko panosz¹cym siê w kraju Szwedom, która potem przyjê³a formalny charakter w postaci opolskiego uniwersa³u. Pomylne wieci o rozszerzaj¹cym siê powstaniu, a przede wszystkim radoæ towarzysz¹ca obronie jasnogórskiego klasztoru spowodowa³a, i¿ Jan Kazimierz zdecydowa³ siê na powrót do kraju. W³adca opuci³ miasto 18 grudnia 1655 w sobotê rano o godz. 9-tej. W przeddzieñ wyjazdu pojawili siê na zamku g³ógoweccy rzemielnicy, którzy znaj¹c jego nie najlepsz¹ kondycjê finansow¹ ofiarowali mu swe cechowe oszczêdnoci siêgaj¹ce kilkuset talarów. W odpowiedzi na ten symboliczny gest przyjani i bezinteresownoci król wrêczy³ rzemielnikom przepiêkn¹ szkatu³ê Ludwiki Marii, która swym kszta³tem przypomina³a bry³ê zamku królewskiego w Warszawie. Odje¿d¿aj¹cy król zrekompensowa³ Franciszkowi Euzebiuszowi trud podejmowania warszawskich goci i ofiarowa³ mu trzy wspania³e ru- $$ maki ze swej stajni. Niemniej hojna okaza³a siê Ludwika Maria wobec Anny Zuzanny Oppersdorff. Przyjê³a bowiem na siebie rolê matki chrzestnej córeczki hrabiostwa, która urodzi³a siê w grudniu 1655 roku, co zwi¹zane by³o naturalnie z okaza³ym posagiem gwarantuj¹cym dziewczynce doskona³e zam¹¿pójcie. Królowa zachêcona wieciami p³yn¹cymi z kraju zdecydowa³a siê opuciæ G³ogówek 28 czerwca 1656 roku. Wyje¿d¿aj¹c zabra³a równie¿ s³ynny jasnogórski obraz Matki Boskiej, który na czas oblê¿enia Czêstochowy zdeponowano w klasztorze oo. paulinów w Mochowie. Przyjañ Oppersdorffów z monarsz¹ par¹ utrzymywa³a siê jeszcze przez d³ugie lata, o czym wiadczy fakt ponownej bytnoci Jana Kazimierza na g³ogóweckim zamku. Mia³o to miejsce latem 1669 roku, kiedy to król ju¿ po abdykacji, przez l¹sk pod¹¿a³ do ksiêstwa Nevers, z którego pochodzi³a ma³¿onka. Tak wiêc w XVII w. G³ogówek przez okres dwu miesiêcy by³ stolic¹ Polski. Fakt ten dokumentuje dzi tablica pami¹tkowa usytuowana przed zamkowym ogrodzeniem i sala Jana Kazimierza w tutejszym muzeum. Franciszek Euzebiusz, jako wojewoda ksiêstwa opolsko-raciborskiego wita³ równie¿ powracaj¹cego w 1683 r. spod Wiednia Jana Sobieskiego, pogromcê Turków. Literatura: Czapliñski W., Jan Kazimierz na l¹sku w roku 1655, Opole 1977. Grzegorczyk B., Zamek w G³ogówku, Racibórz 2000. Miejsce G³ogówka w kulturze narodowej, pod red. Edwarda Mendela, Opole 1976. Jan Kazimierz Im 17. Jahrhundert wurde das Schloss der Familie Oppersdorff in Oberglogau zum Zufluchtsort für den polnischen König Jan Kazimierz und seiner Frau Ludwika Maria. Sie flohen aus dem von den Schweden belagerten Warschau und fanden hier Zuflucht, Ruhe und Sicherheit. Als erste kam nach Oberglogau Ludwika Maria am 7. Oktober 1655 mit ihrem Gefolge. Der König kam neun Tage später. Als der Monarch das Schloss in Oberglogau als seine Emigrationsresidenz wählte stärkte er seine Position als Magnat und bewirkte, dass alle Augen auf Schlesien gerichtet waren. Es war nicht leicht in einer Stadt, die nicht ganze 1000 Einwohner zählte, Zuflucht für 2.000 Menschen zu finden, denn so viele Personen zählte der Hof von Jan Kazimierz. Franciszek Euzebiusz meisterte jedoch diese Aufgabe vorbildlich. Die Personen, die dem Monarchen am nächsten standen wurden in die Schlosskammern des Schlosses gebracht, der restliche Teil fand in den umgebenden Dörfern und Kirchen Zuflucht. Man erneuerte die Fassaden der Häuser am Marktplatz, man schmückte sie mit Grün und polnischen Adlern, auf dem Schloss wurden Bälle, Empfänge und Ritterturniere veranstaltet. Hier in Oberglogau entstand auch die Idee der Widerstandsbewegung gegen die sich im Land ausbreitenden Schweden, die später einen formalen Charakter annahm in Form eines Rechtsakts in Oppeln. Gute Nachrichten vom sich ausweitenden Aufstand und vor allem die Freude über die erfolgreiche Abwehr im Kloster von Jasna Góra bewirkten, dass Jan Kazimierz entschied zurückzukehren. Der Herrscher verließ die Stadt am 18. Dezember 1655. Am Tag vor der Abreise des Königs kamen Handwerker ins Schloss, die die nicht aller beste finanzielle Situation des Regenten gut kannten und ihm ihr Erspartes, das ein paar Hundert Taler zählte schenkten. Als Antwort auf diese symbolische Freundschafts-Geste schenkte der König den Handwerkern eine wunderschöne Schatulle von Ludwika Maria, die mit ihrer Form das königliche Schloss in Warschau ähnelte. Der König bedankte sich $% bei Franciszek Euzebiusz für seine Mühe die Warschauer Gäste zu empfangen und schenkte ihm 3 wunderschöne Pferde aus seinen Stallungen. Nicht minder großzügig war Ludwika Maria zu Anna Zuzanna Oppersdorff. Sie wurde Patin für die Tochter der Gräfin. Die Königin, ermuntert durch die Nachrichten aus dem Land beschloss am 28. Juni 1656 Oberglogau zu verlassen. Die Freundschaft der Familie Oppersdorff und der königlichen Familie hielt noch viele Jahre lang an, was der erneute Aufenthalt von Jan Kazimierz im Schloss in Oberglogau im Sommer 1669 bestätigt. So war im 17. Jahrhundert Oberglogau für zwei Monate die Hauptstadt von Polen. An diese Tatsache erinnert heute eine Gedenktafel vor der Schlossumzäunung und der Jan Kazimierz-Saal in dem hiesigen Museum. Jan Kazimierz V XVII století zámek Oppersdorfù se stal místem úkrytu krále Jana Kazimierze a jeho manz¡ elky Ludwiky Marie, kdyz¡ utíkali z oblez¡ ené Warszawy pøed švédskými vojsky. Tady nalezli klid a bezpeèí. První do G³ogówka pøijela Ludvika Marie dne 7 øíjna 1655 r. se svojí sluz¡ bou. Král dorazil po 10 dnech. Za místo úkrytu si vybral glogovský zámek a tímto si získal pøízeò v celém Slezsku. Pro mìsto, které v této dobì mìlo 1000 obèanù, nebylo snadné najít úkryt na 2000 osob (celý královský dvùr). František Euzebiuš, tehdejší panovník zámku vykonal perfektnì úkol. Rozmístil èást lidí v zámeckých pokojích (nejbliz¡ ší králova sluz¡ ba), a zbytek ukryl v okolních vesnících a církvích. Kvùli pøítomnosti krále se daly obnovit fasády námìstí, a pøizdobily se polským znakem orla (statní znak) a na zámku se poøádaly plesy, pohoštìní a rytíøské turnaje. Tady se také zrodila koncepce obrany zemì proti Švédùm, v této dobì obléhali Polsko. Dobré zprávy o šiøicím se povstání a pøedevším z obrany „Jasnogorského kláštìra“ v Czêstochovì vedly krále k myšlence opuštìní úkrytu, a 18. prosince 1655r. se rozhodl opustit mìsto. Den pøed odjetím z G³ogówka pøijeli na zámek øemeslnici a darovali králi své úspory, aby mohl bojovat dále proti Švédùm. Král jim daroval krásnou škatulí, která mìla podobu královského zámku ve Varšavì. Kdyz¡ král odjíz¡ dìl, daroval Františku Euzebiovi tøi krásné konì ze stáje, jako kompenzací za pobyt na zámku. Marie Ludwika pøijala funkci kmotry pro dcerku Anny Zuzany Oppersdorf.Královna se rozhodla opustit Glogovek az¡ 28. èervna 1656. Pøátelství krále s rodinou Oppersdorf bylo udrz¡ ované po dlouhá léta, o èemz¡ svìdèí návštìva krále Jana Kazimierze v létì 1669r. Po dva mìsíce pobytu krále ve mìstì, se stal G³ogówek hlavním mìstem Polska. Tento fakt dokumentuje památková tabule umístìna pøed zámkem, a také sál Jana Kazimierze v mìstském muzeu. $& Jodocus de Czeginhals Jodok z G³ucho³az, opat l¹skich augustianów Pawe³ Szymkowicz, Piotr Chrobak W trakcie badañ nad redniowieczn¹ histori¹ l¹ska, pojawia siê postaæ opata Jodocusa de Czeginhals, we wspó³czesnej polskiej historiografii nazywanego Jodokiem z G³ucho³az. Jego sylwetka budzi zainteresowanie historyków z wielu wzglêdów. Jest to jeden z pierwszych l¹skich wychowanków Uniwersytetu Jagielloñskiego, ponadto autor kroniki s³ynnego w redniowieczu wroc³awskiego opactwa augustianów, wreszcie cz³owiek o du¿ych ambicjach intelektualnych i reformatorskich w zakresie ¿ycia zakonnego. W literaturze historycznej na temat Jodoka z G³ucho³az znajdujemy pewne wzmianki z tytu³u napisania przez niego kroniki klasztornej, dzia³alnoci jako opata, studiów uniwersyteckich czy innych okolicznoci ¿ycia i dzia³alnoci Jodoka, natomiast z okresu przed jego wst¹pieniem do klasztoru wiemy niewiele. Pewny jest fakt, ¿e pochodzi³ z G³ucho³az, gdzie mia³ siê urodziæ w 1395 r. wiadczy o tym jego najczêstszy podpis Jodocus de Czeginhals . Pisownia nazwy tego biskupiego miasta Ziegenhals, wykszta³ci³a siê dopiero blisko 300 lat póniej. Przedwojenny badacz dziejów G³ucho³az Paul Kutzer, nazywa³ go Jodokus von Ziegenhaals. Miejsce pochodzenia wskazuje, ¿e Jodok wywodzi³ siê z warstwy mieszczañskiej, a wst¹pienie do zakonu mówi³oby o przynale¿noci Jodoka do jej ni¿szych kategorii, gdy¿ w³anie w ten sposób szuka³a ona awansu ¿yciowego. Dwa lata przed wst¹pieniem, w 1415 r , do klasztoru kanoników regularnych we Wroc³awiu, gdzie spêdzi³ resztê ¿ycia, w okresie panuj¹cej na l¹sku zarazy, przebywa³ w ¯ytawie. Przy tamtejszym kociele trudni³ siê kopiowaniem pewnych prac. Najprawdopodobniej zajmowa³ siê równie¿ nauczaniem w tamtejszej szkole parafialnej. Trzeba przyj¹æ, ¿e w tym okresie by³ jeszcze osob¹ wieck¹, lecz zwi¹zan¹ z zakonem joannitów, którzy w miejscowym rodowisku odgrywali powa¿n¹ rolê. Po roku ¿ycia zakonnego zosta³ wys³any przez ówczesnego opata konwentu na studia do Akademii Krakowskiej. Naukê w Krakowie rozpocz¹³ w towarzystwie sporej grupki l¹zaków. Powiadczona umiejêtnoæ pisania ju¿ we wczeniejszym okresie wskazuje, ¿e studia uniwersyteckie rozpocz¹³ w wieku póniejszym ni¿ przeciêtny scholar. Po trzech latach, w 1419 r. Jodok zda³ egzamin baka³arski na wydziale sztuk wyzwolonych. Informuje nas o tym, dziêki bardzo dok³adnym notatkom z wszystkich æwiczeñ, które przeszed³, podaj¹c równoczenie nazwiska wyk³adowców. Z tych¿e zapisków dowiadujemy siê równie¿, ¿e mieszka³ w prywatnej bursie magistra Jana Sneschwitza w kolegium jurystów. Nawiasem mówi¹c, notatka Jodoka na temat jego studiów w latach 1416-1419 oceniana jest jako najwczeniejsze wiadectwo baka³arskie krakowskiej uczelni. W styczniu 1421r. zosta³ magistrem wydzia³u sztuk wyzwolonych i rozpocz¹³ studia na wydziale prawa. W padzierniku 1423 r. uzyska³ tytu³ baka³arza prawa kocielnego (decretorum), na czym skoñczy³ swe studia. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e odbywa³ je na koszt klasztoru wroc³awskiego. W ich trakcie w kwietniu 1419 r., z³o¿y³ luby zakonne, a po powrocie do Wroc³awia, w roku 1426, zosta³ mianowany przez opata Macieja Heringa przeorem klasztoru. 21 padziernika 1429 r. zast¹pi³ zmar³ego opata. Swoje rz¹dy obejmowa³ w okresie bardzo trudnym dla opactwa. Polityczne wydarzenia na l¹sku i w zwi¹zku z tym mobilizacja kapitu³y wroc³awskiej do walki z husytami zmusza³y konwent NMP Na Piasku do znacznych wydatków finansowych, tym $' wiêcej, ¿e Wyspa Piaskowa nie wchodzi³a w sk³ad umocnieñ miejskich. Konwent ponosi³ ponadto koszty utrzymania opatów i zakonników klasztorów czesko-morawskich oraz l¹skich, szukaj¹cych tutaj schronienia przed husytami, gdy tym czasem maj¹tek klasztorny nie przynosi³ takich dochodów jak przed najazdem husyckim. Oceniaj¹c ogólnie osiemnastoletnie rz¹dy Jodoka, nale¿y powiedzieæ, ¿e by³ jednym z najwybitniejszych opatów. Odznacza³ siê du¿¹ energi¹ i przedsiêbiorczoci¹, dziêki czemu zwiêkszy³y siê dochody konwentu. Znajomoæ prawa u³atwi³a mu za³atwienie wielu korzystnych transakcji maj¹tkowych i pozwoli³a na zabezpieczenie stanu posiadania. Przy tym wszystkim cieszy³ siê du¿ym autorytetem w miejscowym rodowisku. Jodok z G³ucho³az nale¿a³ do ludzi doceniaj¹cych znaczenie ksi¹¿ki, wiedzy i nauki w ¿yciu jednostki i zespo³u. Ju¿ przy obiorze go na opata, Maciej z Rudnicy, opat klasztoru czeskiego, podkreli³ du¿e oczytanie Jodoka w naukach wieckich i duchownych, a jest to s¹d niebagatelny, jeli zwa¿y siê, ¿e wypowiada³ to cz³onek konwentu rudnickiego, znanego z aspiracji intelektualnych. Jeszcze z okresu ¿ytawskiego pochodz¹ skopiowane przez niego dwa rêkopisy Arystotelesa, co mog³oby zaliczyæ go do okresu renesansu. Teksty i notatki rêkopimienne Jodoka z G³ucho³az opatrzone s¹ wieloma uwagami i komentarzami. Jodok mia³ bardzo charakterystyczne pismo. Pisa³ zbit¹, mocno wyd³u¿ona kursyw¹, miejscami prawie nieczyteln¹ z powodu popiechu, pos³ugiwa³ siê przy tym ogromn¹ iloci¹ skrótów, o wiele wiêksz¹ ni¿ przeciêtnie stosowano w tym okresie. Widoczne s¹ du¿e ró¿nice w pimie. Rêkopisy pisane wczeniej s¹ z regu³y staranniejsze od póniejszych, wykonanych niedbale i szybko. Ró¿nice nieraz s¹ tak du¿e, ¿e tylko szczegó³y rozstrzygaj¹ decyduj¹co kwestiê identycznoci rêki. Marginesowe uwagi Jodoka na poszczególnych rêkopisach pochodz¹ z ró¿nych okresów, co uwidacznia siê w zmianie pisma lub atramentu. Niejednokrotnie poczyni³ ich tak wiele, ¿e sam przepisywany traktat niknie przy nich. rodowisko krakowskie musia³o wywrzeæ swój wp³yw na kszta³towanie siê umys³owoci i pogl¹dów m³odego zakonnika. W Krakowie nawi¹za³ zapewne sporo znajomoci i przyjani, które nieraz mog³y trwaæ d³u¿ej. Do nich mo¿na zaliczyæ bliskie kontakty z Janem z Kluczborka, w wyniku czego zosta³ egzekutorem jego testamentu, a klasztor uzyska³ przez to pewn¹ kwotê pieniêdzy. Jodok z G³ucho³az by³ autorem kroniki klasztoru wroc³awskiego Chronica abbatum beatare Mariae virginis in Arena, któr¹ napisa³ w latach 1429-1447, zawieraj¹c w niej wiadomoci o jego dziejach od roku 1108. Nie by³ pierwszym kronikarzem opactwa, gdy¿ mia³ swoich poprzedników, których prace zaginê³y. Nie obni¿a to jego zas³ug w dziedzinie kronikarstwa, bowiem okres pracy Jodoka nad w³asn¹ kronik¹ i tak stawia go w pierwszym rzêdzie kronikarzy klasztornych w Polsce. W pierwszej po³owie XV wieku nie ka¿dy klasztor mia³ swego kronikarza. Dlatego sama inicjatywa podjêcia pracy nad kronik¹ jest bardzo cenna. Cenne jest równie¿ d¹¿enie Jodoka do pisania na podstawie materia³u dokumentarnego. Specjaln¹ trosk¹ Jodok z G³ucho³az musia³ otaczaæ bibliotekê klasztorn¹, która by³a fundamentem utrzymania odpowiedniego poziomu umys³owego. Benedykt Johnsdorf w kronice klasztornej wspomina, ¿e Jodok w znacznym stopniu zwiêkszy³ zbiory biblioteczne, wymieniaj¹c szereg ksi¹¿ek, które tym sposobem sta³y siê w³asnoci¹ kanoników regularnych Na Piasku. Przynajmniej raz do roku przeprowadzano sprawdzanie zawartoci biblioteki, ci¹gaj¹c wówczas od braci wszystkie wypo¿yczone ksiêgi. Pieczê nad ksiêgozbiorem sprawowa³ specjalnie wytypowany zakonnik. W jego posiadaniu znajdowa³y siê klucze od biblioteki, tak ¿e ka¿dy wstêp do wnêtrza by³ mu znany. Na nieprzestrzegaj¹cych przepisów lub niszcz¹cych ksi¹¿ki nak³adano odpowiednie kary. % Wiele troski wykazywa³ równoczenie o szko³ê przyklasztorn¹, która prawie sto lat wczeniej przekszta³ci³a siê w szko³ê typu zewnêtrznego, co sprawia³o, ¿e chodzi³o do niej sporo dzieci mieszczan wroc³awskich. W 1442 roku wyda³ statuty szkolne, które reformowa³y pracê, obowi¹zki i wynagrodzenie nauczycieli. Wzmianka o reformie szkolnej Jodoka jest pierwsz¹ znan¹ wiadomoci¹ ród³ow¹ odnonie szkolnictwa klasztornego we Wroc³awiu. Pochodz¹cy z G³ucho³az opat augustianów po³o¿y³ równie¿ zas³ugi dla szkolnictwa wy¿szego przez udostêpnienie biednym uczniom pochodzenia l¹skiego studiów na Uniwersytecie Wiedeñskim. By³o to mo¿liwe dziêki realizacji testamentu Miko³aja z Gliwic. Jodok nie przeprowadza³ osobicie w Wiedniu fundacji, ale uczyni³ to w jego imieniu Piotr Nowak póniejszy biskup wroc³awski, który 17 kwietnia 1433 r. podpisa³ za niego umowê z wydzia³em jurystów w Wiedniu. Za pieni¹dze przekazane przez Jodoka ufundowano dom dla stypendystów l¹skich, którzy z tej fundacji mogli korzystaæ do piêciu lat. Bez zgody wroc³awskiego opata nie wolno ich by³o usuwaæ z owego domu. Stypendyci l¹scy mogli studiowaæ rozmaite dyscypliny, jakkolwiek Jodok zastrzega³ sobie prawo do narzucania im w pewnych wypadkach kierunku studiów. Ciekawie zarysowuj¹ siê pogl¹dy moralno-etyczne Jodoka z G³ucho³az. Wszak okres jego studiów up³yn¹³ pod znakiem soboru w Konstancji, o którym w rodowisku krakowskim ¿ywo dyskutowano. Has³a odnowy umys³owej i moralnej Kocio³a nie zosta³y u niego bez echa. Jego pierwszym posuniêciem, gdy zosta³ opatem, by³o przeprowadzenie reform ¿ycia wewnêtrznego konwentu wroc³awskiego. Zacz¹³ od usuniêcia zwyczajów niezgodnych z naukami w. Augustyna, którego, podobnie jak ca³y zakon, by³ gor¹cym czcicielem. Na zakoñczenie kilka s³ów na temat oblicza narodowociowego Jodoka z G³ucho³az. Pochodzenia narodowociowego Jodoka nie znamy. W kopiowanych przez siebie pracach tytu³uje siê pocz¹tkowo Jodocus Bertold de Czeginhals, potem tylko Jodcus de Czeginhals. Nie wiemy czy Bertold rozumieæ jako nazwisko, czy te¿ imiê. Z formy gramatycznej nie wynika, aby by³o to imiê ojca. Przyj¹æ zatem wypada³oby, ¿e mia³ dwa imiona Jodok i Bertold, oba u¿ywane w redniowiecznym l¹sku zarówno przez ludnoæ s³owiañsk¹ jak i niemieck¹. Jodok pisa³ niemal wy³¹cznie po ³acinie, chocia¿ zna³ dobrze jêzyk niemiecki. Jego rêkopisy zawieraj¹ jednak zaledwie kilka zdañ w tym jêzyku. Pewne wiat³o na tê sprawê mo¿e rzuciæ znajomoæ z Janem z Kluczborka, który w 1410 r. wyg³osi³ mowê pochwaln¹ na czeæ zwyciêstwa króla polskiego nad zakonem krzy¿ackim. Jodok pozostawa³ w bratnich stosunkach z konwentami czesko-morawskimi, nie wykluczone zatem, ¿e w³ada³ równie¿ którym z tych jêzyków. Jodok z G³ucho³az zmar³ w roku 1447. Jego grób znajduje siê w prezbiterium kocio³a Najwiêtszej Panny Marii na Piasku we Wroc³awiu. Niestety nie zachowa³ siê jego nagrobny pomnik, chocia¿ jeszcze przed II wojn¹ wiatow¹, zakonnicy posiadali jego podobiznê, stworzon¹ ju¿ po jego mierci. Literatura: Paul Kutzer, Aus einer kleinen Fürstenstadt, Historischer Rückblick auf die Vergangenheit von Ziegenhals, Ziegenhals 1928. Paul Kutzer, Kirchengeschichte von Ziegenhals, Ziegenhals 1932. Matusik L., Ze studiów nad redniowieczn¹ kultur¹ umys³ow¹ kanoników regularnych na l¹sku. Jodok z G³ucho³azów. Pod red. Zygmunta wiechowskiego, Wroc³aw. Jego dzieje i kultura, Warszawa 1978. % Jodocus de Czeginhals Jodok aus Ziegenhals (poln. G³ucho³azy), Abt der schlesischen Augustinermönche Jodok stammte aus Ziegenhals, wo er wahrscheinlich 1395 geboren wurde. Nach einem Jahr Klosterleben wurde er vom damaligen Abt des Konvents zum Studium auf die Krakauer Akademie geschickt. Im Januar 1421 wurde er Magister der Freien Künste und begann ein Jurastudium, das er 1423 beendete und den Titel eines Lizenziats des Kirchenrechts (decretorum) bekam. Man muss zufügen, dass er auf Kosten des Breslauer Klosters studierte. Während seines Studiums legte er im April 1419 sein Klostergelübde ab und nach der Rückkehr nach Breslau 1426 wurde er vom Abt Maciej Hering zum Prior des Klosters ernannt. Am 21. Oktober 1429 ersetzte er den verstorbenen Abt. Wenn man die 18 Jahre dauernden Herrschaftszeit von Jodok bewertet, muss man sagen, dass er einer der bedeutendsten Äbte war. Er hatte viel Energie und Unternehmergeist, was die Einnahmen des Konvents vergrößerte. Seine Kenntnisse im Bereich Recht erleichterten ihm die Erledigung vieler Vermögenstransaktionen und erlaubten ihm seinen Besitz zu behalten. Außerdem war er eine große Autorität in seinem Umfeld. Jodok aus Ziegenhals gehörte zu den Menschen, die den Wert von Büchern, Wissen und Bildung im Leben eines Einzelnen und einer Gruppe anerkannten. Jodok war Autor der Chronik des Breslauer Klosters Chronica abbatum beatare Mariae virginis in Arena, die er 14291447 schrieb und in der er, Ereignisse seit 1108 festhielt. Jodok pflegte ganz besonders die Klosterbibliothek, die das Fundament seines Wissenstandes war. Er sorgte sich gleichzeitig für die Klosterschule, die fast 100 Jahre früher in eine öffentliche Schule umgewandelt worden war, auf Grund dessen gingen viele Kinder des Breslauer Bürgertums in die Schule. 1442 verkündete er die Schulstatute, die die Arbeit, die Pflichten und die Löhne der Lehrer neu regelten. Die Erwähnung der Schulreform von Judok war die erste Quellennachricht, wenn es um das Klosterschulwesen in Breslau geht. Der Augustiner-Abt ermöglichte es den Armen Schülern, die aus Schlesien kamen an der Wiener Universität zu studieren. Jodok aus Ziegenhals starb 1447. Sein Grab befindet sich im Chorraum der Kirche der Allerheiligsten Jungfrau Maria in Piasek, Breslau. Jodocus de Czeginhals Jodok z G³ucho³az, opat slezských augustinù Jodok pocházel z Glucholaz, kde se pravdìpodobnì narodil v 1395 roce. Po vstoupení do kláštìra a roèním pobytu v nim byl poslán na studie do Krakovské Akademie. V lednu 1421 získal titul magistra fakulty umìní a zaèal studovat na pravnické fakultì, kterou ukonèil v 1423 r. s titulem bakaláøe církevního práva. Sponsorem jeho studií byl vroclavský klášter. V prùbìhu studií sloz¡ il mniz¡ ské sliby a po návratu do Vroclavi v 1426 roce, opat Maciej Hering ho jmenoval pøevorem a 21. øíjna 1429 po smrti opata se stal jeho nástupcem. Za 18-leté vlády Jodoka se ukázalo, z¡ e byl jedním z nejlepších opatù. Díky jeho organizaèním schopnostem se zvìtšily pøíjmy konventu. Znalost práva mu unadnila vyøízení mnoho majetkových transakcí a dovolila mu zajistit vlastnické práva. Ve svém prostøedí mìl velkou autoritu. Jodok z Glucholaz patøil mezi lidí, kteøí si cení knihy, umìní a vìdu v lidském z¡ ivotì. Jodok z Glucholaz byl autorem kroniky vroclavského kláštera % „Chronica abbatum beatare Mariae virginis in Arena”, kterou napsal v letech 1429–1447, obsahující spis dìjin kláštera od roku 1108. Speciální péèi vìnoval klášterní knihovnì, která byla základem udrz¡ ení duševní úrovnì. Mnoho péèe vìnoval klášterní škole, která byla školou obecní a navštìvovalo jí hodnì dìtí vroclavských mìštanù. V 1442 roce vydal školní stanovy, které reformovaly práci, povinnosti a platební výmìry uèitelù. Zápis o školní reformì Jodoka je prvním známým zápisem tykající se klášterního školství ve Vroclavi. Mìl zásluhy na vývoji vysokoškolského vzdìlání, protoz¡ e umoz¡ nil studie slezské chudobì na vídeòské universitì. Jodok zemøel v 1447 roce. Jeho hrob se nachází v presbytáøi Najwiêtszej Panny Marii na Piasku ve Vroclavi. %! Jerzy Kozarzewski Urodzi³ siê w 1913 r. w Trawnikach Lubelskich. Do Nysy przywiód³ go dramatyczny wojenny los. M³odego absolwenta Szko³y G³ównej Handlowej w Warszawie wojna zasta³a w Stalowej Woli, gdzie pracowa³ w zak³adach zbrojeniowych. Pierwsze wojenne dni spêdzi³ w sowieckiej niewoli, po ucieczce wst¹pi³ do Narodowych Si³ Zbrojnych, w ramach których walczy³ najpierw w rodzinnym Piotrkowie a nastêpnie na terenie województwa krakowskiego. Po lubie z Magdalen¹ Bojanowsk¹ studentk¹ medycyny i pielêgniark¹ Rady G³ównej Opiekuñczej przeniós³ siê do Warszawy. W czasie powstania wraz z ¿on¹ dosta³ siê do niemieckiej niewoli z obozu przejciowego trafi³ do Owiêcimia a nastêpnie do obozu koncentracyjnego w Mauthausen. Przetrwa³ obóz i ponownie w³¹Zdjêcie udostêpnione czy³ siê w dzia³alnoæ NSZ tym razem organizuj¹c szlaprzez Gra¿ynê i Tadeusza ki dla ³¹czników. Po zakoñczeniu wojny podj¹³ pracê w Zdanowiczów Ministerstwie Przemys³u. Nied³ugo potem zosta³ aresztowany i po wielomiesiêcznym ledztwie i procesie skazany na karê mierci. Ocali³ go Julian Tuwim poruszony do g³êbi wierszem Kozarzewskiego wyjedna³ u w³adz u³askawienie. Wyrok mierci zamieniono na 10 lat ciê¿kiego wiêzienia. Do Nysy sprowadzi³ rodzinê Kozarzewskiego nakaz pracy w nyskim szpitalu dla jego ¿ony lekarza. Sam Kozarzewski po opuszczeniu wiêzienia otrzyma³ zezwolenie na pracê w ksiêgowoci szpitala. Dziêki ujawniaj¹cym siê artystycznym zainteresowaniom otrzyma³ propozycjê utworzenia w Nysie Ogniska Muzycznego, co by³o trudnym, ale satysfakcjonuj¹cym przedsiêwziêciem. Ogrom w³o¿onej w t¹ dzia³alnoæ pracy zosta³ doceniony i Kozarzewski otrzyma³ zgodê na objêcie stanowiska dyrektora Ogniska. Dziêki jego zaanga¿owaniu przy Ognisku powsta³o dodatkowo przedszkole muzyczno-plastyczne. Kozarzewskiemu powierzono równie¿ przygotowanie dokumentacji dotycz¹cej adaptacji zabytkowego Seminarium w. Anny na Szko³ê Muzyczn¹. Niestety decyzj¹ w³adz zosta³ odsuniêty ze stanowiska, które przynios³o mu tak wiele satysfakcji. W najpiêkniejszych i najtrudniejszych chwilach ¿ycia Kozarzewskiemu towarzyszy³a poezja, jednak dopiero pod koniec ¿ycia zadebiutowa³ jako autor tomików: Dar codziennoci oraz lady z kamieni. Pomiertnie wydany tomik Póne ¿niwo zawiera ca³¹ literack¹ spuciznê tego skromnego i wra¿liwego artysty. Jerzy Kozarzewski zmar³ w 1996 r. i zosta³ pochowany w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Pow¹zkowskim. Literatura: http://www.psm.nysa.com.pl/JerzyKozarzewski.htm Gra¿yna i Tadeusz Zdanowicz: Ziemia poety O ¿yciu i twórczoci Jerzego Kozarzewskiego. %" Jerzy Kozarzewski Er wurde 1913 in Trawniki Lubelskie geboren. Nach Neisse verschlug ihn ein dramatisches Kriegsschicksal. Den Absolventen der Haupt-Handelsschule in Warschau traf der Krieg in Stalowa Wola, wo er in einer Waffenfabrik arbeitete. Die ersten Kriegstage verbrachte er in sowjetischer Gefangenschaft, nach der Flucht verbündete er sich mit den Nationalen Streitkräften, mit denen er in seiner Heimatstadt Piotrków und anschließend in der Woiwodschaft Krakau kämpfte. Nachdem er Magdalena Bojanowska heiratete Medizinstudentin und Krankenschwester des Hauptbetreuungsrates, zog er nach Warschau um. Während des Aufstandes geriet er in deutsche Gefangenschaft aus einem Übergangslager kam er nach Auschwitz und dann in das Konzentrationslager in Mauthausen. Er überlebte das Lager und schloss sich erneut dem NSZ (Nationalen Streitkräften) an diesmal organisierte er Wege für die Verbindungsmänner. Nach dem Krieg arbeitete er im Wirtschaftsministerium. Bald wurde er verhaftet und nach einem monate-langen Ermittlungen und Prozess wurde er zum Tode verurteilt. Julian Tuwim, der zutiefst von einem Gedicht von Kozarzewski gerührt war, rettete ihn indem er bei den Behörden um die Begnadigung bat. Das Todesurteil wurde in eine 10-jährige Haftstrafe umgewandelt. Nach Neisse brachte die Familie Kozarzewski ein Arbeitsbefehl im Neisser Krankenhaus, der an seine Frau, die Ärztin war, gerichtet war. Nach der Freilassung aus dem Gefängnis erhielt Kozarzewski eine Arbeitserlaubnis in der Buchhaltung des Krankenhauses. Dank seiner künstlerischen Fähigkeiten, machte man ihm den Vorschlag einen Musikkreis zu gründen, was schwierig aber was ihn auch sehr zufrieden machte. Die umfangreiche Arbeit, die er in diese Tätigkeit steckte wurde anerkannt und Kozarzewski bekam die Erlaubnis Direktor des Kreises zu werden. Dank seines Engagements entstand zusätzlich ein Musik- und Kunstkindergarten. Ihm wurde auch die Vorbereitung der Dokumentation angewiesen im Bezug auf die Anpassung des denkmalgeschützten Seminars der Heiligen Anna zur Musikschule. Leider wurde er von seiner Stelle entfernt, die ihm so viel Freude bereitete. In den schönsten und schwersten Momenten seines Lebens begleitete ihn die Poesie, doch erst Ende seines Lebens veröffentlichte die Bänder: ,,Geschenk des täglichen Lebens und ,,Spuren aus Steinen. Das erst nach seinem Tod veröffentlichte Band Späte Ernte umfasste den ganzen literarischen Nachlass dieses bescheidenen und sensiblen Künstlers. Jerzy Kozarzewski starb 1996 und wurde im Familiengrabmal auf dem Pow¹zki-Friedhof begraben. Jerzy Kozarzewski Narodil se v 1913 r. v Trawnikach Lubelskich (Polsko). Do mìsta Nysy ho pøivedly dramatické události války. Kdyz¡ vypukla válka, nastoupil ve Zbrojovce, jako mladý absolvent obchodní školy (Varšavské). První dny války se dostal do zajetí sovìtù, odkud odešel a vstoupil do Národních ozbrojených sil. Bojoval nejprve u Piotrkova a pak v krakovském kraji. Po sòatku s Magdalénou Bojanovskou – studentkou a zdravotní sestrou Hlavní pìstounské rady (Rada G³ówna Opiekuñcza) se vrátil do Varšavy. Bìhem Varšavského povstání se dostal s manz¡ elkou do nìmeckého zajetí a pøes Osvìtimi byl pøevezen do koncentraèního tábora Mathausen. Pøez¡ il koncentraèní tábor a opìt se vrátil k národním ozbrojeným silám, kde organizoval trasy pro spojovatele. %# Po ukonèení války pracoval na ministerstvu prùmyslu. Po nìjaké dobì byl zatèen a po nìkolikamìsíèním vyšetøování odsouzen k trestu smrti. Zachránil ho Julian Tuwim – známý polský básník, kterému se líbily verše Kozarzewského a sjednal u vlády omilostnìní. Trest smrti byl zmìnìn na deset let tìz¡ kého z¡ aláøe. Julian Tuwim pomohl rodinì Kozarzewského se pøestìhovat do Nysy a zajistil jeho manz¡ elce (lékaøce) práci ve zdejší nemocnici. J. Kozarzewski na svobodì dostal povolení k práci jako úèetní ve stejné nemocnici. Protoz¡ e se u nìho projevily umìlecké zájmy, dostal povolení k zaloz¡ ení v Nyse Hudebního centra, coz¡ bylo tìz¡ kým, ale satisfakèním pøedsevzetím. Jeho práce byla ocenìna a stal se øeditelem Centra. Díky tomu vznikla pøi centru také hudebnì – výtvarná školka. Korzarzewskému byla svìøena také pøíprava dokumentace týkající se adaptace starobylého Seminaria sv. Anny na Hudební školu. Bohuz¡ el byl pøedèasnì zbaven funkce, která byla pro nìho velice dùlez¡ itá. V nejkrásnìjších a nejtìz¡ ších chvílích svého z¡ ivota mu byla na blízku poezie, ale teprve na konci z¡ ivota byly vydány jeho první sbírky „Dar codziennoci“ (Dary všedního dne) a „lady z kamieni“ (Stopy z kamene). Posmrtnì byla vydána sbírka „Póne ¿niwo“ (Pozdní sbìr), který obsahuje celou literární tvorbu tohoto skromného a citlivého umìlce. J Kozarzewski zemøel v 1996 a byl pochován v rodinné hrobce na Pow¹zkowském høbitovì. %$ Ks. Karol Kozio³ek Franciszek Dendewicz Ksi¹dz Karol Kozio³ek urodzi³ siê 1 marca 1856 r. w Otmêcie ko³o Krapkowic. W wieku szeciu lat rozpocz¹³ naukê w polskiej szkole w Otmêcie, póniej chodzi³ do niemieckiej szko³y w Krapkowicach, a od 1868 r. kontynuowa³ naukê w gimnazjum w Opolu. W 1877 r. z³o¿y³ egzamin gimnazjalny i id¹c za g³osem powo³ania kap³añskiego podj¹³ studia teologiczne na Uniwersytecie Wroc³awskim. Przerwa³ je, by odbyæ czynn¹ s³u¿bê wojskow¹ zgodnie z wymogami w³adz niemieckich i polityk¹ Kulturkampfu, osi¹gn¹³ stopieñ oficera rezerwy. Studia ukoñczy³ w Ratyzbonie i w dniu 28 czerwca 1883 roku przyj¹³ we Wroc³awiu wiêcenia kap³añskie i zosta³ wikarym w Pszczynie, a od 1890 r. by³ proboszczem w Woli niedaleko Pszczyny. Decyzj¹ w³adz kocielnych w dniu 5 maja 1897 r. obj¹³ parafiê w Grabinie, w powiecie prudnickim, w której by³ duszpasterzem a¿ do przejcia na emeryturê w 1934 r. W swojej parafii da³ siê poznaæ jako kap³an i Polak , który walczy³ w sposób cichy, ale i uparty o prawa ludu l¹skiego do jêzyka polskiego. Zwyk³ mawiaæ, ¿e nie przystoi Polakowi mówiæ le po polsku, bo przecie¿ my tu na l¹sku jestemy takimi samymi Polakami jak nasi bracia w Polsce. Po zakoñczeniu I wojny wiatowej aktywnie wzi¹³ udzia³ w akcji plebiscytowej zmierzaj¹cej do przy³¹czenia l¹ska do odrodzonego pañstwa polskiego. Mocno agitowa³ za przy³¹czeniem Grabiny do obszaru plebiscytowego, przez co narazi³ siê Niemcom. Kiedy jecha³ na g³osowanie do rodzinnego Otmêtu, zosta³ napadniêty przez bojówkê niemieck¹. Uratowa³ go oficer francuski, który wzi¹³ go pod opiekê i umo¿liwi³ przejazd do Otmêtu. Po zakoñczeniu III powstania l¹skiego i podziale l¹ska powróci³ do swojej parafii jako jedyny polski ksi¹dz. Uczy³ dzieci religii wy³¹cznie po polsku. W 1930 r. zosta³ prezesem dzielnicy I Zwi¹zku Polaków w Niemczech. Z tego powodu by³ szykanowany. Mimo tego ¿e wybito mu szyby w oknach, rozbito bramê wejciow¹ zawsze g³osi³ propolskie pogl¹dy. W 1934 r. pod naciskiem w³adz wieckich i kocielnych, i w zwi¹zku z wprowadzeniem niemieckich nabo¿eñstw przeszed³ na emeryturê i 12 listopada opuci³ Grabinê na zawsze. Przeniós³ siê do Pilchowic, a póniej na sta³e do rodzinnego Otmêtu, gdzie zmar³ 8 grudnia 1938 r. O ks. Kozio³ku bardzo pozytywnie wypowiedzia³ siê kardyna³ Adolf Bertram: Ksiê¿e proboszczu zbudowa³em siê postaw¹ ksiêdza, natomiast ¿artobliwie o nim pisa³ ks. Aleksander Skowroñski: Có¿ siê dziwiæ, ¿e Kozio³ek/ w Grabinie nie tyje,/ Kiedy wod¹ zamiast winem/ Swój ¿o³¹dek myje . Literatura: Nabzdyk S., Wypisy regionalne o ziemi prudnickiej, Prudnik 1985. Nabzdyk Z., Z ludu l¹skiego wziêci dla ludu l¹skiego ustanowieni , w: Droga l¹ska do Polski. Materia³y z obchodów 75. rocznicy III powstania l¹skiego w Opolu, pod red. Micha³a Lisa, Opole 1996. %% Szramek E., Ks. Aleksander Skowroñski, obraz ¿ycia i pracy na tle problematyki kresów zachodnich, Roczniki Towarzystwa Przyjació³ Nauk na l¹sku, T.5, Katowice 1936. Priester Karol Kozio³ek Der Priester Karol Kozio³ek wurde am 1. März 1856 in Otmêcin bei Krappitz (poln. Krapkowice) geboren. Im Alter von 6 Jahren begann in die polnische Schule in Otmêcin, später in die deutsche Schule in Krappitz zu gehen. Seit 1868 setzte er seinen Unterricht in Oppeln fort. 1877 bestand er die Prüfung im Gymnasium und folgte dann seiner Berufung als Priester und begann sein Theologiestudium an der Breslauer Universität. Er unterbrach sein Studium um in der Armee zu dienen, wie es die deutschen Gesetze und die Politik des Kulturkampfes vorschrieben. Er erlangte den Grad eines Reserveoffiziers. Sein Studium beendete er in Regensburg am 28. Juni 1883 und wurde in Breslau zum Priester geweiht. Nach dem Wunsch der Kirche übernahm er am 5. Mai 1897 die Pfarrgemeinde in Grabina, in der Gemeinde Neustadt in Oberschlesien, in der bis zu seinem Ruhestand 1934 Priester war. In seiner Gemeinde war er bekannt als Geistlicher und Pole, der auf stille aber konsequente Weise um das Recht auf polnische Sprache der schlesischen Bevölkerung kämpfte. Er pflegte zu sagen: ,,es ziemt sich für einen Polen nicht, schlecht polnisch zu sprechen, weil wir hier, in Schlesien doch genauso Polen sind, wie unsere Brüder in Polen. Nach dem I. Weltkrieg nahm er aktiv einem Plebiszit teil, das zum Ziel hatte Schlesien in das neu entstandene Land Polen einzugliedern. Er setzte sich stark für die Einschließung von Grabina in das Gebiet, in dem das Plebiszit durchgeführt werden sollte, dadurch fiel er den Deutschen negativ auf. Nach dem Ende des III. Schlesischen Aufstandes und der Teilung Schlesiens kehrte er in seine Pfarrgemeinde zurück als einziger polnischer Priester. Er lehrte die Kinder Religion nur in der polnischen Sprache. 1930 wurde er zum Vorsitzenden eines Stadtteils der Gesellschaft der Polen in Deutschland. Aus diesem Grund wurde er schikaniert, doch trotz allem verkündete er immer propolnische Ansichten. 1934 musste er nach Druck der Behörden und Kirche und auch verbunden mit der Einführung deutscher Gottesdienste in den Ruhestand gehen. Am 12. November verließ er Grabina für immer. Er zog nach Pilchowice um und später für immer in das heimatliche Otmêt, wo er am 8. Dezember 1938 starb. Knìz Karel Koziolek Knìz Karel se narodil 1. bøezna 1856 v Otmet u Krapkovic. Ve vìku 6-let se zaèal uèit v polské škole v Otmetu, pozdìji chodil do nìmecké školy v Krapkovicích, a od roku 1868 studoval v gymnáziu v Opolu(Polsko). V roce 1877 udìlal maturitní zkoušku a zaèal studovat teologií na wroclavské universitì. Studie pøerušil kvùli základní vojenské sluz¡ bì, s vymoz¡ eností nìmecké vlády a získal vojenskou hodnost dùstojníka zálohy. Teologické studie ukonèil v Ratyzbon dne 28.èervna, a v 1883 r. ve Wroclavi byl posvìcený na knìze. Z pøíkazu církevního úøadu mu byl v roce 1897 povìøen farní úøad v Grabinì, v prudnickém okresu, ve kterém byl duchovním pastýøem az¡ do dùchodu r. 1934. Ve svém farním úøadì jako knìz a Polák bojoval za lidská práva slezského lidu. Vz¡ dycky øíkal, z¡ e“Polák nemùz¡ e mluvit špatnì polský, kdyz¡ tady je stejným Polákem jako v Polsku“. %& Po ukonèení I svìt. Války se aktivnì zúèastòoval, aby bylo Slezsko pøipojeno k Polsku. Po ukonèení III slezského povstání a rozdìlení Slezska se vrátil na svùj farní úøad jako jediný polský knìz. Uèil dìti náboz¡ enství výhradnì v polštinì. V roce 1930 se stal pøedsedou I Svazu Polákù v Nìmecku. Z tohoto dùvodu byl šikanovaný, ale vz¡ dy se hlásil k polské národnosti. V roce 1934 pod náporem vlády a církve, kdyz¡ byly zavedené vyuèování výhradnì v nìmèinì, knìz Karel odešel do dùchodu a 12. listopadu odjel. Vystìhoval se do Pilchovic a pozdìji do rodného Otmetu, kde zemøel 8. prosince 1938 r. %' Joseph Krautwald portret artysty Piotr Chrobak 13 stycznia 2003 roku w Rheine, w pó³nocno-zachodnich Niemczech, zmar³ wiatowej s³awy rzebiarz Joseph Krautwald. By³ twórc¹ min. nagrobnego pomnika Konrada Methnera, który znajduje siê na g³ucho³askim cmentarzu. Inne jego dzie³a mo¿na dzisiaj ogl¹daæ niemal na ca³ym wiecie od Japonii i Kambod¿y po Meksyk. Joseph Krautwald urodzi³ siê 7 marca 1914 r. w Burgrabicach, jako najstarszy syn miejscowego kowala. Od dzieciñstwa przejawia³ zainteresowania rzebiarskie, dlatego po ukoñczeniu szko³y podstawowej, przez cztery lata (19281932) pobiera³ nauki w pobliskich kamienio³omach w S³awniowicach, wchodz¹cych w sk³ad zak³adów Thusta. Ta istniej¹ca od 1819 r. rodzinna firma kamieniarska, jeszcze nie raz pojawi siê w ¿yciu Krautwalda. Tam te¿ istnia³a renomowana szko³a kamieniarska. W okresie tym m³ody artysta zajmowa³ siê g³ównie rzeb¹ nagrobn¹, ale w wolnych chwilach tworzy³ figury zwierz¹t, które pokazywano na wystawach w Lipsku, Królewcu i Düsseldorfie. Do dzisiaj zachowa³a siê, wykonana w marmurze, G³owa kota, któr¹ Krautwald zalicza³ do swoich najlepszych rzeb. Innymi jego m³odzieñczymi pracami s¹ chrzcielnica i misa na wodê wiêcon¹, znajduj¹ce siê po dzi dzieñ w kociele w Burgrabicach. Po ukoñczeniu praktyki czeladniczej w S³awniowicach, dalsze nauki pobiera³ w szkole drzeworytniczej w Cieplicach. Jego nauczycielem by³ profesor Cyrillo del Antonio. Byæ mo¿e w³anie wówczas urzeczony zosta³ piêknem nie¿ki i ca³ych Karkonoszy, co w przysz³oci mia³o zaowocowaæ wspania³¹ rzeb¹ ducha tych gór Rübezahla (polskiego Rzepióra). W 1937 r. rozpocz¹³ studia w klasie rzebiarstwa profesora Josefa Thoraka na Akademii Sztuki w Monachium. Aby sfinansowaæ koszty nauki m³ody rzebiarz w czasie wakacji nadal pracowa³ dla zak³adów Thusta. Od 1939 r. kontynuowa³ studia rzebiarskie w Drenie. Tam jego umiejêtnoci projektowania i modelowania kszta³ci³ profesor Karl Albiker, który by³ uczniem s³ynnego Augusta Rodina. Studia drenieñskie, dziêki bardzo wymagaj¹cemu profesorowi, wp³ynê³y niezwykle owocnie na ukszta³towanie kunsztu rzebiarskiego artysty, wydoskonali³ tam swoj¹ wyobraniê przestrzenn¹. Jak sam twierdzi³, w³anie dziêki temu w póniejszym okresie nie sprawia³o mu trudnoci wydobywanie kszta³tów rzeb z wielkich bloków kamiennych. Inspiracj¹ dla twórczoci m³odego rzebiarza sta³a siê religia, co sprawi³o, ¿e nigdy nie podj¹³ on, tak po¿¹danych przez ówczesn¹ w³adzê hitlerowsk¹, tematów nacjonalistycznych. Niestety rozwijaj¹c¹ siê karierê artystyczn¹ Krautwalda przerwa³a II wojna wiatowa. W 1940 roku zosta³ on powo³any do wojska, w którym s³u¿y³ do koñca wojny. Walczy³ pocz¹tkowo we Francji, a nastêpnie na froncie wschodnim, w tym pod Stalingradem, gdzie ocala³ jako jedyny ze swego plutonu. Po zakoñczeniu wojny, na terytorium Czechos³owacji, dosta³ siê do niewoli radzieckiej, sk¹d na szczêcie po tygodniu uda³o mu siê uciec i przedostaæ do okupowanej przez Amerykanów Bawarii. W latach 19451948, pracowa³ w zak³adach kamieniarskich w Uelzen, które, podobnie jak kamienio³omy w S³awniowicach, by³y fili¹ zak³adów Thusta. & W 1949 r., w wieku 35 lat, Krautwald osiedli³ siê w pobli¿u holenderskiej granicy, w miejscowoci Rheine, z któr¹ zosta³ zwi¹zany ju¿ do koñca ¿ycia. Tam rozpocz¹³ sw¹ samodzieln¹ dzia³alnoæ rzebiarsk¹, co wi¹za³o siê z otwarciem w³asnego atelier. Z biegiem czasu jego willa i ogród sta³y siê jedn¹ wielk¹ galeri¹. Bardzo pomóg³ mu w tym ksi¹dz dr Heinrich Lampe, proboszcz tamtejszej parafii Serca Jezusowego. Sta³ siê on prawdziwym mecenasem sztuki Krautwalda, wspieraj¹c go g³ównie w jego pierwszych samodzielnych pracach rzebiarskich. Wyniesiona z rodzinnego domu g³êboka wiara katolicka i wp³yw ks. Lampe sprawi³y, ¿e blisko 80 % dzie³ rzebiarza ma charakter religijny. Du¿y wp³yw na jego twórczoæ mia³a sztuka sakralna staro¿ytnoci, g³ównie staro¿ytnego Egiptu, z jego monumentalnymi budowlami, reliefem, z³otymi ozdobami i kamiennymi rzebami. Siln¹ inspiracj¹ by³a tak¿e sztuka Dalekiego Wschodu, wi¹tyñ z Birmy, Nepalu czy Indii oraz hinduskie i buddyjskie pos¹gi. Artysta bez reszty powiêca³ siê swej twórczoci. Jak wspomina znawca jego dzie³ dr Winfrid Ashoff, zdarza³o siê ¿e Krautwald pracowa³ przez ca³e noce. Nic w tym dziwnego, jeli wemiemy pod uwagê fakt, ¿e mottem artystycznym by³y dla niego s³owa Marca Chagalla Moja pracownia jest izb¹ tortur!. W odniesieniu do pracy rzebiarza s³owa te nabieraj¹ szczególnego znaczenia, gdy¿ jego twórczoæ to ciê¿kie, fizyczne zmaganie siê z oporem materii. Joseph Krautwald pracowa³ w ka¿dym materiale, w kamieniu, drewnie, br¹zie, aluminium. W bogatej twórczoci artysty mo¿na wyró¿niæ 4 okresy, w których, obok stale tworzonych pojedynczych rzeb, pomników i dróg krzy¿owych, dominowa³ okrelony rodzaj dzia³alnoci rzebiarskiej: 1. Wczesny okres (od 1949) obejmowa³ twórczoæ pojedynczych rzeb, pomników i reliefów nagrobnych, 2. W latach 19661970 dominowa³y w jego dorobku prace rzebiarskie we wnêtrzach wi¹tyñ, 3. W okresie od roku 1970 do 1990 Krautwald zajmowa³ siê tworzeniem portali kocielnych, 4. Od 1990 roku artysta tworzy³ g³ównie figury dla ogrodów prywatnych. Dorobek rzebiarza obejmuje 40 wystrojów wnêtrz wi¹tyñ, ponad 300 dróg krzy¿owych, 45 portali kocielnych oraz wielk¹ liczbê pomników, krzy¿y i pojedynczych rzeb stoj¹cych przy ulicach i placach. W czasie swojej dzia³alnoci artystycznej Krautwald ozdobi³ min. wnêtrza kocio³ów Wolfsburgu, Mönschengladbach, Salzgitter (rzeba w. Maksymiliana Kolbe), Hanowerze, Lingen, Gronau-Epe, Norymberdze, Sarbrücken, Aachen i Hildescheim (kamienne figury 14 wiêtych). Wystrój rzebiarski wnêtrz kocio³ów, obejmuj¹cy kompozycjê o³tarza, ambony, tabernakulum a czêsto tak¿e drogê krzy¿ow¹ i inne przedstawienia figuralne artysta okrela³ jako swoje najtrudniejsze zadanie, gdy¿ poszczególne elementy musia³y wspó³graæ z architektur¹ i atmosfer¹ skupienia, panuj¹c¹ w wi¹tyni. Do jego klasycznych dzie³ o tematyce sakralnej nale¿y zaliczyæ tak¿e czterometrowy relief przedstawiaj¹cy w. Franciszka w gimnazjum w Lingen i relief zatytu³owany Ostatnia droga z kaplicy cmentarnej w Löningen. Sztandarowym jednak dzie³em Krautwalda wydaje siê byæ szeciometrowa stella z motywem mierci i zmartwychwstania Chrystusa, znajduj¹ca siê na cmentarzu w Steinfurt Borghost. Osobnego wspomnienia wymagaj¹ tak charakterystyczne dla jego twórczoci drogi krzy¿owe. Pierwsz¹ artysta wykona³ w 1958 roku dla kocio³a w Rheine. Pozosta³e (ponad 300) tworzy³ przez ca³y okres swojej dzia³alnoci, a o tym jak wielkie by³o to zadanie rzebiarskie niech wiadczy fakt, ¿e wykonanie jednej stacji zajmowa³o ponad tydzieñ & Joseph Krautwald tylko raz odwiedzi³ swe rodzinne strony. Dosz³o do tego blisko 50 lat po opuszczeniu Heimatu. W 1989 r. do kamienio³omów w S³awniowicach wybiera³ siê wspó³pracuj¹cy z nimi Wolfgang Thust, przedstawiciel kolejnego pokolenia rodziny, która do 1945 r. posiada³a tamtejsze zak³ady. Obaj panowie dobrze siê znali i gdy Krautwald dowiedzia³ siê o celu podró¿y Thusta, postanowi³ zabraæ siê razem z nim. W S³awniowicach mieli spotkanie z ówczesnym dyrektorem technicznym p. Piotrem Kie³bem, który z kolei skontaktowa³ rzebiarza ze wietnie znaj¹c¹ jêzyk niemiecki, sw¹ mam¹ pani¹ Aniel¹ Kie³b. Sta³a siê ona t³umaczk¹ Krautwalda. Wszyscy pojechali do jego rodzinnej wsi Burgrabic. W tamtejszym kociele znajduj¹ siê jego autorstwa chrzcielnica i misa na wodê wiêcon¹. Odnalezienie rodzinnego domu by³o doæ trudne, gdy¿ z rzeczy maj¹cych go wyró¿niaæ, artysta zapamiêta³ jedynie mostek przez potok, a takich mostków przecie¿ we wsi nie brakuje. Na szczêcie poszukiwania zakoñczy³y siê sukcesem. Od¿y³y wspomnienia z dzieciñstwa, drzewa z przydomowego sadu przypomnia³y o najs³odszych na wiecie jab³kach. Jakby tego by³o ma³o, na strychu znaleziono dwie prace m³odego Krautwalda, przedstawiaj¹ce kota i alfabet. Przy okazji wizyty rzebiarza w 1989 r. dosz³o jeszcze do jednego wa¿nego wydarzenia. Na g³ucho³askim cmentarzu odszuka³ sw¹ dyplomow¹ pracê, któr¹ by³ grobowiec zmar³ego w 1938 r. Konrada Methnera. Krautwald do wykonania tego dzie³a zosta³ osobicie wybrany przez w³aciciela s³awniowickich kamienio³omów Thusta, sporód trzydziestu kandydatów. Jak wspomina pani Aniela: dzieñ by³ zimny i szary. Z trudem odnalelimy grób. Krautwald sta³ przy p³ycie, g³adzi³ d³oni¹ doskonale zachowane marmurowe postacie i mia³ ³zy w oczach. Jest to z pewnoci¹ najciekawsza rzeba nagrobna g³ucho³askiej nekropolii. Jest doceniana równie¿ gdzie indziej. W 1998 r., w periodyku przewodników sudeckich we Wroc³awiu, zosta³a nazwana najciekawsz¹ rzeb¹ cmentarzy sudeckich. Joseph Krautwald zmar³ 13 stycznia 2003 roku w Rheine, gdzie zosta³ pochowany na cmentarzu katolickim. Jego pamiêæ zosta³a uczczona przez spo³ecznoæ gminy G³ucho³azy marmurow¹ stell¹ z br¹zow¹ p³askorzeb¹, autorstwa prof. Mariana Molendy, która zosta³a ods³oniêta 15 sierpnia 2003 r. przy kociele w Burgrabicach. Literatura: Achterfeld J. Bilder sprechen, wydawnictwo okolicznociowe w 80-rocznicê urodzin J. Krautwalda, Rheine 1994. Ashoff W. Der Bildhauer Joseph Krautwald. Ein Leben für die Darstellung von Kraft und Schönheit des christlichen Glaubens, Rheine 1999. Born. E. Die 14 Steinfiguren des Bildhauers Joseph Krautwald in St. Johannes, Hildesheim 1982. Chrobak P., Szymkowicz P. Odszed³ Joseph Krautwald, w: Nasze ¯ycie G³ucho³az, styczeñ 2003 Dziedzic M. Nagrobek Fabrykanta w G³ucho³azach, w: Pielgrzymy98. Informator Krajoznawczy, Wroc³aw 1998. Karp M. Czego wszyscy szukaj¹, w: ¯ycie G³ucho³az, marzec 1995. Wellerdiek G. Künstler voller Humor und Lebensfreude. Der Bildhauer Joseph Krautwald steht auch mit 84 Jehren täglich fast zehn stunden im Atelier, w: Westfal.