docZabytki powiatu Lubańskiego i miasta Žacléř
download 
Stížnost Transkript
Zabytki powiatu Lubańskiego i miasta Žacléř
Zabytki powiatu Lubańskiego i miasta Žacléř Památky Lubańského okresu a města Žacléř Zabytki powiatu Lubańskiego i miasta Žacléř Památky Lubańského okresu a města Žacléř JUXSD Wydawca: VEGA Studio Adv. Tomasz Müller 82-500 Kwidzyn, ul. Grudziądzka 22/3A www.grupavega.pl, e-mail: [email protected] Współwydawca: Starostwo Powiatowe w Lubaniu 59-800 Lubań, ul. Mickiewicza 2 tel. 75 646 43 00, fax 75 646 43 21 www.powiatluban.pl Tekst: Zabytki Powiatu Lubańskiego - dr Łukasz Tekiela Miasto Žacléř - Daniel Mach, Bc. Eva Rennerová P 1 owiat Lubański obejmuje swoim zasięgiem ziemie, które zawsze posiadały nadgraniczny charakter. Stąd też od wieków są one świadkiem przenikania się kultur, idei, wyznań oraz różnorodnych interesów politycznych, gospodarczych, religijnych i militarnych. Granice na Kwisie, Nysie Łużyckiej, Sudetach i Puszczy Zgorzeleckiej, rozdzielające w różnych okresach historycznych wpływy Czech, Saksonii, Brandenburgii, Prus, Polski i Niemiec, określały losy żyjących tutaj ludzi. W konsekwencji pozostawili oni po sobie bogate i nadzwyczaj zróżnicowane dziedzictwo. Za jego pośrednictwem możemy poznawać i lepiej zrozumieć zarówno historię ziemi lubańskiej, jak i Europy Środkowej. Jednym z najcenniejszych elementów tej spuścizny są zabytki architektoniczne. Niemalże każdy z działów architektury ma tutaj swoje wybitne pomniki. Niektóre z nich zaliczane są do rangi najcenniejszych w skali regionu i kraju. Ich historia odzwierciedla dzieje sąsiadujących na tym obszarze ze sobą państw i narodów. Niniejszy album, będący pokłosiem polsko-czeskiego projektu pt. „Zabytki łużyckie, zabytki Žacléřskie - poprawa dostępności turystycznej” ma w zamierzeniu wydawcy, czyli Starostwa Powiatowego w Lubaniu, pomagać w propagowaniu walorów ziemi lubańskiej i czeskiego miasta Žacléř. Wybór Žacléřa nie był przypadkowy. Powiat Lubański od kilku lat podejmuje wespół z tym miastem szereg inicjatyw proturystycznych, co z jednej strony wzmacnia siłę ich oddziaływania, z drugiej natomiast pozwala przypominać, że dawniej Dolny Śląsk i Czechy stanowiły część Korony Królestwa Czeskiego, a Polaków i Czechów zdecydowanie więcej łączy niż dzieli. Tłumaczenie: mLingua Zabytki powiatu Lubańskiego i miasta Žacléř Památky Lubańského okresu a města Žacléř Zdjęcia: Paweł Boćko, Jakub Michurski, Marcin Niemiec, Mirosław Szponar, Andrzej Wilk archiwum gminy czeskiej Žacléř, archiwum Starostwa Powiatowego w Lubaniu Opracowanie graficzne i przygotowanie do druku: Agnieszka Zdaniewicz Koordynator wydania: Karol Kusibab, Joanna Müller VEGA Studio Adv. Wszelkie prawa zastrzeżone / All rights reserved Printed in Poland – Kwidzyn 2013 Przedruk i powielanie w jakiejkolwiek formie jest zabronione ISBN 978-83-63926-34-2 L ubańský okres zahrnuje území, které vždy mělo příhraniční povahu. Proto je také zdejší krajina po staletí svědkem průniku kultur, myšlenek, náboženství a nejrůznějších politických, hospodářských, náboženských a vojenských zájmů. Hranice na řekách Kvisa, Lužická Nisa, sudetských pohořích a v Zhořeleckých hvozdech, které v různých obdobích dějin rozdělovaly české, saské, braniborské, pruské a německé vlivy, určovaly životy zdejšího obyvatelstva. Důsledkem dějinných události bylo bohaté a neobyčejně rozmanité dědictví. Jeho prostřednictvím můžeme poznávat a začínat lépe chápat dějiny jak lubańského regiónu, tak Střední Evropy. Jedním z nejvzácnějších prvků tohoto dědictví jsou architektonické památky. Skoro každá z oblasti architektury zde má své významné pomníky. Některé z nich patří k těm nejvzácnějším v měřítku regiónu i země. Jejich dějiny odrážejí, jak šel život států a národů, které na tomto místě spolu sousedí. Tento katalog, který vznikl v rámci polsko-českého projektu s názvem „Lužické památky, Žacléřské památky – zlepšení turistické dostupnosti“, má podle záměru vydavatele, jimž je okresní starostovský úřad v Lubani, napomáhat při propagaci zajímavostí lubaňského regiónu a českého města Žacléř. Volba Žacléře nebyla náhodná. Lubańský okres již několik let pořádá ve spolupráci s tímto městem celou řadu společných akcí na podporu turistiky, což nejen posiluje jejich dopad, ale také pomáhá připomínat, že Dolní Slezsko a Čechy byly v dějinách součástmi zemí koruny české a Poláky a Čechy mnohem více spojuje, než rozděluje. 3 Z racji swoich niewielkich rozmiarów publikacja ta nie wyczerpuje tematu. Jej merytoryczna zawartość została zredagowana w taki sposób, aby zwracała uwagę potencjalnego odbiorcy na obiekty o najwyższych walorach architektonicznych i historycznych. Pominięto zabytki, które ze względu na swój zły stan techniczny albo zagrażają bezpieczeństwu turystów, albo z innych obiektywnych względów nie są udostępniane do zwiedzania. Niestety tych ostatnich, bolesnych pomników minionej epoki, jest jeszcze bardzo wiele. Mimo to powiat lubański, jak mało który na Dolnym Śląsku, może poszczycić się znaczną liczbą stosunkowo dobrze zachowanych, reprezentujących różne style architektoniczne pałaców i dworów, trzema zamkami, dwoma potężnymi zaporami wodnymi, wyjątkowym lubańskim renesansowym ratuszem, górniczym miasteczkiem lokowanym XVII w. na surowym korzeniu, licznymi perłami architektury sakralnej - w tym kościołami granicznymi i ucieczkowymi oraz dobrze zachowanymi elementami miejskiej architektury obronnej. Tato publikace nemůže z důvodů svých malých rozměrů prezentovat zvolené téma vyčerpávajícím způsobem. Její věcný obsah byl redigován tak, aby obracela pozornost potenciálního čtenáře k památkam s nejvyšším architektonickým a historickým významem. Nejsou zde uváděny ty památky, které by mohly z důvodu špatného technického stavu ohrozit bezpečí