materiały pokonferencyjne magistrantów

materiały pokonferencyjne magistrantów

strona 1
Art. 1 (2-6)
strona 2
Prace studentów
POLITICKÉ PROCESY 50. LET – PŘÍPAD KAREL HORÁČEK A SPOL.
Michaela Chrtková
Technická univerzita Liberec
1. Úvod
V únoru roku 1948 došlo v ČSR k převratu, kdy komunistická strana nastolila totalitní režim jedné
politické strany. Došlo k zásadní změně politického režimu a k novému uspořádání společnosti. Po převzetí
moci komunisté prosazovali svou politiku tvrdými metodami. K těmto metodám patřili i různé formy perzekuce.
Jednou z forem perzekuce se staly politické procesy.
Politické procesy byly vedeny proti těm, kdo se odmítal podřídit komunistické ideologii.1 Cílem politických
procesů bylo zastrašení odpůrců režimu, stabilizace totalitního systému a vyvolání strachu mezi obyvatelstvem,
proto musely být politické procesy přístupné široké veřejnosti prostřednictvím médií.2 Sdělovací prostředky byly
zcela podřízeny komunistickému vedení a staly se poslušným nástrojem komunistické propagandy.
Politická perzekuce se zpočátku dotýkala jenom aktivních politických odpůrců. Postupně se politické perzekuce
začaly dotýkat bývalé buržoazie, středních vrstev, bývalých důstojníků, funkcionářů různých organizací a
potencionálních nepřátel režimu.3 Pro politické procesy byly různé důvody, které kopírovaly momentální potřebu
politického režimu, od donucení rolníka ke vstupu do Jednotného zemědělského družstva po odhalení a odsouzení
domácích nebo exilových československých pomocníků světového imperialismu.4
Státní bezpečnost používala tvrdých výslechových metod. Obvinění byli vyslýchání i několik desítek
hodin v kuse. Obvinění byli vyslýcháni i v noci. Často se dostali na pokraj svých sil a pak podepsali, vše co jim
Státní bezpečnost předložila. Díky těmto krutým výslechům si Státní bezpečnost vynutila doznání obviněných.
Samotný proces probíhal podle předem připraveného scénáře. Při politických procesech byl i dopředu připraven
rozsudek. Samotné soudní přelíčení bylo jen divadelním představením pro publikum.
V mnohých z politických procesů byli odsouzeni jedinci za trestnou činnost vyprovokovanou,
podněcovanou nebo kontrolovanou Státní bezpečností. Pracovníci StB pronikali do ilegálních odbojových skupin,
nebo prostřednictvím svých agentů činnost skupin nabádali k aktivitě a některé dokonce organizovali a řídili.5
Cílem mé práce je rekonstrukce politického procesu, ve kterém byl souzen Karel Horáček a spol.
Proces byl veden proti Karlu Horáčkovi a spol. u Státního soudu, jenž zasedal v Liberci na přelomu
a ledna a února roku 1952. Jedná se o proces s protistátní skupinou Karel Horáček a spol., jenž byl
politicky motivovaný. Obvinění byli příslušníci Československé strany národně socialistické.6 Skupina
byla obviněna z převádění jiných osob za státní hranice7, z pokusů o emigraci a ze špionáže pro západní
velmoci.
1 Kaplan Karel - Paleček Pavel, Komunistický režim a politické procesy v Československu, Brno 2001, s. 19.
2 Tamtéž, s. 42.
3 Tamtéž, s. 22.
4 Kaplan Karel, Nebezpečná bezpečnost, Brno 1999, s. 185.
5 Kaplan Karel,Paleček Pavel, Komunistický režim a politické procesy v Československu, Brno 2001, s. 44.
6 K historii Československé strany národně sociální více např. Kocián Jiří, Československá strana národně socialistická v
letech 1945-1948, Brno 2002.
7 Více k fungování pohraničích složek a k ochraně státních hranic, Pulec Martin, Organizace a činnost ozbrojených pohraničních
složek. Praha: Úřad dokumentace a vyšetřování zločinů komunismu, 2006.
Art. 1 (2-6)
strona 3
Šlo o proces, který měl poškodit Československou stranu národně socialistickou. Vzhledem k návaznosti
na proces s poslancem Weiland a spol.8 lze zařadit tento politický proces mezi tzv. okrajové procesy, které
navazovaly na monstrproces s Miladou Horákovou a spol.9
2. Případ Karel Horáček a spol.
Karel Horáček byl souzen s dalšími čtyřmi muži od 31. ledna do 1. února 1952. Skupina byla souzena
před senátem Státního soudu, který zasedal v Liberci.10 Soudu s pětičlennou skupinou, jehož soudci byli Zdeněk
Kaláb11, Ferdinand Blecha12, František Trakal a Adolf Šír, předsedal Vladimír Siegl13. Státní prokuraturu zastupoval
Pavel Barbaš14. Karla Horáčka z Roztok15 a Rudolfa Beitla z Roztok16 zastupoval Otto Müller, Zdeňka Rajma
z Kruhu17 František Zoulík, Jiřího Řezníčka z Roztok18 a Ottu Kvasničku z Hejnic19 Rostislav Zástěra20.
Tito muži byli pravděpodobně vybráni pro svůj sociální původ a členství v Československé straně
národně socialistické. Karel Horáček, Zdeněk Rajm i Jiří Řezníček pocházeli z rodin živnostníků. Lze se tedy
domnívat, že komunistický režim měl zájem na jejich majetku. Perzekuce byla cíleným prostředkem, který měl
zajistit likvidaci živnostníků v celé republice. Karel Horáček, Jiří Řezníček, Otta Kvasnička a Rudolf Beitl byli
členy Československé straně národně socialistické, z čehož lze usuzovat na potřebu komunistického režimu
zdiskreditovat tuto stranu. Členové ČSNS byli vládnoucí komunistickou stranou perzekuováni záhy po únoru
1948, a to s jasným cílem zlikvidovat vliv této politické strany. Rajm, Řezníček a Beitl se za druhé světové války
podíleli na odbojové činnosti. Horáček, Rajm a Kvasnička se v květnu 1945 stali vojáky. Jejich aktivní účast na
bojích za světových válek, můžeme potvrdit fakt o perzekuci vojensky aktivních občanů, jenž místo ocenění ze
strany státní moci byli po únoru roku 1948 postiženi různými formami perzekuce.
Na uvedenou skupinu podalo krajské velitelství Liberec 2. ledna 1952 trestní oznámení státní prokuratuře
v Praze, se kterou byl dohodnut veřejný proces v Liberci. K dohodě došlo z několika důvodů. Za prvé Rajm,
Horáček, Beitl a Kvasnička byli členy Československé strany národně socialistické. Za druhé se údajně zabývali
organizováním ilegálních přechodů státních hranic do západního Německa. Horáček, Rajm, Beitl a Řezníček byli
8 K procesu Weiland a spol. blíže např. Kočová Kateřina, Příběh Růženy Koškové-Krásné, in: Fontes Nissae
5/2004, s. 272 – 293.
9 K procesu Milada Horáková a spol. blíže např. Kaplan Karel, Největší politický proces. M. Horáková a spol. Brno 1995.
10 AMV, Praha, vyšetřovací spis V 561/L, s. 213.
11 Zdeněk Kaláb v personálním obsazení Státního soudu od roku 1950 do zrušení Státního soudu k 31. 12. 1952. Uvádí se,
že Kaláb byl státním soudcem v roce 1950 u Státního soudu Praha. Proces s Karlem Horáčkem a spol. se konal až v únoru 1952, tudíž
u Státního soudu musel pracovat i v roce 1952. Vorel Jaroslav – Šimánková Alena – Babka Lukáš, Československá justice v letech
1948-1953 v dokumentech. Praha 2004, s. 54.
12 Ferdinand Blecha je uveden v personálním obsazení Státního soudu od roku 1950 do zrušení Státního soudu k 31. 12. 1952.
Vorel Jaroslav - Šimánková Alena – Babka Lukáš, Československá justice v letech 1948-1953 v dokumentech. Praha 2004, s. 54.
13 Vladimír Siegl je uveden v personálním obsazení Státního soudu od roku 1950 do zrušení Státního soudu k 31. 12. 1952.
Vorel Jaroslav - Šimánková Alena – Babka Lukáš, Československá justice v letech 1948-1953 v dokumentech. Praha 2004, s. 56.
14 Pavel Barbaš byl vedoucí oddělení II. ve Státní prokuratuře oddělení Praha spolu s dr. Ludmilou Brožovou a dr.
Jaroslavem Kremlou. Jejich přímou nadřízenou byla náměstkyně státního prokurátora a vedoucí správního oddělení dr. Ludmila
Matušínská. Vorel Jaroslav - Šimánková Alena – Babka Lukáš, Československá justice v letech 1948-1953 v dokumentech.
Praha 2004, s. 48.
15 Karel Horáček se narodil 19. 7. 1917 v Bukovině, okres Nová Paka.
16 Rudolf Beitl se narodil 28. 11. 1900 ve Staré Pace, okres Nová Paka.
17 Zdeněk Rajm se narodil 25. 8. 1920 v Kruhu, okres Jilemnice.
18 Jiří Řezníček se narodil 16. 6. 1926 v Roztokách, okres Jilemnice.
19 Otta Kvasnička se narodil 2. 5. 1911 v Lázních Bělohrad, okres Nová Paka.
20 Rostislav Zástěra se již podílel na 2. retribuci, která byla jedním z mocenských nástrojů strany. Kočová Kateřina, Mimořádný
lidový soud v Liberci v roce 1948. In: Fontes Nissae. Prameny Nisy. Regionální historický sborník V., Liberec 2004, s. 138 – 181.
Art. 1 (2-6)
strona 4
v roce 1950 údajně zapojeni do špionážní činnosti a prostřednictvím agentů CIC podávali do zahraničí špionážní
zprávy z vojenského, hospodářského a politického oboru. Podle soudních materiálů se k trestné činnosti plně
doznali, údajně se vzájemně usvědčili a z toho důvodu nebyli k hlavnímu přelíčení přizváni žádní svědci. K soudu
byly jako průkazný materiál předloženy opisy pokynů pro provádění špionážní činnosti na našem území, které
jim předal Laurich.21
2.1. Příprava procesu
Jmenovaní byli obviněni ze zločinu velezrady a vyzvědačství.22 Karel Horáček byl synem řezníka –
živnostníka. Sám Karel Horáček se vyučil řezníkem. Po vyučení si založil vlastní řeznickou živnost v Roztokách.
V letech 1937 – 1938 byl členem živnostenské mládeže, která byla odnoží agrární strany23. V roce 1946 vstoupil
do Československé strany národně socialistické, ve které byl organizován do února roku 1948. Od té doby nebyl
politicky organizován. Dne 1. ledna 1950 svoji živnost „předal“ národnímu podniku „Masna“.
Zdeněk Rajm pocházel z rodiny tesařského mistra. Jeho rodina vlastnila pilu, na které pracoval jako
technický úředník. Jeho bratrovi Otakaru Rajmovi byla zabrána k 1. lednu 1950 stavitelská firma. Před svým
zatčením byl Zdeněk Rajm zaměstnán jako skladní – účetní sdružených komunálních podniků v Jilemnice. Pod
tento podnik spadala i zabraná stavitelská firma jeho bratra.
I Jiří Řezníček pocházel z živnostnické rodiny. Jeho otec byl majitel holičství. Jiří Řezníček se vyučil
na úředníka. Před únorem 1948 vstoupil Československé strany národně socialistické. Již po únoru 1948 byl
vyšetřován pro trestnou činnost jedné ilegální skupiny. K jeho odsouzení nebylo dostatek důkazů.
Otta Kvasnička se vyučil obchodním příručím a strojním zámečníkem. V roce 1946 dostal na starost správu
národní firmy Hildefrank, kde zpronevěřil 109.000 Kčs. Byl odsouzen na tři roky odnětí svobody. Po dvou letech
vězení byl v roce 1948 propuštěn na amnestii. V roce 1950 byl odsouzen na 3 měsíce odnětí svobody za prodej
svěřeného národního majetku. Od května 1945 do května 1946 byl členem Československé strany národně
socialistické v Rozbachu, kde zastával i určité funkce.
Rudolf Beitl byl výpravčí vlaku ČSD. Byl členem Československé strany národně socialistické od roku
1928. V roce 1932 byl Československou stranou národně socialistickou nominován do poslanecké sněmovny.
V květnu 1945 se stal členem revolučního národního výboru v Roztokách. V roce 1946 založil v Roztokách
organizaci ČSNS. V roce 1946 byl za tuto stranu jmenován předsedou MNV v Roztokách. Funkce předsedy
MNV byla významným postem, jde o jasný důkaz odstranění nekomunistických politiků z veřejného života.
2. 2. Obžaloba
Státní prokuratura obviněné obžalovala z následujících zločinů:24
Karel Horáček byl obviněn z organizování ilegálních přechodů, na kterých se podílet spolu s Rajmem a
Řezníčkem od roku 1948. Dále byl viněn ze spolupráce s agentem CIC Laurichem, na jehož útěku do zahraničí se
podílel spolu s Kvasničkou. Podle StB měl Horáček od Lauricha převzít pokyny o tom, jak mají provádět špionáž
na území ČSR, jak mu mají získané informace předávat. Horáček předal Laurichovi dvě zprávy přes Rajma.
Zprávy se týkaly katolických kněží a lidových milicí.
Zdeněk Rajm byl žalován spolu s Horáčkem za zprostředkování ilegálních odchodů do západního Německa,
21 AMV, Praha, vyšetřovací spis, 310 – 101 – 3, s. 5.
22 AMV, Praha, vyšetřovací spis V561/1, s. 547. Velezrada a vyzvědačství § 78 a 86 podle zákona č. 86/1950 Sb.
23 Více k agrární straně Dostál Vladimír, Agrární strana: její rozmach a zánik. Brno 1998.
24 AMV, Praha, vyšetřovací spis V 561/L, s. 7-8.
Art. 1 (2-6)
strona 5
které měl provádět od konce roku 1948. Dále ho obžaloba vinila ze zapojení do špionážní činnosti v roce 1950.
Měl se podílet na šifrování zpráv pro agenta Lauricha podle pokynů, jenž mu předal Horáček. Zašifrované zprávy
posílal prostřednictvím spojky do zahraničí agentu Laurichovi. Informoval v nich o výskytu vojenské jednotky na
Labské boudě. Zároveň měl Rajm údajně zkreslit Horáčkovu zprávu o katolických kněží.
Jiří Řezníček byl viněn z napojení na agenta Lauricha v roce 1950, se kterým se znal ze studií. Do
spolupráce s agentem Laurichem měl zapojit Horáčka a Rajma. Jejich špionážní činnost spočívala v předávání
zpráv vojenského, hospodářského a ekonomického charakteru. Řezníček byl obviněn z předání důležité informace
o vojenské jednotce v Mimoni, ve které uvedl, že se tam nachází vojenské letiště pro trysková letadla.
Otto Kvasnička byl obžalován z převodů osob do západního Německa v prostoru Hranice (Rosbach), jenž
prováděl od roku 1948. Osoby vhodné pro převod za hranice mu doporučovali Horáček, Rajm a později i Beitl.
Do zahraničí převedl agenta Lauricha, bratra obžalovaného Beitla, kteří se později vrátili na území ČSR jako
agenti CIC.
Rudolf Beitl byl obviněn ze zprostředkování ilegálního odchodu do zahraničí bratra Otty Beitla majr.
ČSA, ke kterému mělo dojít za pomoci Horáčka a Kvasničky. Jeho protistátní činnost spočívala v udržování
kontaktů s bratrem, od něhož měl dostávat pokyny pro špionáž na území Československa. Do špionážní činnosti
měl zapojit, podle pokynů ze zahraničí, bývalého npr. ČSA Šimka.
2.3. Rozsudek Rozsudek nad skupinou Karel Horáček a spol. byl vynesen 1. února 1952.25 Všichni byli uznáni vinnými
ve všech bodech obžaloby. Byli odsouzeni k mnohaletým vězením. Karel Horáček na 18 let, Zdeněk Rajm a
Jiří Řezníček na 17 let, Otto Kvasnička na 16 let a Rudolf Beitl na 20 let odnětí svobody.26 Všem obviněným
se do výkonu trestu odnětí svobody započítávala i vazba27 a jejich majetek propadl ve prospěch státu.28 Karlovi
Horáčkovi byla navíc uložena pokuta ve výši 50 000 Kčs. V případě, že by ji Horáček nezaplatil, mu měl být
uložen náhradní trest dalšího jednoho roku odnětí svobody. Odsouzení byli zbaveni čestných a občanských práv
na dobu 10 let, čímž odsouzení ztráceli volební právo, zastávat funkci soudce a soudce z lidu, vědecké a umělecké
hodnosti, československá vyznamenání a čestná uznání.29 Zbraně zabavené Karlu Horáčkovi, Zdeňku Rajmovi a
Jiřímu Řezníčkovi propadly ve prospěch státu.30
Karel Horáček, Zdeněk Rajm, Jiří Řezníček, Otto Kvasnička a Rudolf Beitl se odvolali k Nejvyššímu soudu.
Odvolací soud proběhl 3. dubna 1952. Rozsudek odvolacího soudu byl v neprospěch odsouzených. Nejvyšší soud
odvolání zamítl.31
3. Závěr
Uchopení moci komunistickou stranou v Československu je neoddělitelně spjato s upevňováním moci
pomocí politické perzekuce, díky níž se KSČ zbavovala nepohodlných osob. Nepohodlné osoby se rekrutovali ze
všech společenských vrstev, politických stran a jakéhokoliv náboženského vyznání.
25 AMV, Praha, vyšetřovací spis V 561/L, s. 548 – 549.
26 Horáček, Řezníček , Rajm a Beitl podle § 86/1950 Sb. Kvasnička podle § 78/1950 Sb.
27 § 23/1950 Sb. Karlu Horáčkovi od 9. srpna 1951 – 21.00 hodin, Zdeňku Rajmovi od 18. července 1951 – 0.30 hodin, Jiřímu
Řezníčkovi od 18. července 1951 – 11. 20 hodin, Otto Kvasničkovi od 18. října 1951 – 18. 15 hodin, Rudolfu Beitlovi od 15. října 195115. 30 hodin
28 § 47/1950 Sb.
29 § 43 a 44 /1950 Sb. Doba výkonu trestu se do této doby nezapočítávala.
30 § 55/1950 Sb.
31 Vyšetřovací spis V 561/L, s. 561.
Art. 1 (2-6)
strona 6
Jedním z cílů práce je poukázat na regionální politické procesy, jejichž konstrukce, žaloba, soudní přelíčení
a výběr osob do procesů patří ke stejným typům procesům, jenž byly vedeny v celorepublikovém významu.
Politický proces Karel Horáček a spol. je důkazem politické perzekuce živnostníků, odbojově činných
občanů za první i druhé světové války a předúnorových členů nekomunistických stran. Obžalovaní se doznali ke
všem činům, jenž jim byly vyšetřovateli předkládány u výslechů a posléze za protokolovány. Výslechové protokoly
byly obžalovanými schváleny jejich podpisem. Není však pochyb o tom, že tak činili pod psychickým i fyzickým
nátlakem. Obžalování pak byli na základě těchto vynucených doznání odsouzeni k vysokým nepřiměřeným
trestům.
Klíčovou roli v procesu sehrála osoba Lauricha V dokumentech ze soudního přelíčení se o něm dokonce
hovoří jen jako o agentovi L. O agentovi Laurichovi jsem zatím nic dalšího nezjistila. Laurich sám v procesu souzen
nebyl. Nabízí se teze, že se i v tomto případě jednalo o agenta StB, který měl za úkol vyprovokovat protistátní
činnost nepohodlných osob v obci Roztoky. Pokud se tato teze potvrdí, jednalo by se o další z vykonstruovaných
procesů za pomoci použití metody nasazení agenta StB.
Tento politický proces provázela propaganda vedená prostřednictvím tisku. V Roztokách proběhla
dokonce i veřejná přednáška, která měla za úkol přesvědčit a utvrdit obyvatele Roztok o protistátní činnosti
svých spoluobčanů. Z čehož je zřejmé, že jedním z cílů tohoto procesu bylo vyvolání atmosféry strachu mezi
obyvatelstvem Roztok.
Perzekuce postihla celé rodiny odsouzených, nejen že přišli o své blízké na dlouhá léta, ale také o majetek,
o domov, na které byli zvyklí, o možnost studia. Tyto rodiny museli žít s vědomím toho, že právě jejich rodina se
stala obětí komunistického násilí. Oběti politických procesů byli rehabilitovány, většina se ji nedožila. Stejně tak
se nedočkali ani spravedlnosti, jelikož většina pachatelů komunistického násilí nebyla potrestána.
Ve svém dalším studiu bych se chtěla zaměřit na osudy členů odsouzené skupiny. Vedle studia písemných
pramenů bych se chtěla pokusit o navázání kontaktů s příbuznými odsouzených. Studium pramenů bych tím
doplnila o poznatky získané za pomoci metody orální historie.
Literatura
Kaplan, K.: Nebezpečná bezpečnost. Státní bezpečnost 1948-1956. Brno 1999.
Kaplan, K.: Největší politický proces. M. Horáková a spol. Brno 1995.
Kaplan, K. - Paleček, P.: Komunistický režim a politické procesy v Československu. Brno 2001.
Kocián, J.: Československá strana národně socialistická v letech 1945-1948. Brno 2002.
Kočová, K.: Příběh Růženy Koškové-Krásné. In: Fontes Nissae, Liberec 5/2004, s. 272 – 293.
Kočová, K.: Mimořádný lidový soud v Liberci v roce 1948. In: Fontes Nissae. Liberec 2004, s. 138 - 181.
Pulec, M.: Organizace a činnost ozbrojených pohraničních složek. Praha 2006.
Vorel, J.; Šimánková, A.; Babka, L.: Československá justice v letech 1948-1953 v dokumentech. Praha 2004.
Art. 2 (7-11)
strona 7
Mimořádný lidový soud Jihlava 1945-1947
Jana Cihlářová, Technická univerzita v Liberci
1. Úvod
Za účelem potrestání hlavních válečných zločinců byl ustanoven soudní tribunál v Norimberku.1 Podobnou
úlohu měl obdobný tribunál v Tokiu, vedený s válečnými zločinci Japonska, který byl ustaven na stejných právních
základech. Ve všech ostatních zemích pak vznikla síť soudů, jejichž úkolem bylo vyrovnat se s nacismem a
kolaborací. V českých zemích spadal tento úkol do pravomoci mimořádných lidových soudů. Mimořádné lidové
soudy (dále jen MLS) byly soudy stanného charakteru a ustaveny byly na základě dekretu prezidenta republiky č.
16 (tzv. velký retribuční dekret).2 Svou roli plnily pak ve dvou obdobích, v době tzv. první retribuce, to znamená
v letech 1945 – 1947, a v době tzv. druhé retribuce (1948). V době tzv. druhé retribuce se tyto soudy měly stát a
z části také staly jedním z nástrojů k udržení a upevnění komunistické totality.3
Cílem této práce bylo zmapování činnosti Mimořádného lidového soudu4 v Jihlavě v době první retribuce,
tedy v letech 1945 – 1947. Hlavním úkolem bylo charakterizovat trestní spisy a analyzovat vybrané kauzy.
Celé činnosti MLS v Jihlavě se mělo též, díky této práci, dostat statistického zpracování. K tomuto účelu bylo
využíváno především jednoho pramenu, a to tzv. presidiálních a trestních spisů MLS v Jihlavě, které jsou uloženy
v Moravském zemském archivu v Brně5. Pro práci byly ze spisů stěžejní především návrhy veřejného žalobce a
rozsudky, které vypovídaly nejvíce o činech obžalovaných. Práce je první, která se komplexně věnuje činnosti
MLS v Jihlavě.
2. Činnost Mimořádného lidového soudu v Jihlavě v letech 1945-1947
MLS v Jihlavě dříve v Třebíči6 zahájil svou činnost dne 10. září 19457. První hlavní přelíčení proběhlo 2.
října 1945. Senát odsoudil muže české národnosti Antonína Uhlíře8 z Třebíče. Uhlíř měl za války udat jistého A.
Paxe jihlavskému Gestapu. Za tento čin byl shledán vinným a odsouzen na 5 let.
1 Norimberský proces začal 20. listopadu 1945, žalováno bylo celkem dvacet čtyři osob. Nad dvanácti byl vynesen rozsudek
smrti. V rozsudku byly dále vyhlášeny jako zločinecké organizace vedení NSDAP, oddíly SS, SD a gestapo. Zproštěni viny byla říšská
vláda, oddíly SA, vrchní velení Wehrmachtu, generální štáb a jezdecké oddíly SS. Podrobněji např. HONZÍK, M.: Povstaňte, soud
přichází. Praha 1986.
2 Na tomto dekretu se začalo pracovat již v exilu, a to od roku 1942. Podrobněji např. KUKLÍK, J.: Mýty a realita takzvaných
Benešových dekretů. Praha 2002.
3 Více např. KAPLAN, K.: Pravda o Československu 1945 – 1948. Praha 1990.
4 V textu dále jen MLS.
5 Dále jen MZA v Brně
6 Krajský soud byl přeložen z Jihlavy do Třebíče roku 1940. Lidový soud byl zřízen vládním nařízením u Krajského soudu. Na
podzim roku 1945 došlo k přemístění krajského soudu do Jihlavy a během listopadu byl přestěhován i soud lidový s celou svou agendou.
Od prosince 1945 probíhají soudní přelíčení v Jihlavě.
7 V dochovaných presidiálních spisech byla nalezena dvě data související se zahájením činnosti MLS. V opisu zprávy o
zahájení činnosti MLS Jihlava informuje předsedající soudce J. Dreuschuch ministerstvo spravedlnosti, že soud zahájil činnost dne 10.
září 1945. Od tohoto data probíhaly přípravné práce. Ve zprávě o celkové činnosti MLS je uvedeno datum 2. října 1945, kdy u lidového
soudu proběhlo první hlavní přelíčení. Srovnej MZA Brno, fond MLS Jihlava, karton č. 7. Pres 75/46; MZA Brno, fond MLS Jihlava,
karton č. 8. Pres 46/47.
8 MZA Brno, fond MLS Jihlava, karton č. 9. LSHP 1/45.
Art. 2 (7-11)
strona 8
Poslední případy byly projednány 2. května 1947. Souzeni byli dva muži: Karel Vlček a Tomáš Hedeja9.
Němec Karel Vlček10 pocházel z Jihlavy a pracoval jako řidič. Byl souzen za členství v NSKK, činovnictví
v NSDAP a s tím související propagaci a podporu nacismu. Svědkové před soudem dosvědčili, že obžalovaný
byl členem NSKK i NSDAP a to ve funkci Blockleitera11. Dále pak svědkové před soudem uvedli, že Vlček
prováděl náborovou akci mezi Čechy pro přihlášení k německé národnosti. Podle soudu též vymáhal na českých
zaměstnancích továrny Kosmos příspěvek na tzv. německou zimní pomoc (Winterhilfe). Obžaloba též tvrdila, že
se Vlček podílel na týrání rodiny židovského původu Koblitz. Za výše jmenované činy byl Vlčkovi uložen trest
v délce 1 roku. Soud při vynesení rozsudku přihlédl k polehčujícím okolnostem. Za války měl podporovat rodinu
židovského původu Waltra Brucka peněžními částkami a ukrývat rodinné šperky. Údajně také intervenoval za
obžalovaného H. Průchu, který byl následně propuštěn z věznice Gestapa. Vlček prý předešel zatčení K. Skoumala
tím, že při domovní prohlídce odstranil dopis, který by ho usvědčil z poslouchání zahraničního rozhlasu. Dále pak
údajně vymohl propuštění J. Webera. Nakonec umožnil podporu vězňů tím, že je posílal na práci do garáží, kde
dostávali od majitele Juda více jídla.
Čech Tomáš Hedeja12 z Velkého Meziříčí byl souzen v nepřítomnosti. Podle rozsudku měl udat dvěma
dopisy rodiny Nováčkovu a Pazourovu, které měly údajně přechovávat židovský majetek. Znalecký grafologický
posudek potvrdil, že Hedeja napsal tyto udavačské dopisy. I přesto MLS osvobodil obžalovaného, neboť shledal,
že Hedeja je psychicky labilní a tudíž nevěděl, jaké důsledky jeho konání bude mít.
Zde se nabízí srovnání činnosti mimořádných soudů v jednotlivých letech prvního období retribuce.
Průběh procesu se v prvním a posledním dni činnosti soudů odlišuje. Jednání byla jiná především co do rychlosti
projednání případů a také výší trestu. V posledních měsících byla u většiny MLS snaha rychle dořešit zbytek
neprojednaných případů. Většina soudů soudila několik případů denně, téměř každý den v měsíci, čímž došlo
k výraznému zrychlení retribuce13. V tomto se MLS Jihlava od ostatních soudů diferencuje. V průběhu roku 1947
se zabýval pouze 43 případy. V prvních dnech činnosti mimořádných soudů také padaly mnohem tvrdší tresty za
stejná či podobná provinění než na konci prvního retribučního období.
Oblast působení jihlavského MLS zahrnovala celkem pět politických okresů (Třebíč, Jihlava, Velké
Meziříčí, Dačice, Telč), u jejichž národních výborů byly zřízeny vyšetřující komise. MLS nezasedal pouze v sídle
krajského soudu v Jihlavě, ale i v sídlech okresních soudů v Třebíči, Velkém Meziříčí, Dačicích a Telči.14 Veškerá
hlavní přelíčení byla veřejná.
Přednostou soudu byl jmenován soudní rada v Třebíči Jaroslav Dreuschuch, který nebyl za celé zkoumané
období odvolán ze své funkce. Jeho náměstkem se stal soudní rada v Třebíči Antonín Chlebeček.
Předsedy jednotlivých senátů MLS byli ustanoveni soudci z povolání Otakar Pavlinec, František Vančura,
Robert Pospíšil, František Trötscher, František Kallaba, František Trečar, Josef Novák a Stuha15.
Veřejný žalobce MLS v Jihlavě zahájil činnost dnem 18. srpna 1945 v Třebíči. Z nařízení ministerstva
spravedlnosti přesídlil Úřad veřejného žalobce u MLS v Třebíči dne 23. října 1945 do budovy soudu v Jihlavě,
a od 1. listopadu se nazýval Veřejný žalobce u MLS v Jihlavě. Do čela úřadu byl jmenován Antonín Mykiska.
Veřejnými žalobci byli také jmenováni Josef Doležal a Jan Metlička.
9 O kauze informuje novinový článek „Lidový soud v Jihlavě ukončil“ In: Lidové hlasy 19/1947.
10 MZA Brno, fond MLS Jihlava, karton č. 67. LS 42/47.
11 Jako důkaz sloužila též osobní korespondence obžalovaného.
12 MZA Brno, fond MLS Jihlava, karton č. 67. LS 43/47.
13 Nejvíce případů projednali soudy v roce 1946. Srovnej DRTINA, P.: Na soudu národa, s. 11 – 12. Srovnej BORÁK, M.:
Spravedlnost podle dekretu, s. 343.
14 Ve výjimečných případech došlo se souhlasem přednosty MLS ke konání přelíčení mimo soudní budovy. Například v kauze
tzv. Třešťského masakru se přelíčení konalo v samotné Třešti v budově národního výboru.
15 Křestní jméno není ve spisech uvedeno. U jednoho uvedeného soudce nelze přečíst jméno a ani v jiných dokumentech
nebylo nalezeno.
Art. 2 (7-11)
strona 9
Se zřízením soudu bylo v roce 1945 jmenováno vládou 30 soudců z lidu. Z vnitřní korespondence soudu
a ministerstva spravedlnosti lze zjistit, že během působení soudu docházelo ke jmenování dalších soudců z lidu.
Bohužel nelze zatím určit, kolik přesně bylo celkem soudců z lidu v době tzv. první retribuce u MLS v Jihlavě
jmenováno.16 Role soudců z lidu u MLS lze rekonstruovat pouze obtížně. Ve většině případech lze určit jen místo
bydliště a povolání. Soudci z lidu pocházeli ze všech politických okresů17 a vykonávali různá povolání.
Někteří obžalovaní byli ve vazbě po celou dobu od svého zatčení do hlavního přelíčení, někteří byli po
nějaké době propuštěni a vyšetřováni na svobodě a někteří obžalovaní nebyli ani zatčeni a k hlavnímu přelíčení se
dostavili na základě předvolání. Než byli podezřelí obviněni, zůstali ve většině případech drženi v nejrůznějších
internačních, vyšetřovacích nebo zajišťovacích zařízeních. V některých případech trvalo i několik měsíců,
neobvyklý nebyl ani rok, než došlo k podání stíhacího návrhu.
Průběh každého hlavního přelíčení byl zaznamenán zapisovatelem. Písemně byla zaznamenána i porada
soudců z lidu a předsedy soudu o výši trestu. Obvinění, postavení před soud, si jen v ojedinělých případech
vybírali obhájce sami, většinou jim byl přidělen z moci úřední.
Šest poprav bylo vykonáno na dvoře Krajského soudu v Jihlavě, tři popravy byly vykonány v Třešti a
jedna se konala na dvoře Okresního soudu ve Velkém Meziříčí. U dvou exekucí nelze z dochovaných materiálů
určit, kde byly vykonány. Ze zákona byli všem popravám přítomni také soudní lékaři.18
Činnost mimořádných lidových soudů byla ukončena ke 4. květnu 1947. Již 26. dubna 1947 žádalo
ministerstvo spravedlnosti přednosty MLS, vedoucí veřejné žalobce a soudce z povolání o podání úhrnných
konečných zpráv o průběhu retribuce. Ve své závěrečné zprávě o činnosti MLS19 uvedl přednosta soudu Dreuschuch,
že tzv. velký retribuční dekret postihl všechna hrubá provinění nacistů a jejich pomahačů, čímž splnil svůj účel.
Jako problematické viděl ustanovení § 16 odst. 1 retribučního zákona. V odstavci 1 se píše: „trest na svobodě
nelze snížit pod dolní hranici sazby a zaměniti jeho způsob za mírnější.“20 To ustanovení bylo především soudci
z lidu pociťováno jako velmi tvrdé. Nejmenší zákonný trest 5 let, se jevil příliš krutý vzhledem k jednotlivým
projednávaným případům. Mnohdy se tedy stalo, že soudci z lidu hlasovali pro osvobození obžalovaného
s poukazem, že jde o činnost stíhatelnou dle dekretu č. 138/45 Sb., nebo byla vykonstruována záslužná činnost
obžalovaného, tak aby bylo možno použít § 16 odst. 2 retribučního zákona. Ten umožňoval soudu snížit trest i
pod dolní hranici sazby v případech, kdy obžalovaný „(…) jednal s úmyslem prospěti českému nebo slovenskému
národu nebo československé republice (…)“.21 Toto kritizoval i samotný přednosta soudu Dreuschuch.
Soudci z lidu se dle jeho názoru osvědčili. Mezi soudci z lidu převažovali soudci, kteří svou funkci
vykonávali svědomitě a s porozuměním pro věc. Podle Dreuschucha bylo jen málo soudců, kteří nebyli přístupní
žádnému poučení. Jen tito soudci, dle jeho názoru, podléhali při svém rozhodování vlivu médií a rozhodování
jiných soudů. Dreuschuch ve své zprávě též poukazuje, že soudci z lidu měli z počátku problémy orientovat se
ve výkladu určitých pojmů, jako byly např. „Propagace a podpora nacismu a fašismu“, „činovnictví“, „velitelství
v organizacích SA, SS“, dále pak které organizace lze podřadit pod organizace podobné povahy etc. Zvláště po
vynesení verdiktu mezinárodního tribunálu v Norimberku, kdy SA nebylo označeno jako zločinecká organizace.
Zmiňuje však, že po počátečních pochybnostech se praxe soudu ustálila, takže nedocházelo k podstatnému
rozdílnému posuzování viny při stejných skutkových podstatách22. Přiznává však, že při výměře trestu docházelo
16 V trestních spisech bylo nalezeno dalších 7 soudců z lidu.
17 Nejvíce jich pocházelo z Jihlavy a Třebíče, další zastoupení mělo Velké Meziříčí, Dačice, Telč.
18 Soudní lékaři MLS Jihlava: Mudr. Krupica, Mudr. Havelka, Mudr. Kaboněk.
19 MZA Brno, fond MLS Jihlava, karton č. 8. PRES 46/47.
20 Sbírka zákonů a nařízení státu Československého, ročník 1945, částka 9 ze dne 9. července 1945, s. 28.
21 Tamtéž.
22 V závěrečné zprávě uvádí též, že pokud by došlo k rozdílnému posouzení případů, lze kauzy znovuotevřít a snadno tak
docílit nápravy.
Art. 2 (7-11)
strona 10
v některých případech k nesrovnalostem. Zpravidla to bylo zaviněno všeobecným veřejným míněním, tlakem tisku,
projednáváním trestné věci na místě spáchání činu či jmenování soudců z lidu zainteresovaných do jednotlivých
kauz. Také konstatuje, že v počátcích retribučního soudnictví byly ukládány tresty za stejné činy mnohem vyšší
než později.
Názory na funkci, úroveň a objektivitu soudců z lidu se různily. Většina přednostů MLS se k soudcům
z lidu vyjadřovala na konci tzv. první retribuce pozitivně. Svou funkci prý konali ve velké míře svědomitě,
vážně a horlivě. Za jeden z hlavních problémů označili nedostatečnou inteligenci soudců z lidu, kteří podle nich
nebyli schopni pochopit složitější kauzy. Na tento problém poukazovali i někteří z přednostů MLS, kteří jinak
hodnotili práci a úlohu soudců z lidu vesměs pozitivně. Přednostové soudů se shodli také na tom, že soudci z lidu
byli ovlivnitelní, a to jak veřejností, tak tiskem, ale i politickými stranami. Dalším problémem byla také častá
nedochvilnost soudců z lidu.23
Zpráva veřejného žalobce se zpravidla shoduje se zprávou přednosty soudu Dreuschucha. Veřejný žalobce
podotýká, že počet napadených věcí v zásadě ovlivnil fakt, že MLS působil na území tzv. jihlavského německého
jazykového ostrova. Velká většina Němců ve zdejším obvodě byla členy a činovníky různých nacistických
organizací jako FS, SA, SS, NSKK aj., což mělo samozřejmě vliv na počet napadlých věcí. Jako další důležitý
faktor viděl problematiku odsunu. Kritizoval, že mnoho potencionálních viníků buď uteklo nebo byla dána
přednost odsunu před jejich potrestáním.
O činnosti MLS v Jihlavě informují regionální média24. Zájem tisku však s postupujícím časem klesá.
V posledních měsících informuje tisk pouze o závažných případech, ve kterých byl udělen trest smrti. V tisku
nalezneme především články týkající se projednávání jednotlivých kauz25. Ostře sledovaný byl proces s aktéry
tzv. třešťského masakru26. Zvláštností je, že kauzy souzené u MLS v Jihlavě nenašly žádnou odezvu v celostátních
denících. V těch nenalezneme žádný článek, který by se týkal nějakého případu souzeného v Jihlavě27.
Činnost mimořádných soudů byla obnovena 25. března 1948 podle zákona č. 33/1948 Sb. Bohužel
informace o znovuobnovení MLS v Jihlavě jsou velmi torzovité. V archivních materiálech se vůbec nedochovaly
presidiální spisy jihlavského soudu, dostupné jsou pouze složky týkající se jednotlivých kauz, které byly u tohoto
soudu projednány.
3. Údaje o spisech MLS v Jihlavě v letech 1945 – 1947
Dle dochovaného archivního materiálu bylo před MLS v Jihlavě v letech 1945 – 1947 projednáno 753
případů, z toho 659 mužů a 104 žen. Trest odnětí svobody byl vynesen ve 433 případech, zproštěno viny bylo
23 Více KOČOVÁ, K.: Činnost mimořádných lidových soudů – MLS Česká Lípa, Liberec a Litoměřice. Disertační práce FHS
UHK, Hradec Králové 2006, s. 27 – 29.
24 Týdeník Jiskra, týdeník Kladivo a srp, deník Lidové hlasy, měsíčník Naše město. Např. „Lidový soud v Jihlavě zahájil“,
In: Lidové hlasy 13/1945; „Lidový soud zasedá“ In: Lidové hlasy 15/1945; „Lidový soud v Jihlavě vyměřil 51let“ In: Lidové hlasy
4/1946; „Správce věznice Gestapa Josel popraven“ In: Lidové hlasy 12/1947; „Poslední rozsudky lidových soudů“ In: Lidové hlasy
19/1947; „Bude Jihlavě odčiněna největší křivda způsobená nacisty?“ In: týdeník Kladivo a srp 19/1945; „Mimořádný lidový soud
v práci“ In: Kladivo a srp 40/1945; „15 roků těžkého žaláře za propagování fašismu“ In: Kladivo a srp 9/1946; „Rozsudky lidového
soudu v Třebíči“ In: týdeník Jiskra 37/1946.
25 „Jihlavský Kreisleiter Raimund Siegl odsouzen k smrti“ In: týdeník Jiskra 44/1946; „Gemeinwieser odsouzen“ In: týdeník
Jiskra 37/1946; „Mimořádný lidový soud v Jihlavě. Blockleiteři před soudem“ In: týdeník Kladivo a srp 42/1945; „Správce věznice
Gestapa Josel popraven“ In: Lidové hlasy 12/1947; „Nejhorší surovec gestapa před soud“ In: Lidové hlasy 16/1947.
26 „Nacističtí vrazi v Třešti před soud“ In: týdeník Kladivo a srp 17/1946; „Třešťský K. H. Frank – nacista Alois Elster
popraven“ In: týdeník Kladivo a srp 21/1946; „Přísně potrestání hlavních viníků a vrahů.“ In: Lidové hlasy 6/1946. K této kauze
podrobněji kapitola 5 „Třešťský masakr“.
27 NA Praha, fond Ministerstvo zahraničních věcí – výstřižkový archiv, Praha výstřižkový archiv II. (MZV – VA II.), karton
č. 205, 216 – 217.
Art. 2 (7-11)
strona 11
97 obžalovaných. Před začátkem hlavního přelíčení zemřelo 29 osob, odsunuto před hlavním přelíčením bylo
108 osob, u 19 osob bylo z různých důvodů upuštěno od vykonání trestu. Ze 753 souzených bylo 491 německé
národnosti, 244 národnosti české, 5 národnosti jiné a u 13 osob se národnost nepodařilo zjistit.