- Nachrichten, 31 Dezember 1998. Joseph Krautwald Portrait eines Künstlers Joseph Krautwald wurde am 07.03.1914 in Burgrabice (Borkendorf) geboren, als ältester Sohn des hiesigen Hufschmiedes. Seit Kindesbeinen an zeigte er ein reges & Interesse am Bildhauen, deshalb übte er sich nach Beendigung der Grundschule in den nahe gelegenen Steinbrüchen in S³awniowice, die zu den Werken von Thust gehörten. In dieser Zeit beschäftigte sich der junge Künstler vorwiegend mit der Fertigung von Grabsteinen, in freien Momenten auch mit Tierfiguren. Beispiele seiner jugendlichen Arbeiten sind: ein Taufbecken und eine Weihwasser-Schüssel, die sich noch bis heute in der Kirche in Borkendorf befinden. Nach der Beendigung seines Praktikums in S³awniowice, lernte er weiter in einer Holzstichschule in Bad Warmbrunn (poln. Cieplice). Sein Lehrer war Professor Cyrillo del Antonio. 1937 begann er sein Studium in der Bildhauerklasse von Prof. Josef Thorak an der Kunstakademie in München. Seit 1939 setzte er sein Studium in Dresden fort, wo seine Fähigkeiten, zu gestalten und modellieren von Prof. Karl Albiker geformt wurden. Das Studium in Dresden perfektionierte er seine Raumwahrnehmung. Religion wurde zu Inspiration für den jungen Künstler, was bewirkte, dass er nie, die so sehr von der Hitlerregierung geforderten nationalistischen Themen für seine Arbeiten nahm. Die sich entwickelnde künstlerische Karriere von Krautwald wurde vom II. Weltkrieg unterbrochen. 1940 musste er zum Militär, in dem er bis zum Ende des Krieges diente. Nach dem Ende des Krieges kam er in russische Gefangenschaft, er konnte jedoch in das von den Amerikanern belagerte Bayern fliehen. In den Jahren 19451948 arbeitete er in den Steinbruchwerken in Uelzen, die eine Filiale der Werke von Thust waren. 1949 siedelte sich Krautwald in dem Ort Rheine an, wo er bis zum Lebensende blieb. Krautwald arbeitete mit Stein, Holz, Bronze, Aluminium. Seine Künstlerarbeit umfasst 40 Kircheninnenräume, über 300 Kreuzwege, 45 Kirchenportale und eine große Anzahl von Denkmälern, Kreuzen und einzelner Skulpturen an Straßen und Plätzen. Zu seinen klassischen sakralen Werken muss man ein 4 Meter langes Relief zählen, das den Heiligen Franziskus zeigt im Gymnasium von Lingen und das Relief ,,Ostatnia droga (,,Der letzte Weg) in der Friedhofskapelle in Löningen. Zu den Standardwerken von Krautwald gehört die 6 Meter lange Stella, die das Motiv des Todes und der Wiederauferstehung Christi zeigt. Sie befindet sich auf dem Friedhof in Steinfurt Borghost. Man muss auch auf seine charakteristischen Kreuzwege hinweisen. Den ersten hat der Künstler 1958 für die Kirche in Rheine gefertigt. Die übrigen machte er während seiner ganzen Schaffenszeit. Joseph Krautwald besuchte nur einmal seine Heimat. Dazu kam es 1989. Auf dem Friedhof in Ziegenhals (poln. G³ucho³azy) fand er seine Diplomarbeit, ein Grabmal des 1938 verstorbenen Konrad Methner. Joseph Krautwald starb am 13.01.2003 in Rheine. Die Bürger der Gemeinde Ziegenhals ehrten ihn mit einer Stella aus Marmor mit einem braunen Flachrelief von Prof. Marian Molenda, die am 15.08.2003 neben der Kirche in Borkendorf enthüllt wurde. Joseph Krautwald portrét umìlce Joseph Krautwald se narodil 7. bøezna 1914 v Burgrabicích jako nejstarší syn místního kováøe. Od dìtství se zajímal o sochaøství, proto po ukonèení základní školy šel do uèení do blízkého kamenolomu, který byl souèástí Thustových závodù. Mladý umìlec se uèil pøedevším høbitovnímu sochaøství, ve volném èase tvoøil sochy zvíøat. Pøíklady jeho ranních dìl jsou køtitelnice a mísa na svìcenou vodu, které se nachází dnes v kostele v Burgrabicích. Po ukonèení èeladnické praxe ve Slavòovicích, nastoupil do døevorytnické školy v Teplicích. Jeho uèitelem byl profesor Cyrillo del Antonio. V 1937 r. zaèal studia sochaøství u profesora Josefa Thoraka na Umìlecké akademii v Mnichovì, pokraèoval &! ve studiu od 1939 v Dreznu, kde ho uèil navrhovat a modelovat profesor Karl Albiker. Studia v Dreznu zdokonalily jeho prostorovou pøedstavivost. Inspirací mladého sochaøe bylo náboz¡ enství, díky èemu se vyhnul z¡ ádaným v této dobì hitlerovskou vládou nacionalistickým tématùm. Umìleckou tvorbu Krautwalda pøerušila 2. svìtová válka. V 1940 r. byl povolán do armády, kde slouz¡ il do konce války. Po válce padl do sovìtského zajetí, ale podaøilo se mu utéct do Bavorska, které zajali Amerièané. V létech 1945–1948 pracoval v kamenických závodech v Uelzen, které byly filiálkou Thustových závodù. V 1949 r. Krautwald se zabydlel v obci Rheine a zùstal tam do konce z¡ ivota. Krautwald tvoøil z kamene, døeva, bronzu a hliníku. Jeho tvorba obsahuje 40 vnitøních kostelních výzdob, pøes 300 køíz¡ ových výprav, 45 kostelních portálù, nespoèet pomníkù, køíz¡ ù a samostatných soch umístìných kolem cest a námìstí. K jeho klasickým dílùm se sakrální tématikou patøí mezi jinými ètyømetrový reliéf sv. Františka v gymnáziu v Lingen, a reliéf „Poslední cesta „ nacházející se v høbitovní kapli v Löningen. Nejvíce impozantní se zdá šestimetrová stella s motivem smrti a vzkøíšení Jez¡ íše Krista nacházející se na høbitovì v Steinfurt-Borghost. Ojedinìlou kapitolou v jeho tvorbì jsou umìlcovy køíz¡ ové výpravy. První vytesal v roce 1958 pro kostel v Rheine. Další – bìhem celé své umìlecké tvorby. Joseph Krautwald jen jednou navštívil svùj rodný kraj, a to v roce 1989, kdy na glucholaském høbitovì hledal svou diplomovou práci – hrobku zemøelého v 1938 roce Konrada Methnera. Joseph Konrad zemøel 13. ledna 2003 v Rheine. Obyvatelé obce G³ucho³azy na jeho památku dali vyrobit mramorovou stellu s bronzovým basreliéfem, kterou udìlal prof. Marian Molenda. Slavnostní odhalení se konalo 15. srpna 2003 u kostela v Burgrabicích. &" Markiz Marie Joseph de La Fayette wiêzieñ nyskich kazamat Kazimierz Staszków Wielokrotnie pisa³em i opowiada³em czytelnikom i s³uchaczom o dzia³aj¹cych w Nysie uczonych, artystach i mê¿ach stanu, którzy mieli znacz¹cy wp³yw na losy Europy. Ale byli i tacy, którzy w jej historii zapisali siê wielkimi zg³oskami, a za swoje przekonania trafili do nyskich kazamat w charakterze wiêniów. Ludzie rodz¹ siê i pozostaj¹ wolni i równi w swoich prawach. Ró¿nice spo³eczne mog¹ byæ tworzone jedynie ze wzglêdów u¿ytecznoci powszechnej. Tak brzmi pierwszy artyku³ Deklaracji Praw Cz³owieka i Obywatela og³oszonej 26 sierpnia 1789 r. w Pary¿u. Po³o¿y³a ona kres feudalnej Europie, daj¹c pocz¹tek wspó³czesnym demokracjom. Inicjatorem Deklaracji by³ francuski polityk i m¹¿ stanu, markiz Marie Joseph de La Fayette. Kiedy zacz¹³em poznawaæ jego biografiê, doszed³em do wniosku, ¿e historia jego ¿ycia mog³aby pos³u¿yæ za kanwê niejednej powieci sensacyjnej. Urodzi³ siê 6 wrzenia 1757 r. w Chaviniac w regionie Loary. W wieku 19 lat uczestniczy³ w wojnie o niepodleg³oæ Stanów Zjednoczonych, gdzie dos³u¿y³ siê stopnia genera³a. Wtedy te¿ zaprzyjani³ siê z Georgiem Washingtonem. Opromieniony s³aw¹ powróci³ do Francji, w której rozpoczê³a siê rewolucja. Gor¹cy zwolennik monarchii konstytucyjnej, stworzy³ i dowodzi³ Gwardi¹ Narodow¹. W 1791 r., kiedy w Pary¿u rozpoczê³a siê rze gilotynowa, w obawie o swoje ¿ycie uciek³ do Austrii, gdzie zosta³ internowany. Zdecydowanie odmówi³ zaproponowanej mu wspó³pracy i zosta³ przekazany Prusakom, którzy osadzili go w twierdzy Magdeburg, nadaj¹c mu miano nieustêpliwego i trudnego jeñca. 6 stycznia 1794 r. zosta³ przewieziony do Nysy i osadzony w forcie Prusy. W swoich wspomnieniach tak opisuje ten okres: w Nysie (Neisse) warunki wiêzienne s¹ nadal bardzo trudne. ¯aden ze stra¿ników nie mówi po francusku, nawet lekarz zapomnia³ ³aciny. Wobec tego uczy³ siê jêzyka niemieckiego z nadziej¹, ¿e to pomo¿e mu z³agodziæ wiêzienne trudy. Ze wzglêdu na niewielk¹ odleg³oæ do granicy Polski, zaplanowa³ ucieczkê. Napisa³ list do króla Stanis³awa Augusta Poniatowskiego, ale niestety nie uda³o mu siê przekazaæ go królowi, gdy¿ by³ bardzo mocno pilnowany i kontrolowany. Po wycofaniu siê Prus z koalicji antyfrancuskiej, zosta³ przekazany Austriakom i 16 maja tego roku przewieziono go do O³omuñca i osadzono w tamtejszej twierdzy, stosuj¹c wobec niego wyj¹tkowy re¿im. Do Francji powróci³ w 1797 r., uwolniony po zawarciu pokoju w Campo-Formio. W epoce napoleoñskiej nie uczestniczy³ w ¿yciu publicznym, pozostaj¹c na uboczu. Na arenê polityczn¹ powróci³ po upadku Napoleona, jako deputowany skrajnej lewicy. Zwalczaj¹c reakcyjne rz¹dy burboñskie, opowiedzia³ siê po stronie Ludwika Filipa I. Podczas rewolucji lipcowej w 1830 roku ponownie dowodzi³ Gwardi¹ Narodow¹. Zmar³ 20 maja 1834 r. w Pary¿u. By³ gor¹cym przyjacielem Polaków. Ta sympatia najmocniej zarysowa³a siê podczas powstania listopadowego, kiedy czyni³ wszystko, ¿eby przyjæ powstañcom z pomoc¹, jak równie¿ w opiece nad emigrantami po jego upadku. &# W 2003 r. rozpocz¹³em poszukiwania wspomnianego wy¿ej listu, jaki napisa³ markiz de La Fayette do Stanis³awa Augusta Poniatowskiego. Je¿eli uda mi siê go odnaleæ (jestem ju¿ na jego tropie) to mylê, ¿e bêdzie to wspania³e nyskie polonikum. A tak na marginesie, czy nie warto by upamiêtniæ we wspó³czesnej historii (polskiej) Nysy tej wspania³ej postaci? Walczy³ przecie¿ o niepodleg³oæ Stanów Zjednoczonych wspólnie z Tadeuszem Kociuszk¹ i Kazimierzem Pu³askim. Tê myl poddajê pod rozwagê rajcom naszego grodu. Literatura: La Fayette Etienne Taillemite Wydawnictwo Fayard -? Grand Dictionnare Universel Paris 1919 Pary¿ i okolice Przewodnik Turystyczny Robert Bielecki KAW Warszawa 1979 Markiz Marie Joseph de La Fayette Häftling der Neissner Kasematten Der französische Politiker und Staatsman, Markiz Marie Joseph de La Fayette wurde am 6. September 1757 in Chaviniac, in der Loar-Region geboren. Mit 19 Jahren nahm er am Unabhängigkeitskrieg in den Vereinigten Staaten teil, wo er sich den Generalgrad verdiente, er gilt auch als Initiator der Deklaration für die Menschen- und Bürgerrechte. Zu der Zeit befreundete er sich auch mit George Washington. Voller Ruhm kehrte er nach Frankreich zurück, wo die Revolution gerade begann. Als begeisterter Anhänger der Verfassungs-Monarchie, gründete und führte er die Nationalgarde an. 1791 als in Paris das Guillotine-Blutbad begann, flüchtete er aus Angst um sein Leben nach Österreich, wo er festgenommen wurde. Er lehnte die ihm angebotene Zusammenarbeit entschieden ab und wurde an die Preußen übergeben, die ihn in die Festung von Magdeburg brachten. Am 6. Januar 1794 wurde er nach Neisse gebracht und im Fort Prusy inhaftiert. In seinen Erinnerungen beschreibt er diese Zeit mit den Worten: ,,in Neisse sind die Haftbedingungen immer noch sehr schwer. Keiner der Gefängniswächter spricht französisch, sogar der Arzt hat Latein vergessen. Deshalb lernte er Deutsch in der Hoffnung, dies könnte seine Haftbedingungen verbessern. In Anbetracht der geringen Entfernung zur polnischen Grenze, plante er die Flucht. Er schrieb einen Brief an König Stanis³aw August Poniatowski, doch leider schaffte er es nicht, ihm diesen Brief zu überreichen. Nach dem Rückzug Preußens aus der antifranzösischen Koalition, wurde er den Österreichern übergeben und nach O³omuñc gebracht. 1797 kehrte er als freier Mann, nach der Friedensschließung in Campo-Formio nach Frankreich zurück. In der Herrscherzeit Napoleons blieb er im Hintergrund und nahm am öffentlichen Leben nicht teil. In die politische Arena kehrte er nach dem Fall Napoleons zurück als Delegierter der radikalen Linkspartei. Er schloss sich Ludwig Philip I an und bekämpfte die reaktionäre bourbonische Regierung. Während der Juli-Revolution 1830 führte er wieder die Nationalgarde an. Er starb am 20. Mai 1834 in Paris. &$ Markiz Marie Joseph de La Fayette vìzeò nyských kazamatù Francouzský politik a státník Markiz Marie se narodil 6. záøí 1757 v Chaviniac v oblasti Loary.Ve vìku 19 let se zúèastnil obèanské války ve Spojených Státech, kde si vyslouz¡ il hodnost generála. Byl také iniciátorem Deklarace Lidských a Obèanských Práv. Tehdy se také spøátelil s Georgiem Washingtonem. Ve slávì se vrátil do Francie, kde právì zaèala revoluce. Jako stoupenec konstituèní monarchie utvoøil Národní gardu a velel jí. Kdyz¡ v roce 1791 zaèaly v Paøíz¡ i popravy na gilotinách v obavì o svùj z¡ ivot vycestoval do Rakouska, kde byl internován. Kdyz¡ odmítnul spolupráci s Rakouskem byl odevzdán Prušákùm a uvìznìn v Magdeburgu. 6. ledna 1794 r. byl pøevezen do nyské vìznice. Ve svých vzpomínkách takto popisuje pobyt ve vìzení: „ podmínky v nyském vìzení jsou velice tìz¡ ké. Stráz¡ nici nemluví francouzsky a lékaø zapomnìl latinu“. Proto se zaèal uèit nìmecky, aby si usnadnil pobyt ve vìzení. Z dùvodu blízkosti hranic Polska plánoval útìk. Napsal dopis králi Stanislavu Augustu Poniatowskiemu ale dopis nebyl králi doruèen. Po odstoupení Prušákù z antifrancouzské koalice byl pøedán Rakušanùm a pøevezen do Olomouce. Do Francie se vrátil v 1797 r., kdyz¡ po uzavøení míru v Campo – Formio byl propuštìn. V dobì napoleonské se spoleèensky neangaz¡ oval. Po pádu napoleonské vlády vrátil se na politickou scénu jako poslanec krajní levice. Potíral reakèní bourbonskou vládu a stal se tak stoupencem Ludvika Filipa I. V dobì èervencové revoluci v roce 1830 opìtovnì velel Národní gardì. Zemøel 20 kvìtna 1834 v Paøíz¡ i. &% Profesor Josef Wilhelm Limburg (18741955) Pawe³ Szymkowicz Spaceruj¹c po Górze Chrobrego w G³ucho³azach, tu¿ za ujêciem wody, kilkanacie metrów od czerwonego szlaku, mo¿emy natkn¹æ siê na wysoki g³az, z wyran¹ okr¹g³¹ wnêk¹ na kamienn¹ lub metalow¹ p³askorzebê. Przez wiele lat nikt nie potrafi³ wskazaæ przeznaczenia tego kamienia. Dopiero dzisiaj, dziêki publikacjom Jacka Schmidta z Gliwic i kolekcji przedwojennych widokówek Jerzego Kopaczyñskiego, uda³o siê ustaliæ zarówno jego historiê jak i twórcê umieszczonego tam medalionu. By³ nim profesor Akademii Sztuk Piêknych w Berlinie Josef Wilhelm Limburg. Artysta urodzi³ siê 10 lipca 1874 r. w Hanau nad Menem. Jego rodzina od pokoleñ trudni³a siê sztuk¹ z³otnicz¹. Wszystko wskazywa³o na to, ¿e równie¿ Josef wraz z m³odszym o dziewiêæ lat bratem Carlem, bêd¹ kontynuatorami rodzinnych tradycji. Pierwsze nauki otrzymali w warsztacie ojca, aby nastêpnie rozpocz¹æ studia z³otnicze. W czasie studiów na Akademii Sztuki w swej rodzinnej miejscowoci, Josef Limburg zaprzyjani³ siê z Eugeniuszem Faberge, którego ojciec Carl, by³ nadwornym z³otnikiem cara Miko³aja II. Studia artystyczne Josef Limburg, kontynuowa³ w Wiedniu, gdzie by³ uczniem profesora Victora Tilgnera, twórcy m.in. rzeb na budynkach powstaj¹cego w tym czasie wiedeñskiego Ringu, a przede wszystkim pomnika Mozarta postawionego w tamtejszym Burggarten. Wydaje siê, ¿e to w³anie pod jego wp³ywem, Limburg porzuci³ z³otnictwo na rzecz medalierstwa i rzeby. Po mierci swego promotora, w 1896 r. przeniós³ siê do Berlina, do klasy prof. Gerharda Janenscha. Z berliñsk¹ Akademi¹ Sztuki Josef Limburg zwi¹za³ siê ju¿ na sta³e, bêd¹c w przysz³oci jej wyk³adowc¹, i otrzymuj¹c tam, w roku 1920, tytu³ profesorski. Jeszcze podczas swych berliñskich studiów wygra³ silnie obsadzony konkurs artystyczny, którego nagrod¹ by³ roczny pobyt w Rzymie, gdzie do swej dyspozycji mia³ niezale¿n¹ pracowniê rzebiarsk¹. Dziêki wstawiennictwu dyrektora biblioteki watykañskiej, wykona³ w niej popiersie papie¿a Grzegorza XIII, które znalaz³o siê w Collegium Germanicum. Dla dalszej kariery artystycznej wa¿niejszy okaza³ siê jednak pobyt w Petersburgu, gdzie na d³u¿szy czas zosta³ zaproszony przez m³odego Feberge. Odwdziêczaj¹c siê swemu przyjacielowi, wykona³ popiersie jego ojca. Klasa tego dzie³a sprawi³a, ¿e od tej pory zamówienia zaczê³y sp³ywaæ niemal z ca³ej Europy. Jeszcze w stolicy Rosji wykona³ rzebê wielkiego ksiêcia Borysa, a dziêki porednictwu kardyna³a Steinhubera. Podczas kilku kolejnych prywatnych audiencji w Watykanie, modelowa³ popiersie nowowybranego papie¿a Piusa X. Wykonana w marmurze rzeba, w 1905 r., wystawiona zosta³a w Berlinie, aby ostatecznie znaleæ siê w Rzymie. Kopia tego popiersia wykonana zosta³a, na zamówienie kardyna³a Georga Koppa, tak¿e do pa³acu biskupiego we Wroc³awiu. Talent Limburga dostrzeg³ równie¿, jak siê póniej okaza³o jego najwiêkszy mecenas, Franz hrabia von Ballestrem, bêd¹cy, po cesarzu i kanclerzu, trzeci¹ osob¹ w Niemczech. Hrabia, w 1890 r. zosta³ pierwszym wiceprezydentem Reichstagu, natomiast 7 grudnia 1898 r. wybrano go prezydentem niemieckiego parlamentu. W 1905 r. Ballestrem ci¹gn¹³ Limburga do swego pa³acu w P³awniowicach, gdzie wykona³ dla hrabiego wiele && wspania³ych dzie³. Pierwsz¹ by³a rzeba Giovanniego Baptisty Ballestro di Castellengo twórcy l¹skiej linii Ballestremów. W swej twórczoci Limburg uwiecznia³ równie¿ wspó³czesn¹ rodzinê Franza Ballestrema, oprócz popiersia prezydenta, znamy br¹zowe statuetki hrabiego i jego ¿ony, oraz specjalny medal z berliñskiej mennicy wykonany z okazji ich z³otych godów. W sztuce medalierskiej Limburg czul siê chyba swobodnie, gdy¿ jeszcze przed I wojn¹ wiatow¹ wygra³ konkurs na medal dla Królewskiej Akademii Budowlanej, pokonuj¹c w nim ponad setkê innych plastyków. Artysta zawita³ tak¿e do G³ucho³az. W 1908 r. dla swych robotników, Franz Ballestrem zakupi³ tutaj, wówczas uzdrowisku Bad Ziegenhals, orodek wypoczynkowy Waldesruh, znany obecnie wród g³ucho³azian jako Górnik. Okazj¹ sta³a siê rocznica z³otych godów hrabiowskiej pary. Wydarzenie to upamiêtni³ wykonany przez Limburga pomnik, przedstawiaj¹cy hrabiowsk¹ parê na specjalnym medalionie osadzonym w granitowym g³azie. Pomnik stan¹³ przy schodach prowadz¹cych od Górnego Stawu czyli tzw. £abêdzi, do górniczego orodka. Dzisiaj po pomniku pozosta³ jedynie zdewastowany granitowy kamieñ, z wyran¹ wnêk¹ na medalion. G³az znajduje siê opodal ujêcia wody na Górze Chrobrego. Kto i w jakim celu go tam przeniós³, przynajmniej na razie pozostaje zagadk¹. Limburg pozostawa³ aktywny jako artysta tak¿e w trakcie dzia³añ I wojny wiatowej. W 1916 r. otrzyma³ od cesarza zlecenie na rzeby przedstawiaj¹ce dwóch anio³ów, które mia³y stan¹æ na cmentarzu ¿o³nierzy francuskich i niemieckich w Colontay w pó³nocnej Francji. Kiedy jednak plany te nie mog³y byæ spe³nione, wykonane ju¿ rzeby ustawiono w g³ównej alei cmentarza katedralnego w Berlinie. Ciekawostk¹ jest fakt, ze sta³y tam do 1961 r., kiedy to w wyniku budowy muru berliñskiego, musia³y zostaæ przeniesione. Powróci³y na berliñsk¹ nekropoliê dopiero w 1996 r. Powojenne dzie³a artysty znalaz³y siê tak¿e na terenie naszego województwa. W 1919 r. wykona³ piaskowcow¹ rzebê o³tarzow¹ dla kocio³a w Skorogoszczy oraz kamienn¹ figurê Chrystusa dla grobowca hrabiego Sierstorpff w Jêdrzejowie ko³o Grodkowa, gdzie pozna³ sw¹ przysz³¹ ¿onê, hrabinê Hariet von Francken Sierstorpff. Kolejnym wyzwaniem by³o wykonanie popiersia papie¿a Piusa XI, co uznane zosta³o za specjalne wyró¿nienie wobec artysty. Zosta³o ono odlane w gliwickiej hucie. Jego miniatura o wysokoci 14 cm sprzedawana by³a jako souvenir i zdobi³a w tym czasie wiele gabinetów a nawet przez d³ugi czas sta³a siê upragnionym prezentem z okazji urodzin czy te¿ pierwszej komunii. Sam Pius XI mianowa³ profesora Limburga Rycerzem Z³otej Ostrogi bardzo wówczas ekskluzywnego grona nie przekraczaj¹cego 100 osób, a dodatkowo podkrelaj¹c sw¹ sympatiê wobec artysty przyjanie zwraca³ siê do niego Caro Giuseppe. W latach trzydziestych Limburg powróci³ do Berlina. Jeszcze w okresie miêdzywojennym jego dzie³a zakupywa³y muzea w Austrii i W³oszech. Po ciê¿kim bombardowaniu stolicy Niemiec w 1943 r., kiedy zniszczeniu uleg³a jego pracownia oraz wszelkie zbiory, ciê¿ko schorowany nie powróci³ ju¿ do pracy twórczej. Zmar³ 21 grudnia 1955 r., i pochowany zosta³ na jednym z berliñskich cmentarzy. Spuciznê po zmar³ym artycie ¿ona przekaza³a w 1971 r. berliñskiemu muzeum. Literatura: S c h m i d t J., Ludzie i dzie³a. Artyci plastycy zwi¹zani z Gliwicami, tom III, Gliwice 2001. S z y m k o w i c z P., C h r o b a k P., Kiedy powsta³ Górnik, w; Nasze ¯ycie G³ucho³az nr 6(132)/2004. K o w a l s k i R.; Dzieje rodu hrabiów von Ballestrem na Górnym l¹sku w latach 17981945, Ruda l. 1998. R o s e n b a u m S.; Franz von Ballestrem magnat, przemys³owiec, polityk, W: Konversatorium Joseph von Eichendorf, Racibórz 2003. &' Professor Josef Wilhelm Limburg (18741955) Der Künstler wurde am 10. Juli 1874 in Hanau am Main geboren. Seine Familie befasste sich seit Generationen mit der Goldschmiedekunst. Alles wies darauf hin, dass Josef zusammen mit seinem Bruder Carl, die Familientradition weiterführen würden. Die ersten Lektionen bekamen sie in der Werkstatt des Vaters, um anschließend ein Goldschmiedestudium zu beginnen. Während seiner Studienzeit auf der Kunst-Akademie in seinem Heimatort, freundete sich Josef Limburg mit Eugeniusz Faberge an, dessen Vater Carl, der Goldschmied am Hofe des Zaren Nikolaus II war. Sein Kunststudium setzte er in Wien fort, wo er Schüler von Victor Tilgner war. Es scheint, dass gerade durch seinen Einfluss Limburg die Goldschmiedekunst mit der MedaillenFertigung und Bildhauerei tauschte. Nach dem Tod seines Promotors, ging er 1896 nach Berlin in die Klasse von Prof. Gerhard Janensch. Mit der Berliner Kunstakademie verband sich Limburg für immer, indem er Vorträge hielt und als er 1920 den Professorentitel erhielt. Noch zu seinen Berliner Studienzeiten gewann er einen anspruchsvollen Kunstwettbewerb, der Preis war ein 1-jähriger Aufenthalt in Rom, wo er ein eigenes Bildhaueratelier zu Verfügung hatte. Für die spätere Künstlerkarriere wurde jedoch Petersburg, wo er für eine längere Zeit vom jungen Faberge eingeladen wurde, viel bedeutender. Er dankte seinem Freund mit einer Büste des Vaters von Faberge. Die Qualität dieses Werks bewirkte, dass Aufträge aus fast ganz Europa kamen. Während einiger privater Audienzen im Vatikan, modellierte er die Büste des neu gewählten Papstes Pius X. Das Talent Limburgs erkannte auch, als sich später herausstellte sein größter Mäzen, Franz Graf von Ballestrem, der nach dem Kaiser und dem Kanzler, die drittwichtigste Person in Deutschland war. 1905 brachte Ballestrem Limburg in sein Schloss in P³awniowice. Dort entstanden viele kostbare Werke: die Skulptur des Giovanni Baptista Ballestro di Castellengo des Begründers der Familie Ballestrem, die Büste des Präsidenten, Statuen des Grafen und seiner Frau aus Bronze und eine spezielle Medaille aus der Berliner Münzprägeanstalt, die zum Hochzeitstag gefertigt wurden. In der Kunst der Medaillenfertigung fühlte sich Limburg recht frei, denn noch vor dem I. Weltkrieg gewann er den Wettbewerb für die Medaille der Königlichen Bauakademie. Er besiegte über Hundert andere Künstler. Der Künstler war auch in Ziegenhals. Der Anlass war der Hochzeitstag des Grafenpaars. Dieses Ereignis gedachten sie mit einem von Limburg gefertigten Denkmal, das das Grafenpaar auf einer speziellen Medaille, die auf einem Granitbrocken saß, darstellte. Dieses Denkmal wurde bei der Treppe, die vom ,,oberen Teich also der so genannten ,,Schwäne stand, aufgestellt. Limburg war auch während des I. Weltkriegs künstlerisch aktiv. Die Nachkriegs Werke des Künstlers fanden sich auf dem Gebiet unserer Woiwodschaft. 1919 fertigte er eine Altarskulptur aus Sandstein für die Kirche in Skorogoszcza und eine Figur Christi aus Stein für das Grabmal des Grafen Sierstorpff in Jêdrzejów bei Grodków, wo er seine Frau kennen lernte, die Gräfin Hariet von Francken Sierstorpff. Die nächste Herausforderung war die Fertigung einer Büste des Papstes Pius XI, was als große Auszeichnung gegenüber dem Künstler galt. Pius XI ernannte Prof. Limburg zum Ritter des goldenen Sporns eines sehr exklusiven Kreises, der 100 Personen nicht überschritt und zusätzlich nannte er den Künstler Caro Giuseppe was seine Sympathie unterstrich. ' In den 30. Jahren kehrte Limburg nach Berlin zurück. Noch während der Zwischenkriegszeit kauften die Museen aus Õsterreich und Italien seine Werke. Nach einen schweren Bombardement der deutschen Hauptstadt 1943 wurden sein Bildhaueratelier und seine ganze Sammlung zerstört. Schwer erkrankt fing er nicht mehr an zu arbeiten. Er starb am 21. Dezember 1955 und wurde auf einem der Berliner Friedhöfe begraben. Den Nachlass ihres Mannes überreichte seine Frau 1971 dem Berliner Museum. Profesor Josef Wilhelm Limburg (18741955) Josef Wilhelm se narodil 10. èervence 1874 v Hanau nad Menen (Mehan). Jeho rodina se zabývala zlatnictvím. Rodièe si mysleli, z¡ e Josef a jeho mladší bratr Carl budou následovat v jejich práci a také budou pokraèovat v rodinné tradici. První lekce o zlatnictví dostali od svého otce v zlatnické dílnì, aby další uèení bylo snadnìjší. Bìhem studií v umìlecké akademií se Josef spøátelil s Eugeniuszem Faberge, kterého otec Carl byl hlavním zlatníkem u císaøského dvoru Mikolaje II. V umìleckém uèení Josef Limburg pokraèoval ve Vídni, kde byl studentem profesora Victora Tilgnera, který asi byl pøíèinou toho, z¡ e se Josef pøestal zajímat o zlatnické umìní a zaèal se více vìnovat sochaøství a medailérství. Po smrti svého konsultanta v 1896. odjel do Berlína, kde zaèal studovat ve tøídì Gerharda Janesche na Akademií výtvarného umìní. S touto školou se spojil natrvalo, pøednášel na ní a v r. 1920 získal titul profesora. Ještì bìhem studií vyhrál umìlecký konkurs. První cena byla roèní stáz¡ v Øímì, kde dostal k dispozici vlastní sochaøskou dílnu. Pro další umìleckou kariéru se zjistilo, z¡ e byl pro nìho výhodnìjší pobyt v Petersburgu, kde byl pozván na delší dobu mladým Febergem. Aby se zavdìèil za pozvání svému pøíteli, udìlal pro nìho poprsí jeho otce. Toto dílo spustilo lavinu dalších objednávek z celé Evropy. V dobì dalších soukromých audiencí ve Vatikánu stvoøil poprsí nového papez¡ e Piusa X. Jeho talentu si také všimnul hrabì Franz von Ballestrem, který byl po císaøi a kancléøi tøetí osobností v Nìmecku a pozdìji se stal jeho mecenášem. V 1905 r. pozval Limburga do svého zámku. Vzniklo tam hodnì cenných dìl: øezba Giovanneho Baptisty Ballestro do Castellengo – tvùrce Slezské linie Ballestremù, presidentovo poprsí, bronzová soška hrabìte a jeho manz¡ elky, a také speciální medaile z berlínské razírny provedená u pøílez¡ itosti jejich výroèí. V medailérském umìní byl perfektní, protoz¡ e pøed I. svìtovou válkou vyhrál konkurz na zhotovení medaile pro královskou stavební akademií, kde porazil stovku jiných umìlcù. Umìlec navštívil také G³ucho³azy. Pøílez¡ itosti se stalo výroèí „zlaté svatby“ hrabìcího páru. Toto výroèí zvìènil Limburg sochou, která pøedstavuje hrabìcí pár na speciální medaili osazené v z¡ ulovém kameni. Pomník je umístìn pøi schodech vedoucích od „Górnego Stawu“, tzn. „Labutí“ do hornického støediska. Limburg zùstal aktivní jako umìlec i bìhem I. svìtové války. V roce 1919 provedl øezbu pro kostel v Skorogoszczy a také kamennou sochu Krista pro hrobku hrabìte Sierstorpff w Jêdrzejowie kolem Gródkova. Tam se také seznámil s budoucí z¡ enou hrabìnkou Harie von Francken – Sierstorpff. V tøicátých letech Limburg se vrátil zpìt do Berlína. Ještì v meziváleèném období jeho díla skupovaly muzea v Rakousku a v Itálii. Po velkém náletu a bombardování ' metropole Berlína v roce 1943, pod sutí skonèil i jeho ateliér se všemi jeho díly, tìz¡ ce nemocný jiz¡ se nevrátil k tvùrèí práci. Zemøel 21. prosince 1955 a pohøbený zùstal na jednom z berlínských høbitovù. Zbylé dìdictví pøedala jeho z¡ ena v roce 1971 berlínskému muzeu. ' Adolf Lorenz twórca wspó³czesnej chirurgii ortopedycznej Pawe³ Szymkowicz Postaæ profesora Adolfa Lorenza jest, niestety, chyba najmniej znan¹ z ca³ej palety historycznych osobowoci dzisiejszego pogranicza polsko-czeskiego, na terenie by³ego ksiêstwa nyskiego. Warto o nim wspomnieæ tym bardziej, ¿e na terenie powiatu nyskiego znajduje siê, znany w ca³ej Polsce, szpital ortopedyczny w Korfantowie. Ten twórca wspó³czesnej ortopedii urodzi³ siê w Vidnavie, na samym pograniczu nysko jesenickim, 21 kwietnia 1854 r., w budynku nr 98. Dzisiaj rodzinnego domu Lorenza ju¿ nie ma, gdy¿ czternacie lat póniej zosta³ rozebrany, a rodzina przeprowadzi³a siê kilka kamienic dalej, gdzie ojciec przysz³ego naukowca prowadzi³ warsztat siodlarski. Ten budynek zachowa³ siê do naszych czasów. M³ody Lorenz, od swych pierwszych szkolnych dni, da³ siê poznaæ jako pilny i zdolny uczeñ, a dziêki wsparciu swego stryja, móg³ ukoñczyæ gimnazjum, najpierw w Korutanach a póniej w Celovci, gdzie z wyró¿nieniem zda³ egzamin dojrza³oci. O poziomie wiedzy Lorenza, mo¿e wiadczyæ fakt, ¿e w miêdzyczasie ju¿ pracowa³ jako nauczyciel w jednej z wiejskich szkó³ i to a¿ w Rumunii, co wzbudzi³o obawy jego nauczycieli o dalsz¹ przysz³oæ swego najzdolniejszego ucznia. Na szczêcie jak widaæ niepotrzebnie, chocia¿ ze wzglêdu na koszta, marzenia o studiach medycznych, wydawa³y siê dla niego zbyt mia³ymi do spe³nienia. Na szczêcie dziêki pomocy dalszej rodziny, uda³o siê za³atwiæ bardzo atrakcyjne stypendium, dziêki któremu móg³ podj¹æ wynione studia na Uniwersytecie w Wiedniu i to bez obaw o swój materialny byt. Ju¿ od pierwszego roku, na ch³on¹cego wiedzê, ubogiego studenta z Vidnavy, zwrócili uwagê wiedeñscy profesorowie. Wielokrotnie czynnie anga¿owa³ siê w ich wyk³ady. Studia ukoñczy³ w 1880 roku, otrzymuj¹c równoczenie stanowisko asystenta na wydziale anatomii swej uczelni. Jednym ze studentów Lorenza, który specjalnie przychodzi³ na jego zajêcia, by³ przysz³y pierwszy prezydent Czechos³owacji Tomasz Masaryk. Zachowa³a siê do dzisiaj ich póniejsza korespondencja. Przeprowadzanie sekcji zw³ok nie poci¹ga³o jednak m³odego akademika, od badania zmar³ych wola³ pomagaæ ¿ywym, w zwi¹zku z czym przy pierwszej okazji, zamieni³ miejsce pracy na katedrê chirurgii w klinice profesora Dumreichera, którego po roku zast¹pi³ czeski lekarz profesor Eduard Albert. Lorenz, o którym profesor zawsze bardzo pozytywnie siê wyra¿a³, sta³ siê jego zastêpc¹. Po pewnym czasie sam prowadzi³ wyk³ady, co otworzy³o mu drogê do docentury. wietnie zapowiadaj¹ca siê kariera szybko stanê³a pod du¿ym znakiem zapytania. Na szczêcie s¹ ludzie, którzy klêskê potrafi¹ obróciæ w zwyciêstwo, a takim by³ w³anie Adolf Lorenz. Jeszcze pod koniec XIX wieku, jedynym rodkiem antyseptycznym, u¿ywanym przy operacjach by³ kwas karbolowy. Sta³ siê on powodem brzydkiej egzemy, jakiej profesor dosta³ na rêkach. Choroba by³a tak powa¿na, ¿e zmusi³a Lorenza do wziêcia d³u¿szego urlopu zdrowotnego. Wykorzysta³ go do napisania pracy habilitacyjnej, któr¹ obroni³ 1885 r., jednak powrót do sto³u operacyjnego, spowodowa³ nawrót choroby z jeszcze wiêksz¹ si³¹. Lorenz gotów by³ podj¹æ pod Wiedniem pracê zwyk³ego '! lekarza, na szczêcie profesor Albert nie chc¹c traciæ tak zdolnego ucznia, za³atwi³ mu kolejne stypendium. Uda³o mu siê równie¿ namówiæ Lorenza do zainteresowania siê ortopedi¹, dziedzin¹ medycyny jeszcze wówczas niemal w ogóle nieznan¹. Dziêki stypendium zjecha³ niemal wszystkie ziemie monarchii habsburskiej, g³ównie dzisiejszych pó³nocnych W³och, gdzie zapoznawa³ siê z wszelkimi ortopedycznymi nowinkami. W trakcie tych podró¿y spotka³ siê nawet z samym cesarzem Franciszkiem Józefem, z czym zwi¹zana jest pewna anegdota, któr¹ póniej chêtnie opowiadano. Cesarz z rozbrajaj¹c¹ szczeroci¹ przyzna³, i¿ nie ma najmniejszego pojêcia co to takiego ta ortopedia. Nie by³o to z reszta niczym nadzwyczajnym, gdy¿ niewiele osób zdawa³o sobie wówczas sprawê ze znaczenia tej nauki. Lorenz, który zawsze potrafi³ wietnie wychodziæ z takich niezrêcznych sytuacji wyjani³, ¿e jest to wiedza, która pomaga kolawym chodziæ prosto, a ob³o¿nie chorym chodziæ w ogóle. Zawsze praktyczny cesarz podsumowa³ wiêc, ¿e najlepiej w takim razie przyda siê w armii. Lorenz rozpoczynaj¹c karierê ortopedy, nie myla³ jednak o kontuzjowanych ¿o³nierzach, bardziej le¿a³y mu na sercu cierpienia kalekich, niewinnych dzieci. W leczeniu zwichniêæ ich r¹k i nóg, doszed³ do prawdziwego mistrzostwa. Bêd¹c we W³oszech zapozna³ siê z prekursorskimi w tej dziedzinie metodami doktora Peciego. Lorenz szybko dostrzeg³ znaczenie osi¹gniêæ w³oskiego lekarza, i z biegiem czasu usprawni³ j¹ tak, ¿e dzisiaj w ortopedii nie mówi siê ju¿ o metodzie Peciego, lecz Peciego Lorenza. Sam Lorenz bardziej ceniony jest do dzisiaj za swe projekty ³ó¿ek ortopedycznych i specjalnych gorsetów. Wszystkie wyniki swych dowiadczeñ, równie¿ tych zakoñczonych niepowodzeniem, opisa³ w niezliczonej liczbie artyku³ów i prac naukowych, przedstawia³ je równie¿ na licznych kongresach medycznych: w Pary¿u, Berlinie i Moskwie. S³awa wiedeñskiego lekarza obieg³a niemal ca³y wiat, docieraj¹c na pocz¹tku XX wieku równie¿ do Stanów Zjednoczonych. W 1902 r. amerykañski milioner Armour, zaprosi³ Lorenza do siebie, prosz¹c o wyleczenie bliskiej mu osoby. Pomimo wiatowej s³awy, wszechobecna biurokracja zmusi³a profesora do nostryfikacji dyplomu, z czym oczywicie nie by³o ju¿ wiêkszych problemów. Przy okazji pobytu u swego mecenasa, Lorenz niczym najpopularniejszy artysta, odby³ triumfalne tournée po USA. Wiedziano powszechnie o pomocy z jak¹ profesor przyszed³ ponad setce chorych dzieci, których leczenie zasponsorowa³ Armour. Wszêdzie witano go owacyjnie, a miejscowe gazety rozpisywa³y siê o jego osi¹gniêciach. Ukoronowaniem jego podró¿y by³o przyjêcie w Bia³ym Domu przez prezydenta Theodora Roosevelta. Kiedy przy okazji pobytu w Waszyngtonie, wybra³ siê do teatru, przywitano go, niczym g³owê pañstwa, odegraniem austriackiego hymnu. Innym razem, w Nowym Jorku, gdy spóniony wszed³ na spektakl, aktorzy musieli przerwaæ przedstawienie, do momentu, a¿ witany owacjami ortopeda, nie wyg³osi³ do zebranych przynajmniej kilku s³ów. Lorenz nie móg³ siê opêdziæ od propozycji pozostania w USA. Niemal ka¿dego dnia kuszono go wysokimi honorariami i najliczniejszymi przywilejami, ten pozosta³ jednak niewzruszony i wróci³ do Wiednia, gdzie jak twierdzi³ jest jego miejsce. Stolicy Austro-Wêgier nie opuszcza³ ju¿ do wybuchu I wojny wiatowej. Gdy Europa pogr¹¿y³a siê w otch³ani walk, ca³y swój czas i maj¹tek powiêci³ sprawie pomocy rannym. W ten sposób sprawdzi³y siê s³owa cesarza, ¿e ortopedia najlepiej przyda siê g³ównie w wojsku. W efekcie w 1918 r., po upadku monarchii habsburskiej, profesor pozosta³ praktycznie bez rodków do ¿ycia, do tego dosiêg³y go jeszcze choroby typowe dla mê¿czyzn w starszym wieku, a Lorenz mia³ ju¿ wówczas 65 lat. Zaproponowano mu ponowny wyjazd do Stanów Zjednoczonych, aby tam leczyæ dzieci w zamian za pomoc ¿ywnociow¹ oferowan¹ Austrii przez USA. Zubo¿a³emu profesorowi z pomoc¹ '" przysz³o poselstwo austriackie, które usilnie pracowa³o nad poprawieniem wizerunku Austriaków i Niemców po dopiero co zakoñczonych walkach w Europie. Powojenny pobyt za oceanem nie by³ ju¿ tak udany jak pierwszy. Mo¿na nawet powiedzieæ, ¿e tym razem miejsce wdziêcznoci i serdecznoci wobec profesora, Amerykanie zast¹pili nieprzychylnoci¹ a nawet wrogoci¹. W niektórych gazetach mo¿na by³o przeczytaæ tytu³y typu: Do domu Hunie lub Nie chcemy tu Krzy¿aka. Czary goryczy dope³ni³ fakt, ¿e ludzie którzy dwadziecia lat wczeniej szczycili siê znajomoci¹ z Lerenzem, teraz nie chcieli mieæ z nim nic wspólnego, a szpitale, w których przeprowadzi³ niezliczon¹ iloæ operacji, obecnie zamyka³y przed nim swoje drzwi. Gdy zrezygnowany profesor chcia³ ju¿ wracaæ do domu, z pomoc¹ przyszed³ mu minister zdrowia dla stanu Nowy Jork, który do jego dyspozycji odda³ ca³e piêtro swego urzêdu, doprowadzi³ równie¿ do uznania pierwszej nostryfikacji profesorskiego dyplomu lekarskiego. Adolf Lorenz powoli móg³ rozpocz¹æ drug¹ amerykañsk¹ praktykê. Pacjenci i ca³e spo³eczeñstwo ponownie zaczê³o siê do niego przekonywaæ, zapominaj¹c ¿e pochodzi przecie¿ z pañstwa, z którym jeszcze tak niedawno USA by³y w stanie wojny. Niew¹tpliwie pomóg³ w tym serdeczny charakter Lorenza, który mimo przeciwnoci losu zawsze by³ pe³en serdecznoci i nigdy nie opuszcza³ go dobry humor. Za porady lekarskie, liczne referaty i wywiady uzbiera³ 25 tysiêcy dolarów, które w ca³oci wys³a³ do Wiednia, gdzie zosta³y przeznaczone dla instytucji zajmuj¹cych siê poszkodowanymi w czasie wojny dzieæmi. Od tej pory, prawie ka¿d¹ zimê Lorenz spêdza³ w Ameryce. W 1935 r. Adolf Lorenz powróci³ w swe rodzinne strony. Okazj¹ by³y uroczystoci zjazdu absolwentów gimnazjum vidnavskiego, przy okazji po³¹czone ze wiêtem ca³ego miasta. Jego w³adze w osobie znanego ortopedy widzia³y du¿e szanse na promocjê swej miejscowoci, a jego samego postanowi³y upamiêtniæ okolicznociow¹ tablic¹ wmurowan¹ na rodzinnym domu Lorenza. Jej autorem by³ pochodz¹cy z pobliskiego Terezina ko³o Mikulovic, wybitny plastyk Josef Obeth (jego postaæ opisalimy w pierwszym odcinku naszego cyklu). Ciekawostk¹ jest fakt, ¿e obaj nigdy wczeniej siê nie widzieli. W momencie zrodzenia pomys³u tablicy, na jej wykonanie, jak to zwykle bywa, zosta³o niewiele czasu, a Lorenz w tym czasie przebywa³ w Ameryce. Obethowi nie pozosta³o nic innego jak pos³u¿yæ siê fotografi¹ profesora, przys³an¹ mu przez jego sekretarkê. Ods³oniêcie tablicy odby³o siê w niedzielê 18 sierpnia 1935 r. Na vidnavskim rynku zgromadzi³y siê z tej okazji rzesze obecnych i by³ych mieszkañców miasteczka. Nie zabrak³o oczywicie g³ównych bohaterów uroczystoci czyli: Adolfa Lorenza i Josefa Obetha. Ca³y okres II wojny wiatowej Lorenz spêdzi³ w swym domu w miejscowoci Altenberg pod Wiedniem. Tam te¿ zmar³ 12 lutego 1946 r. Po wojnie w Czechos³owacji jego pamiêæ by³a przemilczana do tego stopnia, ¿e gdy w po³owie lat szeædziesi¹tych dr Rudof Zuber z Jesenika zbiera³ materia³y na jego temat, mia³ problemy nawet z ustaleniem daty i miejsca jego mierci. Na szczêcie zachowa³a siê tablica w Vidnavie. Pisz¹c o Adolfie Lorenzu nie mo¿na pomin¹æ jego dwóch synów Alberta i Konrada. Obaj urodzili siê w Altenbergu. Pierwszy poszed³ w lady ojca i równie¿ zosta³ cenionym ortoped¹, natomiast Konrad zyska³ jeszcze wiêksz¹ s³awê ni¿ wybitny rodzic. Sta³ siê twórc¹ nowoczesnej etologii, czyli nauki o zachowaniach zwierz¹t i niektórych aspektach zachowania cz³owieka. Ukoñczy³ studia medyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Wiedeñskim, gdzie uzyska³ doktoraty z obu tych dziedzin w latach 1928 i 1933. By³ jednym z za³o¿ycieli i przez d³ugie lata kierowa³ Instytutem Etologii Porównawczej w rodzinnym Altenbergu. W latach 1961 1973 by³ dyrektorem Instytutu Fizjologii Zachowania siê im. Maxa Plancka w Seewiesen (Bawaria). Od 1974 r. kierowa³ Zak³adem Socjologii Zwierz¹t w Instytucie Etologii Porównawczej Austriackiej Akademii Nauk. W 1973 r. otrzy- '# ma³ nagrodê Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii. Jest autorem bardzo wielu prac naukowych, a tak¿e ksi¹¿ek eseistycznych, które w sposób czêsto kontrowersyjny, ale bardzo przystêpny, prezentuj¹ problemy nurtuj¹ce wspó³czesne spo³eczeñstwa. Kilka z nich: Odwrotna strona zwierciad³a, Regres cz³owieczeñstwa czy Tak zwane z³o, dostêpne s¹ w naszych bibliotekach. Adolf Lorenz Begründer der modernen chirurgischen Orthopädie Dieser Begründer der modernen Orthopädie wurde in Vidnava, im Grenzgebiet von Neisse und Jesienica am 21. April 1854 geboren. Der junge Lorenz war seit den ersten Schuljahren ein fleißiger und begabter Schüler, er machte sein Abitur mit Auszeichnung. Dank der Hilfe entfernter Familienmitglieder gelang es ihm ein sehr attraktives Stipendium zu bekommen, das ihm ermöglichte sein Wunschstudium an der Universität in Wien zu beginnen. Schon im ersten Studienjahr wurden die Wiener Professoren auf den Wissbegierigen Studenten aus Vidnava aufmerksam. Er beendete sein Studium 1880 und bekam gleichzeitig eine Assistentenstelle in der Abteilung Anatomie doch kurz darauf wechselte er in die Chirurgieabteilung. Die sich sehr gut entwickelnde Karriere stand plötzlich vor einem großen Fragezeichen. Die bei Operationen verwendete Karbolsäure verursachte auf den Händen von Lorenz hässliche Ekzeme, was ihn dazu zwang längeren Gesundheitsurlaub zu nehmen. Er nutzte diese Zeit um 1885 seine Habilitationsarbeit zu schreiben. Lorenz, der die Karriere eines Orthopäden anstrebte, dachte an die Leiden von verstümmelten, unschuldigen Kindern. In der Behandlung von Verrenkungen der Arme und Beine wurde er zum wahrhaftigen Meister. Während seines Aufenthalts in Italien lernte er die Vorreiter auf diesem Gebiet der Methode von Doktor Peci. Lorenz verbesserte diese Methode mit der Zeit so sehr, dass man heute in der Orthopädie nicht mehr von der Methode von Peci, sondern von der Peci-Lorenz Methode spricht. Lorenz wird bis heute für seine Projekte von orthopädischen Betten und speziellen Korsetts geschätzt. All seine Ergebnisse seiner Erfahrungen, auch die die nicht erfolgreich waren, beschrieb er in unzählbaren Artikeln und wissenschaftlichen Abhandlungen, er stellte sie sogar auf zahlreichen Medizin-Kongressen in Paris, Berlin und Moskau vor. Der Wiener Arzt wurde fast überall auf der Welt bekannt und sein Ruhm erreichte Anfang des 20. Jahrhunderts auch die Vereinigten Staaten, wo er eine Triumphale Reise machte. Als in Europa der I. Weltkrieg tobte, widmete er seine ganze Zeit und sein Vermögen der Hilfe der Verletzten. Im Endeffekt blieb der Professor 1918 fast ohne Mittel und war zudem noch krank. Man schlug ihm erneut eine Reise in die Vereinigten Staaten vor, um dort Kinder zu behandeln im Gegenzug würde Õsterreich Lebensmittelhilfe von den USA bekommen. Er nahm diesen Vorschlag an. Für ärztliche Beratung, zahlreiche Referate und Interviews sammelte er 25 Tausend Dollar, die er nach Wien schickte, wo sie an Institutionen weitergeleitet wurden für die Hilfe der Kinder, die während des Krieges verletzt wurden. Seitdem verbrachte Lorenz fast jeden Winter in Amerika. Den ganzen II. Weltkrieg verbrachte Lorenz in seinem Haus in Altenberg bei Wien. Dort starb er auch am 12. Februar 1946. '$ Adolf Lorenz zakladatel moderní ortopedické chirurgie Narodil se ve Vidnavì, na hranici nysko-jesenické v roce 1854. Mladý Lorenz byl pilný a nadaný z¡ ák a zdal maturitu s vyznamenáním. Díky pomoci rodiny zaèal studovat na univerzitì ve Vídni. Uz¡ od prvního semestru si výjimeèného studenta všimli vídeòští profesoøi. Studie ukonèil v roce 1880 a hned mu nabídli místo asistenta v katedøe univerzity na oddìlení anatomie. Pozdìji zmìnil místo práce v katedøe chirurgie. Pouz¡ ívaná pøi operacích kyselina karbolová se stala pøíèinou ekzému na rukou Lorenze, coz¡ ho pøinutilo si vzít delší zdravotní dovolenu. V této dobì napsal habilitaèní prací a obhájil ji v roce 1885. Lorenz myslel vz¡ dy o utrpení mrzákù a nevidomých dìtí. V léèení zlomenin a vyvrtnutí se stal specialistou. Kdyz¡ byl v Itálii, seznámil se s metodami léèení dr.Pecieho. Lorenz je zdokonalil a proto dodnes nese název metoda Pecieho-Lorenze. Lorenz je do dnes cenìn za své projekty ortopedických nemocnièních lùz¡ ek a speciálních korzetù.Všechny výsledky svých pokusù i tìch nepodaøených popsal v èláncích a vìdeckých spisech. Pøednášel také na lékaøských kongresech v Paøíz¡ i, Berlínì a Moskvì. Sláva vídeòského lékaøe prošla celým svìtem a také došla do Spojených Státù, kde pozdìji triumfálnì pøijel. Kdyz¡ v Evropì zuøila 1. svìtová válka, celý svùj majetek a èas zasvìtil pomoci ranìným. Kvùli tomu v roce 1918 byl profesor prakticky na mizinì a k tomu ještì nemocný. Tenkrát mu nabídli pøíjezd do Spojených Státù, aby tam léèil dìti, za slíbenou pomoc v dodání potravin pro povaleèné Rakousko. Lorenz souhlasil a za lékaøskou pomoc a pøednášky nasbíral 25 000 dolarù, které poslal do Vídnì, kde byly pøedány dìtem postiz¡ eným ve válce. Od té doby Lorenz kaz¡ dým rokem v zimì jezdil do USA. Bìhem 2. svìtové války Lorenz bydlel v vesnici Altenberg u Vídnì. Tam také zemøel v roce 1946. '% Matthäus Apelles von Löwenstern Franciszek Dendewicz Matthäus Apelles von Löwenstern kompozytor i poeta (u¿ywa³ pseudonimów artystycznych: Apelles, Apel, Appelt) urodzi³ siê 20 kwietnia 1594 roku w Prudniku. Jego ojciec by³ mistrzem siodlarskim w Apel. Okres dzieciñstwa i dorastania przypad³ na burzliwe politycznie pocz¹tki XVII w., kiedy l¹sk znalaz³ siê w obrêbie oddzia³ywania reformacji. W latach 16101613 Löwenstern uczêszcza³ do gimnazjum w Brzegu. Prawdopodobnie bezporednio po ukoñczeniu szko³y, w latach 16131625 pracowa³ jako kantor i nauczyciel piewu, pocz¹tkowo w Prudniku, a nastêpnie w G³ubczycach. Z powodu wojny trzydziestoletniej musia³ opuciæ Górny l¹sk. Przyj¹³ go na swój dwór ksi¹¿ê olenicko-bierutowski, Henryk Wac³aw z Lenicy. Ksi¹¿ê przekaza³ mu, oprócz prowadzenia kapeli dworskiej, tak¿e urzêdy zwi¹zane z utrzymaniem dworu i nadzoru nad szko³¹. Löwenstern wkrótce awansowa³ z posady mistrza i dyrektora muzycznego chóru na stanowisko sekretarza i doradcy ksi¹¿êcego. W 1634 roku cesarz Ferdynand II wyniós³ XIX-wieczny zapis go do godnoci szlacheckiej. Dziêki drugiemu ma³¿eñstwu sta³ siê w³anutowy z pieniami cicielem posiad³oci Langenhof w Lenicy. Po mierci Henryka przevon Löwensterna niós³ siê do Wroc³awia, gdzie utrzymywa³ kontakty z najbardziej znacz¹cymi osobistociami l¹ska, czyli pisarzem Andreasem Tscherningiem i z natchnionym mistycznie epigramatykiem Danielem Czepko oraz z kaznodziej¹ dworskim Davidem Behme. By³ fundatorem organów w kociele w. Bernardyna we Wroc³awiu. Zmar³ 11 kwietnia 1648 roku we Wroc³awiu i zosta³ pochowany w tamtejszym kociele w. Marii Magdaleny. Apelles von Löwenstern wystêpowa³ g³ównie jako twórca i kompozytor dzie³ religijnych: motetów, koncertów, pieni. By³ autorem tekstów i 30 kompozycji dwu i cztero g³osowych pieni. Siedem z tych pieni opracowa³ na cztery g³osy Jan Sebastian Bach. By³y to: Chryste, doradco..., Dzi jest o cz³owieku, Nie zamknê mych oczu, Chwalmy wszyscy Bo¿e mi³osierdzie, Patrzcie grzesznicy, piewajcie Panu now¹ pieñ, Kiedy ja w strachu i nêdzy.... W wydanym we Wroc³awiu w 1644 roku zbiorze Muzyka duchowego kocio³a i domu w³¹czone zosta³y w osobnym rozdziale tzw. Pieni Apella. Zachowane pieni Löwensterna znajduj¹ siê w zasobach Biblioteki im. Tschammera w Cieszynie i funkcjonowa³y w XIX-wiecznej liturgii ewangelickiej. Niektóre z nich s¹ jeszcze wykonywane na l¹sku Cieszyñskim, a na Opolszczynie we wspó³czesnej praktyce religijnej funkcjonuj¹ dwa utwory: Widzê ju¿ z radoci¹ oraz Chryste, obroñco Kocio³a, opublikowane w piewniku Ewangelickim przez synody Kocio³ów Ewangelickich w Polsce i Czechach. Poetycka wymowa tych utworów zawiera obietnicê wype³nienia celów finalnych cz³owieka usi³uj¹cego wype³niæ obowi¹zek wobec Stwórcy, który go zbawia i od którego pochodz¹ wszelkie wartoci prawdy, dobra i mi³oci. W dramatycznej probie Ujmij siê Panie za dziatkami swymi zawiera siê formu³a nadziei na przezwyciê¿enie z pomoc¹ Boga diabolicznego z³a i dost¹pienie ³aski Bo¿ego mi³osierdzia. Literatura: Dudek A. K., Ujmij siê, Panie za dziatkami swymi muzyczne przes³anie Matthausa Löwensterna, w: Ziemia Prudnicka Rocznik 2005, Prudnik 2005. Niemcy górnol¹scy. Leksykon biograficzny, GliwiceOpole 2004. '& Matthäus Apelles von Löwenstern Matthäus Apelles von Löwenstern Komponist und Poet (er benutzte Künstlernamen: Apelles, Apel, Appelt) wurde am 20. April 1594 in Neustadt in Oberschlesien geboren. Aller Wahrscheinlichkeit nach, gleich nach der Beendigung des Gymnasiums in Brzeg, in den Jahren 1613 1625 arbeitete Löwenstern als Kantor und Gesangs-Lehrer, erst in Neustadt, dann in Leobschütz (poln. G³ubczyce). Auf Grund des 30-Jährigen Krieges musste er Oberschlesien verlassen. Der Prinz aus Olenica-Bierut Henryk Wac³aw aus Lenica nahm ihn auf seinen Hof auf. Der Prinz übergab ihm nicht nur die Leitung der Hofkapelle, sondern auch die Tätigkeiten, die mit Unterhalt des Hofes und die Aufsicht der Schule. Löwenstein avancierte bald vom Meister und Direktor des Musikchores zum Sekretär und Berater des Prinzen. 