turistů a takové, které z jiných objektivních důvodů nejsou zpřístupněny k prohlížení. Bohužel, takových bolestných „pomníků“ minulého období, je ještě celá řada. Kromě toho se však lubańský okres, jako málo který v Dolním Slezsku, může pochlubit dost velkým počtem poměrně dobře zachovalých paláců a sídel, prezentujících různé architektonické styly, a také třemi zámky, dvěma mohutnými přehradami, výjimečnou lubańskou renezanční radnicí, hornickým městečkem postaveným v 17. stol na „zelené louce“, početnými perlami církevní architektury – včetně tzv. „hraničních“ a „útěkových“ kostelů a dobře zachovalými prvky městské obranné architektury. Obecne w katalogu zabytki powiatu lubańskiego podzielone zostały na 4 grupy: architektura pałacowa i dworska, architektura sakralna, architektura militarna, świecka architektura miejska oraz architektura hydrotechniczna. W każdej z grup zabytki zostały ułożone od najstarszych do najmłodszych. Warto nadmienić, że po raz pierwszy prezentowane są one razem w odrębnej publikacji. fot. Mirosław Szponar Dom Zdrojowy w Świeradowie / Lázeňský dům v městě Świeradowo 2 Szereg pozytywnych zjawisk zachodzących od dłuższego czasu na płaszczyźnie rewaloryzacji i rewitalizacji zabytkowych obiektów powoduje, że zwiedzanie ziemi lubańskiej ciągle staje się atrakcyjniejsze i pozwala wierzyć, że jeszcze niejeden obiekt trafi do turystycznych przewodników i stanie się powodem dumy. Realizowany obecnie projekt powiatu lubańskiego i miasta Žacléř wpisuje się w ten trend. Památky lubaňského okresu prezentované v katalogu jsou rozděleny do 4 skupin: architektura zámků a sídel, církevní architektura, vojenská architektura, městská architektura a hydrotechnické památky. V každé skupině jsou památky seřazeny od nejstarších po nejmladší. Stojí za to také uvést, že tyto památky jsou prezentovány poprvé v samostatné publikaci. Řada pozitivních jevů, které už delší dobu probíhají v oblasti revalorizace a revitalizace památkově chráněných objektů způsobuje, že se návštěvy lubańského regionů stávají stále více atraktivní a umožňuje doufat, že si ještě mnohé historické objekty najdou cestu do turistických průvodců a místní na ně budou oprávněně pyšní. Uskutečňovaný v této době projekt lubańského okresu a města Žacléř je součásti tohoto trendu. Walery Czarnecki Starosta Lubański Přednosta lubaňského okresu Zamek Czocha / Hrad Czocha fot. Marcin Niemiec 4 5 Wśród szlacheckich rezydencji w krajobrazie powiatu lubańskiego na szczególną uwagę zasługuje zbudowany w latach 1570 – 1571 pałac z Nawojowa Łużyckiego. Tym, co najbardziej zwraca uwagę w jego konstrukcji, są renesansowe formy architektoniczne. Mianowicie, od strony dziedzińca posiada on zdobioną w oryginalny sposób i charakteryzującą się wyjątkową lekkością dwukondygnacyjną loggię. Nadzwyczajne bogactwo detali znajduje się na balustradach. Zdobi je m.in. 12 kartuszy herbowych. Warto nadmienić, że pałacową elewację upiększały niegdyś sgraffita o motywach zwierzęcych i alegorycznych. Znawcy tematu zaliczają szlachecką siedzibę z Nawojowa Łużyckiego do najcenniejszych zabytków architektury renesansowej w obszarze całych Górnych Łużyc. Pałac w Nowojowie Łużyckim / Zámek v obci Nawojów Łużycki, fot. Andrzej Wilk Platerówka, fot. Andrzej Wilk Nawojów Łużycki Platerówka Nie da się ukryć, że siedziba szlachecka w Platerówce nie należy do obiektów przyciągających uwagę swoją nadzwyczajną krasą. Jest obskurna, straszy opadającymi tynkami, zardzewiałym rynnami oraz „praktycznymi” zmianami wprowadzonymi w jego konstrukcji w II poł. minionego stulecia. Mimo to usunięcie jej z listy obiektów godnych uwagi w trakcie wyprawy szlakiem dworów i pałaców byłoby niewybaczalne. Po pierwsze, ów budynek jest najstarszą (późnogotycką) siedzibą szlachecką pomiędzy Kwisą a Nysą Łużycką. Po drugie, zetknięcie się z nim pozwala dostrzec, jak wielkim i różnorodnym bogactwem powiatu lubańskiego jest architektura dworska i pałacowa. Rezydencja została wzniesiona przez przedstawicieli rodu von Salza pod koniec pierwszej dekady XVI w. Architektura pałacowa i dworska Architektura paláců a sídel Platerówka Nelze skrývat, že šlechtické sídlo v obci Platerówka nepatří k objektům, které by zaujaly svojí velkou krásou. Vypadá neutěšeně, straší odpadávající omítkou, zrezivělými okapy a „praktickými“ úpravami provedenými v jeho konstrukci ve 2. pol. minulého století. Přes to by jeho odstranění ze seznamu památek, které si v rámci výpravy po stopách šlechtických sídel zaslouží na pozornost, bylo neomluvitelné. Za prvé se jedná o nejstarší (pozdně gotické) šlechtické sídlo mezi Kvisou a Lužickou Nisou. Za druhé setkání s ním umožňuje zjistit, jak velkým a různorodým bohatstvím lubańského okresu je architektura zámků a šlechtických sídel. Rezidence byla postavena zástupci rodu von Salza ke konci prvního desetiletí 16. stol. je součásti tohoto trendu. Nawojów Łużycki Mezi šlechtickými sídly na území lubańského okresu si zvláštní pozornost zaslouží postavený v letech 1570 – 1571 zámek v obci Nawojów Łużycki. Tím, co v jeho konstrukci nejvíce přitahuje pozornost, jsou renezanční architektonické prvky. Jedná se na straně nádvoří o zdobenou originálním způsobem, výjimečně lehkou dvoupodlažní lodžii. Neobvyklé bohatství detailů najdeme na zábradlích. Jsou zdobeny kromě jiného 12 erbovými kartušemi. Stojí za to připomenout, že zdi zámku byly původně zdobeny sgrafity se zvířecími a alegorickými motivy. Znalci započítávají šlechtické sídlo z obce Nawojów Łużycki k nejcennějším památkám renezanční architektury v celé oblasti Horní Lužice. 