Výše trestů se pohybovala od ojedinělého trestu 5 měsíců až po absolutní trest. Nejčastěji byli obžalovaní
odsouzeni k 5 a 10 letům odnětí svobody. Pětiletý trest byl nejčastější, protože šlo o nejnižší možnou trestní
sazbu. Pokud byl obžalovaný odsouzen na dobu kratší než-li 5 let, jednalo se v podstatě o výjimečný trest,
který musel mít zákonné odůvodnění. Celková doba trvání vynesených trestů odnětí svobody byla 3618 let a pět
měsíců. Průměrná délka trestu činila 8 let a tři měsíce. Délka trestů se v průběhu obdobní první retribuce měnila,
postupně se u jihlavského MLS zvyšovala.
Nejobvyklejším žalobním důvodem byla příslušnost k některé z nacistických organizací. Nejčastější
provinění Němců byla příslušnost k NSDAP. Češi se nejvíce provinili zločinem udavačství.
Během let 1945 – 1947 odsoudil MLS v Jihlavě 13 osob k trestu smrti. Všichni odsouzení byli německé
národnosti. Odsouzeno bylo 12 mužů a jedna žena. K trestu doživotí bylo odsouzeno rovněž 13 osob, v tom
10 osob národnosti německé a 3 osoby národnosti české. Byly odsouzeny dvě ženy, obě národnosti německé.
Vykonáno bylo 12 poprav, všechny neveřejně. Nejčastějším proviněním osob odsouzených k trestu smrti či
doživotí bylo udavačství způsobující ztrátu svobody osob nebo jejich smrt.
4. Závěr
Každý MLS posuzoval stejné trestné činy rozdílně, což se odrazilo ve výši trestů. Výše trestů se postupem
doby měnila. Chladly emoce a tresty byly nižší a bylo vynášeno více osvobozujících rozsudků. V případě
osob německé národnosti převažovala snaha je odsunout než potrestat. Rozdílné posuzování stejných zločinů
se projevilo i v praxi konkrétních soudů. Přesto nutnost vzniku retribučního dekretu a ustavení mimořádných
lidových soudů je považováno za nezbytné pro poválečný vývoj. Rozsah zločinů, které byly spáchané během
druhé světové války, byl do té doby nepředstavitelný.
Dochovaný archivní materiál nabízí možnosti hlubšího zkoumání.
Literatura
BORÁK, M.: Spravedlnost podle dekretu. Retribuční soudnictví v ČSR a Mimořádný lidový soud v Ostravě (1945
– 1948). Ostrava 1998.
HONZÍK, M.: Povstaňte, soud přichází. Praha 1986.
HRACHOVÁ, I.: Mimořádný lidový soud v Mostě v letech 1945 – 1947. Diplomová práce FP TUL, Liberec
2006.
KOČOVÁ, K.: Činnost mimořádných lidových soudů – MLS Česká Lípa, Liberec a Litoměřice. Disertační práce
FHS UHK, Hradec Králové 2006.
Retribuce a národní podoby antisemitismu. Židovská problematika a antisemitismus ve spisech mimořádných
lidových soudů a trestních komisí ONV v letech 1945 – 1948. Sborník příspěvků. Praha – Opava 2002.
STANĚK, T.: Poválečné „excesy v českých zemích v roce 1945 a jejich vyšetřování. Praha 2005.
Art. 3 (12-16)
strona 12
ROLA MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW
W ZINTEGROWANYM ŁAŃCUCHU DOSTAW
Elżbieta Dziedzic
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
Koło Naukowe Zarządzania i Przedsiębiorczości „Meritum”
Wprowadzenie
Współcześnie podkreśla się rolę jaką pełnią małe przedsiębiorstwa w gospodarce, a mianowicie poprawiają one funkcjonowanie rynku, zwiększają podaż i kapitał inwestycyjny oraz przeciwdziałają bezrobociu.1 Natomiast dla przedsiębiorców są one szansą rozwoju, możliwością zrealizowania własnych pomysłów.
Na przestrzeni kilku ostatnich lat wzrosła liczba małych przedsiębiorstw na terenie województwa dolnośląskiego. W 2005r. zanotowano 290315 małych firm, a w 2006 r. już 290671. W samym powiecie jeleniogórskim także zanotowano wzrost z 6945 w 2005 r. do 7101 w 2006 r. Powstawały one między innymi w
takich dziedzinach jak: budownictwo, transport, gospodarka magazynowa i łączność, obsługa nieruchomości
itd.2 Oprócz liczby małych przedsiębiorstw zmieniły się także ich relacje z innymi przedsiębiorstwami oraz z
klientami (spowodowane zmianą tendencji rynkowych). Coraz częściej tworzone są związki partnerskie między
co najmniej dwoma ogniwami łańcucha dostaw i jest to partnerstwo logistyczne np. alianse logistyczne, oraz
partnerstwo strategiczne np. umowy kooperacyjne, czy joint venture. Dzieje się tak, gdyż z jednej strony małym
przedsiębiorstwom nie jest łatwo utrzymać się na rynku w dłuższym okresie czasu ze względu na zmienne otoczenie, brak środków finansowych na nowe technologie oraz na zastosowanie nowoczesnych form promocji.
Współpraca przedsiębiorstw umożliwia wymianę technologiczną, podzielenie się osiągnięciami, wspólne organizowanie promocji, a więc stanowi uzupełnienie braków małych przedsiębiorstw, przyczynia się do ciągłego
rozwoju technologicznego każdego z partnerów jak i całego łańcucha. Z drugiej zaś strony małe przedsiębiorstwa
mogą wzmocnić łańcuch dostaw poprzez swoją działalność, gdyż są one przeważnie zakładane przez ambitnych
przedsiębiorców, specjalistów w danej dziedzinie, którzy nastawiają się na rozwój i osiągnięcia. Mogą więc one
stanowić motor działania w całym łańcuchu dostaw. Wszystko zależy od poziomu integracji. Im jest on wyższy,
tym mocniejsza współpraca.
Celem mojej pracy jest próba oszacowania wpływu małych przedsiębiorstw na rozwój zintegrowanego
łańcucha dostaw.
Zintegrowany łańcuch dostaw jako miejsce współpracy małych przedsiębiorstw z innymi
przedsiębiorstwami
Małe przedsiębiorstwa działając na rynku uczestniczą w wielu łańcuchach dostaw, pełnią w nich ważne
role i ze współpracy czerpią korzyści. Cały szereg cech zapewnia nas o ich oryginalności i przydatności w łańcuchu. Na pewno zdają sobie sprawę z faktu, że poprawnie zorganizowany łańcuch dostaw oraz zapewnienie
1 E i OP: Sytuacja małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, red. W.M. Grudzewski, Instytut Organizacji i Zarządzania w
Przemyśle, Warszawa, 2006, nr 8; str. 27
2 GUS
Art. 3 (12-16)
strona 13
właściwego funkcjonowania w rezultacie przyniesie wiele korzyści całemu łańcuchowi, a zarazem każdemu z
partnerów.3
Zintegrowany łańcuch dostaw składa się z kilku przedsiębiorstw, których działania są skoordynowane,
oparte na pełnej współpracy i skupione przede wszystkim na procesie tworzenia i dostarczenia produktu ostatecznemu klientowi. Łańcuch dostaw jest więc siecią przepływów. Przedmiotem przepływu w sferze zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji są rzeczy (surowce, materiały, wyroby gotowe itd.), informacje i pieniądze. Występują także inne przepływy związane z obsługą klienta, działaniami w sferze badań, rozwoju itd.4 Uczestnikami łańcucha dostaw są: dostawcy, producenci, hurtownicy, detaliści, klienci, a także firmy logistyczne. Małe
przedsiębiorstwa w zintegrowanym łańcuchu dostaw mogą zajmować się np. zaopatrzeniem, dostawą, sprzedażą
produktów, a więc będą pełniły rolę m.in. dostawców surowców i półproduktów, pośredników dystrybucyjnych,
dostawców sprzętu, technologii, informacji. Mogą to być także firmy usługowe, czy hurtownie5. To zależy od
branży w jakim działa łańcuch dostaw.
Zarządzanie zintegrowanym łańcuchem dostaw powstaje na bazie strategii logistycznej przedsiębiorstwa,
dlatego podejmowane są decyzje strategiczne i przyporządkowane jest ono najbardziej rozwiniętemu partnerstwu
tzn. długookresowemu i opierającemu się na pełnej integracji systemów logistycznych firm.6 W zintegrowanym
łańcuchu dostaw wszyscy uczestnicy działają jako integralna całość, jak jedno duże przedsiębiorstwo tzn. uzgadniają oni wspólne cele, wspólnie planują, realizują i kontrolują przepływy produktów oraz pozostałych przedmiotów przepływu wzdłuż całego łańcucha dostaw. Poza tym określają role jakie pełni każde przedsiębiorstwo dla
łańcucha, w procesie tworzenia wartości dla klienta. Czynności, które w ramach zintegrowanego łańcucha dostaw
podejmują przedsiębiorstwa skoncentrowane są przede wszystkim na kliencie, gdyż obecnie to on jest głównym
ogniwem łańcucha, to od niego zależy wielkość sprzedaży. Dlatego też celem działań zintegrowanego łańcucha
dostaw jest przede wszystkim jak najwyższy poziom logistycznej obsługi klienta oraz zdobycie lojalności ostatecznych klientów, a także utrzymanie partnerów w długim okresie czasu.7 Natomiast efektem tych działań jest
pełna współpraca z odbiorcami, wspólne zadowolenie, pełne zaspokojenie potrzeb i rozwój przedsiębiorstw.
Małe przedsiębiorstwa zawsze brały udział w łańcuchach dostaw, ale z biegiem czasu zmieniała się ich
rola oraz powiększył się zbiór ich pozytywnych cech, czy wpływów na łańcuch. Tradycyjne role małych przedsiębiorstw w łańcuchu były zazwyczaj ograniczone do prostych czynności tj.: dostarczanie materiałów, części
i wyrobów gotowych, dostarczanie dóbr klientom, sprzedawanie małych ilości towarów, usługi transportowe i
serwisowe, przemysł dóbr i świadczenie innych usług dla dużych przedsiębiorstw, itp.8 Z czasem role te nabrały
większego znaczenia, a w rezultacie zwiększał się stopień integracji małych przedsiębiorstw z innymi w łańcuchu
dostaw. To zostało spowodowane zmianą rynkowych tendencji oraz międzynarodowego transportu. Zmiany ról
i zachowań małych przedsiębiorstw polegały m.in. na tym, iż rozwinęły one nowe kompetencje i umiejętności
połączone z ulepszaniem przepływów informacyjnych (aby informacje te były jak najbardziej przejrzyste), co
ulepsza procesy wewnętrzne przedsiębiorstwa oraz kontakty zewnętrzne i jest niezbędne do wzrostu wartości
dodanej. Stały się one bardziej elastyczne i aktywne w tworzeniu rozwiązań dla łańcucha dostaw.9 Potrafią naty3 Danuta Kisperska-Moroń: „Pozycja konkurencyjna małych i średnich firm w łańcuchach dostaw; wyd. AE, Wrocław, 2002,
red. J. Witkowski: Logistyka przedsiębiorstw w warunkach przemian, str. 326.
4 M. Ciesielski: Logistyka w strategiach firm, PWN, Warszawa, 1999, str. 64
5 E i OP: Partnerskie relacje współpracy, red. W.M. Grudzewski, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle, Warszawa,
2006, nr 7
6 J. Witkowski: Zarządzanie łańcuchem dostaw, PWE, Warszawa, 2003, str.35
7 K. Rutkowski: Zintegrowany łańcuch dostaw. Doświadczenia globalne i polskie, SGH, Warszawa, 2000, str. 21
8 J. Witkowski: The Roles of SMEs In euro pean supply chains research perspectives, Intlog 2006; płyta CD, załącznik do
Logistyka, red. J. Nowak, Instytut logistyki I magazynowania, Poznań, 2006, nr.5;
9 J. Witkowski: The Roles of SMEs In euro pean supply chains research perspectives, Intlog 2006; płyta CD, załącznik do
Logistyka, red. J. Nowak, Instytut logistyki I magazynowania, Poznań,, 2006, nr.5;
Art. 3 (12-16)
strona 14
chmiast wykorzystywać pojawiające się innowacje pomocne w lepszym realizowaniu potrzeb rynkowych oraz
szybko reagować na zmianę potrzeb, gdyż mają one najczęściej osobisty kontakt z klientami, z rynkiem. Zmiana
struktury organizacyjnej, czy tworzenie nowych miejsc pracy nie stanowi dla nich tak dużego problemu jak dla
dużych przedsiębiorstw, dlatego łatwiej jest im przystępować do układów kooperacyjnych. Kierownicy zaś są
z reguły specjalistami w jakiejś dziedzinie i też małe przedsiębiorstwa stwarzają możliwość lepszej współpracy
z innymi pracownikami, im także dają szansę rozwoju. Małym przedsiębiorstwom będzie łatwiej wprowadzać
strategię łańcucha dostaw, kontrolować procesy, nawiązywać i ulepszać współpracę poprzez wprowadzanie systemów komputerowych, czy też kontrolować koszty i zapasy, gdyż są elastyczne w działaniu.10 Są one ważnym
elementem łańcucha dostaw, a dla nich łańcuch jest szansą istnienia w długim okresie czasu oraz nieustannego
rozwoju. Przez współpracę w łańcuchu stają się one bardziej atrakcyjne, konkurencyjne, rentowne, wyjątkowe.
Pozytywne skutki oraz ryzyko współpracy
Współpraca jest podstawą funkcjonowania przedsiębiorstw na rynku, opiera się na pełnym zaufaniu, na
przekazywaniu informacji, wskazówek, na wspieraniu się, dzieleniu ryzykiem i korzyściami. Ma więc ona znaczenie pozytywne i przynosi wiele pozytywnych skutków:
Strategia łańcucha dostaw podnosi zdolność do konkurowania na rynku, daje wiele szans poprzez zmianę
podstawowych elementów konkurencji na rynkach towarowych (na cenę, jakość), w sposobach konkurowania
oraz ułatwia konkurowanie sposobem dostawy.11 Natomiast współpraca z małymi przedsiębiorstwami posiadającymi przedsiębiorczych kierowników jeszcze bardziej podwyższa tą zdolność. Łańcuch dostaw może wówczas
wykorzystać wspólne siły, a przede wszystkim nastawienie małych przedsiębiorstw na osiąganie przewagi konkurencyjnej, podejmowanie ryzyka, ich kreatywność, innowacyjność i profesjonalizm. Mogą one być ekspertami
od określonych działań w łańcuchu dostaw, przez posiadanie odpowiednich kompetencji.
Współpraca w łańcuchu dostaw daje nowe możliwości dla przedsiębiorstw na obniżanie kosztów, zmniejszanie zapasów, zwiększanie efektywności działania oraz lepsze odpowiadanie na potrzeby klientów. Małe przedsiębiorstwa mają duży udział w tych zmianach, gdyż są bardziej elastyczne w działaniu, w organizowaniu
produkcji (zwiększaniu i zmniejszaniu) danego wyrobu i często mają bezpośredni kontakt z klientem, więc mogą
lepiej określić potrzeby klientów. Do powstawania nowych możliwości przyczynia się także długofalowość działania, stabilność w partnerstwie, podziale osiągnięć i ryzyka, funkcjonalnej integracji, budowanie ściślejszych
powiązań w szczególności z klientem.12
Poprzez integrację zarządzania łańcuchem dostaw przedsiębiorstwa są w stanie coraz bardziej wzbogacać
i różnicować ofertę produktową i usługową przez oferowanie dodatkowych świadczeń. Małym przedsiębiorstwom dzięki swej elastyczności, specjalizacji i profesjonalizmowi w danym zakresie jest łatwiej udoskonalać
ofertę, a przez bliski kontakt z klientem na bieżąco odpowiadać na oczekiwania klientów.13
Pozytywnym skutkiem jest także zwiększanie poziomu integracji w łańcuchu dostaw co oznacza większą
dbałość o obsługę klientów, trafniejsze odpowiadanie na ich potrzeby. Powinno to spowodować redukcję kosztów i optymalizację zysków, zwiększanie efektywności łańcucha, zwiększanie poziomu satysfakcji i uzyskanie
lojalności nabywców. Integracja z małymi przedsiębiorstwami może przyspieszyć lub wzmocnić te pozytywne
10 D. Kisperska-Moroń:; Pozycja konkurencyjna małych i średnich firm w łańcuchach dostaw, Wyd. AE, Wrocław, 2002, red.
J. Witkowski: Logistyka przedsiębiorstw w warunkach przemian, str. 326
11 M. Ciesielski: Logistyka w strategiach firm; PWN, Warszawa, 1999, str. 64
12 P. Blaik: Logistyka: koncepcja zintegrowanego zarządzania, PWE, Warszawa, 2002, str.166
13 P. Blaik: Logistyka: koncepcja zintegrowanego zarządzania, PWE, Warszawa, 2002, str. 166
Art. 3 (12-16)
strona 15
efekty, gdyż potrafią one skuteczniej wpływać na koszty różnego rodzaju, a tym samym zwiększać konkurencyjność firmy.
Oprócz wielu pozytywnych efektów współpracy małych przedsiębiorstw z innymi w ramach łańcucha
dostaw zawsze będzie istniało ryzyko i tu można przytoczyć pewne przykłady14:
Małe przedsiębiorstwa przynależne do łańcucha dostaw nie zdają sobie do końca sprawy z faktu, że od
wyników całego łańcucha zależy ich sukces, a nie od odrębnego działania. Powinny więc bardziej skupiać się na
realizacji celów całego łańcucha i wtedy osiągną największe korzyści.
Ryzykiem integracji w łańcuchu dostaw może też być zbyt duże przywiązanie małych przedsiębiorstw do
łańcucha, a nawet uzależnienie się od innych firm. Skutki tego postępowania będą widoczne w momencie odejścia partnerów z rynku. Małe przedsiębiorstwa wówczas mogą mieć problem z samodzielną działalnością.
Duże firmy mogą także stwarzać ryzyko dla małych przedsiębiorstw w łańcuchu dostaw poprzez np. stosowanie wydłużonych terminów płatności. To może ograniczać, spowalniać działanie małych firm ze względu na
brak wystarczających środków.
Współpraca w ramach łańcucha dostaw czasami nie zapewnia równego traktowania wszystkich partnerów
bez względu na wielkość przedsiębiorstwa przy podejmowaniu decyzji. Poprzez równouprawnienie wszystkich
uczestników pobudziłoby do działania szczególnie małe przedsiębiorstwa, które potrafią być innowacyjne i twórcze i to przyniosłoby większą efektywność wspólnego funkcjonowania na rynku.
Kształtowanie współpracy małych przedsiębiorstw ze średnim w ramach zintegrowanego łańcucha
dostaw na podstawie firmy Matex
W kwietniu bieżącego roku przeprowadziłam wywiad na podstawie kwestionariusza wywiadu z firmą
Matex. Celem wywiadu było zebranie informacji do opisania stanu współpracy małych przedsiębiorstw ze średnim. Siedziba firmy Matex sp. z o.o. mieści się w Jeleniej Górze i została założona w 1991r. Zatrudnia ona ok. 80
pracowników, obsługuje rynek regionalny w branży technika grzewcza oraz wyposażenie wnętrz łazienek. Charakteryzuje się średnim udziałem w rynku. Firma Matex współpracuje z małymi przedsiębiorstwami w ramach
zintegrowanego łańcucha dostaw. Sama pełni rolę dostawcy produktów oraz hurtownika, natomiast małe firmy,
które z nią współpracują pełnią różne role. Jeśli chodzi o producentów, dostawców i hurtowników firmy Matex,
to małe firmy stanowią 20% ich producentów i dostawców oraz tworzą z nimi relacje krótkookresowe o ograniczonej współpracy. Oprócz tego małe firmy stanowią 80% ich hurtowników i wtedy relacje te są długookresowe
i o wysokim stopniu integracji.
W przypadku komponentów partnerstwa, które są stosowane w zintegrowanym łańcuchu dostaw w stosunku do małych przedsiębiorstw, w dużym stopniu występuje ciągła integracja, w stopniu średnim: wspólne
planowanie , zaufanie oraz zaangażowanie, a w stopniu małym występuje podział ryzyka i korzyści, wspólne działania oraz przedsięwzięcia wymagające nakładów finansowych. Firma Matex ocenia, że przepływy surowców,
materiałów i wyrobów gotowych oraz przepływ informacji występują w stopniu wysokim, natomiast przepływy
zasobów finansowych w stopniu średnim. Przejrzystość informacji zależy natomiast od ich rodzaju.
Do pozytywnych efektów partnerstwa z małymi przedsiębiorstwami zalicza się szybszy i pełniejszy wymiar informacji, skrócenie cyklu realizacji zamówień, mniejsze koszty i większe zyski. Stwierdza także, że istnieje ryzyko takiej współpracy i jest nim brak ubezpieczenia małych firm, dlatego są obarczone dużym ryzykiem
upadłości.
Do barier współpracy zaliczają: brak wiedzy u małych przedsiębiorstw, trudności organizacyjne, różnice
14 Por. D. Kisperska-Moroń: Pozycja konkurencyjna małych i średnich firm w łańcuchach dostaw, wyd. AE, Wrocław, 2002,
red. J. Witkowski: Logistyka przedsiębiorstw w warunkach przemian, str. 326.
Art. 3 (12-16)
strona 16
w sile przetargowej oraz trudności finansowe. Łańcuch dostaw, który tworzy firma Matex kładzie nacisk na jak
najlepsze przepływy towarów i maksymalną sprzedaż. Firmy w łańcuchu nie mają takiego samego udziału w
podejmowaniu decyzji, gdyż jest zbyt duża konkurencja oraz różny stopień zaangażowania. Zapasy firma Matex
planuje we własnym zakresie ze względu na brak dokładnych danych od strony hurtowników. Łańcuch dostaw
nie posiada wspólnego transportu.
Zakończenie
Podsumowując chciałabym podkreślić, że obraz małych przedsiębiorstw w zintegrowanym łańcuchu dostaw nie jest idealny, gdyż borykają się one z wieloma problemami, a mianowicie w praktyce nie potrafią do
końca radzić sobie z ryzykiem, brakuje im dostępu do najnowszej wiedzy, mają słabą kondycję finansową, niską
pozycję przetargową itp. Na podstawie analizy przypadku firmy Matex zidentyfikowano, iż jedną z ważniejszych
przeszkód współpracy jest niski stopień świadomości ubezpieczeniowej, co wiąże się z ryzykiem upadłości. To
spowodowane jest tym, że oferta ubezpieczeniowa dla małych firm jest droższa niż dla dużych firm. Mimo problemów wewnętrznych małych przedsiębiorstw są one bardzo potrzebne w łańcuchach dostaw i pełnią w nim
ważną role. Od branży, w której działa łańcuch zależy ogniwo jakim będzie mała firma np. małe hurtownie pełnią
ważną rolę w łańcuchu firmy Matex. Małe firmy mają wiele specyficznych cech, które często przeważają o tym,
że są one bardziej konkurencyjne niż duże firmy. Sama współpraca jest bardzo potrzebna i postrzegana jako czynnik zwiększający wartość przedsiębiorstwa. Powoduje to, że działania są bardziej skuteczne, efektywne, bardziej
dopasowane do potrzeb rynku, do klienta. Efektem współpracy są tańsze i bardziej konkurencyjne produkty i
usługi oraz lepiej zaspokojone potrzeby klientów. Przynależność do łańcucha wpływa na rozwój unikatowych
umiejętności małych firm, powoduje to, że stają się bardziej kreatywne.
Literatura
Blaik P.: Logistyka: koncepcja zintegrowanego zarządzania, PWE, Warszawa, 2001.
Ciesielski M.: Logistyka w strategiach firm, PWN, Warszawa, 1999.
E i OP: Partnerskie relacje współpracy; red. W. M. Grudzewski; Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle
„Orgmasz“, Warszawa, 2006 nr 7.
E i OP: Sytuacja małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, red. W. M. Grudzewski; Instytut Organizacji i
Zarządzania w Przemyśle „Orgmasz“, Warszawa, 2006, nr 8.
Kisperska-Moroń D.: Pozycja konkurencyjna małych i średnich w łańcuchach dostaw, Wyd. Akademii
Ekonomicznej, Wrocław, 2002; red. J. Witkowski: Logistyka przedsiębiorstw w warunkach przemian.
Łupińska-Szudrowicz A.: Zintegrowany łańcuch dostaw w teorii i praktyce gospodarczej, Wyd. Akademii
Ekonomicznej, Poznań, 2004.
Rutkowski K.: Zintegrowany łańcuch dostaw. Doświadczenia globalne I polskie, SGH, Warszawa, 2000.
Witkowski J.: The Roles of SMEs In euro pean supply chains research perspectives, Intlog 2006, płyta CD –
załącznik do: Logistyka, red. J.Nowak, Instytut logistyki i magazynowania, Poznań, 2006, nr 5.
Witkowski J.: Zarządzanie łańcuchem dostaw, PWE, Warszawa, 2003.
Art. 4 (17-22)
strona 17
OBSŁUGA WYŚWIETLACZA GRAFICZNEGO
TFT KWH028Q02-F03
ZE STEROWNIKIEM ILITEK ILI9320
Rafał Frąckiewicz
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze
Przystępując do zaprojektowania systemu mikroprocesorowego lub urządzenia elektronicznego zwracamy
uwagę na jego funkcjonalność, szybkość działania, możliwości oprogramowania . Dodatkowo interesuje nas z
jakich komponentów został zbudowany, czy też w jakim języku zostało napisane oprogramowanie, które realizuje
zaprogramowane funkcje.
Ważnym elementem w tego typu systemach jest przekazywanie informacji pomiędzy urządzeniem a
obsługą. Przez kilka lat do prezentacji stanu pracy urządzeń wystarczały diody LED czy też lampki sygnalizacyjne.
W momencie pojawienie się wyświetlaczy LED przejęły one całkowicie ciężar tego zadania. Kolejnym krokiem
było zastosowanie różnego rodzaju wyświetlaczy LCD czy też wyświetlaczy LCD alfanumerycznych. Na tych
wyświetlaczach zaczęto opracowywać coraz to wymyślniejsze sposoby informacji. Tam gdzie wymagane było
bardzo czytelne wyświetlanie informacji zaczęto stosować wyświetlacze lampowe VFD, które wyposażono w
przetwornice napięcia zmiennego i mikrokontrolery. Miniaturyzacja tych wyświetlaczy i dopasowanie parametrów
elektrycznych do systemu cyfrowego spowodowała iż są one bardzo powszechnie stosowane w różnego rodzaju
sprzęcie RTV oraz w kasach fiskalnych.
Rewolucją w świecie wyświetlaczy stały się wyświetlacze graficzne LCD przeważnie w kolorze
zielonym z podświetleniem. Obecnie można zaobserwować szerokie zastosowanie małych wyświetlaczy LCD
TFT prezentujących zarówno tekst jak i grafikę nawet w 262 tys. kolorów. Pojawienie się wyświetlaczy TFT
spowodowało, iż możliwe stało się wyświetlane zdjęć zapisanych w pamięci mikrokontrolera czy w pamięci
zewnętrznej podłączonej do niego.
Kolorowy i bardzo czytelny obraz to jedna strona wyświetlaczy TFT. Druga strona tych wyświetlaczy
to bardzo skomplikowane oprogramowanie służące do prezentacji obrazu, czy też bardzo mocno rozbudowana
elektronika.
Obecnie na rynku istnieje duża gama wyświetlaczy TFT począwszy od tych małych stosowanych w
telefonach komórkowych mających zaledwie kilka cali, a skończywszy na wyświetlaczach o przekątnej obrazu
nawet do 3,5 cala. Tego typu wyświetlacze znalazły szerokie zastosowanie w mikroelektronice. Prezentowany
wyświetlacz ze sterownikiem firmy ILITEK z pewnością należy do tej grupy.
Wyświetlacz KWH028Q02 - F03 jest oparty o sterowniki ILI9320. Jego przekątna obrazu wynosi 2,8 cala,
rozdzielczość tego wyświetlacza to 240×320 pikseli co daję łączną liczbę 76800 pikseli. Każdy z tych pikseli
może przyjmować wartość w zależności od sposobu sterowania nawet do 262 tys. kolorów.
Wyświetlacz, który miałem do testów posiadał magistralę równoległą 16 bitową, z możliwością zmiany na
8 bitów. Magistrala ta pracowała jednocześnie jako szyna adresowa i szyna danych. Wyświetlacz posiada również
wyprowadzone sygnały sterujące: WR - zapis, RD - odczyt, RESET, CS - wybór wyświetlacza i RS - określenie
typu dostarczanej informacji. Dla wartości 0 - RS informuje sterownik o przekazywaniu komendy sterującej, zaś
dla wartości 1 - nadejście danych do wyświetlenia.
Wyświetlacz ten ma możliwość pracy również przez łącze szeregowe SPI, jednak aby z tego korzystać
strona 18
Art. 4 (17-22)
należy na etapie produkcji zaznaczyć producentowi, żeby wyprowadził tak złącza i skonfigurował ten wyświetlacz.
W przeciwnym razie nie mamy możliwości pracy przez tryb SPI.
Magistrala równoległa pozwala nam na pracę w dwóch systemach Intel 8080 lub Motorola 6800. Cała
magistrala danych i sygnały sterujące oraz zasilanie wyświetlacza i diod podświetlania jest wyprowadzona na 37
pionowe złącze wykonane w postaci taśmy FFC o rastrze 1mm. Sterownik, który opracowałem do uruchomienia
wyświetlacza został zbudowany wparciu o mikrokontroler 8 bitowy firmy Atmel ATMEGA32L. Do modułu
sterowniczego zostało podłączone również gniazdo karty SD - MMC oraz wyprowadzone zostało złącze portu
RS232 służące do komunikacji z komputerem. Całość jest zasilana napięciem 3,3V.
Zasilanie
RS232
Atmega 32
WY WIETLACZ
GRAFICZNY TFT
KWH028Q02-F03
Karta SD
Klawiatura
Rys. 1. Schemat blokowy sterownika wyświetlacza.
Kolory tego wyświetlacza są oparte o system RGB z zaznaczeniem, że na każdy kolor przypadają 4 bity
informacji.
Analizując zgromadzony materiał i doświadczenie na temat tego wyświetlacza ciężko jest napisać wszystko
o tym wyświetlaczu w kilku słowach. Jest ona mało popularny w Polsce, jak i na świecie. Ale po uruchomieniu
tego wyświetlacza można stwierdzić że praca włożona w ten wyświetlacz zaowocowała niesamowitym efektem
w postaci kolorowych obrazów wygenerowanych na jego matrycy.
W niniejszym artykule chciałbym przedstawić proces inicjalizacji tego wyświetlacza, sposób przekazywania
informacji i komend sterujących oraz o dodatkowej funkcji jaką jest skrolowanie ekranu. Program do obsługi
tego wyświetlacza został napisany w języku Bascom.
Zajmijmy się na początek inicjalizacją i włączeniem wyświetlacza. Ze względu na zastosowanie
mikrokontrolera 8 bitowego, szyna danych/adresowa została oparta na dwóch portach, dzięki czemu uzyskujemy
16 bitowe słowo. Port A jest odpowiedzialny za przesyłanie mniej znaczącej wartości (LSB) słowa, a port C
odpowiada za część bardziej znaczącą (MSB) słowa 16 bitowego. Zapis danych i zapis numeru rejestru sterującego
podzieliłem na dwie procedury przedstawione poniżej. Obie procedury przekazują parametr określający komendę,
lub daną oraz numer rejestru do którego ma trafić informacja.
Art. 4 (17-22)
strona 19
List. 1
‚----Zapis numeru rejestru --------------------------Sub Ustaw_index_reg(adr_rej)
Reset Rs
Set Cs
Set Wr
Set Rd
Dane_lsb = Low(adr_rej)
Dane_msb = High(adr_rej)
Reset Wr
Reset Cs
Set Cs
Set Wr
End Sub
List. 2
‚----Zapis danych do rejestru ------------------------Sub Wpisz_dane_do_index_reg(dane_rej )
Set Rs
Set Cs
Set Wr
Set Rd
Dane_lsb = Low(dane_rej)
Dane_msb = High(dane_rej)
Reset Wr
Reset Cs
Set Cs
Set Wr
End Sub
Mając te dwie procedury należy w odpowiedniej kolejności wpisać do wyświetlacza najpierw numer
rejestru do którego ma trafić informacja a następnie wartość tego rejestru.
List. 3
Call Ustaw_index_reg(&H0000)
Call Wpisz_dane_do_index_reg(&H0001h)
Rejestry tego wyświetlacza są tak skonstruowane, że informacja, która tam trafia przekazuje do sterownika
parametry konfiguracyjne dla sterownika jak i matrycy LCD. Sterownik posiada wewnętrzne źródła napięcia
poszczególnych komend. Jednym z ciekawszych rejestrów, który jest uruchamiany jako jeden z pierwszych, jest
rejestr oznaczony R03h (Entry Mode). Rejestr ten odpowiada za inkrementację lub dekrementację danych, które
trafią do wyświetlacza. Po ustawieniu, w dalszej kolejności, rejestrów R21h (określenie pozycji piksela względem
osi pionowej wyświetlacza) oraz R20h (określenie pozycji piksela względem osi poziomej wyświetlacza), dane,
które trafią do pamięci GRAM mogą być samoczynnie przepisywane do kolejnej linii. Aby poruszać się po
matrycy wyświetlacza wystarczy zmieniać jedną współrzędną np. x lub y. Odpowiada za to wspomniany rejestr
R03h. Aby przejść do inicjalizacji należy jeszcze wpisać dane konfiguracyjne do 12 rejestrów. Po dokonaniu tej
czynności można rozpocząć procedurę inicjalizacji. Faza ta rozpoczyna się od ustawienia kontroli zasilania matrycy.
Kontrola ta następuje poprzez wpisanie do rejestrów R10h, R11h, R12h, R13h, R29h, odpowiednich wartości
Art. 4 (17-22)
strona 20
liczbowych. Na końcu sekwencji inicjalizacji są ustawiane adresy początkowe dla wartości x i y. Za ustawienie
wartości początkowych, od których będzie wyświetlana informacja, odpowiadają wspomniane rejestry R20h i
R21h. Po sekwencji inicjalizacji następuje ustawienie, dostrojenie świecenia punktów na matrycy wyświetlacza.
Za ta czynność odpowiedzialne są rejestry R30h, R31h, R32h, R35h,R36h, R37h, R38h, R39h, R3Ch, R3Dh.
Jasność świecenia możemy regulować na dziesięciu poziomach. Kolejny krok w ustawieniu wyświetlacza, to
określenie obszaru na jakim będzie regulowana jasność świecenia punktów. Ustawiany jest też adres początkowy
i końcowy matrycy. Obszar ten będzie naszym obszarem roboczym. Za ustawienie tego obszaru odpowiedzialne
są dwa rejestry: R50h określający adres startowy horyzontalny i R51h – odpowiedzialny za adres końcowy
horyzontalny. Za ustawienia parametrów w pionie na matrycy odpowiadają rejestry R52h i R53h. Mają one takie
same funkcje jak omawiane wcześniej rejestry kontrolne poziome. Kolejną funkcją jaką należy ustawić jest informacja dla sterownika matrycy czy będzie ona pracowała w
pozytywie czy negatywie i czy ma być włączona funkcja skanowania obszaru matrycy. Jeśli ma być uruchomiona
ta funkcja to musimy określić od jakiego obszaru ma być skanowanie. Informacje o skanowaniu ustawiana są w
rejestrach R60h R61h, R6A. Rejestr R60h współpracuje z rejestrem R01h. W zależności jak zostanie ustawiony
rejestr R01h, to wyświetlany obraz na matrycy będzie rozciągnięty lub tez nie. Spowoduje to przyspieszenie
skrolowania. Aby skrolowanie było możliwe należy w rejestrze R61h włączyć bit VLE i wpisywać do rejestru R6Ah
wartości od 0 do 511. Obraz na wyświetlaczu będzie automatycznie się przemieszczał zgodnie z wcześniejszymi
ustawieniami. Skrolowanie odbywa się bardzo szybko i dla uzyskania płynności należy zastosować opóźnienie.
Oczywiście regulacja tego opóźnienia będzie zależała od nas. Przykładową procedurę przemieszczania obrazu
pokazano na listingu poniżej.
List. 4
Do
Incr R
Call Ustaw_index_reg(&H006a)
Call Wpisz_dane_do_index_reg(r)
Waitms 30
Loop
Opóźnienie odbywa się w pętli nieskończonej z prędkością 30ms.
Końcowym etapem włączenie wyświetlacza jest ustawienie rejestrów R80h do R98h. W rejestrach tych
ustawiana jest informacja np. w jakiej liczbie taktów będę przekazywane dane o kolorach piksela.
Po wykonaniu tych czynności na wyświetlaczu powinniśmy zaobserwować migotanie matrycy. Jest to
informacja że matryca jest włączona a kontroler jest przygotowany do odbierania danych i prezentowaniu ich na
wyświetlaczu.
Wyświetlacze graficzne możemy spotkać z wbudowanym generatorem znaków, mających możliwość
przełączania pomiędzy trybem graficznym lub tekstowym. Omawiany wyświetlacz ma tylko tryb graficzny.
Wyświetlenie grafiki czy też tekstu odbywa się poprzez wypełnianie na matrycy pojedynczych pikseli odpowiednim
kolorem. Kolory można przesyłać jako wartości dziesiętne lub w kodzie szesnastkowym. Za rysowanie na
wyświetlaczu jest odpowiedzialny rejestr R22h. Na 16 bitach możemy tylko zapisać wartość koloru dla jednego
piksela. Informacja o pikselu zawarta jest w dwóch bajtach, dlatego chcąc wyświetlić bardziej złożone elementy
np. litery czy grafikę potrzebny jest mikrokontroler z dużą ilością pamięci lub zewnętrzna pamięć zawierająca
wspomniane elementy grafiki.
Wyświetlacz ma jeszcze jedną ciekawą funkcję a mianowicie można ustawić w rejestrze R50h i R51h obszar
potocznie nazywany „okno w oknie” . Ustawienie takie pozwala na zapis danych bezpośrednio to wyznaczonego
obszaru. Co czyni prezentowaniem danych w szybki sposób.
Art. 4 (17-22)
strona 21
Wyświetlacz tak jak wspomniałem na początku artykułu jest trudny do sterowania i wymaga od programisty
dużej cierpliwości ale włożona praca jest wynagrodzona w postaci kolorowych grafik. Do tej pory pisałem o
programowym sterowaniu wyświetlaczem. Chciałbym teraz troszkę wspomnieć o elektronice która steruje pracą
wyświetlacza.
Sam wyświetlacz jest zasilany napięciem maksymalnie 3,3V dlatego przy projektowaniu sterownika
powinniśmy dobrze przeanalizować nasz sterownik i zastanowić się na jakie napięcie będzie on zasilany.
Mamy do wyboru dwie opcje. Możemy zastosować mikrokontroler pracujący w zakresie napięć 2,7V do 5V i
zasilać układ poprzez stabilizator 3V . W takim przypadku nasz wyświetlacz będzie zasilany z zasilacza np. o
wartości 12V i po przejściu przez stabilizator otrzymamy wartość 3V. W takim przypadku nie musimy stosować
układów buforujących , zabezpieczających go przed uszkodzeniem. Co zmniejsza koszt wykonania układu i
upraszcza projekt sterownika. Wadą takiego rozwiązania jest to że stosując układ Atmega32L możemy go jedynie
taktować rezonatorem kwarcowym o wartości 8MHz. Sterownik możemy również wykonać w wersji bardziej
skomplikowanej, a mianowicie zasilanie wyświetlacza będzie wynosić 3V a zasilanie pozostałej elektroniki będzie
wynosić 5V. Przy takiej konstrukcji musimy zastosować bufory na magistrali danych i adresowej oraz sygnały
sterujące. Bufor taki wykonać możemy w postaci dzielnika rezystorowego lub stabilizatora parametrycznego
wykonanego z rezystora umieszczonego szeregowo na linii portu i podpiętej diody Zenera 3,3V pomiędzy masą
a sygnałem na wyświetlaczu. Jednak najbardziej efektywne będzie wykonanie bufora na układzie 74LVC245.
Układ ten w takim przypadku jest zasilany napięciem 3,3V a doprowadzone sygnały na wejście mają wartość
5V. Mikrokontroler który możemy zastosować będzie pracował na napięcie 5V a rezonator kwarcowy może
mieć nawet wartość 20MHz. Możemy również wykorzystywać różnego rodzaju pamięci z dostępem po łączu
szeregowym np. I2C oraz jeśli nasz sterowniki ma wykonywać jeszcze inne zadanie np. pomiar temperatury bez
problemu zastosujemy czujniki na takie napięcie.
Wróćmy jeszcze do samego sterowania wyświetlaczem. Tak jak zaznaczyłem wcześniej, wyświetlacz
możemy ustawić tak, żeby rozpoczęcie wyświetlania wykonywane było od płaszczyzny poziomej jak również i
od pionowej. Określenie sposobu wyświetlania nie jest ustawiane tylko na początku procesu włączenia, można
w trakcie działania programu zmieniać te parametry. Taka możliwość przydaje się w momencie, kiedy chcemy
wyczyścić zawartość ekranu. Wyświetlając grafikę możemy opracować funkcję, która będzie czyściła ekran
rozpoczynając od jednej krawędzi pionowej do przeciwległej. Możemy w ten sposób również wczytywać zdjęcia
i uzyskamy w ten sposób ciekawą prezentację.
Rys. 2. Sterowanie wyświetlaczem w płaszczyźnie pionowej i poziomej.
Art. 4 (17-22)
strona 22
Rozpoczynając pracę nad uruchomieniem wyświetlacza obawiałem się że nie uda mi się go włączyć.
Szukając materiałów o tym wyświetlaczu w Internecie nie spotkałem się z informacją, aby ktoś uruchamiał takie
wyświetlacze w Polsce, a i na stronach obcojęzycznych nie ma żadnych informacji jak należało ten wyświetlacz
uruchomić. Wyświetlacz ten otrzymałem od zaprzyjaźnionej firmy ze Zgierza koło Łodzi. Firma Horizon
Technologies specjalizuje się w wykonywaniu frontów czołowych i klawiatur. W swojej ofercie ma właśnie
takie wyświetlacze i poprosiła mnie abym uruchomił ten wyświetlacz. Kiedyś myślałem nad tym aby zając
się wyświetlaczem graficznym, ale z innym sterownikiem bardziej popularnym, ale po otrzymaniu od firmy
Horizon Technilogies tego wyświetlacza postanowiłem uruchomić go a swoje osiągnięcia pokazać właścicielom
tej firmy.