1634 wurde ihm von dem Kaiser Friedrich II der Adelstitel verliehen. Dank seiner zweiten Heirat wurde er zum Eigentümer des Guts Langenhof in Lenica. Nach dem Tod von Henryk zog er nach Breslau, wo er Kontakt zu den bedeutendsten Persönlichkeiten Schlesiens hatte. Er stiftete die Orgel in der Kirche des Heiligen Bernhard in Breslau. Er starb am 11. April 1648 in Breslau und wurde in der hiesigen Kirche der Heiligen Maria Magdalena bestattet. Apelles von Löwenstern trat hauptsächlich als Autor und Komponist religiöser Werke auf: Motette, Konzerte, Lieder. Er war Autor der Texte und 30 zwei- und vierstimmiger Lieder-Kompositionen. In der 1644 in Breslau ausgegebenen Sammlung ,,Musik der geistlichen Kirche und Hauses waren in einem getrennten Kapitel die so genannten ,,Lieder von Apell. Die erhaltenen Lieder von Löwenstern befinden sich in der Tschammer Bibliothek in Teschen (poln. Cieszyn) und wurden im 19. Jahrhundert in der evangelischen Liturgie verwendet. Einige von ihnen werden noch heute im Gebiet um Teschen und Oppeln gesungen. Mathaus Apelles von Lovenstern Mathaus, skladatel a básník pouz¡ íval umìlecké pseudonymy: „Appels, Apel, Apelt“. Narodil se 20. dubna 1594 v Prudniku. Hned po ukonèení gymnázia v Brzegu, v létech1613-1625 Lõvenstern pracoval jako uèitel zpìvu v Prudniku a potom v G³ucho³azech. K vùli 30-leté válce byl nucený opustit Slezsko. Pøijal ho na svùj kníz¡ ecí dvùr Henryk Waclav z Lesnicy. Kníz¡ e, kromì vedení dvorské kapely mu naøídil vést nad udrz¡ ováním dvoru a také vést školu. Mathaus v krátké dobì povýšil na místo tajemníka a poradce kníz¡ ete. V roce 1634 císaø Ferdinand II nadal Mathausovi šlechtický titul. Díky druhému manz¡ elství se stal majitelem nemovitosti Langenhof v Lesnicy. Po smrti Henryka odjel do Wroclavi, kde udrz¡ oval kontakty s nejznámìjšími osobnosti Slezska. Byl fundátorem varhan v kostele sv. Bernardina ve Wroclavi. Zemøel 11. dubna 1648 r. a byl pohøbený v kostele sv. Marie Magdaleny. Appels von Lovenstern byl hlavnì tvùrcem a skladatelem náboz¡ enských dìl: motù, koncertù a písni. Byl autorem textù a 30 kompozic dvou a ètyø hlasových písni. Ve vydané v roce 1644 sbírce „Hudba duchovního kostela a domu“ byly napsané ve zvláštní kapitole tzv. „Písnì Apella“. Uchované písnì Lovensterna se nacházejí v knihovnì jménem Tschaummera v Cieszynie (Polsko). Nìkteré z tìchto písni jsou v tìšínském Slezsku zpívané do dnešního dne. '' ¯ycie i dzia³alnoæ Matki Marii Luizy Merkert, wspó³za³o¿ycielki zgromadzenia sióstr w. El¿biety Gra¿yna Grabowska s. Margarita Cebula CSSE Miasto Nysa jest miejscowoci¹, która zas³ynê³a w dziejach Polski i wiata wieloma s³ynnymi postaciami zaprezentowanymi ju¿ na stronach tego wydawnictwa. Wród nich jest równie¿ nysanka Matka Maria Merkert, która swoim ¿yciem i prac¹ dla spo³ecznoci l¹ska i Europy da³a wiadectwo prawdziwego powiêcania bliniemu. W uznaniu jej wiêtobliwego ¿ycia i zas³ug dla dobra drugiego cz³owieka, 19 lutego 1985 r. biskup opolski Alfons Nossol rozpocz¹³ proces beatyfikacyjny. 20 grudnia 2004 roku Ojciec wiêty Jan Pawe³ II podpisa³ dekret o heroicznoci cnót. 1 czerwca 2007 roku papie¿ Benedykt XVI promulgowa³ dekret o cudzie za wstawiennictwem Czcigodnej S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert. Zgdodnie z decyzj¹ Ojca wiêtego uroczystoæ beatyfikacji Czcigodnej S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert odby³a siê 30 wrzenia 2007 r., w kociele w. Jakuba i w. Agnieszki w Nysie. Uroczystociom beatyfikacyjnym przewodniczy³ reprezentant papie¿a, prefekt Kongregacji ds. Kanonizacyjnych kard. José Saraiva Martins. Matka Maria Merkert urodzi³a siê w Nysie 21 wrzenia 1817 r. w mieszczañskiej rodzinie Karola Antoniego Merkert i Barbary z domu Pfitzner. Nastêpnego dnia zosta³a ochrzczona w nyskiej katedrze. W rok po jej narodzinach zmar³ ojciec, co spowodowa³o powolne zubo¿enie rodziny. Mariê i jej starsz¹ siostrê Matyldê wychowywa³a matka. Obie siostry ukoñczy³y w Nysie Katolick¹ Szko³ê dla Dziewcz¹t. Dorastaj¹ca Maria, z pobudek religijnych pragnê³a powiêciæ siê najbardziej potrzebuj¹cym, opuszczonym i chorym. W 1810 r. w³adze pruskie dokona³y sekularyzacji zakonów na ziemi nyskiej i wszelkimi sposobami rozpoczê³y walkê z Kocio³em Katolickim. Zmieni³o to powa¿nie sytuacjê spo³eczno-gospodarcz¹ mieszkañców Nysy spowodowa³o masow¹ migracjê, wyzysk, biedê i opuszczenie najubo¿szych. Nysa sta³a siê widowni¹ wielu ludzkich nieszczêæ. Brak mieszkañ, pitnej wody, fatalne warunki sanitarne, czêste klêski ¿ywio³owe by³y ci¹g³ym ród³em g³odu i epidemii tyfusu i cholery. W miecie i okolicy brakowa³o lekarzy, pielêgniarek, szpitali. To potêgowa³o iloæ ofiar. W mieszkaniach pozostawali chorzy bez opieki, a ulice by³y pe³ne porzuconych i osieroconych dzieci. W czasie epidemii pieczêtowano domy z policyjnym zakazem wstêpu nie bacz¹c, ¿e we w ich wnêtrzu, umiera pozbawiona opieki i nadziei rodzina. Do tego nieszczêcia dochodzi³y liczne wojny, zrywy rewolucyjne, bezrobocie, zakaz zrzeszania siê i zbierania ja³mu¿ny, obwarowany kar¹ wiêzienia. Dopiero w 1842 r. w³adze pruskie wyda³y ustawê zobowi¹zuj¹c¹ gminy do tworzenia czasowych szpitali oraz udzielania doranej pomocy biednym. Stworzone przy magistratach tzw. dyrekcje ubogich, mia³y bardzo ograniczon¹ mo¿liwoæ dzia³ania. W takiej sytuacji przysz³o ¿yæ i pracowaæ Marii Merkert, osobie bardzo wra¿liwej na ludzkie nieszczêcie. Zamys³ pomocy ubogim dojrzewa³ wiele lat. Maria zaczê³a realizowaæ go w wieku 25 lat. Po mierci matki w 1842 r. wraz z siostr¹ sprzeda³a skromny spadek po rodzicach i z jeszcze jedn¹ m³od¹ dziewczyn¹ Franciszk¹ Werner, zg³osi³y siê do Klary Wolff (pochodz¹cej z Prudnika) i postanowi³y by pod jej kierownictwem powiêciæ siê s³u¿bie najbardziej potrzebuj¹cym, bez ró¿nicy na stan, narodowoæ czy religiê. Zamieszka³y w jednym z budynków parafialnych w tzw. domu altarzystów. 27 wrzenia 1842 r., po mszy wiêtej w katedrze, przed obrazem Jezusa z Sercem Gorej¹cym, powiêci³y Jego Najwiêtszemu Sercu siebie, swoja pracê i podopiecznych. Pocz¹tkowo, jako najstarsza cz³onkini, stowarzyszeniem kierowa³a Klara Wolff. Stowarzyszenie nie otrzymywa³o pierwotnie ¿adnego wsparcia materialnego, dlatego dziewczyny utworzy³y wspólny fundusz, który wyniós³ 280 talarów (na bie¿¹ce wydatki i utrzymanie). Aby podo³aæ rosn¹cym potrzebom, siostry sprzedawa³y nawet swoj¹ odzie¿ i rzeczy osobiste. W 1843 r. comiesiêczne datki niespodziewanie wzros³y, dziêki czemu mo¿na by³o za³o¿yæ kuchniê dla najbiedniejszych chorych. Dziêki ofiarnej pomocy blinich, siostry otrzyma³y dodatkowe pomieszczenie na parterze, a nastêpnie piêtrze domu altarzystów. Charytatywna praca samotnych, niezamê¿nych kobiet wród biednych, spowodowa³a oszczercze artyku³y w prasie i zwróci³a uwagê w³adz. Klara Wolff by³a przes³uchiwana. Dopiero interwencja z ministerstwa, uspokoi³a trochê atmosferê. Pod koniec 1843 r. obliczono, ¿e siostry pomog³y: 103 chorym i rozda³y 8 tysiêcy porcji jedzenia. Mimo upokorzeñ i przeladowañ siostry zdoby³y wielk¹ popularnoæ w Nysie i okolicy. Ich rola ros³a, mieszkañcy bardzo szybko obdarzyli je szacunkiem, uznaniem i zaufaniem. Do sióstr nap³ywa³y liczne proby o rozpoczêcie dzia³alnoci charytatywnej w innych miastach l¹ska. Zwiêkszy³a siê iloæ cz³onkiñ. W dniu 31 lipca 1844 r. spowiednik i opiekun sióstr ks. Franciszek Ksawery Fischer wrêczy³ siostrom statuty, których przyjêcie potwierdzi³y w³asnym podpisem. W 1846 r. dwie Szare Siostry Matylda Merkert i Franciszka Werner przejê³y opiekê nad chorymi w szpitalu miejskim w Prudniku. Niestety po dwóch miesi¹cach w wyniku infekcji, obie zachorowa³y na tyfus. Pod koniec kwietnia do Prudnika uda³a siê Maria Merkert. Jej siostra Matylda zmar³a 8 maja 1846 r., oddaj¹c jako pierwsza swoje ¿ycie potrzebuj¹cym. W³adze kocielne rozwa¿a³y mo¿liwoæ przekazania Szarym Siostrom ksi¹¿êco biskupiego szpitala w Nysie, nale¿a³o jednak uzyskaæ aprobatê biskupa dla stowarzyszenia. Kuria Biskupia we Wroc³awiu uzale¿ni³a zgodê, od odbycia przez siostry nowicjatu. Dlatego w grudniu 1846 r. Maria Merkert i Klara Wolff rozpoczê³y trzy letni nowicjat w Zgromadzeniu Sióstr Mi³osierdzia w. Karola Boromeusza w Pradze. Powiêcaj¹c siê modlitwie, dziewczêta równoczenie zdobywa³y fachowe wykszta³cenie pielêgniarskie w szpitalach w Melnik Podoli i w Litomierzycach. Jednak na prze³omie 1847/48 r. z nowicjatu w Pradze wyst¹pi³a Klara Wolff, która ostatecznie jako tercjarka wraz z kilkoma dziewczêtami podjê³a charytatywn¹ pracê w Bystrzycy K³odzkiej. Zmar³a 4 stycznia 1853 r. W tym czasie, w Nysie wszelka pomoc ambulatoryjna w domach chorych zosta³a bardzo ograniczona, grozi³o to upadkiem dzie³a Szarych Sióstr. Dlatego na skutek licznych prób mieszkañców Nysy do miasta w lutym 1849 r. powróci³a siostra Maria podejmuj¹c pracê w szpitalu. Stowarzyszenie Szarych Sióstr zosta³o rozwi¹zane i wcie- lone do praskiego zgromadzenia Boromeuszek. Matka Maria postanowi³a jednak konsekwentnie broniæ swoich ¿yciowych idea³ów. W czerwcu 1850 r. odesz³a z nowicjatu (nie sk³ada³a lubów zakonnych). Wraz z Franciszk¹ Werner ponownie podjê³y pracê charytatywn¹. 19 listopada 1850 r. obra³a za patronkê stowarzyszenia w. El¿bietê Wêgiersk¹ (patronkê dzie³ mi³osierdzia). 22 grudnia 1850 r. przedstawi³a zarz¹dowi miasta Nysy spis cz³onkiñ i statuty Stowarzyszenia Sióstr w. El¿biety dla pielêgnacji opuszczonych chorych. W marcu 1852 r. naby³a dom przy ulicy Szkolnej (obecnie Sobieskiego), a w latach 1863-1865 przy Rynku Solnym jej staraniem wybudowano nowy budynek, który sta³ siê Domem Macierzystym Zgromadzenia. 4 wrzenia 1859 r. biskup wroc³awski Henryk Förster uzna³ Siostry za stowarzyszenie kocielne, a w miesi¹c póniej zatwierdzi³ statuty napisane przez Matkê Mariê. W grudniu 1859 r. w czasie pierwszej kapitu³y w historii Zgromadzenia Matka Maria zosta³a wybrana prze³o¿on¹ generaln¹. 5 maja 1860 r. we Wroc³awiu wraz z innymi 25 siostrami z³o¿y³a luby: czystoci, ubóstwa, pos³uszeñstwa i lub pielêgnacji chorych. W 1864 r. Zgromadzenie otrzyma³o osobowoæ prawn¹. 7 czerwca 1871 r. Stolica Apostolska uzna³a ¿yciowy dorobek Matki Marii Merkert i wyda³a dekret pochwalny dla Zgromadzenia Sióstr w. El¿biety. Ostatecznego zatwierdzenia zgromadzenia po mierci Matki Marii Merkert dokona³ papie¿ Leon XIII 26 stycznia 1887 r. Matka Maria odznacza³a siê wielk¹ mi³oci¹ Boga i bliniego, wielkim mi³osierdziem wobec chorych, ubogich, opuszczonych, których uto¿samia³a z Chrystusem. Czyni³a wszystko z g³êbok¹ wiar¹, nadziej¹ i ufnoci¹ w Opatrznoæ Bo¿¹. Swe ¿ycie wewnêtrzne o¿ywia³a modlitw¹ i pobo¿noci¹ do Eucharystii. Biednym pomaga³a spontanicznie i z pe³nym zaanga¿owaniem. Jedna z sióstr zanotowa³a, ¿e kiedy pewnego dnia Mariê zatrzyma³a przy furcie jaka kobieta i skar¿y³a siê, ¿e nie ma butów, prze³o¿ona bez wahania da³a jej swoje. Gdy biedni przychodzili po ziemniaki, dawa³a ostatnie wiaderko, kiedy potrzebowali chleba ostatni bochenek. Przez 30 lat konsekwentnie s³u¿y³a blinim, prowadzi³a ambulatoryjn¹ pielêgnacjê chorych, otacza³a opiek¹ biedne, zaniedbane rodziny i dzieci, pe³ni³a obowi¹zki sanitariuszki w lazaretach wojskowych. Przygotowa³a do ¿ycia zakonnego blisko 500 sióstr. Za³o¿y³a 90 domów zakonnych (na l¹sku, Pomorzu, Wielkopolsce, Warmii, w Czechach, Szwecji i w Niemczech). Zorganizowa³a 12 szpitali, wiele domów opieki dla osób w podesz³ym wieku, liczne placówki wychowawczo owiatowe (¿³obki, przedszkola, sierociñce, szko³y elementarne, zawodowe i dokszta³cania sezonowego). Sta³a siê prekursork¹ dzisiejszych Stacji Opieki Caritas, zainicjowanych w Diecezji Opolskiej, które obecnie dzia³aj¹ na terenie ca³ej Polski. Za sw¹ samarytañsk¹ pos³ugê otrzyma³a od w³adz pañstwowych odznaczenia i kilka krzy¿y zas³ugi (które zosta³y sprzedane i przeznaczone na potrzeby biednych). Zmar³a w opinii wiêtoci 14 listopada 1872 r. w Nysie i zosta³a pochowana na cmentarzu Jerozolimskim. Powszechnie nazywano j¹ kochan¹ matk¹ wszystkich, wielk¹ kobiet¹ l¹ska XIX wieku i l¹sk¹ Samarytank¹. Kontynuatork¹ pracy Matki Marii Merkert by³a Matka Franciszka Werner, która mimo licznych szykan i trudnych lat kulturkampfu, nie tylko utrzyma³a zakon, ale rozwinê³a jego dzia³alnoæ poza l¹sk i Prusy, zwiêkszaj¹c iloæ placówek. Matka Franciszka zmar³a w opinii wiêtoci 14 grudnia 1885 r. i równie¿ spoczê³a na cmentarzu Jerozolimskim w Nysie. Od pocz¹tku swojego istnienia dzia³alnoæ Zgromadzenia by³a nastawiona na niesienie pomocy cierpi¹cym i opuszczonym w ich w³asnych domach, na pracy wród dzieci i doros³ych. Pomoc sióstr polega³a na wzywaniu lekarza, pielêgnacji chorego zgodnie z zaleceniami lekarskimi, rozmowie z chorym, czuwaniu nocnym, zakupie leków, przygotowaniu posi³ków, karmieniu chorego, wsparciu materialnym, opiece nad najbli¿sz¹ rodzin¹, zaopatrzeniu w odzie¿, towarzyszeniu przy mierci i pogrzebie zmar³ego. W czasie licznych wojen, które nie ominê³y i Nysy siostry pielêgnowa³y rannych ¿o³nierzy. Ówczesny strój el¿bietanek nie ró¿ni³ siê zbytnio od szarych sukni l¹skich kobiet. Na g³owê zak³ada³y bia³y czepiec, do pasa przypina³y ró¿aniec. ¯o³nierze mówili o siostrach, ¿e wygl¹daj¹ jak nietoperze, ale maj¹ serca jak anio³y. W rodowiskach protestanckich na ca³ym wiecie, El¿bietanki by³y ostoj¹ katolicyzmu. Dzisiaj, niezale¿nie od czêsto bardzo ciê¿kich i bolesnych losów Zgromadzenia blisko 1700 sióstr w. El¿biety na 223 palcówkach, ofiarnie pracuje wród potrzebuj¹cych w: Polsce, w Niemczech, we W³oszech, Czechach, Rosji, Gruzji, na Ukrainie, Litwie, Norwegii, Szwecji, Danii, Brazylii, Boliwii i Izraelu. Dzia³alnoæ Sióstr w. El¿biety wpisa³a siê bardzo g³êboko w krajobraz Nysy, bêd¹c jej nieod³¹cznym elementem. Siostry pielêgnuj¹ chorych w szpitalu i ich domu, do¿ywiaj¹ ich, codziennie wydaj¹ zupê i chleb najbardziej potrzebuj¹cym. Prowadz¹ wietlicê, ucz¹ katechezy, prowadz¹ grupy parafialne, odwiedzaj¹ wiêniów. W diecezji opolskiej el¿bietanki m.in. pracuj¹ w stacjach opieki Caritas, szpitalach, domach pomocy spo³ecznej, domach matki i dziecka, i w kurii diecezjalnej. Jak widaæ prowadz¹ ogromn¹ dzia³alnoæ charytatywn¹, ambulatoryjn¹ i wychowawcz¹ wród potrzebuj¹cych, których w naszym miecie jest coraz wiêcej. Tak jak przed laty, w murach Carolinum siostry w. El¿biety pos³uguj¹ samotnym i potrzebuj¹cym, organizuj¹c dla nich Wigiliê i niadanie wielkanocne. Piêknym symbolem wdziêcznoci spo³eczeñstwa Nysy dla nieocenionej pracy i opieki Matki Marii i jej sióstr by³o uczczenie jej imieniem jednej z nyskich ulic, budynku PWSZ w Nysie oraz nadanie jej imienia rejonowemu szpitalowi w Nysie. Krótkie kalendarium procesu beatyfikacyjnego 1964 16 lipca ekshumacja doczesnych szcz¹tków Matki Marii Merkert i przeniesienie ich z cmentarza do krypty po kaplic¹ Trójcy wiêtej w kociele w. Jakuba w Nysie. 1983 mianowanie i zatwierdzenie postulatora sprawy Matki Marii Merkert, 1985 19 lutego powo³anie przez Biskupa Opolskiego Alfonsa Nossola Trybuna³u Diecezjalnego i Komisji Historycznej, og³oszenie komunikatu w sprawie rozpoczêcia dochodzenie kanonicznego, 19861987 przes³uchiwanie wiadków postulatorskich w sprawie s³awy wiêtoci, 1991 14 stycznia na podstawie pisemnej opinii teologów, wydanie przez Biskupa Opolskiego dekretu stwierdzaj¹cego, ¿e w pismach S³u¿ebnicy Bo¿ej nie ma nic przeciwko wierze i dobrym obyczajom, 1995 grudzieñ zakoñczenie prac zwi¹zanych ze zbieraniem i opracowaniem krytycznym materia³u dowodowego, t³umaczenie akt procesowych, 1997 09 wrzenia w Kurii Diecezjalnej w Opolu ostatnia sesja publiczna, zamkniêcie Akt Procesowych, 1997 18 wrzenia w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych w Rzymie, przekazanie Akt Procesowych w sprawie S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert. 1997 25 padziernika wydanie przez Kongregacjê Spraw Kanonizacyjnych zezwolenia na powtórne kanoniczne rozpoznanie (rekognicjê) doczesnych szcz¹tków S³u¿ebnicy Bo¿ej w skutek powodzi tysi¹clecia 1997 r. ! 1997 13 listopada otwarcie Akt Procesowych, 1998 21 stycznia powo³anie przez Biskupa Opolskiego Specjalnej Komisji do przeprowadzenia rekognicji i umieszczenia doczesnych szcz¹tków w nowej trumience, 1998 19 wrzenia translacja doczesnych szcz¹tków do sarkofagu w kaplicy wiêtej Trójcy w kociele w. Jakuba w Nysie, 2002 styczeñczerwiec zbieranie dokumentacji wstêpnej, ustalanie wiadków nadzwyczajnego zdarzenia przypisywanego wstawiennictwu S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert, 2002 10 wrzenia rozpoczêcie w Kurii Diecezjalnej w Opolu drugiego etapu dochodzenia kanonicznego, 2002 od 11 wrzenia do 9 padziernika sesje robocze, gromadzenie przez Trybuna³ rodków dowodowych, zeznañ wiadków, dokumentacji pisemnej oraz ekspertyz i zeznañ bieg³ych, 2002 29 listopada w kociele w. Jakuba w Nysie ostatnia sesja publiczna, uroczyste zamkniêcie Akt Procesowych w sprawie cudu i przekazanie ich postulatorowi, 2004 12 padziernika teologiczna dyskusja nad cnotami S³u¿ebnicy Bo¿ej i uznanie ich heroicznoæ, 2004 14 grudnia pozytywne zaopiniowanie przez Kardyna³ów i Biskupów, zgromadzonych na sesji zwyczajnej praktykowania cnót przez S³u¿ebnicê Bo¿¹, 2004 20 grudnia podczas konsystorza w Sali Klementyñskiej, uroczyste og³oszenie przez Ojca wiêtego Jana Paw³a II heroicznoæ cnót Czcigodnej S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert i zatwierdzenie Dekretu, z poleceniem opublikowania go, 2005 30 czerwca pozytywne ocenienie przez konsultê lekarsk¹ nadzwyczajnego zdarzenia przypisywanego wstawiennictwu Czcigodnej S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert, 2006 13 czerwca pozytywne ocenienie przez kongres teologów nadzwyczajnego zdarzenia, 2006 19 grudnia pozytywna ocena zdarzenia przez g³osowanie: Kardyna³ów i Biskupów cz³onków Kongregacji, 2006 1 czerwca zatwierdzenie Dekretu o cudzie za wstawiennictwem Czcigodnej S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert przez Ojca wiêtego Benedykta XVI, 2007 11 czerwca Ojciec wiêty podj¹³ decyzjê, ¿e: 2007 30 wrzenia w kociele w. Jakuba i w. Agnieszki w Nysie odbêdzie siê beatyfikacja Czcigodnej S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert. Uroczystociom beatyfikacyjnym przewodniczyæ bêdzie reprezentant papie¿a kard. José Saraiva Martins Prefekt Kongregacji ds. Kanonizacyjnych. Literatura: Historia Zgromadzenia Sióstr w. El¿biety zagadnienia wybrane,1842 2002 s. M. Margarita Gabriela Cebula, Nysa 2002 Zeszyty Uniwersytetu Opolskiego, Dzia³alnoæ spo³eczno-narodowa i polityczna na Górnym l¹sku w XX wieku pod redakcj¹ H. Karczyñskiej, l¹ska samarytanka S³u¿ebnica Bo¿a Maria Merkert (18171872), s. M. Margarita Gabriela Cebula, Opole 1997 S³ownik medycyny i farmacji Górnego l¹ska, opracowanie zbiorowe pod redakcj¹ J.M. Dyrdy, tom 4, str. 268270, Katowice 2000. Czcigodna S³u¿ebnica Bo¿a Maria Merkert (18171872), s. M. Margarita Gabriela Cebula, Nysa 2006 " Dokumenty elektroniczne: S³u¿ebnica Bo¿a s.Maria Merkert wkrótce b³ogos³awion¹ /S³awomir Jagodziñski // Nasz Dziennik, 2007, Nr 145 / http://www.naszdziennik.pl/, Proces beatyfikacyjny Matki Marii Merket / Zgromadzenie Sióstr w. El¿biety/ http://siostryelzbietanki.net,/ Nysanka kandydatk¹ do do chwa³y o³tarzy. Czcigodna S³u¿ebnica Bo¿a / ks. Zbigniew Zalewski, s. Margarita Cebula CSSE //Goæ Niedzielny 2005, Nr 2 / http://opole.kik.opoka.org.pl/ Dekret o heroicznoci cnót S³u¿ebnicy Bo¿ej Marii Merkert / Krzysztof Ogiolda //NTO 2007, Nr1/ http://opole.kik.opoka.org.pl/ Das Leben und die Tätigkeit der Mutter Maria Luisa Merkert der Mitbegründerin der Versammlung der Schwester der Heiligen Elisabeth In Anerkennung an das fromme Leben und die Verdienste für das Wohl des anderen Menschen, begann der Bischof aus Oppeln, Alfons Nossol am 19. Februar 1985 den Prozess der Beatifikation der Maria Merkert. Am 20. Dezember 2004 unterschrieb der Heilige Vater Johannes Paul II das Dekret über den Sieg der Tugenden. Am 1. Juni 2007 kannte Papst Benedikt XVI das Dekret über das Wunder mit Beteiligung der ehrwürdigen Dienerin Gottes Maria Merkert an. Der heilige Vater entschied, dass die Beatifikationszeremonie der ehrwürdigen Dienerin Gottes Maria Merkert am 30. September 2007 in der Kirche zum heiligen Jakob und Agnes in Neisse stattfinden zu lassen. Die Zeremonie wurde vom Repräsentanten des Papstes, Präfekt der Kongregation für Kanonisationsfragen Kardinal José Saraiva Martins geleitet. Mutter Maria Merkert wurde am 21. September 1817 in Neisse geboren, in einer bürgerlichen Familie, Tochter von Karol Antoni Merkert und Barbara, geborene Pfitzer. Ein Jahr später starb ihr Vater, was die langsame Verarmung der Familie zur Folge hatte. Beide Töchter beendeten die katholische Mädchen-Schule. Die heranwachsende Maria, wollte ihr Leben aus religiösen Gründen den Ärmsten, Verlassenen und Kranken widmen. 1810 säkularisierte die preußische Regierung die Klöster im Neisser Gebiet und fingen mit allen Mittel den Kampf mit der katholischen Kirche an, was eine Massenemigration, Ausnutzung, Armut und das Verlassen der Bedürftigen zu Folge hatte. In solch einer Situation musste Maria Merkert leben und arbeiten. Der Gedanke, den Armen zu helfen reifte viele Jahre in ihr. Maria begann ihn im Alter von 25 Jahren zu realisieren. Nach dem Tod der Mutter 1842 verkaufte sie zusammen mit ihrer Schwester das bescheidene Erbe und beschlossen noch mit einem anderen jungen Mädchen Franciszka Werner sich bei Klara Wolff zu melden und unter ihrer Leitung sich dem Dienst für die Bedürftigen zu widmen. Sie zogen in ein Gebäude der Kirchengemeinde im so genannten Haus der altarzystów. Am 27. September 1842 versprachen sie vor dem Bild von Jesu mit dem flammenden Herzen sich, ihre Arbeit und ihren Schützlingen zu widmen. Anfangs wurde die Gesellschaft von Klara Wolff geleitet und bekam keine materielle Hilfe von Außen. Um die steigenden Bedürfnisse zu befriedigen verkauften die Schwestern sogar ihre Kleidung und ihre persönlichen Sachen. Ihre Rolle wuchs und die Bewohner anerkannten sie und vertrauten ihnen schnell. An die Schwestern wurden viele Bitten gerichtet eine karitative Tätigkeit in anderen Städten Schlesiens anzufangen. Die Mitgliederzahl stieg an. # Am 31. Juli 1844 überreichte der Betreuer und Beichtvater der Schwestern Priester Franciszek Ksawery Fischer den Schwestern Statute, die sie unterzeichneten und an sich nahmen. Im Dezember 1846 begannen Maria Merkert und Klara Wolff ein 3-jähriges Noviziat in der Versammlung der barmherzigen Schwestern zum heiligen Karol Boromeusz in Prag. Die Mädchen widmeten sich dem Gebet und erlangten zeitgleich Fachwissen als Krankenschwestern in den Krankenhäusern in Melnik Podoli und in Litomierzyce. Zur gleichen Zeit wurde jegliche ärztliche Hilfe in den Häusern der Kranken stark begrenzt, was das Werk der Grauen Schwester gefährdete. Deshalb kehrte Schwester Maria nach zahlreichen Bitten der Bewohner von Neisse im Februar 1849 in die Stadt zurück und arbeitete im Krankenhaus. Die Gesellschaft der Grauen Schwestern wurde aufgelöst und in die preußische Versammlung der Boromeuszek-Nonnen eingegliedert. Mutter Maria aber beschloss ihr Lebensideal konsequent zu verteidigen. Im Juni 1850 verließ sie das Noviziat. Zusammen mit Franciszka Werner begann sie wieder ihre karitative Arbeit. Am 19. November 1850 wählte sie zur Schutzheiligen der Vereinigung die Heilige Elisabeth Wêgierska. Am 22. Dezember 1850 legte sie dem Vorstand der Stadt Neisse die Mitglieder-Liste und den Statut der Vereinigung der Schwestern der Heiligen Elisabeth für die Betreuung verlassener kranker Menschen vor. Im März 1852 erwarb sie ein Haus in der Szkolna Str. (heute ul. Sobieskiego) und in den Jahren 18631865 baute man nach ihren Bemühen ein neues Gebäude beim Salzmarkt (Rynek Solny), der zum Sitz der Vereinigung wurde. Am 4. September 1859 erkannte der Breslauer Bischof Hendrik Förster die Schwestern als kirchliche Vereinigung an und einen Monat später bestätigte er das Statut, geschrieben von Mutter Maria. Im Dezember 1859 während des ersten Kapitulars in der Geschichte der Vereinigung wurde Mutter Maria zur Oberin gewählt. Am 5. Mai 1860 legte sie mit 25 anderen Schwestern ein Gelübde zur Ehelosigkeit, Armut, Gehorsam und zur Betreuung der Kranken nieder. 1864 erhielt die Vereinigung eine rechtliche Identität. Am 7. Juni 1871 erkannte der Vatikan das Lebenswerk der Mutter Maria Merkert an und händigte ein Dekret des Lobes für die Vereinigung der Schwestern aus. Eine endgültige Bestätigung der Vereinigung nach dem Tod Mutter Marias gab der Papst Leon XIII am 26. Januar 1887. Mutter Maria diente über 30 Jahre lang konsequent ihren Mitmenschen, sie leitete eine ambulante Betreuung der Kranken, befasste sich mit den Armen, vernachlässigten Familien und Kindern und erfüllte ihre Pflichten als Sanitäterin in den Lazaretten der Armee. Sie bereite nahezu 500 Schwestern auf das Klosterleben vor. Sie gründete 90 Klosterhäuser (in Schlesien, Pommern, Großpolen, Ermland, in der Tschechei, Schweden und in Deutschland). Sie gründete 12 Krankenhäuser, viele Pflegeheime für ältere Menschen und zahlreiche Erziehungs- und Bildungs-Einrichtungen. Sie wurde zur Vorläuferin der heutigen Betreuungsstationen der Caritas, die in der Diözese Oppeln begonnen haben zu funktionieren und heute in ganz Polen tätig sind. Sie starb als Heilige am 14. November 1872 in Neisse und wurde auf dem Jerosolimer Friedhof begraben. Allgemein nannte man sie die geliebte Mutter aller, eine große Frau Schlesiens des 19. Jahrhunderts und die schlesische Samariterin. $ Z¡ivot a pùsobnost matky Marie Luizy Merkert, spoluzakladatelky Shromádìní Sester sv. Albìty V roce 1995 opolský biskup Alfons Nossol zapoèal beatifikaèní proces Marie Merkert pro její svatost z¡ ivota a zásluhy pro dobro lidstva. 20. prosince 2004 Svatý Otec Jan Pavel II podepsal dekret o heroické ctnosti. 1. èervna 2007 papez¡ Benedikt XVI promulgoval dekret o zázraku za pøímluvou ctihodné sluz¡ ebnice boz¡ í Marii Merkert .V souladu s rozhodnutím Svatého Otce se oslava beatifikace Marii Merkert uskuteènila 30. záøí 2007 r. v kostele sv. Jakuba a sv. Anez¡ ky v Nyse. Beatifikaèním oslavám pøedsedal papez¡ ùv reprezentant, prefekt kongregace pro kanonizaèní vìci, kardinál José Saraiva Martins. Matka Marie Merkert se narodila v Nyse 21. záøí v mìštanské rodinì Karla Merkerta a Barbory rozené Pfitzner. Otec zemøel rok po její narození, coz¡ vedlo k vìtší chudobì rodiny. Obì sestry ukonèily katolickou školu v Nyse pro dìvèata. Dospívající Marie kvùli náboz¡ enským popudùm se chtìla úplnì oddat lidem nemocným a osamìlým. V roce 1810 prušáci provedli sekularizaci øádu v Nyském kraji a všemi zpùsoby zaèali bojovat s katolickým kostelem, coz¡ zpùsobilo velkou migraci a chudobu. V takovém prostøedí z¡ ila a pracovala Marie Merkert. Zámìr pomoci chudým dozrával nìkolik let. Zaèala uz¡ ve vìku 25 let. Po smrti své matky v 1842 r. spolu se svoji sestrou prodala svoji skromnou závìt po rodièích a pøihlásila se ke Kláøe Wolf, aby se zasvìtit ve sluz¡ bách nejvíc potøebujících lidí. Sestry byly ubytovány v jedné z budov farního úøadu. 27. záøí 1842 r. pøed Kristovým obrazem s bušícím srdcem se zasvìtily a obìtovaly jeho Svateblivost, sebe a svou prací. Na zaèátku spoleènost vedla Klára Wolf. Spoleènost nemìla vùbec finanèní podporu. Sestry prodávaly i své osobní vìci, aby zajistily alespoò nìkteré potøeby. Jejich úloha rostla, obyvatelé se zaèali zajímat o pomoc a zaèali je uznávat a dùvìøovat jim. Sestrám pøicházely dopisy a z¡ ádosti aby zaèaly provozovat charitativní èinnost také v jiných mìstech Slezska. Zvìtšil se také poèet èlenek spoleènosti. Dne 31. èervence 1844 r. Marie Merkert a Klára Wolf zahájily 3-roèní noviciát ve Shromáz¡ dìní Sester milosrdenství sv. Karla Boroneuše v Praze. Vìnujíc se motlitbì dìvèata souèasnì získávaly praxi jako zdravotní sestry v nemocnicích:Mìlník Podolí a v Litomìøicích. V této dobì veškerá ambulanèní pomoc byla omezena. Marie se vrátila do Nysy, kdyz¡ jí obèané písemnì poz¡ ádali a zaèala pracovat v tamní nemocnici. Kdyz¡ v roce 1850 bylo zrušeno Shromáz¡ dìní Sester, Matka Marie odešla z noviciátu. Spolu s Františkou Werner zaèaly znovu charitativní èinnost. 19. listopadu 1850 r. si vybrala jako patronku shromáz¡ dìní sv. Alz¡ bìtu Uherskou. 22. prosince 1850 r. pøedstavila mìstskému úøadu v Nyse soupis èlenek a stanovy sdruz¡ ení sester svaté Alz¡ bìty pro ochranu chudých a nemocných. V bøeznu 1852 koupila dùm u námìstí na školní ulici. V letech 1863–1865 s její pomocí byla postavena nová budova, která se stala domem shromáz¡ dìní. V roce 1859 Wroclavský biskup Henryk Forster uznal toto shromáz¡ dìní a schválil jeho stanovy. V prosinci 1859 r. pøi první kapitule Matka Marie byla vybrána hlavní pøedstavenou shromáz¡ dìní 5 kvìtna ve Vroclavi sloz¡ ila slib:èistoty, chudoby, poslušnosti a sliby péèe o nemocné. V roce 1864 shromáz¡ dìní sester jako spoleènost nabylo právní moci. 7 èervna 1871 Vatikán uznal z¡ ivotní dílo Marie Merkert a vydal pochvalný dekret pro Shromáz¡ dìní Sester sv. Alz¡ bìty. Definitivní zatvrzení Shromáz¡ dìní uèinil po smrti Marie papez¡ Leon XIII – 26 ledna 1877 r. Matka Marie 30 let slouz¡ ila bliz¡ ním, vedla ambulanèní péèi o nemocné, pomáhala chudým a opuštìným rodinám. Pøipravila do øádového z¡ ivota 500 jeptišek. Zaloz¡ ila 90 % øádových domù (ve Slezsku, Velkopolsku, Švédsku, Èesku a Nìmecku). Zorganizovala 12 nemocnic, nìkolik domù péèe pro seòory a jiné. Stala se pøedchùdcem dnešních stanic péèe “Caritas”, které v tuto dobu pùsobí po celém Polsku. Matka Marie zemøela 14 listopadu 1872 v Nyse a byla pohøbena na Jeruzalémském høbitovì. Všednì byla nazývaná “milovanou matkou všech”, velikou z¡ enou Slezska XIX století a Slezskou samaritánkou. & Stanis³aw i Waleria Nabzdyk Franciszek Dendewicz Stanis³aw Nabzdyk urodzi³ siê 22 sierpnia 1902 roku w Lutogniewie ko³o Krotoszyna w Poznañskiem. W 1922 roku jako absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Poznaniu zg³osi³ siê do pracy w szkolnictwie na l¹sku. Uczy³ w Hajdukach Wielkich, gdzie pozna³ nauczycielkê Waleriê Augustynównê, swoj¹ przysz³¹ ¿onê. W 1926 roku m³odzi pobrali siê. Podczas pierwszego pobytu w Grabinie pozna³ ksiêdza Karola Kozio³ka, prezesa I Dzielnicy Zwi¹zku Polaków w Niemczech. W 1927 roku zosta³ kierownikiem szko³y podstawowej w Bielszowicach (dzi Ruda l¹ska), kierowa³ te¿ Dokszta³caj¹c¹ Szko³¹ Górnicz¹. Ukoñczy³ filiê Uniwersytetu Jagielloñskiego Instytut Pedagogiczny w Katowicach. Od 1924 roku by³ aktywnym cz³onkiem Zwi¹zku Obrony Kresów Zachodnich i Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1939 roku znalaz³ siê w Krakowie, a po powrocie na l¹sk w 1940 roku zosta³ aresztowany przez gestapo. Przebywa³ w obozach Dachau i Sachsenhausen oraz w Otmêcie w zak³adzie pracy przymusowej, gdzie nawi¹za³ kontakt z Armi¹ Krajow¹. W dniu 10 maja 1945 roku wraz z grup¹ organizatorów administracji polskiej przyjecha³ do Prudnika i zosta³ pierwszym po wojnie inspektorem szkolnym. Zorganizowa³ ca³e podstawowe i rednie szkolnictwo powiatu prudnickiego. Obok dzia³alnoci zwi¹zanej z owiat¹, Stanis³aw Nabzdyk za³o¿y³ powiatowy oddzia³ Zwi¹zku Nauczycielstwa Polskiego, organizacjê ZboWiD, Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich i Towarzystwo Mi³oników Ziemi Prudnickiej. Dzia³a³ tak¿e w Powiatowej Komisji Weryfikacyjnej oraz by³ cz³onkiem Komisji Ochrony Zabytków PTTK. Niestety, przywi¹zanie Nabzdyka do tradycyjnych wartoci patriotycznych i religijnych powodowa³o, ¿e by³ odsuwany od kolejnych stanowisk w okresie stalinowskim. Jego sytuacjê pogorszy³o wsparcie syna Zygmunta, który zosta³ ksiêdzem. Kolejno pozbawiono go stanowiska inspektora szkolnego, dyrektora szko³y, a wreszcie w 1953 roku zmuszono do przejcia na emeryturê. Po odwil¿y padziernikowej 1956 roku jego sytuacja uleg³a poprawie, nigdy jednak ju¿ nie odzyska³ stanowiska ani nale¿nej mu pozycji, wynikaj¹cej z dowiadczenia i zas³ug. W³¹czy³ siê jednak ponownie w dzia³alnoæ spo³eczn¹. Stan¹³ na czele komitetu staraj¹cego siê o odzyskanie dla oo. Franciszkanów kocio³a i klasztoru w PrudnikuLesie. Dzia³a³ w Towarzystwie Mi³oników Ziemi Prudnickiej. Prowadzi³ dzia³alnoæ publicystyczn¹ i pedagogiczn¹. Jest autorem dziesi¹tków artyku³ów rozproszonych w wielu ksi¹¿kach i prasie powiêconych historii ziemi prudnickiej. W 1965 roku zosta³ odznaczony Krzy¿em Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1972 Krzy¿em Komandorskim. Stanis³aw Nabzdyk by³ równie¿ wzorowym ojcem dziewiêciorga dzieci (omioro w³asnych i jeden przybrany syn). Ciê¿ka praca, lata wojny, pobyt w obozach koncentracyjnych, przeladowania czasów stalinizmu sprawi³y, ¿e zmar³ przedwczenie 23 wrzenia 1977 roku. Pochowany zosta³ na cmentarzu w Prudniku, a w kociele parafialnym pod wezwaniem w. Micha³a Archanio³a wmurowana zosta³a pami¹tkowa tablica jemu powiêcona. ' Waleria Nabzdyk urodzi³a siê 26 wrzenia 1901 roku w Grabinie. By³a czternastym dzieckiem Józefa Augustyna i Karoliny z domu £ukaszek. Jej ojciec by³ w³acicielem du¿ego gospodarstwa rolnego, restauracji, wieloletnim so³tysem Grabiny, cz³onkiem rady parafialnej, ³awnikiem w prudnickim s¹dzie. Z domu rodzinnego Waleria Augustyn wynios³a mi³oæ do polskoci. Ukoñczy³a szko³ê podstawow¹ w rodzinnej wsi, mimo ¿e mia³a du¿e trudnoci z porozumiewaniu siê po niemiecku. W 1915 roku wyjecha³a do brata do Saksonii. W czasie trwania pierwszej wojny wiatowej przebywa³a we Wroc³awiu, uczêszcza³a do prywatnego seminarium nauczycielskiego. Ukoñczy³a je w 1919 roku. Uzyska³a dyplom nauczycielski. Powróci³a na l¹sk i w³¹czy³a siê do polskiej akcji plebiscytowej. Pracowa³a w Polskim Komisariacie Plebiscytowym w Bytomiu. Jednoczenie by³a s³uchaczk¹ kursu nauczycielskiego. Na pocz¹tku maja 1921 roku mia³a wyjechaæ na dalsze studia do Krakowa. Wybuch³o trzecie powstanie l¹skie. Waleria Nabzdyk wyruszy³a na front. Zosta³a sanitariuszk¹. Nios³a pomoc medyczn¹ powstañcom z grupy Pó³noc, opatrywa³a rannych po bitwach o Górê wiêtej Anny, Lenicê, Kêdzierzyn. Wielokrotnie podczas walk stawa³a w obliczu mierci. Po zakoñczeniu powstania i podziale l¹ska miêdzy Niemcy a Polskê ukoñczy³a kurs dla nauczycieli polskich na l¹sku. Naucza³a w Chwa³owicach niedaleko Bytomia i Hajdukach (dzi Chorzów Batory). Po wyjciu za m¹¿ za Stanis³awa Nabzdyka, w zwi¹zku z funkcjonuj¹c¹ na l¹sku ustaw¹ celibatow¹ nauczycielek, przerwa³a pracê w 1926 roku i powiêci³a siê rodzinie i wychowaniu dzieci. W chwili wybuchu drugiej wojny wiatowej ponownie stanê³a do walki. By³a cz³onkiem podziemnej Armii Krajowej. Prze¿y³a dramat aresztowania mê¿a za dzia³alnoæ patriotyczn¹ i jego uwiêzienie w obozach koncentracyjnych. W 1945 roku powróci³a wraz z mê¿em w rodzinne strony. Pomaga³a mu budowaæ podstawy polskiego szkolnictwa. Pracowa³a spo³ecznie w Powiatowej Komisji Weryfikacyjnej, dzia³a³a w Zwi¹zku Powstañców l¹skich, uczy³a na kursach repolonizacyjnych. W okresie stalinowskim szykanowano j¹ w zwi¹zku z decyzj¹ syna o wst¹pieniu do seminarium duchownego. Na prze³omie lat piêædziesi¹tych i szeædziesi¹tych XX wieku ponownie powróci³a do pracy w szkole. By³a nauczycielk¹ religii. Dzia³a³a w Towarzystwie Mi³oników Ziemi Prudnickiej. Na prze³omie lat siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych by³a lektork¹ jêzyka niemieckiego w Wy¿szym Seminarium Duchownym l¹ska Opolskiego w Nysie. Wielokrotnie odznaczona licznymi orderami i medalami pañstwowymi. Pod koniec ¿ycia zosta³a laureatk¹ Nagrody im. Wojciecha Korfantego i Honorowym Obywatelem Prudnika. Zmar³a 5 lipca 1999 roku. Pochowana zosta³a na cmentarzu w Prudniku obok mê¿a Stanis³awa. By³a ostatnim ¿yj¹cym powstañcem l¹skim. Literatura: Encyklopedia powstañ l¹skich, Opole 1982. Nabzdyk S., Wypisy regionalne o ziemi prudnickiej, Prudnik 1985. Weigt A., Wiek Walerii Nabzdyk, w: Ziemia Prudnicka Rocznik 2002, Prudnik 2002. Stanis³aw und Waleria Nabzdyk Stanis³aw Nabzdyk wurde am 22. August 1902 in Lutogniew bei Krotoszyn im Gebiet Posen (poln. Poznañ) geboren. 1922 als Absolvent des Lehrerseminars in Posen meldete er sich zur Arbeit im Schulwesen in Schlesien. Er lernte in Hajduki Wielkie, wo er die Lehrerin Waleria Augustynówna kennen lernte, seine zukünftige Frau. 1927 wurde er Leiter der Grundschule in Bielszowice (heute Ruda l¹ska), er leitete auch die dazu lehrende Bergmannschule. Er beendete eine Filiale der Jagielloñski Universität das Pädagogische Institut in Kattowitz (poln. Katowice). Seit 1924 war er aktives Mitglied des Vereins des Schutzes der Westlichen Gebiete und der Gesellschaft der Volksleseräume. Nach dem Ausbruch des Krieges 1940 wurde er von der Gestapo festgenommen. Er hielt sich im Lager in Dachau und Sachsenhausen auf und im Arbeitslager in Otmêt, wo er Kontakt mit der ,,Armia Krajowa (Volksarmee) aufnahm. Am 10. Mai 1945 kam er mit einer Gruppe von Organisatoren der polnischen Administration nach Neustadt in Oberschlesien und wurde zum ersten Schulinspektor nach dem Krieg. Er organisierte das ganze Grundschul- und Mittelschulwesen des Bezirks Neustadt in Oberschlesien. Neben der Tätigkeit verbunden mit Bildung, gründete er eine Abteilung des polnischen Lehrervereins, die Organisation ZboWiD (Towarzystwo Ziem Zachodnich i Towarzystwo Mi³oników Ziemi Prudnickiej) die Gesellschaft der westlichen Gebiete und die Gesellschaft der Liebhaber der Gebiete Neustadt in Oberschlesien. Er wirke außerdem in der Bezirks Verifikations-Kommission und war Mitglied in der Kommission für Denkmalschutz PTTK. Leider war die Verbundenheit von Nabzdyk zu den traditionellen, patriotischen und religiösen Werten der Grund dafür, dass er nacheinander von seinen Stellen entlassen wurde. Das war in der Stalinzeit, letztendlich war er gezwungen in den Ruhestand zu gehen. Nach einer politischen Auflockerung im Oktober 1956 besserte sich die Situation wieder, aber er bekam keine seiner Stellen wieder oder seine im zustehende Position, die sich aus seiner Erfahrung und seinen Verdiensten ergab. Er nahm aber wieder am gesellschaftlichen Leben teil. Er führte sogar eine publizistische und pädagogische Tätigkeit. Er ist Autor zahlreicher verstreuter Artikel in vielen Büchern und Presseberichten, die der Geschichte des Gebietes Neustadt in Oberschlesien gewidmet waren. 1965 wurde er mit einem Orden geehrt (Krzy¿ Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski) und 1972 mit dem Kommandanten Kreuz (Krzy¿ Komandorski). Er starb viel zu früh am 23. September 1977. Er wurde auf dem Friedhof in Neustadt begraben. In der Kirche des Heiligen Erzengel Michael wurde ihm eine Gedenktafel gewidmet. Waleria Nabzdyk wurde am 26. September 1901 in Grabina geboren. Aus dem Elternhaus nahm Waleria Augustyn die Liebe zu Polen mit. Sie beendete die Grundschule in ihrem heimatlichen Dorf und 1915 fuhr sie zu ihrem Bruder in Sachsen. Während des I. Weltkriegs befand sie sich in Breslau und lernte in einem privaten Lehrerseminar, das sie 1919 mit einem Lehrertitel beendete. Sie kehrte nach Schlesien zurück und nahm an dem polnischen Plebiszit teil. Als der dritte schlesische Aufstand ausbrach, ging Waleria an die Front und wurde Sanitäterin. Nach dem Ende des Aufstands und der Teilung Schlesiens zwischen Deutschland und Polen beendete sie einen Kurs für polnische Lehrer in Schlesien. Sie lehrte in Chwa³owice, nicht weit von Beuten (poln. Bytom) und Hajduki (heute Chorzów Batory) entfernt. Nachdem sie Stanis³aw Nabzdyk heiratete, musste sie ihre Arbeit 1926 unterbrechen, denn in Schlesien wirkte zu dieser Zeit ein Zölibatgesetz für Lehrerinnen. Sie widmete sich ihrer Familie und der Erziehung der Kinder. Als der zweite Weltkrieg ausbrach stellte sie sich erneut um Kampf. Sie war Mitglied der Untergrundorganisation Armia Krajowa (Volksarmee). 