6 7 Biedrzychowice W Biedrzychowicach można zobaczyć najpiękniejszy barokowy pałac powiatu lubańskiego i jeden z najokazalszych obiektów tego typu w zachodniej części Dolnego Śląska. Biedrzychowicki pałac został wzniesiony w drugiej poł. XVI w. przez Abrahama von Nostitza (zm. 1592). Jego obecny wygląd ma jednak niewiele wspólnego z pierwotną renesansową formą. W latach 20-tych XVIII w. Moritz Christian von Schweinitz – wybitny przedstawiciel starego śląskiego rodu władającego Biedrzychowicami od 1672 r. – przeprowadził gruntowną przebudowę budynku zgodnie z zasadami baroku. Autorem projektu był prawdopodobnie David Schatz (1668-1760). W 1945 r. obiekt padł ofiarą szabrowników. W 1960 r. w jego wnętrzach urządzono szkołę, która funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Biedrzychowice V Biedrzychowicích lze shlédnout nejkrásnější barokní zámek lubańského okresu a jeden z nejvíce okázalých objektů tohoto druhu v západní části Dolního Slezska. Biedrzychowický zámek byl postavený ve druhé pol. 16. stol. Abrahamem von Nostitzem (zem. 1592). Jeho nynější vzhled však nemá příliš mnoho společného s původní renezanční podobou. Ve 20. letech 18. stol. Moritz Christian von Schweinitz – významný zástupce starého slezského rodu - majitelů Biedrzychowic od roku 1672 – provedl zásadní přestavbu budovy podle barokních pravidel. Autorem projektu byl pravděpodobně David Schatz (1668-1760). V roce 1945 byl objekt vyloupen. V roce 1960 v něm byla umístěná škola, která zde funguje do dnes. Pałac w Biedrzychowicach / Zámek v obci Biedrzychowice, fot. Jakub Michurski 9 Rezydencja w Unięcicach / Rezidence v Unięcicích, fot. Jakub Michurski Pałac w Zarębie Górnej / Zámek v obci Zaręba Górna, fot. Jakub Michurski 8 Unięcice Zaręba Górna Unięcice Zaręba Górna Rezydencja w Unięcicach to największa barokowa siedziba szlachecka w granicach powiatu lubańskiego i jedna z największych na pograniczu Polski, Niemiec i Czech. Została ona wzniesiona z inicjatywy wybitnego uczonego epoki oświecenia, Adolfa Traugotta von Gersdorffa (1744-1807) podłóg projektu saskiego architekta Conrada Gotthelfa Rothe w latach 1766 – 1770. Potężny a zarazem skromny w formie pałac już na etapie projektowania został przystosowany pod centrum badań naukowych, muzeum i wielką bibliotekę (nie posiada nawet typowej dla tego rodzaju obiektów sali reprezentacyjnej). Rzeczywiście von Gersdorff uczynił z Unięcic prawdziwe centrum górnołużyckiej myśli naukowej. Warto dodać, że pałacowe kolekcje od 1807 r. stanowią fundament cennych bibliotecznych i muzealnych zbiorów miasta Goerliz. Obecnie pałac znajduje się w rękach wrocławskiej firmy i czeka na gruntowną renowację. Rezidence v Unięcicích je největším barokním šlechtickým sídlem na území lubańského okresu a jedním z největších v polsko-německo-českém pomezí. Bylo postaveno z iniciativy významného vědce období osvícení, Adolfa Traugotta von Gersdorffa (1744-1807) podle projektu saského architekta Conrada Gotthelfa Rothe v letech 1766 – 1770. Mohutný a při tom skromný ve své formě zámek byl už v průběhu projektování přizpůsoben tomu, aby mohl fungovat jako středisko vědeckých výzkumů, muzeum a velká knihovna (není zde ani typický pro tento druh budov reprezentační sál). Pán von Gersdorff tak vybudoval v Unięcích skutečné středisko hornolužické vědy. Připomeňme také, že zámecké sbírky se staly od roku od 1807 základem pro vzácné knihovní a muzejní sbírky města Goerliz. Majitelem zámku je nyní firma z Vratislavi, která připravuje jeho celkovou obnovu. W 1859 r. właścicielem pałacu w Zarębie Górnej, należącego wcześniej m.in. do tak znamienitych rodów, jak von Salza, von Döbschütz, von Nostiz czy też von Uechtritz, stał się zamożny mieszczanin Julius Bierbaum. Nowo nabyty obiekt najwyraźniej nie w pełni odpowiadał jego oczekiwaniom, skoro zdecydował się on poddać go gruntownej przebudowie. W następstwie przeprowadzonych prac w krajobrazie wsi pojawił się obiekt rodem z Wysp Brytyjskich. Poprzez płaski dach, symetryczny plan budowli, specyficzne zdobienia (krenelaż, gotyckie łuki, wieżyczki) jego forma nawiązuje do gotyku Tudorów. Pałac otacza rozległy, a co najważniejsze zadbany park angielski. Budynek poddany w 2008 r. renowacji robi wspaniałe wrażenie. Jadąc szosą przecinającą wieś, trudno go nie zauważyć. Żółta elewacja i bordowe blanki w niesamowity sposób angażują wzrok i wyobraźnię obserwatora. V roce 1859 se stal majitelem zámku v obci Zaręba Górna, který dříve patřil takovým znamenitým rodům, jako byli von Salzové, von Döbschützové, von Nostizové nebo také von Uechtritzové, bohatý měšťan Julius Bierbaum. Nově získaný objekt zřejmě neodpovídal zcela jeho očekáváním, jelikož se rozhodl pro jeho celkovou přestavbu. V důsledku provedených prací se ve zdejší venkovské krajině objevila budova vypadající jako přenesena z Britských ostrovů. Její rovná střecha, symetrický půdorys, specifické dekorace (cimbuří, gotické oblouky, věžičky) navazují na gotický sloh tudorovského období. Zámek je obklopen rozlehlým a upraveným anglickým parkem. Budova, která byla v roce 2008 opravena, působí nádherným dojmem. Cestující, kteří jedou vesnicí, si ji nemohou nevšimnout. Žlutá fasáda s bordovým cimbuřím neobvyklým způsobem přitahuje zrak i představivost pozorovatele. 