Literatura
[1] Jabłoński T.: Graficzne wyświetlacze LCD w przykładach, Wydawnictwo BTC, Warszawa, 2008.
[2] ILI TECHNOLOGY CORP.: ILI9320 a-Si TFT LCD Single Chip Driver 240RGBx320 Resolution and
16.7M color, Datasheet, Preliminary. Version: V0.41, 2006/4/17.
Art. 5 (23-27)
strona 23
AUTOMATYCZNA STACJA METEOROLOGICZNA
Rafał Frąckiewicz
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze
Wykorzystanie automatycznych stacji meteorologicznych (ASM) jest obecnie coraz powszechniejsze ze
względu na znaczną przewagę, jaką mają nad stacjami tradycyjnymi. Ich zasadniczym walorem jest możliwość
pracy przez dłuższy czas bez nadzoru - niezbędne czynności osób je obsługujących sprowadzają się jedynie do
wizyt w celu zebrania danych, naprawy lub rutynowej kontroli. Oznacza to uwolnienie człowieka od codziennych
czynności typowych dla tradycyjnej stacji - odczyty pomiarów, wprowadzanie ich do komputera, opróżnianie
deszczomierzy, a to wszystko również w godzinach nocnych. Ograniczona do minimum konieczność wizyt
w miejscu pomiarów jest szczególnie istotna w rejonach trudnodostępnych, o ekstremalnych lub niebezpiecznych
warunkach środowiskowych.
Szerokie zastosowanie automatycznych stacji meteorologicznych możliwe stało się dzięki wykorzystaniu
zaawansowanych technologii elektroniki mikroprocesorowej i miernictwa cyfrowego. Zastosowanie
mikroprocesorowych rejestratorów danych, komputerów i transmisji danych na odległość znacznie uprościło
całą procedurę pomiaru i analizy danych oraz stworzyło zupełnie nowe możliwości szybkiego przekazywania
zebranych informacji.
Prezentowana automatyczna stacja meteorologiczna, monitorująca warunki atmosferyczne, przeznaczona
jest do zbierania danych dla naszej uczelni i prezentowania ich na stronie internetowej - ich wizualizację oraz
archiwizację. Stacja tego typu może być również wykorzystana do monitorowania podstawowych parametrów
atmosferycznych w czasie zawodów modeli latających w klasie sportowej F3F. Zawody tego typu odbywają się
w określonych warunkach pogodowych.
Automatyczna stacja meteorologiczna została zaprojektowana i wykonana jako projekt, będący
przykładem praktycznego zastosowania komputera w sterowaniu zewnętrznymi urządzeniami. Stanowi układ
mikroprocesorowy oparty na mikrokontrolerach. Mikrokontroler zawiera pamięć programu oraz danych i jest
połączony z zewnętrznymi urządzeniami wejścia/wyjścia.
Została zaprojektowana i wykonana w oparciu o mikrokontroler ATmega32 firmy Atmel.
Układ ATMEGA32 ma 32kB wewnętrznej pamięci programu typu Flash, z możliwością programowania w
systemie, wewnętrzny 8-kanałowy 10-bitowy przetwornik analogowo-cyfrowy, analogowy komparator napięcia,
dwa moduły typu PWM/CCP i interfejs typu I2C oraz rozbudowane układy czasowe. Architektura jednostki
centralnej typu AVR RISC i tzw. przetwarzanie potokowe powoduje, że rozkazy procesora są wykonywane w
jednym cyklu zegarowym. Dzięki temu szybkość działania może osiągnąć wartość 16MIPS przy częstotliwości
rezonatora kwarcowego 16MHz.
Połączone możliwości 8-bitowej jednostki obliczeniowej RISC, programowania w systemie oraz
samoreprogramowaniem pamięci flash w jednym układzie, pozwala na zastosowanie tego mikrokontrolera w
elastycznych funkcjonalnie i oszczędnych cenowo rozwiązaniach, w wymagających kontroli działania aplikacjach
wbudowanych.
Konstrukcyjnie stacja została podzielona na bloki: zasilania, archiwizacji danych, kontroli stacji oraz
system pomiaru parametrów pogodowych. Jednostka centralna została wykonana w postaci płyty bazowej
Art. 5 (23-27)
strona 24
Układ
Zobrazowania
Informacji
Klawiatura
Rezerwa
Temperatura
Kierunek
i pr dko
wiatru
Temperatura
Wilgotno
Ci nienie
z mikrokontrolerem Atmega32. Na płycie bazowej zostały umieszczone złącza zasilania, złącza transmisji
danych pomiędzy komputerem PC a stacją oraz złącza kart pomiarowo-systemowych. W skład kart systemowych
wchodzą: karta zasilacza, karta pamięci danych i alarmów oraz karta ALX nadzorująca poprawną pracę stacji.
Drugą grupę kart stanowią karty służące do pomiarów parametrów powietrza. Grupa ta składa się z następujących
kart: karty pomiaru temperatury, wilgotności i ciśnienia atmosferycznego, karty mierzącej parametry wiatru prędkość i kierunek oraz karty telemetrycznej. Karta ta została wyposażona w odbiornik radiowy i komunikuje się z
radiową czujką (nadajnikiem), która dokonuje pomiaru temperatury. Takie rozwiązanie pozwala na dokonywanie
pomiarów w dalszej odległości od stacji na różnych wysokościach. Blok kart pomiarowych można rozbudować
do czterech kart mierzących. Pozostawione zostało jedno miejsce wolne na wpięcie dowolnej karty, która może
dokonywać pomiarów nasłonecznienia czy też intensywności opadów.
Schemat blokowy zaprojektowanej automatycznej stacji przedstawia rysunek 1.
Blok Kart Pomiarowych i Systemowych
Jednostka
Centralna Stacji
ATmega 32
Interfejs
zewn trzny
Układ Kontroli
Pracy Stacji
i Alarmów
Blok Pami ci
Danych
i Alarmów
Blok Zasilania
Głównego
Zasilanie
Sieciowe
Zasilanie
Awaryjne
Zegar
RTC
Podtrzymanie
zegara
Rys. 1. Schemat blokowy automatycznej stacji meteorologicznej.
Karty systemowe i pomiarowe komunikują się z jednostką centralną wykorzystując magistralę z łączem
szeregowym. Magistrala ta może być w wersji sprzętowej - tak jak w przypadku mikrokontrolerów ATmega
lub można ją zaimplementować w wersji programowej. Używając wersji sprzętowej producent mikrokontrolera
określa wyprowadzenia do transmisji danych, taktowania i wyboru układu; dla wersji programowej użytkownik
może skonfigurować dowolne wyprowadzenia do transmisji SPI. W wersji sprzętowej SPI jest często stosowana
do podłączenia programatora, którym można zaprogramować układ scalony bez konieczności wyjmowania
układu z urządzenia.
Każda karta została wyposażona w oddzielny mikrokontroler, który dokonuje pomiarów. Użyte
mikrokontrolery AVR posiadają sprzętowy interfejs do wzajemnej komunikacji SPI. Interfejs ten jest również
wykorzystywany do podłączenia różnego rodzaju czujników, pamięci czy też przetworników analogowocyfrowych. Obecnie w SPI są też wyposażane wyświetlacze graficzne LCD, przykładem może tu być wyświetlacz
z telefonu komórkowego Siemens S65.
Art. 5 (23-27)
strona 25
Karty pomiarowe są wybierane sekwencyjnie do odczytu i po wybraniu danej karty jednostka centralna
nawiązuje komunikację z jednostką pomiarową i otrzymuje dane, które następnie wysyłane są do wyświetlacza
LCD oraz do komputera PC poprzez magistralę komunikacyjną RS232. W ten sposób została rozwiązana wymiana
informacji pomiędzy blokiem pomiarowym a jednostką centralną.
Karty systemowe zapewniają kontrolę stacji - karta ALX, archiwizację dane - karta pamięci oraz zasilanie
- karta zasilania sieciowego i awaryjnego.
Karta ALX (Alarm Linia X) przeznaczona jest do wykrywania nieprawidłowości w pracy stacji.
Jednocześnie chroni stację przed uszkodzeniem. Została ona również wykonana na mikrokontrolerze Atmega32,
jednak komunikacja z jednostką centralną odbywa się za pomocą czterobitowej magistrali równoległej, za
pomocą której przesyłane są dane oraz kody powstałych alarmów. Karta ta posiada również linię zgłaszającą
alarm do jednostki centralnej. Jednostka centralna obsługuje alarmy w podprogramie przerwania. Taki sposób
zapewnia, że występujący alarm zostanie wychwycony i zapisany w karcie pamięci. Karta ALX jest jednocześnie
sterownikiem wentylatora i ogniwa Peltiera, które jest elementem grzewczym lub chłodzącym. Do tej karty
podłączone zostały dwa czujniki temperatury dokonujące pomiarów temperatury pracy stacji i temperatury
akumulatora. Na omawianej karcie został zamontowany również generator akustyczny i zespół diod LED, służący
do wizualizacji powstałych alarmów.
Schemat blokowy karty ALX przedstawia rysunek 2.
Generator
akustyczny
Czujnik
temperatury
baterii
Sygnalizacja
alarmów
Mikrokontroler
Kody alarmów
Zgłoszenie
alarmu do
jednostki
centralnej
Czujnik
temperatury
wewn trznej
Czujnik zaniku
napi cia
zasilania
Sterowanie
wentylatorem
Rys. 2. Schemat blokowy karty ALX.
Karta pamięci wykonana w postaci płyty, na której są umieszczone cztery układy pamięci typu EEPROM
- AT2404. Rozgraniczona została pamięć danych i pamięć występujących alarmów. Takie rozgraniczenie pozwala
na łatwiejszą interpretacją danych, gdy dokonywany jest odczyt karty przy pomocy specjalnego czytnika. Każdy
z układów pamięci posiada swój własny adres, przez co jest indywidualnie odczytywany na magistrali I2C.
Ostatnim blokiem systemowym ASM jest karta zasilacza. Karta ta odpowiada za dostarczenie napięcia
zasilającego do poszczególnych kart pomiarowych i systemowych oraz płyty bazowej. Jest ona jednocześnie
elementem ładującym akumulator. W czasie pracy przy napięciu sieciowym jest on ładowany i w momencie zaniku
Art. 5 (23-27)
strona 26
napięcia w sieci, na nim spoczywa obowiązek zasilania stacji. Tak jak wspomniałem na tej karcie znajduje się
element w postaci stabilizatora parametrycznego zbudowanego na diodzie Zenera. Służy on jako źródło napięcia
pomiarowe dla karty ALX. Dodatkowo jest on kompensowany temperaturowo przez wzmacniacz operacyjny,
który zapewnia stałość pracy w różnych temperaturach.
Ważną rolę w pracy stacji pełni blok zasilania rezerwowego. Jako zasilanie rezerwowe w stacji zastosowany
został akumulator o napięciu +12V i prądzie 3Ah . Akumulator zasila stację w przypadku zaniku napięcia sieci
230V. Jest on również źródłem zasilania w przypadku, kiedy stacja zostanie usytuowana w miejscu, gdzie nie ma
możliwości podłączenia do sieci energetycznej.
Karta zasilająca została tak zaprojektowana, aby akumulator pracował w układzie buforowym. Oznacza to,
że gdy stacja jest zasilana z sieci, akumulator jest ładowany do momentu całkowitego naładowania. W przypadku
wystąpienia uszkodzenia układu ładowania i pojawienia się napięcia wyższego niż przewidywane, akumulator
mógł by się przegrzewać, co mogło by prowadzić do uszkodzenia a w najgorszym przypadku do jego rozerwania.
W celu nie dopuszczenia do takiej sytuacji zastosowano czujnik temperatury, który jest podłączony do karty ALX.
Monitoruje on pracę baterii i w przypadku wystąpienia przekroczenia zaprogramowanej temperatury uruchamia
alarm.
Stacja została wyposażona w wyświetlacz LCD i port RS232. Elementy te służą do zobrazowania wyników
mierzonych parametrów atmosfery przez stację, jak również do archiwizacji danych w komputerze.
Opisywana stacja oczywiście nie mogłaby pracować bez obudowy ochronnej. W stacji zastosowano dwie
obudowy, jedna z nich zapewnia osłonę elektroniki (rysunek 3), druga umożliwia pracę stacji w niesprzyjających
warunkach atmosferycznych. W obudowie zewnętrznej zostało wykonane przyłącze do sieci elektrycznej i
zabezpieczone odgromnikiem i bezpiecznikami typu S. Umiejscowione zostały tam też łączówki, na których
podłączone są czujniki zewnętrzne. Czujniki zostały zamocowane na maszcie i osłonięte obudowami, które
zabezpieczają je przez zniszczeniem i sprawiają, iż mogą pracować przez długi czas na zewnątrz.
Konstrukcja mechaniczna stacji pozwala na zamontowanie jej w trudnych warunkach pogodowych i
zabezpiecza całkowicie przed uszkodzeniem.
Rys. 3. Wewnętrzna obudowa z zamontowanymi kartami pomiarowymi i systemowymi.
Art. 5 (23-27)
strona 27
Zaprojektowana i wykonana automatyczna stacja meteorologiczna jest ciekawym przykładem praktycznego
zastosowania mikrokontrolerów, ale jednocześnie stanowi podstawowe narzędzie pomiarowe w meteorologii i
źródło informacji o pogodzie, a więc jest urządzeniem użytecznym.
Została wykonana z myślą o stworzeniu uczelnianego obserwatorium meteorologicznego. Dzięki karcie
pamięci i zasilaniu bateryjnemu urządzenie to może być wykorzystane do pomiarów w dowolnym miejscu.
Pozwala prowadzić ciągły pomiar następujących parametrów: temperatury (pomiar w dwóch punktach),
ciśnienia, wilgotności, prędkości i kierunku wiatru. Automatyczny system pomiaru i otrzymywanie wyników
w formie cyfrowej pozawalają na natychmiastowe ich udostępnianie oraz publikację, co jest kluczową kwestią
przy prognozowaniu pogody. Ich cyfrowa postać pozwala na dowolne
przetwarzanie, oprócz pomiaru parametrów podstawowych można
wyznaczać wielkości dodatkowe, których uzyskiwanie jest czasochłonne
lub niemożliwe przez obserwatora (dowolne wartości średnie, dokładne
czasy wystąpienia wartości ekstremalnych). Rejestracja, przetwarzanie
i przekazywanie danych realizowane są automatycznie i znacznie
szybciej niż sposobami tradycyjnymi, a jednocześnie procesy te
pozbawione są subiektywnych błędów będących efektem tzw. czynnika
ludzkiego.
Rys. 4. Widok wykonanej automatycznej
stacji meteorologicznej.
Oczywiście spełnia ona również funkcje dydaktyczne. Stanowi
system mikroprocesorowy, w którym wykorzystano współpracujące
ze sobą mikrokontrolery oraz przedstawia system pomiarowy
wykorzystujący technikę analogową i cyfrową. Pokazuje też w jaki
sposób można praktycznie wykorzystać poszczególne bloki znajdujące
się w mikrokontrolerze, począwszy od portów wejścia-wyjścia, różnego
rodzaju magistrale transmisji danych, a skończywszy na przetwarzaniu
sygnału analogowego na cyfrowy.
Literatura
[1] Hadam P.: Projektowanie systemów mikroprocesorowych, Wydawnictwo BTC, Warszawa, 2004.
[2] Doliński J.: Mikrokontrolery AVR w praktyce, Wydawnictwo BTC, Warszawa, 2003.
Art. 6 (28-32)
strona 28
JaKK: transfer plików
z wykorzystaniem protokołu XMPP/Jabber
Patryk Grzegorczyk
Informatyczne Koło Naukowe „InteleKKt”, Wydział Techniczny,
Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze,
ul. Lwówecka 18, 58-503 Jelenia Góra, e-mail: [email protected]
Wstęp
Protokół XMPP/Jabber jest otwartym protokołem służącym do komunikacji natychmiastowej, intensywnie rozwijanym w ostatnich latach. W niniejszym referacie opisany jest oryginalny projekt komunikatora internetowego JaKK zapewniającego wydajny transfer plików z wykorzystaniem protokołu XMPP. Do przesyłania
plików użyto metody Socks5 Bytestreams. W przeprowadzonych eksperymentach komunikator JaKK okazał się
wyraźnie szybszy od znanego komunikatora Psi.
W rozdziale drugim przedstawiony jest opis protokołu XMPP/Jabber. W kolejnym scharakteryzowane są
metody transferu plików oferowane przez rozszerzenia protokołu. Następne rozdziały poświęcone są projektowi
oryginalnego rozwiązania komunikatora internetowego JaKK oraz przeprowadzonym badaniom eksperymentalnym.
Protokół XMPP/Jabber
Protokół Jabber został wprowadzony w 1998 roku
przez Jeremiego Millera, początkowo bez dokumentacji.
W 2002 roku, ze względu na posiadanie przez Jabber Inc.
praw do nazwy, Jabber został przemianowany na XMPP, po
czym pracę nad nim rozpoczęła organizacja XMPP Working
Group, która zajęła się m.in. kwestią dokumentacji. Wraz ze
zmianą nazwy postarano się o wyeliminowanie wad poprzedniej wersji oraz sformalizowanie komunikacji pomiędzy inRys. 1. Architektura sieci XMPP/Jabber
stancjami sieci. Aktualnie pojawia się coraz więcej aplikacji
komunikujących się zgodnie ze standardami protokołu, jednak ze względu na zmiany w protokole, tylko mała
ich część oferuje transfer plików zgodny z dokumentacją rozszerzeń protokołu. Zazwyczaj do transferu pliku
aplikacje używają niezalecanych metod transferu i często transfer możliwy jest tylko pomiędzy takimi samymi
aplikacjami.
Główny rdzeń protokołu opisany jest poprzez dokumenty RFC (ang. Request For Comments), w których
zdefiniowano między innymi architekturę sieci, budowę protokołu, sposoby nawiązywania połączenia oraz obsługę błędów. Wszystkie rozszerzenia protokołu, takie jak transfer plików czy wykrywanie usług oferowanych
przez instancje, opisane są poprzez dokumenty XEP (ang. XMPP Extension Protocol).
XMPP jest protokołem warstwy aplikacji wykorzystującym do komunikacji pomiędzy instancjami język
XML. Połączenia realizowane są głównie za pomocą protokołu TCP, jednak dokumentacja informuje o możliwości wykorzystania protokołu UDP [1].
Sieci wykorzystujące ten protokół realizowane są najczęściej w konfiguracji klient-serwer. Serwery mogą
Art. 6 (28-32)
strona 29
łączyć się ze sobą udostępniając jednocześnie możliwość komunikacji pomiędzy użytkownikami różnych serwerów (Rys. 1). Dodatkowo w architekturze może wystąpić brama, której zadaniem jest umożliwienie komunikacji
użytkowników sieci XMPP z użytkownikami sieci innych protokołów [6].
Instancje adresowane są za pomocą identyfikatorów podobnych do adresów e-mail. Identyfikatory oznaczane są skrótem JID (ang. Jabber Identifier – identyfikator Jabber) i mają one postać: identyfikator węzła@
identyfikator domeny/identyfikator zasobu [4].
Dane pomiędzy instancjami przesyłane są w tzw. strumieniu XML, który jest kontenerem służącym do
przesyłania w nim elementów w tym języku, nazywanych zwrotkami (ang. stanza). Dokumentacja definiuje trzy
takie elementy: zwrotki message – służące do wymiany wiadomości tekstowych, zwrotki presence – służące do
informowania o stanie dostępności i jego zmiany oraz zwrotki iq – będące elementami służącymi do wymiany
informacji za pomocą mechanizmu Informacja/Zapytanie (ang. Info/Querry). W zwrotkach iq przesyłane są również polecenia rozszerzeń protokołu. W dokumentacji zdefiniowane zostały atrybuty jakie mogą zawierać zwrotki. Za pomocą atrybutów przekazywane są informacje m.in. o nadawcy informacji, jej odbiorcy, identyfikator i
typ zwrotki.
Wszystkie informacje wymieniane są pomiędzy klientami za pośrednictwem serwera XMPP. Oznacza to,
że informacja wysyłana przez nadawcę przesyłana jest do serwera, a dopiero serwer przesyła ją do odbiorcy (bądź
do następnego serwera gdy komunikacja następuje pomiędzy klientami różnych serwerów).
Metody transferu plików w XMPP
W dokumentacji rozszerzeń protokołu XMPP/Jabber obecnie zdefiniowane są trzy metody transferu plików: In-Band Bytestream, Out of Band Data oraz Socks5 Bytestreams, jednak jeden z dokumentów XEP ustanawia metodę Socks5 Bytestreams jako główną metodę transferu plików, a pozostałe określa jako awaryjne,
używane tylko w sytuacji gdy przesyłanie danych główną metodą będzie niemożliwe.
Metoda In-Band Bytestream polega na przesyłaniu plików za pomocą kodowania transportowego Base64
wewnątrz strumienia XML. Dane przesyłane są za pomocą czystego tekstu. Powoduje to dużą nadmiarowość
danych, a w konsekwencji zwiększenie ruchu pomiędzy nadawcą i serwerem oraz serwerem i odbiorcą. Zaletą
stosowania tej metody jest możliwość przesłania pliku zawsze, gdy istnieje możliwość połączenia z serwerem
XMPP (możliwa jest komunikacja). Metoda ta często jest
blokowana przez administratorów ze względu na ograniczone zasoby serwera [2].
Następną metodą transferu plików jest Out of
Band Data. W metodzie tej do transferu plików wykorzystywany jest zewnętrzny protokół transferu plików (np.
FTP, HTTP). Metoda ta obecnie zalecana jest tylko do
przesyłania adresów URL pomiędzy użytkownikami sieci. Zaletami tej metody są krótki czas transferu plików i
nie wykorzystywanie do transferu serwera XMPP. Jednak
Rys. 2. Metoda Socks5 Bytestreams
metoda ta może być użyta tylko wtedy, gdy istnieje możliwość bezpośredniego połączenia się odbiorcy z lokalnym serwerem utworzonym przez nadawcę lub nadawca
umieszcza plik na serwerze zewnętrznego protokołu, np. serwerze FTP [5].
Główną i zalecaną metodą transferu plików jest metoda Socks5 Bytestreams, wykorzystująca do transferu
plików protokół Socks5 i serwera pośredniczącego, tzw. proxy. Istnieją dwie wersje tej metody: direct connection
oraz mediated connection. W wersji direct connection (pl. połączenie bezpośrednie) nadawca staje się serwerem
Art. 6 (28-32)
strona 30
pośredniczącym poprzez uruchomienie lokalnego serwera Socks5 i plik przesyłany jest bezpośrednio pomiędzy
instancjami. Wersja mediated connection (pl. połączenie pośrednie) polega na wykorzystaniu do transferu zewnętrznego serwera pośredniczącego. Wybór wykorzystywanej wersji dokonywany jest automatycznie w fazie
negocjacji transferu przez nadawcę i odbiorcę. W fazie negocjacji nadawca może przesłać odbiorcy listę serwerów pośredniczących za pomocą których może zostać przesłany plik, z której kolejne serwery sprawdzane są
przez odbiorcę. Zaletami stosowania tej metody są nie angażowanie w transfer serwera XMPP oraz możliwość
negocjacji serwera pośredniczącego. Dodatkowo wykorzystanie serwera pośredniczącego umożliwia przesłanie
pliku pomiędzy stronami nawet gdy obydwie z nich nie mogą nawiązać ze sobą połączenia bezpośredniego [3].
Projekt klienta JaKK
Aplikacja JaKK została zaprojektowana jako komunikator internetowy wykorzystujący do komunikacji
nowoczesny protokół XMPP/Jabber. Głównym celem
projektu była realizacja wydajnej i elastycznej aplikacji służącej do przesyłania plików za pomocą metody
Socks5 Bytestreams.
Przed przystąpieniem do etapu projektowania
dokonano przeglądu funkcji realizowanych w istniejących komunikatorach internetowych, będących klientami sieci Jabber. Na podstawie wyników przeglądu ustaRys. 3. Aplikacja JaKK
lono, że aplikacja powinna umożliwiać rejestrację nowych
kont na serwerze XMPP, logowanie do serwera, komunikację tekstową pomiędzy użytkownikami sieci, zarządzanie listą kontaktów oraz narzędzie służące do podglądu wymienianych komunikatów.
Aplikacja została napisana w języku C# z wykorzystaniem platformy Microsoft .NET Framework 2.0 (w
tym biblioteki WindowsForms) oraz środowiska programistycznego MS Visual Studio 2005. Platforma .NET została wybrana do tego projektu ze względu na pełen zestaw klas i metod służących do przetwarzania elementów
języka XML. Ponieważ zaś biblioteki dostępne dla platformy .NET nie posiadają zaimplementowanych metod
służących do transferu plików metodą Socks5 Bytestreams, postanowiono zaimplementować własne klasy do
obsługi połączenia z serwerem XMPP oraz z serwerem pośredniczącym Socks5, wykorzystujące asynchroniczne
metody wysyłania i odbierania danych.
Aplikacja po uruchomieniu i połączeniu z serwerem XMPP dokonuje za pomocą wykrywania usług (ang.
service discovery) sprawdzenia adresu serwera pośredniczącego w sieci, w której się znajduje. Pozwala to na
określenie adresu serwera pośredniczącego bez ingerencji użytkownika. W oknie konfiguracji programu użytkownik może określić dodatkowy serwer pośredniczący. Proces wysyłania pliku w aplikacji JaKK zapoczątkowywany jest poprzez wskazanie przez użytkownika pliku, który ma zostać przesłany. Jeśli w konfiguracji
programu ustawione jest wykrywanie zewnętrznego adresu IP komputera na którym jest uruchomiony, aplikacja
łączy się z zewnętrznym serwerem HTTP, gdzie umieszczony jest prosty skrypt w języku PHP zwracający adres
IP, z którego dokonano połączenia. Po dokonaniu wyboru i akceptacji operacji wysyłana jest do odbiorcy poprzez
protokół XMPP prośba o akceptację transferu wraz z listą serwerów pośredniczących: ustalonego na etapie wykrywania usług, wprowadzonego przez użytkownika aplikacji, zewnętrznego i lokalnego adresu IP komputera na
którym uruchomiona jest aplikacja (jeśli adresy są różne). Następnie aplikacja oczekuje na odpowiedź odbiorcy.
Po przesłaniu przez odbiorcę wykorzystanego przez niego serwera pośredniczącego aplikacja dokonuje sprawdzenia czy adres tego serwera należy do zewnętrznego serwera pośredniczącego czy lokalnego (lub zewnętrznego) adresu komputera nadawcy.
Art. 6 (28-32)
strona 31
W pierwszym przypadku (mediated connection) aplikacja łączy się z zewnętrznym serwerem proxy i
oczekuje na odpowiedź o poprawności połączenia, a następnie wysyła do serwera poprzez protokół XMPP prośbę o aktywację transferu. Po uzyskaniu potwierdzenia aplikacja wysyła plik do serwera pośredniczącego, który
przesyła plik do odbiorcy. W drugim przypadku (direct connection) aplikacja oczekuje na połączenie się odbiorcy
na lokalnym porcie. Po nawiązaniu połączenia plik przesyłany jest bezpośrednio do odbiorcy. Podczas transferu
użytkownik informowany jest o aktualnej prędkości wysyłania pliku oraz czasie, który minął od początku transferu (zob. Rys. 3). Po zakończeniu transferu pliku zamykane jest połączenie z klientem lub serwerem pośredniczącym i aplikacja wyświetla informację o średniej prędkości transferu oraz całkowitym czasie tego procesu.
Proces odbierania pliku uruchamiany jest gdy aplikacja otrzyma od nadawcy prośbę o odbiór pliku i wyświetlane jest okno dialogowe z prośbą o akceptację transferu przez użytkownika. Po zatwierdzeniu aplikacja
łączy się z kolejnymi serwerami pośredniczącymi na liście udostępnionej przez nadawcę. Wersja wykorzystanej
przez nadawcę metody Socks5 Bytestreams jest w tym przypadku nieistotna ponieważ odbiorca pliku musi wykonać te same kroki: połączyć się z serwerem pośredniczącym i oczekiwać na przesłanie przez nadawcę danych.
Podobnie jak w przypadku wysyłania pliku w trakcie transferu aplikacja wyświetla informacje o aktualnej prędkości pobierania pliku oraz czasie, który minął od początku transferu. Po zakończeniu wyświetlana jest informacja o średniej prędkości transferu oraz całkowitym jego czasie.
Badania eksperymentalne wydajności przesyłania plików
Wykonano badanie wydajności transferu pliku w aplikacji JaKK w środowisku testowym: komputer PC1 – Intel Celeron M 1,6 GHz, RAM 1,5 GB DDR2 533 MHz, dysk 60 GB
SATA, karta sieciowa 100 Mb, MS Windows XP SP2; komputer PC2 – procesor: 2x Intel Pentium III 1GHz, pamięć: 512
MB SDRAM 133 MHz, dysk: 40 GB ATA-100, karta sieciowa
100 Mb, system operacyjny: Windows XP SP2; komputer PC3
– procesor: Intel Core2 Duo M 1,66 GHz, pamięć: 2GB DDR2
667 MHz, dysk: 120 GB SATA, karta sieciowa 100 Mb, system
operacyjny: Windows XP SP2.
Testy wykonano pomiędzy dwoma użytkownikami
umiejscowionymi w sieci lokalnej oraz w rozległej sieci Internet. Podczas testów w sieci lokalnej użyto zestawów PC1 i PC2
oraz pliku testowego o rozmiarze 100MB. Do testów w rozległej sieci komputerowej zestawów PC1 i PC3, a plik testowy
miał rozmiar 5MB. W obydwu przypadkach dokonano serii pomiarów dla wysyłania i odbierania plików pomiędzy programami JaKK. W celu określenia wydajności zastosowanych rozwiązań przeprowadzono takie same badania prędkości transferu
pliku pomiędzy klientami znanego komunikatora Psi (http://psiim.org).
Jako pierwsze zostały wykonane pomiary prędkości wysyłania plików pomiędzy programami JaKK w sieci lokalnej.
Do transferu wykorzystywana była metoda direct connection.
Średnia prędkość transferu wyniosła 3982,13 kb/s. Następnie
Rys. 4. Schemat badania eksperymentalnego
Rys. 5. Wyniki badań eksperymentalnych
Art. 6 (28-32)
strona 32
dokonano pomiarów w tej samej konfiguracji dla odbierania pliku. Średnia prędkość transferu określona na podstawie wyników pomiarów wyniosła 3977,78 kb/s.
Porównując wyniki tych pomiarów zauważono, że prędkości pobierania pliku są nieznacznie niższe od
prędkości uzyskiwanych w przypadku wysyłania pliku. Różnicę tę powoduje konieczność zapisywania na dysku
odebranych danych. Operacja zapisu na dysku jest wolniejsza od operacji odczytu i powoduje obniżenie prędkości transferu.
Następnie dokonano pomiarów wysyłania i pobierania plików pomiędzy programami Psi. Średnia prędkość wysyłania pliku przy użyciu tego programu wyniosła 2457,79 kb/s, a średnia prędkość pobierania pliku
wyniosła 2448,79 kb/s. Również w tym wypadku następuje spadek prędkości dla pobierania pliku, spowodowana
procesem zapisu danych na dysku.
Zauważono, że prędkość pobierania i wysyłania pliku przy użyciu programu Psi osiąga wyraźnie niższe
wartości, niż w przypadku gdy obie strony transferu używały aplikacji JaKK. Prędkość transferu była niższa o
około 1500 kb/s, czyli o około 38%.
W kolejnym kroku dokonano pomiarów w rozległej sieci komputerowej w takich samych wariantach jak
dla sieci lokalnej. W tym przypadku nadawca wykorzystywał metodę mediated connection i w wynikach pojawił
się czas oczekiwania na transfer spowodowany koniecznością sprawdzania przez odbiorcę kolejnych adresów
serwerów pośredniczących. W aplikacji JaKK średni zmierzony czas oczekiwania na transfer dla wysyłania pliku
wyniósł 10,8 sekundy, a dla odbierania – 10 sekund. Z kolei dla programu Psi średni czas oczekiwania na wysyłanie pliku wyniósł 31 sekund, a na pobieranie 31,2 sekundy.
Podsumowanie
Protokół XMPP/Jabber jest nowoczesnym i przyszłościowym protokołem komunikacji natychmiastowej.
Ciągłe prace nad jego budową i otwarta dokumentacja powodują, że w świeci komunikatorów internetowych
coraz większą część zajmują klienty sieci Jabber. Nowy komunikator JaKK, opisany w niniejszym referacie, realizuje przesyłanie plików metodą Socks5 Bytestreams, dzięki czemu możliwy jest transfer pliku także pomiędzy
innymi aplikacjami. Dodatkowo możliwe jest przeprowadzenie transferu także w przypadku, gdy obydwie strony
transferu nie mogą nawiązać pomiędzy sobą połączenia bezpośredniego.
Przeprowadzone testy wydajnościowe wykazały, że prędkość pobierania pliku jest nieznacznie niższa, niż
prędkość wysyłania tego samego pliku, ze względu na użycie operacji zapisu. Program JaKK został także porównany eksperymentalnie z programem Psi, popularnym klientem sieci Jabber, opracowywanym od dłuższego czasu przez szereg programistów. Wyniki porównania wykazują, że JaKK jest wyraźnie bardziej wydajny od Psi.
Literatura
[1] Adams D.J., Programming Jabber, O’Reilly Media, Sebastopol 2002
[2] Karneges J., XEP-0047: In-Band Bytestreams, XEP-0047, wersja 1.1 21.11.2006
[3] Miller M., Saint-Andre P., Smith D., XEP-0065: SOCKS5 Bytestreams, XEP-0065, wersja 1.1, 21.11.2006
[4] Saint-Andre, P. Extensible Messaging and Presence Protocol (XMPP): Core, RFC 3920, October 2004
[5] Saint-Andre P., XEP-0066: Out of Band Data, XEP-0066, wersja 1.1 21.11.2006
[6] Shigeoka I., Instant Messaging in Java. The Jabber Protocols, Manning, Greenwich 2002
Art. 7 (33-38)
strona 33
NOWOCZESNE SPOSOBY REKRUTACJI I SELEKCJI JAKO
METODA DOBORU PRACOWNIKÓW NA PRZYKŁADZIE REGIONU
JELENIOGÓRSKIEGO
Katarzyna Huk
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu,
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
Koło Naukowe Zarządzania i Przedsiębiorczości „Meritum”
Wprowadzenie
Obecnie gospodarka oparta na wiedzy jest nowym paradygmatem rozwoju. Bazuje ona
na przewadze wartości niematerialnych nad materialnymi. Aktualnie wartości niematerialne, takie jak kapitał intelektualny, potencjał ludzi stanowią główny zasób przedsiębiorstw. Wymienione aktywa niematerialne wpływają bezpośrednio lub pośrednio na zysk kreowany przez dane przedsiębiorstwo. Wobec nowych wyzwań, jakie stawiane są przed współczesnymi przedsiębiorstwami, firmy starają się dążyć do innowacyjności i wyróżniać się spośród dużej konkurencji. Głównym zasobem, jaki posiada każde przedsiębiorstwo, są ludzie w nim
zatrudnieni. To ludzie kreują wartość dodaną przedsiębiorstwa, a ich potencjał i zaangażowanie mogą świadczyć o „być lub nie być” dla przedsiębiorstwa. Firmy, aby uzyskać przewagę konkurencyjną i zaznaczyć swój
udział w rynku stosują rozległe i nowoczesne metody rekrutacji i selekcji pracowników. Rozbudowane metody pozyskiwania pracowników pozwalają wyłonić najzdolniejszych kandydatów o cechach i kwalifikacjach,
na które zgłasza zapotrzebowanie w danej chwili przedsiębiorstwo. Obecnie na polskim rynku poszukuje się
pracowników młodych i kreatywnych, o dużym potencjale. Podstawową cechą jaką wyróżnia najlepszych
kandydatów jest przedsiębiorczość. Przedsiębiorczość zarówno skłania ludzi do działania na własny rachunek,
poprzez zakładanie własnych firm, jak również sprzyja powstawaniu dobrych menedżerów.
Celem referatu jest zobrazowanie wybranych metod rekrutacji i selekcji występujących zarówno na polskim jak i zagranicznym rynku oraz analiza zastosowania tych metod w dużych przedsiębiorstwach regionu
jeleniogórskiego. Nowoczesne metody rekrutacji i selekcji mają pokazać jak kształtuje się proces wyszukiwania
przedsiębiorczych osób spośród wielu kandydatów poszukujących miejsc pracy.
Rekrutacja i selekcja jako podstawowy etap procesu zarządzania zasobami ludzkimi
Zarządzanie zasobami ludzkimi to strategiczne i spójne podejście do zarządzania najbardziej wartościowymi aktywami organizacji- pracującymi w niej ludźmi, którzy indywidualnie i zbiorowo przyczyniają się do realizacji tych celów.1 Głównym zainteresowaniem zarządzania zasobami ludzkimi są ludzie. Dobrze motywowani
pracownicy stanowią główny zasób i czynnik kreujący zysk przedsiębiorstwa. Zarządzanie zasobami ludzkimi
składa się z kilku etapów obrazujących „przejście” pracownika przez firmę: od zaplanowania stanowiska, wyboru i zatrudnienia kompetentnej osoby, poprzez motywowanie i szkolenie aż po derekrutację, czyli przeniesienie
osoby do innego działu, na inne stanowisko lub zwolnienie z przedsiębiorstwa. Etapy te są bardzo ważne w procesie rozwoju firmy. Dobrze wybrany pracownik będzie częścią przedsiębiorstwa, będzie się z nim utożsamiał, a
dzięki temu będzie działał na korzyść tego przedsiębiorstwa.
1 Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Oficyna ekonomiczna, Kraków 2000, s. 19
Art. 7 (33-38)
strona 34
Problematyka zatrudniania bądź pozyskiwania pracowników lub, ogólnie mówiąc, wchodzenia ludzi do
organizacji doczekała się wielu opracowań w krajowej i zagranicznej literaturze fachowej. Dzięki temu z jednej
strony posiadamy bogatą wiedzę o uwarunkowaniach i metodach skutecznego pozyskiwania pracowników, z
drugiej zaś- występuje wielość terminów bliskoznacznym stosowanych przez poszczególnych autorów. Chodzi o
różne rozumienie takich pojęć jak, rekrutacja, selekcja oraz dobór pracowników. I tak np. termin rekrutacja jest
używany w szerszym znaczeniu- jako cały proces pozyskiwania ludzi świadczących pracę dla organizacji- oraz w
węższym znaczeniu- jako proces przyciągania kandydatów do organizacji, którzy następnie są poddawani selekcji, czyli wyborowi przez odsiew kandydatów nie spełniających określonych wymogów. Selekcja jest wyrazem
bliskoznacznym z pojęciem doboru pracowników, czyli wyborem tych kandydatów, którzy spełniają ustalone
wymogi w najwyższym stopniu. Można więc powiedzieć, że dobór jest terminem o zabarwieniu pozytywnym,
natomiast selekcja negatywnym. Niektórzy autorzy stosują też pojecie doboru w szerszym znaczeniu- na określenie całego procesu pozyskiwania pracowników, którego częściami są zarówno rekrutacja, jak i selekcja.2
Ogólnie można wyróżnić dwa główne źródła pozyskiwania pracowników, a mianowicie wewnętrzny
rynek pracy i zewnętrzny rynek pracy. Pozyskiwanie kandydatów do objęcia wakujących stanowisk pracy z
wewnętrznego rynku pracy oznacza kierowanie określonych ofert pracy do już zatrudnionych pracowników. Pozyskiwanie kandydatów do pracy z zewnętrznego rynku pracy oznacza kierowanie ofert pracy na zewnątrz danej
organizacji.3
Ogólnym celem procesu rekrutacji i selekcji powinno być zapewnienie- przy jak najniższych kosztach- odpowiedniej liczby pracowników zaspokajających potrzeby przedsiębiorstwa w zakresie zasobów ludzkich.4 Na etapie
rekrutacji dobór pracowników może odbywać się poprzez: bazy i spisy danych posiadanych przez firmy, ogłoszenia
w prasie, Internecie, radiu, poszukiwanie bezpośrednie, analiza grafologiczna. Selekcja jest kolejnym etapem,
w której następuje wybór spośród rekrutowanych pracowników, osób o wymaganych kompetencjach i umiejętnościach. Możemy wyróżnić następujące metody selekcji: różnego rodzaju testy (psychologiczne, inteligencji,
umiejętności, merytoryczne),rozmowa kwalifikacyjna, wywiad, assessment center, analiza CV.
Nowoczesne metody rekrutacji i selekcji
Obecnie istnieje wzrost wartości nowoczesnych metod rekrutacji i selekcji na rzecz standardowych. Jest
to spowodowane rozwijającą się gospodarka, a co za tym idzie, rozwojem przedsiębiorstw. W dobie rozwoju
standardowe metody stały się niewystarczające wobec rosnących wymagań pracodawców i pracowników. Obecnie w procesie rekrutacji i selekcji zauważyć można standardowe metody doboru pracowników wzbogacone
nowoczesnymi, które podnoszą efekty pozyskiwania personelu. Poniżej zaprezentowano wybrane metody rekrutacji i selekcji:
Analiza grafologiczna
Analiza grafologiczna jest jednym z narzędzi wykorzystywanym w badaniach struktury osobowości. Stosowana na potrzeby rekrutacji i selekcji pracowników, umożliwia identyfikację, ujawnia ich cechy psychofizyczne przydatne w danym zawodzie lub na danym stanowisku. Pismo odręczne człowieka jest projekcją jego osobowości- graficznym odwzorowaniem jego uwarunkowań psychofizycznych. Charakter pisma mówi o człowieku
wszystko to, co jest w nim najistotniejsze – zawiera bowiem kwintesencję jego osobowości. 5
2 Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 133
3 Tamże, s. 136
4 Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, wyd.cyt., s. 311
5 Małachowski A., Wiatrowska A., Rekrutacja i selekcja pracowników metodami analizy grafologicznej, „Ekonomika i
organizacja przedsiębiorstwa”, Nr 8/2007, s. 73
Art. 7 (33-38)
strona 35
Proces analizy grafologicznej przebiega następująco: kandydat ubiegający się o stanowisko pisze CV lub
list motywacyjny odręcznie (najlepiej na czystym, niekratkowanym papierze).Teksty pisma odręcznego podawane są analizie. Zespół rekrutacyjny, dysponując analizą grafologiczną, sporządzoną przez wykwalifikowanych
grafologów, posiada już określony obraz, zarys osobowości kandydata.6
E- rekrutacja
Wśród instrumentów rekrutacji na znaczeniu zyskują media interaktywne, zwłaszcza Internet. Jak wynika z badań przeprowadzonych na zlecenie Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, E- rekrutację stosuje już ponad
80% przedsiębiorstw w Polsce.7 E- rekrutacja jest procesem, w którym pracodawcy wyszukują potencjalnych
pracowników za pomocą Internetu. Jest to bardzo pożyteczna metoda, ze względu na szybkość, niski koszt jak
i mniejszą pracochłonność. Według badań ACNilsen, 85% korzystających z Internetu Polaków w wieku 25-40
lat szuka pracy w Internecie. Z analizy tej wynika, iż e- rekrutacją jest obecnie najlepszą formą zamieszczania
ofert pracy, lepszą niż prasa, biura pracy czy ogłoszenia. Dzięki tej metodzie pracodawca może dokonać wstępnej
selekcji pracowników jak i dotrzeć do większej grupy kandydatów niskim kosztem.