1945 kehrte sie mit ihrem Mann in die Heimat zurück. Sie half ihm die Basis des polnischen Schulwesens aufzubauen. Sie arbeitete für die Gesellschaft und unterrichtete auf Repolnisierungskursen. Mitte der 50. und 60. Jahre des 20. Jahrhunderts kehrte sie wieder in die Schule zurück und lehrte Religion. Sie nahm aktiv an den Tätigkeiten der Gesellschaft der Liebhaber der Gebiete Neustadt in Oberschlesien teil. Sie wurde mehrmals mit Abzeichen und National-Medaillen ausgezeichnet. Am Ende ihrer Lebzeiten wurde sie Preisträgerin des Wojciech Korfanty Preises und Ehrenbürgerin von Neustadt in Oberschlesien. Sie starb am 5. Juli 1999 und wurde auf dem Friedhof in Neustadt in O. neben ihrem Mann Stanis³aw beigesetzt. Sie war die letzte lebende Zeugin des schlesischen Aufstandes. Stanislav a Walerie Nabzdyk Stanislav se narodil 22. srpna 1902 r. v Lutognievu u Krotoszyna v poznaòském kraji. V roce 1922 absolvent uèitelského studie v Poznani se pøihlásil do práce ve Slezsku, kde poznal uèitelku Walerii Augustynovou svojí budoucí manz¡ elku. V roce 1927 se stal øeditelem základní školy v Bielszowicích, kde vedl také hornickou školu. Pozdìjí ukonèil také pedagogický institut v Katowicích. Od roku 1924 aktivním èlenem „Svazu ochrany obèanù západního pohranièí a Spoleènosti lidových èitáren“. Po vypuknutí války v roce 1940 byl zatèen gestapem. Byl vìznìn v koncentraèních táborech: Dachau a Sachsenhausen a také v Otmetu na nucených prácích, kde navázal styk s Armia Krajowa (ilegální voj. organizace, vedená londýnskou vládou). Dne 10 kvìtna 1945 r. spoleènì se skupinou organizátorù polské administrace pøijel do Prudnika a byl zamìstnán jako školní inspektor. Organizoval celé základní a støední školství prudnického okresu Kromì toho St. Nabzdyk zaloz¡ il Okresní svaz polského uèitelství, organizaci Zbovid a spoleènost milovníku prudnického kraje. Pùsobil také v rùzných okresních komisích. K vùli jeho národnostním a náboz¡ enským pøesvìdèením byl pøinucený odejit do dùchodu. Po zlepšení politické situace v roce 1956 se však uz¡ nevrátil na pozici, kterou mìl hned po válce, ale zaèal pùsobit spoleèenský a vedl publicistickou a pedagogickou èinnost. Je autorem desítek èlánku v knihách a tisku, které jsou vìnované prudnickému kraji a jeho dìjinám. V roce 1965 byl vyznamenán „Krzy¿ kawalerski orderu odrodzenia Polski“ (Rytíøský køíz¡ -st.vyznamenání), a v roce 1972 Køíz¡ em Komandorským. Zemøel 23. záøí 1977. Byl pohøben na høbitovì v Prudniku, a v kostele sv. Michala Archandìla byla vezdìna památná tabule. Walerie Nabzdyk se narodila 26. záøí 1901 r. v Grabinì. Rozená Walerie Augustynová milovala polskou øeè. Ukonèila základní školu v rodné obci a v roce 1915 odjela k bratrovi do Saska. Za I svìtové války bydlela ve Wroclavi kde studovala pedagogickou školu, kterou ukonèila v 1919r. a získala diplom uèitele. Vrátila se do Slezska. Kdyz¡ vypuklo III Slezské povstání, Walerie Nabzdyk plnila sluz¡ bu na frontu jako sanitáøka. Po ukonèení slezského povstání a rozdìlní Slezska mezi Nìmecko a Polsko, ukonèila pedagogický kurs pro polské uèitele ve Slezsku. Vyuèovala ve Chwalovicích a Chajdukach, dnešní Chorzów. Kdyz¡ se vdala za Stanislava Nabzdyka, kvùli uèitelskému celibátu ve Slezsku, musela pøerušit práci v roce 1926 a zaèala se vìnovat rodinì a výchovì dìti. Kdyz¡ zaèala II svìtová válka zase se stalá se èlenkou „Armii Krajowej“. V roce 1945 se vrátila spoleènì s manz¡ elem do rodného Prudnika. Pomáhala manz¡ elovi pøi organizování polského školství. Pracovala spoleèenský a vedla repolonizaèní kursy. Na pøelomu 50–60 let XX století se vrátila do školy, kde vyuèovala náboz¡ enství. Vedla aktivní èinnost ve spoleènosti milovníkù prudnického kraje. Mnohokrát byla vyznamenaná státními medaliemi. Ke konci z¡ ivota se stalá laureátkou ceny jménem Wojtìcha Korfanty a honorovaným obèanem Prudnika. Zemøela 5. èervence v roce 1999 a byla pohøbena vedle manz¡ ela Stanislawa. Byla posledním z¡ ijícím slezským povstalcem. ! Jan Nepomucen Franciszek Dendewicz wiêty Jan urodzi³ siê w Pomuku (Nepomuku) ko³o Pilzna. Rok jego przyjcia na wiat nie jest dok³adnie znany. Przypuszcza siê, ¿e by³o to miêdzy rokiem 1340 a 1350. Pierwsza cis³a wiadomoæ o nim pochodzi z roku 1370. Figuruje on wtedy jako kleryk zatrudniony w charakterze notariusza w kurii biskupiej w Pradze. W roku 1380 zosta³ wywiêcony na kap³ana i otrzyma³ probostwo przy kociele w. Gaw³a w Pradze. Jan studiowa³ w Pradze i w Padwie. Po uzyskaniu tytu³u doktora prawa powróci³ do Pragi i zosta³ mianowany kanonikiem proboszczem przy kolegiacie w. Idziego, a dwa lata póniej kanonikiem proboszczem przy kociele w. Piotra i Paw³a w Wyszechradzie. W roku 1390 arcybiskup mianuje Jana archidiakonem i proboszczem w Saaz, a nastêpnie powo³a³ Jana na swojego wikariusza gePomnik Jana Nepomucena neralnego. W tym czasie w Czechach panowa³ Waw £¹ce Prudnickiej c³aw IV Luksemburczyk. Znany by³ ze swej niechêci do Rzymu, ale szczególny gniew ¿ywi³ król wobec arcybiskupa, znanego z gorliwoci pasterskiej. W konflikt króla z arcybiskupem zosta³ wplatany równie¿ Jan Nepomucen. Król zaprosi³ biskupa wraz z kapitu³¹ na dwór królewski w Pradze. Kiedy duchowni przybyli, król po krótkim aresztowaniu, kaza³ puciæ wolno biskupa, a aresztowaæ Jana Nepomucena. Poddano go wyszukanym mêkom. wiadkowie stwierdzili, ¿e sam król bra³ udzia³ w tych katuszach, aby w ten sposób nasyciæ ¿¹dzê zemsty na Janie i biskupie, którego ten by³ praw¹ rêk¹. Po bestialskich torturach na wpó³ ¿ywego Jana zrzucono w nocy z mostu Karola IV do We³tawy. Sta³o siê to ok. 20 marca 1393 roku. Cia³o Jana znaleziono dopiero po kilkunastu dniach, 17 kwietnia, i pochowano je w kociele w. Krzy¿a w pobli¿u rzeki. Potem przeniesiono jego miertelne szcz¹tki do grobowca pod katedr¹. W latach póniejszych pojawi³a siê wiadomoæ, ¿e w. Jan Nepomucen zgin¹³ w obronie tajemnicy spowiedzi. Pierwsza informacje o tym poda³ w swojej Kronice historyk austriacki Tomasz Ebendorfer z Haselbach (ok. 1450). Napisa³ on, ¿e wiêty by³ indagowany przez króla w sprawie wydania grzechów jego ma³¿onki, której Jan by³ spowiednikiem. Historyk ten s³ysza³ o tym w Pradze, kiedy tam siê znalaz³ w roku 1433. Cia³o wiêtego spoczywa obecnie w katedrze w. Wita w Pradze. Jego proces beatyfikacyjny rozpocz¹³ siê w roku 1710 i po 19. latach w 1729 r. papie¿ Benedykt XIII zaliczy³ go w poczet wiêtych. w. Jan Nepomucen jest patronem dobrej spowiedzi, a na l¹sku patronem chroni¹cym od ¿ywio³u wody i opiekunem mostów. Rzeby, figury z jego podobizn¹ wystêpuj¹ po obu stronach granicy i wiadcz¹ o dawnym zaniku granicy w sferze religijnej. " Jan Nepomuk Der heilige Jan wurde in Pomuk (Nepomuk) bei Pilzen geboren. Das Geburtsjahr ist nicht genau bekannt. Man nimmt an, dass es zwischen 1340 und 1350 war. Eine erste konkrete Erwähnung stammt aus dem Jahr 1370. Er wird beschrieben als Geistlicher, der als Notar in der Bischofskurie in Prag beschäftigt ist. 1380 wurde er zum Priester geweiht und diente in der Kirche des heiligen Gawe³ in Prag. Jan studierte in Prag und Padua. Nachdem er den Doktortitel erhielt kehrte er nach Prag zurück und wurde zum Kanoniker und Priester im Kollegial des heiligen Idzi ernannt und zwei Jahre später zum Kanoniker und Priester in der Kirche des heiligen Petrus und Paulus in Wyszechrad. 1390 ernannte ihn der Erzbischof zum Erzdiakon und Priester in Saaz und anschließend wurde er zum Generalvikar. Zu der Zeit herrschte in Tschechien Wac³aw IV der Luxemburger. Er war bekannt für seine negative Einstellung zu Rom aber besonders mochte er den Erzbischof nicht, der für seine Frömmigkeit bekannt war. In den Konflikt zwischen den König und den Erzbischof geriet auch Jan Nepomuk. Der König lud den Erzbischof mit seiner Begleitung an den königlichen Hof in Prag ein. Als die Geistlichen ankamen, ließ sie der König festnehmen, ließ den Erzbischof frei und befahl Jan Nepomuk festzuhalten. Man folterte ihn. Zeugen meinen, das der König persönlich an der Folterung teilnahm, um sich so an Jan und dem Bischof zu rächen. Jan war die rechte Hand des Bischofs. Nach einer grausamen Folter warf man den halblebendigen Jan von der Brücke von Karol IV in den Fluss We³tawa. Das geschah um den 20. März 1393. Den Körper von Jan fand man erst nach einigen Tagen, am 17. April und begrub ihn in der Kirche des heiligen Kreuzes in der Nähe des Flusses. Später wurden seine sterblichen Überreste in das Grabmal unter der Kathedrale gebracht. Einige Jahre später wurde die Nachricht verbreitet, dass der Heilige Jan Nepomuk in Verteidigung des Beichtgeheimnisses sterben musste. Der österreichische Historiker Thomas Ebendorfer aus Haselbach schrieb, dass der Heilige Jan vom König gezwungen wurde die Sünden seiner Frau, deren Beichtvater Jan war, preiszugeben. Die sterblichen Überreste des Heiligen ruhen heute in der Kathedrale des heiligen Wit in Prag. Sein Beatifikationsprozess begann im Jahre 1710 und nach 19. Jahren, 1729 zählte ihn Papst Benedikt XIII zu den Heiligen. Der heilige Jan Nepomuk ist der Schutzheilige der guten Beichte und in Schlesien der Schutzheilige, der vor Wasser schützt und der Beschützer der Brücken. Skulpturen und Figuren, die ihn darstellen sollen, kommen auf beiden Seiten der Grenze vor und zeugen von der alten Verwischung der Grenzen auf der religiösen Ebene. Svatý Jan Nepomucký Svatý Jan se narodil v Nepomucku u Plznì. Pøesnì se neví, ve kterém roce to bylo. Ale domnívá se, z¡ e mezi rokem 1340 a 1350. První pøesná informace je z roku 1370. Je znám jako mladý knìz, který pracoval jako veøejný notáø na Biskupství v Praze. V roce 1380 byl vysvìcen na knìze a byl mu pøidìlen farní úøad v kostele Svaté Víta v Praze. Po získání titulu doktora práv v italském Padovì byl jmenován kanovníkem – faráøem v Kostele svatého Petra a Pavla na Vyšehradì. V roce 1390 arcibiskup jmenoval Jana ¡ atci a dále jmenoval Jana svým generálním vikáøem. V tomto arcijáhenem a faráøem v Z období vládl v Èechách Václav IV. Luxemburg. Byl znám z toho, z¡ e nemìl pøíliš v lásce Øím, ale hlavnì nemìl rád arcibiskupa, proto ho pozval k sobì na královský dvùr do Prahy spoleènì i jeho kapitulou. Všichni zùstali zatèení a pak byl veznìn pouze Jan, kterého # muèili a jehoz¡ tìlo bylo 17. dubna 1373 svrz¡ eno z kamenného mostu do Vltavy. Janovo tìlo se zachytilo na pravém bøehu Vltavy, kde ho nalezli cyriáti z nedalekého kláštera, a ti Jana pohøbili. Pozdìji se ukázala informace, z¡ e Jan Nepomucký zahynul pro ochranu zpovìdního tajemství. Rakouský historik Tomas Eben Dorfer napsal, z¡ e Svatý Jan byl potrestán králem kvùli neprozrazení zpovìdního tajemství královny. Tìlo svatého Jan je uloz¡ eno v Chrámì svatého Víta v Praze. Dne 31. kvìtna 1721 papez¡ Inocenc XIII prohlašuje Jana Nepomuckého za blahoslaveného, a 19. bøezna 1729 papez¡ Benedikt XIII prohlašuje Jana Nepomuckého za svatého. Svatý Jan Nepomucký je povaz¡ ován za patrona vod a mostù. Sochy a figurky s jeho podobiznami se nacházejí po obou stranách polsko-èeské hranice. $ Ksi¹¿ê biskup Franciszek Ludwik von Neuburg Kazimierz Staszków Pontyfikat Jana Paw³a II trwa³ 26 lat i nale¿a³ do najd³u¿szych w historii papiestwa. Niewielu z nas zdaje sobie sprawê, ¿e pontyfikat biskupa wroc³awskiego i ksiêcia nyskiego Franciszka Ludwika von Neuburg trwa³ 49 lat, i je¿eli siê nie mylê, nale¿a³ do najd³u¿szych w historii kocio³a katolickiego, a na pewno by³ najd³u¿szy w diecezji l¹skiej. Franciszek Ludwik von Neuburg urodzi³ siê 24 lipca 1664 r. w Pfalz nad Renem. Pochodzi³ ze znanej w ówczesnej Europie rodziny ksi¹¿êcej, która mia³a powi¹zania z wielkimi rodami europejskimi. Jego siostra Eleonora by³a ¿on¹ cesarza austriackiego Leopolda I. Jako dziecko przebywa³ na dworze cesarskim we Wiedniu, gdzie oswaja³ siê z ¿yciem dworskim, co mia³o zdecydowany wp³yw na jego dalsze ¿ycie. Od urodzenia przeznaczony by³ do stanu duchownego. W czternastym roku ¿ycia otrzyma³ ni¿sze wiêcenia kocielne diakonat. Wroc³awska kapitu³a katedralna, pomimo m³odego wieku (mia³ wówczas 19 lat), wybra³a go 3 lipca 1683 r. na biskupa. Do czasu osi¹gniêcia przez niego 30 lat diecezj¹ mia³ zarz¹dzaæ biskup Karol Neander. Cesarz powierzy³ mu urz¹d namiestnika l¹ska, a po mierci brata Ludwika Antoniego w 1699 r. zosta³ wielkim mistrzem zakonu niemieckiego (krzy¿ackiego), którego siedzib¹ by³ wówczas Bruntal. Mimo tych wielkich koligacji i koneksji szczególnie upodoba³ sobie Wroc³aw i Nysê, i w tych miastach pozostawi³ najwiêkszy lad. By³ typowym biskupem doby baroku, którego historia zaliczy³a do wybitnych w³odarzy diecezji. Do rekatolizacji l¹ska przyczyni³ siê bardziej jako cz³owiek wiecki ni¿ duchowny. Zmar³ 18 kwietnia 1732 r. we Wroc³awiu. Pochowano go w ufundowanej przez niego kaplicy Bo¿ego Cia³a, zwanej Elektorsk¹. Ca³y swój maj¹tek zapisa³ w testamencie na cele charytatywne. By³ wielkim mi³onikiem i mecenasem sztuki. Otoczy³ siê licznym, blisko 100-osobowym dworem, w którym wyj¹tkowe miejsce zajmowali wielcy artyci epoki. Byli to miêdzy innymi: malarze Micha³ Wilmann, Karol Dankwart, bracia Feliks i Tomasz Schefflerowie, architekci Micha³ Klein i Krzysztof Tausch oraz w³oscy sztukatorzy Albert i Antoni Albuzzi. Mimo up³ywu czasu i wielu wojen, jakie przetoczy³y siê przez l¹sk, pozosta³a po nim spucizna jest imponuj¹ca. Bez w¹tpienia nale¿¹ do niej najcenniejsze zabytki ksiêstwa nyskiego. Na pierwszy plan wysuwaj¹ siê: Pa³ac Biskupi w Nysie, którego budowa trwa³a blisko 116 lat a zosta³a ukoñczona w 1729 r. dziêki zdecydowanym dzia³aniom biskupa. Obecnie mieci siê w nim nyskie muzeum. Drug¹ budowl¹ jest koció³ w. Piotra i Paw³a (Bo¿ogrobców) z bezcennymi polichromiami iluzjonistycznymi, oraz przylegaj¹cy do niego klasztor. W jego czasach powsta³a równie¿ fontanna Trytona. Niestety, nie dotrwa³y do naszych czasów dwie z jego najwspanialszych i najwiêkszych nyskich fundacji. By³y to: Szpital wiêtej Trójcy, zwany równie¿ Now¹ Budowl¹ Elektorsk¹, który znajdowa³ siê w miejscu dzisiejszego pl. M. Kopernika. By³a to najwiêksza budowla w Nysie, w której znalaz³y miejsce wszystkie szpitale i ochron- % ki, a ukoñczono j¹ w 1736 r. Jej los okaza³ siê tragiczny, gdy¿ w 4 lata po wybudowaniu, na rozkaz austriackiego komendanta miasta zosta³a zburzona w zwi¹zku z ze zbli¿aj¹cymi siê do Nysy wojskami pruskimi pod wodz¹ Fryderyka II. Jak¿e wspania³a musia³a byæ, skoro po ponad 264 latach od jej zniszczenia historycy architektury i sztuki ci¹gle do niej nawi¹zuj¹. Drug¹ fundacj¹ by³ wspania³y barokowy ogród za³o¿ony 1702 r., (dzisiaj jest tu restauracja Redos). Niestety, w 1741 r. zosta³ zniszczony, w zwi¹zku z budow¹ nowych fortyfikacji przez Fryderyka II. Do wyj¹tkowych dzie³ biskupa zaliczyæ nale¿y równie¿ wspania³y barokowy koció³ w. Miko³aja w Otmuchowie, z malaturami wykonanymi przez Karola Dankwarta, który jest autorem polichromii w bazylice jasnogórskiej. Fundacji biskupa jest równie¿ Dolny Zamek w Otmuchowie (dzi siedziba Urzêdu Miasta), dla biskupa wzniesiono pa³acyk myliwski w Zwierzyñcu, pierwsz¹ tego typu barokow¹ budowlê na l¹sku. Oprócz wymienionych fundacjach mo¿na wymieniaæ jeszcze du¿o innych. Na zakoñczenie dodam, ¿e w 1702 r. ufundowa³ we Wroc³awiu akademiê jezuick¹, s³ynn¹ Leopoldinê, przekszta³con¹ w 1811 r. w Pruski Uniwersytet Królewski, w miejsce którego po 1945 r. powsta³ Uniwersytet Wroc³awski. Literatura: Poczet biskupów wroc³awskich ks. Józef Pater Wydawnictwo DTSK Silesia Wroc³aw 2000 Z dziejów wroc³awskiego kocio³a ks. Józef Pater Muzeum Archidiecezjalne Wroc³aw 1997 Miasto Nysa Szkice Monograficzne praca zbiorowa Instytut l¹ski w Opolu 1970 Prinz Bischof Friedrich Ludwig von Neuburg Friedrich Ludwig von Neuburg wurde am 24. Juli 1664 in der Pfalz am Rhein geboren. Er stammte aus einer damals in Europa bekannten adeligen Familie, die Verbindungen zu den großen europäischen Adelsfamilien hatte. Als Kind hielt er sich am kaiserlichen Hof in Wien auf, wo er sich mit dem Leben am Hof vertraut machte, was einen klaren Einfluss auf sein weiteres Leben hatte. Von Geburt an, sollte er dem geistlichen Stand angehören. Mit 14 Jahren erhielt er die niedere Kirchenweihe Diakonat und mit 19 Jahren wurde er zum Bischof gewählt. Bis zu seinem 30. Lebensjahr sollte aber Bischof Karol Neander die Diözese verwalten. Der Kaiser vertraute Neuburg das Amt des Statthalters in Schlesien an und nach dem Tod seines Bruders Ludwig Anton 1699 wurde er zum großen Meister des deutschen Kreuzritterordens, der seinen Sitz damals in Bruntal hatte. Trotz dieser wichtigen Verwandtschaft und Verbindungen favorisierte der Prinz besonders Breslau und Neisse. Er gehörte zu den typischen Bischöfen des Barock, deren Pontifikat 49 Jahre dauerte und somit zu den längsten in der Geschichte der katholischen Kirche zählt, auf jeden Fall war es die längste Amtszeit in der schlesischen Diözese. Zur Rekatholisation von Schlesien leistete er mehr als Mitmensch denn als Geistlicher. Er starb am 18. April 1732 in Breslau. Er war ein großer Liebhaber und Mäzen der Kunst. Sein Nachlass zu dem die kostbarsten Denkmäler des Neisser Herzogtums gehören ist beeindruckend. Auf den ersten Platz kommt: das Bischofsschloss in Neisse, die St. Petrus und Paulus Kirche (Bo¿ogrobców) mit Illusions-Polichromien von unschätzbarem Wert und das nebenstehende Kloster. Zu seinen Lebzeiten entstand auch die Triton-Fontäne. Leider gibt es die zwei prächtigsten und größten Neisser Stiftungen nicht mehr. Dazu gehörten: das Krankenhaus der Heiligen Dreifaltigkeit, auch genannt der neue ,,Freie Wahl Bau sowie der Garten im Barockstil, der 1702 entstand und 1741 zerstört wurde durch den Bau neuer & Wehranlagen durch Friedrich II. Zu den anderen Bauten des Bischofs gehören: die barocke Kirche zum heiligen Nikolaus in Otmuchów, die Niedere Burg in Otmuchów, das Jagdschlösschen in Zwierzyniec, der erste barocke Bau dieser Art in Schlesien. 1702 stiftet er die Jesuitenakademie in Breslau, die berühmte Leopoldina, die 1811 in die Königliche Preußische Universität umgewandelt wurde und die später 1945 zur Breslauer Universität wurde. Kníe biskup Frantiek Ludwik von Neuburg František Ludwik von Neuburg se narodil 24. èervence 1664 r. v Pfalz nad Rýnem. Pocházel ze známé tehdy v Evropì kníz¡ ecí rodiny spojené s velkými evropskými rody. Velký vliv na nìho mìl pobyt na císaøském dvoøe ve Vídni, kde se uèil pánskému z¡ ivotu. Od narození byl jeho z¡ ivot pøedurèen duchovnímu stavu. Ve ètrnácti letech dosáhl niz¡ šího duchovního svìcení a v devatenácti byl zvolen biskupem. Do jeho tøiceti let správcem diecézi byl urèen však biskup Karol Nenader. Císaø povìøil Neubergu úøad místodrz¡ ícího ve Slezsku a po smrti bratra Ludvika Antonína v 1699 roce se stal velmistrem nìmeckého køiz¡ áckého øádu se sídlem v Bruntálu. Mimo tìchto velkých konejší a stykù obzvlášt si oblíbil Vroclav a Nysu. Byl typickým barokním biskupem, jehoz¡ pontifikát trvající 49 let patøil k nejdelším v dìjinách katolického kostela a také slezské diecéze. K rekatolizaci Slezska pøispìl spíše jako èlovìk svìtský nez¡ duchovní. Zemøel 18. dubna 1732 ve Vroclavi. Byl velkým ctitelem a mecenášem umìní. Zanechal po sobì impozantní sbírku nejcennìjších pamìtihodností nyského knìz¡ ství. Patøí k nim Biskupský Palác v Nyse, kostel sv. Petra a Pavla s vzácnými ilusionistickými polychromy a pøilehající k nìmu klášter. Známá je také z jeho doby Tritonová fontána. Bohuz¡ el nezachovaly se do dnešní doby dvì z jeho nejvìtších a nejcennìjších nyských nadací a to Nemocnice Sváté Trojice, zvané také Novou Elektorskou Budovou, a barokní zahrada s 1702 r. znièena v 1741 r. pøi stavbì nové fortifikace za vlády Fryderyka II. Další známá biskupova díla: barokní kostel sv. Mikuláše v Otmuchovì, Dolní Hrad v Otmuchovì, myslivecký zámeèek ve Zvìøinci – první barokní stavba toho typu ve Slezsku. V 1702 roce zaloz¡ il ve Vroclavi jezuitskou akademií, slavnou Leopoldinu, pøedìlanou v 1811 roce na Prušáckou Královskou Universitu a po 1945 na Vroclavskou Universitu. ' Josef Obeth kamienna historia polsko-czeskiego pogranicza Pawe³ Szymkowicz, Piotr Chrobak Spaceruj¹c po Parku Smetany (Smetanovych sadach) w Jeseniku lub zmierzaj¹c tamtêdy niebieskim szlakiem do restauracji myliwskiej Køíz¡ový vrch, mijamy wspania³y, potê¿ny pomnik, powiêcony twórcy wspó³czesnego wodolecznictwa Vincentemu Priessnitzovi. Jego autorem jest Josef Obeth, rzebiarz, którego dzie³a mo¿emy znaleæ równie¿ w Polsce. Artysta urodzi³ siê 15 lipca 1874 r., w s¹siaduj¹cej z Giera³cicami wsi Terezín ko³o MikuPomnik V. Priessnitza w parku miejskim lovic. Jego ojciec, Franz Obeth, dziêki szeciow Jeseniku letniej s³u¿bie w austriackiej marynarce, wietnie pozna³ niemal ca³y wiat. Dzisiaj wydaje siê to niemo¿liwe, ze wzglêdu na brak dostêpu Austrii do morza, ale przecie¿ w czasach monarchii Austro-Wêgierskiej ca³e chorwackie wybrze¿e, a do pewnego momentu równie¿ pó³nocne wybrze¿e dzisiejszych W³och, le¿a³y w granicach pañstwa Habsburgów. Opowieci z morskich podró¿y zawsze robi³y olbrzymie wra¿enie na m³odym Obethcie. Matka artysty, Teresa Ehrlich, pochodzi³a natomiast z Kolnovic, dzisiaj niewielkiej miejscowoci, któr¹ obje¿d¿amy w drodze z G³ucho³az do Giera³cic. To w³anie w odziedziczonym przez ni¹ gospodarstwie osiad³a rodzina Obethów. We wrzeniu 1887 r. Josef Obeth rozpocz¹³ naukê w otwartej przed dwoma laty szkole kamieniarskiej w pobliskich Supikovicach. Mia³ wówczas 13 lat. W tym samym czasie nastêpca Vincenza Priessnitza w jesenickim uzdrowisku, dr Josef Schindler, postanowi³ zainwestowaæ swe oszczêdnoci w maj¹tek Gross Kunzendorf wraz z tamtejszym kamienio³omem marmuru. Wie ta, to dzisiejsze Velke Kunìtice, po³udniowa czêæ S³awniowic przedzielonych w 1742 r. granic¹ prusko-austriack¹. Na zarz¹dcê swych nowych dóbr wybra³ w³anie Franza Obetha. Ten natomiast czêsto bra³ do pracy m³odego Josefa, który poznawa³ tam wszystkie tajniki kamienia, i to co mo¿na z niego wyczarowaæ przy pomocy m³ota i d³uta. Doktor Schindler nosi³ siê z zamiarem utworzenia w Velkich Kunìticach zdrojowiska, które by³oby fili¹ uzdrowiska na Gräfenbergu. Z tego te¿ powodu czêsto to miejsce odwiedza³, i za ka¿d¹ wizyt¹ móg³ obserwowaæ m³odego Obetha, który tworzy³ w kamieniu ró¿ne, jeszcze nieudolne, chocia¿ ³adne i oryginalne rzeby. Doceniaj¹c jego talent, postanowi³ wys³aæ go na swój koszt na studia do Rzymu. Niestety niespodziewana mieræ hojnego mecenasa, tu¿ przed ukoñczeniem przez Obetha supikovickiej szko³y, postawi³a mo¿liwoæ jego wy¿szych studiów pod olbrzymim znakiem zapytania. Pierwszy rok z zawodem w rêku musia³ przepracowaæ jako asystent w Supikovicach. Na szczêcie jego ojciec, za punkt swego honoru przyj¹³ skierowanie syna na akademiê. Tylko dziêki niemu Josef Obeth, w 1891 r., rozpocz¹³ studia na Pañstwowej Szkole Rzemielniczej w Wiedniu, a rok póniej by³ ju¿ studentem Akademii Sztuk Piêknych równie¿ w stolicy cesarstwa. Na wiedeñskiej Akademii jego opiekunami byli min. profesorowie Kasper von Zumbusch oraz Edmund Hellmer. Pierwszy z nich uwa¿any jest za jednego z ostatnich przedstawicieli stylu klasycystycznego, widocznego jeszcze w jego obrazach cesarzowej Marii Teresy oraz Ludwiga van Beethovena, natomiast w dzie³ach drugiego profesora, oprócz neobaroku widoczne s¹ ju¿ pierwsze cechy naturalizmu. Jednym z jego najbardziej znanych dzie³ jest rzeba arcyksiêcia Eugeniusza Sabaudzkiego znajduj¹ca siê w wiedeñskim kociele w. Stefana. Monumentalizm dzie³ swych profesorów nie pozosta³ bez wp³ywu na twórczoæ Obetha. Akademickie wakacje spêdzane by³y przez Obetha bardzo twórczo. W 1896 r. pomaga³ w Budapeszcie przy powstaj¹cym tam, w ramach milenium pañstwa wêgierskiego, pomniku w. Stefana, natomiast rok póniej, pomóg³ swemu koledze, wybitnemu ju¿ wówczas rzebiarzowi Adolfowi Hildebrandtowi, przy kamiennej fontannie Wittelsbachów w Monachium. Po ukoñczeniu studiów, Obeth stan¹³ przed typowym dla absolwentów problemem co robiæ dalej? Z pomoc¹ przysz³o cesarskie Ministerstwo Wyznañ, które zleci³o m³odemu artycie wykonanie kilku rzeb do kocio³a gimnazjalnego w Vidnavie. Dziêki temu Obeth móg³ powróciæ w rodzinne strony. Pod opiek¹ prof. Zumbuscha, jeszcze w Wiedniu rozpocz¹³ prace nad otrzymanym zleceniem. Mia³y to byæ rzeby: Widzenie w. Franciszka wed³ug obrazu XVII-wiecznego hiszpañskiego malarza Bart³omieja Murilla, oraz postacie dwóch cherubinów. Do wykonania rzeby w. Franciszka Obeth wybra³ marmur z kamienio³omów w Laasar w Tyrolu, cherubini wyrzebieni zostali natomiast w granicie. Dzie³o ukoñczone zosta³o w 1902 r. Kolejne zlecenie jeszcze bardziej zwi¹zane by³o z rodzinnymi stronami rzebiarza. Ju¿ od wielu lat dyskutowano w Jeseniku o koniecznoci wybudowania pomnika twórcy wodolecznictwa i za³o¿yciela tamtejszego uzdrowiska Vincenza Priessnitza. Okazj¹ mia³a byæ 100-rocznica jego urodzin. Powo³any w 1897 r. komitet budowy pomnika, sk³adaj¹cy siê g³ównie z przedstawicieli miejscowego rodowiska lekarskiego oraz twórców kultury, planowa³ w zwi¹zku z tym sfinalizowanie zamierzenia w padzierniku 1899 r., jednak przeci¹gaj¹ca siê zbiórka pieniêdzy oraz rozbie¿noci co do projektu i miejsca jego realizacji, sprawi³y, ¿e dopiero w 1902 r. sporód nades³anych koncepcji wyprano projekt Josefa Obetha. Jeszcze d³u¿sza, bo a¿ siedmioletnia droga wiod³a od przyjêcia projektu do jego realizacji. Tym razem winna by³a ludzka zawiæ. Ju¿ w momencie odbierania przez Obetha pierwszej nagrody, pojawi³y siê g³osy o mo¿liwoci odebrania przez rzebiarza zaliczki i braku realizacji dzie³a. Podobnych g³osów jeszcze bardziej krzywdz¹cych dla artysty by³o wiêcej. Do podpisania umowy pomiêdzy Komitetem Budowy Pomnika a Obethem dosz³o dopiero w maju 1904 r. Dzie³o gotowe by³o natomiast a¿ piêæ lat póniej. Jego uroczyste ods³oniêcie odby³o siê 25 lipca 1909 r. Uczestniczy³o w tym wiele wybitnych osobistoci. Koñcowy efekt zachwyci³ wszystkich. Od razu zosta³ okrzykniêty dzie³em wybitnym i jednym z oryginalniejszych jakie powsta³y w tym czasie na terenie ca³ej monarchii. Pomnik bêd¹cy tzw. rzeb¹ grupow¹ ma 10 m szerokoci, 5 metrów wysokoci 6 metrów g³êbokoci. Jego olbrzymie rozmiary t³umacz¹, dlaczego prace nad ukoñczeniem ca³oci trwa³y tak d³ugo. W centralnym miejscu znajduje siê postaæ Priessnitza o wysokoci 2,85 m po jego prawej stronie znajduje siê rzeba bêd¹ca alegori¹ choroby. Oprócz trzech nienaturalnie powykrzywianych ludzkich postaci przedstawione s¹ tam równie¿ kontuzjowane zwierzêta. Wszystkie wydaj¹ siê byæ wpatrzone w postaæ jesenickiego twórcy wodolecznictwa. Natomiast po stronie lewej przedstawione s¹, pe³ne si³y witalnej, postacie mê¿czyzny i kobiety z dzieckiem, które maj¹ symbolizowaæ zbawienne efekty kuracji Priesssnitza. Jeszcze przed ukoñczeniem tego dzie³a, w 1908 r., w miejscowoci Velká Kra ko³o Vidnavy, Obeth otworzy³ swój rzebiarski warsztat, który prowadzi³ a¿ do 1945 r. Motywacj¹ tej inwestycji by³o otrzymanie wielkiej iloci zleceñ na wykonanie pomni- ków nagrobnych. Obeth nosi³ siê nawet z zamiarem, aby przynajmniej czêæ l¹skich cmentarzy przekszta³ciæ dziêki temu w galerie dzie³ sztuki. Nagrobki jego autorstwa mo¿emy ogl¹daæ na nekropoli wielkich mistrzów krzy¿ackich w Bruntalu oraz na cmentarzach w: Osob³odze, umperku czy Skoroicich. Po zakoñczeniu I wojny wiatowej, to w³anie do niego zwraca³y siê w³adze l¹skich wsi i miast, aby upamiêtni³ w kamieniu ¿o³nierzy poleg³ych w walkach, a pochodz¹cych z ich miejscowoci. W sumie takich pomników, na terenie od pó³nocnych Moraw po Opawê i Jesenik wykona³ a¿ 25. Szczególnie cenne, pod wzglêdem artystycznym, znajduj¹ siê w Vidnavie, Javorniku, kociele parafialnym w Jeseniku i w Mnichovie ko³o Vrbna pod Pradziadem. Bardzo czêsto anga¿owano Obetha równie¿ do wykonania kamieniarskiej sztukaterii wielu wa¿nych budynków u¿ytecznoci publicznej. Jego autorstwa s¹ miêdzy innymi reliefy na budynku Izby Handlowej w Opawie czy dawnej drukarni Austriacko-Wêgierskiego Banku w Wiedniu. W 1912 r. wykona³ ca³¹ figuraln¹ i ornamentaln¹ sztukateriê zamku Dalberg ko³o Kutnej Hory. Innym polem twórczoci Josefa Obetha by³a renowacja dzie³ sztuki, czym trudni³ siê jeszcze podczas studiów w Wiedniu. Dziêki niemu zachowa³ siê tzw. S³up Maryjny w miejscowoci Unièov, natomiast w 1943 r. przeprowadzi³ renowacjê XVIII-wiecznych, barokowych rzeb na zamku Kuks ko³o Hradec Kralove. Dzie³a Obetha znalaz³y siê równie¿ na terenie dzisiejszej Polski. Miêdzy innymi dla szko³y klasztornej w G³ubczycach wykona³ rzebê Madonny z Dzieci¹tkiem. Natomiast w latach 1922 i 1926, Branice wzbogaci³y siê o rzeby Wskrzeszenia £azarza i Mi³osiernego Samarytanina. Na zamku w Otmuchowie z kolei, powsta³ relief Wilhelma von Humboldta, w³aciciela tamtejszych dóbr, wybitnego jêzykoznawcy i przede wszystkim za³o¿yciela Uniwersytetu Berliñskiego. W 1945 r. Josef Obeth zosta³, na mocy dekretów prezydenta Benesza, wysiedlony wraz z innymi Niemcami Sudeckimi. Osiad³ w Säckingen na Bawarii, gdzie powsta³o jego nowe atelier. Jego przyjaciel dr W. Braun, by³y dyrektor Muzeum l¹skiego w Opawie, postara³ siê dla niego o stanowisko g³ównego konserwatora zniszczonej bombardowaniami Norymbergii. Obeth aktywny by³ jako rzebiarz niemal do koñca, stworzy³ w Niemczech jeszcze wiele wybitnych dzie³. Artysta zmar³ po krótkiej chorobie 18 wrzenia 1961 r. Pochowany zosta³ na cmentarzu lenym w Säckingen. Literatura: Z u b e r R.; Z galerie výtvarných umìlcù Jesenicka. Josef Obeth, w: Severní Morava, nr 23, 1972 r. Josef Obeth tvrce pomnku V. Priessnitze. Kulturni zpravodaj Jesenik, unor, 1987. G r i m m e R.; Josef Obeth, ein schlesischer Bildhauer, W: Altvater nr 6, 1999. S z y m k o w i c z P.; Kolnovice dawny g³ucho³aski maj¹tek, W: Nasze ¯ycie G³ucho³az nr 4, 2002 r. Josef Obeth die steinerne Geschichte des Polnisch-Tschechischen Grenzgebietes Der Künstler wurde am 15. Juli 1874 in dem mit Giera³cice benachbarten Dorf Terezín bei Mikulovic geboren. Im September 1887 begann Josef Obeth seine Bildung in der Steinmetz-Schule im nahe gelegenen Supikovice. Er war damals 13 Jahre alt. Weil der junge Obeth verschie- dene, noch unbeholfene, aber schöne und originelle Skulpturen fertigte, sah sein Vater es als Ehrensache an, seinen Sohn auf eine Akademie zu schicken. Nur dank seiner Hilfe verdankt es Josef Obeth, dass er 1891 sein Studium an der Landesschule für Handwerker in Wien anfing und ein Jahr später war er schon Student der Akademie der Schönen Künste in der Kaiserhauptstadt. Auf der Wiener Akademie gehörten zu seinen Betreuern unter anderem die Professoren Kasper von Zumbusch und Edmund Hellmer. Nach dem Abschluss seines Studiums stand Obeth vor einem typischen Problem der Absolventen was werde ich weiter machen? Das kaiserliche Ministerium für Glaubensfragen kam zu Hilfe, das dem jungen Künstler den Auftrag gab, einige Skulpturen für die Gymnasiumskirche in Vidnava anzufertigen. Dank dessen konnte er in die Heimat zurückkehren. Der nächste Auftrag war sogar noch mehr mit seiner Heimat verbunden. Es betraf den Gründer des Kurbades Vincenz Priessnitz in Jesienica. Grund war der 100. Geburtstag. Das Denkmal, das eine so genannte Gruppenskulptur war, war 10 m breit, 5 m hoch und 6 m tief. Diese gewaltigen Maße waren auch der Grund dafür, dass die Fertigung so lange dauerte. An der zentralen Stelle befindet sich die Figur von Priessnitz, 2,85 m hoch, zu seiner Rechten befindet sich eine Skulptur, die die Allegorie der Krankheit darstellen soll. Außer 3 unnatürlich gekrümmter Menschen, kann man auch verletzte Tiere erkennen. Alle scheinen auf den Gründer der Wasserbehandlung in Jesienica zu blicken. Zu seiner Linken sind Figuren Männer und Frauen mit Kindern, die voller vitaler Stärke die wohltuenden Effekte der Kur von Priessnitz darstellen sollen. Noch vor der Beendigung dieser Skulptur, eröffnete Obeth 1908 in dem Ort Velká Kra bei Vidnavy sein Bildhaueratelier, das er bis 1945 leitete. Er arbeitete vorwiegend an Denkmälern für Gräber (nach dem I. Weltkrieg wandten sich die Behörden der schlesischen Dörfer und Städte an ihn, um in Stein den gefallenen Soldaten zu gedenken). Er arbeitete auch an Stuckdekorationen an Gebäuden des öffentlichen Lebens und der Restaurierung von Kunstwerken. Die Werke von Obeth fanden sich auch auf dem Gebiet des heutigen Polen, unter anderem auf dem Schloss in Otmuchów, wo ein Relief von Wilhelm von Humboldt entstand. 1945 wurde Josef Obeth kraft der Dekrete des Präsidenten Benesz mit anderen Sudeten-Deutschen ausgesiedelt. Er ließ sich in Säckingen in Bayern nieder, wo er ein neues Atelier eröffnete. Obeth war als Bildhauer fast zum Lebensende tätig, er schuf in Deutschland noch viele bedeutende Werke. Der Künstler starb nach einer kurzen Krankheit am 18. September 1961 und wurde auf dem Waldfriedhof in Säckingen begraben. Josef Obeth kamenná historie polsko-èeského pohranièí Tento umìlec se narodil15. èervence 1874 v Terezínì u Mikulovic. V záøí 1887 r. Josef se zaèal uèit v kamenické škole v Supikovicích. Bylo mu 13 let. Protoz¡ e mladý Obeth tvoøil s kamene rùzné sochy atd. otec ho poslat do akademie. Díky tomu v roce 1891 Josef Obeth zaèal studie na státní øemeslnické škole ve Vídni o rok pozdìji byl studentem Akademií výtvarných umìní. Na vídeòské akademii ho vedli mezi jinými prof. Kasper von Zumbusch a Edmund Hellmer. Po ukonèení studií Obech se rozhodoval co dìlat dál. S výbìrem mu pomohlo císaøské ministerstvo pro náboz¡ enství, které mu zadalo práci – vytvoøení nìkolika soch pro gymnaziální kostel ve Vidnavie. Díky tomu se mohl Obeth ! vrátit domù. Další nabídky pocházely z jeho rodinného kraje. Týkaly se zakladatele Jesenického sanatoria Vincenza Priesnitze. Pøílez¡ itosti k tomu bylo sté výroèí jeho narozenin. Tato socha, která je tzv. sochou skupinovou má 10 m šíøky, 5 m výšky a 5 m hloubky. Tak velké rozmìry vysvìtlují, proè tyto práce trvaly tak dlouho. Uprostøed se nachází postava Priesnitze s výškou 2,85 m. Z pravé strany kromì tøí nepøirozených pokøivených lidských postav se nachází i zvíøata zasaz¡ ená tuto chorobou pohybového ústrojí. Všechny tyto postavy hledí na jesenického tvùrce vodoléèby. Z levé strany jsou pøedstaveny postavy muz¡ e a z¡ eny s dítìtem v plné vitální síly, které mají symbolizovat spásné efekty léèební kùry Priesnitze. Ještì pøed ukonèením tohoto díla v roce 1908 v obci Velká Kraš u Vidnavy, Obeth otevøel svoji øezbáøskou dílnu, kterou provozoval az¡ do roku 1945. Jeho hlavní èinnosti bylo vytváøení náhrobních pomníkù (po ukonèení I. svìtové války, se obraceli pøedstavitele slezských mìst a obcí, aby vytesal v kameni podobizny padlých vojákù z okolních vesnic), veøejných budov a renovace umìleckých dìl. Díla Obetha se nachází na území dnešního Polska na zámku Otmuchovì, kde vznikl reliéf Vilhelma von Humboldta. V roce 1945 J. Obeth z moci Benešových dekretù byl vysídlen spolu s jinými sudetskými Nìmci. Pøestìhoval se do Sackingen v Bavorsku, kde vynikl jeho nový ateliér. Obeth byl aktivní sochaøem az¡ do konce z¡ ivota. V Nìmecku ještì vytvoøil hodnì umìleckých dìl. Zemøel po krátké nemoci 18. záøí 1961 r. a pohøben byl na lesním høbitovì v Sackingenu. " Johann Georg III von Oppersdorff Franciszek Dendewicz Johann Georg III von Oppersdorff urodzi³ siê 14 lipca 1588 r. w £omnicy jako trzeci syn Jerzego Maksymiliana i Anny von Lobkowitz. Pocz¹tkowe nauki Oppersdorff pobiera³ w domu rodzinnym, nastêpne w kolegiach i akademiach jezuickich w K³odzku, O³omuñcu, Gratzu. Szczególnie interesowa³a go literatura rzymska, malarstwo, piew i muzyka. Podczas nauki w Gratzu lubi³ przebywaæ na dworze arcyksiêcia Ferdynanda, gdzie pozna³ arcyksiêcia Karola, póniejszego biskupa wroc³awskiego (w latach 16081624). Po ukoñczeniu studiów w 1608 r. Johann Georg III Oppersdorff zosta³ jego kamerdynerem. Wraz z nim, ju¿ biskupem, uda³ siê do Wroc³awia. Gdy w roku 1609 arcyksi¹¿ê Karol wróci³ do Grazu, Johann Georg uda³ siê do G³ogówka i rozpocz¹³ przygotowania do podró¿y do Italii. Oppersdorff by³ jednym z pierwszych l¹zaków, który opisa³ sw¹ wêdrówkê po w³oskiej ziemi. Do G³ogówka wróci³ w kwietniu 1611 r. W roku 1617 Johann Georg III odkupi³ posiad³oæ g³ogóweck¹ od brata Rudolfa, który jako najstarszy syn przej¹³ schedê po ojcu. Dziêki ³asce cesarza Ferdynanda II otrzyma³ tytu³ hrabiego. Johann Georg okaza³ siê dobrym gospodarzem. Przebudowa³ w latach 16451647 zamek, nadaj¹c mu charakter renesansowy, zbudowa³ kaplicê rodow¹ Oppersdorffów (1634 r.), okaza³e mury okalaj¹ce zamek, fontannê na placu zamkowym, ba¿antarniê, za³o¿y³ wspania³y park. Dodatkowo jego staraniem w 1630 r. zbudowano Domek Loretañski, który jest replik¹ domu Matki Bo¿ej w Loreto, replikê jerozolimskiego Grobu Bo¿ego (1634 r.), kaplicê na Glinianej Górce (1638 r.). W czasie wojny trzydziestoletniej hrabia uruchomi³ w swoim zamku drukarniê, z której wychodzi³o wiele pozycji, szczególnie modlitewniki, piewniki i pisma o treci moralnej. Drukowa³ tak¿e niektóre swoje utwory, które nastêpnie rozdawa³ krewnym i znajomym. Oprócz wielu wspania³oci zdobi¹cych rezydencjê tego l¹skiego arystokraty, bardzo wa¿na by³a biblioteka. Wprawdzie zosta³a za³o¿ona przez Hansa von steryorff, ale bogate zbiory pochodz¹ g³ównie z czasów Johanna Georga III, który, podró¿uj¹c po W³oszech, mia³ okazjê poznaæ prywatne biblioteki. Wed³ug opinii badaczy, by³a to na owe czasy jedn¹ z najwietniejszych bibliotek górnol¹skich, zawieraj¹c¹ w swych zbiorach liczne dzie³a staro¿ytnych Greków i Rzymian, a ponadto pozycje z dziedziny teologii, historii, filozofii i prawa. Warto te¿ dodaæ, ¿e dziêki jego dzia³alnoci istniej¹ca w G³ogówku szko³a sta³a siê niebawem jedn¹ z najlepszych i najwietniejszych na Górnym l¹sku. Johann Georg III von Oppersdorff by³ tak¿e autorem dwóch znakomitych ksi¹g emblematycznych w jêzyku ³aciñskim Teatr pomiertnej czci Benigny Polykseny von Prumitz, hrabiny von Oppersdorff (1631 r.) i Pomnik mi³oci postawi³ dla szlachetnoci stery Barbary hrabiny von Oppersdorff hrabia Georg von Oppersdorff (1645 r). Ponadto hrabia napisa³ dramaty rozpisane na dialogi i inne formy poetyckie oraz prozatorskie, g³ównie w jêzyku ³aciñskim. Jego epigramy z kolei s¹ prawdziwymi pere³kami poezji barokowej, a Georg III von Oppersdorff winien byæ zaliczony do znacz¹cych poetów l¹skiego baroku. Zmar³ 16 maja 1651 r. i spocz¹³ w rodowej krypcie w kaplicy w G³ogówku. # Literatura: Grzegorczyk B., Jan Jerzy III Oppersdorff ¿ywot i dokonania, w: Rocznik G³ogówecki Portrety 2000, G³ogówek 2000. Konietzny, T., Die Schlossbücherei von Oberglogau, Schlesische Geschichtsblätter 1937, nr 3. Rostropowicz J., £aciñskie ksiêgi emblematyczne hrabiego Georga von Oppersdorffa z G³ogówka, Rocznik £ukowicki 2003, £ubowice 2003, t.1. l¹zacy od czasów najdawniejszych do wspó³czesnoci, T.I, £ubowiceOpole 2005. Johann Georg III von Oppersdorff Johann Georg III von Oppersdorff wurde am 14. Juli 1588 im £omnica als dritter Sohn von Maksymiliam und Anna von Lobkowitz geboren. Anfangs nahm er Hausunterricht, dann in Kollegs und Jesuiten Akademien in K³ódzko, O³omuñc und Graz. Ihn interessierte besonders die römische Literatur, Malerei, Gesang und Musik. Während seines Aufenthalts in Graz mochte er sich am Hof von Erzprinz Ferdinand aufzuhalten, wo er den Erzprinzen Karol kennen lernte, den späteren Breslauer Bischof (in den Jahren 16081624). Nach der Beendigung des Studiums1608 wurde er Kammerdiener. Als 1609 der Erzprinz Karol nah Graz wiederkehrte, fuhr Johann Georg nach Oberglogau und bereitete die Reise nach Italien vor. Oppersdorff gehörte zu den ersten Schlesiern, der seine Wanderung in Italien beschrieb. Nach Oberglogau kehrte er im April 1611 zurück. 1617 kaufte er Land von seinem Bruder Rudolf, der als ältester Sohn das Familiegut erbte. Dank der Güte des Kaisers Ferdinand II erhielt Johann Georg einen Adelstitel. Er war ein guter Gutsherr. Er baute 16451647 das Schloss um und verlieh ihm einen Renaissancestil, er baute die Familienkapelle (1634), beeindruckende Mauern, eine Fontaine auf dem Schlossplatz, eine Fasanerie und einen prächtigen Park. Zusätzlich baute man 1630 das Loretohäuschen eine Replik des ,,Mutter Gottes Hauses in Loreto, die Replik des Gottesgrabes in Jerusalem (1634) und die Kapelle ,,auf dem Lehmhügel (1638). Während des 30-jährigen Krieges betrieb man im Schloss eine Druckerei, in der viele Bücher gedruckt wurden, besonders Gebetsbücher, Liederbücher und Schriften mit moralischen Inhalten. Er druckte auch einige seiner eigenen Werke, die er dann an Verwandte oder Bekannte verschenkte. Außer den vielen Besonderheiten, die die Residenz dieses schlesischen Aristokraten schmückten, war die Bibliothek sehr wichtig. Forschern nach, war sie für die damaligen Verhältnisse eine der prächtigsten Bibliotheken Oberschlesiens, die viele antike Werke der Griechen und Römer beinhaltete und zudem Werke aus dem Gebiet der Theologie, Geschichte, Philosophie und Recht. Es lohnt sich auch beizufügen, dass dank seiner Tätigkeit die Schule in Oberglogau als eine der besten und prächtigsten in Oberschlesien galt. Johann Georg III von Oppersdorff war außerdem Autor zweier hervorragender emblematischer Schriften in der lateinischen Sprache. Zudem schrieb der Graf Dramen, die in Dialogen und anderen poetischen Formen und Prosa geschrieben waren, hauptsächlich in der lateinischen Sprache. Seine Epigramme sind wahrhaftige Perlen in der Barockpoesie. Er starb am 16. Mai 1651 und wurde in der Familiengruft in der Kapelle in Oberglogau beigesetzt. $ Johann Georg III von Oppersdorf Oppersdorf se narodil 14. èervence 1588 r. v Lomnicy a byl tøetím synem Maksymiliana a Anny von Lobkowitz. První uèení dostával v rodinném domì, další v jezuitských akademiích v K³odzku, Olomoucí a Grazu. Nejvíce ho zajímala øímská literatura, malíøství, zpìv a hudba. Kdyz¡ studoval v Grazu, rád pobýval ve dvoru arcikníz¡ ete Ferdinanda, kde poznal arcikníz¡ ete Karla, pozdìjšího biskupa wroclavského (1608–1624). Po ukonèení studie v 1608r., Johann Georg III se stal komorníkem arcibiskupa. Kdyz¡ v roce 1609 arcikníz¡ e Karol se vrátil do Grazu, Johann Georg odjel do G³ogówka a pøipravoval se na cestu do Itálie. Oppersdorf byl jedním s prvních Slezákù, který popsal svojí cestu po italském území. Do G³ogówka se vrátil v 1611. V roce 1617 Johann Georg III koupil nemovitost od svého bratra Rudolfa, který jako nejstarší syn zdìdil sídlo po otci. Johann díky laskavosti Ferdinanda II získal titul hrabìte. Oppersdorf byl dobrým hospodáøem. V létech 1645–1647 pøestavìl zámek a dal mu renesanèní vzhled, také postavil kapli, fontánu na zámeckém námìstí, baz¡ antárnu a pìkný park. Dodateènì v roce 1630, za jeho pomocí byl postavený loretánský domek, který je replikou domu Matky Boz¡ í v Loreto, dále repliku jeruzalémského hrobu Jez¡ íše (1634) a kapli na „Gliniana Górka“ (1638). Za tøicetileté války hrabì zprovoznil ve svém zámku tiskárnu, ve které se tisklo bible, zpìvníky a rùzné spisy. Tiskl také nìkteré své díla, které daroval rodinì a také známým Kromì obrazù a jiných vìcí zdobicích rezidenci hrabìte, nejvzácnìjší byla knihovna, která byla uznána vána za jednu z nejznamenitìjších knihoven v Horním Slezsku. Obsahovala díla staroz¡ itného Øecka, Øíma a také knihy: teologické, dìjepisné, filozofické a právnické. Také díky hrabìti, škola v G³ogówku se stala jednou s nejlepších škol v Horním Slezsku. Johann Georg von Oppersdorf byl autorem dvou emblematických knih v latinském jazyce. Kromì toho hrabì psal dramata, rozepsané na dialogy a jiné básnické formy, hlavnì v latinì. Jeho epigramy jsou perlièkou barokní poezie. Oppersdorf zemøel 16. kvìtna 1651r. a byl pohøben rodové kryptì v kaple v G³ogówku. % Wanda Pawlik Wanda Pawlik urodzi³a siê 18 listopada 1926 roku w D³ugosiodle k. Ostro³êki. Po ukoñczeniu gimnazjum w Ostrowi Mazowieckiej w 1946 roku pracowa³a jako nauczycielka w No¿ewie. Dwa lata póniej uzyska³a maturê i rozpoczê³a studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagielloñskim. Po obronie pracy magisterskiej w 1952 roku podjê³a pracê w Zespole Szkó³ Rolniczych w Nysie, z któr¹ to szko³¹ zwi¹zana by³a do koñca swego ¿ycia. Wanda Pawlik bardzo aktywnie uczestniczy³a w budz¹cym siê ¿yciu spo³ecznym i kulturalnym Nysy. Wraz z grup¹ sympatyków miasta i historii za³o¿y³a Towarzystwo Mi³oników Ziemi Nyskiej, w którym sprawowa³a opiekê nad sekcj¹ historyczn¹. Pe³ni³a równie¿ funkcjê sekretarza Zarz¹du TMZN. Jej Zdjêcie udostêpnione g³ównym celem by³o rozwijanie wiedzy o Nysie i regionie przez Gra¿ynê i Tadeusza a przez to równie¿ integracja przyby³ej tu po wojnie z ró¿nych Zdanowiczów stron kraju ludnoci. Nawa³ pracy zawodowej oraz du¿a aktywnoæ w TMZN nie przeszkodzi³ jej jednak w realizacji swych m³odzieñczych fascynacji pisarstwem. W 1969 roku ukaza³a sie jej pierwsza powieæ Spotkali siê nad Nys¹, któr¹ zaliczyæ mo¿na do tzw. nurtu nyskiego w jej twórczoci. Spotkali siê nad Nys¹ jest powieci¹ ukazuj¹c¹ problemy zwi¹zane z procesem integracji ró¿nych grup etnicznych, podzielonych przez obyczaje, wyznania czy zwyk³e nawyki, a po³¹czonych wspóln¹ ojczyzn¹, problemami rodzicielskimi i gospodarczymi. Inn¹ powieci¹ tego nurtu jest, wydany ju¿ po mierci autorki, Tryptyk nyski, który przenosi czytelnika do XV i XVI-wiecznej Nysy. Lecz historia Ziemi Nyskiej to nie jedyny temat poruszany przez Wandê Pawlik. Ca³kiem inny wiat ukazuje bowiem w powieciach Ci¹g dalszy pisze Kofi, Dziwny wiat Tahunii Sasaki oraz P³ug i kind¿a³ nale¿¹cych do nurtu stanowi¹cego wyraz têsknoty za nieznanym, za egzotyk¹. Akcja powieci Ci¹g dalszy pisze Kofi rozgrywa siê w Sudanie, a jej bohaterami s¹ biedni Dagbañczykowie, do których dopiero docieraj¹ lady cywilizacji. T³em powieci Dziwny wiat Tahunii Sasakis¹ z kolei wyspy indonezyjskie, a bohaterami ludzie ewakuowani z niemieckiego obozu szukaj¹cy schronienia na bombardowanym japoñskim okrêcie. Jej ogromne zaanga¿owanie w ¿ycie pedagogiczne i spo³eczne nagrodzone zosta³o Srebrnym i Z³otym Krzy¿em Zas³ugi, odznakami regionalnymi Zas³u¿onych dla Ziemi Nyskiej i Zas³u¿ony Opolszczynie a tak¿e Nagrod¹ Ministra Owiaty i Wychowania I stopnia. Od 1971 roku nale¿a³a równie¿ do Zwi¹zku Literatów Polskich. Wanda Pawlik zmar³a 16 czerwca 1983 roku. Literatura: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wanda_Pawlik Gra¿yna Zdanowicz, Spotkania nad Nys¹ ¿ycie i twórczoæ Wandy Pawlik, w: S³awni Nysanie nauka i kultura bogactwem historii regionu, Wydawnictwo Instytut l¹ski, Opole 2004 & Wanda Pawlik Wanda Pawlik wurde am 18. November 1926 in D³ugosiodle bei Ostro³êka geboren. Nach der Beendigung des Gymnasiums in Ostrów Mazowiecki 1946 arbeitete sie als Lehrerin in No¿ew. Zwei Jahre später machte sie ihr Abitur und begann ihr Polonistik Studium an der Jagielloñski Universität. Nach ihrer Magisterarbeit 1952 arbeitete sie in einem Komplex von Landwirtschafts-Schulen in Neisse mit denen sie bis zum Ende ihres Lebens verbunden war. Wanda Pawlik nahm sehr aktiv am, sich erst entwickelnden gesellschaftlichen und kulturellen Leben in Neisse teil. Mit anderen Liebhabern der Stadt und ihrer Geschichte gründete sie die Gesellschaft der Liebhaber der Neisser Erde, in dem sie sich mit der geschichtlichen Sektion befasste. Ihr primäres Ziel war es, das Wissen über Neisse und die Region zu vermitteln und dadurch auch die Integration, der nach dem Krieg hergezogenen Bevölkerung aus verschiedenen Richtungen des Landes. Die Anhäufung der Berufsarbeit und ihr großes Engagement in der Gesellschaft der Liebhaber der Neisser Erde hielt sie jedoch nicht davon ab, ihrer Faszination am Schreiben aus der Jugend nachzugehen. 