10 11 Grabiszyce Średnie XIX –wieczny Pałac w Grabiszycach Średnich ujmuje urokiem swojej niecodziennej formy. Przywodzi ona na myśl baśniowe zamki, znane nam dobrze z kolorowych ilustracji. Wysoka, umieszczona centralnie wieża, dach o wielu płaszczyznach, okna o różnej wielkości i kształtach oraz blanki odzwierciedlają bogatą wyobraźnię architekta i budowniczego. Tym ostatnim był Wilhelm Thie. W 1892 r. nabył on stary dworek w Grabiszycach (prawdopodobnie lewa część obecnego pałacu) i poddał go przebudowie, która całkowicie odmieniła jego oblicze. Grabiszyce Średnie Zámek z 19. stol. v obci Grabiszyce Średnie přitahuje zrak půvabem svých neobvyklých tvarů. Připomíná pohádkové zámky, jak je všichni dobře známe z barevných knižních ilustrací. Vysoká, umístěna ve středu věž, střecha s početnými plochami, okna různé velikosti a tvarů a cimbuří jsou odrazem bohaté představivosti architekta i stavitele. Tím byl Wilhelm Thie. V roce 1892 koupil staré sídlo obci Grabiszyce (pravděpodobně to byla levá část nynějšího zámku) a nechal jej přestavět tak, že zcela změnil jeho vzhled. Pałac w Grabiszycach Średnich / Zámek v obci Grabiszyce Średnie, fot. Marcin Niemiec 13 Zamek Czocha Na południowym zboczu pięknej doliny rzeki Kwisy, tam gdzie przybiera ona równoleżnikowy bieg, stoi wzniesiony przez władcę czeskiego w XIII w. zamek Czocha - dawniej najpotężniejsza twierdza w granicach Górnych Łużyc, strzegąca ich wschodnich rubieży wyznaczonych korytem rzeki, współcześnie najbardziej znany zabytek zachodniej części Dolnego Śląska, najcenniejszy zabytek powiatu lubańskiego i jeden z najsłynniejszych zamków w granicach Polski. Twierdza, choć bardzo stara, wskutek przebudowy przeprowadzonej przez architekta Bodo Ebhardta na pocz. XX w. utraciła wiele cech średniowiecznych, przybierając po części bajkowy wygląd. Na przestrzeni wieków zamkiem władali przedstawiciele wielu znamienitych rodów szlacheckich, jak: von Dohna, von Uechtritz, von Nostitz. Ostatni właściciel zamku przed rokiem 1945, E.F. Gütschow, nie miał jednak szlacheckiego pochodzenia. Jako człowiek biznesu sfinansował przebudowę średniowiecznej rezydencji oraz zgromadził w jej wnętrzu wspaniałe zbiory biblioteczne. Dzieje zamku są bogate, burzliwe i spowite wieloma tajemnicami. Te ostatnie, szczególnie z okresu II wojny światowej, budzą wielkie emocje. Architektura militarna Vojenská architektura Hrad Czocha Na jižním svahu krásného údolí řeky Kvisy, na místě, kde se stáčí, aby pokračovala rovnoběžkovým směrem, stojí postavený českým panovníkem ve 13. stol. hrad Czocha – dříve nejmocnější hrad na území Horní Lužice, který hlídal východní hranici určenou korytem řeky, nyní nejznámější památka v západní části Dolního Slezska, nejvzácnější památka lubańského okresu a jeden z nejslavnějších hradů na území Polska. Hrad, i když velmi starý, v důsledku přestavby vedené architektem Bodem Ebhardtem na začátku 20. stol ztratil mnoho svých středověkých vlastnosti a částečně získal „pohádkový“ vzhled. V průběhu století byli majiteli hradu zástupci několika významných šlechtických rodin: von Dohna, von Uechtritz, von Nostitz. Poslední majitel hradu před rokem 1945, E. F. Gütschow, však neměl šlechtický původ. Byl podnikatelem, který si mohl dovolit zaplatit přestavbu středověkého hradu a který v něm také shromáždil nádherné knihovní sbírky. Dějiny hradu jsou bohaté, bouřlivé a nechybí v nich i mnohá tajemství. Ta nejmladší, hlavně z období 2. světové války, stále vzbuzují velké emoce. Zamek Czocha / Hrad Czocha, fot. Marcin Niemiec 14 15 Wieża Bracka w Lubaniu Zamek Świecie Wieża Bracka jest najbardziej okazałym elementem lubańskich fortyfikacji. Zbudowana w 1318 r. ponad 40 – metrowa wieża wzmacniała obronę głównej bramy miejskiej oraz znajdującego się w jej pobliżu klasztoru franciszkanów. Oprócz tego pełniła funkcje obserwacyjne. Ponadto, jako jedyne założenie obronne w Lubaniu mogła stanowić samodzielny punkt oporu. Dolną część Wieży wykorzystywano jako loch. W XVII i XVIII w. wieża pełniła także funkcję dzwonnicy. W swojej historii Wieża Bracka została zdobyta przy użyciu siły tylko raz. Miało to miejsce w 1431 r., a zdobywcami byli Husyci. Bez wątpienia budowla ta miała dla Lubaniaków ogromne znacznie prestiżowe. Warto podkreślić, że do dzisiejszego dnia traktowana jest jako symbol miasta. Zamek Świecie / Hrad Świecie, fot. Mirosław Szponar W Świeciu, na wysokiej skale, tuż przy drodze, stoi pogrążony w ruinie XIII - wieczny zamek. W średniowieczu i epoce wczesnonowożytnej strzegł on ważnego traktu handlowego łączącego Śląsk z Czechami. Służył również za stanicę dla kupców i rycerzy, przemierzających niebezpieczne drogi pogranicza. Historia tej budowli spowita jest mrokami niewiedzy. W Wielkanoc 1527 r. twierdza padła ofiarą płomieni. Niestety strawiły one również archiwum, zamykając tym samym drogę historykom do głębszego poznania jej dziejów. Od roku 1760 zamek pozostawał niezamieszkany. W 1820 czerwony kur ponownie opanował twierdzę. Po tym wydarzeniu już nigdy nie odzyskała ona dawnego blasku. E.F. Gütschow od 1912 r. nowy właściciel zamku, najpierw planował jego odbudowę, później zaś wykorzystał go jako doskonałe źródło oryginalnych elementów przydatnych w trakcie przebudowy Czochy. Obecnie ruiny znajdują się w rękach młodego małżeństwa archeologów, którzy z wielkim zapałam próbują zabezpieczyć mury przed dalszą degradacją oraz udostępnić ich fragmenty turystom. Hrad Świecie Ve vesnici Świecie stojí na vysoké skále, hned u cesty zřícenina hradu z 13. stol. Ve středověku a v raném novověku tento hrad hlídal důležitou obchodní cestu spojující Slezsko a Čechy. Sloužil také jako místo zastavení pro kupce a rytíře putující nebezpečnými pohraničními stezkami. Dějiny této stavby jsou zakryty příkrovem času. Víme, že o Velikonocích roku 1527 hrad vyhořel. Požár, bohužel, zcela zničil také zdejší archív a tak uzavřel historikům cestu ke hlubšímu poznání dějin hradu. Od roku 1760 byl hrad neobydlen. V roce 1820 zde opět hořelo. Po této události už hrad nikdy nezískal zpět svůj dávný lesk. E. F. Gütschow, od roku 1912 nový majitel hradu, jej chtěl původně obnovit, později se však rozhodl využit zříceninu jako zdroj originálních prvků použitelných k přestavbě hradu Czocha. V dnešní době je zřícenina ve vlastnictví manželů - archeologů, kteří se s velkým zanícením snaží zajistit zdi proti postupující degradaci a zpřístupnit fragmenty hradu turistům. Věž Bracká v Lubani Věž Bracká (Bratrská) je nejvíce impozantní části