Assessment center
Assessment center jest metodą pokazującą indywidualne umiejętności i zdolności kandydatów. Metoda ta
składa się z zestawu ćwiczeń do których należą między innymi: prezentacja, dyskusja grupowa, case study, odgrywanie ról, wykonywanie różnych zadań w zespołach oraz „koszyk dokumentów”. Dzięki tej metodzie, można
sprawdzić czy kandydat posiada zdolności kierownicze, umiejętności współdziałania i pracy w grupie, poziom
radzenia sobie ze stresem oraz czy jest kreatywną osobą. Niestety w użyciu tej metody mogą także wystąpić
błędy. Błędem takim może być ocenianie zdolności kierowniczych za pomocą dyskusji grupowej. Osoba która
została oceniona w toku dyskusji jako osoba z predyspozycjami do kierowania, może osiągnąć ten wynik dzięki
umiejętności łatwego nawiązywania kontaktów lub być dobrym mówcą.
Przykładem metody assessment center w procesie rekrutacji, jest podział kandydatów na poszczególne
grupy oraz przydzielenie im zadania do wykonania. Kandydaci mają wykonać kukiełkę mając do dyspozycji
mało narzędzi i materiałów, np. nożyczki, ziemniaka, chusteczkę, wycinanki i mazaka. W zadaniu tym wykorzystywana jest kreatywność zespołu, zauważyć także można który z kandydatów ma najwięcej niekonwencjonalnych pomysłów. Ponadto w zespołach tych wyróżnić można osobę która sprawuje kontrolę nad zespołem i jego
pracą. Wyróżnia się tutaj więc osoba charyzmatyczna o zdolnościach przywódczych. Dodatkowo grupa przedstawia swój projekt, w tym zadaniu możemy wyróżnić dobrego mówcę, osobę która radzi sobie dobrze ze stresem
w wystąpieniach publicznych a także nawiązuje dobry kontakt ze słuchaczami.
Testy psychologiczne
Testy tego typu powinny być przeprowadzane przez psychologa. W dzisiejszych realiach testy psychologiczne są w większości standaryzowane i przeprowadzane przez osobę zajmująca się profesjonalnie rekrutacją,
nie koniecznie o wykształceniu psychologicznym. Jeżeli rekrutacja za pomocą testów psychologicznych jest
prawidłowo przeprowadzona, może przynieść bardzo dobre rezultaty w postaci oceny predyspozycji danego
pracownika.
6 Tamże, s. 74
7 Tokarz A., E-rekrutacja jako innowacyjna forma poszukiwania pracowników do mikroprzedsiębiorstw turystycznych,
Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, Nr specjalny/2007, s. 91
Art. 7 (33-38)
Testy merytoryczne
strona 36
Testy merytoryczne dotyczą konkretnej wiedzy, odnoszącej się do danego stanowiska pracy. Są one najczęściej przygotowywane przez ekspertów z danej dziedziny. Starając się np. o stanowisko księgowego możemy
spodziewać się pytań z rachunkowości i prawa podatkowego.
Testy manualne
Testy manualne dotyczą zdolności jakie dany kandydat oferuje przyszłemu pracodawcy. Celem tych testów jest sprawdzenie wiarygodności informacji deklarowanych przez kandydata. Podczas testów manualnych
potencjalny pracownik jest proszony o wykonanie danej czynności przypisanej danemu stanowisku o które się
ubiega.
Przebieg procesu badawczego dotyczącego rekrutacji i selekcji w przedsiębiorstwach X,Y,Z
regionu jeleniogórskiego
Region jeleniogórski jest regionem prężnie rozwijającym się pod względem ilości przedsiębiorstw produkcyjnych. Z roku na rok na terenie Jeleniej Góry rośnie liczba zakładanych przedsiębiorstw zarówno należących do sektora małych i średnich przedsiębiorstwa jak i dużych przedsiębiorstw.
Nowoczesne metody rekrutacji stosowane są w przeważającej większości w dużych przedsiębiorstwach.
Można przyjąć, iż jest to uwarunkowane tym, że w przedsiębiorstwach małych i średnich jest niewielkie zapotrzebowanie na pracowników, stąd też kandydaci nie muszą charakteryzować się specjalnymi, indywidualnymi
cechami osobowościowymi. W małych przedsiębiorstwach rotacja pracowników jest mniejsza niż w dużych
firmach, jest to zależne od wielkości przedsiębiorstwa, w rozumieniu ilości zatrudnianych pracowników.
Zaznaczyć należy, iż w dużych przebadanych przedsiębiorstwach produkcyjnych średnie zapotrzebowanie na pracowników, w regionie jeleniogórskim, to około 20 pracowników w pionie produkcyjnym oraz około 2
osoby w pionie administracyjnym (na miesiąc). Duża rotacja pracowników w dużych przedsiębiorstwach spowodowała wytypowanie w dziale personalnym osoby odpowiedzialnej za rekrutację. Tej wielkości przedsiębiorstwa
na ogół nie zatrudniają firm outsourcingowych, zajmujących się rekrutacją i selekcją, jest to spowodowane wysokimi kosztami tego typu rekrutacji. Bardziej ekonomiczne z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest wytypowanie
osoby do spraw rekrutacji wewnątrz przedsiębiorstwa.
Wśród dużych przedsiębiorstw regionu jeleniogórskiego losowo wybrano 3, które następnie przebadano
pod względem stosowanych nowoczesnych metod rekrutacji i selekcji za pośrednictwem wywiadu. Wywiad jest
to bardzo elastyczna metoda, która nie ogranicza zadawanych pytań, to też do tego typu badania była odpowiednia
ze względu na elastyczność stosowanych metod w procesie doboru personelu. Pozwoliła także badaczowi dotrzeć
do istotnych szczegółów. Wyniki z przeprowadzonych badań przedstawia tabela poniżej (tab.1).
Art. 7 (33-38)
strona 37
Tab. 1 Procesy rekrutacji i selekcji stosowane przez przebadane przedsiębiorstwa
Badane
przedsiębiorstwo
Proces rekrutacji i selekcji stosowany przez dane przedsiębiorstwo
Przedsiębiorstwo X
Pion produkcyjny:
1. Oceny nadesłanego formularza
zgłoszeniowego lub Listu
Motywacyjnego
i Życiorysu Zawodowego (CV);
2. Udział w testach praktycznych
(Assesment Center)
3. Rozmowy Kwalifikacyjnej
Przedsiębiorstwo Y
Pion produkcyjny:
Pion administracyjny:
1.Analiza CV
1. Analiza CV
2. Test pisemny i manualny 2. Testy psychologiczne
(różnicowane od
stanowiska)
Przedsiębiorstwo Z
Analiza CV, rozmowa kwalifikacyjna
Stanowiska Specjalisty lub Inżyniera:
1. Ocena nadesłanego Listu Motywacyjnego
i Życiorysu Zawodowego (CV), selekcja
aplikacji i wstępne rozmowy kwalifikacyjne
przeprowadzane przez firmę konsultingową;
2.Testy teoretyczne i praktyczne (Assesment
Center) również przeprowadzanych przez firmę
konsultingową;
3. Rozmowy Kwalifikacyjnej
Rekrutacja wewnętrzna:
Assessment center
Źródło: opracowanie własne
Wśród dużych przedsiębiorstw regionu jeleniogórskiego, można zauważyć dużą różnorodność wykorzystywanych metod. Badane przedsiębiorstwa stosują różne metody, w zależności od typu pracowników jakich
potrzebują, tzn. inne metody są stosowane przy poszukiwaniu pracowników produkcyjnych, inne przy naborze
pracowników administracyjnych, a jeszcze inne w awansie pracowników wewnątrz przedsiębiorstwa. Większość
firm stosuje mieszane metody rekrutacji i selekcji, wśród których występują nowoczesne sposoby doboru pracowników. Niestety w grupie dużych przedsiębiorstw znajdują się także firmy które nabór pracowników opierają
tylko na analizie CV i rozmowie kwalifikacyjnej, co może nie dać pełnego obrazu zdolności i umiejętności jakie
posiada dany kandydat.
Zakończenie
Metody doboru pracowników są obecnie szeroko opisywane w literaturze, w praktyce ich stosowane
wygląda różnie. Przedsiębiorstwa (zwłaszcza duże) coraz częściej chcąc pozyskać wartościowego i odpowiedniego kandydata stosują wyszukane metody rekrutacji i selekcji. W dobie rozwoju innowacyjnego przedsiębiorstwa kapitał ludzki staje się podstawowym zasobem. Coraz częściej kompetencje i umiejętności kadry postrzegane są jako czynnik rozwoju i sukcesu firmy. Można powiedzieć, iż rozwój pracowników jest współzależny
z rozwojem przedsiębiorstwa, dlatego przedsiębiorczy pracownik jest obecnie na „wagę złota”. Firmy coraz
częściej doceniają swój kapitał i wartości niematerialne jakie kreuje czynnik ludzki, a tym samym dążą do pozyskania najlepszych pracowników na rynku. Wyłonieniu najzdolniejszych pracowników o odpowiednich
predyspozycjach, wśród dużej liczby kandydatów służą nowoczesne metody rekrutacji i selekcji. W regionie
jeleniogórskim nowoczesne metody rekrutacji i selekcja stosowane są przez znaczną część przedsiębiorstw,
a przez inne są wdrażane. Niestety wśród pracodawców Jeleniej Góry pozostają przedsiębiorstwa obojętne na narzędzia i metody pomagające pozyskać dobrych i przydatnych pracowników. Analiza CV i bezpośrednia rozmo-
Art. 7 (33-38)
strona 38
wa kwalifikacyjna mogą w większości przypadków okazać się mało efektywne, ponieważ pracownik może zafałszować swoje umiejętności, dostać pracę nie odpowiadającą swoim predyspozycjom lub być niedocenionym. W
obecnych czasach przedsiębiorstwa powinny być kreatywne i szybko przystosowywać się do zmieniających się
warunków na rynku, a temu służyć ma czynnik ludzki pracujący na wizerunek i wartość firmy.
Literatura
Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Oficyna ekonomiczna, Kraków 2000
Małachowski A., Wiatrowska A., Rekrutacja i selekcja pracowników metodami analizy grafologicznej,
„Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa”, Nr 8/2007
Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007
Tokarz A., E-rekrutacja jako innowacyjna forma poszukiwania pracowników do mikroprzedsiębiorstw
turystycznych, „Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa”, Nr specjalny/2007
Art. 8 (39-43)
strona 39
ANALIZA BARIER I TENDENCJI W ROZWOJU HANDLU POLSKI
Z ROSJĄ PO WEJŚCIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ
Marzena Jaroszewska
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
Wprowadzenie
Rosja jest ważnym partnerem Polski zarówno, jako suwerennego państwa a także, jako członka Unii
Europejskiej. Bardzo ważne, zatem są wzajemne stosunki handlowe. Warto przeanalizować to jak kształtowały
się obroty handlu między Polską a Rosją w podziale na okres przed akcesją Polski do Unii Europejskiej (Wykres
1), a jak po wejściu Polski w struktury Unii (Wykres 2). Podjęta analiza obejmuje okres od 1 maja 2004 roku,
czyli po akcesji Polski do Unii Europejskiej do roku 2006.
Celem pracy jest przedstawienie zagadnienia rozwoju handlu miedzy Polską i Rosja. Szczegółowo zostały
przedstawione bariery występujące w tym handlu a także tendencje jego dalszego rozwoju.
Analiza statystyczna obrotów Polski z Rosją w latach 1993 - 2006
Z Wykresu 1 wynika, że w latach 1993 – 2003 w wymianie handlowej Polski z Rosją wartość importu z
Rosji rosła szybciej niż wartość polskiego eksportu do Rosji. Przełożyło się to na rosnące ujemne saldo. W roku
2003 wartość ujemnego salda w handlu z Rosją wyniosła 3702381 tys. dol. USA. Po wejściu Polski do Unii
Europejskiej 1 – ego maja 2004 roku ta tendencja nie uległa zmianie.
Wykres 1 Obroty handlu Polski z Rosja w latach 1993 – 2003, (tys. dol. USA)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Art. 8 (39-43)
strona 40
Wykres 2 pokazuje jak stosunki handlowe Polski z Rosja kształtowały się po tym jak Polska stała się
członkiem Unii Europejskiej. Mianowicie, w latach 2004 – 2006 nadal pogłębiało się saldo ujemne, osiągając w
2006 roku wartość 7433915 tys. dol. USA. Nie zmienia to faktu, że w 2004 roku nastąpiło znaczące przyspieszenie
polskiego eksportu do Rosji (o 88% w stosunku do roku poprzedniego), co było wynikiem m. in. wzrostu
konkurencyjności polskich towarów rolno – spożywczych kierowanych na rynek rosyjski w wyniku zastosowania
dozwolonego w Unii subwencjonowania ich eksportu. Ponadto zrezygnowano z pośredniego eksportu towarów
rolno – spożywczych przez Litwę i Łotwę, a zaczęto je sprzedawać bezpośrednio na rynek rosyjski. Akcesja
wpłynęła także na ożywienie importu z Rosji. Import surowców energetycznych wzrósł z poziomu 105 mln dol.
USA do poziomu 500 mln dol. USA średniomiesięcznie.1
Wykres 2 Obroty handlu Polski z Rosja w latach 2004 - 2006, (tys. dol. USA)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Analiza barier w kontaktach handlowych Polski z Rosją
Przechodząc do analizy barier utrudniających polsko – rosyjską wymianę handlową i wpływających na
jej charakter i intensywność można dokonać podziału barier na obiektywne i subiektywne. Bariery obiektywne
obejmują bariery prawno - traktatowe takie, jak np. certyfikacja, standaryzacja, oraz bariery rzeczowe np. brak
osłon i ubezpieczeń, niedostatki infra jskich przedsiębiorstw zalicza się brak wiedzy o Rosji, o obowiązujących
tam przepisach prawnych, zwyczajach handlowych. Ponadto często polscy biznesmeni szukają rynków zbytu
tylko w dużych ośrodkach Rosji a pomijają zupełnie inne regiony. Polskich biznesmenów często charakteryzuje
także myślenie w kategoriach szybkiego zysku, traktowanie partnera ze Wschodu, jako mniej wymagającego od
partnera z Zachodu, brak konsekwencji i systematyczności w kontaktowaniu się z rosyjskim partnerem. Nadal
1 Raport Ministerstwa Gospodarki i Pracy, Polska 2005. Raport o stanie handlu zagranicznego, Warszawa 2005, s. 44 - 45 Art. 8 (39-43)
strona 41
rynek rosyjski wydaje się być rynkiem obarczonym dużym ryzykiem. Tego typu bariery występują także w Rosji.
Zalicza się tu m.in. obowiązujące w Rosji zasady zamówień publicznych, które preferują podmioty krajowe w
ramach uczestnictwa w procedurach przetargowych, regulacje dotyczące ochrony własności intelektualnej nie
zabezpieczają pełnej egzekucji norm prawnych ze strony organów państwowych, obowiązujący w Rosji system
rachunkowości, który nie jest zgodny z normami europejskimi, przez co występują problemy w porównywaniu
wyników przedsiębiorstw, zasady wydawania pozwolenia na pracę na terytorium Rosji tworzą ograniczenia w
zakresie zatrudnienia na jej terytorium. Problemem jest także nadal istniejąca w Rosji szara strefa i zjawisko
kryminalizacji w gospodarce rosyjskiej, słabość systemu bankowego w Rosji i rozliczeń z Polską, antyimportowa
polityka Rosji, działalność nacjonalistów w Rosji, oligarchie finansowo - przemysłowe w Rosji, jak również
zła infrastruktura na polsko - rosyjskich przejściach granicznych.2 Dodatkowym utrudnieniem dla polskich
przedsiębiorstw w dostępie do rynku rosyjskiego jest drogi proces certyfikacji produktów. Certyfikat zgodności
GOST R jest podstawowym dokumentem wymaganym przy eksporcie na teren Federacji Rosyjskiej określonych
grup towarowych, a jego zdobycie przez polskich eksporterów jest dla nich szansą na większą penetrację
rosyjskiego rynku.3 Niekorzystna dla polskich firm jest także rosyjska taryfa celna, która uwzględnia tzw.
składową specyficzną wyrażoną w postaci EUR / jednostka towaru. Taka stawka celna powoduje, że stosunkowo
tanie polskie towary stają się niekonkurencyjne w stosunku do towarów rosyjskich.4
Analiza tendencji w rozwoju kontaktów handlowych Polski z Rosją
Mimo licznych barier daje się jednak zauważyć pozytywne tendencje w rozwoju polsko – rosyjskich
stosunków handlowych. Obiecujące są zwłaszcza korzystne zjawiska obserwowane w polskiej oraz rosyjskiej
gospodarce.
Polska gospodarka charakteryzuje się obecnie wzrostem PKB. Do dobrych wyników na tym polu przyczynił
się duży wzrost inwestycji, eksportu oraz poziomu produkcji przemysłowej.5 Szybsze tempo wzrostu płac
realnych, poprawa rynku pracy i niskie oprocentowanie przyczyniają się do stymulacji konsumpcji i inwestycji
w latach. Te pozytywne zjawiska obserwowane w Polskiej gospodarce dobrze rokują dla rozwoju stosunków
handlowych z Rosją. Nasz rynek staje się bardziej chłonny, a przedsiębiorcy szukają możliwości nawiązywania
nowych kontaktów handlowych.6
Obiecujące są także analizy rosyjskiej gospodarki, według których będzie następował szybki, aczkolwiek
nieco wolniejszy niż dotychczas rozwój gospodarczy Rosji, a co za tym idzie będzie rósł popyt wewnętrzny
na towary o charakterze rynkowym. W rozwijającej się rosyjskiej gospodarce wytworzyła się luka podażowo
- popytowa, w wyniku nienadążania produkcji krajowej za rosnącym popytem wewnętrznym. Dodatkowo
występuje realna aprecjacją rubla oraz inflacja, która ma ciągle wymiar dwucyfrowy. Oba te czynniki działają
proimportowo, inflacja pogarszając konkurencyjność produkcji krajowej wobec towarów z importu, aprecjacja
poprzez „tanienie” importu.7 Szansą dla polskich przedsiębiorstw są pojawiające się w Rosji nowe nisze popytowe
i nowe możliwości rozwoju współpracy gospodarczej. Do sektorów, które są perspektywiczne dla polskiego
eksportu na rynku rosyjskim zalicza się m.in. przemysł lekki, sektor artykułów rolno – spożywczych, sprzętu
2 Wróblewski M. Praca Doktorska, Współpraca gospodarcza Polski z Rosją w latach 90, Wrocław 1999
3 Polsko – Rosyjski Portal Współpracy Gospodarczej, http://info.ewm1.pl/?id=16, 10.04.2008
4 Gębski P. Federacja Rosyjska - przewodnik dla przedsiębiorców, Warszawa 2006, s. 222
5 Serwis Informacyjny Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, http://www.paiz.gov.pl/
index/?id=74306eef5860833e2e47ff169a73b45b, 12. 04. 2008
6 Serwis Informacyjny Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, http://www.paiz.gov.pl/index/index.
php?id=ec47a5de1ebd60f559fee4afd739d59b, 21.11.2007
7 Wydział Ekonomiczno - Handlowy Ambasady RP w Moskwie, Przegląd gospodarczo – rynkowy, Biuletyn ekonomiczny nr
4/ 2005, s. 39
Art. 8 (39-43)
strona 42
gospodarstwa domowego, materiały budowlane i wykończeniowe, maszyny i urządzenia, usługi budowlane.8
Rosnący w Rosji popyt zarówno inwestycyjny jak i konsumpcyjny stwarza szanse dla polskich towarów, ale
ważna staje się też wymiana usług. Polska ma szansę rozwijać eksport usług budowlanych, spedycyjno –
transportowych, oraz tranzytowych, związanych na przykład z budową i eksploatacją rurociągów, a także usług
informatycznych, prawnych, finansowych, ubezpieczeniowych. Pozytywne tendencje dają się zauważyć także we
wzajemnej wymianie usług turystycznych, finansowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, rekreacyjnych.9
Jedną z możliwości intensyfikowania współpracy Polski z Rosją jest tworzenie strategicznych związków
miedzy przedsiębiorstwami działającymi na terenie obu państw, zgodnie z zasadami koncepcji zintegrowanych
łańcuchów dostaw. Jest to ważne ze względu na dokonujący się proces globalizacji działalności gospodarczej
i rosnącą konkurencję. Szansą dla przedsiębiorstw działających w tych zmieniających się warunkach jest
umiędzynarodawianie rynków zbytu i zaopatrzenia, oraz podejmowanie wspólnych działań w celu konkurowana
z przedsiębiorstwami, które tworzą łańcuch dostaw – od wydobycia surowców do etapu ostatecznych klientów
w skali międzynarodowej. Przedsiębiorstwa wydobywcze, przetwórcze, handlowe dzięki integrowaniu swoich
systemów logistycznych oraz koordynowaniu swoich działań mogą kreować nową wartość i dzięki temu
uzyskiwać przewagę konkurencyjną. Podstawowym warunkiem takiego integrowania łańcuchów dostaw jest
partnerstwo logistyczne, rozumiane, jako tworzenie długotrwałej współpracy między dostawcami, odbiorcami i
firmami logistycznymi, na zasadach zaufania, podziału ryzyka i korzyści, prowadzącej do dodatkowych efektów
synergicznych i przewagi konkurencyjnej wszystkich jego ogniw.10
W kształtowaniu partnerskich stosunków w łańcuchach dostaw między Polską i Rosja występują jednak
bariery, takie jak np. mała stabilność i złożoność przepisów regulujących handel zagraniczny, znaczny stopień
monopolizacji międzynarodowych usług teleinformatycznych, brak zaufania do partnerów, braki w zakresie
infrastruktury transportowo – magazynowej, niedorozwój kanałów dystrybucji.11
Prof. dr hab. Zbigniew Madej w swojej publikacji pt. „Czy zbliżenie miedzy Zachodem a Rosją wpłynie
na ożywienie polskich kontaktów gospodarczych z partnerami wschodnimi” zwrócił uwagę na fakty, które są
ważne dla intensyfikowania współpracy między polskimi a rosyjskimi przedsiębiorstwami. Mianowicie zwrócił
On uwagę na to, że Polska ma szanse na stanie się trwałym eksporterem artykułów rolno – spożywczych do Rosji,
ze względu na to w Polsce powinno istnieć wsparcie dla działalności rolniczej. Ponadto należy wykorzystywać
korzystne położenie naszego kraju, przez który biegną ważne połączenia kolejowe, drogowe, telekomunikacyjne,
oraz rurociągi. Profesor ponadto nadmienia o potrzebie wielu inwestycji rekonstrukcji technicznych w państwach
Europy Wschodniej także Rosji. Są szanse na takie inwestycje m.in. w statkach morskich, sprzęcie elektronicznym
i powinny one zostać wykorzystane przez polskie przedsiębiorstwa.12
Podsumowanie
W horyzoncie czasowym przebiegu procesów gospodarczych, takich jak proces transformacji polskiej
gospodarki, czy cykli koniunkturalnych okres członkowstwa Polski w Unii jest jeszcze relatywnie krótki dla
miarodajnej oceny wpływu akcesji. Trudno jest jeszcze dokonać oceny członkowstwa Polski w Unii i jego wpływu
8 Biuletyn Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie, 1/2007, s. 20
9 Madej Z. (red.), Powiązania gospodarcze Polski z partnerami wschodnimi ma tle integracji z Unią Europejską, Wyższa
Szkoła Zarządzania w Warszawie, Warszawa 2002, s. 54 - 55
10 Kiełczewski S. Olszewska B. (red.) Rozwój gospodarki polskiej i rosyjskiej. Stan i perspektywy, AE Wrocław, Wrocław
2002, s. 101
11 Tamże, s. 102 - 104
12 Z. Madej (red.), Powiązania gospodarcze Polski z partnerami wschodnimi na tle integracji z Unią Europejską, op. cit., s.
15 - 17
Art. 8 (39-43)
strona 43
na gospodarkę, otoczenie, stosunki z zagranicą. Jeszcze trudniej jest określić kierunki zmian i tendencji na bliższą
i dalszą przyszłość, jednak zgodnie z wynikami przeprowadzonej analizy w przypadku wymiany handlowej Polski
z Rosją można stwierdzić, że stosunki z Rosja nie należały i nie należą do łatwych. Ważne jest, więc prowadzenie
spójnej polityki wschodniej, dążenie obu stron do eliminowania wykazanych w analizie barier we wzajemnych
stosunkach. Ponadto należy uświadomić sobie to, że istnieje obecnie wiele wykazanych w badaniu pozytywnych
tendencji i należy wykorzystać istniejące szanse dla intensyfikowania współpracy handlowej Polski z Rosją.
Literatura
1. Biuletyn Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie, nr 1/2007, Moskwa 2007
2. Gębski P. Federacja Rosyjska - przewodnik dla przedsiębiorców, wydanie czwarte poszerzone, Warszawa
2006
3. Kaszub K, Wydymus S. Handel międzynarodowy a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Zarządzania w Rzeszowie, Kraków – Rzeszów 2006
4. Kiełczewski S. Olszewska B. (red.), Rozwój gospodarki polskiej i rosyjskiej. Stan i perspektywy, AE Wrocław,
Wrocław 2002
5. Madej Z. (red.) Powiązania gospodarcze Polski z partnerami wschodnim na tle integracji z Unią Europejską,
Wyższa Szkoła Zarządzania w Warszawie, Warszawa 2002
6. Ministerstwo Gospodarki, Polska 2007 Raport o stanie handlu zagranicznego, Warszawa 2007
7. Polsko – Rosyjski Portal Współpracy Gospodarczej,
8. http://info.ewm1.pl/?id=16
9. Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2007, GUS, Warszawa 2007
10.Rocznik Statystyki Międzynarodowej 2006, GUS, Warszawa 2006 11. Serwis Informacyjny Ambasady Rzeczpospolitej w Moskwie
12.http://www.polweh.ru/pl-spis/indexp.shtml 13.Serwis Informacyjny Ministerstwa Gospodarki,
14.http://www.mg.gov.pl/Wiadomosci/ARCHIWUM
15.Serwis Informacyjny Ministerstwa Gospodarki, 16.http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/2556BC8A-2D6D-473D-AFF6-7E1A6ABE7798/40463/
Uniapotrzechlatach3.pdf
17.Serwis Informacyjny Polskiej Agencji Informacji I Inwestycji Zagranicznych,
18.http://www.paiz.gov.pl/index/index.php?id=ec47a5de1ebd60f559fee4afd739d59b
19.Wróblewski M. Praca Doktorska, Współpraca gospodarcza Polski z Rosją w latach 90, AE we Wrocławiu,
Wrocław 10. 06. 1999
20.Wydział Ekonomiczno - Handlowy Ambasady RP w Moskwie, Przegląd gospodarczo – rynkowy, Biuletyn
ekonomiczny nr 4/ 2005, Moskwa 2005
Art. 9 (44-48)
strona 44
POLITICKÝ PROCES EMIL WEILAND A SPOL. KAUZA MIROSLAV
EMINGER
KATEŘINA JOKLOVÁ
TECHNICKÁ UNIVERZITA V LIBERCI
1. ÚVOD
Politické procesy se staly po únorovém převratu v roce 1948 nedílnou součástí nového politického
systému. Perzekuce měla stabilizovat nový politický systém, odstranit skutečné i domnělé odpůrce režimu a
vyvolat ve společnosti atmosféru strachu. Změny, ke kterým došlo, poznamenaly na několik desetiletí život
každého člověka.
Cílem této práce je postihnout osud Miroslava Emingera, který byl odsouzen v jednom z okrajových
procesů navazujících na kauzu Milada Horáková a spol., který proběhl v Liberci v roce 1950. Milada Horáková
byla odsouzena k trestu smrti za vlastizradu. Byla popravena 27. června 1950 v Pankrácké věznici. Jako reakce
na tuto událost začaly po celé republice soudy s představiteli nekomunistických politických stran.1
2. POLITICKÝ PROCES EMIL WEILAND A SPOL.2
Jeden z nejvýznamnějších okrajových procesů se konal v Liberci. Šlo o monstrproces, který je znám jako
proces Emil Weiland a spol.3 Proces se konal od 18. do 21. července 1950 v sále PKO Lidových sadech. V čele
soudu byl předseda Karel Trudák, jeden z nejvýznamnějších soudců působících v 50. letech. Státní prokuraturu
zastupovali Pavel Barbaš a František Janda. Obviněno bylo 16 osob (2 ženy, 14 mužů), které tisk charakterizoval
jako nepřátelé socialistického zřízení.4
Státní soud v Praze rozhodl, že všichni obvinění spáchali trestný čin velezrady.5 Kromě Antonie Svobodové byli všichni vinni zločinem vyzvědačství.6 Bohuslav Houfek byl usvědčen ze zločinu vraždy.7 Bedřich Judytka, Jan
Přibyl a Antonín Hošna spáchali trestný čin napomáhání k vraždě.8 Poslední čtyři jmenovaní byli také usvědčeni
ze zločinu loupeže, na které se podílel Bedřich Macek. 9
Padly dva rozsudky smrti pro Bedřicha Judytku a Bohuslava Houfka. Jan Přibyl, Antonín Hošna, Bedřich
Macek, Jaroslav Štadtherr a Emil Weiland byli odsouzeni k trestu odnětí svobody na doživotí. Další tresty odnětí
svobody se pohybovaly od l5 do 25 let. Obžalovaným byli uloženy také peněžní tresty ve výší od 10 000 do
150 000 Kčs. Byli zbaveni čestných práv občanských na 10 let a byl jim zkonfiskován majetek.10
1 Více k procesu s Miladou Horákovou a spol. např. Kaplan Karel Největší politický proces M. Horáková a spol., Praha 1995.
2 Více k procesu Emil Weiland a spol. Kočová Kateřina, Paměť Liberecka I. – Příběh Růženy Koškové – Krásné. In: Fontes
Nissae. Prameny Nisy nebo Kateřina Joklová, Politické procesy 50. let – kauza Emil Weiland a spol.. Diplomová práce, Liberec 2008.
3 Někdy je tento proces nazýván také Weiland a spol., Kolín, Weiland, Judytka a spol.
4 Stráž Severu, 23. 7. 1950 – „Na lavici obžalovaných končí neslavně zbytky reakčních sil československé buržoazie.
Rozsudky nad velezrádnou a vyzvědačskou skupinou Kolín, Weiland, Judytka a spol.“ s. 3.
5 § 1 odst. 2 (odst. 1 lit. c), odst. 3 lit. b) zák. č. 231/48 Sb.
6 § 5 odst. 1. zák. č. 231/48 Sb.
7 § 134, 135 č. 1 a 3. trestního zákona.
8 § 5, 134, 135, č. 1 a 3. trestního zákona.
9 § 5, 190, 192, 193 trestního zákona.
10 Spis státního prokurátora PST 1 994-50.
Art. 9 (44-48)
strona 45
3. KAUZA MIROSLAV EMINGER
3.1 Stručný životopis11
Miroslav Eminger se narodil 16. února 1919 v Gorne Orechovici v Bulharsku. Otec Josef Eminger pracoval
jako inženýr chemie. Matka Sýka rozená Cetrová byla žena v domácnosti. Oba bydleli v době procesu ve Stříbrné
Skalici v okrese Český Brod. Měl bratra Zlatka, který pracoval jako úředník a bydlel v Cerhenici v okresu Kolín.
V roce 1945 se oženil s Zdeňkou Dubickou. Děti neměli. Manželka pracovala jako úřednice v Českém vlnařském
závodě v Liberci.
Vystudoval čtyři třídy obecné školy a následně nastoupil na reálku, kde strávil sedm let. Tuto školu ukončil
maturitní zkouškou a dodělal si kurz na obchodní akademii. Získal tak odborné vzdělání jako úředník rýsovač.
V roce 1937 nastoupil na vojnu, kde působil jako poručík u 29. pluku v Jindřichově Hradci. Po ukončení vojny
v roce 1939 začal studovat vysokou školu. Jeho studium bylo ukončeno uzavřením vysokých škol v roce 1939.
V době druhé světové války byla celá rodina zapojena v odbojové činnosti. Podle výpovědi Zdeny
Emingerové byl strýc jejího manžela Jaroslav Eminger ve spojení s prezidentem Edvardem Benešem. Rodina
vlastnila vysílačku, pomocí které předávala zprávy do zahraničí. Zdena Emingerovi se o jejich činnosti dozvěděla
až po skončení války.
V době zatčení byl Miroslav Eminger zaměstnán jako úředník v prodejně Československého hutního
národního podniku. Od roku 1945 byl členem Československé stany lidové.12
3.2 Zatčení, obžaloba, rozsudek
Miroslav Eminger byl zatčen 19. prosince 1949 v půl třetí odpoledne v Liberci. Následně byl převezen
do Liberecké vazební věznice.13 Manželka mu posílala do vyšetřovací vazby balíčky s potravinami.14 Později se
dozvěděla, že manžel žádný z těchto balíčků neobdržel.15
Miroslav Eminger byl obviněn z trestného činu velezrady16 a vyzvědačství.17 Konkrétně byl viněn z toho,
že se stal členem trojky Jaroslava Kolína. Údajně se účastnil schůzky v bytě Růženy Koškové, kde měli obvinění
plánovat odstranění lidově demokratického zřízení za pomoci intervence západních mocností. Růžena KoškováKrásná na tato setkání vzpomíná jako na přátelské schůzky, na kterých se sice o politice mluvilo, ale žádná
teroristická činnost se neplánovala.18 Podle vyšetřovatelů se sešel v červnu 1949 s Jaroslavem Kolínem a Jaroslavem
Drahokoupilem. Domlouvali se na šíření pastýřských listů mezi konzistořemi a farami.19 Zdena Emingerovi o
činnosti svého manžela nevěděla. Manžel se jí tak podle jejího názoru snažil chránit. Pouze jednou se setkala
s Jaroslavem Kolínem, který manžela navštívil. U jejich rozhovoru ale nebyla, což se jí zdálo podezřelé.20
Miroslav Eminger vypovídal před Státním soudem druhý den procesu. Tehdejší tisk informoval o tom,
že obžalovaný nebyl únorem 1948 finančně postižen a přesto se zapojil do ilegální činnosti. Noviny ho popisují
11 Pokud není uvedeno jinak informace pocházejí z Osobního spisu Miroslava Emingera archivní číslo 2668, Národní
archiv Praha.
12 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
13 Národní archiv Praha, Spis státního prokurátora PST 1 994-50.
14 Obžalovaní měli povolen 50 dkg. potravinový balíček na jeden týden. 15 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
16 Podle § 1 odst. 2/ odst. 1 lit. c), odst. 3 lit. b) zákona č. 231/48 Sb.
17 Podle § 5 odst. 1 zákona č. 231/48 Sb.
18 Rozhovor s Růženou Koškovou-Krásnou 1. 2. 2007.
19 Národní archiv Praha, Spis státního prokurátora PST 1 994-50.
20 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
Art. 9 (44-48)
strona 46
takto: „Eminger se měl po připravovaném převratu stát hospodářským referentem. Byl pověřen vybudováním
zpravodajské a špionážní sítě v rumburském okrese.“21 Sám Miroslav Eminger se měl podle tisku vyjádřit ke své
činnosti takto: „Ačkoliv jsem již při první schůzce s těmito lidmi poznal, že jsou nepřátelsky zaměřeni proti lidově
demokratickému zřízení, zapojil jsem se do jejich činnosti.“22 Zdena Emingerovi byla na soudní líčení pozvána.
Seděla vedla příslušníka SNB, který ji měl nejspíše hlídat. Když soudce vynesl rozsudek, tak jí tento muž řekl, ať
se neděsí, že tresty jsou tak vysoké pro odstrašení veřejnosti a manžela pustí tak za pět let.23
Miroslav Eminger byl odsouzen k trestu odnětí svobody na 20 let.24 Do trestu mu byla započítána doba
strávená ve vazbě od 19. prosince 1949.25 Byl mu uložen peněžní trest ve výši 30 000 Kčs26 a došlo ke konfiskaci
celého jeho majetku27. Také ztratil čestná práva občanská28 na dobu 10 let.29
Zdeně Emingerové nebylo umožněno se se svým manželem rozloučit. Viděla ho až za dva roky ve věznici
v Mladé Boleslavy.30
3.3 Věznění, osud po propuštění31
Příkaz k vykonání trestu byl vydán 30. srpna 1950. Miroslav Eminger ale nastoupil výkon trestu již
21. července 1950. Stal se vězněm číslo 2668. Miroslav Eminger byl zpočátku ve věznici v Mladé Boleslavy.
Následně byl vězněn do roku 1956 v NPT Ostrov u Karlových Varů. Následně byl vězněn v NPT Vojna-Příbram,
kde zůstal až do svého propuštění na amnestii prezidenta republiky v roce 1960. V době výkonu trestu pracoval zpočátku v hlubinném dole jako lamač v NPT Barbora-Příbram. Následně
byl zařazen na práci v šachtě jako gumař. Hodnocení z NPT Příbram popisuje jeho pracovní výkony takto: „Jeho
pracovní morálka na tomto pracovišti je po celou dobu dobrá. Od roku 1956 až do součastné doby stanovené
normy řádně plní. Procentuelně za poslední období na: 134, 132, 109, 115, 120, 110%. Ze strany vedení závodu
není proti němu žádných stížností.“32 Za dobrý výkon mu byla udělena pochvala. V posudku z roku 1954 je
psáno: „Za dobrý pracovní výkon byly jmenovanému uděleny pochvaly. Tohoto výkonu dociluje tím, že pracuje
v dobrém kolektivu.“33
Miroslav Eminger byl v době svého věznění dvakrát kázeňsky trestán. Za neodevzdání fotografií mu
byl zakázán písemný styk s rodinou.34 Za porušení řádu NPT byl potrestán pěti dny izolace.35 Také se účastnil
hromadné hladovky a stávky 4. až 9. července 1955. Záznam o účasti na stávce mu byl zadobré chování vymazán
v roce 1957.36
Manželka Zdena Emingerová navštívila manžela čtyřikrát. Miroslav Eminger si nepřál, aby za ním jezdila,
protože ho její návštěvy vracely do normálního života a bylo pro něj těžší přijmout, že je uvězněn. Dlouho
21 Stráž Severu, 21. červenec 1950- „Z nenávisti klidově demokratické republice se Kolín a Weiland spojili s vrahy a teroristy“, s. 1.
22 Tamtéž.
23 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
24 Podle § 113 zákona č. 319/48 Sb.
25 Podle § 55. lit. a) trestního zákona
26 Podle § 47 zák. č. 231/48 Sb.
27 Podle § 48 zák. č. 231/48 Sb.
28 Podle § 52 zák. č. 231/48 Sb.
29 Národní archiv Praha, Spis státního prokurátora PST 1 994-50.
30 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
31 Pokud není uvedeno jinak informace pocházejí z Osobního spisu Miroslava Emingera archivní číslo 2668, Národní
archiv Praha.
32 Hodnocení z 29. 3. 1960 NPT Příbram.
33 Hodnocení z 15. 6. 1954 NPT Ostrov u Karlových Varů.
34 7. 6. 1955 byl pro neodevzdání fotografií do stanoveného termínu potrestán jedním měsícem zastavení písemného styku.
35 12. 6. 1955 byl potrestán za porušování řádu NPT pěti dny izolace.
36 Rozhodnutí o vyjmutí ze stávky 30. 8. 1957.
Art. 9 (44-48)
strona 47
nevěděla, kde je manžel vězněn. Díky manželovu dopisu zjistila, že je ve věznici v Mladé Boleslavy, kde ho
jednou navštívila. Na celé setkání vzpomínala takto: „Návštěvní místnost byla velmi ponurá. Manžel vypadal
strašně hubeně. Řekla bych kost a kůže. Podařilo se mi podstrčit mu trochu jídla.“37 Pak ho navštívila až v NPT
Příbram-Vojna, kam jezdila speciálním rychlíkem, který byl zřízen přímo pro příbuzné politických vězňů.38
Stejně jako všichni ostatní odsouzení také Miroslav Eminger žádal o milost. Již v roce 1951 podal žádost
o milost otec odsouzeného Ing. Josef Eminger. Jeho žádost byla zamítnuta, protože Státní soud v Praze neshledal
žádný důvod k jeho propuštění. V roce 1954 byla podána další žádost o milost prezidenta republiky. Krajský soud
sice doporučil snížení trestu na 10 let, ale Nejvyšší soud se jeho doporučením neřídil a žádost zamítl. V následujících
letech byly podány další stížnosti a žádosti o obnovu řízení. V únoru 1958 projednával Krajský soud v Liberci
žádost o obnovu trestního řízení podanou Miroslavem Emingerem, Bedřichem Mackem, Antonínem Hošnou,
Františkem Klápšťěm, Jaroslavem Drahokoupilem a Emilem Weilandem. Miroslav Eminger se odvolával na
působení údajného agenta StB Františka Veselého z Kokonína. Jejich žádost byla opět zamítnuta.39
V roce 1958 se Miroslav Eminger odvolával na justiční omyl. Ve spisu je zapsáno toto: „Manželka
odsouzeného Miroslava Emingera se odvolává na to, že si nedávno vyžádala spisy od Nejvyššího soudu a v něm
se objevuje jméno Miloslav Eminger ne Miroslav. Otec odsouzeného dovozuje tyto fantastické závěry z toho,
že v rozsudku bylo omylem uvedeno jméno Miloslav. V tisku bylo dokonce zaměněno křestní jméno na Karel.“
S touto námitkou přišel poprvé otec odsouzeného Josef Eminger v dopise předsedovi Krajského soudu v Liberci
Vojtěchu Lyachovi. 40 V tomto dopise se poprvé objevilo, že by mohlo jít o záměnu osob. Toto tvrzení nechal
předseda senátu přezkoumat a dospěl k názoru, že šlo pouze o náhodnou záměnu jmen.41
Před propuštěním Miroslava Emingera si Krajský soud vyžádal informace z okolí bydliště Miroslava
Emingera42 a určení třídního profilu.43 Také bylo vyhotoveno několik posudků na jeho osobu. Odsouzený v těchto
posudcích hodnotil svůj trest takto: „Neuznávám výměru trestu, neboť jsem se nedopustil žádné trestné činnosti.“44
Náčelník NPT popsal Miroslava Emingera takto: „Po stránce kázně lze jmenovaného hodnotit jako ukázněného.