1969 veröffentlichte sie ihre erste Erzählung ,,Spotkali siê nad Nys¹ (,,Sie trafen sich an der Neisse), die zur so genannten Neisser Strömung gehört. Sie trafen sich an der Neisse ist eine Erzählung, die die Probleme verbunden mit dem Prozess der Integration verschiedener ethnischer Gruppen darstellt. Diese Gruppen sind durch Bräuche, Glaubenbekenntnisse oder einfach durch gewöhnliche Gewohnheiten gespaltet aber verbunden durch die gemeinsame Heimat und Eltern- und wirtschaftliche Probleme. Zu einer anderen Erzählung dieser Strömung, das gleich nach dem Tod der Autorin veröffentlichte Werk Der Neisser Triptychon, entführt den Leser ins 15. und 16. Jahrhundert in Neisse. Doch die Geschichte der Neisser Erde ist nicht das einzige Thema zu dem Wanda Pawlik schreibt. Eine ganz andere Welt enthüllt sie nämlich in den Erzählungen ,,Ci¹g dalszy pisze Kofi (,,Die Fortsetzung schreibt Kofi), ,,Dziwny wiat Tahunii Sasaki (,,Die merkwürdige Welt der Tahunia Sasaki) sowie P³ug i kind¿a³ (,,Der Pflug und das Krummschwert), diese Werke gehören zur Strömung, die die Sehnsucht nach dem Unbekannten und Exotischen zeigt. Wanda Pawlik starb am 16. Juni 1983. Wanda Pawlik Narodila se 18. listopadu 1926 v D³ugosiodle u Ostro³êki. Po skonèení gymnázium v Ostrowi Mazowieckiej v 1946 roce vyuèovala v No¿ewie. O dva roky pozdìji maturovala a zaèala studovat polonistiku na Jagielloòské Universitì v Krakovì. Po ukonèení studií zaèala pracovat na Zemìdìlské Škole v Nyse, kde pracovala do konce svého z¡ ivota. Wanda Pawlik se velice aktivnì podílela na kulturním a spoleèenském z¡ ivotì mìsta Nysy. Zaloz¡ ila „Spoleènost Milovníkù Nyského Kraje (Towarzystwo Mi³oników Zemi Nyskiej), ve které se zabývala dìjepisnou sekcí. Její hlavním cílem bylo rozvíjení znalosti o nyské oblasti a také integrace lidí pøistìhovaných po válce. Nával práce a aktivita ve spoleènosti ji neodradila od mladistvých spisovatelských fascinací. ' V roce 1969 napsala první povídku „Spotkali siê nad Nys¹“ (Setkání nad Nysou). Poukazuje v ní na integraèní problémy rùzných etnických skupin. Další povídkou je „Triptyk nyski“ popisující z¡ ivot v Nyse na prùlomu XV a XVI století a byl vydaný po její smrti. Napsala ještì nìkolik povídek jako: „Ci¹g dalszy pisze Kofi“, „Dziwny wiat Tahunii Sasaki“ a „P³ug i kind¿a³, které patøí mezi jiný z¡ ánr vyjadøující touhu po neznámém a exotice. Wanda Pawlik zemøela 16. èervna 1983. ! Paul Peikert kronikarz oblê¿onego Wroc³awia Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz Walki o Wroc³aw wiosn¹ 1945 r. to jedne z dramatyczniejszych wydarzeñ II wojny wiatowej. O determinacji obroñców wiadczy fakt, ¿e oblegana od lutego stolica Dolnego l¹ska podda³a siê dopiero 6 maja, cztery dni po upadku Berlina. Historia oblê¿enia i zwi¹zana z tym tragedia ludnoci cywilnej, zosta³a niemal dzieñ po dniu opisana przez urodzonego w Bodzanowie ksiêdza Paula Peikerta. Paul Peikert urodzi³ siê w Bodzanowie 1 padziernika 1884 roku, jako syn Józefa i Karoliny z domu Rother. G³ównie za namow¹ bêd¹cej zakonnic¹ siostry ojca Hortulany, rodzice zdecydowali siê oddaæ go do gimnazjum. Ciotka Hortulana, by³a prawdziwym oparciem dla m³odego gimnazjalisty, to w³anie u niej w klasztorze w Jastrzêbiu Zdroju, spêdza³ wszystkie wakacje. Nie pozostawa³o to bez wp³ywu na ukszta³towanie siê jego charakteru i wiatopogl¹du, zapewne w³anie tam uwiadomi³ sobie swe kap³añskie powo³anie. Po ukoñczeniu gimnazjum odby³ we Wroc³awiu studia teologiczne. 20 czerwca 1910 r. otrzyma³ wiêcenia kap³añskie z r¹k kardyna³a Georga Koppa. Dwa dni póniej swoj¹ prymicjê wiêtowa³ w rodzinnej miejscowoci, wspólnie z rodzin¹ i przyjació³mi z Bodzanowa, Charbielina i G³ucho³az. Pierwszym miejscem pracy m³odego ksiêdza by³a parafia Wi¹zów ko³o Strzelina. Przez trzynacie miesiêcy pracy wikarego, szczególnie wietnymi kazaniami zyska³ sobie wielkie uznanie parafian. W 1911 roku przeniesiony zosta³ do pobliskiego Jawora. Tutaj z powodu choroby miejscowego proboszcza sam prowadzi³ duszpastersk¹ pos³ugê poród prawie piêciu tysiêcy parafian. Po dwóch latach przeniesiono go do Wroc³awia, gdzie w parafii w. Henryka, pracowa³ do 1917 roku. Od pocz¹tku 1918 r. przeszed³ na stanowisko administratora parafii Wroc³aw ¯erniki. Niemal równoczenie z zakoñczeniem I wojny wiatowej od 1 listopada 1918 r. powierzono mu funkcjê kuratora w podwa³brzyskim Sobiêcinie. Praca, w tej górniczej parafii, licz¹cej ponad dwanacie tysiêcy wiernych, dawa³a mu wiele zadowolenia do tego stopnia, ¿e zamierza³ nawet pozostaæ tutaj do koñca ¿ycia. W 1928 roku zmar³ proboszcz i dziekan wa³brzyski, ksi¹dz Gense. Z polecenia kurii od padziernika tego roku zast¹pi³ go w³anie ks. Peikert. Podczas swego proboszczowania musia³ wyremontowaæ parafialny koció³, rozbudowaæ miejscowy Caritas, oraz rozpocz¹³ budowê domu wypoczynkowego dla dzieci. Chwile wytchnienia dawa³y mu krótkie wyjazdy do L¹dka Zdroju, kiedy w 1932 roku spêdza³ tam wakacje, dosz³a go wiadomoæ o wysuniêciu jego kandydatury na stanowisko proboszcza we wroc³awskiej parafii w. Maurycego. Sporód 108 kandydatów, kardyna³ Adolf Bertram wybra³ w³anie jego osobê. Po przejêciu tej zaszczytnej funkcji, podobnie jak wczeniej w Wa³brzychu, z zapa³em zabra³ siê do pracy, buduj¹c na pocz¹tku koció³ filialny pod wezwaniem w. Józefa ! przy dzisiejszej ul. Krakowskiej, nastêpnie rozbudowa³ i uporz¹dkowa³ parafialne cmentarze, a w swym kociele postawi³ nowy o³tarz. W sierpniu 1937 roku Paul Peikert zosta³ aresztowany przez Gestapo. Przyczyn¹ by³a akcja zmierzaj¹ca do ujêcia autorów listu otwartego do ministra propagandy III Rzeszy Josepha Goebelsa. List ten by³ odpowiedzi¹ na wyst¹pienie Goebelsa w maju 1937 roku przeciwko kardyna³owi Mundeleinowi z Chicago. List kr¹¿y³ w licznych odpisach wród ludnoci Wroc³awia, pewnego dnia poczta dorêczy³a go równie¿ do parafii ksiêdza Peikerta, gdzie w czasie rewizji Gestapo znalaz³o dwa jego egzemplarze. Tego samego dnia aresztowano te¿ tamtejszych wikarych. Samego Peikerta zatrzymano w Krzeszowie, gdzie akurat przebywa³ na rekolekcjach. Po dwóch dniach, ju¿ we Wroc³awiu, postawiono im zarzut, ¿e, ...w miesi¹cach lipcu i sierpniu 1937 roku rozpowszechniali wiadomie przez wydanie ulotnego listu otwartego do Pana Ministra Rzeszy Dra Goebelsa nieprawdziwe i wypaczone twierdzenia, które s³u¿¹ do tego, by powa¿nie szkodziæ dobru Rzeszy i powa¿aniu rz¹du. Blisko trzymiesiêczne ledztwo nie potwierdzi³o jednak tych zarzutów i 11 listopada ks. Peikerta wypuszczono na wolnoæ. W³adze kocielne ocenia³y jednak pracê Paula Peikerta nader pozytywnie. W uznaniu jego zas³ug kardyna³ Bertram, 26 wrzenia 1940 r. mianowa³ go radc¹ duchownym (Geistlicher Rat). W latach II wojny wiatowej kontynuowa³ dzia³alnoæ duszpastersk¹ w swej starej parafii. Paul Peikert od momentu objêcia parafii w. Maurycego objawi³ swoje zdolnoci kronikarskie. W swych pamiêtnikach zajmowa³ siê nie tylko wydarzeniami religijnymi, wiele miejsca powiêci³ sprawom codziennego ¿ycia, spisywa³ i komentowa³ wspó³czesne wydarzenia. Owocem jego zainteresowañ by³o spisanie w omiu tomach historii swej wroc³awskiej parafii. Dla uchronienia tych woluminów przed nalotami wywióz³ je w koñcu 1944 r. do Bodzanowa. Trudno dzisiaj stwierdziæ czy zosta³a stamt¹d zabrana w ka¿dym razie ju¿ po wojnie, w obawie jej utraty podczas wysiedlania ludnoci niemieckiej ze l¹ska, w osobnym tomie dokona³ jej streszczenia. Obejmuje ono najwa¿niejsze wydarzenia z lat 1932 1945. Data 30 stycznia 1946 r. mo¿e wskazywaæ na czas zakoñczenia tych prac. Streszczenie znajduje siê w Archiwum Archidiecezjalnym we Wroc³awiu. Tam te¿ znajduj¹ siê jego zapiski odnonie samych dzia³añ wojennych w twierdzy. S¹ to dwa obszerne poszyty. Pierwszy, licz¹cy 172 strony maszynopis zatytu³owany zosta³ Chronik über die Belagerung Breslaus 1945, verfasst von Erzpriester Geistlichen Rat Paul Peikert, Maszynopis ten jest pierwsz¹ kopi¹, uwierzytelnion¹ w kilku miejscach w³asnorêcznym podpisem ksiêdza. Autor przedstawi³ dok³adne wydarzenia z po³owy stycznia 1945 r., zw³aszcza nastroje wywo³ane postêpami radzieckiej ofensywy zimowej oraz ewakuacj¹ ludnoci cywilnej z Wroc³awia. Opisywane wydarzenia opatrywa³ niemal zawsze w³asnym komentarzem. Od 8 lutego 1945 r., spisywa³ ju¿ najwa¿niejsze wydarzenia z ka¿dego dnia. Zapewne sk³oni³ go do tego nadmiar wra¿eñ, których dostarcza³y walki o Wroc³aw. Dziennik prowadzony by³ w ten sposób do 30 marca. Wielokrotna zmiana pobytu, czêste przenosiny, nie sprzyja³y skrupulatnemu prowadzeniu dziennika. Zapewne nie ma³y wp³yw na to mia³o równie¿ zniszczenie w³asnej parafii. Okres ten opisa³ w drugim maszynopisie Bericht über die Festungszeit in Breslau von Januar bis Juni 1945 (Relacja o Wroc³awiu twierdzy od stycznia do czerwca 1945 r.) Tytu³ nie jest zbyt precyzyjny, gdy¿ oblê¿enie miasta trwa³o do niedzieli 6 maja, a nie do czerwca 1945 r. W styczniu 1945 r. ewakuowano wiêkszoæ cywilnej ludnoci Wroc³awia, w tym duchowieñstwo. Tylko nielicznym katolickim proboszczom i ewangelickim pastorom ! gestapo pozwoli³o pozostaæ w miecie. 21 stycznia do swej rezydencji w po³o¿onym niedaleko G³ucho³az Javorniku (Czechy) wyjecha³ schorowany kardyna³ Adolf Bertram. Ludnoæ Wroc³awia po ewakuacji liczy³a 180200 tys. osób, g³ównie ludzi starszych i ich bliskich, którzy woleli nie nara¿aæ siê na niebezpieczeñstwa ucieczki. Oblê¿enie stolicy Dolnego l¹ska, rozpoczê³o siê 16 lutego 1945 roku. Rosyjskie plany zdobycia miasta w przeci¹gu czterech dni przed³u¿y³y siê dwudziestokrotnie, gdy¿ dopiero po osiemdziesiêciu dniach od zamkniêcia okr¹¿enia og³oszono jego kapitulacjê. Niemal ca³y okres walk o Wroc³aw zosta³ opisany w pamiêtnikach Peikerta. W uroczystoæ w. Józefa, 19 marca 1945 r., zapisa³: ... Dzi nadchodzi wiadomoæ, ¿e miasta Nysa i G³ubczyce wpad³y w rêce Rosjan. Budzi siê tedy we mnie tak¿e obawa o maj¹ drog¹ i piêkn¹ ojczyst¹ ziemiê. Jest to niepokój o mój dom rodzinny, o rodzicielsk¹ zagrodê, o rodzinny koció³, o cmentarz przy nim, gdzie spoczywaj¹ moi bliscy, i niepokój o moich braci i ich rodziny. Informacje te by³y mylne, gdy¿ oba miasta zosta³y zajête przez wojska rosyjskie dopiero 24 marca. Byæ mo¿e zd¹¿y³ siê o tym dowiedzieæ, gdy¿ piêæ dni póniej, 25 marca, dopisa³ w swym pamiêtniku ... O moich rodzinnych stronach dowiadujê siê, ¿e Nysa i G³ubczyce zosta³y zdobyte przez Rosjan po uprzednim wziêciu przedwczoraj Prudnika. Zdobyli miejscowoci ... rednia Wie, Hajduki Nyskie, Szybowice. Mo¿e znajduj¹ siê ju¿ w G³ucho³azach. Co robi¹ moi krewni, czy zmuszono ich równie¿ wymierzonym pistoletem do opuszczenia ziemi ojców, do pójcia w nieznane, do bezdomnej tu³aczki i do spo¿ywania chleba obczyzny? W moim rodzinnym domu zabezpieczy³em naczynia kocielne i paramenta. Przede wszystkim moj¹, tak mi drog¹ kronikê kocio³a w. Maurycego, obejmuj¹c¹ osiem tomów. Có¿ siê z tym wszystkim sta³o? Niech litociwa dobroæ Bo¿¹ chroni dom rodzinny i ojczyst¹ ziemiê, a przede wszystkim najdro¿szych krewnych w Bodzanowie, G³ucho³azach i Charbielinie. Krewni ks. Peikerta nie zostali ewakuowani i prze¿yli dzia³ania wojenne. W licie napisanym 17 kwietnia w G³ucho³azach, krewni Carl i Mathilde donieli mu, ¿e zgodnie z jego wol¹ nie uchodzili przed frontem. Nie wiemy kiedy ten list móg³ dojæ do adresata, chocia¿ przez ca³y czas oblê¿enia twierdza by³a zaopatrywana drog¹ lotnicz¹ w sprzêt wojskowy, lekarstwa i w³anie pocztê. Faktem jest, ¿e po zakoñczeniu wojny, 3 lipca 1945 r., proboszcz Peikert wys³a³ z Wroc³awia list do swego brata Teodora, który mieszka³ w Bodzanowie. W marcu 1945 r., gdy pochowa³ pani¹ Tschope, matkê proboszcza z podjeleniogórskiego Bolkowa, zamknê³o siê dla niego pewne ko³o historii. Zapisa³ to pod dat¹ 27 marca, ... ubieg³ej nocy spad³a ukonie bomba na pierwsze piêtro domu przy ulicy Ohlauufer, (obecnie S³owackiego- przyp. autor) zginê³a tam pani Tschope. Wal¹ce siê ciany zasypa³y kobietê podczas snu, pi¹ce z ni¹ wnuki zdo³ano uratowaæ. By³a osob¹ pobo¿n¹, a jeden z jej synów jest proboszczem w Bolkowie. Gdy by³ wikarym w G³ucho³azach, pochowa³ w roku 1925 moj¹ drog¹ matkê. Nie musi ona ju¿ uczestniczyæ w ciê¿kiej drodze krzy¿owej ani jutro ponownie braæ w rêkê kij wêdrowny i szukaæ znów schronienia. Po wojnie, w 1946 r. wyjecha³ do Niemiec. Zmar³ trzy lata póniej18 sierpnia 1949 r. w miejscowoci Bredenborn w Westfalii. Jego dzienniki zosta³y po wojnie uznane za najlepsze ród³o o twierdzy Wroc³aw. W Polsce by³y wydawane trzykrotnie, pod tytu³em Kroniki dni oblê¿enia. W ubieg³ym roku ukaza³a siê w oryginale, ostatni raz w polskim t³umaczeniu w 1984 roku. Jest to bardzo ciekawa literatura nie tylko dla mi³oników historii. !! Literatura: Chrobak P., Szymkowicz P., Paul Peikert kronikarz oblê¿onego Wroc³awia, Nasze ¯ycie G³ucho³az Peikert P., Kronika dni oblê¿enia. Wroc³aw 22 I6 V 1945, Wroc³aw 1984 Schweter J., Wartha (Bardo l¹skie). Historia miejscowoci pielgrzymkowej i odbywanych do niej pielgrzymek, Bardo 2001. Ksiêga metrykalna parafii w Bodzanowie (Rok 1884) Paul Peikert der Chronikschreiber des belagerten Breslau Paul Peikert wurde am 1. Oktober 1884 in Bodzanów geboren, als Sohn von Józef und Karolina, geborene Rother. Die Eltern haben beschlossen ihren Sohn ins Gymnasium zu geben, hauptsächlich nachdem Sie von der Schwester des Priesters Hortulany, die Nonne war, davon überredet wurden. Nach der Beendigung des Gymnasiums studierte er in Breslau Theologie. Am 20. Juni 1910 wurde er vom Kardinal Georg Koppa zum Priester geweiht. Nach einigen Arbeitsjahren wurde er 1932 aus 108 Kandidaten zum Pfarrer der Breslauer St. Mauritius Pfarrgemeinde gewählt. Im August 1937 wurde Paul Peikert von der Gestapo festgenommen. Die nahezu dreimonatigen Ermittlungen bestätigten die ihm gestellten Vorwürfe aber nicht und er wurde am 11. November freigelassen. Die Kirche beurteilte die Arbeit von Paul Peikert äußerst positiv. In Anerkennung seiner Arbeit wurde er am 26. September 1940 von Kardinal Bertram zum geistlichen Berater ernannt. Seitdem Paul Peikert in der St. Mauritius Pfarrgemeinde tätig war, enthüllte er sein Talent als Chronikschreiber. Das Ergebnis seiner Interessen war das Niederschreiben der Geschichte seiner Breslauer Pfarrgemeinde in acht Bändern. Um die Bücher vor den Luftangriffen zu schützen, hat er sie schließlich 1944 nach Bodzanów gebracht. Ein separater Band beinhaltet die Zusammenfassung, darin sind die wichtigsten Ereignisse aus den Jahren 1932 1945 aufgelistet. Diese Zusammenfassung befindet sich im Archiv der Erzdiözese in Breslau. Dort befinden sich auch die Schriften zu den Kriegsgeschehen in der Festung. Dies sind zwei umfangreiche Schriften. Die erste trägt den Titel: ,,Chronik über die Belagerung Breslaus 1945, verfasst von Erzpriester Geistlichen Rat Paul Peikert. Dieses Schreibmaschinenmanuskript ist die erste Kopie, die durch einige Unterschriften vom Priester an einigen Stellen beglaubigt wurde. Nach dem Krieg 1946, ging Paul Peikert nach Deutschland. Er starb drei Jahre später am 18. August 1949 in Bredenborn, Westfalen. Seine Tagebücher wurden nach dem Krieg als die besten Quellen über die Festung in Breslau anerkannt. Paul Peikert kronikáø obleeného mìsta Wroclavi Paul Peikert se narodil 1. øíjna 1884 v Bodzanowie. Byl synem Józefa a Karoliny rozené Rotherové. Rodièe rozhodli, z¡ e pùjde na gymnázium. Po ukonèení gymnázium studoval teologii a 20. èervna 1910 byl vysvìcen jako knìz kardinálem Georgem Koppem. Po nìkolikaleté práci byl vybrán mezi 108 kandidáty na místo faráøe ve vroclavské faøe sv. Maurycego. V srpnu 1937 byl zatèen Gestapem. Z dùvodu chybìjících dùkazù po 3 mìsících byl propuštìn – 11. listopadu. !" Církevní úøady ocenily jeho práci velmi pozitivnì. 26. záøí 1940 byl jmenován církevním radou kardinálem Bertramem. Paul Peikert zjistil, z¡ e má kronikáøské schopnosti. Sepsal v osmi svazcích dìjepis své vroclavské farnosti. Pøed nálety je vyvezl koncem roku 1944 do Bodzanowa. Napsal ještì svazek, ve kterém struènì shrnul nejdùlez¡ itìjší dìní v letech 1932 – 1945. Tento svazek se nachází v Církevním Archivu ve Wroclavi. Tam se také nacházejí jeho zápisy v oblez¡ ení. Jsou to dva obsáhlé spisy. První pojmenoval Chronik ûber die Belagerung Breslaus 1945,verfasst von Erzpriester Geistlichen Rat Paul Peikert. Tento strojopis je první kopií a je ovìøen v nìkolika místech vlastnoruèním podpisem knìze. Po válce v 1946 roce Paul Peikert odjel do Nìmecka. Zemøel tøi roky pozdìji 18. srpna 1949 v Bredenborn . Po válce jeho denníky byly uznány jako nejlepší o oblez¡ ení Wroclavi. !# Max Pinkus Franciszek Dendewicz Max Pinkus by³ synem Josefa Pinkusa, bogatego ¿ydowskiego przemys³owca. Josef Pinkus o¿eni³ siê z August¹ Frankel, córk¹ Samuela Frankla, w³aciciela firmy tekstylnej w Prudniku, jednej z najwiêkszych na l¹sku i w Niemczech. Po mierci Samuela Frankla Josef Pinkus zosta³ jego nastêpc¹. Rozwija³ z powodzeniem prudnick¹ fabrykê, by³ cz³onkiem wielu komisji przemys³owych, wspó³finansowa³ budowê linii kolejowej z Prudnika do Gogolina i za³o¿enie Parku Miejskiego, wybudowa³ dom spokojnej staroci, ³aniê miejsk¹ z krytym basenem. Dom Josefa Pinkusa by³ miejscem ¿ycia kulturalnego. Nic dziwnego, ¿e wychowany w takiej atmosferze syn poszed³ w lady ojca. Max Pinkus urodzi³ siê 3 grudnia 1857 roku w Prudniku. W tym miecie ¿y³ i umar³ w 1934 roku. Odby³ sta¿e zagraniczne we Francji, Anglii i Stanach Zjednoczonych. W firmie ojca przeszed³ wszystkie szczeble kariery zawodowej. Po mierci ojca Josefa w 1909 roku przejmuje kierownictwo firmy, jeszcze bardziej j¹ rozwija i osobicie kieruje do 1925 roku, kiedy przekaza³ j¹ starszemu synowi Hansowi. Max Pinkus by³ równie¿ cz³onkiem honorowym Zrzeszenia l¹skich Przemys³owców Tekstylnych, przez kilkadziesi¹t lat by³ radnym w Prudniku, protektorem zrzeszenia kupieckiego w Prudniku, honorowym przewodnicz¹cym Bractwa Strzeleckiego i honorowym obywatelem miasta. W 1911 roku nadano mu tytu³ królewsko pruskiego radcy handlowego. Od 1923 roku by³ zastêpc¹ przewodnicz¹cego Izby Handlowej w Opolu. Dodatkowo wspiera³ uczniów prudnickiego gimnazjum oraz pomaga³ m³odym prudniczanom podczas studiów. Pinkus stworzy³ fundusz emerytalny dla robotników w³asnej fabryki i zbudowa³ szpital, którego utrzymanie do przekazania miastu po 1918 roku sam finansowa³. W 1932 roku podczas podró¿y do Afryki dotar³ do Angoli i Konga. Wielkim dzie³em ¿ycia Maxa Pinkusa by³o utworzenie Biblioteki l¹skiej w Prudniku. Pod koniec jego ¿ycia ten potê¿ny zbiór liczy³ 25 tysiêcy woluminów. Przyjaciel Maxa Pinkusa, laureat literackiej Nagrody Nobla Gerhart Hauptmann, okreli³ tê bibliotekê jako wi¹tyniê. Prudnicka biblioteka Pinkusa zawiera³a m.in. bezcenn¹ kolekcjê pimiennictwa l¹skiego. Szczególne miejsce w zbiorach zajmowa³y ksi¹¿ki Gerharta Hauptmanna. Niestety, biblioteka w czasie II wojny wiatowej uleg³a rozproszeniu. Jej niewielka czêæ obecnie znajduje siê w Bibliotece l¹skiej w Katowicach i Bibliotece Uniwersyteckiej we Wroc³awiu. Wiêkszoæ wspania³ych zbiorów zaginê³a. Max Pinkus zmar³ 19 kwietnia 1934 roku na zawa³ serca, w wieku 77 lat. By³o to ju¿ po dojciu Hitlera do w³adzy, w zwi¹zku z czym pogrzeb Pinkusa odby³ siê w tajemnicy. Pochowany zosta³ wraz z ¿on¹ na cmentarzu ¿ydowskim w Prudniku przy ul. Kolejowej. !$ Literatura: Kaczorowski W., Max Pikus Honorowy Obywatel Miasta Prudnika, w: Kalendarz Opolski 1999. Pielak K., Zaznaczyæ swój lad, w: Ziemia Prudnicka Rocznik 2003, Prudnik 2003. Max Pinkus Max Pinkus, Sohn von Jósef Pinkus, eines reichen jüdischen Industriellen und Augusta Frankel der Tochter von Samuel Frankel, dem Eigentümer einer der größten Textilfabrik in Schlesien und in Deutschland. Max Pinkus wurde am 3. Dezember 1857 in Neustadt in Oberschlesien geboren. In dieser Stadt lebte und starb er 1934. Er sammelte Berufserfahrung in Frankreich, England und den Vereinigten Staaten. In der Firma des Vaters durchging er alle Karriereschritte in seinem Beruf. Nach dem Tod des Vaters 1909 übernahm er die Leitung der Firma, er baute sie weiter aus und leitete sie persönlich bis 1925, dann übergab er sie dem älteren Sohn Hans. Max Pinkus war Ehrenmitglied der Vereinigung der schlesischen Textilindustriellen, viele Jahre lang war er Ratsmitglied in Neustadt in Oberglogau, Protektor der Kaufmanns-Vereinigung in Neustadt in Oberschlesien, Ehrenvorstandsmitglied des Schützenvereins und Ehrenbürger der Stadt. 1911 erhielt er den Titel königlich-preußischer Handelsberater. Seit 1923 war er Vizevorsitzender der Handelskammer in Oppeln. Zusätzlich unterstützte er die Schüler des Gymnasiums in Neustadt in O. und half den jungen Bewohnern beim Studium. Pinkus gründete einen Rentenfond für die Mitarbeiter der eigenen Fabrik und baute ein Krankenhaus, das er bis zur Übergabe an die Stadt bis 1918 selbst finanzierte. 1932 während einer Reise nach Afrika kam er bis nach Angola und zum Kongo. Eine große Leistung war die Gründung der schlesischen Bibliothek in Neustadt in Oberschlesien. Am Ende seines Lebens umfasste diese mächtige Sammlung 25 Tausend Bücher. Diese Bibliothek beinhaltete unter anderem eine unschätzbare Kollektion der schlesischen Schreibkunst. Leider gingen diese Sammlungen während des II. Weltkriegs verloren. Ein kleiner Teil befindet sich zurzeit in der schlesischen Bibliothek in Kattowitz und in der Universitätsbibliothek in Breslau. Der größte Teil der großartigen Sammlung ging verloren. Max Pinkus starb am 19. April 1934 an Herzinfarkt im Alter von 77 Jahren. Das war nach der Machtannahme von Hitler, verbunden damit wurde er heimlich bestattet. Er wurde zusammen mit seiner Frau auf dem Jüdischen Friedhof in Neustadt in Oberschlesien in der Kolejowa Str. beigesetzt. Max Pinkus Byl synem Josefa Pinkuse, z¡ idovského podnikatela, a Augustiny Frankel, dcery Samuele Franka, vlastníka textilní firmy v Prudniku, jedné z nejvìtších ve Slezsku a Nìmecku. Max se narodil 3. prosince 1857r. v Prudniku. V tom mìstì z¡ il a tam také zemøel v roce 1934. Max Pinkus podnikl zahranièní cesty do Francie, Anglie a Spojených Státu kvùli praxi. V otcovì firmì pracoval na rùzných místech. Po smrti otce, Josefa v roce 1909 pøevzal vedení firmy, vyvinul technickou úroveò, a osobnì jí vedl az¡ do roku1925, kdy se rozhodl pøedat vedení synu Hansovi. Max Pinkus byl také èestným èlenem „Sdruz¡ ení slezských textilních prùmyslníkù“, a nìkolik desetiletí radním mìsta Prudnika. Byl také èestným vedoucím (Bractwo strzeleckie), a èestným obèanem mìsta. !% V roce 1911 dostal titul královsko-pruský obchodní poradce. Od roku 1923 byl zástupcem vedoucího Obchodní Komory v Opolu. Dodateènì podporoval studenty gymnázia a pomáhal mladým studentùm na universitì. Pinkus vytvoøil dùchodový fond pro dìlníky vlastního podniku a postavil nemocnici, kterou az¡ do roku 1918 sám udrz¡ oval z vlastních finanèních prostøedkù. V roce 1932 vycestoval do Afriky a dojel az¡ do Konga a Angoly. •ivotním dílem Maxe Pinkuse bylo utvoøení v Prudniku slezské knihovny. V konci jeho z¡ ivota knihovna sèítala na 25.000 svazkù a obsahovala mezi jiné vzácnou kolekci slezského písemnictví. Bohuz¡ el ve II svìtové válce rozebraná. Èást sbírky se nachází ve slezské knihovnì v Katovicích a ve Wroclavi. Vìtšina vzácných svazku zmizela. Max Pinkus zemøel 19 dubna v roce 1934 ve vìku 77 let. Bylo to uz¡ za Hitlerovy moci, proto byl pohøbený v tajnosti u boku manz¡ elky na z¡ idovském høbitovì v Prudniku na ul.Klejové. !& Vincenz Priessnitz (17991851) Pawe³ Szymkowicz Niew¹tpliwy rozwój turystyki na pograniczu nyskojesenickim, nast¹pi³, choæ nie bezporednio, wraz rozwojem powsta³ych w³anie uzdrowisk, najpierw Gräfenbergu ko³o Jesenika (od 1822 r.) a pó³ wieku póniej Bad Ziegenhals czyli G³ucho³azy Zdrój (od ok. 1875 r.) Swoje powstanie oraz póniejsz¹ s³awê Gräfenberg zawdziêcza Vincenzovi Priessnitzovi. Na bazie wymylonych i wprowadzonych przez niego metod w ca³ej Europie powsta³y dziesi¹tki placówek stosuj¹cych wodolecznictwo. Po raz pierwszy leczniczych w³aciwoci wody Priessnitz dowiadczy³ na samym sobie. Maj¹c 16 lat spad³ pod za³adowany wóz konny i ko³a przejecha³y mu przez klatkê piersiow¹. Wezwany miejscowy doktor stwierdzi³, ¿e jest to uraz miertelny i nawet, Medalion na czeskim pomniku jeli Vincenz prze¿yje, to do koñca ¿ycia bêdzie kalek¹. w parku zdrojowym w Jeseniku M³ody Priessnitz jednak nie podda³ siê i zaufa³ wodzie. autorstwa Josefa Myslbeka Wiadomoæ o tym cudzie obieg³a ca³¹ okolicê. Na Gräfenberg zaczêli przybywaæ ludzie z bli¿szej i dalszej okolicy i prosiæ Priessnitza o pomoc. W 1822 r. przebudowa³ swój dom z drewnianego na kamienny ze specjalnymi pomieszczeniami do leczenia. Dom ten sta³ siê pierwsz¹ na wiecie placówk¹ stosuj¹c¹ wodolecznictwo. Wtedy okoliczni lekarze rozpêtali potê¿n¹, histeryczn¹ wrêcz kampaniê przeciwko laickim i nienaukowym metodom leczniczym, a nawet oskar¿ali go przed s¹dem. W zwi¹zku z t¹ sytuacj¹ przyby³a z Wiednia specjalna komisja, która po przeanalizowaniu dotychczasowej dzia³alnoci, stwierdzi³a, ¿e Priessnitz nie tylko nikomu nie zaszkodzi³, ale wrêcz przeciwnie wielu osobom uratowa³ ¿ycie. Na podstawie tej opinii, po wprowadzeniu pewnych g³ównie sanitarnych sankcji i nakazie przebadania wstêpnego ka¿dego kuracjusza przez zawodowego lekarza, w 1838 r. zosta³o wydane ostateczne pozwolenie na prowadzenie uzdrowiska. Priessnitz jeszcze w tym samym roku rozpocz¹³ budowê nowego wielkiego domu uzdrowiskowego, dzisiejszego sanatorium Hrad. Rok 1839 by³ bezspornie najlepszym w historii uzdrowiska za ¿ycia jego twórcy. Na Gräfenbergu leczy³o siê ponad 1 500 pacjentów, przyjecha³o te¿ 120 lekarzy z ca³ej Europy, by studiowaæ na miejscu metody lecznicze Priessnitza. Wród kuracjuszy wodnego doktora by³o bardzo wiele wybitnych osób, jak chocia¿by przyje¿d¿aj¹cy w latach czterdziestych a¿ dwukrotnie rosyjski pisarz Miko³aj Gogol. Wymieniæ równie¿ nale¿y przedstawicieli wybitnych rodów szlacheckich z ca³ej Europy, przede wszystkim ksi¹¿êta; Lichtenstein, Lubomirscy, Sapiehowie, Do³gorukij, póniej von Nassau i Mecklenburg-Schwerin. O Priessnitzu i jego metodach wodoleczniczych powsta³o ponad 400 ksi¹¿ek, co wyranie przek³ada³o siê na rozwój wodolecznictwa w ca³ej Europie. Chocia¿ wodolecznictwo jest znane ju¿ od staro¿ytnoci, Priessnitz by³ pierwszym, który na podstawie wodnych testów i reakcji na nie pacjenta, stosowa³ indywidualne metody lecznicze. Po gruntownym przetestowaniu systemu nerwowego, ordynowa³ pacjentowi æwiczenia gimnastyczne i dietê. Ka¿dy pacjent mia³ indywidualna proce- !' durê lecznicz¹, czas jej trwania i obci¹¿enia. Od pacjentów wymaga³ aktywnoci i dostosowywania siê do przepisanych procedur. Laikowi wydaje siê, ¿e nie ma ró¿nicy miêdzy czêciowymi a ca³kowitymi zawijalniami chorych miejsc, polewaniem ich a ok³adami czy zdrojem a kurortem, Priessnitz by³ pierwszym, który z wodolecznictwa stworzy³ ca³y system, i musimy przyznaæ, ¿e zrobi³ to z powodzeniem. Priessnitz, który nie by³ lekarzem, udowodni³, ¿e bez uciekania siê do farmakologii mo¿na wyleczyæ wiele chorób, w tym takie, z którymi tradycyjna medycyna nie potrafi³a sobie poradziæ. Chocia¿ wiêkszoæ uzdrowisk wodoleczniczych w Europie zanik³a, Gräfenberg, równie¿ po mierci Priessnitza, dalej kwit³, co by³o zas³ug¹ Josefa Schindlera, który utrzyma³ znakomit¹ klientelê ale równie¿ umiejêtnie ³¹czy³ wodolecznictwo z nowoczesn¹ medycyn¹, doprowadzaj¹c jesenicki zdrój do XX wieku. To za jego czasów nast¹pi³ tam budowlany boom, po którym uzdrowisko straci³o charakter prostoty ery Priessnitza. Powsta³e w 1910 r. sanatorium Priessnitz wspólnie z dziesi¹tkami nowych dalszych sanatoriów i zdrojowych willi, stworzy³o z Gräfenbergu jedno z modniejszych letnisk, bardzo popularnych w ówczesnej Europie. Z pracuj¹cych tu lekarzy nie mo¿na pomin¹æ dr. Josefa Reiholda, który stworzy³ tu psychiatryczny i neurologiczny profil leczniczy, obowi¹zuj¹cy do dnia dzisiejszego. Metody wskazane przez Priessnitza sta³y siê czêci¹ naturalnych metod leczniczych, które dzi reprezentuje tzw. medycyna alternatywna przez jednych wyklinana przez drugich chwalona. Vincenz Priessnitz (17991851) Die Entwicklung des Tourismus in Neisse Freiwaldau (poln. Jesenik) Grenzgebiet ist mit der Entwicklung der hier entstandenen Kurorte verbunden, erst Gräfenberg bei Freiwaldau (seit 1822) und ein Jahrzehnt später Bad Ziegenhals also G³ucho³azy Zdrój (seit ung. 1875). Seine Gründung und die spätere Berühmtheit verdankt Gräfenberg Vincenz Priessnitz. Auf der Basis seiner ausgedachten und durch ihn eingeführten Methoden, entstanden in ganz Europa zahlreiche Einrichtungen, die das Heilen mit Wasser praktizierten. Die heilende Wirkung des Wassers erprobte Priessnitz zum ersten an sich selbst. Mit 16 Jahren geriet er unter einen voll beladenen Pferdewagen, dessen Räder ihm über seinen Brustkorb fuhren. Der hiesige Arzt diagnostizierte, dass die erlittenen Verletzungen tödlich seinen und selbst wenn er dies überleben würde, er bis zum Lebensende ein Krüppel bliebe. Der junge Priessnitz wollte sich jedoch nicht geschlagen geben und vertraute dem Wasser. Die Nachricht über dieses Wunder verbreitete sich in der ganzen Umgebung. Nach Gräfenberg kamen Menschen aus Fern und Nah und baten Priessnitz um Hilfe. 1822 baute er sein Holzhaus in ein Haus in Stein um mit speziellen Behandlungsräumen. Dieses Haus wurde zur ersten Einrichtung der Welt, die mit Wasser heilte. Die Ärzte aus der Umgebung entfesselten eine ausgeweitete, hysterische, ja schon fast Kampagne gegen die laienhaften und ,,nicht wissenschaftlichen Heilmethoden und gingen sogar vor Gericht. In Zusammenhang mit dieser Situation kam aus Wien eine spezielle Kommission, die nach der Analyse seiner Tätigkeit, feststellte, das Priessnitz nicht nur keinem schadete sondern im Gegenteil vielen Personen das Leben gerettet hatte. Auf Grund dieser Feststellung wurde 1838 endgültig eine Behandlungserlaubnis dieser Heilanstalt ausgestellt. Noch im selben Jahr begann Prissnitz mit dem Bau eines neuen, großen Gebäudes, des heutigen Sanatoriums Hrad. Das Jahr 1839 war ohne Zweifel das beste Jahr in der Geschichte dieser Heilanstalt, noch zu " Lebzeiten seines Gründers. In Gräfenberg waren bis zu 1.500 Patienten in Behandlung, es kamen auch 120 Ärzte aus ganz Europa um vor Ort die Heilmethoden von Priessnitz zu studieren. Unter den Patienten des Wasserdoktors waren auch viele bekannte Persönlichkeiten, wie unter anderem, der in den 40. Jahren sogar zweimal angereiste russische Schriftsteller Miko³aj Gogol. Priessnitz war der erste, der auf Grund von Reaktionen auf Wassertests, an den Patienten eine individuelle Behandlungsmethode anwandte. Nach einem gründlichen austesten des Nervensystems, verschrieb er dem Patienten Gymnastik und eine Diät. Jeder Patient hatte eine individuelle Behandlungsart, Dauer und Belastung. Priessnitz bewies, dass man ohne Pharmazeutische Mittel viele Krankheiten heilen kann, darunter auch diese, mit denen die traditionelle Medizin nichts bewirken konnte. Obwohl die Mehrzahl aller Wasser-Heilanstalten in Europa verschwand, blühte Gräfenberg auch nach dem Tod von Priessnitz, was Josef Schindler zu verdanken ist, der eine hervorragende Kundenzahl hielt und sehr geschickt das Wasserheilen mit der modernen Medizin verband. Das 1910 entstandene Sanatorium Priessnitz schaffte zusammen mit vielen anderen neuen Sanatorien und Kurvillen aus Gräfenberg eines der beliebtesten Ferienorte in Europa zu dieser Zeit. Die Methoden von Priessnitz wurden zu einem Teil der natürlichen Heilmethoden, die heutzutage die alternative Medizin anbietet von den Einen abgelehnt, von den Anderen gelobt. Vincenz Priessnitz (17791855) Vývoj turistiky na hranici Nysko-jesenické se zvìtšil, kdyz¡ byly zaloz¡ eny láznì, nejprve Gräfenberg u Jeseníka (1822) a o pùl století pozdìji Bad Ziegenhals (Glucholazy zdroj) od 1875 r. Své zaloz¡ ení a dobrou povìst vdìèí láznì Gräfenberg Vincenzu Priessnitzovi. Na základì zavedených Priessnitzových metod léèení, byly zaloz¡ eny láznì po celé Evropì a specializovaly se na vodoléèbu. Poprvé vodoléèbu Priessnitz vyzkoušel na sobì. Ve vìku 16 let spadl pod kola koòského vozu a ten mu pøejel pøes hrudník. Místní lékaø, který ho ošetøoval, zjistil, z¡ e kdyz¡ pøez¡ ije, bude do smrti mrzákem. Mladý Vincenz chtìl z¡ ít, a proto dal pøednost vodoléèbì. Zpráva o zázraku se rychle rozešla po celém okolí. Na Gräfenberg se zaèalo sjíz¡ dìt mnoho lidí z okolí a z¡ ádali o pomoc Priessnitz. V roce 1822 obnovil Priessnitz svùj dùm a udìlal speciální místnosti k léèení vodou. Dùm Priessnitze se stal první ve svìtì léèebnou specializovanou na vodoléèbu. Tenkrát okol lékaøi rozjeli velkou skoro histerní kampaò proti laickým a nevìdeckým metodám léèení a dokonce ho obviòovali u soudu. Kvùli tomu pøijela z Vídnì speciální komise, která zjistila, z¡ e Priessnitz nejen nikomu neuškodil, ale naopak mnoha lidem zachránil z¡ ivot. Na základì toho mu byl vydán v roce 1838 souhlas na provozování léèebny. Priessnitz ještì v tom roce zaèal stavbu velké budovy lázní, dnešního sanatorium „Hrad“. Rok 1839 byl nejlepším rokem lázní za z¡ ivota Priessnitze. Na Gräfenbergu se léèilo pøes 1500 pacientù, pøijelo také 120 lékaøù z celé Evropy, aby na místì studovali léèební metody Priessnitze. Mezi pacienty Priessnitze patøilo hodnì známých v této dobì lidí jako spisovatel Nikolaj Gogol. Priessnitz byl prvním léèitelem, který na základì vodních testù a reakci pacienta na nì, pouz¡ íval individuální metody léèení. Po pøetestování nervové soustavy ordinoval pacientovi cvièení a dietu. Kaz¡ dý pacient mìl individuální procedury, èas trvání a zatíz¡ ení. Priessnitz dokázal, z¡ e bez farmaceutologie se dá vyléèit mnohé nemoci s kterými tradièní " medicína si nemùz¡ e poradit. I kdyz¡ vìtšina lázní s vodoléèbou zanikla, Gräfenberg i po smrti Priessnitze dále fungoval zásluhou Josefa Schindlera, který udrz¡ oval perfektní klientelu a umìl vodoléèbu spojovat s novodobou léèbou. Vzniklé v roce 1910 sanatorium Priessnitz spoleènì s jinými sanatorii a láznìmi utvoøilo z Gräfenbergu jedno z nejmodernìjších lázní v tehdejší Evropì. Metody vyuz¡ ívané Priessnitzem se staly dùlez¡ itou souèástí léèení, kterou dnes reprezentuje tzv. alternativní medicína-uznávaná nìkterými lékaøi a také kritizována. " Georg Rasel (18821945) Pawe³ Szymkowicz Urodzi³ siê w Kolu, w rodzinie mistrza blacharskiego. Wychowywa³ siê w bardzo skromnych warunkach, co wi¹za³o siê z chorob¹ ojca, który zmar³ gdy Georg mia³ 21 lat. Póniejszy rysownik z reszt¹ równie¿ od dzieciñstwa cierpia³ na chorobê uszu, która póniej przyczyni³a siê do powa¿nego uszkodzenia s³uchu. Po ukoñczeniu szko³y podstawowej, praktykowa³ w warsztacie ojca, jednak niemal natychmiast po zdobyciu uprawnieñ czeladniczych wyjecha³ z domu. Wiele podró¿owa³, szczególnie wzd³u¿ po³udniowego Renu, gdzie nieustannie szkicowa³. Po mierci ojca, dziêki wsparciu krewnych, rozpocz¹³ studia na Akademii Sztuk Piêknych we Wroc³awiu, gdzie pracowa³ pod kierunkiem prof. Kaempffera. Po ukoñczeniu studiów zamieszka³ w stolicy l¹ska, zarabiaj¹c na ¿ycie g³ównie jako malarz dekoracji, a z biegiem czasu tak¿e wnêtrz kocielnych. Grafika kocio³a w. Jana Dziêki stypendium w³adz prowincji l¹skiej, w latach Ewangelisty w Paczkowie na ok³adce tygodnika 191213 dokszta³ca³ siê we W³oszech. Tam po kilku dowiadDie katholische Welt czeniach z wiêkszymi zamówieniami, postanowi³ ostatecznie z 17 padziernika 1937 r. zostaæ rysownikiem. W latach miêdzywojennych przewêdrowa³ ca³y, zarówno Górny jak i Dolny, l¹sk, znajduj¹c dla siebie wiele ciekawych tematów. Ulubionymi motywami rysunków by³y; panoramy miast, stare kocio³y, m³yny wodne i inne. W 1920 r. opublikowa³ w Gliwicach swoje prace w zbiorczej publikacji pt. Szkicownik, która wraz z licznymi rysunkami sprzedawanymi dla prasy górnol¹skiej przynios³a mu spor¹ popularnoæ, a co za tym idzie równie¿ zamówienia. W swych podró¿ach nie omin¹³ równie¿ pogranicza nysko-jesenickiego. Sporód wielu powsta³ych tutaj rysunków, do najlepszych nale¿¹; Szpital w G³ucho³azach, Krajobraz w okolicy G³ucho³az, Ratusz w Otmuchowie, Panorama Otmuchowa, Portal kocio³a w Otmuchowie, Zamek w cinawie Nyskiej i Koció³ w. Jana w Paczkowie. Co ciekawe pierwsz¹ wystawê swych prac mia³ w Kolnicy ko³o Grodkowa, nastêpne w: Gliwicach, Opolu i Bytomiu. Warto wspomnieæ równie¿ o wspania³ych ekslibrisach, które wykonywa³ na zamównienie wielu bibliotek, ale tak¿e np. hr. Guntera Pfeila. O¿eni³ siê dopiero w wieku 44 lat, a wybrank¹ zosta³a, pochodz¹ca z Nadenii, Frida Wittkop, dla której zbudowa³ dom w podwroc³awskiej Lenicy. Pod koniec ¿ycia, gnêbi³o go wiele chorób, w tym najbardziej dokuczliwa choroba oczu. W tym trudnym okresie najchêtniej wraca³ mylami do okresu narzeczeñstwa. W styczniu 1945 r. ca³y swój warsztat i dorobek artystyczny pozostawi³ w swym drugim mieszkaniu w Gliwicach, uciekaj¹c przed nadci¹gaj¹cym frontem. Opuszczenie l¹ska w tak dramatycznych okolicznociach, by³o dla niego szkokiem nie do prze¿ycia. Zmar³ 22 lutego 1945 r. w Döbeln w Saksoni. ¯yciorys Rasela mo¿emy poznaæ dziêki wspomnieniom spisanym przez bratanka artysty Hansa Hünefelda. Literatura: S c h m i d t J., Ludzie i dzie³a. Artyci plastycy zwi¹zani z Gliwicami, tom II, Gliwice 2001. Die katolissche Welt nr. 42, 17 padziernik 1937 "! Georg Rasel (18821945) Er wurde in Kole, in einer Spenglermeisterfamilie geboren. Er wuchs in sehr bescheidenen Verhältnissen auf, was mit der Krankheit des Vaters verbunden war, der starb, als Georg 21 Jahre alt war. Nach der Beendigung der Grundschule machte er eine Lehre in der Werkstatt seines Vaters, doch fast sofort nachdem er seinen Gesellenbrief erhielt, verließ er sein Zuhause. Er reiste viel, besonders entlang des südlichen Rheins, wo er ununterbrochen skizzierte. Nach dem Tod des Vaters begann er sein Studium in der Akademie der Schönen Künste in Breslau, wo er unter der Obhut von Prof. Kaempffer arbeitete. Nach dem Studium wohnte er in der Hauptstadt von Schlesien und verdiente sich seinen Lebensunterhalt vorwiegend als Dekorationsmaler und mit der Zeit malte er auch die Kirchen-Innenräume aus. Dank eines Stipendiums der Provinz Schlesien in den Jahren 191213 konnte er sich in Italien weiterbilden. Dort beschloss er endgültig Zeichner zu werden. In den Zwischenkriegsjahren wanderte er durch ganz Schlesien und malte die Panoramaansichten der Städte, alte Kirchen, Wassermühlen und anderes. 1920 veröffentlichte er in Gliwice (Gleiwitz) in einem Gesamtwerk mit dem Titel: Zeichner, die ihm große Popularität brachte und was damit verbunden war auch Aufträge. Auf seinen Reisen machte er auch keinen Umweg um das Grenzgebiet Neisse Jesenica. Zu den vielen Zeichnungen, die hier gemacht wurden, gehören zu den besten: ,,Das Krankenhaus in G³ucho³azy, ,,Landschaft in der Umgebung von G³ucho³azy, ,,Das Rathaus in Otmuchów, ,,Panorama von Otmuchów, ,,Das Kirchen-Portal in Otmuchów, ,,Schloss in cinawa Nyska und ,,Die St. Johannes Kirche in Paczków. Es lohnt sich auch die prächtigen Exlibris zu erwähnen, die er in Auftrag vieler Bibliotheken und auch für den Graf Gunter Pfeil anfertigte. Er heiratete erst mit 44 Jahren, die Auserwählte war die aus dem Oberrhein stammende Frida Wittkop, für die er ein Haus in Lenica bei Breslau baute. Ende seines Lebens plagten ihn viele Krankheiten, unter anderen eine ihn am meisten quälende Augenkrankheit. In dieser schweren Zeit kehrte er am liebsten mit den Gedanken in die Zeit als er verlobt war zurück. Im Januar 1945 ließ er seine ganze Werkstatt und Künstlerarbeiten in einer zweiten Wohnung in Gleiwitz zurück und flüchtete vor der anrückenden Front. Das Verlassen von Schlesien in solch dramatischen Bedingungen war für ihn ein Schock, den er nicht überlebte. Er starb am 22. Februar 1945 in Döbeln, Sachsen. Georg Rasel (18821945 ) Georg se narodil v Kozlu v rodinì klempíøského mistra. Vychovával se ve skromných podmínkách – otec byl nemocen a zemøel, kdyz¡ Georg mìl 22 let. Po ukonèení základní školy mìl praxi v otcovì dílnì, ale hned po získání tovaryšské zkoušky odjel z domova. Hodnì cestoval pøeváz¡ nì podél jiz¡ ního Rýna, kde poøád kreslil a skicoval. Po smrti otce zaèal studovat na akademii výtvarných umìní ve Vroclavi, kde pracoval pod vedením profesora Kaempffera. Po ukonèení studií se ubytoval v hlavním mìstì Slezska a vydìlával na z¡ ivot jako malíø. Díky stipendiu mìstské rady v letech 1912–13 se douèoval v Itálii. Tam se rozhodl, z¡ e bude kreslíøem (ilustrátorem). V prùbìhu I svìtové války procestoval celé Slezsko a kreslil: mìsta, kostely, mlýny a jiné. V roce 1920 publikoval své kresby v díle “Szkicownik”, které mu pøineslo popularitu a také objednávky. Pøi cestování mezi "" jiné navštívil nysko-jesenické pohranièí. Zde nakreslil hodnì skici a k nejlepším patøí: Szpital w G³ucho³azach, Krajobraz w okolicy G³ucho³az, Ratusz w Otmuchowie, Panorama Otmuchowa, Portal kocio³a w Otmuchowie, Zamek w cinawie Nyskiej i Koció³ w. Jana w Paczkowie. Je nutné také pøipomenout o krásných exlibristech, které dìlal na objednávku knihoven a také hrabìte Guntera Pfeila. Oz¡ enil se teprve ve vìku 44 let a jeho manz¡ elkou se stala Frida Wittkop, které postavil dùm v Lenicy u Vroclavi. Ke konci svého z¡ ivota byl tìz¡ ce nemocný a choroba mu nejvíce postihla oèi. V lednu 1945 celou svoji dílnu a majetek zanechal ve svém druhém bytì v Glivicích, kdyz¡ utíkal pøed blíz¡ ící se vojenskou frontou. Zemøel 22. února v Döbeln v Saksonií. "# Filip Robota Franciszek Dendewicz Filip Robota urodzi³ siê 30 kwietnia 1841 roku w Gostomii, w rodzinie ch³opskiej. Jego rodzice Maciej Robota i Agnieszka z domu Kurspiot pragnêli, by ich syn zosta³ nauczycielem. Ma³y Filip uczêszcza³ do 2-klasowej szko³y niemieckiej w rodzinnej wsi, póniej kontynuowa³ naukê w Bia³ej. W 1859 r. wst¹pi³ do seminarium nauczycielskiego w G³ogówku. Tu zdoby³ gruntowne wykszta³cenie pedagogiczne oraz uzupe³ni³ znajomoæ jêzyka polskiego, któr¹ wyniós³ z lat m³odzieñczych. Naukê zakoñczy³ w 1861 roku, zda³ egzamin dojrza³oci z wynikiem dobrym. Nie mog¹c znaleæ posady na ziemi prudnickiej wyjecha³ do Be³ku niedaleko Rybnika. Uczy³ w trudnych warunkach. Klasy liczy³y po 150 uczniów, nie by³o ksi¹¿ek, przyborów szkolnych. Po czterech latach pracy w takich warunkach przeniós³ siê do Hajduk (dzi Chorzów Batory). Jako nauczyciel by³ znany z pilnoci, zaanga¿owania w pracê, najlepsze wyniki osi¹ga³ nauczaj¹c dzieci jêzyka polskiego. ¯y³ bardzo skromnie z niskiej nauczycielskiej pensji. W 1868 roku ponownie siê przeniós³. Tym razem do Kociana w Poznañskiem. Przyczyn¹ tak dalekiego wyjazdu by³a chêæ rozwijania swojego talentu muzycznego i objêcia obok posady nauczyciela funkcji organisty. Têskni³ jednak za l¹skiem. Rok póniej zosta³ nauczycielem w Starych Tarnowicach ko³o Tarnowskich Gór. Bliskoæ Bytomia, miasta bêd¹cego silnym orodkiem polskiego ruchu narodowego sprawia, ¿e w³¹czy³ siê w akcjê uwiadamiania narodowego ludu l¹skiego. Rozpocz¹³ pisanie artyku³ów do Zwiastuna, Gazety Toruñskiej. Akcentowa³ w nich umi³owanie do zwyczajów, obyczajów i jêzyka polskiego. Wyda³ te¿ modlitewnik zawieraj¹cy nie tylko zebrane przez niego pieni kocielne, ale równie¿ cztery pieni chóralne jego autorstwa. W³adze owiatowe w 1869 roku przenios³y go w rodzinne strony. Pocz¹tkowo uczy³ w Bia³ej, a od roku szkolnego 18711872 w Prudniku. Pracowa³ w ¿eñskiej szkole elementarnej oraz szkole zawodowej. Dodatkowo prowadzi³ chór, dzia³a³ w organizacji nauczycielskiej. W 1872 roku wyda³ 24-stronicow¹ ksi¹¿eczkê; Ma³y piewak czyli zbiór pieni dla szkó³ polskich. Starannie dobra³ do niej 25 pieni w jêzyku polskim, niemieckim oraz gwarze l¹skiej. Obok pracy nauczycielskiej Filip Robota rozpocz¹³ dzia³alnoæ polityczn¹. W 1893 roku zosta³ wysuniêty na kandydata na pos³a do parlamentu pruskiego. Nie uzyska³ mandatu pos³a, choæ g³osowa³o na niego prawie 6 tys. osób. Sta³ siê znan¹ postaci¹ wród ludu l¹skiego. Po trzydziestu latach pracy jako nauczyciel przeszed³ na emeryturê. W dalszym ci¹gu pracowa³ aktywnie, komponowa³ w³asne pieni, kierowa³ kó³kiem teatralnym i piewaczym, by³ organist¹ w klasztorze ojców franciszkanów w Prudniku Lesie. Umar³ 17 maja 1902 roku. Spocz¹³ na prudnickim cmentarzu. Jego imiê nosi jedna z ulic w Prudniku, a na ulicy M³yñskiej na budynku nr 8 umieszczono tablicê jemu powiêcon¹. Literatura: Madeja R., Filip Jakub Robota zas³u¿ony nauczyciel i dzia³acz spo³eczny, Opole 1959. Nabzdyk S., Wypisy regionalne o ziemi prudnickiej, Prudnik 1985. Weigt A., Filip Robota, w: Ziemia Prudnicka Rocznik 2001, Prudnik 2001. "$ Filip Robota Filip Robota wurde am 30. April 1841 in Gostomia, in einer Bauernfamilie geboren. Seine Eltern wollten, dass er Lehrer wird. Der kleine Filip ging in eine deutsche Schule, mit nur 2 Klassen im familiären Dorf, später lernte er in Bia³a. 1859 nahm er an einem Lehrerseminar in Oberglogau teil. Hier erhielt er eine gründliche pädagogische Bildung und ergänzte seine Polnischkenntnisse. Seine Bildung beendete er 1861 und bestand sein Abitur mit Gut. Er fand keine Stelle also ging er nach Be³k, nicht weit von Rybnik entfernt. Er lehrte unter schweren Bedingungen. Die Klassen zählten 150 Schüler, ohne Bücher und Hilfsmittel. Nach vier Jahren Arbeit unter diesen Bedingungen ging er nach Hajduk (heute Chorzów Batory). Als Lehrer war er bekannt für seinen Fleiß und Engagement in der Arbeit, die besten Ergebnisse erzielte er beim lehren der polnischen Sprache. Er lebte in sehr bescheidenen Verhältnissen vom Lehrerlohn. 1868 zog er erneut um, diesmal nach Kocian bei Posen. Der Grund für so eine lange Reise war der Wunsch sein Musiktalent zu fördern und außer einer Lehrerstelle auch die eines Organisten zu übernehmen. Er sehnte sich jedoch nach Schlesien. Ein Jahr später wurde er Lehrer in Stare Tarnowice bei Tarnowskie Góry. Die Nähe zu Beuten (poln. Bytom), einem aktiven Zentrum der polnischen Nationalbewegung war Grund dafür, dass er sich in die Aktion der Aufklärung der schlesischen Bevölkerung anschloss. Er begann Artikel für den Zwiastun und Gazeta Toruñska zu schreiben. Er unterstrich darin die Liebe zu den Bräuchen, Sitten und der polnischen Sprache. Er veröffentlichte auch ein Gebetsbuch mit gesammelten Kirchenliedern und auch 4 von ihm selbst geschriebenen Chorliedern. Die Bildungsbehörden versetzten ihn in seine Heimatgegend. Erst lehrte er in Bia³a und seit dem Schuljahr 18711872 in Neustadt in Oberschlesien. Er arbeitete in der Elementarschule für Mädchen und der Berufsschule. Zusätzlich leitete er einen Chor und wirkte in einer Lehrerorganisation mit. 1872 veröffentlichte er ein 24-Seitiges Büchlein: ,,Kleines Gesangsbuch eine Liedersammlung für polnische Schulen. Er wählte sehr sorgfältig 25 Lieder in polnischer, deutscher Sprache und schlesischem Dialekt aus. Außer der Lehrerarbeit begann Filip eine politische Tätigkeit. 