lubańských opevnění. Postavená v roce 1318 více než 40 metrová věž posilovala možností obrany hlavní městské brány a blízkého františkánského kláštera. Kromě toho měla význam i jako pozorovatelna. Navíc ji bylo možné, jako jediný obranný objekt v Lubani, využívat jako samostatný obranný bod. Dolní část věže byla využívaná jako žalář. V 17. a 18. stol. měla věž také funkci zvonice. Ve své historii byla Bracká věž pouze jednou dobyta s použitím sily. Stalo se tak v roce 1431 a jejími dobyvateli byli husité. Věž měla pro obyvatele Lubani nepochybně obrovský prestižní význam. I v dnešní době ji místní považují za symbol města. Wieża Bracka w Lubaniu / Věž Bracká v Lubani fot. Jakub Michurski 16 17 Zamek Rajsko Zamek Rajsko został zbudowany w latach 1875-1878 przez właściciela Biedrzychowic Aleksandra von Minutoli - nie posiada więc średniowiecznej metryki, a jego „warowny design” ma zaledwie symboliczny charakter. Warto jednak pamiętać, że stoi on w miejscu, gdzie prawdopodobnie już XIII w. znajdował się niewielki obiekt obronny. Źródła historyczne nie dostarczają na jego temat żadnych informacji. Znana jest tylko legenda, wg której miał on zostać zniszczony przez Husytów w I poł. XV w. Jego istnienie potwierdziły wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych w XIX w. i współcześnie. Obiekt będący wytworem fantazji Minutolego po II wojnie światowej popadł w ruinę. Kilka lat temu prywatny właściciel rozpoczął jego odbudowę. W chwili obecnej prace dobiegają końca. Należy się spodziewać, że lada moment Rajsko zacznie służyć turystom. Z wieży „leśnego zameczku” rozpościera się niepowtarzalny widok na koryto Kwisy. Hrad Rajsko Hrad Rajsko byl postaven v letech 1875-1878 majitelem Biedrzychowic Aleksandrem von Minutoli, nemá tedy středověký původ a jeho „obranný design“ má pouze symbolickou povahu. Mějme však na paměti, že se nachází na místě, na kterém byl pravděpodobně již ve 13. stol. menší obranný objekt. Historické prameny nepřinesly k tomuto tématu žádné informace. Známe pouze legendu, podle níž byl původní hrádek zničen husity v 1. pol. 15. stol. Jeho existenci potvrdily i výsledky archeologických výzkumu vedených v jak 19. stol., tak v současnosti. Ze stojícího zde výtvoru fantazie Minutoliho zbyla po 2. světové válce zřícenina. Před několika léty zahájil nový majitel obnovu stavby. V současnosti se rekonstrukční práce blíží ke konci. Lze předpokládat, že již brzy začne Rajsko sloužit turistům. Z věže „lesního hrádku“ je neopakovatelná vyhlídka na tok řeky Kvisy. Zamek Rajsko / Hrad Rajsko, fot. Jakub Michurski 19 Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Olszynie Pierwsza wzmianka o kościele katolickim pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Olszynie odnosi się do roku 1314. Olszyńska świątynia, wzniesiona pierwotnie w stylu romańskim, była kilkakrotnie przebudowywana – ostatni raz w latach 1709-1711. Wówczas do jej południowej ściany dostawiono barokową wieżę dzwonniczą. W latach 1936-1938 dokonano gruntownego remontu kościoła – odnowiono wnętrze i wzbogacono wyposażenie, m.in. o organy. Wśród cennych zabytków znajdujących się w kościele należy wymienić unikatowy sufit kasetonowy z 1614 r. z przedstawieniami Jezusa Chrystusa, Apostołów i Anioła Pokoju, a także barokową nastawę Ołtarza Oliwnego, nawiązującą do modlitwy Jezusa Chrystusa w Ogrójcu z pocz. XVIII w. Architektura Sakralna Církevní architektura Kostel Pozdvižení svatého Kříže v Olszyně První zmínka o katolickém kostele Pozdvižení svatého Kříže v Olszyně pochází z roku 1314. Zdejší chrám, původně postavený zřejmě v románském slohu, byl několikrát přestavován – naposledy v letech 17091711. Tenkrát byla k jižní stěně přistavěna barokní věž se zvonicí. V letech 1936-1938 byla provedena generální oprava kostela – byl obnoven interiér a vybavení obohatily mimo jiné nové varhany. K vzácným památkám chrámu patří jedinečný kazetový strop z roku 1614 zobrazující Ježíše Krista, apoštoly a Anděla pokoje, a také pocházející z počátku 18. stol. barokní nástavec oltáře nazývaného olivový, navazující na modlitbu Ježíše Krista v Getsemanské zahradě. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Olszynie / Kostel Pozdvižení svatého Kříže v Olszyně fot. Jakub Michurski 20 21 Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Rudzicy Najstarsza wzmianka o kościele w Rudzicy pochodzi z 1346 r. Jego historia umyka jednak przekazom źródłowym. W okresie reformacji Rudzica z racji przynależności do lubańskiego klasztoru Magdalenek pozostała przy katolicyzmie. W 1569 r. wzniesiono we wsi niewielką kaplicę, którą 3 lata później poszerzono i przekształcono w kościół. Obecną formę świątynia zawdzięcza przebudowie, przeprowadzonej w latach 1752-1754. Wystrój wnętrza utrzymany jest w stylu późnobarokowym. Na sygnaturce znajduje się mały oryginalny XVI-wieczny dzwon, co jest dużą rzadkością na skalę regionu. Kościół uchodzi za najcenniejszy zabytek gminy Siekierczyn. Kostel sv. Kateřiny z Alexandrie v Rudzici Nejstarší zmínka o kostele ve vesnici Rudzica pochází z roku 1346. jeho pozdější dějiny však nejsou v pramenech příliš zachyceny. V období reformace zůstala vesnice Rudzica, která patřila lubańskému klášteru Magdalének, katolická. V roce 1569 byla ve vesnici postavená malá kaple, která byla následně 3 roky později rozšířena a přebudovaná na kostel. Za svoji nynější podobu vděčí chrám přestavbě, která probíhala v letech 1752-1754. Vybavení interiéru je ve slohu pozdního baroka. Ve věžičce se zachoval malý původní zvon z 16. stol, což je velká vzácnost v měřítku celého regiónu. Kostel je považován za nejvzácnější památku zdejší střediskové obce Siekierczyn. Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Rudzicy / Kostel sv. Kateřiny z Alexandrie v Rudzici, fot. Jakub Michurski 22 23 Kościół pw. Serca Jezusowego w Świeciu Usadowiony w pięknym w górskim krajobrazie kościółek może poszczycić się XIV - wieczną metryką, bogatą historią oraz niepowtarzalnym w skali Górnych Łużyc wyposażeniem. Jego elewacje zdobią renesansowe i barokowe epitafia a wnętrze zabytki ciesielstwa i snycerstwa. Szczególnie wartościowy jest drewniany kasetonowy sufit, ozdobiony portretami świętych. Z kolei na emporach widnieją sceny rodzajowe ze Starego i Nowego Testamentu. Całości dopełniają pokryte polichromiami ołtarz i ambona z drugiej poł. XVII w. W murze otaczającym plac kościelny znajdują się trzy kamienne krzyże wystawione przez osoby, które dopuściły się zbrodni. Kostel Srdce Ježíšova ve vesnici Świecie Usazený v krásné horské krajině kostelík se může pochlubit původem sahajícím do 14. stol., bohatými dějinami a neopakovatelným v měřítku celých Horních Lužic vybavením. Jeho fasády jsou ozdobeny renesančními a barokními epitafy a interiér obsahuje vzácné tesařské a řezbářské prvky. Hodnotný je především dřevěný kazetový strop, dekorovaný portréty svatých. Na emporách vidíme žánrové obrázky ze Starého i Nového zákona. Celek doplňuje zdobený polychromií oltář a kazatelna z 2. pol. 17. stol. Ve zdi, která obklopuje kostelní nádvoří, se nacházejí tři kamenné kajícné kříže postavené osobami, které spáchaly zločin. Kościół pw. Serca Jezusowego w Świeciu Kostel Srdce Ježíšova ve vesnici Świecie fot. Marcin Niemiec Kościół pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Kościelniku W Kościelniku na lewym brzegu Kwisy wznosi się niewielka malownicza świątynia. Choć nie imponuje ona rozmiarami i formą swojej bryły, zasługuje na uwagę. Przede wszystkim należy podkreślić, że w drugiej poł. XVII służyła ona protestantom z sąsiedniego Dolnego Śląska (Kwisa miała wtedy charakter graniczny) za świątynię ucieczkową, co czyni z niej cenny pomnik trudnej historii pogranicza śląsko-łużyckiego. Ponadto w jej wnętrzu można podziwiać pochodzący ze Złotoryi tryptyk św. Jana Chrzciciela z przełomu XV i XVI w. oraz wprawiającą w zachwyt barokową ambonę. Pod murem kościelnym można zobaczyć również XVIII -wieczne epitafia ze znajdującego się obecnie w stanie całkowitej ruiny kościoła granicznego w Jałowcu. Z Jałowca pochodzi również ołtarz boczny. Kostel popravení sv. Jana Křtitele ve vesnici Kościelnik Na levém břehu řeky Kvisy se týčí nepříliš velký, ale malebný chrám. I když nemá impozantní rozměry a tvar, zaslouží si pozornost návštěvníků. Především je třeba zdůraznit, že ve 2. pol. 17. stol. sloužil protestantským věřícím ze sousedního Horního Slezska (Kvisa byla v této době hraniční řekou) jako „útěkový“ kostel, je tedy významnou památkou komplikovaných dějin slezsko-lužického pohraničí. Kromě toho lze v jeho interiéru obdivovat pocházející z města Złotoryja triptych sv. Jana Křtitele z přelomu 15. a 16. stol. a nádhernou barokní kazatelnu. Pod kostelní zdi najdeme také epitafy pocházející z 18. stol. z nyní již zcela zničeného hraničního kostela z lokality Jałowiec. Z téhož kostela pochází také boční oltář. Kościół pw. Chrystusa Króla w Leśnej W 1431 r. kościół parafialny w Leśnej padł ofiarą husyckiego najazdu. Po rychłej odbudowie służył on mieszczanom aż do roku 1702, kiedy to pochłonął go szalejący w mieście pożar. Prace remontowe i modernizacyjne prowadzono przez 17 lat. Leśniański architekt Christian Erbe nadał świątyni nowy wygląd, zachowując jednocześnie wiele z jej oryginalnych elementów. Wśród nich na szczególną uwagę, z racji ogromnych walorów artystycznych i poznawczych, zasługują przede wszystkim wczesnonowożytne, całopostaciowe epitafia przedstawicieli szlachty i mieszczaństwa. Warto nadmienić, że w murze otaczającym plac kościelny umieszczony jest kamienny krzyż – określany potocznie mianem pokutnego. Kostel Krista krále v obci Leśna V roce 1431 byl kostel v Leśné zničen během útoku husitů. Po rychlé obnově sloužil místním měšťanům až do roku 1702, kdy vyhořel během velkého požáru. Jeho opravy a modernizace probíhaly 17 let. Místní architekt, Christian Erbe, dal chrámu zcela nový vzhled, zachoval však zároveň mnohé původní prvky. Na zvláštní pozornost zasluhují, pro svůj obrovský historický a umělecký význam, především pocházející z raného novověku epitafy zobrazující celé postavy zástupců šlechty a měšťanstva. Další zajímavostí je umístěný ve zdi obklopující nádvoří kostela kamenný kříž všeobecně označován jako kajícní. fot. Jakub Michurski Kościół pw. Chrystusa Króla w Leśnej / Kostel Krista krále v obci Leśna Kostel popravení sv. Jana Křtitele ve vesnici Kościelnik, fot. Andrzej Wilk 25 Kościół pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Kościelniku 24 26 27 Kościół pw. św. Antoniego w Biedrzychowicach Początki kościoła w Biedrzychowicach sięgają 1654 r. Jednakże obecny kształt świątynia uzyskała w następstwie gruntownej przebudowy przeprowadzonej z inicjatywy Moritza Christiana von Schweinitza w latach 1722-1724. Elewacje kościoła zdobią liczne XVII i XVIII w. epitafia. W jego wnętrzu znajduje się niepowtarzalny w skali polskich Górnych Łużyc barokowy grobowiec rodów von Schweinitz i Festenberg – Packisch. Tuż obok wejścia do grobowca można zobaczyć płytę nagrobną pierwszego pastora tejże świątyni Christopha Adolpha. W kościele zachowała się bogato zdobiona XVIII - wieczna szafa organowa oraz liczne inskrypcje, wykonane przez wiernych na ławkach empory w XVIII w. Kostel sv. Antonína v Biedrzychowicích, fot. Jakub Michurski Kościół pw. św. Antoniego w Biedrzychowicach Neogotycki kościół pw. Trójcy Świętej w Lubaniu Jedna z najpiękniejszych świątyń powiatu Lubańskiego. Została ona wzniesiona w latach 1857–1861 z inicjatywy klasztoru Świętej Marii Magdaleny wg projektu śląskiego architekta, Alexisa Langera. Osobą, której