O pořádek dbá a své osobní věci udržuje v pořádku. Jeho vystupování vůči NPT je zatím též slušné.“45
Miroslav Eminger byl propuštěn na amnestii prezidenta republiky 9. května 1960. O vyhovění žádosti
rozhodl Krajský soud v Praze. Byl mu prominut zbytek trestu 9 roků a 7 měsíců a 10 dní.46 Také mu byl odpuštěn
zbytek peněžního trest ve výší 30 000 Kčs a ztráta čestných práv občanských.47
Miroslav Eminger vyšel z vězení 10 května 1960. Trpěl zvýšenou činností štítné žlázy, oboustrannou
kýlou a chudokrevností.48 Zdena Emingerová vzpomínala, že manžel již nebyl tak energický jako dříve. Také měl
problémy být s větším počtem lidí v jedné místnosti. V kině a divadle musel sedět vždy u kraje.49
Po propuštění se vrátil ke své manželce do Liberce. Ta se mezitím musela čtyřikrát přestěhovat. Miroslavu
37 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
38 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
39 Národní archiv Praha. Spis generálního prokurátora T 0268-50.
40 Dopis byl datován 13. 2. 1958. Vojtěch Lyach jednal o žádosti o obnovu řízení ve veřejné zasedání Krajského soudu
v Liberci 17. 2 1958.
41 Tuto otázku projednával předseda Státního úřadu pro vynálezy a normalizaci Alexej Čepička 3. 5. 1958. Národní archiv
Praha. Spis generálního prokurátora T 0268-50.
42 Zprávu Krajské správy MV z 28. 10. 1959 vyhotovil kapitán Mládek.
43 Žádost z 6. 10. 1959 byla podána náčelníkovi NPT Vojna-Příbram poručíkovi Košiláčovi. 44 Hodnocení z 14. 3. 1960 NPT Vojna-Příbram. Osobní spis Miroslava Emingera archivní číslo 2668, Národní
archiv Praha.
45 Hodnocení z 29. 3. 1960 NPT Vojna-Příbram.
46 Podle článku Podle článku 1/1,2.
47 Národní archiv, Spis generálního prokurátora T 0268-50.
48 Osobní spis Miroslava Emingera archivní číslo 2668, Národní archiv Praha.
49 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
Art. 9 (44-48)
strona 48
Emingerovi bylo přiděleno pracovní místo řezače papíru v tiskárně. Tato práce pro něj byla velmi vyčerpávající,
ale byl přesvědčen o tom, že vše zvládne. Nakonec ho manželka přesvědčila, aby zaměstnání opustil. Měl
velké problémy najít nové místo. Nakonec ho přijali v textilní firmě Retex jako uklízeče. Tato práce byla velmi
fyzicky náročná a Miroslav Eminger začal mít brzy problémy s páteří. Po dlouhé nemocenské dovolené, mu bylo
naznačeno, aby odešel do invalidního důchodu. Lékařka ale tuto možnost odmítla s tím, že může pracovat duševně.
Rozhodl se tedy jít na pracovní úřad a žádat, aby mu bylo povoleno vycestovat za zaměstnáním do Afriky. Až
pak se situace zlepšila a získal místo náměstka ředitele v Retexu, kde předtím pracoval jako uklízeč. Zde zůstal
až do odchodu do důchodu.50 V roce 1968 podal závodní výbor ROH Liberec Retex žádost o rehabilitaci svého
zaměstnance Miroslava Emingera.51
Miroslav Eminger se dožil sametové revoluce. Stal se zakládajícím členem pobočky Konfederace
politických vězňů v Liberci. Osobně vyhledal místnost, ve které se konaly schůzky Konfederace a přinesl psací
stroj, který dostala pobočka od primátora města Liberec jako dar.52
ZÁVĚR
Osud Miroslava Emingera ilustruje situaci většiny perzekuovaných v 50. letech. Prošel tvrdým
vyšetřováním, při kterém byl nucen přiznat svou údajně vinu. Následovalo vyčerpávající věznění, které mělo vzít
odsouzenému poslední zbytky lidské důstojnosti. Propuštění na svobodu neznamenalo konec represe. Formální
druhy perzekuce jako zkušební doba nebo ztráta občanských práv nebyly tím nejhorším, s čím se mohly bývalý
vězni setkat. Političtí vězni nesli stigma kriminálníka. Miroslavu Emingerovi bylo znemožněno vykonávat
odpovídající zaměstnání. Přesto ho režim nezlomil a on se po sametové revoluci aktivně zapojil do veřejného
života.
Odsouzený nebyl za svou vinu trestán sám, ale s celou rodinou. Důvodem byl předpoklad, že i oni nebyli
režimu nakloněni. Na manželky byl vyvíjen nátlak, aby se se svými muži rozvedly. Zdena Emingerová byla
nucena opustit zaměstnání. Bylo ji znemožněno vykonávat zaměstnání odpovídající její kvalifikaci.
Procesy s národními socialisty nejsou v dnešní době kompletně zpracovány. Odborná literatura se
věnuje hlavně procesu s Miladou Horákovou a spol., který měl celostátní význam. Studium těchto procesů má
velký význam nejen pro regionální dějiny, ale také pro pochopení komplexního fungování mechanismu výroby
politických procesů v 50. letech.
Literatura
Kaplan Karel: Největší politický proces M. Horáková a spol., Barrister & Principal, 1995.
Kaplan Karel, Paleček Pavel: Komunistický režim a politické procesy v Československu, Ústav pro soudobé
dějiny AV ČR, 2001.
50 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
51 Žádost byla podána 2. 4. 1968 a vedoucím revizního odboru Veverkou ji 2. 5. 1968 předal k projednávání Nejvyššímu
soudu v Praze. Národní archiv, Spis generálního prokurátora T 0268-50.
52 Rozhovor s Ing. Zdenou Emingerovou 7. 4. 2008.
Art. 10 (49-53)
strona 49
Studie zur Verkehrsnetzberechnung
in der Euroregion Neisse
Anne Krohe; Jens Heber (Hochschule Zittau/ Görlitz)
1. Einführung – Euroregion Neisse
Die Euroregion Neisse ist ein Zusammenschluss von 3 Grenzgebieten, welche die Bundesrepublik Deutschland,
die tschechische Republik und Polen umfasst. Sie wurde im Jahre 1991 in Zittau gegründet und war die erste
gesellschaftlich anerkannte Form der grenzüberschreitenden Zusammenarbeit in Mittel- und Osteuropa. Die
Mitglieder sind:
• auf deutscher Seite: die Landkreise Bautzen, Kamenz, Löbau – Zittau, Niederschlesischer
Oberlausitzkreis, sowie die kreisfreien Städte Görlitz und Hoyerswerda
• auf tschechischer Seite: die Kreise Decin Jablonec n. N., Ceska Lipa, Liberec, Mladá Boleslav und
Semily
• auf polnischer Seite: sind es 39 Gemeinden der Wojewodschaft Niederschlesien und 4 Gemeinden
der Wojewodschaft Lubuske
Im Rahmen gemeinsamer Arbeitsgruppen und Kommissionen werden Erfahrungen ausgetauscht in den Bereichen
Wirtschaft, Handel, Verkehr, Energie, Gesundheitswesen und Tourismus, dabei sollen auch Entwicklungsprioritäten
herausgearbeitet und deklariert werden.
Durch diesen Zusammenschluss werden folgende Entwicklungsziele ins Auge gefasst:
• Beseitigung von negativen Einwirkungen entlang der staatlichen Grenzen
• Verbesserung des Lebensstandards der Einwohner in der Euroregion Neisse
• Verbesserung der natürlichen und kulturpolitischen Bedingungen
• Entwicklung von Wirtschaftspotentialen in der Euroregion Neisse durch gezielte
Kooperationsbeziehungen
2. Herangehensweise der Netzerstellung
2.1 Strukturdatenerfassung – Analyse
Um das erforderliche Netz in dem Programm Visum zu erstellen, war es von äußerster Wichtigkeit die
erforderlichen Strukturdaten aus allen drei Ländern zu beschaffen. Nur durch aussagekräftige Strukturdaten kann
ein optimales Nullfallnetz erstellt werden.
Zur Beschaffung von Informationen wurde auf verschiedenen Internetplattformen gesucht und die
zuständigen Ämter der drei Länder angeschrieben. So wurden Strukturdaten beschafft die Auskunft geben über:
• Bevölkerung
• Berufsverkehr
• Pendlerverkehr
• Personenwirtschaftsverkehr
Art. 10 (49-53)
strona 50
• Freizeitverkehr
• Ausbildungsverkehr
Diese beschandesamt Sachen konnten auch Prognosedaten für die Euroregion Neisse betrachtet werden.
Abb.1: Bevölkerungsentwicklung 2003 – 2006
Die Prognose stellt die Bevölkerungsentwicklung für die Jahre 2010 bis 2020 dar. Dabei ist zu erkennen, dass
die Abwanderung auf deutscher Seite stark zunehmen wird. Jedoch auch auf polnischer und tschechischer Seite
wird eine leichte Abwanderung zu verzeichnen sein.
Diese Daten dienen dazu, eine Grundaussage für das zu erstellende Netz zu treffen und diese mit Zahlen zu
hinterlegen. Auf diese Art und Weise wurde mit sämtlichen erfassten Strukturdaten verfahren um eine fundamentale
Aussage des Netzes in verschiedenen Untersuchungsstadien treffen zu können.
Abb. 2: Prognose Bevölkerung bis 2020
Art. 10 (49-53)
strona 51
2.2 Verkehrserfassung und Erstellung der Gesamtmatrix
Zu Beginn der Verkehrserfassung wurde die gesamte Euroregion Neisse in verschieden Zellen eingeteilt.
Diese Zelleinteilung ist auf die bestehenden Kreise bezogen worden. So wurde Beispielsweise der Landkreis
Löbau – Zittau als eine Zelle betrachtet. Die analysierten Strukturdaten wurden als Grundlage genutzt um die
jeweiligen Teilmatrizen zu erstellen. Damit verbunden bestand die Notwendigkeit eine mathematische Funktion
zu entwickeln.
Abb. 3: Beispiel der Zelleinteilung
Anhand dieser Teilmatrizen konnten Aussagen über das Verkehrsverhalten in den einzelnen Zellen getroffen
werden. Berücksichtigt wurden bei der Verkehrsanalyse der Verkehr innerhalb des Untersuchungsgebiebtes,
sowie das Verkehrsverhalten des umliegenden Raumes. Der Grundgedanke ist eine Quell- und Zielverbindung
zwischen den einzelnen Zellen und dem angrenzenden Umland zu erstellen.Um dies mathematisch zu belegen,
wurden die erstellten Teilmatrizen in einer Gesamtmatrix zusammengefasst.
Abb. 4: Theoretischer Aufbau der Gesamtmatrix
Art. 10 (49-53)
strona 52
2.3 Erstellung und Eichung des Modellnetzes
Um eine wissenschaftliche Untersuchung des Gebietes der Euroregion Neisse hinsichtlich des Straßennetzes
zu gewährleisten kam eine Softwarelösung der Firma PTV Planung Transport Verkehr AG zum Einsatz. Mittels
des Programms VISUM wurde ein Straßennetz des Untersuchungsraumes angelegt, welches sämtliche bedeutende
Straßenverbindungen beinhaltet auf Bundes-, Staats- bzw. Landesebene und teilweise Kreisebene. Diese
Straßenverbindungen wurden weiterhin mit tatsächlichen Zählwerten die aus Verkehrszählungen resultieren und mit
einer Einschätzung des Straßenzustandes (hier -mögliche ungehindert zu fahrende Geschwindigkeit VO) belegt.
Abb. 5: Darstellung des Modellnetzes mit dem Programm Visum
Auf dieser Grundlage basierend ist im Anschluss die Gesamtverkehrsmatrix, d.h. sämtliche bedeutende
Verkehrsbeziehungen in das Programm eingearbeitet wurden. Das Ergebnis ist eine tatsächliche Verkehrsbelastung
die aus dieser Umlegung der Verkehrsnachfrage entsteht. Mit diesem Ergebnis ist eine genaue Aussage über die
Plausibilität der Aufstellung der mathematischen Funktionen in den Teilverkehrsmatrizen möglich und deren
Zusammenfassung in einer Gesamtmatrix. Somit ergab sich für unsere Projektbearbeitung die erste Zielstellung
das so genannte Analysenetz zu Eichen. Dies beruhte auf die Annäherung der Werte der Verkehrsumlegung zu den
tatsächlichen Werten aus den Verkehrszählungen. Diese Annäherung wurde durch die Verfeinerung der aufgestellten
mathematischen Funktion erreicht und durch sinnvolle Annahmen von fehlenden Informationen. Mit diesem
geeichten Analysenetz besteht nun die Möglichkeit verschiedene Simulationen in der Straßennetzplanung der
Untersuchungsregion durchzuführen und auszuwerten unter der Berücksichtigung wichtiger Einflussfaktoren. 3. Wichtige Einflussfaktoren
3.1 Grenzübergänge
Grenzübergänge stellen anfänglich in der Straßennetzplanung eine Barriere dar. Übergänge die nach dem
Schengener Abkommen geöffnet wurden und der vorhandene Planungsstand der neuen Grenzübergänge, wurden
in dem Netz mit aufgenommen. Um ein Szenario ohne grenzbedingte Barrieren zu simulieren können diese im
Netz geöffnet oder geschlossen werden. Dadurch ist eine Aussage möglich, wie sich der Verkehr verteilt, wenn
bestimmte Grenzübergänge geöffnet oder geschlossen werden. Auch kann man aussagen, welche Übergänge
entlastet oder welche stärker belastet würden.
Art. 10 (49-53)
strona 53
3.2 Demographische Entwicklung
Ein weiterer wichtiger Einflussfaktor auf die Prognosenetzberechnung ist die demographische Entwicklung
der Region. Insbesondere sind hierbei die Bevölkerungsstrukturen, Bevölkerungsbewegungen (räumlich und
natürlich) und Bevölkerungsentwicklungen zu berücksichtigen. Diese Informationen bilden einerseits eine
Grundaussage über die derzeitige Situation damit verbunden den Einfluss auf die Verkehrserzeugung und
andererseits einen wichtigen Bestandteil für die Prognosebetrachtungen des Netzes hinsichtlicht der möglichen
Entwicklung. Da der Bevölkerungsrückgang deutlich zu verzeichnen ist ebenso wie eine Erhöhung des
Altersdurchschnitts sind verschiedene Szenarien durchzuführen um eine fundierte Aussage treffen zu können.
Des Weiteren werden dadurch einige Randbedingungen beeinflusst im Hinblick auf das Mobilitätsverhalten, die
in den Betrachtungen einen ausschlaggebenden Einfluss haben.
Ebenso können aus diesen Entwicklungen Maßnahmen aufgezeigt werden um den Trends entgegenzuwirken
und die Region als Ganzes wieder zu stärken.
4. Aussage der Projektarbeit
Die Projektarbeit, welche in Zusammenarbeit mit der Hochschule in Bochum erstellt wurde, soll Aussagen im
Bezug auf die Verkehrsentwicklung in der Euroregion Neisse liefern. Im Wesentlichen soll ausgedrückt werden, die
Verbesserung der grenzüberschreitenden regionalen Verkehrsverbindungen sowie der Fernverkehrsverbindungen
und deren Veränderungen. Anhand der Darstellung der heutigen Situation (Analysefall) und des Prognosefalls können im Vergleich Aussagen getroffen werden über:
• Den möglichen Ausbau von vorhandenen Trassen
• Trassen welche in der Planung vorgesehen sind und deren Auswirkungen auf die Verkehrsverteilung
• Vorhandene Straßen, welche in ihrer Kategorie herabgesetzt werden können, da sie an Bedeutung
verlieren oder auch evtl. zurückgebaut werden könnten
• Die Entwicklung des grenzüberschreitenden Verkehrs
• Die räumliche Entwicklung durch eine verbesserte Erschließung bzw. Anbindung
Diese Aussagen sind für die Entwicklung der gesamten Euroregion Neisse von besonderer Bedeutung
auch auf wirtschaftliche Sicht hin.
Literatur
[1] Sächsisches Staatsministerium für Wirtschaft und Arbeit: Standort Sachsen im Vergleich mit anderen
Regionen 2006, Zentraler Broschürenversand der Sächsischen Staatsregierung, Dresden
[2] www.neisse-nisa-nysa.org
[3] www.statistik.sachsen.de
Art. 11 (54-58)
strona 54
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ FRANCHISINGOWA JAKO ŹRÓDŁO ROZWOJU MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW W REGIONIE JELENIOGÓRSKIM
Agnieszka Lewicka
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
Koło Naukowe Zarządzania i Przedsiębiorczości „Meritum”
1. Wprowadzenie
Region jeleniogórski to cały czas niewykorzystany teren pod względem rozwoju przedsiębiorczości.
Sprzyjające warunki lokalizacyjne dawnego miasta wojewódzkiego, zapewniają duże możliwości zagospodarowania terenu, oraz zaangażowania tutejszych mieszkańców do zakładania własnej działalności gospodarczej. Często jednak z obawy przed brakiem pomysłu na firmę, brakiem kapitału początkowego bądź też
strachem przed zbyt dużą konkurencją, lokalna społeczność niechętnie myśli to własnym biznesie. Dla osób
z takim podejściem najlepszym rozwiązaniem jest przedsiębiorczość franchisingowa. Łączy ona własne działanie
i funkcjonowanie przy równoczesnym wsparciu i pomyśle franchsiodawcy. Decydując się na taki rodzaj przedsiębiorczości możemy sami kreować i prowadzić firmę o rozpoznawalnej marce, a tym samym mieć łatwiejszy
start do świata biznesu.
Także w dobie globalizacji regionalni przedsiębiorcy muszą zmagać się z narastającą konkurencją sąsiadów, która jest coraz intensywniejsza. W tym wypadku franchising to idealna opcja, która sprawdza się na arenie
międzynarodowej, ponieważ polscy przedstawiciele nie tylko dorównują marce i jakości, ale także są konkurencyjni cenowo.
Celem artykułu jest zaprezentowanie korzyści płynących z prowadzenia działalności gospodarczej na
zasadzie franchisingu, a także wskazanie jej pozytywnych stron na przykładzie czynnie funkcjonujących firm w
regionie jeleniogórskim.
2. Pojęcie franchisingu
Franchising jako metoda prowadzenia działalności gospodarczej pojawiła się na początku XX wieku.
Istotą franchisingu jest odsprzedanie przez właściciela produktu, procesu, usługi, znaku firmowego, prawa do
rozporządzania produktem, procesem, marką, znakiem firmowym tak, aby kupujący mógł prowadzić przedsiębiorstwo według pomysłu sprzedającego, z wykorzystaniem jego know-how oraz na bazie jego organizacji.1
Franchising oznacza zatem cały zakres stosunków ekonomicznych, w ramach których właściciel produktu, procesu lub nazwy zezwala innej firmie (osobie), na prowadzenie określonej działalności, w zamian za pewną
opłatę. Można wyróżnić dwa zasadnicze elementy konstytuujące instytucję franchisingu:
• pakiet praw własności przemysłowej lub intelektualnej związany ze znakami towarowymi, nazwami handlowymi, szyldami sklepowymi, wzorami użytkowymi i zdobniczymi, prawami autorskimi, know-how i
patentami oraz
• czynność prawą jaką jest udostępnienie tego pakietu do korzystania w celu odsprzedaży dóbr i świadczenia usług końcowym użytkownikom.
Biorca działa we własnym imieniu i na własny rachunek, ma on prawo i obowiązek odpłatnego korzystania z pakietu franchisingowego. Jego wkład własny stanowi praca, kapitał i informacja.2
1 Steinerowska-Streb I., Istota e-franchisingu oraz możliwości jego rozwoju w Polsce, Przegląd organizacji, nr 10/2004.
2 Tokaj-Krzewska A., Franchising. Strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin, Warszawa 1999.
Art. 11
12 (54-58)
(59-63)
strona 55
Zasadniczą ideą franchisingu jest wyjątkowość pomysłu, na którym opiera swoje funkcjonowanie franchisodawca. Nie musi być to najnowocześniejsza technologia, często jest to proste rozwiązanie organizacyjne, np. na prostym pomyśle opiera się idea fast food. Pomysłodawca zwykle ubezpiecza swój pomysł przez
otrzymanie patentu. Równocześnie nie chce angażować środków w rozszerzanie rynków zbytu. Umowa franchisingowa łączy maksymalną użyteczność pomysłu z jednej strony, z efektywnością wykorzystania środków
z drugiej. Jest zatem franchising elementem strategii marketingowej dużych firm, jest metodą zdobywania rynków zbytu bez angażowania swojego kapitału. Firma franchisodawcy nie tworzy wówczas własnych filii, oddziałów. Wykorzystuje ona zaangażowanie miejscowych osób. Ci z kolei mają ułatwiony dostęp do rynku zbytu przez
aktywność firmy franchisodawcy.3
3. Źródło rozwoju małych firm
Oparcie działalności firmy na franchisingu pozostawia wiele swobody przedsiębiorcy, przy jednoczesnym
obniżaniu ryzyka w porównaniu z innymi klasycznymi rozwiązaniami. Firma macierzysta zainteresowana jest
sukcesem swoich partnerów i z reguły czynnie je wspiera. Wykorzystaniem franchisingu mogą być zainteresowani
przede wszystkim początkujący przedsiębiorcy, poszukujący dla siebie formy działania, która umożliwi im w miarę bezpieczne wejście na rynek. Franchising daje takie gwarancje, opiera się bowiem na przetestowanej wcześniej
przez tzw. dawcę formułę prowadzenia małego przedsiębiorstwa. Akceptując standardową formę świadczenia usług
lub sprzedaży produktów, drobny przedsiębiorca może jednak w pełni skoncentrować się na kontaktach z odbiorcami
i zwiększaniu obrotów firmy.
Obecnie w warunkach integracji europejskiej i globalizacji gospodarki światowej rynki krajowe stają
się rynkami międzynarodowymi. W konsekwencji małe i średnie przedsiębiorstwa muszą sprostać już nie tylko
lokalnej, czy krajowej konkurencji, ale konkurencji międzynarodowej. Dlatego zmodyfikowanie strategii rozwoju podmiotów tego sektora i wyznaczenie nowych granic ich ekspansji gospodarczej staje się koniecznością.
Na etapie ewolucji gospodarki ku internacjonalizacji i globalizacji małe i średnie przedsiębiorstwa mają do wyboru różne strategie rozwoju, a jedną z nich jest franchising. Podmioty sektora MSP mogą wykorzystać go albo
jako strategię ekspansji, albo jako sposób na prowadzenie przedsiębiorstwa z wykorzystaniem metod i procedur
wybranego franchisodawcy.
Jedną z najłatwiejszych możliwości ekspansji mają przedsiębiorstwa z regionów przygranicznych.
W większości przypadków te firmy znają otaczające je terytorium, panujące za granicą zwyczaje, a także występujące tam różnice prawne. Ryzyko więc takich przedsięwzięć jest więc wyraźnie mniejsze. Dodatkowo, gdy
przedsiębiorstwo korzysta z franchisingu – może być prawie pewne sukcesu. Włączenie się do istniejącego łańcucha franchisingowego umożliwia franchisobiorcom odpowiednie wejście na rynek, stwarza możliwość szybkiego
rozwoju, pozwala na osiągnięcie określonej pozycji wśród konkurencji oraz głęboką penetrację rynku dzięki oddziaływaniu marki, image oraz renomy firmy macierzystej. Z tego powodu, w przeciwieństwie do niezależnych
drobnych przedsiębiorców, właściciele jednostek franchisingowych nie muszą się martwić o przekonanie klientów
do oferowanych przez nich wyrobów lub usług. Specyfika porozumienia pomiędzy dawcą a biorcą franchisingu stawia przedsiębiorstwa franchisingowe w lepszej sytuacji w stosunku do przedsiębiorstw prowadzących
niezależną działalność, ukierunkowaną niejednokrotnie na lokalne lub regionalne nisze rynkowe. Dla franchisiobiorców konkurencja ze strony silnych zagranicznych przedsiębiorstw nie powinna stanowić bezpośredniego zagrożenia. Zadaniem franchisodawcy jest bowiem stała kontrola rozwoju produktu oraz inwestycje
w badania i rozwój, aby dobra oferowane w sieci zawsze zaspokajały zmieniające się potrzeby konsumentów.
Taki stan rzeczy powinien zapewnić byt wszystkim przedmiotom prowadzącym działalność w ramach wybranej
sieci franchisingowej.4
3 Banachowicz E., Nowak J., Starkowski M., Franchising czyli klucz do przyszłości, Businessman Book, Warszawa.
4 http://mikro.univ.szczecin.pl/bp/pdf/39/5.pdf
Art. 11 (54-58)
strona 56
4. Przedsiębiorstwa franchisingowe w regionie jeleniogórskim – case study
W Jeleniej Górze istnieje wiele przedsiębiorstw franchisingowych (tab.1). Są to znane firmy - tym samym
rozpoznawalne. Zlokalizowane są zazwyczaj w głównych punktach miasta, w miejscach strategicznych, gdzie
panuje największy ruch. To jeden z wielu warunków, jakie franchisobiorca powinien spełnić decydując się na taki
rodzaj działalności. Pozostałe prawa i obowiązki są zawarte w umowie i uzgodnione pomiędzy stronami.
Tab.1 Przykładowe przedsiębiorstwa franchisingowe funkcjonujące w Jeleniej Górze
Firma
Intermarche
Drogeria Natura
Mc Donald‘s
YES
Top secret
Era
Statoil
Chocoffee
Da Grasso
Sphinx
Panda
Play
Empik
Vabbi
Rossmann
Diverse
House
Lewiatan
Ilość jednostek
1
3
1
1
1
7
3
1
1
1
2
6
1
1
2
1
1
1
Źródło: opracowanie własne
Jednym z przodujących przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku lokalnych a także międzynarodowym są supermarkety Intermarche rozwijające się na zasadzie franchisingu o unikatowym sposobie organizacji sieci. Grupa Muszkieterów jest bowiem zrzeszeniem niezależnych przedsiębiorców. Każdy z nich
niezależnie zarządza swoim sklepem w oparciu o zasady wspólnego systemu, ponieważ każdy z nich to odrębna spółka z rodzimym kapitałem. Każda osoba posiadająca odpowiedni kapitał (dziś jest to 350 tys. zł),
po przejściu półrocznego szkolenia, może stać się operatorem supermarketu. Kwota 350 tys. zł nie jest opłatą za licencję lecz pieniądze wracają do inwestora jako kapitał zasilający jego spółkę, która zarządza supermarketem. Franchisobiorca jako niezależny przedsiębiorca, ponosi ryzyko swoich działań, spłaca raty kredytu i leasingu, ale w zamian dostaje ogromne wsparcie merytoryczne od Grupy Muszkieterów, m.in. doradztwo prawne i logistyczne, władzę niezbędną do uruchomienia sklepu oraz dostęp do nowoczesnej centrali zakupowej. Wsparciem jest też znany szyld i centralnie prowadzony marketing na skalę ogólnopolską,
co znacznie zmniejsza ryzyko biznesowe. Nowy partner ma zagwarantowane na początkowym etapie
współpracy badania rynku, wyszukiwanie i zakup gruntu, ustalenie warunków zabudowy i przygotowanie projektu supermarketu. Firma nie pobiera opłat bieżących, ani opłat marketingowych. Każdy właściciel przeznacza jednak ułamek procenta dochodu na bieżące funkcjonowanie centrali i finansuje koszty wydawania lokalnych gazetek.5 Tym, co odróżnia Muszkieterów od innych sieci franchisingowych,
jest obowiązek społecznej pracy na rzecz grupy. Każdy właściciel sklepu dwa dni w tygodniu spędza
w poznańskim, gdańskim lub katowickim biurze grupy. Zadania rozdziela Unia Muszkieterów, która weryfikuje
5 Emka, Postaw na swoim supermarkecie, Franchising info, nr 3/2008.
Art. 11 (54-58)
strona 57
umiejętności muszkieterów i przydziela ich do konkretnych działów: IT, zakupów, prawnego czy finansowego.
Darmowa praca na rzecz grupy polega na tym, że każdy muszkieter dostaje pod opiekę partnera, którego pracę
nadzoruje.6
Muszkieterowie zrzeszają w Polsce prawie 170 sklepów w 14 województwach. Najnowszą strategią Grupy Muszkieterów jest rozwój sieci supermarketów w małych i średnich miejscowościach o liczbie mieszkańców
od 20 do 70 tys., jednak nie wyklucza także otwierania na przedmieściach dużych miast.
Drugim ciekawym przedsięwzięciem opartym na umowie franchisingowej są Drogerie Natura. Jest to największa w Polsce franchisingowa sieć sklepów sprzedających kosmetyki oraz artykuły zielarsko-parafarmaceutyczne, utworzona przez polską firmę dystrybucyjną Polbita. Franchisodawcą sieci Drogeria Natura może zostać każdy przedsiębiorca lub niezależny inwestor dysponujący odpowiedniej wielkości lokalem usytuowanym w ruchliwym punkcie miasta, lub środkami na jego zakup,
bądź wynajęcie. Lokal powinien mieć odpowiedni metraż i rozplanowanie powierzchni umożliwiające prowadzenie samoobsługowej metody sprzedaży. Otwarcie przykładowego sklepu franchisingowego
(ok. 80 mkw.) wiąże się z poniesieniem nakładów 80 tys. złotych, w tym inwestycje w sklepie to około 50 tys.
Reszta to pierwsza wpłata za zatowarowanie wstępne. Lokalizacje pod sklepy Drogerii Natura powinny znajdować się w miejscowościach powyżej 20 tys. mieszkańców, powinny to być najlepsze ciągi handlowe w tych
miastach, lub centra handlowe.
Integralną częścią umowy franchisingowej jest „Księga Standardów i Procedur”, zawierająca zasady współpracy i wzajemnych zobowiązań franchisodawcy i franchisobiorcy. Franchisobiorca jest zobowiązany do utrzymania wszelkich ustalonych standardów, m.in. unifikacji wizualnej i asortymentowej oraz do uiszczenia ustalonych opłat – licencyjnej i marketingowej.7 Opłata licencyjna liczona jest
miesięcznie i wynosi 2% wartości wzajemnych obrotów pomiędzy franchisodawcą i franchisobiorcą. Opłata ta jest przeznaczana na działania związane z budowaniem pozycji całej sieci na rynku. Opłata na fundusz marketingowy wynosi 560 złotych netto, niezależnie od obrotów. Fundusze z tej opłaty
w całości przeznaczone są na pokrycie kosztów działań promocyjnych regularnie organizowanych w sklepach. Z
tej opłaty pokrywane są między innymi koszty wynajęcia hostess, zakupu stroju dla nich, druku plakatów i ulotek
promujących sklep.8
Franchisodawca udostępnia biorcy prawo do korzystania z marki, strategii i koncepcji sieci, know-how, z
pomocy specjalistów do spraw marketingu. merchandisingu, kosmetologii. Polbita zapewnia obsługę logistyczną, może dostarczyć około 80% asortymentu. Udostępnia pakiet szkoleń dla właścicieli i personelu jednostek
franchisingowych. Organem reprezentującym interesy franchisobiorców jest Naczelna Rada Programowa, w
skład której wchodzą ich przedstawiciele.9
5. Zakończenie
Franchising jest alternatywną formą finansowania działalności gospodarczej małych i średnich przedsiębiorstw. W regionalnych warunkach działania istotnym atrybutem franchisingu jest możliwość rozwoju własnej
działalności, niejednokrotnie bez potrzeby angażowania kapitałów zewnętrznych. Taka organizacja ma możliwość szybszej ekspansji na rynku krajowym czy nawet międzynarodowym, ryzykując minimalnym kapitałem.
Franchising znajduje zastosowanie zwłaszcza w powiększaniu skali działania i ekspansji na rynki wewnętrzne przez międzynarodowe przedsiębiorstwa. Koncepcja działania na rynku globalnym oznacza bardziej skonsolidowane zarządzanie systemem, z pełniejszym wykorzystaniem przewagi konkurencyjnej, precyzyjniejszym określeniem celów tej działalności, odpowiadając na konkretne, lokal6 Burda K., Wszyscy za jednego, Forbes, nr 5/2006.
7 Pokorska B., Leksykon Franczyzy, Difin, Warszawa 2002.
8 http://franchising.pl/artykul/1130/
9 Pokorska B., op.cit.
Art. 11 (54-58)
strona 58
ne zapotrzebowanie. Dlatego też franchising sprawdza się w każdej branży, która wymaga rozwoju sieci wielu jednostek, prowadzonych według jednolitego standardu.10 Tak jest m. in. w regionie jeleniogórski
ze względu na preferencyjne zlokalizowanie oraz wciąż nie odkryte nisze rynkowe, modyfikacje, udoskonalanie
usług czy produktów. To natomiast jest motorem napędzającym przedsiębiorczość i stwarza atrakcyjne rynki dla
odbiorców.
Literatura
Banachowicz E., Nowak J., Starkowski M., Franchising czyli klucz do przyszłości, Businessman Book,
Warszawa.
Burda K., Wszyscy za jednego, Forbes, nr 5/2006.
Emka, Postaw na swoim supermarkecie, Franchising info, nr 3/2008.
Pokorska B., Leksykon Franczyzy, Difin, Warszawa 2002.
Steinerowska-Streb I., Istota e-franchisingu oraz możliwości jego rozwoju w Polsce, Przegląd organizacji, nr
10/2004.
Tokaj-Krzewska A., Franchising. Strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin, Warszawa 1999.
http://mikro.univ.szczecin.pl/bp/pdf/39/5.pdf
http://franchising.pl/artykul/1130/
10 Banachowicz E., Nowak J., Starkowski M., op.cit.
Art. 12 (59-63)
strona 59
ISTOTA I CHARAKTERYSTYKA PŁATNOŚCI BEZSTYKOWYCH
Krystyna Martyka
Grzegorz Witkowski
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
Wprowadzenie – definicja i istota technologii bezstykowych
Transakcje o niskiej wartości są wciąż, co zrozumiałe, zdominowane przez gotówkę. Dla sprzedawców
płatność kartą za gazetę nie jest bowiem opłacalna, choćby ze względu na wysokie w porównaniu z rachunkiem
klienta koszty transakcji (połączenia telefonicznego, opłaty interchange). Ponadto konsumenci niechętnie
wyjmują kartę z portfela kiedy rachunek opiewa na drobną kwotę, a jako główny powód podają stratę czasu.
Tylko w Wielkiej Brytanii każdego roku dokonuję się ok. 27 mld transakcji gotówkowych o łącznej wartości ok.
250 mld funtów, z czego aż 80 proc. rachunków opiewa na mniej niż 10 funtów.
Pogodzenie tych dwóch światów jest możliwe dzięki zastosowaniu nowych technologii, w tym wypadku
technologii bezstykowej.
Mianem technologii bezstykowej określa się taki rodzaj technologii, który dzięki minimalizacji kosztów i
rezygnacji z autoryzacji, czyli oszczędności czasu, zapewnia dokonywanie transakcji na bardzo małe kwoty.
Istotą technologii bezstykowej jest radiowa transmisja informacji zawartej na karcie płatniczej. Technologia
RFID (Radio Frequency Identification), czyli antena z chipem, zastosowana do rozliczenia płatności kartowych
niweluje wiele ograniczeń występujących podczas płacenia kartami z paskiem magnetycznym lub chipem, tj.
szybkość transakcji, bezpieczeństwo, ponieważ użytkownik nie wypuszcza karty z ręki i koszt transakcji z uwagi
na autoryzację off-line. Podstawowym bowiem założeniem jest usprawnienie procesu płatności i skrócenie czasu
obsługi klienta. Anteny montowane są także w telefonach komórkowych, zegarkach, breloczkach do kluczy, czy
niedużych opaskach na nadgarstkach.
Technologia jest własnością MasterCard i została udostępniona innym organizacjom tj. Visa, Japan Credit
Bureau (JCB), American Express i DinersClub.
Proces płatności kartą bezstykową, porównanie czasu trwania transakcji
oraz zalety płatności bezstykowych
Na proces płatności kartą bezstykową składają się dwa kroki. W fazie pierwszej sprzedawca wprowadza
kwotę zakupu do kasy fiskalnej (komputera). Płatność kartą bezstykową jest możliwa dopiero po uruchomieniu
terminala przez sprzedawcę, a więc po zapaleniu się czerwonych diod na terminalu. Faza druga rozpoczyna się
w momencie kiedy klient zbliża kartę do terminala, wtedy ten wysyła sygnał do anteny zamontowanej w karcie
i otrzymuje sygnał zwrotny. Wtedy zapalają się zielone diody, co oznacza pomyślne zakończenie transakcji.
Bezstykowe transakcje off-line są autoryzowane lokalnie przez kartę, czyli informacja o dokonaniu
płatności zostaje zapisana na karcie i jednocześnie zanotowana przez przyjmującego płatność wraz z pozostałymi
takimi płatnościami i przesłana do agenta rozliczeniowego w postaci paczki wszystkich transakcji na koniec dnia,
tygodnia lub miesiąca. Tym samym akceptant przyjmujący kartę płaci tylko za jedno połączenie, a przekazuje
informacje o wszystkich dokonanych w określonym czasie transakcjach. Jednocześnie po wyczerpaniu limitu
płatności bezstykowych (w Europie wyznaczonym na 25 euro, w Polsce na 50 złotych) karta wymusza transakcję
Art. 12 (59-63)
strona 60
on-line i płatności są realizowane w tradycyjny sposób, czyli każdorazowo autoryzowane potwierdzane PIN-em
lub podpisem użytkownika karty.
Płatności bezstykowych można dokonywać tylko kartami wyposażonymi w mikroprocesor, a ponieważ
terminali, które mogą obsługiwać karty bezstykowe jest niewiele, a właściwie są to instalacje tylko testowe, więc
producenci kart oferują karty hybrydowe, których można używać do przeprowadzenia transakcji bezstykowo, jak
i normalnie w zwyczajnych czytnikach kart chipowych.
Istotny jest także fakt, iż średni czas trwania transakcji gotówkowej oscyluje w granicach 34 sekund,
tradycyjne karty, czyli te akceptowane podpisem lub PIN-em to ok. 27 sekund, natomiast transakcje bezstykowe
nie trwają dłużej niż 12-13 sekund, co pozwala zaoszczędzić 21 sekund, co przemawia na korzyść płatności
bezstykowych.
Jako zalety płatności bezstykowych respondenci wskazują: praktyczność, wygodę, brak uzależnienia od
portfela i gotówki oraz inne, co szczegółowo obrazuje zamieszczony poniżej rysunek
Wyniki raportu Pentora i Visy dotyczące kart płatniczych
• W raporcie na temat korzystania z kart płatniczych opracowanym przez Pentor odnajdujemy następujące
stwierdzenia:
• 71% ludzi uważa, iż Polacy coraz chętniej korzystają z kart płatniczych i ta tendencja będzie się
utrzymywać,
• 67% ankietowanych zakłada, że coraz więcej osób będzie także w najbliższej przyszłości korzystać z
innowacyjnych narzędzi płatniczych,
• 57% uważa, że płatności bezstykowe są wygodniejsze niż gotówka,
• 67% ankietowanych, uważa że dzięki innowacjom w płatnościach elektronicznych Polacy coraz
rzadziej używać będą gotówki, • 30% badanych przyznaję, że rezygnuję z kupna jakiegoś drobiazgu, bo nie ma przy sobie gotówki lub
nie chce rozmieniać banknotów o dużym nominale.
Raport Pentora ukazuje także miejsca, które wskazali respondenci jako te, w których najchętniej płaciliby
kartami PayPass. Zaliczają do nich:
• supermarkety (64 % wskazań), sklepy spożywcze, cukiernie, lodziarnie ( 57%), apteki (55%)
• opłaty za przejazd, bilety komunikacji miejskiej, kino, teatr, koncert, opłaty parkingowe (40% i
więcej).
• poczta (67%), a stacje benzynowe (59%).
•
Różnego rodzaju badania na temat kart płatniczych przeprowadza także VISA. Ze względu na temat tego
referatu, autorów pracy w szczególności zainteresował raport VISY dotyczący zmian w sposobach płacenia kartą.
Jego wyniki ujęte są w tabeli znajdującej się na następnej stronie, w której została porównana częstotliwość
płacenia kartą 10 lat temu i obecnie
Art. 12 (59-63)
strona 61
Częstotliwość płacenia kartą Częstotliwość płacenia kartą
10 lat temu
obecnie
1 osoba na 100 płaciła kartą
za środki higieniczne i chemie
2 osoby na 100 płaciło kartą
za zakupy spożywcze
2% osób używało do płacenia
kart za AGD/RTV
Obecnie w ten sposób płaci
9% osób
Obecnie w ten sposób płaci
9% osób
Obecnie w ten sposób płaci
15% osób
Urządzenia z technologią PayPass a wzrost przestępczości ulicznej i sposoby jej zapobiegania
Spośród urządzeń z technologią PayPass największym zainteresowaniem respondentów cieszą się karty
płatnicze i telefony komórkowe. Na kolejnych miejscach uplasowały się zegarek i breloczek. Prawie połowa
ankietowanych jest zainteresowana skorzystaniem z oferty płatności bezstykowych za pomocą telefonu
komórkowego.
Płatności mobilne weszły już do Polski, jednak jak na razie w ograniczonym zakresie. W Polsce pionierem
mobilnych płatności jest mPay. We wrześniu spółka wspólnie z Polkomtelem (operator sieci Plus) uruchomiła
system, który pozwala płacić za pośrednictwem komórki. Nie jest jednak tak wygodny, jak w przypadku
technologii zbliżeniowej.