1893 wurde er zum Abgeordneten-Kandidaten für das preußische Parlament gewählt. Er erlangte das Abgeordnetenmandat nicht, obwohl fast 6.000 Personen für ihn stimmten. Er wurde zu einer bekannten Persönlichkeit unter dem schlesischen Volk. Nach 30 Jahren der Arbeit als Lehrer ging er in den Ruhestand. Er arbeitete weiterhin aktiv, komponierte eigene Lieder, leitete den Theater- und Gesangsklub, war Organist im Franziskanerkloster in Neustadt Las in Oberschlesien. Er starb am 17. Mai 1902 und ruht auf dem Friedhof in Neustadt in Oberschlesien. Seinen Namen trägt eine Straße in Neustadt in Oberschlesien und auf der M³yñska Str. auf dem Gebäude NR 8 befindet sich eine Gedenktafel zu seiner Erinnerung. Filip Robota Filip Robota se narodil 30. dubna 1841r. v Gostonii v rolnické rodinì. Jeho rodièe si pøáli, aby jejích syn byl uèitelem. Mladý Filip chodil dvoutøídní nìmecké školy v rodné vesnici a pak do školy v Biale. V roce 1859 zaèal studovat v uèitelském semináøi v G³ogówku. Tady získal pedagogické vzdìlání a douèil se polštinu, kterou znal z mladých let. "% Studie ukonèil v 1861 r. a udìlal maturitní zkoušku. Kdyz¡ nemohl najít práci v prudnickém kraji odjel do Belku u Rybnika. Vyuèoval za tìz¡ kých podmínek. Ve tøídách bylo po 150 z¡ ákù, nebyly kníz¡ ky a školní pøíbory. Po ètyøech létech práce v tìchto podmínkách odjel do Hajduk (dnešní Chorzów). Jako uèitel byl pilný, mìl rád práci, a ¡ il velice skromnì z uèitelské penze. nejlepší výsledky dosahoval pøi výuce polštiny. Z V roce 1868 odjel do poznanského kraje. Pøíèinou daleké cesty bylo zdokonalit se v hudbì a také chtìl vyuèovat hru na varhany. Po nìjaké dobì, kdyz¡ mu bylo smutno za Slezském odjel do Tarnowských Gór. Blízkost Bytomie ho pøitahovala, protoz¡ e tady bylo nejsilnìjší støedisko národního hnuti. Zaèal psát èlánky do „Zwiastun“ a „Gazeta Toruñska“, kde zdùrazòoval národnostní zvyky, obyèeje k polskému jazyku. Vydal modlitební knihu, která obsahuje nejenom církevní písnì ale také písnì sborové napsané autorem. Pak byl pøenesen zpátky do Prudnika. Z poèátku vyuèoval v Biale a od roku 1871 v Prudniku. Pracoval v z¡ enské elementární škole a také ve škole odborné. Dodateènì vedl pìvecký soubor a pùsobil v uèitelských organizacích. V roce 1872 vydal 24-stránkovou kníz¡ ku „Malý Zpìvák“-sbírka písní pro polské školy. Kromì uèitelského povolání Filip Robota mìl také politickou èinnost. V 1893 byl kandidátem na poslance do pruského parlamentu, ale mandát nedostal, i kdyz¡ ho volilo na 6.000 obèanù. Stal se známou polskou postavou mezi slezským lidem. Po tøiceti létech uèitelství šel do dùchodu, ale pøesto byl stále aktivní a skládal vlastní písnì. Vedl divadelní a pìvecký krouz¡ ek, byl varhaníkem v klášteøe Františkánù v Prudniku. Zemøel 17.kvìtna v 1902r.Byl pohøbený na pruském høbitovì. Jeho jméno má jedna ulice v Prudniku a také na Mlynské ulicí na budovì è. 8 je umístìná památná tabule. "& Bernhard Ruffert l¹ski historyk i nauczyciel z Nysy Izabela Kicak S¹ ludzie, których nazwiska nie s¹ byæ mo¿e ogólnie znane, a którzy mimo to wpisuj¹ siê w historiê i dziêki swej ogromnej pasji staj¹ siê jej mocnym fundamentem. ¯ycie i dzia³alnoæ Bernharda Rufferta jest dowodem na to, ¿e historia potrzebuje nie tylko tych wielkich, s³awnych historyków badaczy ale tak¿e tych mniejszych, lokalnych. Postaæ Bernharda Rufferta jest postaci¹ niezwyk³¹, jego nazwisko znajdziemy w wiêkszoci publikacji o ziemi nyskiej. Wystarczy tylko spojrzeæ na... przypisy. To w³anie tam Zarz¹d Nyskiego Towarzystwa Sztuki i Staro¿ytspotkamy Bernharda Rufferta mê¿a, ojca, nanoci 1909 r. uczyciela, ale przede wszystkim wielkiego pasjonata i badacza historii, którego królestwem by³a przesz³oæ ziemi nyskiej. Nie by³ on w stanie ukryæ swojej pasji, ona sprawia³a, ¿e b³yszcza³y mu oczy i stawa³ siê o kilka lat m³odszy.1 Jaki by³ szczêliwy, kiedy przerywaj¹c prowadzone przez siebie lekcje kolejn¹ opowieci¹ o okrutnym ksiêciu Miko³aju, s³ysza³ chór swoich uczniów wypowiadaj¹cych razem z nim ostatnie s³owa tej strasznej historii: G³owa spad³a do przodu, korpus do ty³u i ksiêcia Miko³aja ju¿ wiêcej nie by³o2. Bernhard Ruffert poprzez ¿mudne i bardzo dok³adne studiowanie zbiorów archiwalnych, pamiêtników ale tak¿e poprzez prace w terenie stworzy³ prawdziwy skarbiec wiedzy o ziemi nyskiej, z którego korzystali, korzystaj¹ i korzystaæ bêd¹ wszyscy ci, dla których historia lokalna jest równie wielk¹ pasj¹ jak dla niego samego. ¯ycie Rufferta Bernhard Ruffert urodzi³ siê 26 lutego 1856 roku w Nysie.3 By³ synem nyskiego kupca sukna i póniejszego rajcy miejskiego, Franza Rufferta. Po ukoñczeniu Miejskiego Realgimnazjum studiowa³ historiê i jêzyki nowo¿ytne na Uniwersytecie Wroc³awskim oraz w Rostocku. Po zdanym egzaminie nauczycielskim rozpocz¹³ pracê w hamburskim gimnazjum, odbywaj¹c jednoczenie sta¿ w pruskim gimnazjum w Wandsbeck. Jak tylko sytuacja rynku pracy w Nysie poprawi³a siê, powróci³ i 1 padziernika 1894 roku obj¹³ posadê nauczyciela w Neisser Katholisches Königliches Gymnasium (Nyskie Katolickie Królewskie Gimnazjum). W roku 1906 otrzyma³ tytu³ profesorski.4 Zainteresowania nie pozwoli³y jednak pozostaæ Bernhardowi Ruffertowi zwyk³ym nauczycielem objaniaj¹cym swoim uczniom najbardziej zawi³e struktury gramatyczne jêzyka francuskiego i angielskiego oraz wymieniaj¹cym beznamiêtnym g³osem kolejne daty i wydarzenia historii staro¿ytnej czy Niemiec. Oprócz wspomnianej ju¿ pasji odkrywania 1 Bayer, Edi, Von Quarta bis Prima mit Prof. Ruffert, w: Neisser Heimatblatt, wrzesieñ 1997, nr 142, str. 17 Tam¿e 3 Heiduk, Franz, Oberschlesisches Literatur Lexikon, Teil 3, Berlin, str. 3 4 Ziebolz, Otto, Stifter, bekannte Lehrer und Schüler des Gymnasiums, w: Hellfeier, Karl, A. u. Jarczyk, Franz, Ch. (red.), Gymnasium Carolinum zu Neisse 16241974, Detmold, 1974, str. 144145 2 "' zagadek przesz³oci ziemi nyskiej, Ruffert komponowa³ pieni, muzykê na instrumenty smyczkowe oraz dzie³a wojskowe, które grano nie tylko w Nyskim Teatrze Miejskim ale tak¿e we Wroc³awiu. Na swoim muzycznym koncie posiada równie¿ dwie sztuki Stilles Glück oraz Des Kindes Traum.5 Lecz prawdziw¹ pasj¹ profesora Rufferta pozostawa³a historia lokalna. Spod jego pióra wysz³y liczne publikacje o przesz³oci ziemi nyskiej i politycznym oraz kulturalnym znaczeniu Nysy. Jako cz³onek Neisser Philomathie (od roku 1896) i Neisser Kunst- und Altertumsverein (od za³o¿enia, czyli od roku 1897) wyg³asza³ wiele referatów, które jeszcze dzi znajdziemy w rocznikach Neisser Kunst- und Altertumsverein (Nyskie Towarzystwo Sztuki i Staro¿ytnoci). W ostatnich latach ¿ycia magistrat powierzy³ mu prowadzenie Miejskiego Archiwum. W roku 1923 Bernhard Ruffert przeszed³ na zas³u¿on¹ emeryturê.6 Zmar³ cztery lata póniej, 21 lipca 1927 roku a pochowany zosta³ 25 lipca na Cmentarzu Jerozolimskim w Nysie. Mia³ 71 lat.7 Dzia³alnoæ Bernharda Rufferta w Neisser Kunst- und Altertumsverein (Nyskie Towarzystwo Sztuki i Staro¿ytnoci) Bernhard Ruffert od samego pocz¹tku, tzn. od powstania w roku 1897 Neisser Kunstund Altertumsverein by³ jego aktywnym cz³onkiem (od 1909 roku w Zarz¹dzie Towarzystwa), co potwierdzaj¹ liczne notatki nt. dzia³alnoci w Towarzystwie oraz niezwykle interesuj¹ce referaty zawarte na stronach Roczników Nyskiego Towarzystwa Sztuki i Staro¿ytnoci. Jego dowiadczenie i sumiennoæ przyczyni³y siê znacz¹co do usystematyzowania zarówno wydarzeñ z dziejów ziemi nyskiej, jak i jej architektonicznych skarbów. Jednym z przyk³adów jego dzia³añ w Towarzystwie by³o uporz¹dkowanie i sporz¹dzenie ewidencji wszystkich znajduj¹cych sie zarówno w sklepach jak i zbiorach muzealnych dokumentów cechowych (prace te prowadzi³ wspólnie z dr Dittrichem).8 Innym ciekawym efektem jego badañ by³ opublikowany w roczniku Towarzystwa z roku 1915 artyku³ nt. w. Jana Nepomucena, form przedstawienia go w sztuce i jego kultu, ze szczególnym uwzglêdnieniem okolic Nysy. Badania Rufferta nad ziemi¹ nysk¹ Efektem badañ dokumentów archiwalnych by³o nie tylko odkrywanie kolejnych ciekawostek i faktów zwi¹zanych z histori¹ i kultur¹ ziemi nyskiej, lecz tak¿e liczne wyk³ady i publikacje. A liczba jego prac jest naprawdê imponuj¹ca. Bernhard Ruffert wyda³ 14 publikacji (wiêkszoæ nich drukowa³a Drukarnia J. Graveurs, pozosta³e F. Bärs Buchdrukerei), 59 artyku³ów (m.in. we wczeniej ju¿ wspomnianych Rocznikach Nyskiego Towarzystwa Sztuki i Staro¿ytnoci, Neisser Zeitung, Oberschlesien, Heimatblatt des Neissegaus, Schlesische Volkszeitung, Schlesische Geschichtsblätter) oraz 7 humoresek w dialekcie, które znajdziemy m.in. w Schlesische Lazarettzeitung i Wir Schlesier. Ale pisanie i publikowanie stanowi³o dla Bernharda Rufferta nie tylko radoæ dzielenia siê swoimi odkryciami. Ruffert czu³ siê zobowi¹zany do tego, aby pielêgnowaæ tradycje historyczne i kulturalne swojego Heimatu, do tego, aby pokazaæ mieszkañcom ziemi nyskiej, 5 Thamm, Joseph, Musikalische Chronik der Stadt Neisse, Dülmen, 1974, str. 177 Ziebolz, Otto, Stifter, bekannte Lehrer und Schüler des Gymnasiums, w: Hellfeier, Karl, A. u. Jarczyk, Franz, Ch. (red.), Gymnasium Carolinum zu Neisse 16241974, Detmold, 1974, str. 145 7 Ksiêga zmar³ych parafii w. Jakuba w Nysie, Archiwum Diecezjalne w Opolu, str. 139 8 Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertumsvereins 1906, Neisse, 1906, str. 12 6 # na jak wa¿nej i bogatej w wydarzenia ziemi mieszkaj¹. Potwierdzaj¹ to s³owa zawarte we wstêpie jednej z jego publikacji z roku 1910 Kurze Chronik von Neisse. Mit einem Plan von Neisse aus dem Jahre 1596: Ju¿ dawno odczuwalna by³a ¿ywa potrzeba stworzenia nyskiej kroniki, która uwzglêdnia³aby tak¿e czasy obecne, poniewa¿ ta wydana przez Minsberga siêga tylko roku 1834 i sta³a siê ju¿ trudna do zdobycia. Bernharda Rufferta zajmowa³y g³ównie historyczne i kulturalne tematy. Opisywa³ nie tylko przesz³oæ ziemi nyskiej ale tak¿e wydarzenia aktualne. To z jego publikacji dowiemy siê o losach le¿¹cego przed bram¹ celn¹ starego miasta, o zwi¹zkach portugalskiej królowej z Nys¹, rewolucyjnym generale Lafayette, paleniu czarownic w Nysie czy oblê¿eniu i zajêciu miasta i twierdzy Nysa w roku 1807 przez Francuzów. Innymi poruszanymi przez Rufferta tematami by³y: teatr, lokalne legendy, architektura miasta, religia i wiele innych. W swoich dzie³ach Ruffert powo³uje siê na znanych historyków: Henelius, Pedewitz, Merian, Werner, Grünhagen, Minsberg, Kastner, Zimmermann, Klose, Buckisch czy Chrzaszcz. W materia³ach ród³owych znajdziemy równie¿ pochodz¹ce z miejskiego archiwum pamiêtniki i inne dokumenty. Ale Bernhard Ruffert nie tylko pisa³, lecz tak¿e gromadzi³ wszelkie informacje dotycz¹ce historii i kultury ziemi nyskiej. Zbiór ten okaza³ siê tak cenny, ¿e Nyskie Towarzystwo Sztuki i Staro¿ytnoci po mierci Rufferta powiêci³o mu specjalny rega³. W swoim zbiorze posiada³ on dzie³a tak wielkich l¹skich badaczy historii jak: Stenzel, Grünhagen, Schulte, Kopietz, Partsch, Jungnitz, Soffner, Nentwig, ca³oæ uzupe³niali Kastner, Zastra, Pischel, dr Reimann, Cimbal, Clemenz, Aug. Müller oraz nyskie kroniki i pamiêtniki. Fenomen Bernharda Rufferta Na czym polega fenomen Bernharda Rufferta? Otó¿ Bernhard Ruffert by³ osob¹, której uda³o siê wzbudziæ w m³odych ludziach szczere zainteresowanie histori¹, wydarzeniami, które uczyni³y z Nysy i ziemi nyskiej wa¿ne centrum kulturalne i polityczne. Z ca³¹ pewnoci¹ pomóg³ mu w tym zawód, który wykonywa³, poniewa¿ pozwala³ mu na sukcesywne kszta³towanie m³odzie¿y, jej zachowañ, priorytetów i zwyczajnej ciekawoci przesz³oci¹ ich ziemi ziemi nyskiej. Najwa¿niejszym wydaje siê byæ jednak jego ogromny zapa³, który zawsze towarzyszy³ mu podczas d³ugich miesiêcy spêdzonych na wczytywaniu siê w stare dokumenty. Ale czy wszyscy uczniowie byli urzeczeni pasj¹ swojego profesora? Oto, jak wspomina swoje gimnazjalne lata Hubert Jedin (uczeñ Nyskiego Katolickiego Królewskiego Gimnazjum w latach 19111918): S³abo pamiêtam same zajêcia, mo¿e poza tym, ¿e bardzo mnie z³oci³o to, ¿e po szeciu latach nauki jêzyka francuskiego nie potrafi³em skleciæ trzech porz¹dnych zdañ. Profesor Bernhard Ruffert, nazywany Ruffi, który prowadzi³ zajêcia z jêzyka francuskiego nie doæ siê do nich przyk³ada³. Jego w³aciwe zainteresowanie stanowi³a historia lokalna i fakt ten czêsto wykorzystywalimy. Kiedy tylko przewidziany materia³ zosta³ ju¿ zrealizowany, klasa zasypywa³a go probami o kolejn¹ opowieæ o mas³owej awanturze czy ciêciu ksiêcia Miko³aja w roku 1497. I tak oto mi³o mija³y kolejne godziny.9 Koniec koñców i w tym przypadku Ruffert odniós³ sukces, bo jêzyka francuskiego mo¿na nauczyæ siê wszêdzie, a poznaæ i zapamiêtaæ najciekawsze i najdziwniejsze wydarzenia historii ziemi nyskiej mo¿na tylko w Nysie (i to podczas lekcji jêzyka francuskiego z Bernhardem Ruffertem). 9 Jedin, Hubert, Lebensbericht. Mit einem Dokumentenanhang, Repgen, Konrad (red.), Mainz, str. 1415 # Bernhard Ruffert schlesischer Historiker und Lehrer aus Neisse Bernhard Ruffert wurde am 26. Februar 1856 in Neisse geboren. Er war der Sohn eines Neisser Tuchkaufmanns und späteren Mitglieds des Stadtrates, Franz Ruffert. Nach der Beendigung des städtischen Realgymnasiums studierte er Geschichte und zeitgenössische Sprachen an der Universität von Breslau und in Rostock. Nach dem erfolgreichen Bestehen des Lehrer-Examens begann er die Arbeit an einem Gymnasium in Hamburg, gleichzeitig absolvierte er sein Praktikum in einem preußischen Gymnasium in Wandsbeck. Gleich nachdem sich die Situation auf dem Arbeitsmarkt in Neisse verbesserte, kehrte er zurück und am 1. Oktober 1894 übernahm er den Lehrer-Posten im katholischem königlichem Gymnasium in Neisse. 1906 erhielt er den Professoren-Titel. Außer der pädagogischen Arbeit, dem Entdecken der Geheimnisse aus der Vergangenheit der Neisser Gebiete, komponierte Ruffert Lieder, Musik für Streichinstrumente und Stücke für die Armee. Auf seinem musikalischen Konto stehen auch zwei Stücke ,,Stilles Glück und ,,Des Kindes Traum. Doch zu seiner wahren Leidenschaft gehörte die lokale Geschichte. Seiner Feder entsprangen zahlreiche Publikationen über die Neisser Vergangenheit und der politischen und kulturellen Bedeutung von Neisse. Als Mitglied der Neisser Philomathie (seit 1896) und des Neisser Kunst- und Altertumsvereins (seit dem Gründungsjahr, also 1897) hielt er viele Referate, die wir noch heute in den Jahresbüchern des Neisser Kunst- und Altertumsvereins finden können. In seinen letzten Lebensjahren übergab ihm der Magistrat die Führung des Stadtarchivs. 1923 ging Ruffert in den verdienten Ruhestand. Er starb 4 Jahre später, am 21. August 1927. Begraben wurde er am 25. August auf dem Jerusalemer Friedhof in Neisse. Er wurde 71 Jahre alt. Seit Beginn war Ruffert ein aktives Mitglied des Neisser Kunst- und Altertumsvereins (seit 1909 im Vorstand), was zahlreiche Notizen zu Tätigkeiten im Verein und sehr interessante Referate, die auf den Seiten der Jahresbücher des Vereins zu finden sind, bestätigen. Ein Beispiel für seine Tätigkeit im Verein war die Ordnung und Erfassung sämtlicher Dokumente, die sich sowohl in den Läden als auch in den Sammlungen der Museen befanden. Zu den anderen interessanten Ergebnissen seiner Forschungen war der im Jahrbuch 1915 erschienene Artikel: ,,Der heilige Nepomuk, die Darstellungsformen in Kunst und des Kultes, unter besonderer Berücksichtigung der Umgebung von Neisse. Bernhard Ruffert veröffentlichte 14 Publikationen, 59 Artikel und 7 Humoresken im Dialekt. Ihn beschäftigten vorwiegend historische und kulturelle Themen. Er beschrieb nicht nur die Neisser Geschichte sondern auch aktuelle Geschehnisse. Aus seiner Publikation erfahren wir über die Beziehungen der portugiesischen Königin zu Neisse, dem revolutionären General Lafayette, die Hexenverbrennung oder der Belagerung und das Einnehmen der Stadt und der Festung in Neisse durch die Franzosen im Jahre 1807. Doch Bernhard Ruffert schrieb nicht nur, er sammelte auch alle möglichen Informationen, die die Geschichte und die Kultur von Neisse angingen. Diese Sammlung erwies sich als so kostbar, dass der Neisser Kunst- und Altertumsverein nach seinem Tod ihm zu Ehre ein spezielles Regal widmete. Bernard Ruffert slezský dìjepisec a uèitel s Nysy Narodil se 26. února 1856 v Nyse. Byl synem nyského kupce textilu, pozdìjšího mìstského rady, Franza Ruffera. Po ukonèení mìstského gymnázium studoval dìjepis a # jazyky na vroclavské universitì a také v Rostocku. Po ukonèení pedagogické fakulty zaèal pracovat v hamburgském gymnázium a také mìl praxi v pruském gymnázium v Wandsbecku. Po polepšení situace na nyském trhu práce a uvolnilo se místo, vrátil se 1. øíjna 1894 a zaèal pracovat jako uèitel v Nesser Katholisches Kõniglisches Gymnasium. V roce 1906 byl mu nadán titul profesora. Kromì pedagogické práce zajímal se o minulost nyské zemì, skládal hudbu pro smyècové hudební nástroje. Napsal hudební umìlecká díla jako „Stilles Glûck“ a „Des Kindes Traum“. Hlavní vášní profesora Ruffera byly dìjiny mìsta. Napsal mnoho publikací o minulosti nyského kraje a také o politickém a kulturním významu mìsta. Jako èlen Neisser Philomatie (od roku 1896) a Neisser Kunst – und Altertumsverein (od roku 1987), pøednesl hodnì referátù, které ještì dnes mùz¡ eme najít v starších roènících „Neisser Kunst – und Altertumsverein“ (Nyská Spoleènost Umìní a Staroz¡ itností). V posledních letech z¡ ivota z povìøení magistrátu mìsta vedl Mìstské Archivum. V roce 1923 Ruffert odešel na zaslouz¡ ilý dùchod. Zemøel o 4 roky pozdìji 21. èervence 1927. Byl pohøben 25. èervence na Jeruzalémském Høbitovì v Nyse. Doz¡ il se 71 let. Ruffert byl aktivním èlenem „Neisser Kunst – und Altertumsverein“ a od roku 1909 èlenem výboru, coz¡ potvrzuje dokumentace Spoleènosti a také jeho velmi zajímavé pøednášky na stránkách Nyské Spoleènosti Umìní a Staroz¡ itností. Jako pøíklad jeho aktivity ve Spoleènosti je nutno uvést zavedení evidence a uspoøádání celé dokumentace. Zajímavý efektem jeho prùzkumu byl èlánek v roèníku Spoleènosti z roku 1915, kde pøedstavuje sv. Jana Nepomucena. Bernard Ruffert vydal 14 publikací, 59 èlánkù a 7 humoresek v nyském náøeèí. Popsal nejenom minulost nyské zemì ale také souèasné dìní. Z jeho publikací se dozvíme o vztazích portugalské královny k Nyse, revoluèním generálu Lafayette, upálení èarodìjnic v Nyse nebo zajetí mìsta v 1807 roce Francouzy. Bernard Ruffert nejenom psal, ale také shromaz¡ ïoval veškeré informace o dìjinách a kultuøe nyské zemì. Táto sbírka mìla vyjímeènou hodnotu a proto po jeho smrti byla uloz¡ ena v Nyské Spoleènosti Umìní a Staroz¡ itností ve speciálním regále. #! Christoph Scheiner wielki astronom i mi³onik nauk cis³ych Kazimierz Staszków 18 lipca 1650 r. zmar³ w Nysie znakomity uczony, odkrywca i wynalazca Christoph Scheiner. By³ pierwszym superiorem (prze³o¿onym, rektorem), gimnazjum jezuickiego, które powo³a³ do ¿ycia w Nysie biskup wroc³awski Karol arcyksi¹¿ê Habsburg w 1623 r. Urodzi³ siê 25 lipca 1575 r. w Markt Wald ko³o Mindelheim w Szwabii. Nic nie wiemy o jego pochodzeniu i rodzicach, gdy¿ nie zachowa³y siê na ten temat ¿adne dokumenty. Naukê rozpocz¹³ w gimnazjum jezuickim w Landsbergu, któr¹ kontynuowa³ w Augsburgu uzyskuj¹c tytu³ retora krasomówcy. Nastêpnie studiowa³ na uniwersytecie w Ingoldstadt, gdzie w 1609 r. uzyska³ tytu³ doktora teologii i filozofii. Wczeniej, bo 25 padziernika 1595 r. rozpocz¹³ nowicjat w zakonie jezuitów. wiêcenia kap³añskie otrzyma³ w 1609 r. w Eichstätt, a pe³ne luby zakonne ubóstwa i ca³kowitego pos³uszeñstwa papie¿owi z³o¿y³ w 1617 r. w Ingolstadt. W latach 1610 17 by³ profesorem matematyki i jêzyka hebrajskiego na uniwersytetach w Ingolstadt, Insbrucku, Freiburgu i Wiedniu. Podczas pobytu w Insbrucku pozna³ biskupa wroc³awskiego Karola arcyksiêcia Habsburga, który zafascynowany jego rozleg³¹ wiedz¹ zaprosi³ go do Nysy, powierzaj¹c mu utworzenie gimnazjum. Wed³ug ambitnych i dalekosiê¿nych planów biskupa mia³o stanowiæ pocz¹tek uniwersytetu. Scheiner przyby³ do Nysy w 1622 r. i 23 kwietnia nastêpnego roku, w miejscu gdzie dzisiaj znajduje siê Szko³a Muzyczna (dawne seminarium w. Anny), powsta³o pierwsze, prowadzone przez Jezuitów na l¹sku gimnazjum katolickie. Pocz¹tkowo naucza³o w nim, oprócz Scheinera, czterech braci zakonnych. W krótkim czasie grono wyk³adowców powiêkszy³o siê o kolejnych czterech. Pod koniec 1624 r. Scheiner opuci³ Nysê i uda³ siê do Rzymu, gdzie do 1633 r. wyk³ada³ w Collegium Romanum. Jego powrót do Nysy uniemo¿liwi³a panuj¹ca w miecie zaraza. Powróci³ dopiero w 1639 r. i pozosta³ ju¿ do koñca ¿ycia. Zmar³ jak napisa³em we wstêpie 18 lipca 1650 r. na apopleksjê (wylew krwi do mózgu) i zosta³ pochowany w Nysie. Niestety, do dnia dzisiejszego nie uda³o siê ustaliæ miejsca jego pochówku. Byæ mo¿e zosta³ pochowany w kociele wiêtego Krzy¿a, na miejscu którego stoi obecnie koció³ Wniebowziêcia NMP, wybudowany w latach 168892. Kiedy, przechadzaj¹c siê po korytarzach Carolinum myla³em, ¿e chodzê po ladach s³awnego uczonego. Niestety, ten wspania³y kompleks budowli wzniesiono dopiero w latach 166880 wiele lat po jego mierci. By³ wybitnym naukowcem, którego wiele odkryæ i wynalazków jest aktualnych do dnia dzisiejszego. Do jego najwiêkszych osi¹gniêæ nale¿y zaliczyæ odkrycie czarnych plam na S³oñcu, którego dokona³ w 1611 r. Podczas pracy na uniwersytecie w Ingolstadt, zaadaptowa³ jedn¹ z wie¿ kocio³a wiêtego Krzy¿a na obserwatorium astronomiczne. Tam w³anie zaobserwowa³ po raz pierwszy zjawisko wystêpowania czarnych plam na powierzchni S³oñca. Do tego celu u¿ywa³ skonstruowanej przez siebie lunety helioskopu. Zastosowa³ w nim specjalny ekran, na który pada³ obraz, umo¿liwiaj¹cy obserwacjê zmian zachodz¹cych na #" S³oñcu, jako ¿e bezporednie obserwacje tarczy s³onecznej gro¿¹ utrat¹ wzroku. Swoich odkryæ dokona³ niezale¿nie od Galileusza. Opisa³ je w dziele Rosa Ursina sive sol wydanym w Rzymie w latach 162630. W Ingolstadt opracowa³ równie¿ pierwsz¹ mapê Ksiê¿yca oraz nieba, któr¹ opublikowa³ w 1614 r. Udoskonalaj¹c helioskop skonstruowa³ heliotrop, który wyposa¿ony w dwie osie obrotu, umo¿liwia³ dok³adne obserwacje cia³ niebieskich, poprzez mo¿liwoæ ich ci¹g³ego ledzenia. Do budowy heliotropu u¿y³ soczewek, które w³asnorêcznie wyszlifowa³, u¿ywaj¹c do ich wykonania specjalnego, kolorowego (dymnego) szk³a. Jako pierwszy astronom obliczy³ czas obrotu S³oñca wokó³ w³asnej osi. Prowadzi³ równie¿ badania nad fizjologi¹ i optyk¹ oka. Odkry³, ¿e to na siatkówce powstaje obraz widziany przez cz³owieka, opisa³ te¿ reakcjê renicy na wiat³o oraz zdolnoæ akomodacji oka, czyli ostrego widzenia. Jako pierwszy opisa³ kataraktê (zaæmê). Zbudowa³ równie¿ model oka, który wykona³ ze szk³a.. Do jego najwiêkszych odkryæ w dziedzinie fizyki i mechaniki nale¿y zaliczyæ skonstruowany w 1603 r. pantograf. Jest to urz¹dzenie s³u¿¹ce do kopiowania obrazów w powiêkszeniu lub pomniejszeniu, z zachowaniem wielkiej precyzji i dok³adnoci. Jeszcze dzi stosuj¹ go w pracy architekci, archeolodzy i konstruktorzy. Do skonstruowania tego instrumentu sk³oni³a go wizyta w pracowni malarza Gregoriusa, który w swojej pracy pos³ugiwa³ siê maszyn¹ perspektywiczn¹. Pozwala³a mu ona precyzyjnie przenosiæ na p³ótno szczegó³y malowanego tematu. W efekcie towarzyskiej wizyty powsta³o urz¹dzenie, które jest wykorzystywane w technice i projektowaniu do dnia dzisiejszego. Po powrocie do Nysy zajmowa³ siê g³ównie prac¹ nad dzie³em, w którym próbowa³ obaliæ teoriê heliocentrycznej budowy kosmosu Miko³aja Kopernika potwierdzon¹ przez Galileusza. Praca ta zosta³a opublikowana w dziele Prodromus pro Sole mobili, które zosta³o wydane w Pradze w rok po jego mierci. Czêsto, kiedy o tym mówiê lub piszê zastanawiam siê, czy tak wiat³y i wielki uczony napisa³ to dzie³o z w³asnej woli. Wiemy, ¿e w owym czasie w kociele katolickim szala³a inkwizycja. Przecie¿ to ona zmusi³a Galileusza do wyrzeczenia siê g³oszonych przez niego teorii. Byæ mo¿e Christoph Scheiner zosta³ przez inkwizytorów nak³oniony do napisania tego dzie³a? W przedwojennej Nysie funkcjonowa³o powiedzenie In Neisse mit Scheiner sieht man weiter wie keiner co w swobodnym przek³adzie znaczy Dziêki Schejnerowi w Nysie widzi siê dalej ni¿ gdziekolwiek. Do naszych czasów zachowa³o siê niewiele wizerunków uczonego. Jednym z najlepszych jest obraz znajduj¹cy siê w Stadtmuseum (Muzeum Miejskim) w Ingolstadt. Do pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku w nyskim Carolinum znajdowa³ siê portret uczonego namalowany przez Lukasa Mrzygloda. Niestety, zosta³ stamt¹d zabrany i obecnie znajduje siê w jednym z prywatnych mieszkañ w Nysie. 2 padziernika 2003 r. odby³a siê w Wy¿szej Szkole Zawodowej w Nysie inauguracja III roku akademickiego, w trakcie której g³ówny budynek uczelni otrzyma³ imiê Cristopcha Scheinera. Z tej okazji dokonano ods³oniêcia pami¹tkowej tablicy powiêconej uczonemu autorstwa prof. Mariana Molendy. Do lipca 1945 roku ulica Stanis³awa Moniuszki w Nysie nosi³a imiê Christopcha Scheinera. Literatura: Sonne entdecken Christoph Scheiner 15751650. Lngolstadt 2000. Niemieccy Górnol¹zacy leksykon biograficzny. Dom Wspó³pracy Polsko-Niemieckiej, GliwiceOpole 2004. Wystawa zorganizowana przez Muzeum w Nysie z oo. Jezuitami z Monachium, Nysa 2001. Encyklopedie i leksykony. ## Christoph Scheiner großer Astronom und Liebhaber der Wissenschaften Am 18. Juli 1650 starb in Neisse ein hervorragender Gelehrter, Entdecker und Erfinder Christoph Scheiner. Er war der erste Superior (Vorsitzender, Rektor) des Jesuiten-Gymnasiums, das in Neisse vom Breslauer Bischof Karl Erzherzog Habsburg 1623 ins Leben gerufen wurde. Scheiner wurde am 25. Juli 1575 in Markt Wald bei Mindelheim in Schwaben geboren. Seine Schullaufbahn begann er im Jesuiten-Gymnasium in Landsberg, die er in Augsburg fortsetzte indem er den Rektortitel ,,krasomówca (,,schön sprechen) erhielt. Anschließend studierte er in Ingolstadt, wo er 1609 den Doktortitel für Theologie und Philosophie erhielt. Vorher, am 25. Oktober 1595 begann er sein Noviziat im Jesuitenkloster. Seine Priesterweihe erhielt er 1609 in Eichstätt und das vollständige Klostergelübde zur Armut und des völligen Gehorsams des Papstes legte er 1617 in Ingolstadt ab. In den Jahren 16101617 war er Mathematikprofessor und Professor für die Hebräische Sprache an der Universität in Ingolstadt, Insbruck, Freiburg und Wien. Während seines Aufenthalts in Insbruck lernte er den Breslauer Bischof Karol Erzherzog Habsburg kennen, der ihn nach Neisse eingeladen hatte und ihm die Gründung eines Gymnasiums zur Aufgabe machte. Scheiner kam 1622 und am 23. April des nächsten Jahres nach Neisse. Dort wo heute die Musikschule steht, entstand das erste durch Jesuiten geleitete katholische Gymnasium in Schlesien. Ende 1624 verließ Scheiner Neisse und reiste nach Rom, wo er bis 1633 im Collegium Romanum Vorträge hielt. Die Rückkehr nach Neisse verhinderte eine in der Stadt herrschende Seuche. Er kehrte erst 1639 zurück und verblieb bis zum Tode dort. Er starb am 18. Juli 1650 an Apoplexie (Blutgerinnsel ins Gehirn) und wurde in Neisse bestattet. Zu seinen größten Errungenschaften gehört im Jahre 1611 die Entdeckung der schwarzen Flekken auf der Sonnenoberfläche, die er mit Hilfe eines selbst konstruierten Fernrohres, dem Helioskop, entdeckte. Er beschrieb sie im Werk ,,Rosa Ursina sive sol, das er 16261630 in Rom veröffentlichte. In Ingolstadt arbeitete er auch an der ersten Mondund Himmelsmappe, die er 1614 veröffentlichte. Er verbesserte sein Helioskop und konstruierte den Heliotrop, der eine noch genauere Beobachtung der Himmelskörper ermöglichte. Als erster Astronom berechnete er die Zeit, in der sich die Sonne um ihre eigene Achse dreht. Er stellte außerdem Forschungen über die Physiologie und Optik des Auges an. Er beschrieb als erster die Augenkrankheit Katarakt (Grauer Star) und baute außerdem ein Glas-Modell des Auges. Zu seinen größten Entdeckungen im Bereich der Physik und Mechanik muss man den 1603 konstruierten Pantografen zählen. Dies ist ein Instrument zum Übertragen von Zeichnungen im gleichen, größeren oder kleineren Maßstab, mit der Einhaltung der größtmöglichen Präzision und Genauigkeit. Noch heute wird dieses Gerät bei der Arbeit von Architekten, Archäologen und Konstrukteuren verwendet. Nach der Rückkehr nach Neisse war er vorwiegend mit der Arbeit an einem Werk beschäftigt, in dem er die heliozentrische Theorie über den Aufbau des Kosmos von Nikolaus Kopernikus widerlegen wollte. Diese Theorie wurde schon von Galileo bestätigt. Diese Arbeit wurde im Werk: Prodromus pro Sole mobili in Prag veröffentlicht, ein Jahr nach seinem Tod. #$ Christoph Scheiner velký astronom a milovník pøírodních vìd Scheiner se narodil 25. èervence 1575 r. v Marot Wald u Mindelheimu ve Švabsku. Zaèal studovat v jezuitském gymnáziu v Landsbergu a dále v Augsburgu, kde získal titul retora, poté následovalo studium na univerzitì v Inglostadt, kde v roce 1609 získal titul doktora teologie a fylosofie.Mezitím 25 øíjna 1595 zaèal noviciát v jezuitském øádu.Knìz¡ ská svìcení získal v 1609 r. v Eichstätt, a plné sliby øádu chudoby a poslušnosti papez¡ ovi sloz¡ il v 1617 r. v Innglostadt.V letech 1610–17 byl profesorem matematiky a hebrejštiny na univerzitách v Ingolstadtu, Innsbrucku, Freiburgu a Vídni. Bìhem pobytu v Innsbrucku poznal vroclavského biskupa Karla arcikníz¡ ete Habsburka, pozval ho do Nysy a povìøil mu zaloz¡ ení gymnázia. Scheiner pøijel do Nysy v 1622 r. V následujícím roce zaloz¡ il katolické gymnázium. Pozdìji odjel do Øíma , zde do roku 1633 pøednášel na Collegium Romanum. Jeho návrat do Nysy byl znemoz¡ nìn nákazou ve mìstì. Vrátil se teprve v 1639 r., kde bydlel do konce svého z¡ ivota. Zemøel 18. èervence 1650 a byl pohøben na mìstském høbitovì. K jeho nejvìtším úspìchùm patøí objevení èerných skvrn na slunci, které uskuteènil pomocí lunety-helioskopu vlastní konstrukce. Popsal je v díle „Rosa Ursina sive sol“, které bylo vydáno v Øímì v létech 1626–30.V Inglostadtu vypracoval také první mapu Mìsíce a oblohy, kterou vydal v 1614 r. Zdokonalením helioskopu sestavil heliotrop, který mu umoz¡ òoval pøesné pozorování nebeských tìles. Byl prvním astronomem, který vypoèítal èas obìhu sluce kolem vlastní osy. Zkoumal také fyziologii a optiku oka. Jako první popsal zákal oèní èoèky. Sestrojil také umìlé sklenìné oko. K jeho nejvìtším fyzikálním objevùm patøí sestrojení v roce 1603 pantografu. Toto zaøízení umoz¡ òuje kopírování obrazù s moz¡ ností zmenšování a zvìtšování pøi velké pøesnosti. I dnes je pouz¡ íván v práci architektù, archeologù a kostruktérù.Po návratu do Nysy jeho hlavním cílem bylo vyvrátit Koperníkovu teorií heliocentrismu, potvrzenou Galileem. Dílo bylo publikováno v knize „Prodromus pro Sole mobili“ vydané v Praze za rok po jeho smrti. #% Ks. Johann Georg Schneider Franciszek Dendewicz Johann Georg urodzi³ siê 11 stycznia 1824 r. w Dittmannsdorfie, czyli dzisiejszych Mieszkowicach. Pochodzi³ z biednej rodziny. Jego ojciec Georg Johann Schneider by³ rzenikiem, matka Katherina Kraemer zmar³a, gdy mia³ osiem lat. Ch³opiec zosta³ ochrzczony 13 stycznia 1824 r. w kociele w Mieszkowicach, nale¿¹cym do parafii w Rudziczce. Rodzice od dzieciñstwa wychowywali go w wierze katolickiej. Ma³y Johann uczêszcza³ do szko³y podstawowej w Rudziczce. Swoj¹ inteligencj¹ zwróci³ na siebie uwagê nauczycieli i proboszcza Antoniego Hoffmanna. Ten ostatni pomóg³ ch³opcu kontynuowaæ naukê od 1837 r. w gimnazjum w Nysie Carolinum. Uczy³ siê bardzo dobrze. Najwy¿sze wyniki osi¹ga³ z religii i matematyki. Wówczas zauwa¿yæ mo¿na by³o, ¿e w sercu ch³opca zatli³a siê iskra powo³ania do kap³añstwa. W roku 1845 zda³ maturê z wyró¿nieniem i rozpocz¹³ studia filozoficzno-teologiczne na Uniwersytecie Wroc³awskim. W 1848 r. po odbyciu s³u¿by wojskowej znalaz³ siê w alumnacie, gdzie przygotowa³ siê do wiêceñ kap³añskich, które otrzyma³ 1 lipca 1849 r. Pracê duszpastersk¹ zacz¹³ jako wikary w Wi¹zowie. Po dwóch latach zosta³ przeniesiony do Wroc³awia. Pocz¹tkowo pe³ni³ funkcjê wikarego w kociele Najwiêtszej Marii Panny na Piasku, a w 1854 zosta³ kuratusem w parafii w. Macieja. Od 1869 r. sta³ siê jej proboszczem. Pocz¹tki pracy duszpasterskiej ksiêdza Johanna we Wroc³awiu zwi¹zane by³y z dynamicznym rozwojem miasta po okresie Wiosny Ludów. Masowa migracja za prac¹ sprawi³a, ¿e do Wroc³awia przybywa³o wiele osób, które nie potrafi³y znaleæ siê w nowej sytuacji, co skutkowa³o wkroczeniem ich na drogê przestêpstwa i demoralizacj¹. Du¿¹ grupê stanowi³y równie¿ m³ode dziewczêta. Wroc³awska policja miesiêcznie zatrzymywa³a 200 kobiet, które wchodzi³y w konflikt z prawem. W zwi¹zku z tym referent wroc³awskiej policji Uhden zwróci³ siê z prob¹ do wroc³awskiego ordynariusza Karola Foerstera, by wyznaczy³ duchownego, który przej¹³by opiekê duchow¹ nad dziewczêtami i zorganizowa³ dla nich schronisko. I w³anie w 1854 r. trzydziestoletni ks. Schneider zosta³ duchowym opiekunem tej¿e m³odzie¿y ¿eñskiej. Pierwszym krokiem do powo³ania Stowarzyszenia dla Podniesienia Poziomu Moralnego Dziewcz¹t S³u¿¹cych, tzw. Zwi¹zku Maryjnego by³o opublikowanie w katolickim pimie Schlesisches Kirchenblatt Gazecie Kocielnej apelu pod tytu³em: Wo³anie o pomoc, w których ks. Johann pisa³: Spieszcie ratowaæ dusze, które stanê³y nad przepaci¹ moralnego zepsucia, miejcie litoæ dla bezgranicznej nêdzy, w któr¹ wpada wiele waszych córek. Jestemy pewni, ¿e otworz¹ siê wasze serca .... Na apel odpowiedzia³o siedem pañ z tzw. wy¿szych sfer, miêdzy innymi ¿ona znanego wroc³awskiego adwokata Emilia Harazim i hrabina Maria Matuszka. Wsparcia Stowarzyszeniu nie odmówi³a równie¿ królowa El¿bieta. Ks. Johann opracowa³ statut Stowarzyszenia a w dniu 17 listopada 1854 r. na jego wniosek patronk¹ Stowarzyszenia zosta³a Matka Boska Niepokalana i w. Ró¿a z Limy. Do zwi¹zku przyjmowane by³y oprócz katoliczek równie¿ dziewczêta innych #& wyznañ protestantki i ¯ydówki. Taki by³ pocz¹tek Zgromadzenia Sióstr Maryi Niepokalanej. Jako datê jego powstania przyjmuje siê dzieñ 8 grudnia 1854 r. W 1858 r. Stowarzyszenie zakupi³o dom we Wroc³awiu przy ul. Krupniczej i tam siê umiejscowi³o. Uroczystego powiêcenia domu dokona³ przyjaciel ks. Schneidera, wikariusz generalny ks. Neukirch. Marzeniem ks. Schneidera by³o, by opiekê nad Stowarzyszeniem i prowadzonym przez niego domem obj¹³ jaki ¿eñski zakon. Ale ¿aden istniej¹cy we Wroc³awiu zakon siê do tego nie kwapi³. W zwi¹zku z tym ks. Schneider postanowi³ przekszta³ciæ Zwi¹zek Maryjny w zgromadzenie zakonne. W latach 18601861 zg³osi³y siê pierwsze kandydatki pragn¹ce swoje ¿ycie powiêciæ Zwi¹zkowi. W dniu 26 maja 1863 r. odby³y siê pierwsze ob³óczyny czterech sióstr, a 23 maja 1864 kolejnych trzech. Ks. Johann napisa³ dla sióstr Konstytucjê w oparciu o Regu³ê w. Franciszka z Asy¿u, która zosta³a wys³ana do Rzymu, w celu jej zatwierdzenia, co nast¹pi³o formalnie w 1867 r. Powo³ane w 1854 r. Stowarzyszenie dla Podniesienia Poziomu Moralnego Dziewcz¹t S³u¿¹cych przekszta³ci³o siê w Zgromadzenie Sióstr Marii Niepokalanej. Ks. Schneider osobicie do koñca swego ¿ycia kierowa³ fundacj¹ i zgromadzeniem, jako przewodnicz¹cy i spowiednik. Za spraw¹ jego rozleg³ej dzia³alnoci charytatywnej nazywano go Aposto³em Mi³osierdzia. Zmar³ 7 grudnia 1876 r., w wigiliê Niepokalanego Poczêcia Matki Bo¿ej prze¿ywszy zaledwie 52 lata. Zosta³ pochowany na Cmentarzu Osobowickim. Ze wzglêdu na g³oszon¹ opinie o jego wiêtoci w 1969 r., za sugesti¹ biskupa wroc³awskiego, jego szcz¹tki zosta³y ekshumowane i przeniesione do bocznej kaplicy kocio³a Najwiêtszej Maryi Panny na Piasku we Wroc³awiu. W dniu 16 maja 2001 roku rozpocz¹³ siê jego proces beatyfikacyjny. Literatura: Banik M.E., W s³u¿bie Niepokalanej, Czêstochowa Kraków 1994. Encyklopedia Wroc³awia, pod red. J. Harasimowicza, Wroc³aw 2000. Górnol¹ski leksykon biograficzny. Suplement, Katowice 2000. Niemcy górnol¹scy. Leksykon biograficzny, GliwiceOpole 2004. Swastek J., ¯ycie i duchownoæ ks. Jana Schneidera za³o¿yciela Zgromadzenia Sióstr Maryi Niepokalanej, w: ¯yj¹c dla innych. Zgromadzenie Sióstr Maryi Niepokalanej dzie³o ks. Jana Schneidera u progu trzeciego tysi¹clecia, red. J. Swastek, Wroc³aw 1998. Swastek J., Ksi¹dz Jan Schneider (18241876) jako za³o¿yciel Zgromadzenia Sióstr Maryi Niepokalanej, w: Viae Historicae. Ksiêga jubileuszowa dedykowana profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesi¹t¹ rocznicê urodzin, pod red. M. Goliñskiego, S. Rosika, Wroc³aw 2001. Priester Johann Georg Schneider Johann Georg wurde am 11. Januar 1824 in Dittmannsdorf, den heutigen Mieszkowice, geboren. Er stammt aus einer armen Familie. Seine Eltern erzogen ihn von Anfang an im katholischen Glauben. Mit seiner Intelligenz machte er die Lehrer der Grundschule und den Priester Antoni Hoffman auf sich aufmerksam. Der Priester half ihm seine Bildung seit 1837 im Gymnasium in Neisse (Carolinum) fortzusetzen. Er war ein sehr guter Schüler. Die besten Noten hatte er in Mathematik und Religion. 1845 machte er sein Abitur mit Auszeichnung und begann sein Philosophie- und Theologiestudium an der Breslauer Universität. 1848 nach dem Wehrdienst, bereitete er sich auf seine Weihung zum Priester vor, die er am 1. Juli 1849 erhielt. Nach zwei Jahren wurde er nach Breslau versetzt. Anfangs erfüllte er die Funktion des Vikars in der Kirche der #' Allerheiligen Jungfrau Maria in Piasek und 1854 wurde er Kurator In der Gemeinde des Heiligen Maciej. Seit 1869 wurde er Priester. Die Arbeit als Priester in Breslau war für ihn anfangs mit der dynamischen Entwicklung der Stadt nach der Zeit der Völkerwanderung verbunden. Die Massenemigration auf der Suche nach Arbeit bewirkte, dass nach Breslau viele Menschen kamen, die sich in der neuen Situation nicht finden konnten. Eine große Gruppe waren auch junge Mädchen. Die Breslauer Polizei nahm jeden Monat 200 Frauen fest, die in den Konflikt mit dem Recht kamen. Deshalb bat der Referendar der Breslauer Polizei Uhden den Breslauer vorgesetzten Vikar Karol Foerster, er solle einen Geistlichen finden, der die geistliche Betreuung und die Organisation eines Zufluchtortes für die Mädchen übernehmen könnte. Und so wurde 1854 der 30-järige Priester Schneider der geistliche Betreuer dieser weiblichen Jugendlichen. Nach dem Sammeln von finanziellen Mitteln, gründete er die Gesellschaft für die Anhebung der Moral von Dienstmädchen, den so genannten Marien Verbindung. Er selbst bearbeitete den Statut der Gesellschaft und am 17. November 1854 auf seinen Antrag hin wurde die Mutter Gottes der unberührten Empfängnis und die Heilige Rosa aus Lima zu den Schutzheiligen der Gesellschaft. In die Verbindung wurden katholische aber auch Mädchen mit anderen Glaubensrichtungen Protestantinnen und Jüdinnen aufgenommen. 1858 kaufte die Gesellschaft ein Haus in Breslau in der Krupnicza Str. und zog dorthin um. Der Priester Schneider wünschte sich, dass die Betreuung über die Gesellschaft und das von ihm geführte Haus ein Nonnenorden übernimmt. Doch keiner der Klöster in Breslau wollte sich dessen annehmen, deshalb wandelte der Priester die Marien Verbindung in die Versammlung der Schwestern der unberührten Empfängnis Maria um. Der Priester leitete persönlich bis zum Lebensende die Stiftung und die Versammlung, als Vorsitzender und Beichtvater. Dank seiner weit verbreiteten karitativen Tätigkeit wurde er Apostel der Güte genannt. Er starb am 7. Dezember 1876 am Vorabend des Tages der unberührten Empfängnis der Mutter Gottes und wurde nur 52 Jahre alt. Er wurde auf dem Osobowicki-Friedhof beigesetzt. Auf Grund der verkündeten Meinung über seine Heiligkeit wurden seine sterblichen Überreste, auf Wunsch des Breslauer Bischofs 1969, exhumiert und die Seitenkapelle der Kirche der Allerheiligen Jungfrau Maria in Piasek, Breslau gebracht. Am 16. Mai 2001 begann der Beatifikationsprozess. Knìz Johann Georg Schneider Johann Georg se narodil 11. ledna1824r. v Ditmannsdorfu. Pocházel z chudé rodiny. Byl vychován v katolické víøe. Uèitele základní školy a faráø Antoni zjistili u mladého Johanna nadání a inteligencí. Faráø Antoni Hoffmann pomohl chlapci zapoèati studie v gymnáziu v Nyse“Carolinum“. Johann se uèil velmi dobøe a nejlepších výsledkù dosáhl v náboz¡ enství a matematice. V roce 1845 r. udìlal maturitní zkoušku s vyznamenáním a zaèal studovat na universitì. O tøi roky pozdìji po ukonèení vojenské sluz¡ by, se pøipravoval k zasvìcení na knìze, které se mu dostalo 1. èervna 1849. Po dvou létech byl pøenesen do Wroclavi. Na zaèátku plnil sluz¡ bu jako vikáø v kostele Pany Marii v Piasku, a v roce 1854 v kostele sv. Matìje. Od 1867 r. byl hlavním faráøem. Poèátky práce knìze Johanna byly spojené s dynamickým vývojem mìsta v dobì“Wiosna Ludów“. $ Velká migrace, hlavnì za práci zpùsobila, z¡ e do Wroclavi pøijelo mnoho lidi. Velkou skupinu tvoøily mladé dìvèata. Wroclavská policie zadrz¡ ovala prùmìrnì 200 z¡ en dennì pro trestní èinnost. Kvùli tomu referent policie Uhden poz¡ ádal wroclavského ordinariuse Karla Foestera, aby našel duchovní osobu, která se postará o péèi nad mladými dìvèaty a organizoval pro nì útulek. A právì v roce 1854 tøicetiletý Schneider se stál opatrovníkem dìvèat. Po shromáz¡ dìní finanèních prostøedkù zaloz¡ il spoleènost pro morální pomoc dìvèatùm. Sám vypracoval stanovy spoleènosti, a dne 17. listopadu 1854 dal návrh, aby opatrovníkem spolku se stala „Matka Boska Niepokalana“. Do spoleènosti byly pøijímané kromì katolièek také evangelièky a z¡ idovky. V roce 1858 spoleènost zakoupila dùm ve Wroclavi na ulicí Krupniczej, kde se usadila. Pøáním knìze bylo, aby opatrovnictví nad spoleènosti pøevzal nìjaký z¡ enský øád. Kdyz¡ se to nepodaøilo, knìz pøejmenoval spoleènost na Shromáz¡ dìní Sester. Knìz Schneder osobnì do konce z¡ ivota vedl finanèní nadací a Shromáz¡ dìní Sester, jako pøedseda a zpovìdník. Shromáz¡ dìní Sester také vedlo charitativní èinnost Knìz Johann Schneider zemøel 7 prosince 1876 ve vìku 52 let. Byl pohøben na Osobovickém høbitovì. Z dùvodu hlásaní názoru o jeho svatosti, jeho pozùstatky byly exhumovány a pøenesené do kostelní kaple sv. Marie ve Wroclavi.Dne 16. kvìtna 2001 r. se zaèal beatifikaèní proces. $ o. Józef Schweter Franciszek Dendewicz Ojciec Józef Schweter urodzi³ siê 15 lutego 1874 r. w £¹ce Prudnickiej. Jego rodzice Jan i Teresa z domu Walke prowadzili gospodarstwo rolne. W £¹ce Prudnickiej Józef ukoñczy³ szko³ê podstawow¹ i za namow¹ proboszcza z Moszczanki i jednoczenie nauczyciela Augustyna Röslera kontynuowa³ naukê w prudnickim gimnazjum, gdzie w 1894 r. uzyska³ maturê. W szkole fascynowa³a go historia, religia i jêzyki klasyczne greka i ³acina. W tym okresie czêsto pielgrzymowa³ do Barda, z którym zwi¹¿e swoje dalsze ¿ycie. W latach 18941897 na uniwersytecie we Wroc³awiu studiowa³ filozofiê i teologiê. Póniej wst¹pi³ do biskupiego seminarium duchownego i 11 czerwca 1898 r. w katedrze wroc³awskiej otrzyma³ wiêcenia kap³añskie z r¹k kardyna³a Georga Koppa. Po wiêceniach trafi³ najpierw do swej rodzinnej parafii w Moszczance, póniej przeniesiony zosta³ a¿ do ¯agania. Tam zetkn¹³ siê z misj¹ redemptorystów i zamarzy³ o ¿yciu zakonnym. Poprosi³ biskupa wroc³awskiego o pozwolenie na z³o¿enie lubów zakonnych. Biskup mu odmówi³. Dopiero za drugim razem kardyna³ Georg Kopp zgodzi³ siê, by Schewter wst¹pi³ do zakonu. W sierpniu 1899 r. wyjecha³ do Wiednia i w klasztorze Maria Stiegen przygotowywa³ siê do przywdziania zakonnego habitu. Nast¹pi³o to w 1899 r. Po dwóch latach 11 stycznia 1901 r. ju¿ jako redemptorysta przyby³ do sanktuarium w Bardzie, z którym to miejscem zwi¹za³ siê z krótkimi przerwami na kolejne 40 lat. Na pocz¹tku XX wieku przy bardzkim sanktuarium wyros³o nowe miejsce kultu i pielgrzymek. By³a to tzw. Góra Ró¿añcowa przylegaj¹ca do miasta od pó³nocy. W budowanych kaplicach miano przedstawiaæ tajemnice ró¿añca, mia³y one stanowiæ swego rodzaju przeciwwagê dla wybudowanych wczeniej na Górze Zamkowej stacji Drogi Krzy¿owej. Kaplice ró¿añcowe budowane by³y stopniowo i trwaj¹ do dnia dzisiejszego. W lipcu 1905 roku powsta³y dwie pierwsze, rok póniej trzy kolejne. W 1907 r. administratorem zakonu redemptorystów w Bardzie zosta³ o. Schweter. Kontynuowa³ on dzie³o poprzedników i zbudowa³ kolejne trzy kaplice Narodzenia Pana Jezusa, Biczowania Pana Jezusa i Zes³ania Ducha wiêtego. Najpiêkniejsz¹ z nich jest ta ostatnia. W jej wnêtrzu rzuca siê w oczy fresk przedstawiaj¹cy Maryjê i 12 aposto³ów, nad g³owami których unosz¹ siê symbole ognistych jêzyków. Budowê kolejnych kaplic przerwa³ wybuch pierwszej wojny wiatowej. Kolejna powsta³a dopiero w 1935 r. Jej fundatork¹ by³a pani Tautz z Bia³ej. Spe³nia ona specyficzn¹ rolê. W niej t³umaczy siê przybywaj¹cym do Barda pielgrzymom, jak nale¿y poprawnie odmawiaæ ró¿aniec. Ojciec Józef Schweter zmar³ 18 lutego 1954 r. w szpitalu sióstr El¿bietanek w Bardzie. Dwa dni póniej zosta³ pochowany na cmentarzu w ukochanym przez siebie Bardzie. Obok dzia³alnoci duszpasterskiej o. Józef pracowa³ na niwie literackiej. Wyda³ drukiem 25 ksi¹¿ek (historie wspólnot zakonnych, monografie miejscowoci, biografie ludzi kocio³a), 48 innych manuskryptów czeka do dzi na wydanie. Dla mieszkañców ziemi prudnickiej najcenniejsz¹ jego prac¹ historyczn¹ jest monografia parafii Moszczanka, biografie prudnickiego proboszcza Karla Nippela i ks. Paw³a Peikerta z Bodzanowa oraz $ Historia Zgromadzenia Szarych Sióstr wiêtej El¿biety. Do dzi o. Józef uznawany jest za wielkiego czciciela Matki Bo¿ej Bardzkiej, a przez redemptorystów i mieszkañców l¹ska za wiêtego zakonnika. Literatura: Lipowicz M., Zapomniany aposto³ o. Józef Schweter, Bardo 2004. Schweter J., Wartha (Bardo l¹skie) Historia miejscowoci pielgrzymkowej i o odbywanych do niej pielgrzymek, Bardo 2001. Plebanek K., Sanktuarium Matki Bo¿ej Stra¿niczki Wiary, Bardo 1995. Vater Józef Schweter Vater Józef Schweter wurde am 15. Februar 1874 in £¹ka Prudnicka geboren. Seine Eltern Jan und Teresa, geborene Walke waren Bauern. Er beendete die Grundschule in £¹ka Prudnicka und von dem Priester aus Moszczanka und gleichzeitig Lehrer Augustyn Rösler überredet, setzte er seine Bildung fort und lernte weiter im Gymnasium in Neustadt in Oberschlesien. Dort machte er 1894 sein Abitur. In der Schule faszinierte ihn Geschichte, Religion und klassische Sprachen wie Griechisch und Lateinisch. In dieser Zeit pilgerte er oft nach Barda, mit dem er sein späteres Leben verband. In den Jahren 18941897 studierte er an der Breslauer Universität Philosophie und Theologie. Später machte er ein Bischofsseminar und am 11. Juni 1898 wurde er in der Breslauer Kathedrale von Kardinal Georg Koppa zum Priester geweiht. Danach war er erst in der Heimatgemeinde in Moszczanka, später wurde er nach ¯agan versetzt. Dort traf er mit der Mission von Redemptoristen zusammen und war fasziniert vom Klosterleben. Er bat den Breslauer Bischof ihm zu erlauben das Klostergelübde abzulegen. Erst nach dem zweiten Mal stimmte Kardinal Georg Kopp zu, dass Schweter ins Kloster gehen darf. Im August 1899 ging er nach Wien und bereitete sich im Kloster Maria Stiegen auf das Klosterleben vor. 1899 ging er ins Kloster. Nach zwei Jahren am 11. Januar 1901 schon als Redemptorist kam er ins Sanktuarium in Barda, mit dem er sein Leben mit kurzen Pausen für 40 Jahre verband. Als er 1907 Verwalter des Klosters wurde, baute er 3 Kapellen der Geburt des Herren Jesu, der Auspeitschung Jesu und der Niederlassung des Heiligen Geistes. Die schönste von ihnen ist die Letzte. In ihrem Inneren fällt ein Fresko auf, das Maria und die 12 Apostel darstellt mit schwebenden Symbolen der feurigen Zungen über den Köpfen. Den Bau nächster Kapellen unterbrach der I. Weltkrieg. Der Vater Józef Schweter starb am 18. Februar 1954 im Elisabeth-Krankenhaus in Barda. Zwei Tage später wurde er auf dem Friedhof in seinem geliebten Barda beigesetzt. Außer seiner geistlichen Tätigkeit arbeitete er literarisch. Er veröffentlichte 25 Bücher (die Geschichte der Klostergemeinschaften, Monografien von Orten, Biografien von Kirchenpersönlichkeiten), 48 andere Manuskripte warten bis heute veröffentlicht zu werden. Für die Bewohner von Neustadt in Oberschlesien gehört zu den wertvollsten seiner Geschichts-Werke: die Monografie der Gemeinde Moszczanka, die Biografien des Priesters Karl Nippel und Paul Peikert aus Bodzanów und Die Geschichte der Versammlung der Grauen Schwestern der Heiligen Elisabeth. Bis heute gilt Vater Józef als großer Anbeter der Mutter Gottes in Barda und für die Redemptoristen und Bewohner Schlesiens als heiliger Mönch. $! Otec Jozef Schveter Otec Jozef Schveter se narodil 15. února 1874 r.Lace Prudnickiej. Jeho rodièe Jan a Teresa, rozená Walke vedli zemìdìlské hospodáøství. V Prudnické Lace Jozef ukonèil základní školu a zaèal studovat v gymnáziu, kde v roce 1894 udìlal maturitní zkoušku. Ve škole ho zajímal hlavnì dìjepis, náboz¡ enství a jazyky:øecký, latinský. V této dobì èasto putoval do Barda, se kterým spojil další svùj z¡ ivot. V létech 1894–1897 studoval na Wroclavské univerzitì filozofii a teologii. Pozdìji vstoupil do biskupského duchovního semináøe a 11. èervna1898 byl zasvìcen na knìze z rukou kardinál Georga Koppa. Po zasvìcení byl odeslaný na farní úøad do obce Mieszczanka, a pozdìji do Zagania. Tam se setkal s mnichy a zaèal pøemýšlet o øádovém z¡ ivotì. Poz¡ ádal wroclavského biskupa o povolení na sloz¡ ení mnišských slibù. Teprve po opìtovné z¡ ádosti kardinál Georg Kopp dal souhlas, aby Schveter vstoupil do øádu. V srpnu 1899 odjel do Vídnì a v klášteøe Mariastigen se pøipravoval na pøeodìní øádového roucha. V roce 1899 se stal mnichem. Po dvou letech uz¡ jako mnich pøijel do svatynì v Bardì, kde z¡ il 40 let. Kdyz¡ v roce 1907 se stal administrátorem øádu redemptoristù a pokraèoval v díle pøedchùdcù postavil 3 kaple. Nejkrásnìjší je kaple „Zeslání ducha svatého“. Uvnitø je fréska, která pøedstavuje Panu Marii a 12 apoštolù, nad hlavami kterých se unášejí symboly planoucích jazykù. Vybudování dalších kaplí pøerušilo vypuknutí I svìtové války. Otec Jozef Schveter zemøel 18.