niezłomny upór umożliwił budowę katolickiego kościoła w protestanckim mieście, był ksiądz Adalbert Anter. W trakcie bitwy o Lubań w 1945 r kościół został poważnie uszkodzony. Dzięki wysiłkom polskich katolików pod przewodnictwem księdza Jana Winiarskiego w latach 1957-61 świątynię odbudowano. Niemalże każdy element wewnętrznego wyposażenia kościoła emanuje duchem gotyku. Na szczególną uwagę zasługują: monumentalny obraz autorstwa Eduarda von Engertha, przedstawiający Trójcę Świętą, ołtarze, ambona oraz stacje drogi krzyżowej. Neogotický kostel Svaté Trojice v Lubani Jeden z nejkrásnějších kostelů v lubańském okrese. Byl postaven v letech 1857–1861 z iniciativy kláštera sv. Maří Magdalény podle projektu slezského architekta, Alexise Langera. Tím, jehož nezlomitelná vůle dokázala prosadit vybudování katolického kostela v protestantském městě, byl kněz Adalbert Anter. Během bitvy o Lubań v roce 1945 byl kostel závažně poškozen. Díky úsilí polských katolíků vedených knězem Janem Winiarským byl v letech 1957-61 chrám obnoven. Skoro každý prvek vybavení interiéru vyzařuje ducha gotického slohu. Za zvláštní pozornost stojí především: monumentální obraz od Eduarda von Engertha, znázorňující Svatou Trojici, oltáře, kazatelna a zastavení křížové cesty. Kostel sv. Antonína v Biedrzychowicích Počátky kostela v Biedrzychowicích sahají do roku 1654. Svůj dnešní vzhled však tato církevní památka získala až v důsledku velké přestavby uskutečněné z iniciativy Moritze Christiana von Schweinitze v letech 1722-1724. Fasády kostela zdobí početné epitafy ze 17. a 18. stol. V interiéru se nachází jedinečný na polském hornolužickém území barokní hrobka rodů von Schweinitz a Festenberg–Packisch. Hned vedle vstupu do hrobky lze shlédnout náhrobní kámen prvního pastora tohoto chrámu Christopha Adolpha. V kostele se dochovala bohatě zdobená, pocházející z 18. stol. varhanní skříň a početné nápisy provedené věřícími v lavicích kůru v 18. stol. Neogotycki kościół pw. Trójcy Świętej w Lubaniu Neogotický kostel Svaté Trojice v Lubani fot. Mirosław Szponar 28 29 Neogotycki Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca NMP w Olszynie Dom Solny w Lubaniu / Solní dům v Lubani, fot. Jakub Michurski Negotycki Kościół w Olszynie został wzniesiony w latach 1895-1897 z inicjatywy ewangelików. Jest to świątynia na planie krzyża łacińskiego, z wieżą od zachodu i pięcioboczną kaplicą przylegającą do prezbiterium od wschodu. Projektant świątyni pozostaje nieznany. Cegłę, z której wzniesiono świątynię, dostarczyła jedna z olszyńskich cegielni. Wśród elementów oryginalnego wyposażenia na szczególną uwagę zasługują wykonane w Świdnicy organy, dwa konfesjonały oraz trzy odlane na pocz. lat 20-tych XX w. dzwony. W świątyni znajdują się 3 ołtarze. Dwa z nich, wykonane w XVIII w. w stylu barokowym, tzn. główny i prawy boczny, zostały przeniesione z kościoła katolickiego. Natomiast trzeci, pierwotnie główny a obecnie lewy boczny, pochodzi z XIX w. Neogotický kostel sv. Jozefa snoubence Panny Marie v Olszyně Negotický kostel v Olszyně byl postaven v letech 1895-1897 z iniciativy protestantů. Jedná se o stavbu s půdorysem latinského kříže, s věží na západní straně a pětiúhelníkovou kapli připojenou k presbytáři z východní strany. Projektant chrámu není známý. Cihly, z nichž je kostel postavený, pocházejí z jedné z místních cihelen v Olszyně. V původním vybavení interiéru stojí za povšimnutí vyrobené v Świdnici varhany, dvě zpovědnice a tři odlité na začátku 20, let minulého století zvony. V chrámu jsou tři oltáře. Dva barokní, které pocházejí ze 17. stol., tzn. hlavní a pravý boční oltář, byly sem přeneseny z katolického kostela. Třetí oltář, který je zdejší a byl původně používán jako hlavní, nyní jako levý boční, pochází z 19. stol. Dom Solny w Lubaniu Dom Solny został wzniesiony w 1539 r. jako magazyn na sól i zboże. Jego lokalizacja w ramach murów miejskich wskazuje również na funkcje obronne. Dawni Lubaniacy zbudowali go z kamienia bazaltowego w miejscu, które było szczególnie podatne na atak z zewnątrz. Na przestrzeni wieków był on dwukrotnie podwyższany. W 1807 w czasie wojen napoleońskich w murach magazynu zostało założone więzienie dla żołnierzy. Wiadomo, że w pierwszej połowie XX w. służył on za remizę strażacką. Dom Solny został wzniesiony w okresie silnej pozycji gospodarczej i politycznej mieszczan na Górnych Łużycach. Jego znaczne rozmiary odzwierciedlały duże ambicje gospodarcze dawnych lubańskich kupców. Miejska architektura świecka Městská architektura Solní dům v Lubani Neogotycki Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca NMP w Olszynie Neogotický kostel sv. Jozefa snoubence Panny Marie v Olszyně, fot. Jakub Michurski Solní dům byl postaven v roce 1539 jako sklad soli a obilí. Jeho umístění v rámci městských hradeb svědčí o tom, že měl i obranou funkci. Dávní obyvatele města jej postavili z čediče na místě, které bylo zvlášť vystavené útokům zvenčí. V průběhu století byl dvakrát zvyšován. V roce 1807, během napoleonských válek, bylo ve zdech skladu vězení pro vojáky. Je známo, že v první pol. 20. stol. byl využíván jako hasičská zbrojnice. Solní dům byl postaven v období silné hospodářské a politické pozice měšťanstva Horních Lužic. Jeho velikost odrážela velké hospodářské ambice dávného místního kupectva. 