Wśród urządzeń z technologią bezstykową dużą popularnością prócz kart bezstykowych i telefonów
komórkowych cieszą się także breloczki do kluczy. Firma Visa zaprezentowała ostatnio w USA swój nowy
produkt breloczek do kluczy tzw. Visa Micro Tag z wbudowanym systemem umożliwiającym dokonywanie
płatności bezstykowych payWave. Breloczek może być używany zamiast karty przy realizacji płatności na niskie
kwoty (poniżej 25 dolarów). Wystarczy zbliżyć breloczek Visa Micro Tag do specjalnego czytnika a płatność
zostanie uregulowana.
Pojawienie się na rynku urządzeń z technologią bezstykową, w szczególności kart bezstykowych możne
doprowadzić do wzrostu przestępczości ulicznej – ostrzega firma Bank Machine. Jej zdaniem przestępcy mający
świadomość tego, że ludzie posiadają w swoich portfelach karty, które nie są zabezpieczone numerem PIN
ani własnoręcznym podpisem, będą próbować kraść takie karty. Jako sposób zapobiegania temu procederowi
organizacje finansowe zastanawiają się coraz poważniej nad koniecznością wprowadzenia do karty płatniczej
danych bioidentyfikacyjnych tj. odcisk palca, źrenica oka, geometrii twarzy, których skan może być przechowywany
w chipie karty płatniczej.
Płatności bezstykowe na świecie
MasterCard PayPass jest już obecny na rynkach światowych. Dotychczas wydano 19 milionów kart i
urządzeń (breloczki do kluczy, zegarki itp.). PayPass, które są akceptowane przez 73 tys. punktów handlowousługowych w 20 krajach świata. Według danych MasterCard, średnia wartość transakcji dokonanych przy użyciu
PayPass wynosi ok. 20 dolarów, a użytkownicy częściej (o 18%) korzystają z możliwości zapłaty kartą za zakupy
niż dotychczas.
W Wielkiej Brytanii Visa wdraża ogólnokrajowy system płatności zbliżeniowych. Ponadto karty w
technologii Visa PayWave działają już we Francji, Hiszpanii, Turcji oraz w Szwajcarii.
Art. 12 (59-63)
strona 62
Płatności bezstykowe w Polsce
12.12.07 r. MasterCard Worldwide BZ WBK oraz Centrum Elektronicznych Usług Płatniczych eService
wprowadziły na polski rynek bezstykowe płatności przy użyciu kart Maestro PayPass oraz MasterCard PayPass.
Polska jest pierwszym krajem w Europie Środkowo-Wschodniej, w którym wdrożono płatności bezstykowe w
technologii MasterCard PayPass.
Na początku z płatności PayPass mogą korzystać mieszkańcy Warszawy i Poznania. Pierwszymi sieciami
handlowymi akceptującymi tę technologię są McDonald’s, EuroApteka oraz Mercer’s Cofce, a niebawem dołączą
do nich Ruch i Kolporter. Do marca 2008 r. bank wydał już około 600 takich kart.
W III kwartale tego roku także Visa Europe chce wprowadzić w Polsce swoje karty bezstykowe o nazwie
Visa payWave. W Polsce sieć banków jest w trakcie certyfikacji: PKO BP, Millenium, BRE Bank, MultiBank,
mBank, GE MoneyBank i ING Bank Ślaski.
Na początek BZ WBK wprowadza do sprzedaży jeden rodzaj karty PayPass – kartę przedpłaconą o nazwie
karta pre-paid Maestro PayPass. Karta ta jest rodzajem elektronicznej portmonetki. Karty pre-paid Maestro
PayPass są dostępne dla wszystkich. Można je zamówić za pośrednictwem bankowego marketu internetowego
PremiumShop24. Transakcje bezstykowe obsługuje na razie tylko jeden agent rozliczeniowy – eService.
Zgodnie regulaminem karty pre-paid Maestro PayPass wydanym przez BZ WBK:
• karta ta jest instrumentem pieniądza elektronicznego,
• maksymalna dopuszczalna wartość pieniądza elektronicznego przechowywanego na karcie wynosi
500 PLN,
• umowa o instrument pieniądza elektronicznego zostaje zawarta z chwilą otrzymania przez Bank
pierwszego zasilenia Karty środkami pieniężnymi .Powinno ono wynosić minimum 30 PLN,
• karta staje się aktywna od chwili zawarcia Umowy,
• nabywca Karty ma prawo do jej przekazania Karty osobie trzeciej, która staje się wówczas kolejnym
jej pełnoprawnym Posiadaczem.
• wraz z kartą Posiadacz otrzymuje PIN oraz bankowy numer IBAN
• kartę zasila się poprzez wpłatę gotówką lub bezgotówkową w PLN w dowolnym Banku lub urzędzie
pocztowym z wykorzystaniem bankowego numeru IBAN.
• kartą można się posługiwać do końca terminu ważności oraz do wyczerpania środków pieniężnych
zgromadzonych na Karcie, z uwzględnieniem następujących limitów:
Limit pojedynczej
transakcji gotówkowej
i bezgotówkowej
500 PLN
Miesięczny limit
wydatków
Dzienny limit
kwoty wypłat
gotówki
3.000 PLN
500 PLN
Dzienny limit kwotowy transakcji gotówka+płatności
max
2.000 PLN
Maksymalna
kwota nadpłaty
2.500 PLN
W regulaminie karty odnajdujemy także informacje dotyczące opłat i prowizji z tytułu korzystania z
Maestro PayPass, co szczegółowo przedstawia poniższa tabela.
1.
2.
Wyszczególnienie czynności
Wpłata gotówkowa na poczet nabycia lub zasilenia Karty.
Bez opłat
Przelew z rachunku prowadzonego w BZ WBK na poczet nabycia Wg stawek za przelew na
lub zasilenia Karty.
rachunek z BZWBK
Art. 12 (59-63)
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
strona 63
Dokonanie transakcji bezgotówkowej.
Wypłata gotówki w bankomatach i terminalach w kraju, w tym w
bankomatach sieci BZWBK24
Wypłata gotówki w bankomatach i terminalach za granicą.
Sprawdzenie dostępnych środków w bankomatach sieci BZWBK24,
CashNet24 oraz minibank.
Generowanie w bankomatach sieci BZWBK24 CashNet24 oraz minibank listy 10 ostatnich transakcji.
Przesłanie w formie komunikatu SMS informacji o dostępnych środkach oraz saldzie.
Przesłanie w formie komunikatu SMS informacji o 5 ostatnich transakcjach.
Zmiana numeru PIN w bankomatach sieci BZWBK24, CasfNet24
oraz minibank.
Zastrzeżenie Karty.
Wykup pieniądza elektronicznego przechowywanego na Karcie.
Zwrot środków oczekujących na zasilenie Karty do chwili zgłoszenia jej utraty/zwrot nadpłaty na bankowym numerze IBAN.
Bez opłat
5,00 zł
10,00 zł
2,00 zł
3,00 zł
Bez opłat
Bez opłat
3,00 zł
Bez opłat
12,90 zł
12,90 zł
Wykorzystanie kart bezstykowych wydaje się być formą płatności, która w krótkim czasie zdominuje
transakcje bezgotówkowe w sklepach. Bez wahania można przyznać, że jest ona pozbawiona większości wad,
które mają aktualnie używane karty płatnicze - wszystko dzięki jej konstrukcji oraz sposobie użycia. Karty
bezstykowe niosą ze sobą sporą innowację - to pierwsza plastikowa karta płatnicza, której właściciel nie musi
wypuszczać z ręki.
Literatura
Dudek M., Bez dotknięcia … karty. „Gazeta bankowa” 2006 nr 50.
Dudek M., Dajmy szanse kartom. „Gazeta bankowa” 2007 nr 50.
Dudek M., Karty z anteną. „Gazeta bankowa” 2007 nr 23.
Dudek M., Nowe wyzwania dla niskich kwot. „Gazeta bankowa” 2007 nr 50.
Piesik L., Konkurencja dla monety. „Gazeta bankowa” 2007 nr 50.
Pietkun P., Biobezpieczeństwo. „Gazeta bankowa” 2007 nr 50
Strona internetowa: www.bankier.pl
Strona internetowa: http://biznes.idg.pl/news/143316.html.
Strona internetowa: www.bzwbk.pl.
Strona internetowa: http://www.forbes.pl/forbes/2008/03/06/058_mobile_brothers.html.
Strona internetowa: http://gospodarka.gazeta.pl/pieniadze/1,29577,4753288.html.
Strona internetowa: http://www.nbp.pl/publikacje/wyklady/rybinski110407.pdf.
Strona internetowa: http://www.tvn24.pl/0,1526002,wiadomosc.html.
Art. 13 (64-68)
strona 64
STAN ORAZ PERSPEKTYWY
ROZWOJU RYNKU UBEZPIECZEŃ UKRAINY
Mariana Masnyk
1. Wprowadzenie
Współpraca międzynarodowa wywiera wpływ na rozwój kraju. Często dotyczy to również rynku
ubezpieczeń, który według szacunków pod kątem uzyskanych dochodów w wielu krajach plasuje się na drugiej
pozycji – zaraz po turystyce. W krajach z rozwiniętą gospodarką rynkową istotnym jest mechanizm włączenia
do gospodarki zasobów inwestycyjnych. Ogólna kwota inwestycji firm ubezpieczeniowych w Europie, USA oraz
Japonii osiąga 4 tryliony dolarów amerykańskich.
W dokumencie „Koncepcja rozwoju rynku ubezpieczeń Ukrainy do 2010 roku”, który został zatwierdzony
przez Gabinet Ministrów Ukrainy w lipcu 2005 r. podaje się, że w nowoczesnej gospodarce poprzez ubezpieczenia
realizuje się państwową politykę społeczno-gospodarczej ochrony ludności, a także kształtują się wielkie zasoby
inwestycji. Rozwój rynku ubezpieczeń i jego wykorzystanie w warunkach integracji ze światową gospodarką
oraz wzmacnianie procesów globalizacji jest ważnym elementem bezpieczeństwa narodowego.
Ubezpieczenia stanowią najbardziej racjonalny i powszechnie dostępny mechanizm ochrony interesów
społeczeństwa.
Dynamika procesów przebiegających w gospodarce, a szczególnie w sferze ubezpieczeń wymagają stałego
oraz systematycznego badania tendencji rozwojowych. W przypadku rynku ubezpieczeniowego diagnozowanie
pozytywnych i negatywnych zmian w jego funkcjonowaniu pozwala na określenie przyszłych kierunków
najefektywniejszego rozwoju. Teza ta potwierdza aktualność opisanego problemu badawczego i określa cel oraz
zadania niniejszego artykułu.
2. Tendencje rozwojowe na rynku ubezpieczeniowym Ukrainy
Analiza i ocena tendencji rozwoju rynku ubezpieczeń Ukrainy wskazuje na to, że na dzień dzisiejszy
ubezpieczenia należą do grupy najbardziej rentownych i najbardziej dynamicznie rozwijających się gałęzi
gospodarki narodowej. Rynek ubezpieczeniowy jest istotnym elementem rynku finansowego i oddziałuje
na wszystkie społeczno-gospodarcze procesy w państwie. Odnotowuje się wysoką dochodowość rynku
ubezpieczeniowego. Do chwili obecnej poziom wypłaty odszkodowań nie przekraczał więcej niż 10% zebranych
składek ubezpieczeniowych. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na fakt, że corocznie poziom wypłaty
odszkodowań ulega zmniejszeniu i tak w 2001 r. wskaźnik ten wynosił 19,1%, a już w 2006 r. spadł do 14,7%.
Jednakże w 2007 r. wskaźnik ten ponownie wzrósł do 18%. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że poziom wypłaty
odszkodowań dla osób fizycznych w 2006 r. osiągnął wielkość 31,2%, a w 2007r. doszedł do poziomu 33%.
Oznacza to, że na Ukrainie ubezpieczenia stanowią jedną z najbardziej rentowych gałęzi gospodarki,
bardziej rentowych, niż w krajach rozwiniętych, gdzie wskaźnik poziomu odszkodowań ubezpieczeniowych do
pozyskanych składek przekracza 70%.
Dynamika podstawowych parametrów rozwoju ubezpieczeń za ostatnie lata świadczy o wzmacnianiu
tendencji do wzrostu znaczenia rynku ubezpieczeniowego. Według skali udzielanych usług (mierzonych
wielkością zbioru składki) rynek ubezpieczeniowy w Ukrainie przewyższa pozostałe sektory, natomiast aktywa
sektora ubezpieczeniowego są kilkukrotnie mniejsze.
Art. 13 (64-68)
strona 65
Dodatkowo w ostatnich latach w Ukrainie stworzono konkurencyjny rynek ubezpieczeniowy
na skutek demonopolizacji rynku ubezpieczeniowego i zwiększa się ilość jego uczestników (np. osoby
ubezpieczone, ubezpieczyciele, reasekuratorzy, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, brokerzy reasekuracyjni,
agenci ubezpieczeniowi, komisarze awaryjni, zawodowe zjednoczenia ubezpieczycieli i pośredników
ubezpieczeniowych).
Istotne zmiany na rynku ubezpieczeniowym Ukrainy odnotowano w 1996 r. kiedy to przyjęto Ustawę o
ubezpieczeniach, gdzie uregulowano zagadnienia działania ubezpieczycieli i zakres ich odpowiedzialności.
Kolejnym krokiem w rozwoju rynku ubezpieczeniowego był opracowany przez rząd w lutym 2002 r.
„Program rozwoju rynku ubezpieczeniowego Ukrainy na lata 2001-2005”, a następnie 4 października 2002
r. weszła w życie Ustawa o wprowadzeniu zmian do Ustawy o ubezpieczeniach, gdzie zwiększono wymogi
dla ubezpieczycieli dotyczące statutowych kapitałów, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i gwarancji
wypłacalności.
Do istotnych momentów w rozwoju rynku ubezpieczeniowego należy zaliczyć także utworzenie centralnego
organu władzy wykonawczej w zakresie regulowania rynku usług finansowych, jakim jest Państwowa Komisja
Regulowania Rynków Usług Finansowych. Wpłynęło to na zwiększenie uregulowań państwa, kształtowanie grup
finansowych i pozwoliło na stworzenie infrastruktury rynku ubezpieczeniowego.
Wg stanu na 01.01.2008 r. na Ukrainie zarejestrowanych było 410 zakładów ubezpieczeniowych (na
01.01.2003 r. było 338 tych zakładów), w tym 56 ubezpieczycieli, realizujących ubezpieczenia na życie i 354
ubezpieczycieli realizujących inne rodzaje ubezpieczeń, niż ubezpieczenia na życie. Ponad 50 ubezpieczycieli
stworzonych zostało z udziałem obcego kapitału.
W ciągu ostatnich lat obserwuje się także znaczny wzrost w zakresie operacji ubezpieczeniowych ze
wszystkich rodzajów ubezpieczeń i zmiany w strukturze sprzedawanych rodzajów ubezpieczeń na korzyść
ubezpieczeń dobrowolnych i długoterminowych. Ogólna kwota zebranych przez ubezpieczycieli składek za 2006
r. wynosiła 12.853,5 mln grn., jednak w porównaniu z rokiem 2005 r. poziom tego wskaźnika był mniejszy o
6.577,9 mln grn. Natomiast kwota składek ubezpieczeniowych zebrana od osób fizycznych w 2006r. wynosiła
1.616,2 mln grn., co przekroczyło poziom z 2005 r. o 570 mln grn.
Zmniejszenie globalnej kwoty składek za 2006 r. związane było ze zmniejszeniem się poziomu zebranych
składek ubezpieczeniowych od osób prawnych. W ubezpieczeniach ryzyk finansowych ogólna kwota składek
zmniejszyła się z poziomu 46,2% w 2005 r. do 31,6% w 2006 i w 2007 roku. Największy udział zarówno w
zbiorze składki, jak i wypłaconych odszkodowaniach na początku 2008 r. odnotowały dobrowolne ubezpieczenia
majątkowe i ubezpieczenia od ryzyk finansowych. Te dwa rodzaje ubezpieczeń można uważać za „rynkotwórcze”,
ponieważ ich dynamika odnotowała największe oddziaływanie na wyniki krajowego rynku ubezpieczeń.
W odniesieniu do struktury rezerw należy zwrócić uwagę, że dominują rezerwy techniczne, które stanowią
więcej niż 90%. Wśród struktury środków stanowiących pokrycie rezerw ubezpieczeniowych w okresie 2004-2007
dominowały papiery wartościowe (prawie 50%), środki na pokrycie zobowiązań w stosunku do reasekuratorów
(około 30%), środki pieniężne na kontach bankowych (około 12-15%), depozyty bankowe (w granicy 10-12%),
inwestycje w gospodarkę Ukrainy według określonych przez ustawę kierunków (do 1%) oraz nieruchomości
(1,5-2%). Jednak możliwości inwestycyjne państwowych zakładów ubezpieczeniowych są dość ograniczone, co jest
uwarunkowane słabo rozwiniętym rynkiem finansowym, brakiem zaufania społeczeństwa do długoterminowych
inwestycji, niedocenianiem roli ubezpieczeń ze strony państwa oraz ograniczeniami finansowymi ubezpieczycieli.
Do pozytywnych elementów w rozwoju rynku ubezpieczeniowego w Ukrainie należy zaliczyć:
−stały wzrost kapitału, ogólnego rozmiaru opłaconych kapitałów statutowych, czyli funduszy gwarancyjnych
oraz wzmacnianie wiarygodności ubezpieczycieli. Ogólna kwota opłaconych kapitałów przez zakłady
ubezpieczeniowe na Ukrainie wzrosła i na początku 2007 r. osiągnęła poziom 7.528,0 mln grn. (na 01.01.2006
r. wynosiła 5.514,5 mln grn.);
Art. 13 (64-68)
strona 66
−wzrost poziomu aktywów ubezpieczycieli, polepszenie ich struktury oraz jakości, co jest koniecznym
warunkiem do stabilnego funkcjonowania i rozwoju rynku ubezpieczeniowego. Na dzień 01.07.2007 r. aktywa
ubezpieczycieli wyniosły 21.016,1 mln grn.
Natomiast analiza wskaźników dotyczących rozwoju rynku ubezpieczeniowego wskazuje, że dzisiaj
rynek ubezpieczeń na Ukrainie jest w trakcie dynamicznego rozwoju, ale nie jest on czynnikiem stabilności,
nie odpowiada zadaniom wynikającym z rozwoju gospodarki ukraińskiej oraz nie idzie w parze z tendencjami
na światowych rynkach ubezpieczeniowych. Rynek ten wyraźnie znajduje się „na tyłach” globalnego systemu
finansowego.
Problemem staje się dostęp do krajowego rynku ubezpieczycieli zagranicznych. Większa część składek
ubezpieczeniowych przypada na reasekurację wielkich ryzyk od zagranicznych podmiotów oraz na długoterminowe
polis ubezpieczeniowe, które dają prawo do zmniejszania podstawy opodatkowania (według danych Światowego
Banku – od 25-50% zbieranych składek ubezpieczeniowych).
Ilość obowiązkowych rodzajów ubezpieczeń na Ukrainie przekracza poziom funkcjonujący w krajach
rozwiniętych. Jednocześnie bardzo powoli rozwija się rynek niepaństwowych obowiązkowych ubezpieczeń. W
szczególności dotyczy to ubezpieczeń cywilnej odpowiedzialności właścicieli środków transportowych. Składka
zebrana z tego rodzaju ubezpieczeń wynosiła w 2005 r. tylko 558,9 mln grn., a w 2007 r. wzrosła do 567,4 mln
grn. Jednocześnie ubezpieczonych jest zaledwie tylko 5% właścicieli środków transportowych. Nie uregulowana
pozostaje działalność ubezpieczycieli w dziedzinie obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych.
W międzynarodowej praktyce na szczególną uwagę zasługują ubezpieczenia na życie. Po ubezpieczeniach
zdrowotnych oraz emerytalnych ubezpieczenia na życie można uważać za priorytet w rozwoju rynków
finansowych w Ukrainie. Ubezpieczenia na życie mogą zapewniać wzrost środków dla długookresowych
inwestycji i przeniesienie ich do gospodarki za pośrednictwem instytucji finansowych oraz rynków finansowych.
Na podstawie przeprowadzonych badań okazało się, że w tej dziedzinie rynku ubezpieczeniowego obserwuje się
wyraźną stagnację. Ubezpieczenie na życie na rynku usług ubezpieczeniowych na Ukrainie do początku 2006 r.
stanowiły najmniejszy udział – 0,96% (w 1995 r. udział ten wynosił prawie 25% - był to poziom zbliżony do krajów
z rozwiniętą gospodarką, gdzie wskaźnik ten osiąga 30-40%). Jednakże udział ubezpieczeń na życie w ciągu
ostatnich lat powoli zwiększa się osiągając w 2007 r. poziom już 3,1% wszystkich składek ubezpieczeniowych.
Według analiz ekspertów na skutek nielegalnego działania zagranicznych ubezpieczycieli na rynku ubezpieczeń
na życie Ukraina traci rokrocznie około 80-100 mln dol. USA. Przyczyną takiej sytuacji jest brak rentownych
instrumentów finansowych oraz możliwości długoterminowego inwestowania. Dlatego też ubezpieczenia na
życie tracą jakąkolwiek atrakcyjność dla ubezpieczycieli. Dodatkowo rynek ubezpieczeń na życie w Ukrainie
jest zmonopolizowany. Udział składek z ubezpieczeń na życie przypadających na trzy największe zakłady
ubezpieczeniowe Ukrainy wyniósł w 2007 r. 59%, a na pierwsze dziesięć zakładów - 90% wszystkich składek. O
braku atrakcyjności tego segmentu rynku świadczy także liczba zakładów ubezpieczeń – na 55 zarejestrowanych
firm ubezpieczeń na życie tylko 20 z nich prowadzi rzeczywiście sprzedaż polis na życie.
Rynek reasekuracji w Ukrainie również jest niewystarczająco rozwinięty, ponieważ reasekurowanych jest
tylko 60% całego zbioru składki.
Za destymulanty rozwoju rynku ubezpieczeniowego należy także uznać niewystarczająco rozwiniętą
sieć informacyjną, brak przygotowanie odpowiednich kadr, służb audytorskich oraz systemu finansowokredytowego.
Jednocześnie krajowy rynek ubezpieczeń posiada ogromny potencjał rozwojowy, ponieważ wzrastają
potrzeby w zakresie realizacji potrzeby bezpieczeństwa. Według ocen ekspertów na dzień dzisiejszy na Ukrainie
ubezpieczonych jest zaledwie 10% ryzyk, gdzie w krajach rozwiniętych wskaźnik ten stanowi 90-95%. O
potencjalnych możliwościach rozwoju usług ubezpieczeniowych świadczą także wskaźniki udziału ubezpieczeń
w strukturze podatku dochodowego. W 2005 r. wskaźnik penetracji na Ukrainie wynosił 5,62% podatku
Art. 13 (64-68)
strona 67
dochodowego, podczas gdy w krajach EWG wskaźnik ten wynosił 8-12%. W 2007 r. wskaźnik ten obniżył się do
2,6% podatku dochodowego, a więc wyniósł ponad dwukrotnie mniej niż w 2005 r.
Ze światowych analiz wynika, że średnio na 1 obywatela świata przypada 615 dolarów USD składek
ubezpieczeniowych, a w krajach rozwiniętych wskaźnik ten wynosi ok. 1000 dolarów USD. Natomiast na Ukrainie
w 2005 r. średnio na jednego obywatela przypadało 30 euro składek ubezpieczeniowych i jest to znacząco mniej,
niż w innych krajach europejskich (w Niemczech – 1250 euro, w Polsce -120 euro). W 2007 r. wskaźnik ten
zwiększył się do 275 grn., jednak specjaliści twierdzą, że taki wzrost jest wynikiem nie rozwoju ubezpieczeń, a
stopniowego zmniejszenia ogólnej liczby mieszkańców Ukrainy.
W porównaniu do światowego rynku ubezpieczeniowego ukraiński rynek ubezpieczeń jest bardzo mały na Ukrainę przypada mniej, niż jedna setna globalnego zbioru składki.
Określone problemy rozwoju rynku ubezpieczeń dały podstawy do opracowania koncepcyjnych
kierunków jego rozwoju i uwarunkowały przyjęcie „Koncepcji rozwoju rynku ubezpieczeń Ukrainy do 2010
roku”. Zilustrowano tu przedsięwzięcia pozwalające na podniesienie roli ubezpieczeń w życiu gospodarczym
Ukrainy oraz działania umożliwiające integrację ze światową przestrzenią gospodarczą.
Rozwojowi rynku ubezpieczeń w Ukrainie powinny pomóc:
−wypracowanie państwowych priorytetów rozwoju rynku ubezpieczeń oraz stworzenie konkurencyjnego
środowiska na nim;
−ulepszenie oraz rozwój ustawodawczej bazy ubezpieczeń, która zmieniłaby współczesną sytuację na rynku
ubezpieczeń;
−udoskonalenie struktury organizacyjnej i ciągły rozwój infrastruktury rynku ubezpieczeń na poziomie wymagań
światowych;
−nabycie przez ubezpieczycieli praw instytucyjnych inwestorów, rozszerzenie możliwości co do kierunków
inwestowania środków stanowiących pokrycie rezerw ubezpieczeniowych oraz stworzenie współczesnego
modelu efektywnego zarządzania rezerwami ubezpieczeniowymi;
−dalsze podnoszenie wypłacalności zakładów ubezpieczeniowych drogą zwiększenia wielkości własnych
kapitałów, zwiększanie jakości usług ubezpieczeniowych, rozwój systemu reasekuracyjnego, bezwarunkowego
realizowania przyjętych na siebie zobowiązań;
−wzmacnianie kontroli działania ubezpieczycieli ze strony organów nadzoru ubezpieczeniowego, zastosowanie
przez nich aktualnych przedsięwzięć, zapobiegających niewypłacalności ubezpieczycieli;
−integracja rynku ubezpieczeń Ukrainy ze światowym rynkiem ubezpieczeń;
−odbudowa zaufania ludności do ubezpieczycieli, co wymaga opracowania zrozumiałych dla klientów gwarancji
zwrotu wkładów i mechanizmów naliczania odsetek;
−udoskonalenie makro- i mikroekonomicznej sytuacji, stabilizacja finansowego stanu wszystkich podmiotów
gospodarki oraz wzrost dochodów ludności.
3. Podsumowanie
Narodowy rynek ubezpieczeń na Ukrainie powinien rozwijać się według klasycznego schematu, czyli
szybkiego tempa nabywania ubezpieczeń o charakterze społecznym, a w szczególności ubezpieczeń na życie. W ślad
za tym rozwijać się będą także i inne gałęzie: ubezpieczenia ryzyk finansowych lub dobrowolnego ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej. Ilość zakładów ubezpieczeniowych powinna stopniowo ulegać zwiększeniu, przede
wszystkim w dziedzinie ubezpieczeń na życie, jak i w dziedzinie pozostałych grup ubezpieczeń. Pozytywną
tendencją jest zmniejszenie reasekuracji na rynki zagraniczne, co jest związane jest ze zwiększaniem się funduszy
statutowych ubezpieczycieli, ich aktywów oraz tworzeniem rezerw ubezpieczeniowych.
Art. 13 (64-68)
strona 68
Rozwój ukraińskiego rynku ubezpieczeń musi być współzależny z rozwojem gospodarki, a jego
udział w podatku dochodowym jest niewielki. Dlatego dla stworzenia nowych możliwości w rozwoju biznesu
ubezpieczeniowego ważna jest realizacja określonych wyżej przedsięwzięć, co zabezpieczy odpowiedni rozwój
rynku ubezpieczeń na Ukrainie.
Literatura
1. Gorbacz L.; Sprawa ubezpieczeniowa. Podręcznik. Kyiw Kondor, 2004; s. 252
2. Koncepcja rozwoju rynku ubezpieczeń Ukrainy do 2010 roku. Zarządzenie Gabinetu Ministrów Ukrainy
„O aprobacji koncepcji rozwoju rynku ubezpieczeń Ukrainy do 2010 roku”; http:forinsurer.com/
public/05/03/03/1710
3. Informacja o stanie i rozwoju rynku ubezpieczeń Ukrainy za 2005, 2006, 2007 r.; http:www.uainsur.com/
files/forall/analitika/1kv_2006.pdf
4. Ustawa Ukrainy „O wprowadzeniu zmian do Ustawy Ukrainy „O ubezpieczeniach” od 4 października 2001r.;
Kurier rządowy – 2001, 7 listopada; s.1-13.
Art. 14 (69-71)
strona 69
Possible Approaches for Czech Pension Reform
Jan Öhm, Technical University of Liberec, Faculty of Economics
Czech pension reform seems to be an “evergreen” of our political scene. Every political party feels the
need for it, but the consensus is nowhere. What is the reform of the pension system and are there really reasons
for it? Czech conservative politicians have accused social democratic governments of being too weak when it
comes to reforms. On the contrary, left-sided parties have seen too much heartlessness in the attitude of their
opponents. Changes in the system are inevitable. Nevertheless harmful interventions into the system may incur
more damage that necessary. In that case it is also useful to mention the intensity of such a reform. Every structure
can be changed permanently and continuously in order to minimise negative side effects. Radical system changes which do not affect only current parameters are inevitable only if they are supported by previous research or
better experience.
Europe and nearly every developed country are facing bad demographic trends. Population is ageing and
that means less money for retired people. The implied public debt of the pension system is growing. Financing
pensions can be realized by many methods, but generally stands on three pillars. The terminology which describes these pillars differs but the main criteria are a financing institution, way of financing and voluntariness of
membership. These angles of view determine the concrete instruments for reform. In this article, I will use the
terminology in which the first pillar contains public (government guaranteed) mandatory PAYG schemes (in various forms), the second pillar represents employers’ activities in the old age pension scheme and the third pillar
is a voluntary private insurance or any other kinds of similar products.
We differentiate two main ways of pension financing – funded and unfunded. Each of them is different
and each of them faces different challenges or risks. Unfunded financing, which means the pay-as-you-go system
(PAYG), is threatened by demographic trends. Funded financing is also endangered by this factor, but less than
PAYG. However the true jeopardy is hidden in volatility of financial markets. We can find admirers of both systems among economists. Current trends in the Czech Republic are closer to funded financing. Recommendations
from the World Bank have also preferred funded financing. Yet serious criticism reduced this enthusiasm and
changed into advice in favour of diversification of both systems.
I am afraid that the enthusiasm for funded financing in this country does not come only from pure and honest ideas. Pension reform offers a possibility for manipulation with billions of CZK. This attracts many lobbyists
and of course many subjects on the market want to be involved. Unfortunately this results in the creation of many
myths that many people trust. Peter R. Orszag and Joseph E. Stiglitz describe them in their work which disputes
the previously mentioned recommendations of World Bank. These legends and their explanations should take into
consideration everybody who would like to solve the old age crisis.
Art. 14 (69-71)
strona 70
Macroeconomic myths include:
1. Individual accounts raise national savings
2. Rates of return are higher under individual accounts
3. Declining rates of return on pay-as-you-go systems reflect fundamental problems
4. Investment of public trust funds in equities has no macroeconomic effects
Microeconomic myths include:
5. Labour market incentives are better under individual accounts
6. Defined benefit plans necessarily provide more of an incentive to retire early
7. Competition ensures low administrative costs under individual accounts
Political economy myths include:
8. Corrupt and inefficient governments provide a rationale for individual accounts
9. Bailout politics are worse under public defined benefit plans
10. Investment of public trust funds is always squandered and mismanaged [1]
The second factor we have to consider is the financing institution. The Financing institution highly depends on the way of financing. The role of government is important. Interventions as well as good supervision are
necessary in every case. However the debate about whether to use the private or public sector is a never-ending
story.
Voluntarism represents another point connected with freedom and the rate of decommodification in society. We have to decide to what degree we are responsible for insuring against social risks that occur during our
life. Tradition, mentality of a nation and cultural context play significant roles in deciding about something as
important as pension reform is.
What is essential is to look around and get inspired. We have many positive and also negative examples
in countries around us. Of course, every economy is different. There are differences in factors that affect pension reform. Everybody declares his reform as the best of all. Time also plays a very important role here because
changes in such a complicated system take effect after a longer period and perfect timing is crucial. One would
object that Czech reform will come too late. Of course present time is very suitable for a change because of the
economic situation. Nonetheless the optimistic thing is that we have had time for enlightenment. Reforms in Poland and Hungary have been discussed too. However those discussions have led to interruptions into recently set
systems. Let us have a look at some of the systems and we can try to find something useful and applicable for the
Czech pension system.
The first positive example is in Sweden. This system, based on notional defined contribution, approved
itself in Swedish conditions. Sweden is a quite small, open economy thus very similar to Czech conditions. The
system could have satisfied the whole political spectrum. All contribution defined systems seemingly redistribute
less but on the other hand everybody knows that Sweden is a very egalitarian country. Unfortunately this premise
has not been realized because this model is suitable only for one political party. The Swedish population has better
demographical attributes and the government has generated a reserve fund for balancing probable threats.
The solidarity and redistribution is executed by paying a contribution for the unemployed and people who
are bringing up small children. The retired who do not reach the set level of pension are compensated by receiving
Art. 14 (69-71)
strona 71
a universal benefit. The system is neutral due to built-in insurance-based mechanisms. Pensions are computed in
accordance with the life expectancy of the population. The Swedish system is diversified because the first pillar
also includes a mandatory defined contribution fund financed system. Assets are administered by private funds.
The problem of high administrative costs is solved nearly perfectly. The largest part of these costs – sales commissions – is erased thanks to the anonymity of members. The government maintain all records (welfare centre
serves as a data register) and negotiate fees with private mutual funds. Workers (members) are able to choose
among various funds. Contributions are aggregated thus economies of scale are realized. Individuals who switch
funds (which they are allowed to do at any time) are obliged to pay the administrative costs themselves. [1]
Advantages of this system are in the in stabilizers which do not leave the system in debt. A wonderful
inspiration and solution for individual accounts, therefore also an integration of funded financing, is the governmental cooperation with the private mutual funds. There is a possible threat in applying the NDC system too.
Many people (with low and medium income) may fall into higher relative poverty than they are in now.
Denmark represents another possible option. Although the social model is better-known thanks to the flexicurity, pension financing represents moreover a different but working alternative to social insurance. The first
pillar is financed from taxes thus is not connected with wages. Pensions are benefits related to average income
in the private sector. The second pillar has gained popularity and pushes the ratio between pension and wage
higher.
Centralising of all taxes and fees levied by the government is the intention of our finance minister. We will
see the concrete face of this action but generally we can hope for more efficient drawings.
Nobody knows which “prescription” is the best for the Czech pension system. I have tried to give some
of the options and point out some of the possible examples for us. A fundamental and unforgettable fact is that
population (especially old people) must not be a subject for some experiments.
References
[1] Orszag, P., Stiglitz, J.: Rethinking Pension Reform: Ten Myths About Social Security Systems, Presented at
the conference on „New Ideas About Old Age Security“, 1999.
Art. 15 (72-76)
strona 72
NASZA PRZYSZŁOŚĆ NA EMERYTURZE
Katarzyna Miesiączek
Katarzyna Olszewska
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
Wprowadzenie
Zabezpieczenie społeczne jest jedną z podstawowych kwestii dotyczących przyszłości, od niego bowiem
zależy jakość życia po osiągnięciu określonego wieku. Większość osób w momencie podejmowania pracy nie
jest świadoma istotności zadbania o swój przyszły byt. Uważają oni ponadto, że składka na ubezpieczenie na
okres starości jest zbędna i tylko uszczupla ich bieżące dochody.
Celem niniejszej pracy jest ukazanie ogromnej wagi ubezpieczenia emerytalnego i płynących z niego potencjalnych korzyści. W pracy podjęto również próbę porównania systemów emerytalnych trzech krajów Eurogionu
Nysa, tj. Polski, Niemiec i Czech. Ponadto na przykładzie zobrazowano kształtowanie się wysokości przyszłego
świadczenia emerytalnego oraz ukazano istotność inwestowania środków w trzecim filarze.
I. Pojęcie emerytury i systemu emerytalnego
W dawnych czasach na pomoc emerytalną ze strony państwa mogli liczyć jedynie żołnierze, a inni pracownicy musieli, albo sami oszczędzać na starość, albo być zdanym na pomoc ze strony dzieci. W przeciwnym
wypadku pozostawała jedynie pomoc organizacji charytatywnych lub zapomoga.
Sytuacja ta trwała do 1880 roku, kiedy to niemiecki kanclerz Otto von Bismarck, w celu uzyskania poparcia
robotników dla swojej partii, wprowadził gwarantowaną przez państwo emeryturę. Jednak należała się ona jedynie ubezpieczonym pracownikom, którym regularnie potrącano składkę z wynagrodzenia. Wypłata świadczenia
emerytalnego miała nastąpić po przekroczeniu 70 lat, przy czym należy nadmienić, że przeciętna długość życia
wynosiła wówczas 45 lat1.
Obecnie przez pojęcie emerytury rozumie się świadczenie pieniężne wypłacane osobom, które ze względu
na wiek nie posiadają zdolności do pracy zarobkowej, czyli osiągnęły wiek emerytalny.
Na przestrzeni lat ukształtowały się 3 odmienne systemy emerytalne, tj.
− system repartycyjny – oparty na umowie międzypokoleniowej, gdzie osoby aktywne zawodowo opłacają składki, które przeznaczone są na finansowanie bieżących emerytur,
− system kapitałowy – zakłada, że każda z osób pracujących gromadzi środki na indywidualnym koncie
w funduszu emerytalnym, który następnie je inwestuje w celu powiększenia kapitału,
− system repartycyjno-kapitałowy (mieszany) – łączy oba powyższe systemy, tzn. część składki trafia do
funduszy emerytalnych, a pozostała przeznaczona jest na wypłatę bieżących świadczeń2.
s.241
1 Góra M., System emerytalny, Wyd. PWE, Warszawa 2003, s. 19
2 Szumlicz T., Ubezpieczenie społeczne. Teoria dla praktyki. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2005,
Art. 15 (72-76)
strona 73
II. Porównanie systemów emerytalnych Polski, Niemiec i Czech
W każdym z analizowanych krajów istnieje odmiennie działający system gromadzenia i wypłaty świadczeń
emerytalnych. W literaturze przedmiotu podkreśla się idee dostosowywania systemów emerytalnych do wymagań poszczególnych krajów. Dlatego z uwagi na nasilające się zjawisko niżu demograficznego w wielu krajach
podwyższany jest wiek emerytalny lub okres gromadzenia składek na przyszłe świadczenie.
Poniżej przedstawiono pokrótce kluczowe aspekty systemów emerytalnych trzech sąsiadujących ze sobą
krajów, wchodzących w skład Euroregionu Nysa, w celu lepszego zrozumienia problemu z jakimi się borykają.
Polski system emerytalny uregulowany ustawą z 13 października 1998 roku jest systemem repartycyjnokapitałowym opartym na idei trzech filarów. Pierwszy filar, który instytucjonalnie tworzy Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, jest obowiązkowy i działa na zasadach repartycyjnych, czyli składki wpłacane do kasy ubezpieczyciela są przeznaczane na wypłatę świadczeń obecnym emerytom. Jednocześnie wpłaty te są zapisywane na
koncie każdego ubezpieczonego i corocznie waloryzowane. Filar ten ma zapewnić podstawowy standard bezpieczeństwa każdemu pracującemu, gdyż wypłata świadczenia gwarantowana jest przez państwo. W odróżnieniu od
dwóch pozostałych polskich filarów zgromadzone środki nie podlegają dziedziczeniu.
Obowiązkowy jest również drugi filar, jednak ten działa na zasadach kapitałowych. Składki wpływają na
rachunek ubezpieczonego w otwartym funduszu emerytalnym, zarządzanym przez Powszechne Towarzystwa
Emerytalne. Zgromadzone środki są inwestowane zgodnie z realizowaną polityką funduszu oraz podlegają dziedziczeniu.
Filar trzeci składa się z Indywidualnych Kont Emerytalnych, Pracowniczych Programów Emerytalnych
oraz innych dobrowolnych form. Filar ten z uwagi na tendencje kształtowania się wysokości emerytur pełni bardzo ważną rolę, gdyż umożliwia podwyższenie przyszłego świadczenia o dodatkowo zgromadzony kapitał.
Obecny w Polsce system emerytalny pomimo szeregu reform posiada liczne słabości, do których można
zaliczyć przede wszystkim:
− brak przystosowanego systemu informatycznego do wypłat nowych emerytur,
− rozbudowana biurokracja emerytalna,
− stosunkowo niska przyszła wartość świadczeń,
− konieczność dużego zaangażowania środków z budżetu państwa na dofinansowanie systemu,
− uzależnienie od procesów demograficznych,
− brak ustaleń prawnych dotyczących jego przyszłego działania,
− niska świadomość społeczeństwa, co do konieczności dodatkowe oszczędzania z myślą o przyszłości,
− uprzywilejowanie niektórych grup społecznych,
− obciążenie emerytur podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Aby przejść na emeryturę, Polka musi mieć ukończone 60 lat, a Polak 65, choć na przełomie kilku ostatnich
miesięcy pojawiły się plany zrównania wieku emerytalnego dla obu płci. Podczas przechodzenia na emeryturę
nie ma natomiast znaczenia staż pracy. Wymagany jest tylko odpowiedni poziom oszczędności na koncie emerytalnym. Ponieważ w polskim systemie oszczędności cały czas są własnością oszczędzającego, w przypadku jego
śmierci podlegają one zwykłej procedurze spadkowej.
Na podobnej konstrukcji opiera się system emerytalny Republiki Czeskiej, który również składa się z trzech
filarów. Pierwszy, publiczny i obowiązkowy, zawiera w istocie dwa elementy. Emerytura statystycznego Czecha
składa się z: zryczałtowanego świadczenia w stałej wysokości dla każdego emeryta oraz dodatku, który finansowany jest ze składek ubezpieczonego. Z kolei składka ta uzależniona jest od wysokości zarobków oraz czasu
gromadzenia składek, do którego wlicza się okres bezrobocia, studiów, a także urlop wychowawczy. Przejście na
wcześniejszą emeryturę jest możliwe pod warunkiem skompletowania co najmniej 25 lat odprowadzania składek
ubezpieczeniowych. Warte podkreślenia jest również to, że w Polsce prawo do wcześniejszej emerytury ma ponad sto grup zawodowych, a w Czechach żadna.