února 1954r. v nemocnici sester Alz¡ bìtanek v Bardu. O dva dny pozdìji byl pohøben na høbitovì v Bardu. Kromì církevní èinnosti otec Jozef pracoval jako spisovatel. Vydal 25 knih: dìjiny øádových spoleèností, monografie sídlišt, vesnic a rùzné biografie, 48 rukopisù nebylo do dnešního dne vydáno. Pro obèany prudnického kraje nejcennìjší je monografie farnosti Moszczanka, biografie prudnického faráøe Karla Nippela a knìze Pavla Peikerta z Bodzanowa a „Dìjiny shromáz¡ dìní sester sv. Elz¡ bìty“. Do dnešního dne je otec Jozef uznáván jako velký ctitel Matky Boz¡ i Bardecké a pro redemptoristy a obyvatele Slezska uznáván za svatého mnicha. $" Ks. Ludwik Skowronek i jego zwi¹zek z dzisiejszym Orodkiem Caritas Diecezji Opolskiej w G³ucho³azach Ks. Ginter ¯muda Ksi¹dz Ludwik Skowronek ur. siê w Czuchowie k. Rybnika 6 grudnia 1859 r. Jako bardzo zdolny uczeñ da³ siê poznaæ ju¿ w gliwickim Gimnazjum. Najpierw zanim postanowi³ zostaæ duchownym rozpocz¹³ studia prawnicze na uniwersytecie wroc³awskim a nieco póniej studia teologiczne, które w latach 1883 i 1884 kontynuowa³ w Ratyzbonie. Tylko ostatnie tygodnie alumnatu przed wiêceniami spêdzi³ w seminarium wroc³awskim, gdzie przyj¹³ wiêcenia kap³añskie w 1884 r. Pierwsz¹ placówk¹ wikariuszowsk¹ by³a parafia w Starym Bieruniu, nastêpnie w 1887 r. zosta³ mianowany wikariuszem w Bogucicach gdzie po roku w nastêpstwie mierci proboszcza Juliusza Brondera zostaje mianowany administratorem. Parafia posiada³a ma³y drewniany koció³ek, wiêc staraniem nowego proboszcza by³o wybudowanie nowego Domu Bo¿ego. W 1894 r. powiêcono zbudowany przez ks. Skowronka koció³ w miejscowej parafii. Swój wk³ad budowniczy w³o¿y³ równie¿ w powstanie kocio³ów w Za³ê¿u i Ma³ej D¹brówce oraz w budowê franciszkañskiego klasztoru w Panewnikach. W miejscowoci Zawodzie ks. Skowronek zakupi³ teren pod budowê nowej wi¹tyni i doprowadzi³ do powstania dwóch cmentarzy. Ponadto zajmowa³ siê tak¿e dzia³alnoci¹ charytatywn¹, a do dwóch parafii w Za³ê¿u i D¹brówce Ma³ej sprowadzi³ siostry Jadwi¿anki, które za³o¿y³y w Za³ê¿u zak³ad p.w. w. Jadwigi. W trosce o rozwój intelektualny swoich dwujêzycznych parafian za³o¿y³ parafialn¹ bibliotekê a za to, ¿e znalaz³y siê w niej ksi¹¿ki w j. niemieckim obwo³any zosta³ przez miejscow¹ prasê germanizatorem, by³o to w 1922 roku. Sam ks. Skowronek t³umaczy³, ¿e nie jest ani germanizatorem ani polonizatorem tylko katolickim duszpasterzem, który musi byæ w jednakowo sprawiedliwy dla polsko i niemieckojêzycznych parafian i nie wywieraæ nacisku ani w jedn¹ ani w drug¹ stronê. Dla wiêkszego po¿ytku liturgicznego ks. Skowronek zredagowa³ w 1902 roku ksi¹¿eczkê do nabo¿eñstwa Droga do Nieba, wydan¹ w 1903r. zgodnie z miejscow¹ potrzeb¹ duszpastersk¹ w j. polskim i niemieckim. Na podstawie prasy katolickiej (Pos³aniec Niedzielny numer z dnia 7.12.1902r.) wiemy, ¿e ks. Ludwik Skowronek Proboszcz w Bogucicach napisa³ ksi¹¿eczkê do nabo¿eñstwa i ¿e w styczniu 1903 r. zostanie ona opublikowana. Ponadto ksiêga og³oszeñ Parafii w. Szczepana w Bogucicach z niedzieli 11.01.1903 r. zawiera informacjê, w której ks. Skowronek informuje wiernych, ¿e ksi¹¿eczka do nabo¿eñstwa wydana w 11000 egzemplarzach bêdzie rozprowadzana wród wiernych od nastêpnej niedzieli czyli 25.01.1903 r. Ksi¹¿eczka ta zawieraj¹c wiele odniesieñ do Pisma w. posiada³a du¿¹ wartoæ teologiczn¹. Powiêcaj¹c za du¿o miejsca Sakramentom i strukturze Mszy w. przybli¿a³a w prosty sposób liturgiê, co powodowa³o niew¹tpliwy wzrost pobo¿noci. Historia szko³y i klasztoru sióstr Urszulanek w dzisiejszym orodku Caritas Diecezji Opolskiej w G³ucho³azach swój pocz¹tek posiada w splocie ró¿nych zdarzeñ z ¿ycia rodzeñstwa Skowronków (dwie siostry $# a niektóre ród³a mówi¹ o trzeciej i trzech braci tj. s. Augustyna Skowronek, s. Ludwika Skowronek, ewentualnie owa trzecia siostra oraz prawnicy Heinrich i Wiktor Skowronek i ks. Pra³at Ludwik Skowronek). Siostry Skowronek nale¿a³y do Zgromadzenia ss. Urszulanek w widnicy. Historia zwi¹zana z rol¹ ks. L. Skowronka w g³ucho³askim sanatorium rozpoczê³a siê, kiedy to w 1918 roku w Domu Macierzystym ss. Urszulanek w widnicy zachorowa³a siostra Augustyna Skowronek na ciê¿kie zapalenie opon mózgowych. Po niemal cudownym zatrzymaniu siê choroby lekarz zaleci³ chorej kuracjê wodn¹ w celu poprawy stanu zdrowia. Prze³o¿ona a zarazem rodzona siostra chorej s. Augustyny, s. Ludwika Skowronek nawi¹za³a kontakt z siostrami Boromeuszkami, które w G³ucho³azach prowadzi³y zak³ad leczniczy p.w. w. Józefa i tam skierowa³a swoj¹ chor¹ siostrê na rekonwalescencjê. W tym samym czasie Siostry Urszulanki w swoim macierzystym Domu w widnicy prowadzi³y szko³ê dla dziewcz¹t, a poniewa¿ iloæ zg³oszeñ przekracza³a mo¿liwoci lokalowe w widnicy, rozpoczêto poszukiwania nowego miejsca na prowadzenie kolejnej szko³y. Wytypowano dwa miejsca: w Domaszowicach (dolnol¹skie) b¹d na Opolszczynie w Nysie w miejscu dotychczasowego liceum w. Jadwigi. Pierwsza lokalizacja nie bardzo spe³nia³a oczekiwañ ze wzglêdu na niewielk¹ powierzchniê, natomiast ówczesny burmistrz Nysy Herr Franke uzna³ propozycjê urszulanek za ma³o interesuj¹c¹. We wrzeniu 1918 roku Siostra Ludwika Skowronek odwiedzi³a przebywaj¹c¹ w G³ucho³azach swoj¹ rodzon¹ siostrê Augustynê. Tutaj te¿ dosz³o do rodzinnego spotkania obydwu sióstr ze swym bratem ks. Ludwikiem Skowronkiem. On to poradzi³ w³anie siostrom podczas tego pobytu, aby na potrzeby swego zakonu naby³y jeden z opuszczonych po wojnie sanatoriów w tutejszym miecie. Po wstêpnych oglêdzinach wybór pad³ na prze¿ywaj¹ce aktualnie powa¿ny kryzys sanatorium Ferdinadsbad. Jednak ze wzglêdu na aktualn¹ sytuacjê polityczn¹ l¹ska nabycie nieruchomoci przez zgromadzenie zakonne okaza³o siê doæ skomplikowane. Pomocny okaza³ siê wtedy kolejny brat sióstr Skowronek adwokat dr Heinrich Skowronek. To w³anie on w listopadzie 1918 roku sformalizowa³ zakup dla Zgromadzenia Sióstr Urszulanek dawnego domu sanatoryjnego Ferdinandsbad. Zachowana kronika klasztoru ss. Urszulanek w G³ucho³azach pe³na jest te¿ s³ów uznania dla ks. L. Skowronka, który i tutaj da³ siê poznaæ jako wielki fundator. Najpierw wspar³ inicjatywê nabycia przez siostry nieruchomoci kwot¹ 30 000 Marek. Rekompensat¹ by³a rezerwacja dla potrzeb ks. Skowronka i jego rodzeñstwa pomieszczeñ na I piêtrze budynku ogrodowego. Poza tym brat ks. Ludwika Henryk Skowronek wyrazi³ chêæ prowadzenia spraw maj¹tkowych w imieniu Sióstr Urszulanek a¿ do spokojniejszych czasów, co w praktyce okaza³o siê a¿ do 1925 roku. 3 Maja 1925 roku rozpoczêto za³atwianie spraw notarialnych a 8 marca 1927 roku w³asnoæ sióstr zapisano w ksiêgach wieczystych w ówczesnym Ziegenhals przy Waldhofstr. 68. Z pocz¹tkiem 1919 roku 15 lutego siostry zwróci³y siê do Kardyna³a Adolfa Bertrama o akceptacjê planów zwi¹zanych z za³o¿eniem placówki w G³ucho³azach i natychmiast, bo 20 lutego otrzyma³y stosownie biskupie zezwolenie. 25 marca 1919 roku siostra Ludwika Skowronek zosta³a pierwsz¹ Prze³o¿on¹ w nowej placówce i wprowadzi³a do nowej posiad³oci s. Salezjê Exner, która zosta³a Prefektem nowego domu oraz s. Józefê Tschöppe. Dawny Ferdinandsbad powiêcono Matce Bo¿ej i nadano mu nazwê Marienfried Maryja Pokoju. 1 maja 1919 r. rozpoczêto pierwszy rok szkolny dla 44 dziewcz¹t. W uroczystoæ N.S.P.J. powiêcono ca³y zak³ad Sercu Jezusowemu. W 1920 r. by³o ju¿ w nowej klasztornej szkole w G³ucho³azach 107 uczennic. 2 maja tego roku przyby³ do G³ucho³az Ks. Kard. A. Bertram, aby w kocie- $$ le parafialnym udzieliæ sakramentu bierzmowania i wieczorem tego samego dnia ks. Kardyna³ odwiedzi³ Szko³ê Gospodarstwa Domowego. Wielkim nak³adem finansowym powiêkszono sale wyk³adowe i unowoczeniono kuchniê i inne pomieszczenia. W roku 1921 wiele dziewczyn z Górnego l¹ska wyjecha³o na plebiscyt a w czasie III Powstania l¹skiego zakwaterowano tutaj w pokojach uciekinierów z ogarniêtego rozruchami terenu. Po tych wydarzeniach zmniejszy³a siê liczba uczennic i po raz pierwszy od wielu lat zaczêto ponownie przyjmowaæ goci sanatoryjnych i kuracjuszy do pustych pokoi szkolnych. 8 grudnia tego roku zawieszono zakupiony w Czechos³owacji nowy dzwon i nazwano go Regina Pacis. Od roku 1922 ks. Ludwik Skowronek postanowi³ swoje dalsze lata ¿ycia zwi¹zaæ z G³ucho³azami i Domem ss. Urszulanek. Ten l¹ski kap³an swoj¹ postaw¹ duszpasterza, budowniczego, gospodarza i twórcy ksi¹¿eczki Droga do Nieba, s³usznie zas³u¿y³ sobie na miano Wielkiego Magnata Kocio³a l¹skiego. Przez miejscowych za duszpasterzy z pewnym przek¹sem nazywany by³ Ludvicus Rex. W 1922 roku wskutek starganych nerwów i choroby gard³a lekarz zaleca ks. Skowronkowi natychmiastowy odpoczynek i leczenie. 8 padziernika tego roku ks. Pra³at przeniós³ siê do G³ucho³az gdzie pozosta³ do mierci. Równie¿ w 1922 roku zosta³o notarialnie zapisane prawo do korzystania z bezp³atnego mieszkania w klasztorze na I piêtrze od strony drogi, wy¿ywienia, owietlenia i ogrzewania. Zaznaczono tak¿e, ¿e dla uniewa¿nienia powy¿szych zapisów wystarczy pisemne powiadomienie o mierci ks. Skowronka. Mimo tych korzystnych zapisów ks. Skowronek mieszkaj¹c w domu klasztornym korzysta³ jedynie ze niadania, za które i tak p³aci³ siostrze Prefekcie miesiêcznie 100 marek. Ponadto przebywaj¹c od 1922 do 1934 roku w G³ucho³azach ofiarowa³ dla klasztoru i urszulañskiej szko³y m.in. obrazy: Uczniowie z Emaus, w. El¿bieta, Maryja Królowa Pokoju, który namalowa³ katowicki malarz niejaki Kowalewski, a który umieszczono w sali jadalnej naprzeciw g³ównego wejcia. Ponadto tak¿e obraz w. Józefa a tak¿e rzeby w. Rotburgi i w. Alojzego. Ofiarowane tak¿e zosta³y przez Niego dwa trzyramienne srebrne lichtarze i kielich mszalny. Przez kolejne lata ks. Pra³at pomaga³ siostrom s³u¿¹c dowiadczeniem i organizatorskimi umiejêtnociami w prowadzeniu szko³y i ca³ego klasztornego gospodarstwa. Powa¿nie zachorowa³ w kwietniu 1930 roku. Zmar³ 10 maja 1934 roku o godz. 13.30 po przyjêciu sakramentu chorych w otoczeniu swoich rodzonych sióstr. 7 lipca 1934 r. ks. Pra³at Skowronek mia³ obchodziæ z³oty jubileusz kap³añstwa, zabrak³o zaledwie dwóch miesiêcy. Pogrzeb Ks. Pra³ata i Radcy Duchownego Ludwika Skowronka odby³ siê na miejscowym cmentarzu 14 maja. Literatura: Kronika Domu Zakonnego ss. Urszulanek w G³ucho³azach, w: Archiwum Prowincjonalne Urszulanek Unii Rzymskiej w Krakowie. Sitko M., Góry Opawskie, G³ucho³azyPrudnik 1998, Muldner-Nieckowski P., Sebastiana Kneippa leczenie wod¹, Warszawa 1986 Wycis³o J., Skowronek Ludwik (18591934), w: M. Pater (red), S³ownik biograficzny duchowieñstwa l¹skiego XIX i XX wieku, Katowice 1996, Glaeser A., W s³u¿bie cz³owiekowi, Teologiczno-pastoralny wymiar modlitewnika Droga do Nieba Worbs K., Modlitewnik górnol¹ski Droga do Nieba ksiêdza Ludwika Skowronka. Studium historyczno-pastoralne, Lublin 1988 (mps BKUL) Malanka M., Kronika. 75 lat Drogi di Nieba RTSO 6 (1978) List kard. Bertrama z dn. 14 lipca 1941 r., w: Archiwum Urszulanek w Krakowie. $% Nowe kadry fachowców. Orodek Szkolenia Zawodowego w G³ucho³azach, Trybuna Opolska (1967) Nowak R., Likwidacja stylowego orodka, Wiadomoci G³ucho³askie (1995) Priester Ludwig Skowronek und seine Verbundenheit mit dem heutigen Caritas Zentrum in Ziegenhals (Diözese Oppeln) Der Priester Ludwig Skowronek wurde am 6. Dezember 1859 in Czuchów bei Rybnik geboren. Er war ein sehr guter Schüler im Gymnasium in Gleiwitz. Er beendete sein Jurastudium an der Breslauer Universität und etwas später sein Theologiestudium. 1884 in Breslau wurde er zum Priester geweiht. Die erste Einrichtung für Vikare war die Gemeinde in Stary Bieruñ, die nächste in Bogucice, wo er ein Jahr nach dem Tod des Priesters Juliusz Bronder zum Verwalter wird. Die Pfarrgemeinde besaß eine kleine Kirche aus Holz, also baute man nach Bemühungen des neuen Priesters ein neues Gotteshaus, der 1894 eingeweiht wurde. Er setzte sich auch für den Bau einer Kirche in Za³ê¿e und Ma³a D¹brówka sowie des Franziskanerklosters in Panewniki ein. In Sorge um die intellektuelle Entwicklung seiner zweisprachigen Gemeindemitglieder gründete er eine Gemeindebibliothek. Für die breitere liturgische Nutzung redigierte er 1902 ein Messebüchlein, Der Weg zum Himmel, das 1903 passend zu den hiesigen geistlichen Bedürfnissen in der polnischen und deutschen Sprache herausgegeben wurde. Die Geschichte der Schule und des Klosters der Ursulinen Schwestern im heutigen Caritas Zentrum in Ziegenhals (Diözese Oppeln) hat seinen Anfang in der Verknüpfung verschiedener Ereignisse aus dem Leben der Geschwister Skowronek. Die Geschwister kamen nach Ziegenhals wegen der Krankheit ihrer Schwester Augustyna Skowronek und die Suche nach einem Gebäude für die Schule der Orden der Ursulinen Schwestern. Die zwei Schwestern von Ludwig gehörten diesem Orden an. Er riet seinen Schwestern eines der verlassenen Sanatorien in Ziegenhals für die Bedürfnisse des Ordens zu kaufen. Dann erwies er sich als sehr großzügig, denn er half mit der Quote von 30.000 Mark dem Orden die Immobilie zu kaufen. Das frühere Ferdinandsbad wurde der Mutter Gottes geweiht und man gab ihm den Namen Marienfried. Am 1. Mai 1919 begann das erste Schuljahr für 44 Mädchen und 1920 schon in der neuen Klosterschule in Ziegenhals begannen 107 Schülerinnen den Unterricht. Nach der Umfrage und dem III. schlesischen Aufstand verringerte sich die Zahl der Schülerinnen erheblich und das erste Mal seit vielen Jahren nahm man Gäste des Sanatoriums und Kurgäste in die leeren Schulsäle. Seit 1922 beschloss der Priester seine weiteren Lebensjahre mit Ziegenhals und dem Haus des Ordens der Ursulinen Schwestern zu verbinden. Er starb am 10. Mai 1934 nach dem Empfang des Krankensakraments, umgeben von seinen leiblichen Schwestern. Faráø Ludwik Skowronek a dnení Støedisko Caritas Opolské Diecéze v Glucholazech Faráø Ludwik Skowronek se narodil v Czuchów k. Rybnika 6. prosince 1859. Uz¡ v gliwickém gymnáziu byl velice nadaným studentem. Ukonèil právnická studia na Vroclavské univerzitì, pozdìji také studia teologická. Byl svìcen na knìze ve Vroclavi v roce 1884. Jeho prvním pùsobištìm byla fara ve Starém Bieruni (Polsko), další – v Boguèicích, kde po smrti faráøe J. Brondera se stává novým správcem. Farnost vlastnila $& jeden malý døevìný kostelík, proto se nový faráø postaral o vybudování nového kostela, který byl posvìcen v roce 1894. Postaral se také o vybudování kostelù v Zalezu a Malé Dabrówce a také Františkánského kláštera v Panewnikach. Ve snaze o intelektuální vývoj svých dvojjazyèných farníkù zaloz¡ il farní knihovnu. Pro vìtší liturgický poz¡ itek faráø Skowronek zredigoval v roce 1902 kníz¡ ku k náboz¡ enství „Cesta do nebe“, která byla vydána v roce 1903 v polském a nìmeckém jazyce. Dìjiny školy a kláštera sester Uršulanek v dnešním Støedisku CARITAS Opolské Diecéze v Glucholazech je spojena s dìjinami rodiny Skowronek. Faráø Skowronek pøivezl svou nemocnou sestru Augustínu do Glucholaz. Faráø mìl dvì sestry a hledal pro nì lokalitu na školu pro Uršulanky, ke kterým obì patøily. Pomohl jim získat pro jejich øád opuštìné sanatorium finanènì je podpoøil èástkou 30tis. marek. Dávný Ferdinandsbat byl posvìcen Matce Boz¡ í a dostal nové jméno „Marienfried“ – Marie Míru. 1. kvìtna 1919 zaèal první školní rok pro 44 dìvèat a v roce 1920 se uèilo v nové klášterní škole 107 studentek. Po plebiscitu a III. Slezském povstání se poèet studentek sníz¡ il a po mnoha létech se zaèalo pøijímat do prázdných školních místností lázeòské hosty a pacienty. Od roku 1922 se faráø Skowronek rozhodl pro další z¡ ivot v Domì Sester Uršulanek v Glucholazech. Zemøel 10. kvìtna 1934 po pøijetí svátosti nemocných ve spoleènosti svých rozených sester. $' Ks. Aleksander Skowroñski Franciszek Dendewicz Ksi¹dz Aleksander Skowroñski urodzi³ siê 9 lutego 1863 r. w Siemianowicach na Górnym l¹sku. Po ukoñczeniu nauki w szkole podstawowej w Siemianowicach kontynuowa³ naukê w gimnazjum katolickim w. Macieja we Wroc³awiu. W 1885 r. zda³ z wyró¿nieniem maturê i podj¹³ studia teologiczne na Uniwersytecie Wroc³awskim. Po wiêceniach kap³añskich, które otrzyma³ 27 czerwca 1889 r. obj¹³ stanowisko wikariusza w parafii w. Barbary, a póniej w. Jadwigi w Królewskiej Hucie (Chorzowie). Od 1892 r. by³ wikarym w £¹czniku, Solcu, Szymiszowie, w 1896 r. zosta³ proboszczem w Ligocie Bialskiej. Trwa³ym pomnikiem jego tam proboszczowania jest wybudowany koció³ pod wezwaniem w. Stanis³awa Biskupa. Jest to jeden z najpiêkniejszych kocio³ów wybudowanych w tym czasie na l¹sku. Najcenniejszym dzie³em sztuki s¹ witra¿e wykonane w Dusseldorfie wed³ug projektu W³odzimierza Tetmajera z Krakowa przedstawiaj¹ce w. Stanis³awa Biskupa i Mêczennika oraz Aposto³ów Piotra i Paw³a oraz Aposto³ów S³owian wiêtych Cyryla i Metodego. Zmuszony do opuszczenia parafii w dniu 27 kwietnia 1921 r. w wyniku pogró¿ek niemieckich obj¹³ parafiê Miko³ów. W 1930 roku zosta³ uhonorowany przez papie¿a Piusa XI pra³atur¹ domow¹ jako uznanie za d³ugoletni¹ s³u¿bê duszpastersk¹, z wyranym podkreleniem, ¿e broni³ s³owem i czynem, pismem i przyk³adem praw Boga i Kocio³a. Zmar³ nagle 4 padziernika 1934 r. w Miko³owie i tam zosta³ pochowany. Do koñca swych dni pamiêta³ o swojej ukochanej parafii w Ligocie Bialskiej i modli³ siê za jej mieszkañców. Literatura: Nabzdyk S., Wypisy regionalne o ziemi prudnickiej, Prudnik 1985. Nabzdyk Z., Z ludu l¹skiego wziêci dla ludu l¹skiego ustanowieni , w: Droga l¹ska do Polski. Materia³y z obchodów 75. rocznicy III powstania l¹skiego w Opolu, pod red. Micha³a Lisa, Opole 1996. wierc P., Karol Kozio³ek, w: Ludzie spod znaku Rod³a, Opole 1972. Priester Aleksander Skowroñski Der Priester Aleksander Skowroñski wurde am 9. Februar 1863 in Siemianowitz/ Laurahütte (poln. Siemianowice) in Oberschlesien geboren. Nach der Beendigung der Grundschule setzte er seine Bildung im katholischen Gymnasium des Heiligen Maciej in Breslau fort. 1885 machte er sein Abitur mit Auszeichnung und fing ein Theologiestudium an der Breslauer Universität an. Nach seiner Weihung zum Priester am 27. Juni 1889 arbeitete er als Vikar bis 1896 als er Priester in Ligota Bialska wurde. Eine feste Hinterlassenschaft seines Predigens ist die Kirche des Heiligen Bischofs Stanis³aw. Das ist eine der schönsten Kirchen, die damals in Schlesien gebaut wurden. Zu den kost- % barsten Kunstgegenständen im Inneren gehören die Glasmalereien aus Düsseldorf, nach dem Entwurf von W³odzimierz Tetmajer aus Krakau, die den Heiligen Bischof und Märtyrer Stanis³aw und den Apostel Petrus und Paulus und die slawischen Aposteln Cyryl und Metody zeigen. Am 27. April 1921 wurde er von den Deutschen gezwungen seine Gemeinde zu verlassen und in die Gemeinde Miko³ów zu gehen. 1930 wurde er von Papst Pius XI mit einer Hausprälat für seinen jahrelangen geistlichen Dienst geehrt. Dabei wurde klar unterstrichen, dass er mit Wort und Tat, mit Schrift und Beispiel für die Rechte Gottes und der Kirche kämpfte. Er starb plötzlich am 4. Oktober 1934 in Miko³ów und dort wurde er auch beigesetzt. Bis zum Lebensende dachte er an seine geliebte Pfarrgemeinde in Ligota Bialska und betete für seine Bewohner. Knìz Aleksander Skowroñski Aleksander Skowroñski se narodil 9. února 1863r. v Siemianovicích v Horním Slezsku. Po ukonèení základní školy studoval v katolickém gymnázium sv. Matìje ve Wroclavi. V roce 1885 maturoval s vyznamenáním a zaèal studovat teologii na Wroclavské Univerzitì. Po zasvìcení na knìze 27. èervna v roce 1889 pracoval jako vikáø do 1896 roku, kdy se stal faráøem v Ligocie Bialskiej. V této dobì byl postaven kostel sv. St. Biskupa, který je jedním z nekrásnìjších kostelù postavených v této dobì ve Slezsku. Nejcennìjším umìleckým dílem jsou vitráz¡ e zhotovené v Desseldorfu podle projektu W³odzimierza Tetmajera z Krakowa, které pøedstavují sv. St. Biskupa a Apoštola Petra a Pavla a také Cyrila a Metodyho. Pøinucený k opuštìní farnosti 27. dubna 1921 r. odešel do Mikolowa (Polsko). V roce 1930 byl honorován papez¡ em Piusem XI prelaturou jako uznání za dlouholetou knìz¡ skou sluz¡ bu. Za to, •e chránil slovem a èinem práva Boz¡ ího a Kostela. Zemøel neèekanì 4. øíjna 1934 r. Miko³owie a tam byl i pohøbeny. Do posledních dnù z¡ ivota se modlil za všechny a pamatoval na farnost v Ligocie Bialskiej. % Genera³ Friedrich Wilhelm von Steuben s³awny uczeñ nyskiego Carolinum Kazimierz Staszków Na pocz¹tku maja 2007 r. nyskie Liceum Carolinum wiêtowa³o 383 rocznicê swojego powstania. Zwykle przy tak wyj¹tkowych okazjach ka¿da szko³a stara siê odnaleæ wród swoich absolwentów tych, którzy na trwa³e wpisali siê do anna³ów nauki, kultury czy polityki. Muszê przyznaæ, ¿e nyskie szko³y maj¹ znakomite osi¹gniêcia na tym polu. Kiedy przegl¹dam biografie s³awnych l¹zaków, to z dum¹ mogê stwierdziæ, ¿e wiêkszoæ z nich pochodzi³o z Nysy lub pobiera³o tu nauki. Do takich w³anie szacownych uczelni nale¿y bez w¹tpienia nasze Carolinum. Sporód wielu znamienitych absolwentów pozwolê sobie przypomnieæ Micha³a Korybuta Winiowieckiego, polskiego króla, który otrzyma³ tu gruntowne wykszta³cenie, w³ada³ omioma jêzykami, interesowa³ siê sztuk¹ i nauk¹. Zarówno historycy, jak równie¿ mu wspó³czeni, nie zaliczali go do najlepszych w³adców, jednak wydaje mi siê, ¿e przysz³o mu rz¹dziæ w najtrudniejszym okresie dla Rzeczpospolitej, ¿e nie by³ w stanie nic zdzia³aæ dla korony polskiej. Niestety, okaza³o siê, ¿e nie pobiera³ tutaj nauk jego nastêpca, Jan III Sobieski, jak do tej pory s¹dzono, lecz jego syn Jakub. Mo¿na d³ugo wymieniaæ s³ynnych absolwentów. Ja chcia³bym przybli¿yæ postaæ jednego z najwiêkszych bohaterów Stanów Zjednoczonych, który, co prawda, uczy³ siê tu tylko przez rok (1742), ale wydaje mi siê, ¿e ten epizod mia³ decyduj¹cy wp³yw na jego ¿ycie. By³ nim Friedrich Wilhelm Steuben, który urodzi³ siê 17 wrzenia 1730 r. w Magdeburgu w rodzinie o tradycjach wojskowych. Jego ojciec Wilhelm Augustin by³ porucznikiem wojsk in¿ynieryjnych w pruskiej armii Fryderyka Wilhelma I. Dziadek Augustin Steube by³ prze³o¿onym Niemieckiego Kocio³a Reformowanego (kalwiñskiego), i za swoje osi¹gniêcia otrzyma³ od króla szlachectwo. Dzieciñstwo Friedrich Wilhelm spêdzi³ w Rosji. Ojciec s³u¿y³ w armii carycy Anny. Kiedy rozpoczê³y siê wojny l¹skie, rodzina powróci³a do Prus. W 1741 r. ojciec uczestniczy³ w zdobywaniu Nysy, w której przez rok stacjonowa³ dowodzony przez niego oddzia³. Wtedy to w³anie 11 letni Friedrich rozpocz¹³ naukê w jezuickim gimnazjum (dzisiejsze Carolinum). W nastêpnym roku rodzina przenios³a siê do Wroc³awia, gdzie król Fryderyk II nada³ ojcu posiad³oæ, w uznaniu jego wojennych zas³ug. Tam te¿ Friedrich kontynuowa³ naukê w jezuickiej szkole. Przypuszczalnie to jezuici wywarli wp³yw na dalsze losy ¿ycia m³odego ch³opca, wychowywanego przecie¿ w religii kalwiñskiej. W wieku 16 lat wst¹pi³ do korpusu kadetów armii pruskiej, w którym czynnie s³u¿y³ podczas wojny siedmioletniej. Kariera wojskowa rozwija³a siê znakomicie i w 1761 r. awansowa³ na stanowisko g³ównego oficera sztabowego w stopniu kapitana. Za swoj¹ s³u¿bê otrzyma³ dwa osobiste listy od króla. W tym samym roku pe³ni³ s³u¿bê jako oficer tajnych s³u¿b w St. Petersburgu u boku ambasadora pruskiego hr. Von der Goltza, nastêpnie by³ adiutantem króla Fryderyka II. W nie wyjanionych do dnia dzisiejszego okolicznociach, rok potem, w wieku 33 lat zosta³ zwolniony z wojska w stopniu kapitana, bezskutecznie poszukuj¹c zatrudnienia w armii. W latach 1764 % 75 pe³ni³ funkcjê marsza³ka dworu ksiêcia von Hohenzollern-Hechingen, z którym trafi³ do Francji. W Pary¿u pozna³ wys³annika Jerzego Waszyngtona, Beniamina Franklina, którzy zabiega³ o pomoc Francji w tocz¹cej siê w³anie wojnie o niepodleg³oæ Stanów Zjednoczonych. W wyniku tego spotkania przyj¹³ s³u¿bê w amerykañskiej armii kontynentalnej i w 1777 r. przyby³ do Ameryki. Po kilkutygodniowym pobycie w Bostonie da³ siê poznaæ jako znakomity strateg i ¿o³nierz, przeniós³ siê do Yorku, gdzie mieci³a siê tymczasowa siedziba rz¹du. Kongres Kontynentalny przyj¹³ go z wielkimi honorami. W wyniku przeprowadzonych rozmów, obj¹³ s³u¿bê w armii kontynentalnej jako wolontariusz, zawieraj¹c z kongresem umowê, ¿e je¿eli jego s³u¿ba przyniesie pozytywne efekty, to przyjmie takie wynagrodzenie, jakie przyzna mu Kongres, w przeciwnym wypadku bêdzie to tylko pokrycie kosztów pobytu. Takie postawienie sprawy zrobi³o du¿e wra¿enie na cz³onkach Kongresu i w 1778 r. otrzyma³ przydzia³ do sztabu George´a Waszyngtona. Jego profesjonalizm zaimponowa³ naczelnemu wodzowi rewolucji amerykañskiej, który niebawem powierzy³ mu stanowisko generalnego inspektora, zlecaj¹c mu reorganizacjê armii sk³adaj¹cej siê g³ównie z farmerów i ochotników. Na efekty jego dzia³añ nie trzeba by³o d³ugo czekaæ. ¯eby przypieszyæ szkolenie, Steuben opracowa³ instrukcje, które zosta³y wydane w formie podrêcznika zwanego Niebiesk¹ Ksi¹¿k¹, okrelan¹ równie¿ mianem wojskowej biblii armii kontynentalnej. Dzia³ania Steubena przynios³y pierwsze efekty, oddzia³y amerykañskie zaczê³y stawiaæ skuteczny opór zawodowym oddzia³om brytyjskim. Te sukcesy spowodowa³y, ¿e zosta³ najbli¿szym i zaufanym doradc¹ Waszyngtona. W 1780 r. oddelegowano go na po³udnie, gdzie armie dowodzone przez gen. Lee, pozbawione zaopatrzenia, ponosi³y klêski. Tam spotka³ siê z markizem de Lafayettem, który by³ dowódc¹ armii w Wirginii. Wiosn¹ 1781 r. dosz³o do walnej rozprawy z wojskami brytyjskimi pod Yorktown, w której Steuben dowodzi³ jedn¹ z dywizji. W wyniku tej bitwy, armia brytyjska skapitulowa³a a Stany Zjednoczone uzyska³y niepodleg³oæ. Kiedy w 1783 r. Waszyngton zrzek³ siê dowództwa wojskowego, ostatnim podpisanym przez niego dokumentem by³ list do Steubena, w którym podkrela³ jego niezaprzeczalne zas³ugi w uzyskaniu niepodleg³oci przez Stany Zjednoczone. 24 marca 1784 r. gen Steuben zosta³ z pe³nymi honorami zwolniony ze s³u¿by wojskowej. Osiedli³ siê w Nowym Jorku powiêcaj¹c siê ca³kowicie ¿yciu publicznemu. W krótkim czasie sta³ siê osob¹ bardzo popularn¹, zasiada³ miêdzy innymi w senacie stanowego uniwersytetu nowojorskiego. Nigdy nie dba³ o swoje finanse, zawsze hojn¹ rêk¹ wspieraj¹c dzia³alnoæ charytatywn¹. Popad³ przez to w tarapaty finansowe i d³ugi, które zaci¹gn¹³ na poczet 60 tys. dolarów, przyznanych mu przez Kongres za zas³ugi wojenne, a których nie otrzyma³. W zamian za to, rz¹d federalny przyzna³ mu sta³¹ pensjê w wysokoci 2,5 tys. dolarów rocznie oraz 16 tys. akrów dziewiczej ziemi. Z opresji uratowali go przyjaciele, sp³acaj¹c jego zobowi¹zania finansowe, ratuj¹c od niechybnego bankructwa. Pozosta³e lata ¿ycia spêdzi³ w swojej posiad³oci w Mohawk, przemianowanej po jego mierci na Steubenville. Zimy spêdza³ zwykle w Nowym Jorku. Zmar³ bezpotomnie 28 listopada 1794 r. na apopleksjê. Nigdy siê nie o¿eni³. Swój maj¹tek zapisa³ w testamencie adiutantom. Historia amerykañska przedstawia go jako jedn¹ z najbardziej znacz¹cych osób, twórcê sukcesów armii amerykañskiej, która wywalczy³a niepodleg³oæ. Konny pos¹g genera³a znajduje siê w amerykañskim Capitolu. W ka¿d¹ pierwsz¹ sobotê po 17 wrzenia wiêtowany jest w Nowym Jorku Steubendey. Amerykanie imiona genera³a zmienili na: Frederick William. %! I tak Nysa ma swój drobny udzia³ w niepodleg³oci Stanów Zjednoczonych. Byæ mo¿e, edukacja rozpoczêta w naszym Carolinum, mia³a decyduj¹cy wp³yw na ¿ycie i losy gen. Steubena. Je¿eli dodamy do tego pobyt w naszym grodzie markiza de Lafayetta, (by³ wiêniem stanu, przetrzymywanym od stycznia do maja 1794 r. w forcie Prusy) oraz udzia³ w tej wojnie Kazimierza Pu³askiego i Tadeusza Kociuszki, z którymi genera³ Steuben bez w¹tpienia wspó³dzia³a³ na polach bitew, to zaczynam byæ z tego powodu dumny. Literatura: Frederich Wilhelm Ludolf Gerhard Augustin Steuben Dictionary of American Biography 1928 1936 Friderick William Augustus von Steuben, Baron Encyclopedia of World Biography 1998 General Friedrich Wilhelm von Steuben berühmter Schüler des Neisser Carolinum Friedrich Wilhelm von Steuben wurde am 17. September 1730 in Magdeburg, in einer Familie mit militärischen Traditionen geboren. Sein Vater Wilhelm August war Oberleutnant der Ingenieursarmee in der preußischen Armee von Friedrich Wilhelm I. Der Großvater August Steuben war der Vorsitzende der deutschen reformierten Kirche (Kalvinischen Kirche) und erhielt für seine Verdienste vom König einen Adelstitel. Seine Kindheit verbrachte er in Russland. Der Vater diente in der Armee der Kaiserin Anna. Als die schlesischen Kriege begannen, kehrte die Familie nach Preußen zurück. 1741 nahm der Vater an der Eroberung von Neisse teil. Genau damals begann der 11-jährige Friedrich in das Jesuitengymnasium (das heutige Carolinum) zu gehen. Im nächsten Jahr zog die Familie nach Breslau um, wo der König Friedrich II seinem Vater ein Stück Land in Anerkennung für seine Kriegsverdienste gab. Dort setzte Friedrich seinen Unterricht in einer Jesuitenschule fort. Es waren wahrscheinlich die Jesuiten die Einfluss auf das weitere Leben des Jungen hatten, der in der kalvinistischen Religion erzogen wurde. Mit 16 Jahren ging er in den Korpus der Kadetten der preußischen Armee. Seine militärische Karriere entwickelte sich sehr gut und 1761 erhielt er den Posten des Kapitänleutnants. Für seine Verdienste erhielt er zwei persönliche Briefe vom König. Im gleichen Jahr diente er als Offizier des Geheimdienstes in St. Petersburg, beim preußischen Konsul Graf von der Goltz, als nächster war er Adjutant der Königs Friedrich II. In den Jahren 176475 war er Marschall am Hof des Prinzen von Hohenzollern-Hechingen, mit dem er nach Frankreich kam. In Paris lernte er den Boten George Washington kennen, Benjamin Franklin, der Frankreich um Hilfe im Krieg bat, der sich gerade um die Unabhängigkeit in den Vereinigten Staaten abspielte. Auf Grund dieses Treffens nahm er den Dienst in der amerikanischen Kontinental-Armee an und 1777 ging er nach Amerika. Nach einigen Wochen des Aufenthalts in Boston wurde er als hervorragender Stratege und Soldat bekannt. Er ging nach York, wo sich der derzeitige Regierungssitz befand. Er nahm den Dienst in der Kontinentalarmee als Volontär auf und schloss mit dem Kongress einen Vertrag, dass wenn seine Dienste positive Effekte bringen, er dafür Geld vom Kongress erhalten würde, im anderem Fall wird man nur seine Aufenthaltskosten begleichen. Diese Vereinbarung machte auf den Mitgliedern des Kongresses einen großen Eindruck und 1778 wurde er zum Stab von George Washington geschickt, der ihm kurzerhand den Posten des Generalinspektors anbot. Er %" sollte die Armee reorganisieren, die sich hauptsächlich aus Farmern und Freiwilligen zusammensetzte. Auf die Effekte seiner Arbeit musste man nicht lange warten. Um die Ausbildung zu beschleunigen, entwickelte Steuben Instruktionen, die in Form eines Lehrbuches herausgegeben wurden genannt: ,,Das blaue Buch oder ,,Die Bibel der Kontinentalarmee. Die Arbeit Steubens brachte erste Ergebnisse, die amerikanischen Einheiten fingen an den britischen Berufssoldaten erfolgreich Widerstand zu leisten. Dieser Erfolg machte ihn zum nahen und vertrauten Berater von Washington. 1780 wurde er in den Süden delegiert, wo die Armee, angeführt von Gen. Lee, ohne Verpflegung Niederlagen erlitt. Im Frühling 1781 kam es zu Gesprächen mit der britischen Armee bei Yorktown, wo Steuben einer der Divisionen anführte. Nach dieser Schlacht kapitulierte die britische Armee und die Vereinigten Staaten erlangen die Unabhängigkeit. Am 24. März 1784 wurde Gen. Steuben voller Anerkennung vom Wehrdienst entlassen. Er siedelte sich in New York an und verschrieb sich voll und ganz dem öffentlichen Leben. Er starb ohne Nachkommen am 28. November 1794 an Apoplexie. Sein Vermögen überschrieb er den Adjutanten. Generál Friedrich Wilhelm Steuben slavný uèeò nyského Carolinum Generál Friedrich se narodil 17. záøí 1730 r. v Magdeburgu v rodinì vojenskými tradicemi. Jeho otec Wilhelm Augustin byl poruèníkem v inz¡ enýrských vojskách v pruské armádì. Dìdeèek Augustin byl pøedstaveným nìmeckého kostela kalvinského a za dosaz¡ ené výsledky získal od krále šlechtictví. Dìtství Friedrich Wilchelm proz¡ il v Rusku. Otec slouz¡ il v armádì carevny Anny. V dobì, kdy zaèaly slezské války jeho rodina se vrátila do Pruska. V roce 1741 jeho otec bojoval za osvobození Nysy. Tenkrát 11-léty Friedrich zaèal studovat v jezuitském gymnasiu dnešní Carolinum. V následujícím roce se rodina pøestìhovala do Wroclavi, kde jim král Fryderik daroval nemovitost za váleèné zásluhy otce. Tam se Friedrich dále uèil v jezuitské školeJezuité asi mìli nevìtší vliv na tom, z¡ e mladý Friedrich se rozhodl ve vìku 16-let a vstoupil do sboru kadetù v pruské armádì. Vojenská kariéra se velmi dobøe rozvíjela a uz¡ v roce 1761 byl povýšen na kapitána a dìlal hlavního štábního dùstojníka. Za svou sluz¡ bu obdrz¡ el dva pochvalné dopisy od krále. V tomto roce také zaèal slouz¡ it jako dùstojník v tajných sluz¡ bách v St. Petersburgu u velvyslance pruského hrabìte von der Golze, potom byl adiutantem krále Fryderika II. V létech 1864 – 75 mìl funkci maršála kníz¡ ecího dvoru u von Hohenzollern-Hechingern, se kterým odjel pak do Paøíz¡ e. V Paøíz¡ i poznal Benjanina Frenklina poslance prezidenta J. Waschingtona, který z¡ ádal Francii o pomoc ve válce za nezávislost Spojených Státu. Pøi tomto setkání Friedrich se rozhodl pro sluz¡ bu v americké kontinentální armádì a v roce 1777 dorazil do Ameriky. Po nìkolikatýdenním pobytu v Bostnu se dal poznat jako perfektní strateg a voják proto ho pøenesli do Yorku, kde bylo hlavní sídlo vády. Generál slouz¡ il jako dobrovolník v kontinentální armádì a uzavøel s kongresem smlouvu. Jestli jeho sluz¡ ba bude mít pozitivní efekty, tak pøijme výplatu, kterou mu pøizná kongres, jinak mu budou krytý jen náklady na pobyt. Tímto udìlal velký dojem na Kongres, a proto v roce 1778 byl pøidìlen do hlavního štábu Georgea Waschingtona, který mu po krátké dobì povìøil funkci generálního inspektora a uloz¡ il úkol reorganizace armádu, která byla sloz¡ ená s farmáøù a dobrovolníkù. Aby urychlil školení vojákù, Steuben napsal instrukce ve formì kníz¡ ky, známou jako modrá kníz¡ ka a také bibli armády. První dobré výsledky byly uz¡ %# v brzké dobì, kdyz¡ americká armáda èelila vycvièeným britským vojákùm. Úspìch armády zpùsobil, z¡ e Friedrich Steuben se stal nejbliz¡ ším poradcem Waschingtona. V roce 1780 byl poslán na jih, kde armáda velená gen. Lee byla èasto poraz¡ ená. Na jaøe 1781 r. došlo ke hlavní bitvì s britskými vojsky u Yorktown, ve které Steuben velel divizi. V této bitvì britská armáda kapitulovala a Spojené Státy získaly nezávislost. 24. bøezna v roce 1784 gen.Steuben byl plnì honorován a uvolnìn s vojenské sluz¡ by. Zemøel 28. listopadu v roce 1794 na mrtvici. Jelikoz¡ nemìl z¡ ádné potomky svùj majetek pøepsal v závìti asistentùm. %$ Harry Thürk Franciszek Dendewicz Harry Thürk urodzi³ siê 8 marca 1927 r. w Bia³ej. Ukoñczy³ szko³ê realn¹ i handlow¹ w Prudniku. Pracowa³ na kolei. W 1944 r. zosta³ powo³any do niemieckiej armii. Po zakoñczeniu wojny powróci³ do Prudnika przekraczaj¹c nielegalnie granicê polsko czechos³owack¹. Tu znalaz³ siê w przejciowym gettcie dla Niemców. Swoje prze¿ycia z tego okresu opisa³ w powieci Sommer der toten Träume (Lato umar³ych snów), która by³a po raz pierwszy drukowana w Polsce w odcinkach na ³amach Tygodnika Prudnickiego w latach 90. XX wieku. Trudna sytuacja niemieckiej ludnoci w miecie przyczyni³a siê do podjêcia decyzji o wyjedzie do Niemiec. Zosta³ w Niemieckiej Republice Demokratycznej (NRD), wierz¹c w sprawiedliwy ustrój socjalistycznego pañstwa. Znajomoæ fotografii pozwoli³a mu na podjêcie pracy fotoreportera. Wys³any do Azji Po³udniowo-Wschodniej by³ wiadkiem zniszczeñ dokonanych przez re¿im Pol Pota w Kambod¿y. Obserwowa³ wojnê w Wietnamie. Przemierzy³ inne pañstwa Dalekiego Wschodu ( Japoniê, Koreê, Chiny, Laos). Rozwija³ karierê pisarsk¹. Efektem tych wyjazdów s¹ powieci o tym regionie oraz niezliczone relacje prasowe. Jego ksi¹¿ki drukowane by³y w wielu jêzykach (czeskim, polskim, s³owackim, wêgierskim, litewskim, wietnamskim, hiszpañskim) w ogólnym nak³adzie ok. 3 mln egz. Przyjani³ siê z Tadeuszem Borowskim, polskim poet¹, prozaikiem i publicyst¹, którego pozna³ w 1948 r. w Weimarze podczas Kongresu Niemiecko-Polskiego Porozumienia i któremu opowiedzia³ o swoich powojennych prze¿yciach z Prudnika. Harry Thürk zmar³ po d³ugiej chorobie 24 listopada 2005 roku w szpitalu w Weimarze. W chwili mierci mia³ 78 lat. Autor Lata umar³ych snów zosta³ pochowany na cmentarzu w Weimarze niedaleko Ksi¹¿êcego Grobowca w którym spoczywaj¹ cia³a Johanna Wolfganga Goethego oraz Friedricha Schillera. W³adze rodzinnego miasta Bia³a w 2007 r. ufundowa³y powiêcony jemu pomnik. Literatura: Tygodnik Prudnicki roczniki 20012003. www.biala.pl Harry Thürk Harry Thürk wurde am 8. März 1927 in Zülz (poln. Bia³a) geboren. Er beendete die Real- und Handelsschule in Neustadt in Oberschlesien. Er arbeitete bei der Bahn. 1944 wurde er zum deutschen Wehrdienst berufen. Nach dem Ende des Krieges kehrte er nach Neustadt in Oberschlesien zurück, indem er illegal die Polnisch-Tschechoslowakische Grenze überschritt. Hier fand er sich in einem Übergangsgetto für Deutsche wieder. Seine Erlebnisse beschrieb er im Roman Sommer der toten Träume, die zum ersten Mal in Polen in Abschnitten im Tygodnik Prudnicki in den 90. Jahren des 20. Jahrhunderts %% gedruckt wurden. Die schwierige Situation der deutschen Bevölkerung in der Stadt trug dazu bei, dass er beschloss nach Deutschland zu fahren. Er blieb in NRD und glaubte an das gerechte sozialistische System dieses Staates. Fotographie- Kenntnisse erlaubten es ihm als Fotograf zu arbeiten. Er wurde nach Süd-Ost Asien gesandt und wurde Zeuge der Zerstörung durch das Regime von Pol Pot in Kambodscha. Er sah den Krieg in Vietnam und durchstreifte andere Länder des fernen Ostens (Japan, Korea, China, Laos). Er entfaltete seine Schriftstellerkarriere. Ergebnis dieser Reisen sind Romane über diese Region und unzählbare Presseberichte. Seine Bücher wurden in viele Sprachen übersetzt (Tschechisch, Polnisch, Slowakisch, Ungarisch, Litauisch, Vietnamesisch, Spanisch) mit einer Gesamtauflage von ung. 3 Mil. Exemplaren. Er freundete sich mit Tadeusz Borowski an, einem polnischen Poeten, Prosaschreiber und Publizisten, den er 1948 in Weimar während eines Deutsch-Polnischen Verständigungskongresses kennen lernte. Ihm erzählte er seine Nachkriegserlebnisse in Neustadt in Oberschlesien. Harry Thürk starb nach einer langen Krankheit am 24. November 2005 in einem Krankenhaus in Weimar. Er wurde 78 Jahre alt. Der Autor des Buches Sommer der toten Träume wurde auf dem Friedhof nicht weit vom Grab von Johann Wolfgang Goethe und Friedrich Schiller in Weimar beigesetzt. Die Behörden seiner Heimatstadt Zülz ehrten ihn 2007 mit einem Denkmal. Harry Thûrk Harry Thûrk se narodil 8. bøezna 1927 v Bia³ej. Ukonèil reální a obchodní školu v Prudniku. Pracoval na dráze. V roce 1944 vstoupil do nìmecké armády. Po ukonèení II svìtová války, kdyz¡ se vracel a pøekroèil nelegálnì polsko-èeskou hranici, byl zatèen a pøevezen do zajateckého tábora pro Nìmce. Své pøíbìhy z této doby napsal v románu: „Sommer der Toten traume“ (Léto zemøelých snù), který byl poprvé vytisknut v Polsku v Prudnickém Týdeníku v nìkolika dílech. Tìz¡ ká situace nìmeckého lidu ve mìstì je pøinutila, aby odjeli do Nìmecka. Harry zùstal v NDR, kdyz¡ vìøil ve spravedlivé zøízení socialistického státu. Vìdomosti z oblasti fotografie mu umoz¡ nily pracovat v oboru fotoreportéra. Kdyz¡ byl poslán do jihovýchodní Asie, byl svìdkem znièení, které provedl rez¡ im PolPot v Kambodz¡ i Pozoroval válku ve Vietnamu. Procestoval také jiné zemì Dálného východu (Japonsko, Korea, Èína a Laos). Zapoèal také spisovatelskou kariéru. Napsal nìkolik povídek i èlánku do novin. Jeho knihy byly vydány v mnoha zemích (Èesku, Polsku, Slovensku, Maïarsku, Vietnamu, Španìlsku) v celkovém nákladù 3 mln kusù. Byl pøítelem Borowského, polského básníka, prozaika a publicisty, kterého poznal v roce 1948 ve Weimaru na Kongresu nìmecko-polského porozumìní a vyprávìl mu o váleèných záz¡ itcích z Prudnika. H. Thurk zemøel po dlouhé nemoci ve Weimaru. Doz¡ il se 78 let a byl pohøben na høbitovì tamtéz¡ v blízkosti Kníz¡ ecí hrobky, ve kterém spoèívá J. W. Goethe a F. Schiller. V roce 2007 na vlastní náklady úøad mìsta Bia³a postavil pomník zasvìcený Harrymu Thurkovi. %& Rafa³ Urban Franciszek Dendewicz Rafa³ Urban urodzi³ siê 24 lipca 1893 r. w G³ogówku Winiarach. Po ukoñczeniu szko³y elementarnej wst¹pi³ do konwiktu biskupiego w Gliwicach. Zosta³ z niego jednak usuniêty. Póniej pracowa³ jako górnik i parobek w folwarku. Nie zrezygnowa³ jednak z dalszej edukacji. Po uzyskaniu stypendium w prudnickim gimnazjum w 1914 r. zda³ maturê. Podczas pierwszej wojny wiatowej walczy³ na froncie zachodnim i dosta³ siê do angielskiej niewoli. Pracowa³ wówczas jako ogrodnik. Po wojnie powróci³ do G³ogówka i w³¹czy³ siê w akcjê plebiscytow¹ na rzecz Polski. Po podziale l¹ska musia³ opuciæ G³ogówek. Odby³ wówczas podró¿ po Europie odwiedzaj¹c W³ochy, Francjê, Angliê, Austriê, Szwajcariê. Dotar³ równie¿ na kontynent amerykañski, do Kanady. Studiowa³ na Akademii Rolniczo Lenej w Monachium oraz pracowa³ w instytucie hodowli rolin w Münchenburgu. Posiad³ dobr¹ znajomoæ kilku jêzyków: angielskiego, francuskiego, czeskiego, niemieckiego oraz klasycznych greki i ³aciny. Po powrocie do domu rodzinnego w 1931 r. pracowa³ w rodzinnym sadzie i w dziedzinie sadownictwa odnosi³ najwiêksze sukcesy krzy¿uj¹c nowe odmiany drzew owocowych. Wtedy te¿ zacz¹³ pisaæ siêgaj¹c do motywów ludowych, l¹skich. Pod koniec II wojny wiatowej zosta³ wywieziony z ¿on¹ i siedmiorgiem dzieci w okolice Baden. Powróci³ do swojego gospodarstwa rolno ogrodniczego w 1946 r. i kontynuowa³ twórczoæ literack¹. Wspó³pracowa³ z pismami kulturalnymi (Odra, ¯ycie Literackie, Pogl¹dy, Miesiêcznik Literacki, Opole) i innymi czasopismami publikuj¹c bajki, gawêdy i legendy. W 1948 r. zdoby³ nagrodê w konkursie literackim Ziemi Nyskiej za utwór Termin nyski, a w 1961 r. za esej z dziedziny plastyki w ¯yciu Literackim. Po powo³aniu do ¿ycia w 1955 r. opolskiego oddzia³u Zwi¹zku Literatów Polskich zosta³ jego pierwszym prezesem. Zosta³ odznaczony Krzy¿em Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Rafa³ Urban zmar³ 12 stycznia 1972 r. w szpitalu w Warszawie. Zosta³ pochowany w G³ogówku. W czasie, gdy Urban ¿y³, wiêkszoæ jego utworów nie zosta³a opublikowana, nie zosta³a te¿ wydana ¿adna jego ksi¹¿ka, gdy¿ by³ on doskona³ym gawêdziarzem i chêtniej je wyg³asza³ ni¿ wydawa³. Po mierci podjêto siê zadania wydania dzie³ wszystkich pisarza, jednak do dzi wydano tylko dwa tomy Pism, a pozosta³e utwory czekaj¹ na druk. W Muzeum Regionalnym w G³ogówku utworzono izbê jego pamiêci, w 1978 r. ods³oniêto jego pomnik, a w 1993 r. z okazji setnej rocznicy urodzin jednej z g³ogóweckich ulic nadano jego imiê. Tadeusz Soroczyñski pisa³ o Rafale Urbanie: Cz³owiek o niezwyk³ej wyobrani, niecodziennym ¿yciorysie, cz³owiek legenda ( ) By³ postaci¹ wyj¹tkow¹. Wyrasta³ ponad swoje ma³omiasteczkowe rodowisko. Nie zawsze to rodowisko go rozumia³o i akceptowa³o. Literatura: Moskal J., Wilczek S., Album pisarzy l¹skich, Opole 1972. Popiechowa L., Pisarze Opolszczyzny, Opole 1975. Soroczyñski T., Ojciec Rafa³, w: Ziemia Prudnicka Rocznik 2002, Prudnik 2002. Soroczyñski T., Weigt A., 750 lat G³ogówka, G³ogówek 1976. %' Rafa³ Urban Rafa³ Urban wurde am 24. Juli 1893 in G³ogówek-Winiary geboren. Nach dem Abschluss der Elementarschule trat er in den Bischofskonvikt in Gleiwitz (poln. Gliwice) ein. Aus dem er aber entfernt wurde. Später arbeitete er als Bergmann und Knecht auf einem Gutshof. Er verzichtete aber nicht auf seine weitere Bildung. Nachdem er 1914 ein Stipendium im Gymnasium in Neustadt in Oberschlesien erhielt, machte er sein Abitur. Während des I. Weltkriegs kämpfte er an der westlichen Front und geriet in englische Gefangenschaft. Er arbeitete damals als Gärtner. Nach dem Krieg kehrte er nach Oberglogau zurück und nahm an dem Plebiszit für Polen teil. Nach der Teilung Schlesiens musste er die Stadt verlassen. Er reiste damals durch Europa und besuchte Italien, Frankreich, England, Österreich und die Schweiz. Er gelangte sogar bis auf den amerikanischen Kontinent, nach Kanada. Er studierte auf der Landwirtschafts- und Forst Akademie in München und arbeitete im Institut des Pflanzenanbaus in Münchenburg. Er kannte einige Sprachen: Englisch, Französisch, Tschechisch, Deutsch und klassische Sprachen Griechisch und Lateinisch. Nach der Rückkehr in sein Heimathaus 1931 arbeitete er im familieneigenem Obstgarten und im Obstanbau erzielte er die größten Erfolge indem er neue Obstbaumarten miteinander kreuzte. Damals begann er auch an zu schreiben und behandelte Volks- und schlesische Themen. Ende des II. Weltkriegs wurde er mit seiner Frau und den sieben Kindern in die Umgebung von Baden gebracht. 1946 kehrte er auf seinen Landwirtschaftlichen Hof mit Garten zurück und setzte seine literarische Arbeit fort. Er arbeitete mit Kulturblättern (Odra, ¯ycie Literackie, Pogl¹dy, Miesiêcznik Literacki, Opole) und anderen Zeitschriften zusammen. Er veröffentlichte Märchen, Unterhaltungswerke und Legenden. 1948 gewann er einen Preis in dem Literatur Wettbewerb der Gegend Neisse für das Werk Der Neisser Termin und 1961 für den Essay auf dem Gebiet der Plastik in ¯ycie Literackie. Als 1955 die Abteilung des Polnischen Vereins der Literaten ins Leben gerufen wurde, wurde Urban zum ersten Vorsitzenden gewählt. Er wurde mit einem Orden (Krzy¿ Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski) ausgezeichnet. Rafa³ Urban starb am 12. Januar 1972 in einem Krankenhaus in Warschau und wurde in Oberglogau beigesetzt. Nach seinem Tod wollte man alle Werke des Schriftstellers veröffentlichen doch bis heute wurden nur zwei Bände von ,,Pisma herausgegeben und die restlichen Werke warten darauf, gedruckt zu werden. Im Regionalmuseum in Oberglogau entstand ein Saal zu seiner Erinnerung, 1978 wurde ein Denkmal enthüllt und 1993 wurde zu seinem 100. Geburtstag eine Straße nach ihm benannt. Tadeusz Soroczyñski schrieb über Rafa³ Urban: Ein Mensch mit einer außergewöhnlichen Vorstellungskraft, einem ungewöhnlichen Lebenslauf, eine lebende Legende (...). Er war eine Ausnahmefigur. Er wuchs über sein kleinstädtisches Umfeld hinaus. Nicht immer verstand und akzeptierte ihn dieses Umfeld. Rafal Urban Rafal Urban se narodil 24. èervna 1983 v G³ogówku. Po ukonèení základní školy pøešel do klášterní školy v Glivicích. Po nìjaké dobì byl vylouèen. Nìjakou dobu pracoval jako horník a také vyzkoušel práci pomocníka u sedláka. Po získání stipendia v prudnickém Gymnázium v roce 1914 sloz¡ il maturitní zkoušku. & V prùbìhu I. svìtové války bojoval na západní frontì a dostal se do anglického zajetí, kde pracoval jako zahradník. Po válce se vrátil do Prudnika. Po rozdìlení Slezska musel odjet z G³ogówka. Zaèal cestovat po Evropì a navštívil Itálií, Francii, Anglii, Rakousko, Švýcarsko. A také vycestoval do Ameriky, kde navštívil Kanadu. Studoval na akademii Lesnictví a zemìdìlství v Mnichovì a pracoval v I. institutu pìstování rostlin v Munchenburgu. Nauèil se nìkolika jazykùm, a to anglický, francouzský, èeský, øecký a latinský. Po návratu do rodného domova v roce 1931 zaèal pracovat v rodinném sadaøství. V tomto oboru mìl veliké úspìchy, hlavnì ze štìpování ovocných stromù. Také v tomto období zaèal psát. Koncem II. svìtové války byl vyvezen s manz¡ elkou a sedmi dìtmi o Rakouskách, v okolí Bacenu. V roce 1946 se vrátil zpìt do vlasti na své zemìdìlsko-zahradnické hospodáøství a pokraèoval v literární èinnosti. Zaèal spolupracovat s kulturními novinami a èasopisy, a to Odra, ¿ycie Literackie, Pogl¹dy, Opole, kde psal pohádky, legendy a báje. V roce 1948 obdrz¡ el literární cenu Nyského kraje za dílo Termin Nyski a v roce 1961 za esej z oblasti plastiky v „¿yciu Literackim“ Po utvoøení “Svazu polských literátù“ se stal jeho prvním pøedsedou. Byl vyznamenán „Krzy¿em Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski“. Rafal Urban zemøel 12. ledna 1972 v nemocnici ve Varšavì. Byl pohøben v G³ogówku. Po jeho smrti byly vydány jen dva svazky a další èekají na výtisk. V Regionálním Muzeum v G³ogówku je zøízená místnost s jeho pamìtmi a v roce 1978 byl odkryt jeho pomník. Kromì toho v 1993 u pøílez¡ itosti stého výroèí narozenin R. Urbana byla pojmenována jedna z glivických ulic. Tadeusz Soroczyñski napsal o Urbanovi: „Byl to èlovìk s velkou fantazií, nevšedním z¡ ivotopisem, prostì èlovìk legenda. Byl výjimeènou osobou a ne vz¡ dy byl pochopen a uznáván svým okolím.“ & Friedrich Bernhard Werner twórca widoków l¹ska Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz Bohater niniejszego artyku³u zapisa³ siê w historii jako rysownik miast europejskich, a przede wszystkim miast l¹skich. Ten niepospolity cz³owiek, choæ nie by³ profesjonalnym artyst¹, ale rysownikiem amatorem, wzglêdnie scenografem jak sam siebie nazywa³, uwiecznia³ wspó³czesne mu widoki miejskie, kocio³y, ciekawe architektonicznie zbudowania wiejskie, tworz¹c tym samym niezwykle wartociowe ród³o ikonograficzne historii du¿ej czêci Europy. Friedrich Bernhard Werner urodzi³ siê 28 stycznia 1690 r. we wsi Topola ko³o Paczkowa. Wie ta by³a w³asnoci¹ cystersów z klasztoru w Kamieñcu Z¹bkowickim. Pochodzi³ z rodziny ch³opskiej, jego matka by³a Czeszk¹ z Melnika ko³o Pragi. Artysta chlubi³ siê tym, i¿ jej ojciec a jego dziadek, podczas wojny trzydziestoletniej zosta³ wcielony do wojska, w którym dos³u¿y³ siê stopnia wachmistrza porucznika. M³ody Werner uczêszcza³ do nyskiego gimnazjum jezuickiego, póniejszego Carolinum. Ju¿ podczas pobytu w szkole ujawni³ siê jego talent do rysowania otaczaj¹cych krajobrazów, a w szczególnoci widoków miejskich. Zaznaczy³ to w swojej autobiografii, w której czytamy: Le¿a³o to w mej naturze, ¿e gdy tylko bra³em do rêki pióro, zaraz zaczyna³em rysowaæ domy. Byæ mo¿e wp³yw na to mia³a lektura dzie³a o miastach Brauna i Hogenberga (1580 1618), jak równie¿ topografii Mateusza Meriana (1650), czy wydanej w 1493 roku kroniki wiata Schedla, które prawdopodobnie znajdowa³y siê gimnazjalnej bibliotece. Te ksiêgi z widokami miast obudzi³y w Wernerze nie tylko nieprzepart¹ ochotê do rysowania wedut i pojedynczych budowli, lecz równie¿ têsknotê za obcymi krajami. Nie mog¹c oprzeæ siê pokusie pójcia w lady dziadka, przedwczenie opuci³ zakonn¹ uczelniê i wst¹pi³ do cesarsko-królewskiego pu³ku piechoty, gdzie by³ kadetem pu³kownika barona von Bettendorf. Kszta³ci³ siê tam jako in¿ynier, póniej uzyska³ nawet stopieñ chor¹¿ego, jednak w jednej jednostce nie wytrzyma³ d³ugo. ¯¹dza poznania ró¿nych krajów i gromadzenia szkiców z podró¿y sprawi³a, ¿e przerzuca³ siê z jednej armii do drugiej, s³u¿y³ ze zmiennym szczêciem w ró¿nych stronach Czech, Austrii i Wêgier. Na krótki okres zaci¹gn¹³ siê nawet do armii hiszpañskiej. By³ to najburzliwszy i pe³en przygód okres ¿ycia. Autobiografia dostarcza nam faktów, wiadcz¹cych o bujnym i pe³nym przygód okresie ¿ycia. Wspó³czesny badacz twórczoci F.B. Wernera Ryszard Len tak w skrócie opisa³ ten burzliwy okres jego ¿ycia: By³ pos³añcem, adiutantem piechurem, kawalerzyst¹, in¿ynierem mechanikiem, konstruktorem maszyn, werbownikiem ¿o³nierzy i malarzy, t³umaczem w wojsku i librett operowych, a tak¿e bawidamkiem, kochankiem, zabijak¹, kasztelanem, ochmistrzem, artylerzyst¹, s³u¿¹cym, wagabund¹, kuglarzem, komediantem, konowa³em, lekarzem-hohsztaplerem, oszustem, niedosz³ym paulinem i ¿onkosiem, ksi¹¿êcym kancelist¹ i winiopasem, pojedynkowym morderc¹, domoros³ym duchownym-kaznodziej¹, mi³onikiem wina, piwa & i fajki, przede wszystkim jednak pilnym bywalcem bibliotek szkolnych i klasztornych, gabinetów natury i osobliwoci. Ten niespokojny duch osiad³ wreszcie w Pradze, gdzie zatrudni³ siê u hrabiego Sprocka jako scenograf teatralny. W 1718 roku Werner zawar³ w Bardzie l¹skim zwi¹zek ma³¿eñski z Mari¹ Eleonor¹ Kirchpitter z Z¹bkowic l¹skich. W latach 1726 1727 Werner pracowa³ we Wroc³awiu na posadzie kancelarzysty u biskupa ksi¹¿êcego Franciszka Ludwika von Neuburga. Jednak i tam nie móg³ zagrzaæ d³ugo miejsca, szukaj¹c mo¿liwoci, by znów udaæ siê w podró¿. W 1727 roku rozpocz¹³ wspó³pracê z augsburskimi wydawcami dzie³ sztuki. Kontrakt obejmowa³ opracowanie serii prac powiêconych widokom miast europejskich, które mia³y s³u¿yæ za podstawê do sporz¹dzenia miedziorytów. Werner ponownie wyruszy³ w drogê. Samotne podró¿e Wernera, w czasie których przemierza³ oko³o 500 km miesiêcznie, pe³ne by³y niebezpieczeñstw; czêsto brano go za szpiega, gdy obserwowa³ ciekawe, godne naszkicowania miejsca i zau³ki miejskie. Zdarza³y siê mu awantury z hotelarzami i napady bandyckie. W 1733 roku zwi¹za³ siê kontraktem z wydawnictwem kartograficznym z Norymbergii na wykonanie wedut, czyli panoram, miast Dolnego i Górnego l¹ska, jako uzupe³nienie planowanego wydania atlasu l¹ska. Od 1735 roku w Norymberdze wychodzi kolejno 11 tablic miedziorytniczych, zawieraj¹cych 84 widoki ksiêstwa ujêtych w dziele Scenographia Urbium Silesiae. Po zakoñczeniu wspó³pracy z wydawcami augsburskimi w 1737 roku Werner na sta³e zamieszka³ we Wroc³awiu, choæ chwilowo mieszka³ tak¿e w innych miejscowociach m.in. w Prudniku. W 1739 roku zosta³ nadwornym geometr¹ biskupa wroc³awskiego, kardyna³a Sinzendorfa. Po zajêciu l¹ska przez Prusy Werner zmuszony by³ podj¹æ pracê jako królewski scenograf w departamencie budownictwa Prus. Mimo to nigdy swoj¹ postaw¹ nie deklarowa³ sympatii pruskich. Tak jak wielu rodowitych l¹zaków têskni³ raczej do minionych czasów monarchii habsburskiej i wielokrotnie dawa³ wyraz swego bardzo negatywnego stosunku do fryderycjañskich urzêdów, genera³ów i pruskich biurokratów. Jednak mimo upokorzeñ praca ta pozwoli³a szkicownikowi na opisanie i narysowanie ca³ego l¹ska. Bêd¹c ju¿ na emeryturze spo¿ytkowa³ on wykonane wczeniej plany, widoki i mapy, tworz¹c dzie³o swego ¿ycia Topographia Silesiae (Topografia l¹ska). By³ to 5-tomowy rêkopis ilustrowany, maj¹cy szczególne znaczenie dla poznania historii i kultury l¹ska. O jej bogatej zawartoci mówi rozbudowany podtytu³ Prezentacja i opisanie miast, klasztorów, zamków, siedzib rycerskich, domów szlacheckich, ogrodów, kocio³ów i wsi. Praca ta ilustrowana jest 1400 rysunkami piórkiem, wród nich 128 widokami profilowymi i 90 planami widokowymi miast, ponad 550 widokami kocio³ów i klasztorów, 164 kocio³ów protestanckich oraz 124 ró¿nymi przedstawieniami siedzib zakonnych, rezydencji wiejskich, pa³aców i zamków. W ostatnim okresie swojego ¿ycia Werner zajmowa³ siê reprodukcj¹ map, a tak¿e wykona³ du¿e plany widokowe 89 miast l¹skich. Rysowane by³y w ujêciu perspektywicznym z najwy¿szego miejsca (z regu³y by³a to wie¿a kocio³a parafialnego). Swoje pracowite i pe³ne przygód ¿ycie Friedrich Bernhard Werner zakoñczy³ w 1776 roku, w wieku 86 lat. Oceniaj¹c dzie³o Wernera nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e jego rysunki niewolne s¹ od b³êdów i zawsze musz¹ byæ poddawane krytycznej analizie. Znawcy jego twórczoci podkrelaj¹, ¿e dobrze oddawa³ on górne fragmenty budowli, dachy, he³my, attyki, szczególnie starannie przedstawia³ tak¿e fortyfikacje miejskie. Znacznie mniejsz¹ wagê przywi¹zywa³ natomiast do fasad, okien i portali, które bywaj¹ narysowane du¿o gorzej. Równie¿ z mniejszym pietyzmem podchodzi³ do problemu surowca, z jakiego wykona- &! ne by³y budowle, przedstawiaj¹c je w sposób ogólny bez ró¿nicowania pod wzglêdem materia³u budowlanego. Mimo tych mankamentów znaczenia jego prac nie da siê przeceniæ. Dla wiêkszoci miejscowoci l¹skich rysunki Wernera s¹ najstarszym ród³em ikonograficznym, a dla znacz¹cej czêci jedynym odwzorowaniem. Wszystko to sprawia, ¿e jego dzie³o jest nieocenione dla badaczy zajmuj¹cych siê histori¹ i kultur¹ l¹ska. Literatura: L e n R., Olenica miasto znane i nieznane, czyli olenicki rekonesans l¹skiego Robinsona, Olenica 1999 K a c z o r o w s k i W., Friedrich Bernhard Werner (16901776) twórca graficznych obrazów l¹ska jako regionu europejskiego. K u t z e r P., Aus einer kleinen Fürstenstadt, Historischer Rückblick auf die Vergangenheit von Ziegenhals, Ziegenhals 1928. We i g t G., Friedrich Bernhard Werner i jego Topographia oder Prodomus delineatorum ducatum Silesiae, Ziemia Prudnicka, 2003 r., s. 611. Friedrich Bernhard Werner Schöpfer der schlesischen Landschaftsbilder Friedrich Bernhard Werner wurde am 28. Januar 1690 im Dorf Topola bei Patschkau geboren. Er stammte aus einer Bauernfamilie, seine Mutter war Tschechin aus Melnik bei Prag. Der junge Werner ging in das Jesuitengymnasium, des späteren Carolinum in Neisse. Schon in den Schuljahren kam sein Talent zum zeichnen von umgebenden Landschaften zum Vorschein und besonders städtischen Motiven. Es kann sein, dass einen Einfluss darauf das Werk über Städte von Braun und Hogenberg (15801618) hatte, wie auch die Topografie von Mateusz Merian (1650) oder die 1493 herausgegebene Weltchronik von Schedel, die sich wahrscheinlich in der Schulbibliothek befanden. Diese Chroniken mit Bildern der Städte weckten in Werner nicht nur die unbändige Lust zu zeichnen der Fassaden und einzelner Gebäude aber auch die Sehnsucht nach fremden Ländern. Er konnte sich nicht der Versuchung entziehen den Fußstapfen des Großvaters zu folgen (Wachtmeister Oberleutnant), er verließ vorzeitig seine Klosterschule und trat in das kaiserlich-königliche Infanterie-Regiment, wo er Kadett des Oberst Baron von Bettendorf war. Er bildete sich als Ingenieur, später erlangte er sogar den Grad eines Fahnenträgers. Das Streben nach dem Erkunden verschiedener Länder und dem Sammeln von Reise-Skizzen bewirkte, dass er von einer Armee in die andere kam, er diente an verschiedenen Seiten Tschechiens, Österreichs und Ungarns. Für eine kurze Zeit ging er sogar in die spanische Armee. Das war der stürmischste und abenteuerlichste Abschnitt seines Lebens und. Letztendlich siedelte er sich in Prag an, wo er als Bühnenbildner für Graf Sprocka arbeitete. 1718 heiratete Werner in Barda l¹ska Maria Eleonora Kirchpitter aus Z¹bkowice l¹skie. 1726 1727 arbeitete er in Breslau als Kanzleiangestellter beim Prinzen Bischof Friedrich Ludwig von Neuburg. 1727 begann er die Zusammenarbeit mit Augsburgern Verlegern von Kunstwerken. Der Kontrakt umfasste die Bearbeitung einer Serie von Arbeiten, die den Landschaftsbildern europäischer Städte gewidmet war. Sie sollten als Basis für die Erstellung von Kupferstichen dienen. Werner machte sich erneut auf den Weg. 1733 unterschrieb er einen Kontrakt mit dem kartographischen &" Verleger in Nürnberg über die Erstellung von Panoramabildern der Städte in Unter- und Oberschlesien, als Ergänzung des geplanten Atlanten Schlesiens. Seit 1735 entstehen in Nürnberg hintereinander 11 Kupferstichtafeln, die 84 Landschaften des Herzogtums, die im Werk Scenographia Urbium Silesiae abgebildet sind zeigen. 1737 zog Werner für immer nach Breslau um, obwohl er für kurze Zeit auch in anderen Orten, unter anderem in Neustadt in Oberschlesien (poln. Prudnik) wohnte. 1739 wurde er zum Vermessungsingenieur am Hof des Breslauer Bischofs, Kardinal Sinzendorf. Nach dem Einnehmen Schlesiens durch Preußen, war Werner gezwungen die Stelle des königlichen Bühnenbildners im Baudepartement Preußens anzunehmen, obwohl er ganz klar zu verstehen gab, dass er sehr negativ zu den preußischen Ämtern, Generälen und Bürokraten eingestellt ist. Trotz dieser Demütigungen erlaubte diese Arbeit dem Zeichner ganz Schlesien zu zeichnen und zu beschreiben. Als er schon im Ruhestand war, nutzte er seine früher erstellten Pläne, Landschaftsbilder und Karten und schuf sein Lebenswerk ,,Topographia Silesiae (,,Die Topographie Schlesiens). Dies war eine 5-Bändige illustrierte Handschrift. Über ihren reichen Inhalt zeugt der ausgebaute Untertitel ,,Die Präsentation und Beschreibung der Städte, Kloster, Burgen, Rittersitze, Adelshäuser, Gärten, Kirchen und Dörfer. Dieses Werk enthält 1400 Zeichnungen, die mit der Feder gezeichnet wurden, unter ihnen 128 Profil-Landschaften und 90 Aussichtspläne von Städten, über 550 Kirchen und Kloster, 164 protestantische Kirchen und 124 verschiedene Darstellungen von Klöstern, Residenzen, Schlössern und Burgen. In den letzten Lebensjahren befasste sich Werner mit der Reproduktion von Karten und machte große Landschaftspläne 89 schlesischer Städte. Er zeichnete sie in der Perspektive vom höchsten Punkt aus (meist vom Kirchturm). Sein arbeits- und abenteuerreiches Leben beendete Friedrich Bernhard Werner 1776 im Alter von 86 Jahren. Friedrich Bernhard Werner tvùrce pohledù Slezska F.B. Werner se narodil 28. ledna 1690 r. v obci Topola u Paczkowa. Pocházel z rolnické rodiny, a jeho matka pocházela s Mìlníka u Prahy. Mladý Werner studoval v nyském jezuitském gymnáziu, pozdìjším Carolinum. Uz¡ ve škole projevoval talent na kreslení krajin a mìstských pohledù. Pravdìpodobnì ho ovlivnila literatura v gymnaziální knihovnì – Topografie M Meriana 1650 r.“O mìstech Brauna a Hogenberga v letech 1580–1618“. Tyto knihy s pohledy mìst, zaujaly Wernera nejenom kvùli kresbám, ale také zrodily touhu po cestování. Proto pøedèasnì odešel z gymnázia a dal se na vojnu k císaøsko-královskému pluku pìšákù, kde byl kadetem barona von Bettendorf. Studoval také inz¡ enýrství a na vojnì byl hodnosti podporuèíka Touha po poznání rùzných zemi a kompletování náèrtù z cest zpùsobila, z¡ e Bernard vstupoval z jedné armády do druhé, aby slouz¡ il v rùzných místech Èeska, Rakouska a Maïarska. Na krátkou dobu byl také ve španìlské armádì. Bylo to pro nìho bouølivé, plné dobrodruz¡ ství, období z¡ ivota Pak se koneènì usadil v Praze, kde byl zamìstnán u hrabìte Sprocha jako jevištní výtvarník. V roce 1718 uzavøel sòatek v Bardì Slezské s Marii Leonou Kirchpitter z mìsta Z¹bków Slezský. V létech 1726–1727 pracoval ve Wroclavi jako úøedník u biskupa Františka Ludwika von Neuburga. V roce 1727 zaèal &# spolupracovat s augsburskými vydavateli umìleckých dìl. Kontrakt obsahoval zpracování a nakreslení pohledù evropských mìst, které mìly být vyuz¡ ité jako vzory k zhotovení mìdirytin. Werner zaèal znovu cestovat. V roce 1733 podepsal kontrakt s kartografickým nakladatelstvím v Norimberce na zhotovení panoram mìst Dolního a Horního Slezska pro vydání atlasu Slezska. Od roku 1735 v Norimberce postupnì vychází 11 tabulí mìdirytin, které obsahují 84 pohledù a jsou shrnuté v díle „Scenographia Urbium Silesiac“. V roce 1737 Werner uz¡ natrvalo zaèal bydlet ve Wroclavi. V 1739 r. se stal dvorním geometrem biskupa kardinála Sinsendorfa Po obsazení Slezska pruskou armádou Werner byl nucen pracovat jako královský scénograf v departamentu stavitelství Pruska., i kdyz¡ mnohokrát dával najevo, z¡ e nemá rád pruské úøedníky a byrokraty. Pøesto, z¡ e byl pokoøován, práce mu umoz¡ nila zhotovit popisy a nákresy map Slezska. Kdyz¡ uz¡ byl v dùchodu, vyuz¡ il tyto popisy a kresby a vytvoøil své z¡ ivotní dílo.“Topografie Silesiae“ (Topografie Slezska). Byl to 5-svazkový ilustrovaný rukopis. O jeho obsahu nás informuje podtitul „Prezentace a popisy mìst, klášterù, rytíøských sídel, šlechtických domù, zahrad a kostelù „. Toto dílo je ilustrováno 1400 obrázky (perkem), mezi nimi 128 profilových pohledù a 90 pohledù mìst, 550 kostelù a klášterù, 164 protestantských kostelù a 124 rùzných budov, palácù a zámkù. V posledním období svého z¡ ivota se Werner zabýval reprodukcí map a také nakreslil pohledové plány 89 slezských mìst. Byly kreslené z nejvyššího místa ve mìstì, pøeváz¡ nì z vìz¡ í kostelù. Svùj pestrý z¡ ivot ukonèil ve vìku 86 let. &$ Wok z Rosenberga Franciszek Dendewicz Ziemia prudnicka u zarania swojego istnienia nale¿a³a do Moraw. W VIII i IX wieku nale¿a³a, jak ca³y l¹sk, do Pañstwa Wielkomorawskiego, póniej stanowi³a ziemiê graniczn¹ pomiêdzy pañstwem piastowskim a czeskim. Pierwsze rozgraniczenie i wytyczenie granicy nast¹pi³o w roku 1137, kiedy zawarto pokój k³odzki, na mocy którego na ziemi prudnickiej Czechom przypad³ teren górski i podgórski. Obie strony oddziela³ szeroki pas puszczy. Na pocz¹tku XIII wieku osadnictwo polskie stopniowo wdziera siê na ten teren. Z testamentu mo¿now³adcy l¹skiego Jana z 1233 roku wynika, ¿e za³o¿y³ on na spornym obszarze kilka wsi i osad. Czêæ nazw znamy Czy¿owice, Lubrza, Prê¿yna, Prê¿ynka, Gostomia. Pozostaje tajemnicza jedna z osad po³o¿ona u róde³ rzeki Prê¿yny. Mog³a to byæ osada przedlokacyjna w Prudniku. Jako dowód tej tezy podaje siê, ¿e do prze³omu XVI i XVII wieku w pamiêci zachowano informacjê i nazwê przedmiecia Prudnika jako Polska Wie. Nazwa ta pozwala domniemywaæ, ¿e w chwili lokacji miasta osadê zamieszkiwa³a ludnoæ polska. Osiedle przedlokacyjne nazwano Prudnikiem, zapewne ze wzglêdu na p³yn¹c¹ tu rzekê. Nazwa ta przesz³a póniej na lokowane miasto. W po³owie XIII wieku rozpoczê³a siê w puszczy przygranicznej akcja lokacyjna Czechów. Jej organizatorem by³ biskup o³omuniecki Bruno. Osadnicy pochodzili z Niemiec i za³o¿yli Osoblahê i kilka innych miejscowoci na prawie niemieckim. Postêp tej akcji nast¹pi³ w 1253 roku, kiedy to w odwecie za najazd ksiêcia W³adys³awa i Boles³awa Wstydliwego na Opawszczyznê i jej spustoszenie, Czesi zajêli rejon Prudnika. Wówczas pojawi³ siê tu Wok z Rosenberga, marsza³ek czeskiego króla Ottokara, który w latach 12551259 rozwin¹³ akcjê kolonizacyjn¹. Za³o¿y³ obok polskiej osady Chocim najprawdopodobniej dzisiejsz¹ £¹kê Prudnick¹ oraz zamek obronny w Prudniku odnotowany w ród³ach jako Wogendrossel Warownia Woka. Zamek panowa³ nad dolin¹ Prudnika, pozwala³ kontrolowaæ ruch na szlaku drogowym prowadz¹cym z Wroc³awia do Opawy. Po mierci Woka w 1262 roku jego dobra wokó³ Prudnika przesz³y na syna Henryka. Ten¿e lokowa³ Prudnik i wyposa¿y³ koció³. Dok³adnej daty lokacji nie znamy, gdy¿ dokument lokacyjny nie zachowa³ siê do naszych czasów, b¹d te¿ nie zosta³ w ogóle wystawiony. Na podstawie wiarygodnej informacji wed³ug której prudnicka fara zosta³a ufundowana w 1279 roku, tê datê przyjmuje siê jako czas powstania miasta Prudnika. Henryk zmar³ w 1310 r. Jego cia³o z³o¿ono obok ojca Woka w krypcie kocio³a stanowi¹cego czêæ klasztoru cystersów w Vyím Brodzie. W historii Polski w XVI wieku zapisa³ siê inny Rosenberg Vilém, krewny Woka i Henryka, który bezskutecznie stara³ siê o tron Polski w 15721573 oraz 15741576 po mierci Zygmunta Augusta i po ucieczce Henryka Walezego. &% Literatura: Dereñ A., Tam, sk¹d wywodzi siê Prudnik, Tygodnik Prudnicki 2002, nr 14. Weltzel A. B., Historia miasta Prudnika na Górnym l¹sku, Opole 2005. Wok aus Rosenberg Die Gebiete um Neustadt in Oberschlesien gehörten schon immer zu Mähren. Im 8. und 9. Jahrhundert gehörte dieses Land, wie ganz Schlesien zum Großmährenland, später stellte es das Grenzgebiet zwischen dem Land der Piasten und der Tschechen dar. Die erste Abgrenzung und Bestimmung der Grenze erfolgte 1137, als man Frieden in K³ódzko schloss. Das Gebirgs- und Untergebirgsland fiel den Tschechen zu. Die zwei Seiten trennte ein breiter Streifen Urwald. Mitte des 8. Jahrhunderts begann im angrenzenden Urwald eine Ansiedlungsaktion der Tschechen. Der Organisator dieser Aktion war der Bischof Bruno aus O³omuniec. Die Siedler kamen aus Deutschland und gründeten die Siedlung Osoblaha und einige andere Orte auf deutschem Recht. Ein Fortschreiten dieser Aktion erfolgte 1253 als die Tschechen die Region Neustadt in Oberschlesien einnahmen. Dies war ein Racheakt für den Angriff des Prinzen W³adys³aw und Boles³aw (des Schüchternen) auf die Gebiete von Opawa und ihre Verwüstung. Zu der Zeit kam hierher Wok aus Rosenberg, der Marschall des tschechischen Königs Ottokar, der in den Jahren 12551259 die Kolonisationsaktion vorantrieb. Er gründete außer der Siedlung Chocim wahrscheinlich auch die heutige £¹ka Prudnicka und die Festung in Neustadt in Oberschlesien, die wie man aus alten Quellen weiß ,,Wogendrossel also ,,Festung von Wok genannt wurde. Die Burg herrschte über das Tal von Neustadt in Oberschlesien und erlaubte es den Verkehr auf den Weg aus Breslau bis nach Opawa zu kontrollieren. Nach dem Tod von Wok 1262 gingen seine Güter rund um Neustadt in Oberschlesien auf den Sohn Henryk über. Dieser gründete Neustadt in Oberschlesien und stattete die Kirche aus. Das genaue Datum der Erteilung der Stadtrechte ist nicht bekannt, denn das Gründungs-Dokument ist bis heute nicht auffindbar oder wurde überhaupt nicht verfasst. Auf Grund glaubwürdiger Informationen, die besagen dass die Pfarrei in Neustadt in Oberschlesien 1279 gegründet wurde, hält man dieses Datum für das Gründungsjahr der Stadt. Henryk starb 1310. Man begrub ihn neben seinen Vater Wok in der Krypta der Kirche, der einen Teil des Zisterzienserklosters in Vyim Brod darstellt. Vok z Rosenberga Prudnická zemì od pradávna patøila k Moravì. V VIII. A IX. století patøilo celé Slezsko k Velkomoravské øíši. Pozdìji byla pohranièní zemí mezi èeským a piastovským státem. První ustanovení a oznaèení hranice se dochovalo z roku 1137, kdy byl uzavøen mír „K³odzki“s moci kterého v prudnické zemi Èechùm byl pøiznán horský podhorský terén. Oba státy byly oddìleny širokým hranièním pásmem. V polovinì XIII. století byla zapoèata zasídlovácí akce Èechù v tomto pøíhranièním pásmu. Organizátorem této akce byl olomoucký biskup Bruno. Osadnicí pocházeli vìtšinou z Nìmecka a zaloz¡ ili „Osoblahu“ a nìkolik dalších vesnic na nìmeckém právu. Kdyz¡ v roce 1253 knìz¡ í Boles³aw Wstydliwy napadli Opavsko a jako v odvetu Èeši zajali prudnickou zemi. && V té dobì pøijel do kraje Vok z Rosenberga, maršal èeského krále Otakara, který v letech 1255–1259 zaèal s kolonizaèní akcí. Vedle polské osady Chocim, zaloz¡ il dnešní „³¹kê Prudnick¹“ a obranný zámek v Prudniku tzv. Wogendrossel“ (divoká pevnost). Zámek hlídal okolí Prudnika a kontroloval pobyt na trase Wroclav – Opava. Po smrti Voka v roce 1262 jeho majetky v okolí Prudnika pøevzal syn Jindøich, který urèil lokalitu mìsta a vybavil kostel. Pøesný datum není známý, protoz¡ e veškerá dokumentace se nezachovala. Na základì vìrohodné informace nadace farního úøadu ve mìstì z roku 1279 toto datum bylo pøijaté jako datum zaloz¡ ení mìsta Prudnika. Jindøich zemøel v roce 1310. Jeho pozùstatky spoèinuly vedle otce Voka v kryptì kostela, která je souèástí kláštera Cisterciákù ve Vyšším Brodu. &' Stefan Wyszyñski Franciszek Dendewicz Kardyna³ Stefan Wyszyñski urodzi³ siê w 1901 r. w Zuzeli. W wieku 23 lat przyj¹³ wiêcenia kap³añskie, a w 1925 r., mimo z³ego stanu zdrowia ze wzglêdu na zaawansowan¹ grulicê, podj¹³ studia doktoranckie w Lublinie na KUL-u. W latach 19301931 odby³ podró¿ po Europie (W³ochy, Niemcy, Francja), by po powrocie podj¹æ pracê duszpastersk¹ we W³oc³awku. W padzierniku 1939 r. z nakazu biskupa Micha³a Kozala opuci³ parafiê, opiekowa³ siê koloni¹ niewidomych, wysiedlonych z podwarszawskich Lasek, a w okresie powstania warszawskiego by³ kapelanem grupy ¯oliborz. Po zakoñczeniu wojny papie¿ Pius XII mianowa³ ksiêdza Wyszyñskiego biskupem lubelskim, a 1948 roku powierzy³ mu obowi¹zki Prymasa Polski po zmar³ym kardynale Augucie Hlondzie. Decyzja papie¿a przyjêta zosta³a z du¿ym zaskoczeniem. Papie¿ wiedzia³ jednak, ¿e nadchodz¹ dla Polski wyj¹tkowe czasy, i te wyj¹tkowe czasy potrzebuj¹ wyj¹tkowych ludzi. Komunici po wykluczeniu z ¿ycia demokratycznego wszystkich si³ politycznych, delegalizacji partii politycznych i stowarzyszeñ zamierzali podporz¹dkowaæ sobie Koció³. Nieprzejednana postawa prymasa mog³a doprowadziæ do masowych przeladowañ i rozlewu krwi, a nadmierne ustêpstwa do pe³nego uzale¿nienia Kocio³a od partii komunistycznej. Wyszyñski zdecydowa³ siê wiêc na popieranie pañstwa jako instytucji, z zachowaniem neutralnej postawy wobec komunizmu jako ideologii. Gdy ten kompromis przesta³ w³adzom wystarczaæ, stanowczo odmówi³ rz¹dz¹cej partii poparcia wypowiadaj¹c znamienne s³owa: Non possumus nie pozwolimy, i stwierdzaj¹c w ten sposób, ¿e Koció³ i naród dalej przed dyktatur¹ w³adzy ust¹piæ nie mog¹. W 1953 roku Prymas Wyszyñski zosta³ wybrany kardyna³em. Nie móg³ jednak osobicie odebraæ kapelusza kardynalskiego, gdy¿ w³adze polskie odmówi³y mu wydania paszportu na wyjazd do Watykanu. W³adze posz³y jeszcze dalej i 26 wrzenia 1953 roku Prymas Polski zosta³ aresztowany i wywieziony z Warszawy do Rywa³da Królewskiego ko³o Grudzi¹dza, nastêpnie do Stoczka Warmiñskiego, a potem do Prudnika. W dniu 1 padziernika 1954 roku w klasztorze w PrudnikuLesie zjawili siê ludzie z Urzêdu Bezpieczeñstwa i nakazali oo. franciszkanom w ci¹gu dwóch godzin opuciæ swoj¹ siedzibê. Zarz¹dzeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z 30 wrzenia 1954 roku klasztor przeszed³ pod zarz¹d wojska, a zakonnicy udali siê do klasztoru w Borkach Wielkich. Od razu przyst¹piono do prac adaptacyjnych, maj¹cych na celu przewiezienie do tego miejsca Prymasa Wyszyñskiego. Wokó³ budynku postawiono wysokie p³oty i zasieki z drutów kolczastych. Zakazano równie¿ ludnoci zbli¿ania siê do klasztoru, a teren ogrodzono parkanami wysokoci 3,5 metra pomalowanymi na zielono. Budynek w tym czasie by³ jeszcze zniszczony dzia³aniami wojennymi, teren otacza³y wysokie drzewa, dodatkowo posadzono woko³o wierki. Prymasa przywieziono do Prudnika 6 padziernika 1954 roku i przebywa³ tu a¿ do 28 padziernika 1955 roku, kiedy to zosta³ wywieziony do Komañczy. Wszystko odbywa³o siê w taki sposób, aby nikt nie wiedzia³, kto jest w tym miejscu wiêziony. Samolot z Prymasem wyl¹dowa³ w Nysie, sk¹d wiênia przewieziono ' do Prudnika dopiero w nocy. Prymas pozbawiony by³ jakichkolwiek widoków, gdy¿ oprócz parkanów i lasu, szyby w oknach pozaklejano papierem a czêciowo pozabijano deskami. Tak wspomina³ to Prymas w Zapiskach wiêziennych: Wydzielony teren ca³y jest otoczony wysokimi, piêknymi drzewami, spoza których nie widaæ zupe³nie wiata. Ogl¹damy jedynie skrawek nieba i to wszystko. Kardyna³a Wyszyñskiego i towarzysz¹c¹ mu dwójkê wspó³wiêniów: ks. Stanis³awa Skorodeckiego i siostrê Leoniê Graczyk pilnowa³o 30 ludzi. Mimo ograniczeñ (nie zgodzono siê na przyk³ad na spotkanie Prymasa z ojcem, który w lutym 1955 roku zachorowa³ na wylew krwi do mózgu) prudnicki klimat s³u¿y³ Prymasowi, poprawia³o siê jego zdrowie, nieustannie pracowa³. Sam Prymas wspomina³: Wstajê o 5:00, idê na spoczynek o 22:00. Obiad o l3:00, wieczerza o 19:00. Co dzieñ odprawiam Mszê wiêt¹ o godzinie 7:30. Po spacerze pracujê nad ksi¹¿k¹; to samo po po³udniu. Czas wype³niam sobie tak szczelnie, by nie pozostawa³a ani jedna chwila na bezcelowe rozmylania. W sierpniu 1955 roku uzyska³ Prymas dostêp do prasy; pocz¹tkowo by³ to tylko ilustrowany magazyn Stolica, jednak w sytuacji ca³kowitego odciêcia od wiata cieszy³o i to. W Prudniku ksi¹dz Prymas ukoñczy³ Szkice na Rok Liturgiczny oraz czêæ Listu do neoprezbiterów, a tak¿e szereg drobniejszych opracowañ religijnych. W padzierniku 1955 roku przedstawiciel w³adz udostêpni³ Prymasowi do przeczytania nowe zarz¹dzenie Urzêdu do Spraw Wyznañ informuj¹ce o zezwoleniu na zamieszkanie ks. arcybiskupa w klasztorze Sióstr Nazaretanek w Komañczy. Nastêpstwem pobytu Prymasa w Prudniku by³o sfinalizowanie ju¿ w Komañczy tekstu Jasnogórskich lubów Narodu odnowionych w obecnoci milionowej rzeszy pielgrzymów 26 sierpnia 1956 roku w Czêstochowie. Na tronie przygotowanym dla Prymasa z³o¿ono bia³oczerwone ró¿e. Prymas powzi¹³ myl o lubach Jasnogórskich w Prudniku mówi¹c o tym w 1957 r. w kazaniu do górali w Zakopanym: Siedzia³em drugi rok w wiêzieniu w Prudniku l¹skim, niedaleko G³ogówka. Ca³a Polska wiêci³a wtedy pamiêæ obrony Jasnej Góry przed Szwedami i lubów Królewskich Jana Kazimierza sprzed trzystu laty. Dzieje Narodu niekiedy siê powtarzaj¹... Czytaj¹c Potop Sienkiewicza, uwiadomi³em sobie w³anie w Prudniku, ¿e trzeba pomyleæ o tej wielkiej dacie. By³em przecie¿ wiêziony tak blisko miejsca, gdzie król Jan Kazimierz i prymas Leszczyñski radzili, jak ratowaæ Polskê z odmêtów. Pojechali obydwaj na po³udniowy wschód, do Lwowa; drogê torowali im górale, jak to piêknie opisuje Henryk Sienkiewicz. Gdy z kolei i mnie powieziono tym samym niemal szlakiem z Prudnika, na po³udniowy wschód, do czwartego miejsca mego odosobnienia, w góry, jecha³em z myl¹: musi powstaæ nowy akt lubowañ odnowionych! I powsta³ w³anie tam, na po³udniowym wschodzie, wród gór. Tam zosta³ napisany i stamt¹d przekazany na Jasn¹ Górê. Zapewne, okolicznoci nieco odmienne, ale myli te same. Jest to dalszy ci¹g dziejów Narodu, który wspina siê nieustannie wzwy¿ i nie da siê pogr¹¿yæ w odmêtach. Naród ten wie, co znaczy: w górê serca sursum corda. Dwa miesi¹ce póniej od tego wydarzenia kardyna³ Stefan Wyszyñski zosta³ uwolniony. Niez³omna postawa Stefana Wyszyñskiego przyczyni³a siê do przetrwania, a nawet rozkwitu Kocio³a w Polsce przez prawie pó³ wieku panowania komunizmu. Przez wiele lat by³ niekwestionowanym autorytetem moralnym i przywódc¹ narodu. Szanowany nawet przez wrogów, ju¿ za ¿ycia zosta³ Prymasem Tysi¹clecia. Do jego bliskich wspó³pracowników nale¿a³ wówczas Karol Wojty³a, wybrany w 1978 r. nastêpc¹ w. Piotra. Prymas Stefan Wyszyñski zmar³ 28 maja 1981 r., 15 dni po zamachu na Jana Paw³a II, gdy by³o ju¿ wiadomo, ¿e Ojciec wiêty bêdzie ¿y³. Prymas po opuszczeniu Prudnika Lasu nigdy ju¿ tu nie przyjecha³. Rok 2001 powiêcony zosta³ przez Sejm Rzeczypospolitej ' Polskiej w³anie Prymasowi Tysi¹clecia. Z tej okazji w Prudniku na Koziej Górze postawiony zosta³ pami¹tkowy krzy¿ powiêcony przez abp opolskiego Alfonsa Nossola. Nakrêcony zosta³ film z udzia³em znanego aktora Andrzeja Seweryna o pobycie Prymasa Polski w Prudniku. Publiczne Gimnazjum nr 1 w Prudniku za swojego patrona przyjê³o Stefana Kardyna³a Wyszyñskiego. W odbudowanym klasztorze oo. Franciszkanów mo¿emy dzi obejrzeæ Celê Prymasa i film powiêcony temu dramatycznemu wydarzeniu z jego ¿ycia. Literatura: Dudek A.K., Raptularz franciszkanów z Prudnika, Prudnik 2005. Prymas Stefan kardyna³ Wyszyñski na Ziemi Opolskiej, pod red. Beaty Woniak, Opole 2001. Stefan Kardyna³ Wyszyñski, Zapiski wiêzienne, Warszawa 2001. Weigt G., Jeden rok z tysi¹ca, w: Ziemia Prudnicka Rocznik 2001, Prudnik 2001. Stefan Wyszyñski Der Kardinal Stefan Wyszyñski wurde 1901 in Zuzela geboren. Im Alter von 23 Jahren wurde er zum Priester geweiht und 1925 trotz seines schlechten Gesundheitszustands, er hatte fortgeschrittene Tuberkulose, fing er sein Studium zum Doktor in Lublin an. In den Jahren 19301931 machte er eine Reise durch Europa (Italien, Deutschland, Frankreich) um nach der Rückkehr seine Arbeit als Geistlicher in Leslau (poln. W³oc³awek) zu beginnen. Im Oktober 1939 verließ er die Pfarrgemeinde auf Wunsch von Bischof Micha³ Kozal und betreute eine Kolonie von Blinden, die aus Laski bei Warschau ausgesiedelt wurden. Während des Warschauer Aufstandes war er Kaplan der Gruppe ,,¯oliborz. Nach dem Ende des Krieges ernannte Papst Pius XII den Priester Wyszyñski zum Bischof von Lublin und 1948 wurden ihm die Pflichten des Primas von Polen auferlegt. Wyszyñski entschied sich den Staat als Institution zu unterstützen und gegenüber dem Kommunismus und seiner Ideologie neutral zu bleiben. Als dieser Kompromiss den Behörden nicht ausreichte, lehnte er eine Unterstützung für die regierende Partei entschieden ab indem er die bedeutenden Worte aussprach: ,,Non possumus ,,wir erlauben es nicht. Damit machte er klar, dass die Kirche und das Volk nicht weiter der Diktatur weichen können. 1953 wurde der Primas zum Kardinal gewählt. Er konnte jedoch nicht den Kardinals-Hut persönlich entgegennehmen, weil ihm die polnischen Behörden keinen Pass ausstellten und er nicht in den Vatikan reisen konnte. Die Behörden gingen noch weiter und nahmen den Primas am 26. September 1953 fest und brachten ihn aus Warschau nach Rywa³d Królewski bei Grudzi¹dz, als nächstes nach Stoczek Warmiñski und schließlich nach Neustadt in Oberschlesien. Er kam am 6. Oktober 1954 nach Neustadt in Oberschlesien und blieb hier bis zum 28. November 1955, als er nach Komañcza gebracht wurde. Alles wurde auf eine Weise gemacht, dass keiner wusste wer auf diesen Platz gebracht wurde. Der Primas sah nichts, er sah nur Zäune und Wälder, denn die Fenster wurden mit Papier oder teilweise mit Brettern zugenagelt. So beschrieb er es in seinen Gefängnisaufzeichnungen: Ein abgegrenztes Gelände, das völlig von hohen, schönen Bäumen umgeben war, hinter denen man überhaupt keine Welt sehen konnte. Wir betrachten nur kleines Stück Himmel und das ist alles. In Neustadt in Oberschlesien beendete der Primas seine Skizzen für das Liturgiejahr und einen Teil des ,,Briefes an die Neopresbyter und zahlreiche kleinere religiöse Arbeiten. Ergebnis des Aufenthalts in ' Neustadt in Oberschlesien ist die Beendigung schon in Komañcza des Textes des Gelübdes des Volkes in Jasna Góra, das er in Gegenwart von Millionen von Pilgern am 26. August 1956 in Tschenstochau (poln. Czêstochowa) erneuerte. Der Primas dachte an das Gelübde in Neustadt in Oberschlesien, dies sagte er 1957 auf einer Messe den Bergbauern in Zakopane. Zwei Monate später nach diesem Ereignis wurde der Kardinal freigelassen. Die unerschütterbare Haltung von Stefan Wyszyñski trug zum Überleben und sogar zum Aufblühen der Kirche in Polen bei und das über fast ein halbes Jahrhundert der Herrschaft des Kommunismus. Viele Jahre lang galt er als unbeschrittene moralische Autorität und Führer des Volkes. Er wurde sogar von seinen Feinden geschätzt und schon zu Lebzeiten wurde er zum Primas des Jahrtausends ernannt. Zu seinen nahen Mitarbeitern gehörte damals Karol Wojty³a, der 1978 zum Nachfolger des Heiligen Petrus ernannt wurde. Der Primas starb am 28. Mai 1981 nach dem Verlassen von PrudnikLas. Das Jahr 2001 wurde vom Sejm der Republik Polen dem Primas des Jahrtausends gewidmet. Zu diesem Anlass stellte man in Neustadt in Oberschlesien auf dem Ziegenberg (Kozia Góra) ein Gedenkkreuz, das dem Erzbischof Alfons Nossol von Oppeln gewidmet war. Man drehte auch einen Gedenk-Film über den Aufenthalt des Primas in Neustadt in Oberschlesien. Das Gymnasium NR 1 in Neustadt in Oberschlesien ernannte Kardinal Stefan Wyszyñski als seinen Schutzheiligen. In dem wiedererbauten Franziskanerkloster können wir heute die Zelle des Primas und einen Film über diesen dramatischen Augenblick in seinem Leben ansehen. Stefan Wyszyñski Kardinál S. Wyszyñski se narodil v roce 1901 v Zuzeli. Ve vìku 23 let byl vysvìcen na knìze a v roce 1925, pøestoz¡ e jeho zdravotní stav byl špatný – tuberkulóza plic, zaèal doktorandské studie v Lublinie na KUL (Katolická Univerzita Lubelska). V letech 1930– 1931 cestoval po Evropì (Itálie, Nìmecko, Francie), aby po návrtu mohl zaèít duchovní pastýøskou práci ve Wloclavku. V øíjnu 1939 z pøíkazu biskupa Michala Kozaly odjel z farního úøadu a zaèal se starat o nevidomé, kteøí byli vysídlení z Lasek u Varšavy. Po ukonèení II. Svìtové války, papez¡ Pirus XII jmenoval knìze Wyszyñského lubelskim biskupem a v roce 1948 mu povìøil plnit funkci primase Polska. Wyszyñski se rozhodl podporovat stát jako institucí, pøi zachování neutrality vùèi komunismu a jeho ideologii. Kdyz¡ tento kompromis byl pro vládu nedostaèující, Wyszyñski odmítnul vedoucí stranì podporu, a vyøkl slova: „Non possumus“ –(nedovolíme), èímz¡ potvrdil, z¡ e církevní úøady a národ nehodlají ustoupit pøed diktátem vlády. V roce 1953 se Wyszyñski se stal kardinálem. Nemohl ale osobnì jet do Øíma, protoz¡ e polská vláda mu odmítla vydat cestovní pas a nedovolili mu vycestovat do Vatikánu. V roce 1953 kardinál Wyszyñski byl uvìznìn a vyvezeny z Varšavy do Rywalda Królewskiego, potom do Stoczka Warminskiego a následnì do Prudnika. Dne 6. øíjna 1954 byl zatèen a uvìznìn az¡ do 28. øíjna 1955. Všechno kolem uvìznìní primase bylo pøísnì tajné, aby nikdo nevìdìl, kde je uvìznìn. Primas byl ve vìzení zbaven jakéhokoliv výhledu, protoz¡ e okna v celi byly pøelepené nebo pøibité prkny. Ve vìzení napsal „Vìzeòské zápisníky“, kde mezi jinými napsal: „Celé okolí je obklopeno vysokými stromy, pøes které není vidìt okolní svìt. Vidím jenom kousek nebe, a to je všechno“. '! V Prudniku také skonèil dílo „Szkice na rok liturgiczny“ a také èást „Listu do neoprezbiterów“ a také mnoho drobných cirkevních psaní. Následkem pobytu ve vìzení bylo dokonèení textu „Jasnogórskich lubów narodu“ obnovených za pøítomnosti milionù putovníkù, dne 26. srpna 1956 r. v Czêstochowie.Postava kardinála Wyszyñskeho byla pøíèinou pøetrvání a rozkvìtu kostela v Polsku za posledních 50 let vlády komunistické strany. Pøes mnoho let byl Wyszyñski autoritou a vùdcem polského národa. Byl respektován i pøedními nepøáteli a také se uz¡ za z¡ ivota stal primasem tisíciletí. Jeho blízkým spolupracovníkem byl Karel Wojtyla, který byl v roce 1978 zvolen papez¡ em a nástupcem svatého Petra. Primas S. Wyszyñski zemøel 28. kvìtna 1981 r. Od opuštìní prudnického vìzení jiz¡ nikdy bìhem z¡ ivota nenavštívil Prudnik. Rok 2001 byl posvìcen Sejmem republiky právì primasovi tisíciletí. U této pøílez¡ itosti v Prudniku na Kozí hoøe byl postaven památný køíz¡ S. Wyszyñskému, který byl zasvìcený opolským arcibiskupem Alfonsem Nossolem. Byl také natoèen film o pobytu primase Polska v Prudniku. Veøejné gymnázium è. 1 v Prudniku za svého patrona pøijalo kardinála Wyszyñskeho. Znovu v obnoveném klášteøe Františkánù mùz¡ eme si dnes prohlédnout celu primase a také je promítán film o dramatickém dìní jeho z¡ ivota.