Art. 15 (72-76)
strona 74
Filar drugi, prywatny i dobrowolny, zorganizowany jest w formie funduszy emerytalnych (obecnie w
Czechach działa ich 25), który zajmuje się wypłacaniem uzupełniających świadczeń emerytalnych. Państwo
sprawuje nadzór nad tymi funduszami oraz bierze udział w odprowadzaniu części składek do tych funduszy.
Osobom, które oszczędzają w drugim filarze, państwo dopłaca dodatkowe premie za zapobiegliwość. Środki wypracowane w przyszłości z tej premii nie będą opodatkowane. Zachęty te spowodowały, że około 1/3 wszystkich
dorosłych, czynnych zawodowo osób uczestniczy w drugim filarze czeskiego systemu emerytalnego. Dodatkowo
emeryt może wybrać w jaki sposób chce otrzymywać zgromadzone środki. Może to nastąpić w dwojaki sposób:
bądź jednorazowo, bądź też przez określony czas w miesięcznych ratach, adekwatnych do wielkości zgromadzonych środków.
Natomiast trzeci filar dotyczy całkowicie dobrowolnego składkowania i zawiera indywidualne oszczędności w formie ubezpieczenia na życie. Można powiedzieć, że ten element czeskiego systemu emerytalnego ma
charakter czysto kapitałowy.
W obawie przed załamaniem się czeskiego systemu emerytalnego, Rząd tego kraju podwyższa regularnie
od 2003 roku wiek emerytalny (docelowo przejście na emeryturę ma następować w 65 roku życia), tak by każdy
mógł odłożyć wystarczająco dużo pieniędzy na emeryturę.
Dwa przedstawione powyżej systemy emerytalne należały do repartycyjno-kapitałowych. W analizowanej
grupie państw jedynie Niemcy posiadają czysto repartycyjny model systemu i jego konstrukcja składa się z 3
filarów. Pierwszy z nich ma charakter obowiązkowy i powszechny, i podobnie jak w Polsce i Czechach, świadczenie wypłacane jest w oparciu o wcześniejszy wkład w postaci składek odprowadzanych w okresie aktywności
zawodowej. Prawo do wcześniejszej emerytury w Niemczech przysługuje pracownikom po ukończeniu 62 lat i
35 okresów składkowych.
Drugi filar jest dobrowolny i stanowi uzupełnienie pierwszego. Tworzony jest w oparciu o zakładowe systemy emerytalne, których funkcjonowanie unormowane jest odpowiednimi przepisami, jednak to pracodawcy
decydują o ich stworzeniu.
Trzeci filar również nie jest obowiązkowy, ma on charakter prywatny. Polega na inwestowaniu środków w
produkty ubezpieczeniowe, papiery wartościowe. Jeszcze inną formą oszczędzania na emeryturę, są w Niemczech
indywidualne polisy ubezpieczeniowe, wykupywane przez pracodawców w imieniu wybranej grupy pracowników.
Jednak statystyczny Niemiec nie zna wysokości swojego przyszłego świadczenia, gdyż jego wysokość nie
zależy od tego, ile dany pracownik wniesie kapitału do systemu (i tak nikt tego nie wie, bo wszystkie pieniądze
trafiają na jedno konto), ale od średniego poziomu jego zarobków z kilku ostatnich lat przed przejściem na emeryturę. Oczywiście nigdy nie jest to sto procent tej średniej.
Ponadto system oparty na umowie międzypokoleniowej nie jest do końca sprawiedliwy. W wyniku przeprowadzonych analiz ustalono, że najbardziej tracą na nich najbiedniejsi i najgorzej wykształceni, ponieważ to
właśnie oni najwcześniej zaczynają pracować, czyli najwcześniej zaczynają odprowadzać składki do funduszu
emerytalnego, i robią to dłużej niż pracownicy lepiej wykwalifikowani. Potem zazwyczaj krótko cieszą się emeryturą, bo wcześnie umierają, co pokazują badania demograficzne. Jakby tego było mało, dzieci tych pracowników nie mają żadnych praw do pieniędzy odłożonych przez ich rodziców3.
3 Worach-Kardas H., Ubezpieczenia społeczne i na życie Stan i perspektywy, Wyd. Wyższa Szkoła HumanistycznoEkonomiczna w Łodzi, Łódź 2004, s.47
Art. 15 (72-76)
strona 75
Tabela 1. Porównanie systemów emerytalnych Polski, Niemiec i Czech
Treść
System emerytalny
Wiek emerytalny
− kobiet
− mężczyzn
Średnie
wynagrodzenie
brutto (szacunkowe)
Wymiar składki
Polska
Repartycyjno-kapitałowy
60 lat
Niemcy
repartycyjny
65 lat (67 od 2012 r.)
Czechy
Repartycyjno-kapitałowy
57 - 61 lat (w zależności od
ilości dzieci)
61 lat
21 500 KC
(857,62 EUR)***
14%
(5,5% - pracodawca
8,5% - pracownik)
9 000 KC
(359 EUR)***
4 500 KC
(179,5 EUR)***
65 lat
65 lat (67 od 2012 r.)
3144,41 zł*
3 350 EUR
(916,87 EUR)***
19,52%
19,5%
(9,76% - pracodawca
(9,75% - pracodawca
9, 76% - pracownik)
9,75 % - pracownik)
Średnia wysokość emery- 1298,04 zł
1200 EUR (Zachód)
tury
(378,49 EUR)***
1040 EUR (wschód)
Najniższa emerytura
636,29 zł**
690 EUR
(185,53 EUR)***
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl, www.epp.eurostat.ec.europa.eu,
* stan na 31 marca 2008 r. ** od 1 marca 2008 r. *** wg średniego kursu NBP z dnia 18 kwietnia 2008 r.
Z powyższego zestawienia wynika, że Niemiec w porównaniu do Polaka czy Czecha najdłużej odkłada na
emeryturę, co wpływa na wysokość emerytury, która w Niemczech stanowi blisko czterokrotność świadczenia
w Polsce czy Czechach. Składka emerytalna w Czechach jest niższa niż w dwóch pozostałych krajach.
III. Wysokość przyszłej emerytury – studium przypadku
Poniżej przedstawiono przykład kształtowania się przyszłej emerytury obecnego studenta w wieku 25 lat,
który z dniem 1 maja 2008 r. podejmie pracę. Przyjmując założenia, że:
 miesięczne wynagrodzenie brutto wynosić będzie 1800 zł,
 realny roczny wzrost wynagrodzeń – 4,0%.
 swoje składki odkłada do funduszu ING Nationale Nederlanden, który pobiera opłatę za zarządzanie
0,6% aktywów oraz osiąga stopę zwrotu na poziomie 4% rocznie.
 Opłata za przekazanie składki do ZUS - 0,8% składki.
Uwzględniając te kryteria wysokość kapitału zgromadzonego w I i II filarze wyniesie 506217,29, z czego
250 629,93 zł w otwartym funduszu emerytalnym, a 255 587, 36 zł na koncie w ZUS.
Przyjmując za przeciętną długość życia mężczyzn, po osiągnięciu wieku emerytalnego 13,3 lata, przyszła
emerytura wyniesie 3183,76 miesięcznie.
Dokonując analizy wysokości tego świadczenia należy pamiętać iż realna wartość tej kwoty będzie o wiele
niższa. Wg analityków w przyszłości świadczenie emerytalne w Polsce wynosić będzie ok. 60% wynagrodzenia,
czyli w analizowanym przypadku emerytura w wysokości 3183,76 odpowiadać będzie obecnej wartości 1100 zł.
Dla porównania w Niemczech kwota zstąpienia wynosi około 70%, czyli blisko 10% więcej.
Jak widać z powyższego przykładu kwota ta nie jest zaskakująca, dlatego wielu specjalistów podkreśla konieczność dodatkowego zabezpieczenia się na okres starości. W Polsce taką możliwość daje III filar.
Poniższy przykład dobrze obrazuje idee gromadzenia składek w III filarze.
Założenia:
Student odkłada na początku każdego roku kwotę 1000 zł, aż do osiągnięcia wieku emerytalnego, przy rocznej
rentowności 7%.
Po osiągnięciu wieku emerytalnego wysokość zgromadzonych środków = 147913 zł.
Art. 15 (72-76)
strona 76
Hipotetyczna wysokość emerytury z III filara 147913 / 165,6 = 893,19 zł/mies.
– W wyniku przeprowadzenia powyższej analizy, możemy stwierdzić, że odkładanie pieniędzy w III filarze przynosi dodatkowe korzyści.
Ostatecznie student oszczędzający w trzech filarach w przyszłości otrzyma emeryturę w kwocie 4076,95 zł.
Mimo tak widocznych korzyści finansowych, Polacy wciąż zbyt słabo troszczą się o swoją przyszłość. Z
badań wynika, że Polacy nie odkładają dodatkowych pieniędzy na emeryturę. Na indywidualnych kontach emerytalnych i w pracowniczych programach emerytalnych oszczędza niewiele ponad 1,2 mln Polaków.
Z badań koncernu ubezpieczeniowego AXA wynika, że tak niewielkie zainteresowanie III filarem wynika z
braku potrzeby oszczędzania na przyszłą emeryturę. Tylko 37 proc. pracujących Polaków myśli o tym, żeby odłożyć jakieś dodatkowe pieniądze na emeryturę, podczas gdy na przykład w Czechach jest to niemal 80 proc4.
Podsumowanie
Po przeanalizowaniu systemów emerytalnych Polski, Niemiec i Czech, można stwierdzić, że niemiecki
emeryt zapewni sobie najlepsze perspektywy finansowe na przyszłość, gdyż w tym kraju średnie wynagrodzenie,
jak również stopa zastąpienia, jest najwyższa. W Polsce i Czechach oba analizowane aspekty kształtują się na
podobnym poziomie i nie są one tak korzystne jak w Niemczech.
Bibliografia:
Gadkowska M., Emerytura. Jaką decyzję podjąć, Wyd. Międzynarodowa Szkoła Menadżerów, Warszawa 1999
Góra M., System emerytalny, Wyd. PWE, Warszawa 2003
Skoczyńska A., Nowa Emerytura-lepsza czy inna, Wyd. KE Liber, Warszawa 1998
Szumlicz T., Ubezpieczenie społeczne. Teoria dla praktyki. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa
2005.
Worach-Kardas H.,Ubezpieczenia społeczne i na życie. Stan i perspektywy, Wyd. Wyższa Szkoła HumanistycznoEkonomiczna w Łodzi, Łódź 2004
Żeglicka H., Systemy i reformy emerytalne Wielka Brytania, Szwecja, Polska, Węgry, Wyd. IPISS, Warszawa
1997,
ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 137,
poz. 887),
www.zus.pl
www.stat.gov.pl
www.gazeta.pl
www.epp.eurostat.ec.europa.eu
4 Strona internetowa www.gazeta.pl, Porażka III filara emerytalnego, Marcin Bojanowski [2008-04-18]
Art. 16 (77-83)
strona 77
KREOWANIE WIZERUNKU MIASTA NA PRZYKŁADZIE
JELENIEJ GÓRY
Anna Protas
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
Wprowadzenie
W dobie nasilającej się konkurencji miedzy miastami coraz większego znaczenia nabiera umiejętność
wykreowania silnej i rozpoznawalnej marki. Rywalizacja nie jest zarezerwowana jedynie dla stolic i wielkich
aglomeracji miejskich, lecz odnosi się również do małych miast. Rywalizują one między sobą o udział w świadomości mieszkańców, turystów, oraz inwestorów, dlatego też prześcigają się pomysłach tworzenia silnego wizerunku. W tym celu tworzone są przy urzędach miast biura promocji, które konsekwentnie podejmują długofalowe
działania na rzecz uzyskania, bądź utrzymania przewagi konkurencyjnej nad innymi miastami.
Pojęcie marki miasta
Marka w odniesieniu do miasta może być zdefiniowana jako miejsce wzmocnione w taki sposób, że
kupujący lub użytkownik dostrzega unikalne i istotne wartości dodane, które spełniają jego potrzeby w jak najlepszy sposób. Co więcej, jego sukces jest wynikiem umiejętności utrzymania tych wartości dodanych w obliczu
konkurencji.1
Marka jest składnikiem specyficznym, gdyż odpowiada za psychologiczne zróżnicowanie produktu jak
również za jego indywidualizację.2 W przypadku miast decyduje to o osiągnięciu sukcesu w sensie gospodarczym i społecznym.
Na markę miasta składają się elementy funkcjonalne, zwane również rzeczywistymi, materialnymi, realnymi (tangible factors) oraz wirtualne – niematerialne, niemożliwe do dotknięcia(nontangible factors).3 W odniesieniu do marki miasta do elementów rzeczywistych charakteryzujących miasto zaliczamy wszelkie mierzalne
aktywa, tj. szeroko rozumianą infrastrukturę, przyrodę, położenie, architekturę, urbanistyka, warunki mieszkaniowe, charakterystyczne dla danego miasta obiekty, nazwa, oferowane usługi publiczne, instytucje miejskie, poziom podatków, oferta edukacyjna. Z kolei elementy wirtualne to takie, które odwołują się do sfery emocjonalnej,
np.: symbolika, herb, legendy miasta, ludzie, wydarzenia, wspomnienia, klimat miasta.
Proces kreowania wizerunku miasta
Przedmiotem budowania marki mogą być nie tylko przedmioty i usługi, ale również miejsca. Jednostki
samorządu terytorialnego, takie jak województwa, powiaty, gminy, jak również i miasta decydują się na opracowywanie strategii swojego wizerunku. Budowana jest m.in. po to, by marka miasta była jak najsilniejsza we
wszystkich grupach docelowych.4
Agnieszka Łuszczak w publikacji „Marketing terytorialny” pod redakcją T. Markowskiego, wydaną przez
1 Korczyńska M., Marka miasta, Marketing i Rynek 12/2006, s.2 2 Altkorn J., Strategia marki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999, s.12
3 Por.: Altkorn J., Strategia marki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999, s.15 oraz Korczyńska M., Marka
miasta, Marketing i Rynek 12/2006, s.2 4 Marketing miasta i miejsca w: Marketing w Praktyce n 5 (99), maj 2006, s. 9
Art. 16 (77-83)
strona 78
Instytut Zagospodarowania Przestrzennego Kraju działającym przy Polskiej Akademii Nauk, przedstawia następujące etapy konstruowania strategii wizerunku miasta5:
1. Analiza stanu wyjściowego – zbadanie aktualnego wizerunku miasta
2. Określenie celów dotyczących pożądanego wizerunku miasta
3. Segmentacja adresatów wizerunku miasta
4. Pozycjonowanie wizerunku
5. Wybór marketingowych instrumentów kreowania wizerunku – promocja wizerunku
6. Kontrola, porównanie stanu faktycznego i planowanego – pomiar wizerunku.
Powyższy schemat kreowania wizerunku miasta zostanie odniesiony do przedstawionego w „Strategii Promocji
Miasta Jelenia Góra 2006-2015”.6
Miasto Jelenia Góra do momentu wprowadzenia „Strategii Promocji Jeleniej Góry 2006 –2015” nie
prowadziło w sposób zorganizowany działań mających na celu kreowanie marki miasta, zarówno wśród odbiorców
oferty turystycznej, jaki i inwestycyjnej. Podejmowane działania miały charakter bieżący i podejmowane były z
ramienia Urzędu Miasta przez: Wydział Rozwoju Gospodarczego i Wydział Kultury Sportu i Turystyki, Centrum
Informacji Turystyczne i Kulturalnej, Biuro Prasowe przy Prezydencie (w osobie Rzecznika Prasowego),
Pełnomocnik ds. Strategii Rozwoju Miasta.
Do momentu wprowadzenia Strategii w promocji miasta, mimo stosunkowo szerokiego spektrum narzędzi
i środków promocyjnych (w odniesieniu do innych samorządów), nie udało wykreować wizerunku miasta, który
skutecznie odróżniałby go od bezpośrednich konkurentów: innych polskich i europejskich miast o podobnym
charakterze.
Ad.1
Zbadanie aktualnego wizerunku miasta, przy wykorzystaniu przede wszystkim badań marketingowych,
pozwala określić w jaki sposób miasto jest postrzegane przez otoczenie. Analiza stanu wyjściowego jest niezbędna do podjęcia dalszych działań związanych z kreowaniem marki. Działania te będą się różniły w przypadku wizerunku negatywnego, neutralnego i pozytywnego. W przypadku Jeleniej Góry przeprowadzono badania
dotyczące aktualnego wizerunku miasta poprzedzającego budowę strategii. Do pomiaru wykorzystano analizę
SWOT, jak również badania marketingowe. Użyta do tego celu ankieta została przeprowadzona na trzech oddzielnych grupach badawczych. Przeprowadzone badania marketingowe nie dały jednoznacznej odpowiedzi na
pytanie, czy wizerunek miasta jest neutralny, pozytywny czy negatywny. Brak jednoznacznego określenia pozycji miasta w świadomości odbiorców może skutkować trudnościami w dalszych etapach budowy strategii.
Ad.2
Przed sformułowaniem celów miasto powinno określić swój oczekiwany i idealny image, do którego będzie dążyć. Oczekiwany wizerunek będzie więc swoistą wizją miasta. Jelenia Góra w następujący sposób określa
swoją wizję:
Jelenia Góra nowoczesnym, europejskim miastem, o wielu funkcjach regionalnych i ponadregionalnych,
stanowiącym jeden z głównych ośrodków rozwoju Dolnego Śląska. Miasto, którego rozwój oparty jest o turystykę,
przemysł, funkcje uzdrowiskowe, szkolnictwo
wyższe, usługi, handel i inne dziedziny działalności. Dysponujące bogatą i powszechnie dostępną infrastrukturą
techniczną oraz społeczną. Przyjazne dla przedsiębiorczości i rozwoju rynku pracy.
5 Markowski T. (red.), Marketing terytorialny, Polska Akademia Nauk, Instytut Zagospodarowania Przestrzennego Kraju,
Warszawa 2006, s. 171
6 W strategii pojęcie marki zostało utożsamione z wizerunkiem miasta. Nie jest to podejście błędne, gdyż w literaturze
przedmiotu brak jest zgodności co do zakresów znaczeniowych pojęć: „marka wizerunek”, „tożsamość” i pojęcia te używane są
zamiennie.
Art. 16 (77-83)
strona 79
Bezpieczne, estetyczne i czyste. Stwarzające możliwości samorealizacji zawodowej, kulturalnej i sportowo – rekreacyjnej mieszkańców. Wzrastające w poszanowaniu zasad ekorozwoju. Zarządzane w sposób skuteczny i efektywny – korzystające z dobrodziejstw długoterminowego planowania i zarządzania strategicznego.7
Następnie wyznaczane zostały cele, determinujące realizację wizji miasta. W Strategii Jeleniej Góry wyróżniono 6 celów strategicznych, z kolei każdemu z celów zostały przypisane konkretne programy operacyjne:
I. Budowa/wzrost wizerunku wyróżnialnej marki miasta Jelenia Góra
- Program operacyjny I/1.Opracowanie podstaw strategii marki miasta Jelenia Góra i założeń do planów
operacyjnych
- Program operacyjny I/2.Opracowanie, przyjęcie i wypromowanie symboli i produktów markowych
miasta
II. Rekreacyjna i turystyczna promocja walorów miasta Jelenia Góra
- Program operacyjny II/1. Miasto przyjazne turystom
III. Promocja rozwoju przedsiębiorczości miasta Jelenia Góra – przyciąganie inwestorów i stymulowanie
rozwoju istniejących podmiotów
- Program operacyjny III/1. Przyciąganie nowych inwestorów
- Program operacyjny III/2. Wspieranie istniejących inwestorów
IV. Promowanie rozwoju kultury
- Program operacyjny IV/1. Stworzenie i promowanie uporządkowanej i atrakcyjnej oferty turystycznokulturalnej
V. Promowanie rozwoju nauki
- Program operacyjny V/1. Kadry dla Europy
VI. Budowa/wzrost identyfikacji i tożsamości mieszkańców z miastem.
- Program operacyjny VI/1. Budowa pozytywnego wizerunku miasta wśród jego mieszkańców i silnych
relacji emocjonalnych z miastem.
Każdy z programów operacyjnych składa się z szeregu zadań, które znalazły swoje odzwierciedlenie w
Planie Działania na rok 2006 zawartym bezpośrednio w Strategii Promocji, jak również planach działania na
następne lata. W przeważającej części są to zadania będące kontynuacją, bądź modyfikacją podejmowanych już
wcześniej kroków. Liczna grupę stanowią nowe zadania, zmierzające do podtrzymania dotychczasowych osiągnięć, jak również do uzyskania nowych.
Pierwszy z wyznaczonych celów będzie realizowany na następujących poziomach:
Idei przewodniej marki – systemie wyróżników miasta
System wyróżników Jeleniej Góry został zbudowany w oparciu o największe atuty miasta, Marka miasta powinna być budowana w oparciu o cechy, które są pozytywne, atrakcyjne, unikalne oraz istotne dla różnych ludzi z
całego świata. Takimi cechami są niewątpliwie8:
atrakcyjne położenie, w tym walory krajoznawcze,
ponadregionalny charakter miasta,
lokalizacja w centrum subregionu o atrakcyjnych i różnorodnych walorach: turystycznych, uzdrowiskowych, krajoznawczych i rekreacyjno – wypoczynkowych,
liczne instytucje kulturalne i ich dorobek (Teatr Jeleniogórski Sceny: Animacji i Dramatyczna im. C.K.
Norwida, Filharmonia Dolnośląska, Muzeum Karkonoskie, Muzeum Przyrodnicze, Muzeum Miejskie
Gerharta Hauptmanna),
imprezy kulturalne, turystyczne i sportowe kojarzone z miastem: (Międzynarodowy Festiwal Teatrów
Ulicznych, Wrzesień Jeleniogórski, Jeleniogórskie Spotkania Teatralne, Międzynarodowy Festiwal
7 „Strategia Promocji Miasta Jelenia Góra 2006-2015”, Jelenia Góra, 2006, s.6
8 „Strategia Promocji Miasta Jelenia Góra 2006-2015”, Jelenia Góra, 2006, s.7-8
Art. 16 (77-83)
strona 80
Muzyki Organowej „Silesia Sonans”, „Jarmark Średniowieczny” i „Jarmark Staroci”, Święto Ulicy 1
Maja, Ratuszowe Lato (koncerty), Turniej Rycerski na Zamku Chojnik, Wiosna Cieplicka, Koncerty
Promenadowe w Parku Zdrojowym, Bike Maratony, Ogólnopolski Spływ Kajakowy rzeką Bóbr, Wyścig
Kolarski Tour de Pologne).
dobrze rozwinięta infrastruktura otoczenia biznesu,
istnienie dużych, nowoczesnych i stabilnych ekonomicznie przedsiębiorstw,
zasoby wykwalifikowanej i aktywnej siły roboczej, znaczące centrum edukacyjne (Wydział Gospodarki
Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Politechnika
Wrocławska Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Jeleniej Górze, Wyższa Szkoła Zawodowa Kolegium
Karkonoskie i inne),
sprzyjający klimat do podejmowania inwestycji.
Ponadto ważnym wydarzeniem z punktu widzenia kreowanie marki miasta były obchody 900-lecia Jeleniej Góry,
na których to zorganizowano trzydniową imprezę, gdzie promowano dukata lokalnego o nominale 4 Jelenie,
„Kronikę Miasta według Herbsta”, wystąpiło wielu znanych wykonawców.
Nazwie marki i sloganie promocyjnym
Rys. 1. Marka jako wielopoziomowy komunikat
Źródło: „Strategia Promocji Miasta Jelenia Góra 2006-2015”, Jelenia Góra, 2006, s.9
Motywem przewodnim marki, jak również jej hasłem promocyjnym jest : „Jelenia Góra – Perła
Karkonoszy”. Dotychczas hasło wykorzystywane było sporadycznie i nie kojarzone było bezpośrednio z marką
miasta. Obecnie wykorzystywane jest jako baseline i przypisane na stałe do logo. Obydwa te elementy wzbogacają komunikaty promocyjne miasta.
Logo marki zostało wyłonione w drodze konkursu. Oddziałuje ono kolorem i krótką formą przekazu
jednoznacznie podkreślającym najważniejsze cechy (korzyści) walory miasta, co jest gwarantem skutecznego
przekazu. Zestaw odpowiednio dobranych kolorów ma oddziaływać na emocje odbiorców i nasuwać pozytywne
skojarzenia.
Art. 16 (77-83)
Źródło: http://citik.jeleniagora.pl/pl/
strona 81
Rys.2. Logo miasta Jelenia Góra
Strategii komunikacji
Strategia komunikacji oparta została na następujących działaniach: nowoczesnym prowadzeniu stron
WWW, działalności wydawniczej (ulotki, foldery, oferta inwestycyjna), przygotowywaniu materiałów reklamowych i gadżetów, kampaniach reklamowych, działaniach z zakresu public relations, działań w zakresie wydarzeń
promocyjnych oraz organizowaniu direct mailingu.
Systemie identyfikacji wizualnej
System Identyfikacji Wizualnej (SIW) to całość symboliki stosowanej przez miasto.
Są to elementy, poprzez które buduje sie relacje z otoczeniem. Głównym zadaniem SIW jest ujednolicenie wizerunku oraz wszystkich innych elementów komunikacji rynkowej.
Ad. 3
Budując strategię władze lokalne powinny dokonać segmentacji odbiorców wizerunku miasta. Wyróżnienie
jednorodnych grup adresatów umożliwia szczegółowe dostosowanie do poszczególnych segmentów narzędzi
marketingowych i środków zapewniających realizację celu jakim jest kreowanie pozytywnego wizerunku. W
przypadku Jeleniej Góry cele promocji miasta wymogły podział na następujące grupy docelowe:
• inwestorzy krajowi i zagraniczni, biznes lokalny.
• turyści krajowi (indywidualni i grupowi), turyści zagraniczni (indywidualni i grupowi),
• mieszkańcy miasta, w tym:
− kreujący sytuację ekonomiczną i polityczną miasta,
− duże grupy społeczne,
− osoby zagrożone wykluczeniem społecznym i już mu podlegające.
Do każdej grupy z osobna określone zostały przesłanki promocyjne, przekazy promocyjne oraz kampanie reklamowe.
Ad.4
Kolejnym etapem jest pozycjonowanie, czyli planowanie pozycji wizerunku miasta wśród docelowej
grupy jego adresatów. Jelenia Góra pozycjonuje się hasłem: „Jelenia Góra Bogactwo możliwości!”. Hasło to ma
charakter uniwersalny, gdyż skierowane do poszczególnych grup docelowych wzbogacone zostaje swego rodzaju
rozszerzeniem. Dla przykładu w przypadku segmentu turystów przybierze ono następującą formę: „Turystyka?
Art. 16 (77-83)
strona 82
Bogactwo możliwości!”, dla inwestorów: „Biznes? Bogactwo możliwości!”. Wskazuje ono, że miasto jest otwarte i posiada różnorodną ofertę dla każdego odbiorcy.
Ad. 5
W realizacji strategii kreowania wizerunku miasta główną rolę odgrywają instrumenty promocji.
Głównymi przesłankami wyboru środków promocji w przypadku Jeleniej Góry były: możliwość osiągnięcia
stosunkowo dużego zasięgu w grupach docelowych, siła oddziaływania poszczególnych instrumentów, obniżenie
kosztów strategii, pełna komunikacja z rynkiem w grupach docelowych oraz celowe przekazanie komunikatu.
Rys. 3. Środki realizacji strategii promocji
Źródło: „Strategia Promocji Miasta Jelenia Góra 2006-2015”, Jelenia Góra, 2006, s.14
Wybrane instrumenty promocji (patrz: rysunek 3) przyczynią się do budowy i wzrostu wiarygodnego
wizerunku miasta, wzmocnienia przekazów centralnych oraz zwiększenia efektywności kampanii.
Ad.6
Strategia kreowania wizerunku miasta powinna być zakończona pomiarem i kontrolą wizerunku. Pomiar
przeprowadza się w poszczególnych grupach docelowych z wykorzystaniem badań marketingowych. Daje to odpowiedź na pytanie jak postrzegane jest miasto, jaka jest efektywność wykorzystanych narzędzi promocji oraz w
jakich obszarach i w stosunku do jakich segmentów odbiorców powinno zawiesić, utrzymać na stałym poziomie
lub zintensyfikować swoje działania.
Miasto Jelenia Góra każdego roku buduje plan działań marketingowych, jednak nie jest dokonywana
formalna kontrola tych działań. Do tej pory nie przeprowadzono pomiaru wizerunku miasta, lecz przewidywany
jest on w trakcie i po realizacji strategii promocji. Jednak najbardziej efektywną jest stała kontrola i badanie wizerunku jednostki osadniczej, gdyż umożliwia korektę podejmowanych działań i natychmiastową reakcję.
Art. 16 (77-83)
strona 83
Podsumowanie
Postrzeganie danego miasta przez odbiorców w tym mieszkańców, turystów oraz inwestorów, może być
kształtowane przez podejmowane przez władze działania. Miasto Jelenia Góra realizując Strategię Promocji oraz
plany działań marketingowych kreuje swój image w sposób skoordynowany oraz kompleksowy. Jednak brak
bieżącego pomiaru wizerunku uniemożliwia identyfikację wpływu oraz intensywności podejmowanych przez
miasto czynności.
Zbadanie w jaki sposób mieszkańcy turyści i inwestorzy postrzegają miasto po blisko 2 latach funkcjonowania
strategii, pozwoliłoby na ewentualną modyfikację celów, założeń oraz na bardziej trafny dobór narzędzi marketingowych.
Literatura
[1] Altkorn J., Strategia marki, Polskie Wydawnictwo
Warszawa
[2] Markowski T.
Marketing terytorialny, Polska Akademia Nauk,
Przestrzennego Kraju, Warszawa 2006
[3]„Strategia Promocji Miasta Jelenia Góra 2006-2015”, Jelenia Góra 2006
[4] Korczynska M., Marka miasta, Marketing i Rynek
[5] Marketing miasta i miejsca w: Marketing w Praktyce n 5 (99), maj 2006
[6] Czornik M., Promocja miasta, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach,
Katowice 2005
strona 84
Art. 17 (84-89)
PARTICIPATION OF LOCAL COMMUNITIES IN DECISION MAKING IN
CITIES OF WALBRZYSKI REGION
Magdalena Protas
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
1. The meaning of participation
Participation of local communities in decision making, first and foremost in building local strategic plans, is one of principles of sustainable development idea. One of the documents of Earth Summit
form 1992, Agenda 21, indicates cooperation with individuals, groups and organizations, as required in
strategic planning and decision making, relating to community: “28.3. Each local authority should enter into a dialogue with its citizens, local organizations and private enterprises and adopt “a local Agenda
21”. Through consultation and consensus-building, local authorities would learn from citizens and
from local, civic, community, business and industrial organizations and acquire the information needed
for formulating the best strategies”1. Participation contributes to flow of information required for effective decision making, as well as for legitimacy of those decisions. It facilitates effective implementation and encourages participation in other initiatives.
The necessity of participation in local strategic planning results from following reasons:
- local community, by economical and social activity, has an influence on realisation of strategic objectives,
and
- community is influenced by decisions and activity of local authorities, which have an impact on the quality of life 2.
Mostly the participation is interpreted as citizens opinion survey, providing of ideas, supporting or objections3. Nowadays local administration can choose from wide range of methods of establishing contact with
citizens4:
- town meetings,
- information bureau,
- informal groups,
- sending questionnaires to the bodies of opinion,
- brainstorming,
- describing best development practices in a bulletin,
- mass-media commitment,
- leaflets in public places,
- forms to fill in, which could be sent by post office,
- web-sites,
- internet forum,
- workshops, etc.
1 http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=52&ArticleID=76&l=en (access in April 2008)
2 R. Brol (red.), Zarządzanie rozwojem lokalnym – studium przypadków, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1998, p.17
3 P. Frączak, Rola aktywności obywatelskiej w rozwoju lokalnym, [w:] M. Warowicki, Z. Woźniak, Aktywność obywatelska w
rozwoju społeczności lokalnej, Municipium, Warszawa 2001, p. 49
4 http://www.rec.org.pl/aarhus/aarhusppt.html, (access in September 2007)
Art. 17 (84-89)
strona 85
The aim of some from the above mentioned methods is to inform local community of intentions, plans, events.
As a first step in a course of including citizens in a decision making process, they enable to recognise a problem
and take an attitude towards scheduled activities (e.g. information bureau, describing best development practices
in a bulletin, leaflets in public places). Other methods consist of collecting the opinion from citizens; these are:
workshops, town meetings, brainstorming. In this article the author presents the experience of participation in
some cities of Walbrzyski Region and tries to find out the peoples opinion on this matter.
2. Contribution of community to local strategies in Walbrzyski Region
The first stage of a research was to discover the present state of participation level in communities of
Walbrzych. The local strategies have been analyzed and administrative officials interviewed in order to discover
the model of participation in forming local strategies.
Some of the cities have set a good practice of participation. In Walim there has been created a group composed of different circles: representatives of city library, School Attendance Group, farmer, headmaster of public
junior high school, Centre of Agricultural Counselling, chief of a sports club ‘Walim’. Local administration of
Mieroszów also invited many groups, e.g. local entrepreneurs, citizens, members of social and cultural organisations (Rybnica Lesna Association, Society of Sokolowsko Development), village representatives, headmaster of
junior high school, Culural Center of Mieroszów, sports club ‘Bialy Orzel’ and others. These people, who have
influence on activities in city, are in fact a group of support for decisions made by local administration.
Lack of consistence between quality of cooperation in city assessed by local administration and actual lack
of partnership and participation in decision-making is recognizable in case of Szczawno-Zdroj. The strategy
contains notation: “the implementing of formed thesis would require efficient actions, full understanding, acceptance, durability and efforts not only from local administration officials, but also whole local community”.
Unfortunately strategy had not been consulted with society, which is significant for successful implementation
and support of local society.
Access to information about planned proceedings referred to development strategy shows actual quality
of participation and contacts between citizens and local administration.
In most of the cities no activities aiming at encouraging people to contribute to decision-making (except these required by law) were taken up. Usually there was only a short piece of information on a notice board and on cities’
website in Public Information Bulletin (Biuletyn Informacji Publicznej). Even the way of presenting the strategy
is insufficient. Some of these documents are accessible only in a town hall, although they should be presented
also on websites of each city.
3. Results of a survey in Walbrzyski Region
Second part of research was a survey made on a group of 80 people, aged 25-35, from Walbrzyski Region.
They were asked 13 questions about their attitude to local administration decisions, Trust for local authorities,
ability to influence situation in their cities etc.
The most important indicators in such research are: creating opportunity to express the opinion and level of confidence for local authorities.
Figures 1 and 2 show that at a local level people seem to be more aware of their influence on the decisions. While
at a country level 2,77% of people find it ‘significant’ and 25% ‘average’, at a local level these numbers are
8,33% for ‘significant’ and 37,5% for ‘average’.
Art. 17 (84-89)
strona 86
Figure 1. Influence for decisions made in country level
Source: author’s own study
Figure 2. Influence for decisions made in local level
Source: author’s own study
The trust for local administration is important as well. The citizens do judge their level of confidence
mostly as definitely low (25%) or rather low (59,72%), which could explain lack of participation in decisionmaking (see fig. 3).
Art. 17 (84-89)
strona 87
Figure 3. The level of trust for local authorities in Walbrzyski Region
Source: author’s own study
The second reason could be low culture and tradition of participation in Poland. Formerly the government
was in charge of each sphere of society life. nowadays citizens feel no need or have no ability to influence the
situation in a region or a city. It is also the matter of legal knowledge. Although Polish law allows citizens’ to participate in many decisions, at least by taking advice and consultations, citizens do not exercise their rights.
One of the questions referred to the conformity between citizens needs and actual decisions made by
administration. 58,33% answered that their needs and the decisions of local administration are not always compatible, 38,1% answered that these two issues are rather incompatible. Extreme opinions were presented by less
than 3% of respondents. Responding to the needs of community requires a tight cooperation and constant communication with society.
Few questions referred to local authorities activities for use of citizens potential in building development plan.
Most of respondents (79,76%) admitted that their local government do not encourage citizens to participate in
local strategic planning. Only 20,24% claimed opposite.
Also majority (64%) claimed that local government does not enable people to express their opinion on local development and that additional initiatives are essential. Merely 4,76% answered that their city provides opportunities to express their opinion on this issue. Rest of respondents does not have opinion in this theme.
The author asked what means of communication are most effective to inform people of a building strategy and encourage them to take part in planning. Among many ways of publicizing information, several have been pointed
out as most effective (see figure 4).
Art. 17 (84-89)
strona 88
Figure 4. The methods of publicizing information proposed by citizens
Source: author’s own study
In people’s opinion publishing in local press, local television or on posters deserve credit. Despite of the findings,
placing news in the web-site could be less effective. The result of survey shows that people very seldom (41,66%) or never
(29,16%) visit city web-site. Therefore this means of communication appeared as non effective, but there is a chance
to popularize it. However there is another method worth considering. Potentially, one of the most effective could
be placing the posters in city buses, where they would be noticed by each person travelling to work or school.
The cities should choose themselves the most efficient method, which, at the same time, would not be very costgenerating for their budget.
It should be emphasised that such small sample of respondents do not present full picture of citizens attitude, but it shows some aspects of this issue and could be first step to further research.
4. Conclusion
AlthoughAgenda 21 assumes that local communities should take part in strategic planning, in most cases local administration does no effort to encourage people to contribute to building strategies and plans. Lack of mutual cooperation
between citizens and local administration entails incomprehension of peoples’ needs and expectations. It is important
to change the model of decision making at a local level, which would be task for local administration. It is essential that opinions and information gained from people must be fairly taken into consideration, otherwise whole
initiative would be worthless5. And of course, a change in people’s attitude to local authorities is necessary. But
it is the matter of years.
In Wałbrzyski Region some participation programmes have already arisen. It is very important that they are
initiated from ranks. The international project “Look Twice” is realised in Wałbrzych by Foundation of European
Education in cooperation with Batory Foundation, German Michael Tiffernus Institute and Transcarpathian
Professional Women-Educators’ Association “Perspektyva” from Użgorod. The aim is to create local strategy, us5 Prawelska-Skrzypek G., Aktywność ... (op. cit.), [in:] Warowicki M., Woźniak Z. (red.), Aktywność obywatelska ... (op. cit.),
p. 40; Kajdanek. K., Podmiotowość społeczności lokalnych w procesach przemian systemu miejskiego, Samorząd Terytorialny, No
12/2006, p. 56
Art. 17 (84-89)
strona 89
ing people’s opinion and suggestions. It is first time when ideas for local development would come in the entirety
from citizens. This initiative is followed by the city Świdnica. Hopefully other cities would observe the results of
this project and implement some useful practices in building their development plans.
Literature
R. Brol (red.), Zarządzanie rozwojem lokalnym – studium przypadków, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wroclaw
1998
Kajdanek. K., Podmiotowość społeczności lokalnych w procesach przemian systemu miejskiego, Samorząd
Terytorialny, No 12/2006
Warowicki M., Woźniak Z. (red.), Aktywność obywatelska w rozwoju społeczności lokalnej, Municipium, Warsaw
2001
Documents:
Strategia Rozwoju Gminy Mieroszów 2003-2012
Strategia Rozwoju Gminy Walim na lata 2007-2013
Strategia Rozwoju Uzdrowiskowej Gminy Miejskiej Szczawno Zdrój 2000-2011
Internet sources:
http://www.rec.org.pl/aarhus/aarhusppt.html
http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=52&ArticleID=76&l=en
Art. 18 (90-95)
strona 90
ZASTOSOWANIE WZORCÓW PROJEKTOWYCH
W WIELOWARSTWOWYCH APLIKACJACH HTTP
Maciej Szewczyk
Informatyczne Koło Naukowe „InteleKKt”, Wydział Techniczny,
Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze,
ul. Lwówecka 18, 58-503 Jelenia Góra, e-mail: [email protected]
1. Wstęp
W obecnych czasach, gdy aplikacje stają się coraz bardziej rozbudowane i oferują coraz większą
funkcjonalność, niezbędna jest pewna standaryzacja struktury aplikacji i metod programowania. Nad
dużymi aplikacjami pracują nie pojedynczy ludzie, lecz grupy programistów. Zwiększenie liczby osób, które
jednocześnie pracują nad daną aplikacją wymaga wprowadzenia pewnego rodzaju wzorów postępowania oraz
wyraźnego rozgraniczenia warstw aplikacji. W referacie opisano wzorce projektowe, które pozwalają zespołom
programistycznym na odpowiednie uporządkowanie wewnętrznej struktury projektów. W rozdziale drugim
zawarty jest przegląd wybranych wzorców projektowych, współcześnie stosowanych w praktyce programistycznej.
W trzecim rozdziale opisane jest studium przypadku – przykład projektu aplikacji HTTP z wykorzystaniem
wzorców projektowych.
2. Wzorce projektowe
Wzorce projektowe (ang. design patterns) są pewnymi sprawdzonymi oraz uniwersalnymi rozwiązaniami,
dzięki którym możliwe jest rozwiązanie typowych problemów pojawiających się podczas konstruowania
rozbudowanych aplikacji (najczęściej programowanych obiektowo) [1], [2], [3]. Aplikacje tworzone z
wykorzystaniem wzorców są znacznie bardziej elastyczne i łatwiejsze w późniejszym rozwoju. Możliwe są
drobne modyfikacje lub nawet wymiana całych warstw aplikacji bez potrzeby integrowania w inne warstwy
aplikacji, nie objęte zmianami. Wzorce projektowe zazwyczaj dzieli się na 4 kategorie: wzorce konstrukcyjne,
strukturalne, czynnościowe i architektoniczne [1]. Są one scharakteryzowane poniżej.
–
–
–
Wzorce konstrukcyjne mają na celu tworzenie nowych obiektów.
Metoda fabrykująca (ang. factory). Wzorzec ten na podstawie przekazanych danych konstruuje obiekt i
zwraca jego instancję. Przykładem użycia metody fabrykującej może być klasa służąca do wykonywania
operacji na plikach graficznych, która w zależności od „obrabianego” pliku zwraca odpowiednią instancję
obiektu.
Budowniczy (ang. builder). Typowym zadaniem klas pisanych w wzorcu budowniczy jest konstruowanie
dużych obiektów, które składają się z mniejszych. Liczba oraz dobór elementów, które zostaną zawarte w
utworzonym obiekcie uzależniona jest od kontekstu wywołania (podanych parametrów).
Prototyp (ang. prototype). Pozwala na utworzenie kopii (klonu) obiektu wraz z wprowadzonymi do niego
zmianami, jeśli istnieje taka potrzeba. Przy użyciu tego wzorca możemy na przykład wygenerować obiekt
obrazka, a następnie pobrać kilka kopii tego obiektu w celu utworzenia rożnych wersji pliku.
Wzorce Strukturalne. Stosowanie tej klasy wzorców ma na celu rozwiązanie potencjalnych problemów,
pojawiających się podczas łączenia obiektów w większe struktury.
Art. 18 (90-95)
strona 91
• Adapter (ang. adapter). Wzorzec ten może być wykorzystywany, gdy chcemy obudować istniejącą już klasę
w nowy interfejs, tak aby spełniał on określone wymagania. Pozwala on dodatkowo na zawężenie, bądź też
rozszerzenie funkcjonalności adaptowanej klasy.
• Kompozytor (ang. composite ). Wzorzec ten działa jak pojemnik na obiekty – pozwala na zorganizowanie
nowego obiektu, składającego się z innych implementacji obiektów. Jego działanie można przedstawić na
zasadzie pojemnika, który przetrzymuje w sobie klasy. Pozwala on na zorganizowanie obiektów w taki
sposób, aby za pośrednictwem obiektu kompozytora można było wykonywać operacje na zawartych w nim
obiektach.
• Dekorator (ang. decorator ). Zadaniem tego wzorca jest dodanie pewnej z góry ustalonej funkcjonalności
do klasy w celu jej opakowania. Przykładem użycia tego obiektu może być rozszerzenie klasy, której celem
jest wygenerowanie czystego okienka. Dekorator, którym zostanie obudowana owa klasa, rozszerza ten
obiekt w celu dodania „oprawy” okna (np. takich elementów, jak paski, suwaki, kolory). Klasa okna nie
jest uzależniona od swojego dekoratora, dzięki czemu dopasowanie istniejącego już kodu okna dla nowego
klienta polega jedynie na zmianie opakowującego ją dekoratora.
• Fasada (ang. facade ). Działa na zasadzie pośrednika, który udostępnia jedynie określoną funkcjonalność
klasy. Przykładem może być rozbudowany system magazynowy, w którym istnieje funkcja przyjmowania
towaru. Wzorzec fasady pozwala na udostępnienie dla tej funkcji jedynie takiej funkcjonalności, która jest
wymagana. Pozwala to na znaczne zwiększenie bezpieczeństwa oraz niezawodności aplikacji, dzięki temu,
iż dostęp do funkcji uzależniony jest od roli podsystemu lub osoby, która je wywołuje.
Wzorce czynnościowe – pomagają w modyfikacji obiektów już utworzonych.
–
–
–
–
–
–
–
Łańcuch odpowiedzialności (ang. chain of responsibility). Polega na stworzeniu wzoru postępowania z
wywołaną operacją. W przypadku, gdy polecenie jest niezrozumiałe dla jednej metody, czy też klasy,
polecenie przekazywane jest do domyślnej metody. Jeśli zaś metoda ta nadal nie jest w stanie obsłużyć
polecenia, przekazuje je dalej – aż do uzyskania oczekiwanego rezultatu lub wywołania błędu.
Obserwator (ang. observer). Wzorzec ten staje się przydatny w momencie, gdy zmiana jednych danych
wpływa w na inne dane, bądź też obiekty. Dobrym przykładem wykorzystania tego wzorca jest system
wiadomości, w którym po zmianie lub dodaniu nowej wiadomości należy wykonać dodatkowe operacje,
takie jak np. uaktualnienie kanałów RSS lub wysłanie Newslettera.
Wzorce architektoniczne rozwiązują najczęściej spotykane problemy z zakresu architektury oprogramowania,
dotyczące liczby i roli elementów, ich funkcjonalności oraz zasady komunikacji pomiędzy elementami.
Architektura wielowarstwowa (ang. multi-tier architecture). Polega na rozdzieleniu aplikacji na kilka
niezależnych od siebie warstw, które mogą być oddzielnie uaktualniane oraz rozwijane. Najczęściej
wydzielane są trzy warstwy, odpowiadające za interfejs użytkownika, przetwarzanie danych i ich
składowanie.
MVC (ang. Model – View – Controller). Zawiera w sobie elementy architektury wielowarstwowej i
określa zasady komunikacji pomiędzy warstwami systemu. Głównym założeniem tej architektury jest
rozdzielenie warstw aplikacji na model, widok i kontroler.
Warstwa modelu odpowiedzialna jest za logikę biznesową, czyli sposób przechowywania danych przez
aplikację. Model powinien być jedyną częścią aplikacji, która przechowuje dane w sposób trwały,
niezależnie od miejsca ulokowania danych (np. baza danych, plik).
Widok jest warstwą odpowiedzialną za prezentację danych, które zostaną wyświetlone użytkownikowi.
Odpowiada on także za formę, w jakiej dane będą wyświetlane w aplikacjach internetowych. Najczęściej
jako rezultat zwracany jest kod HTML, jednakże dane mogą być także prezentowane jako grafika, RSS,
Art. 18 (90-95)
–
strona 92
PDF, XML, WML itp.
Kontroler jest sercem aplikacji używającej architektury MVC. Odpowiada on za odpowiedni wybór
wykonywanych akcji oraz dołączenie widoku, na podstawie analizy żądania przekazanego do
kontrolera.
3. Przykładowa aplikacja HTTP oparta o wzorce projektowe
Podstawowe założenia
Aplikacja ma być portalem internetowym, udostępniającym informacje o działalności koła naukowego.
Dane mają być przechowywane w bazie danych. System musi być skonstruowany w elastyczny sposób, aby w
przyszłości możliwe było jego łatwe utrzymanie i rozszerzanie.
Przyjmujemy, iż portal ma zawierać następujące działy funkcjonalne:
 artykuły;
 galeria;
 pliki do pobrania;
 aktualności – wraz z udostępnieniem ich w wersji RSS;
 projekty;
 wykaz członków koła naukowego.
System ma także posiadać panel administracyjny, który będzie umożliwiał zarządzanie treścią stron bez
specjalistycznej wiedzy informatycznej.
Architektura
Ponieważ projektowana aplikacja ma rozbudowaną funkcjonalność i umożliwia wprowadzanie oraz
modyfikowanie danych, wykorzystanie do jej budowy statycznych stron WWW byłoby całkowicie nieopłacalne
– zarówno ze względu na zajmowaną powierzchnię dyskową (powtarzający się kod na wielu stronach), jak i koszt
ich modyfikacji. Tak więc jeśli system powinien umożliwić efektywną modyfikację zarówno funkcjonalności,
jak i wyglądu, najlepszą organizacją kodu będzie architektura wielowarstwowa MVC, dzięki której zostaną
oddzielone od siebie warstwy prezentacji, widoku oraz kontrolera, a dodatkowo zostanie wprowadzona warstwa
frontowa (ang. bootstraper), która będzie spełniała funkcję rozruchową aplikacji (Rys. 1).
Art. 18 (90-95)
strona 93
Rys. 1. Ogólny schemat aplikacji portalu, projektowanej zgodnie ze wzorcem MVC.
Kontroler frontowy
W naszej aplikacji występuje kontroler frontowy, jego zadaniem jest przechwytywanie zapytań HTTP
wysyłanych do aplikacji oraz uruchamianie odpowiedniego kontrolera (Rys 2).
W kontrolerze tym znajdują się także definiowane ustawienia globalne, takie jak typ bazy danych oraz
katalogi, w których są przechowywane pliki warstw.
Po zdefiniowaniu typu bazy danych system uruchamia odpowiedni adapter, służący do połączenia z bazą.
Aby to osiągnąć zastosowany jest wzorzec factory, który zwraca instancję odpowiedniego obiektu dostępu do
danych.
Rys. 2. Działanie kontrolera frontowego.
Art. 18 (90-95)
strona 94
Kontroler
Kontroler wybiera odpowiednią akcję na podstawie przekazanych mu parametrów, a następnie zestawia
ze sobą odpowiednie akcje pochodzące z modelu, którego odpowiedź zostaje udostępniona do widoku (Rys 3).
Ponieważ każdy z kontrolerów uruchamiany jest z poziomu kontrolera frontowego, wymagana jest
pewna z góry ustalona funkcjonalność, którą zapewnia wprowadzenie wzorca adaptera. Dzięki niemu każdy z
kontrolerów posiada określony zestaw metod wspomagających komunikację z kontrolerem frontowym.
Rys. 3. Zasada działania kontrolera.
Model
Nasza aplikacja przechowuje zdecydowaną większość danych w bazie danych (nie licząc plików
graficznych oraz plików przeznaczonych do pobierania). Ponieważ jednak system może być wdrażany dla różnych
baz danych, posiada interfejsy, czyli zestawy metod, które muszą zostać zawarte w modelu w celu dostosowania
do wykorzystywanej bazy danych (Rys. 4).
Rys. 4. Komunikacja modelu z bazą danych za pośrednictwem adaptera.
Widok
Do prezentowania danych wykorzystany jest system szablonowania, łączący wynik wywołania widoku
z wywołanego kontrolera z powtarzającymi się częściami kodu, które są generowane z kontrolera frontowego,
a następnie zestawiane – tworząc całość (Rys. 5). Umożliwia to efektywną zmianę wyglądu strony i usprawnia
konstruowanie widoków.
Art. 18 (90-95)
strona 95
Rys. 5. Metoda zestawiania widoków.
Komponenty
Architektura typowego komponentu strony składa się z trzech części, których zestawienie za pomocą
kontrolera zwraca w rezultacie kod HTML, przekazywany następnie do głównego widoku, załadowanego
poprzez kontroler frontowy.
4. Podsumowanie
Zastosowanie wzorców projektowych w aplikacjach potencjalnie niesie ze sobą wiele korzyści:
− tworzenie standardu aplikacji sprawia, że jej kod jest znacznie czytelniejszy dla osób znających
określony wzorzec;
− poszczególnymi komponentami mogą zajmować się niezależni od siebie programiści;
− łatwo jest modernizować kod komponentów, bez konieczności naruszania struktury aplikacji;
− wzorce projektowe znacznie przyśpieszają proces tworzenia aplikacji, co prowadzi do ograniczenia
kosztów z nią związanych.
Z kolei nieuwzględnienie wzorców projektowych na początku procesu tworzenia oprogramowania może
doprowadzać do sytuacji, w której gruntowne przebudowanie lub zmodernizowanie istniejącej aplikacji jest
bardzo skomplikowane i kosztowne.
Literatura
[1] Kuta K., Wzorce projektowe, CodeGuru.pl, 2006 (http://codeguru.pl/article-580.aspx).
[2] Kozłowski P., Szarwas P., Wzorce projektowe w akcji – rozwiązania znanych problemów w praktyce, PHP
Solutions, Nr 2 (13), 2006.
[3] PHPEdia.pl, Wzorce projektowe, 2008 (http://phpedia.pl/wiki/Wzorce_projektowe).
[4] Strona phpPatterns, 2008 (http://www.phppatterns.com).
Art. 19 (96-101)
strona 96
WEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA
I ROZWOJU MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW
Arkadiusz Wojtkiewicz
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
Koło Naukowe Zarządzania i Przedsiębiorczości „Meritum”
1. Wprowadzenie
Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią blisko 99, 8% wszystkich firm działających na polskim rynku, z czego mikro-przedsiębiorstwa stanowią aż 99%. Blisko 3 mln działających w Polsce małych i średnich
przedsiębiorstw zatrudniają 2/3 pracowników przedsiębiorstw i wytwarzają blisko połowę PKB. Jak widać na
podstawie tych okrojonych danych firmy z sektor MŚP pełnią kluczową role dla rozwoju i modernizacji polskiej
gospodarki.
Z omawianym sektorem wiążą się największe nadzieje na tworzenie nowych miejsc pracy, zwiększenia
nakładów na b+r, a co za tym idzie przyśpieszenie wzrostu gospodarczego. Przerażający jest jednak fakt, iż
obszar ten nie podlega właściwie żadnemu zainteresowaniu od strony władz centralnych, samorządowych a
także środowisk naukowych. Głośne hasła wspierania MŚP to hasła typowo polityczne, a znikoma ilość badań
empirycznych np. na temat uwarunkowań rozwoju i funkcjonowania MŚP potwierdza tę tezę.
Mimo wszystkich przeciwności małe firmy rozwijają się i stają się coraz ciekawszym obiektem badań i
zainteresowań szczególnie wśród młodego pokolenia naukowców.
Mówiąc o funkcjonowaniu i rozwoju firm z sektora MŚP podstawą jest ukazanie uwarunkowań wpływających na kształt tych procesów.
Celem tego artykułu jest ogólnikowe nakreślenie problematyki wewnętrznych uwarunkowań funkcjonowania i rozwoju firm z sektora MŚP.
2. Uwarunkowania osobowościowe
Najogólniejszą klasyfikacją uwarunkowań rozwoju i funkcjonowania przedsiębiorstw jest klasyfikacja
dzieląca uwarunkowania na wewnętrzne i zewnętrzne.
Na temat uwarunkowań wewnętrznych istnieje wiele wyjaśnień. Definicje te ukazują różne spojrzenia
na ten aspekt. Należy jednak uogólnić definicje, aby w łatwy sposób i przekrojowo ją przedstawić. Najogólniej
ujmując wewnętrzne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, to zbiór
czynników, które wpływają na inicjatywy założycielskie nowych podmiotów z sektora MŚP, ułatwiają lub utrudniają funkcjonowanie, wpływają na rozwój istniejących małych i średnich przedsiębiorstw. Uwarunkowania wewnętrzne nazywane są także często uwarunkowaniami podmiotowymi. Według K. Jaremczuka uwarunkowania
wewnętrzne są tym, co stanowi o treści przystosowania do zmieniających się sytuacji i ogniskują się wokół
Art. 19 (96-101)
strona 97
cech indywidualnych, osobowych oraz wyznawanych systemów wartości . Wchodząc w szczegóły problematyki
S. Kwiatkowski uzupełnia ten katalog o takie cechy, jak wyobraźnia, zdecydowanie, uporczywość i wytrwałość,
odporność psychiczną i fizyczną, pracę z zespołem i w zespole2.
W celu przejrzystego ukazania wewnętrznych uwarunkowań funkcjonowania i rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw należy w sposób prosty dokonać ich podziału.
Podstawowym elementem uwarunkowań wewnętrznych są uwarunkowania osobowościowe. Są to uwarunkowania związane z osobą właściciela-menedżera. W tym przypadku funkcjonowanie i rozwój firmy jest traktowany jako pewny miernik sukcesu przedsiębiorcy. Poszukuje się, zatem cech osobowościowych wzorcowego,
rozwijającego swój biznes przedsiębiorcy Niektórzy teoretycy tworzą sposoby do przewidywania sukcesu danej
firmy na przykładzie cech osobowościowych właściciela. Na podstawie dostępnej literatury trudno jednoznacznie sprecyzować klasyfikacje uwarunkowań osobowościowych. Można jednak wymienić te cechy osobowościowe, które najczęściej są czynnikami sukcesu i rozwoju firm z sektora MŚP.
1
Uwarunkowania osobowościowe związane z osobą właściciela-menedżera to:
 Wiek
 Płeć
 Wykształcenie
 Motyw założenia firmy
 Ewentualne wykształcenie biznesowe
 Znajomość języków obcych
 Liczba założycieli
 Doświadczenie
 Poprzedni zawód.
Klasyfikacja ta nazywana jest także często klasyfikacją czynników w ujęciu biograficznym. Uwarunkowania
te dają się łatwo i jednoznacznie określić. Biorąc pod uwagę uwarunkowania w ujęciu bibliograficznym, na podstawie analizy licznych badań empirycznych warto wspomnieć, iż tak prosty czynnik jak wiek, płeć, liczba założycieli ma istotny wpływ na funkcjonowania i rozwój małego i średniego przedsiębiorstwa.
Wiek- z licznych badań empirycznych wynika, iż młodsi właściciele są skłonni poświęcić znacznie więcej
energii, czasu dla firmy, natomiast w licznych badaniach typowo finansowych wynika, że młodzi przedsiębiorcy
cieszą się znacznie mniejszym zaufaniem instytucji kredytowych. Starsi przedsiębiorcy maja większe zaufanie
wśród banków, korzystają ze swojego doświadczenia, są bardziej ostrożni mniej skłonni do podejmowania ryzyka mają zupełnie inne cele i motywacje3. Wywnioskować można, że największe szanse na sukces mają przedsiębiorcy w średnim wieku. Wspomnieć jednak trzeba ze czynnik, jakim jest wiek nie odgrywa pierwszoplanowej
roli przy sukcesie przedsiębiorcy i jego firmy.
Kolejny element uwarunkowań, o którym warto wspomnieć to liczba założycieli. Teoretycznie problem
ten nie jest ściele definiowany. Jednak na przykładzie licznych wywiadów z praktykami tematyki jednoznacznie
powiedzieć można, że firmy założone przez więcej niż jedną osobę funkcjonują sprawniej i rozwijają się szybciej.
Problematyka uwarunkowań związanych z osobowościową stroną właściciela jest bardzo złożona. Znawcy tematyki potęgują nowe elementy tych uwarunkowań, tworzą nowe klasyfikacje. Najczęściej klasyfikacje te jednak
są rozbudowaniem o bardziej szczegółowe elementy podstawowych klasyfikacji. Rzeczywistość jednak jest taka
że wszystkie uwarunkowania osobowościowe oraz klasyfikacje zweryfikować i potwierdzić je można tylko w
praktyce gospodarczej.
1 K. Jaremczuk, K. Jędralska, Uwarunkowania zachowań przedsiębiorczych, „Przegląd Organizacji” 4/1998
2 S. Kwiatkowski, Źródła sukcesów i porażek polskich przedsiębiorców, „Przegląd Organizacji” 1/2000
3 Forbes nr 11/2007 Przedsiębiorca-mity
Art. 19 (96-101)
strona 98
Według F. Bławata, spośród licznych uwarunkowań osobowościowych za jedne z najważniejszych wymienić należy4:
 Wyższe poczucie własnego ja
 Stabilność emocjonalna
 Poczucie rzeczywistości
 Opanowanie
 Dominacja
 Asertywność
 Niezależność
 Agresywność
 Upartość
 Nieustępliwość
 Samodzielność
 Realizm
 Podejrzliwość
 Opiniowanie
 Łagodność
 Ufność
 Pogodność
 Preferowanie własnych decyzji
 Zasobność.

Według Murraya można wyróżnić kolejne czynniki takie jak:
 Potrzeby osiągnięć
 Potrzeby władzy
 Potrzeby przynależności
F. Bławat wskazuje na cechy osobowościowe, które mogą przyczyniać się do osiągnięcia sukcesu firmy
w sposób bardzo szczegółowy, często bywa jednak w praktyce, iż cechy te wzajemnie się wykluczają. Murray
wskazuje potrzeby, którymi musi się odznaczać każdy przedsiębiorca dążący do rozwoju swojego przedsiębiorstwa. Trudno jednak w tym przypadku jednoznacznie sklasyfikować potrzeby, aby zbudować ogólny model przydatny w warunkach rynkowych.
Wymieniając uwarunkowania osobowościowe warto wspomnieć, iż wykreowały się one z prostego podziału właścicieli- menedżerów na5:
 Aktywnych przedsiębiorców
 Osoby o niskiej przedsiębiorczości
 Przedsiębiorcy mimo woli.
4 F. Bławat, Profil przedsiębiorcy, Gospodarka Polski w okresie przemian, Gdańsk 2000, 132
5 J. Wasilczuk, Przetrwanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, „SPG” Gdańsk 2004, 25.
Art. 19 (96-101)
3. U warunkowania związane z działalnością firmy
strona 99
Oprócz uwarunkowań funkcjonowania i rozwoju związanych z osobą właściciela, wielu badaczy widzi
drugą grupę uwarunkowań w samym przedsiębiorstwie6.
Do uwarunkowań rozwoju związanych z działalnością firmy można zaliczyć następujące czynniki.
 Wiek firmy
 Wielkość firmy
 Forma organizacyjno-prawna.
 Kadry i struktura zatrudnienia
 Profesjonalni menagerowie
 Lokalizacja
 Wielkość i struktura aktywów i pasywów.
Przy tej okazji konieczne jest zaznaczenie pewnych zjawisk związanych z uwarunkowaniami związanymi
z działalnością firmy. Wiek firmy na podstawie badań D.Evansa jest odwrotnie skorelowany ze wzrostem danego
podmiotu. Proste badania wskazują także, ze najlepszą formą prowadzenia działalności jest spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością. Forma ta maksymalnie pobudza kreatywność właścicieli, zmniejsza ryzyko samego działania. W tych przypadkach specjaliści są zgodni. Problem pojawia się jednak w przypadku czynniku lokalizacji,
ogólnie jednak uważa się, że lokalizacja to czynnik na tyle skomplikowany ze uzależniony jest od indywidualnych potrzeb danego przedsiębiorstwa.
4. Uwarunkowania związane ze strategią przedsiębiorstwa.
Kolejną bardzo ważną grupą uwarunkowań wpływających na funkcjonowanie i rozwój sektora MŚP, są
uwarunkowania związane ze strategią działania firmy. Uwarunkowania te dotyczą bardzo ważnego elementu
dla długookresowej działalności przedsiębiorstwa, są także motorem napędowym rozwoju przedsiębiorstwa. K.
Obłój uważa, iż uwarunkowania związane ze strategią działania przedsiębiorstwa mają fundamentalny wpływ
na działalność oraz przyszłość przedsiębiorstwa. Ogólnie uwarunkowania związane ze strategią firmy podzielić
można na:
 Formalizacja struktur
 Poszukiwanie nisz rynkowych
 Innowacyjność
 Orientacja na wynik
 Współdziałanie
 Otwartość
 Specjalizacja
 Rodzaj strategii
Ogólniki jednak nie precyzują tak ważnych elementów jak uwarunkowania związane ze strategicznym
podejściem do działalności gospodarczej. Dla potrzeb precyzyjnego określenia tej ważnej problematyki należy
przedstawić dokładniejszy podział wgłębiający się w rozległą tematykę zarządzania strategicznego. Zagłębiając
się w tematykę wyróżnić można następujące uwarunkowania:
6 F. Bławat, Przetrwanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, „SPG” Gdańsk 2004, s129
Art. 19 (96-101)
strona 100
 Przejrzystość przedsiębiorstwa
 Kompleksowość
 Stopień formalizacji struktur i kontaktów
 Dostępne nisze rynkowe
 Skłonność do improwizacji rynkowej
 Innowacyjność
 Podejście do konkurencji
 Poziom powiązania działalności firmy z losami rodziny menagera właściciela.
Funkcjonowanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw od strony uwarunkowań związanych ze strategią działania, zależne jest od przyjętej strategii postępowania danej firmy. Każda ze strategii ma swoje często
indywidualne uwarunkowania. Małe i średnie przedsiębiorstwo może przyjąć jedną z 6 strategii działania:
 Strategia specjalizacji, w której za czynnik rozwoju można wymienić nisze rynkowe.
 Strategia dywersyfikacji uwarunkowaniem funkcjonowania i rozwoju w tej strategii może być zmiana
branży, w której działa przedsiębiorstwo, podwykonawstwo.
 Strategia konfrontacji uwarunkowaniem, które wpływa na funkcjonowanie i rozwój w przypadku tej strategii jest np. posiadanie wyjątkowego i unikalnego produktu, który wyróżnia nas na rynku, wprowadzanie
nowych produktów
 Strategia współpracy podstawowym uwarunkowaniem w tej strategii jest współdziałanie z innymi podmiotami na rynku, korzystanie z informacji zewnętrznych, firm doradczych
 Strategia uniku uwarunkowanie występujące w przypadku tej strategii to np. wykorzystywanie zapomnianych niszy rynkowych.
 Strategia kosztowa a wiec posiadanie niskich kosztów prowadzenia działalności, korzystanie z kredytów
Uwarunkowania związane ze strategią działania przedsiębiorstwa to najistotniejsze uwarunkowania wpływające na rozwój przedsiębiorstwa w długim okresie. Ich wpływ na teraźniejsze funkcjonowanie jest trudne. Są
one jednak wyznacznikiem rozwoju przedsiębiorstwa w przyszłości. To strategia wskazuje, jaki kształt może uzyskać przedsiębiorstwo w przyszłości. Sama jednak strategia bez wpływu innych uwarunkowań w odpowiednim
połączeniu tych uwarunkowań nie jest w stanie doprowadzić do rozwoju przedsiębiorstwa. Tylko odpowiednie
połączenie uwarunkowań wewnętrznych da realna szanse na dynamiczny i stabilny rozwój przedsiębiorstwa.
5. Zakończenie
Zakładając czy prowadząc działalność gospodarczą przedsiębiorcy nie są świadomi jak wiele czynników
ma wpływ na kształt obecny i przyszły ich przedsiębiorstwa. Zauważają tylko natłok problemów związanych z
codzienną działalnością.
Do niedawna jeszcze wielu specjalistów badających małe i średnie przedsiębiorstwa pomijało problematykę uwarunkowań, nie istniał nawet prowizoryczny podział tych czynników, które mają nawet istotny wpływ na
kształt obecny czy przyszły przedsiębiorstwa.
Gospodarka rynkowa, dynamiczny rozwój technologii, konieczność szybkiego przystosowania się do turbulentnych warunków rynkowych wymogły na środowisku naukowym konieczność zajęcia się rozległą problematyką uwarunkowań, nazywanych często potocznie uwarunkowaniami czy czynnikami sukcesu. Pojawiają się
Art. 19 (96-101)
strona 101
liczne opracowania, referaty, które coraz precyzyjniej nakreślają problematykę uwarunkowań. Ważne jest także,
ze coraz częściej do problematyki tej sięgają także osoby stanowiące władze ustawodawczą, starając się znosić
bariery hamujące działanie tych pozytywnych uwarunkowań. Rzeczywistość szczególnie nasza pozostawia jednak jeszcze spore pole do licznych badań empirycznych, które w przyszłości pozwolą osiągać sukces większej
liczbie firm.
Literatura
Bławat F., Przetrwanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, „SPG” Gdańsk 2004
Jaremczuk K., Jędralska K., Uwarunkowania zachowań przedsiębiorczych, „Przegląd
Organizacji” Wyd. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2003.
Kwiatkowski S., Źródła sukcesów i porażek polskich przedsiębiorców, „Przegląd
Organizacji” 1/2000
Wasilczuk J., Przetrwanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, „SPG” Gdańsk 2004
Forbes nr 11/2007 Przedsiębiorca - mity
Art. 20 (102-106)
strona 102
DAS WIRKEN DER BUSINESS UNTERSTUTZUNGSINSTITUTIONEN
FÜR DIE ENTWICKLUNG DER ÖRTLICHER UNTERNEHMERISCHER
LEISTUNGEN AUF DEM BEISPIEL DES HIRSCHBERGER MARKTS
Magdalena Zug
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
Koło Naukowe Zarządzania i Przedsiębiorczości MERITUM
1. Einführung
Forschungen und Beobachtungen in den letzten Jahren belegen, dass immer mehr Staats-, Selbstverwaltungs-,
wie auch Unions Institutionen sich die Weiterenentwicklung örtlicher Unternehmerinteressen durch breit gestreute Aktivitäten zum Ziel setzten. Neben Freistellungen, Erleichterungen, Dotationen bieten diese Institutionen
immer öfter eine riesige Informationsbasis, mit deren Hilfe sich die Unternehmen leichter in dem “Dickicht”
der Bestimmungen und Formulare zurechtfinden oder auch eine Zusammenarbeit mit Geschäftspartnern anspinnen können.
Das Ziel dieses Artikels ist die Vorstellung einer Auswahl von Institutionen aus der Region Hirschberg, die
durch ihre Aktivitäten, grossen Einfluss auf der Entwicklung der örtlichen Unternehmerinteressen haben.
2. Kleine und mittelgrosse Unternehmen als Quelle der Entwicklung der Wirtschaft
In der gegenwärtigeneuropäischen Wirtschaften wächst das Feld der kleinen und mittleren Unternehmen (weiter KMU) ständig. Sie sind Grund und Ursache der Entwicklung der Wirtschaft. Im Jahr 2006 betrug die Zahl der
Unternehmen in Polen 1,715,915 mln, was eine Steigerung von über 2,3 % gegenüber 2005 bedeutet. Davon sind
99,0 % kleine Unternehmen und 0,8 % mittelgrosse.
Das ständige anwachsen dieser Zahl sowie die Steigerung der Bedeutung des Sektors KMU benötigt das Wirken
öffentliche Kräfte und die Optimierung der Führungsqualitäten der Unternehmer. Diese Notwendigkeit ergibt sich
aber nicht einzig aus dem Verlangen der Hilfe, sondern aus innerer Pflicht. Wie man in der polnischen Verfassung
lesen kann: „Die öffentliche Kräfte führen eine Politik die eine produktive Vollbeschäftigung ermöglicht, unterstutzt durch die Realisierung von Beschäftigungsprogrammen, durch Berufsberatung, Berufsausbildung sowie
Öffentlichkeits-- und Intervetionsarbeit”. Dem entsprechend wirken Bestimmengen der Selbstverwaltungen der
Arbeitslosigkeit entgegen, um die gaplanten Ziele zu erreichen. Auf diese Weise wächst dieZahl der Institutionen,
die den Sektor KMU unterstützen.
Als das grösste Problem weisen kleine und mittlere Unternehmen auf die Höhe der Steuern und die komplizierten gesetzlichen Regelungen in diesem Sachbereich hin, sowie auf die Instabilität der Rechtsvorschriften.
Den Unternehmen erschweren die hohen Kosten der Arbeit, das wenig flexible Arbeitsrechts sowie das lästige
administrative Procedere die Wirtschaftlichkeit. Ein andere Faktor, erschwert den Zugang, die Entwicklung und
die Bestätigkeit auf dem Markt, das ist die Kapitalbarriere. Hiermit verbindet sich auch der schwieriger Zugang
zu der Aussenfinanzierung. Die Forschungen weisen auch auf Barrieren beim Bau von Anlagen Mängel bei der
Planung und Bewirtschaftung und verursachen Schwierigkeiten und lange Wartezeiten auf Genehmigungen erschweren die Aussicht auf Gewinne.
Zu der Liste der Barrieren kann man auch eine Nutzungsbeschränkung struktureller Fonds hinzufügen.
Art. 20 (102-106)
strona 103
Grosse Probleme bereiten die schwache Vorbereitung und systematische Einarbeitung der fonds und mangelnde
Reaktionen auf die angemeldeten Fehlern und Unregelmassigkeiten in ihrer Funktion.
3. Das System der Unterstützung und Entwicklung unternehmerischer Leistungen in Polen
Die Bestimmungen der Programme zur Unterstützung des Sektors KMU fassen in Polen die Mitarbeit der
Partner auf drei Niveaus zusammen:
1) Zentrales Niveau: Polnische Agentur der Entwicklung und unternehmerischer Leistungen
2) Regionales Niveau: Regionale Finanzinstitutionen
3) Das Niveau der unmittelbareren Arbeitgeber: beratende Dienste, Schulungen, Informatorische und finanzielle Dienste.
• Landes System der Dienste für KMU (weiter LSD)
- Konsultationspunkte
- Landesnetz der Innovation
- “Lange Liste” Berater und Firmen, die gewählte Instrumente angewöhnen.
Die mittelbaren Dienstgeber, das sind Institutionen und Organisationen mit der grössten Erfahrung in
der Mitarbeit im Sektor der kleinen und mittelgrossen Unternehmen, arbeiten im Rahmen des Netzes der
Landessysteme mit. Alle Dienstgeber spezialisieren sich auf die verschiedenen Arten der Dienste, besonders
Beratungen (in diesem proinnovationische) Schulungen, Informatorische und finanzielle Dienste. LSD entstand
im Oktober 1996 aus der Initiative der Polnischen Stiftung der Promotionen und Entwicklung kleiner und mittelgrosser Unternehmen (zurzeit Polnische Agentur der Entwicklung unternehmerischer Leistungen) Im Rahmen
LSD arbeiten 182 Organisationen mit, die den Dienst auf dem Gebiet des ganzen Polen in 191 Lokalisierungen
bearbeiten.
Diese Organisationen wirken durch sehr verschiedenartige gesetzliche Formen, das heisst Agenturen der regionalen und örtlichen Entwicklung, Zentren der Unterstützung des Business, Industrie- und Handelskammer,
Institute Entwicklung, Kredit- und Darlehenfonds, die Wirtschaftschulen, Organisationen des Gewerbes,
Stiftungen und Vereine. Die Mission des Systems ist die Unterstützung und Entwicklung kleiner und mittelgrosser Unternehmen, und das Ziel- die Entwicklung des komplexen Markts der Dienste für die Firmen des Sektors
KMU, Vergrössung ihrer Fähigkeiten und die Vorbereitung zu der Integrationen mit der Europaeischen Union.
Ziel von LDS ist ein offenes System, und ein permanenter Prozess ohne zeitliche Begrenzung.
Um die Mitgliedschaft können sich alle Organisationen ausserhalb der Regierung bewerben, die über ein
entsprechendes nachweisbares technisches und wirtschaftliches Potential verfügen. welches Ausserdem jede
Institution, die zu LSD gehört möchte, eingebunden ist in ein System der Qualitätssicherung und einer berufliche
Ethik.
Jedes in LSD registrierte Unternehmen entspricht zumindest einer der vier Kategorien der Dienste, adressierte
zu mikro - , kleiner, und mittelgrosser Unternehmen und zu Personen die die Geschäftstätigkeit aufnehmen.
Das sind die Dienste:
• Beratungsdienste: über den allgemeinen und proinnovativen Charakter
• Informationsdienste: Erteilung von Information, Einführung der Information über das
Handelsangebot in die Datenbasen, Aussuchen potenzieller wirtschaftlicher Partner
• Finanzdienste: Erteilung von Krediten, Anleihen für den Start oder Entwicklung der
Geschäftstätigkeit
• Schulungsdienste: offene und individuelle Schulungen
Dank der Ungleichartigkeit der Zentren im Rahmen des LSD ist das Angebot der von ihm gezogenen Dienste
sehr breit und jeder Unternehmer, der die Aktivität beginnt oder schon führt, soll hier die Lösung seiner Probleme
finden und die notwendige Hilfe gewinnen. Man soll auch erwähnen, dass das Angebot der Zentren LSD stän-
Art. 20 (102-106)
strona 104
dig anzupassen ist an die wechselden wirtschaftlichen Bedingungen und an die wechselnden Bedürfnisse der
Unternehmer. Auf Grund der Informationen, die die Kunden an die Zentren liefern, sind neue Dienste zu bilden,
neue Informationspakete zu organisieren, die Bedürfnissen der Firmen anzupassen.
4. Die Riesengebirgen Agentur der Regionaler Entwicklung, als die Unterstützungsinstitution Hirschbergen
Region und sein Wirtschaftspotential
Gegenüber den Bedürfnissen der Unternehmer des Hirschberger Marktes wurde die Riesengebirgen Agentur
der Regionalen Entwicklung berufen, als eine der wichtigsten Institutionen, die das Wirken der Städte und der Bevölkerung der ehemaligen Hirschberger Woiwodschaft unterstützt. Die Mission RARE unterstutzt partnerschaftlich die Entwicklung der kleinen und mittelgrossen Unternehmer, durch Dienste auf den folgenden
Gebieten:
• Schuldungsdienste: für den Beginn der Geschäftstätigkeit, Buchführung mit Computerprogrammen,
fachkompetente Kundenberatung, Rechnungswesen, der Sozialversicherungen, Markts der
Europaeischen Union, fachliche Schulungen, angemessen der jeweiligen Nachfrage des Markts.
• Informatorisch: Führung der eigenen Datenbasis und Zugang zu besseren Informationen,
Zusammenführen von Partner in den wirtschaftlichen Zielen, Informationen über Märkte,
Ausstellungen, wirtschaftliche Ereignisse, Informationen zu Kapitalgebern die sich für Investitionen
in Polen interessieren, externe Geldquellen für die Geschäftstätigkeit, Programme und Standards
der EU.
• Finanzdienste: Erteilen von Anleihen für den Beginn oder die Entwicklung der Geschäftstätigkeit.
Das Ziel der Aktivität RARE ist die Hebung des Niveaus der Fähigkeiten der Unternehmen aus dem
Hirschbergen Sektor KMU, durch die Lieferung eines komplexen Angebots der Dienste. Ziel ist die Unterstützung
der Arbeitgeber in ihrem Streben ihre Firmen weiterzuentwickeln, neue Arbeitsplätze zu bilden, Geschäftspartner
zu finden und neue Absatzfelder zu erschliessen.
RARE:
• führt Schulungen für Arbeitslose Personen;
• führt Beratungen und Schuldungen für KMU;
• beteiligt sich an der Bildung neuer leistungsfähiger Einheiten und Dienstleistungen;
• organisiert und erteilt Finanzmittel zur Unterstützung in verschiedenen Formen;
• initiiert und unterstützt Programme für die Bildung neuer Arbeitsplätze;
• vermittelt einen Prozess des Auffindens und Anspinnens wirtschaftlicher Kontakte mit Partnern im
Land und im Ausland;
• gewinnt und bedient Hilfsmittel der Europaeischen Union und des Ministeriums der Wirtschaft für
den Sektor KMU.
Die Riesengebirgen Agentur der Regionalen Entwicklung zog durch ihre breit begriffenen Aktivitäten die
notwendigen Erfahrungen und wurde zu einer guten Partnerin der Unternehmen und des wirtschaftlichen des
wirtschaftlichen Lebens. Eine effektiv arbeitende engagierte Agentur im Anspinnen von Kontakten im Land sowie im Ausland wurde die RARE Institution. Sie wirkt positiv auf die Entwicklung der örtlichen Wirtschaft, wie
auch auf die Fortentwicklung und Förderung der Hirschberger Region.
Art. 20 (102-106)
strona 105
5. Das Verstärkung Position KMU auf die europäischen Märkten hinter die Vermittlung der Unterstützung
das Euro Info Centres
Nach dem Eintritt Polens in die Europäische Union ist eine sehr wichtige Aufgabe der Institutionen die unterstutzende Entwicklung und Steigerung des Sektors KMU und die Verstärkerung der Positionen polnischer kleiner und mittelgrosser Unternehmen auf den europäischen Märkten. Mit dieser Zielsetzung begann die Aktivität
bei der Niederschlesischer Agentur der regionalen Entwicklung, Euro Info Zentrum. Das Projekt des Euro Info
Zentrums entstand in der Kommission der europäischen Gemeinschaft im Jahre 1986, als ein Schlüsselelement
der Unterstützungspolitik für kleine und mittelgrosse Unternehmen. Das Ziel war die Schaffung der entsprechenden Werkzeuge, Erleichterung die Kommunikation zwischen der Europäisch Kommission und den kleinen und mittelgrossen Unternehmen. Zurzeit, ein aus den Hauptzwecken des Euro Info Zentrum polnischen
Unternehmen des Sektors KMU bei der Integration in den Einheitsmarkt der Europaeischen Union zu helfen. Mit
der Zielsetzung: Das Euro Info Zentrum:
• erteilt Informationen zum Thema Erschliessung von Geldquellen für den Sektor KMU
• bietet ausführliche Informationen über die Rechte sowie Regeln des Funktionierens der
Europaeischen Union und dieMitarbeit mit den Wirtschafts- und Geschäftspartnern aus der Union
• erteilt Informationen über Unions Hilfsprogramme und Unionsmärkte
• hilft bei der Integration polnischer Firmen auf Märkten und Missionen
• bietet alle Arten von Informationen zum Thema Regeln und formal-gesetzliche Führung der
Geschäftstätigkeit in Polen und hilft europäischen Firmen die entsprechenden Partner in Polen zu
finden
Euro Info Zentrum wirkt nicht getrennt von andere Business Unterstützungsinstitutionen. Es ist oberster Partner
vieler dieser Institutionen und wirkt Dank einer breit begriffen Mitarbeit sehr stark auf die Wiederbelebung und
Fortsetzung der Zusammenarbeit der europäischen Länder und einzelnen Regionen, darin auch Polen.
6. Der Abschluss
Wie sich aus dem vorgestellten regionalen Entwicklungsbericht durch Polnische Agentur der Regionalen
Entwicklung zum Thema des Gebrauchen die öffentliche Hilfe durch die Unternehmen des Sektors KMU ergibt,
erfreuen sich die verschiedenen Arten der finanzielle Unterstützung, von den Steuerbegünstigungen, herabgesetzter Beiträge, zu Dotationen und unmittelbarer Unterstützung eines grossen Interesses der Firmen. Ein grosses
Bewusstsein der Unternehmen zu den Gewinnmöglichkeiten und der Finanzhilfe verursacht ein beschränktes
Interesse an anderen Formen der Unterstützung.
Darüber hinaus sind für die Firmen Informationen, Schulungen und Fächer- sowie Technische Beratung interessant. Der Bericht weist aber genau hin auf ein sehr beschränktes Wissen der Unternehmen zu den einzelnen
Formen der Unterstützung. Zirka ¾ der Unternehmen sind nicht in die Lage, einer Institution, die den Firmen
Hilfe erteilt, entsprechende Antraege einzureichen. Dies kann die Folge zu geringer Promotion und Information
zum Thema Mitwirkung der Organisationen bei der Entwicklung der Unternehmen sein.
Mehr Bewusstseins der Unternehmen im Bezug auf die Hilfsmöglichkeiten und die Verbesserung der
Entwicklungchancen zu einer konkurrenzfähigen Position, sollten neben Satzungsafufgaben der Institutionen der
Unterstützung des Business, oberste Aufgabe und Ziel werden.
Art. 20 (102-106)
strona 106
Literatur
[1]A. Forin, A. Wieruszewska, A. Szwoch, Przedsiębiorco! Skorzystaj!, Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa 2007;
[2]A. Forin, S. Marczyńska, A. Szwoch, Partner Przedsiębiorcy, Ogólnopolski Informator Krajowego
Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2008;
[3]A. Marciszewska, Instytucjonalne wsparcie przedsiębiorczości w sferze małych i średnich przedsiębiorstw
krajowych, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu”, 2004, nr 1014;
[4]http://www.karr.pl, 29/04/2008;
[5]http://www.euroinfo.org.pl; 29/04/2008;
[6]J. Kuczowic, Wspieranie lokalnej przedsiębiorczości przez samorządy gmin, „Ekonomika i Organizacja
Przedsiębiorstwa”, 2003, nr 5;
[7]Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej;
[8]Materiały informacyjne Krajowego Systemu Usług;
[9]Materiały informacyjne Karkonoskiej Agencji Rozwoju Regionalnego;
[10] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005-2006, Polska Agencja
Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2007;