30 31 Lubański Ratusz Lubańská Radnice Radnice byla postavená v letech 1539-1544. Projektant sídla lubańských radních není znám. Budova byla několikrát vypálena během požárů města: v letech 1554, 1659, 1670, 1696 a 1760. Opravy po posledním požáru trvaly až 9 let. Opravdovou katastrofou v dějinách této stavby však byly boje o město, které zde probíhaly na přelomu února a března 1945. V jejich důsledku byla konstrukce radnice skoro zničená. Rekonstrukce budovy trvala do roku 1972. Poslední velké opravy zde proběhly v letech 2009-2011. Velké poškození a následné opravy způsobily, že se radnice svým vnějším vzhledem i vnitřním uspořádáním v mnohém liší od původního stavu, byl však zachován její původní celkový renesanční vzhled. Radnice je nejvíce impozantní světskou stavbou ve městě a patří k nejvýznamnějším renesančním architektonickým památkám v Horní Lužici a Dolním Slezsku. Dom pod okrętem w Lubaniu / Dům pod lodí v Lubani, fot. Jakub Michurski Lubański Ratusz / Lubańská Radnice, fot. Jakub Michurski Ratusz został wzniesiony w latach 1539-1544. Projektant lubańskiej siedziby rajców pozostaje nieznany. Budynek kilkakrotnie padał ofiarą pożarów: w roku 1554, 1659, 1670, 1696 i 1760. Prace remontowe po ostatnim z nich ciągnęły się przez 9 lat. Prawdziwą katastrofą w historii budynku były walki o miasto, toczone na przełomie lutego i marca 1945 r. W ich następstwie konstrukcja ratusza omal nie uległa totalnemu zniszczeniu. Odbudowa trwała do roku 1972. Ostatni zakrojony na szeroką skalę remont miał miejsce w latach 2009-2011. Liczne uszkodzenia i remonty spowodowały, że w stosunku do stanu pierwotnego ratusz zmienił pod wieloma względami swój wygląd zewnętrzny i wewnętrzny, nie zatracając jednak przy tym renesansowego oblicza. Ratusz jest najbardziej okazałą świecką budowlą miasta i jednym z najcenniejszych zabytków architektury renesansowej na Górnych Łużycach i Dolnym Śląsku. Dom pod okrętem w Lubaniu Dom kupiecki wzniesiony na początku XVIII w. w stylu barokowym. Jego nazwa nawiązuje do płaskorzeźby nad kamiennym obramieniem drzwi przedstawiającym żaglowiec oraz do kształtu samego budynku, przypominającego odwrócony kadłub statku. Budowniczym kamienicy był Johann Gottlob Kirchoff. W 1820 r. stała się ona własnością rodziny Rost. Na skutek słabej kondycji finansowej nowych właścicieli zaczęła szybko popadać w ruinę. Gruntowny remont kamienica przeszła dopiero w latach 20-tych XX w. Od roku 1930 w jej murach mieściło się muzeum miejskie. W 1945 r. wskutek działań wojennych Dom pod Okrętem uległ licznym uszkodzeniom. Na szczęście przetrwał trudny okres odbudowy miasta i w dniu dzisiejszym zaliczany jest do najcenniejszych lubańskich zabytków. Dům pod lodí v Lubani Kupecký dům postavený na začátku 18. stol v barokním slohu. Jeho název navazuje na reliéf nad kamenným dveřním portálem, na němž je znázorněná plachetnice, ale také na tvar samotného domu, který připomíná obrácený trup lodi. Stavitelem tohoto měšťanského domu byl Johann Gottlob Kirchoff. V roce 1820 se budova stala majetkem rodiny Rostů. V důsledku slabších finančních poměrů nových majitelů dům postupně chátral. Velká oprava zde proběhla teprve ve 20. letech 20. stol. Od roku 1930 se zde nachází městské muzeum. V roce 1945 byl Dům pod lodí během válečných operací do značné míry poškozen. Na štěstí přetrval těžké doby a po obnovení zástavby města patří dnes k nejvzácnějším městským památkám. Dawne górnicze miasteczko lokowane na surowym korzeniu w 1677 r. z inicjatywy pana na Czosze, Christopha von Nostiza. Powstanie osady było do pewnego stopnia zainspirowane jego snem o złocie w Dolnie Kwisy - do czego też nawiązywała przedwojenna nazwa miejscowości, Golden Traum (Złoty Sen). Kiedy okazało się, że wydobycie złota nie przynosi oczekiwanych profitów, mieszkańcy musieli zająć się tkactwem i rolnictwem. Złotniki, które nie mają obecnie praw miejskich, robią niesamowite wrażenie, gdyż tworzy je w zadzie tylko duży prostokątny rynek, otoczony pochodzącymi z XIX w. budynkami (XVI – wieczna zabudowa spłonęła w 1834 r.). Po jego środku stoi zdewastowany murowany ratusz z drewnianymi krużgankami. Wieś, z racji swojej nadzwyczajnej historii i walorów architektonicznych, jest jednym z najcenniejszych zabytków powiatu. Najciekawsza rezydencja miejska Lubania Złotniki Lubańskie Złotniki Lubańskie, fot. archiwum Starostwa Powiatowego w Lubaniu Původní hornické městečko postavené na zelené louce v roce 1677 z iniciativy majitele hradu Czocha Christopha von Nostize. Jeho vznik a osídlení byly do určité míry inspirovány snem majitele o zlatu v údolí Kvisy – na co navazoval i původní předválečný název obce Golden Traum (Zlatý Sen). Když se ukázalo, že dobývání zlata nenese očekávané zisky, zdejší obyvatele se museli začít zabývat jinou prací tkalcovstvím a zemědělstvím. Obec Złotniki, která dnes nemá městská práva, působí skutečně neobvykle, jelikož ji tvoří v podstatě pouze velké obdélníkové náměstí, obklopené domy z 19. stol. (výstavba z 16. stol shořela v roce 1834). Uprostřed náměstí stojí zdevastovaná zděná radnice s dřevěným podloubím. Vesnice je díky svým neobvyklým dějinám a architektonickým zajímavostem jednou z nejvzácnějších památek v okrese. Budynek Powiatowego Centrum Edukacyjnego w Lubaniu jest przykładem XIX - wiecznej rezydencji w stylu neorenesansu. Swój wygląd uzyskał on wskutek przebudowy w 1874 r. Wówczas do starszego obiektu, nie posiadającego niestety odzwierciedlenia w ikonografii, dobudowano skrzydło zachodnie, owalną klatkę schodową i wieżę. Całość, zgodnie z nurtem historyzmu, podporządkowano wzorcom charakterystycznym dla włoskich willi epoki renesansu. W efekcie na zboczu, wzmocnionym potężnym murem z symbolicznymi bastionami, powstała rezydencja o nieregularnym rzucie i wielkiej różnorodności konstrukcyjnej, wzbogacona o wychodzącą na ogród werandę i okazały taras z balustradą. Budynek zadziwia bogactwem detali terakotowych i metaloplastyki. Zarówno projektant, jak i budowniczy lubańskiej willi pozostaje nieznany. W 2013 r. historyk sztuki A. Wilk, po przeprowadzeniu gruntownych badań, postawił hipotezę, że mógł nim być w jednej osobie wybitny lubański budowniczy i przemysłowiec Albert Augustin. Podczas prac budowlanych w latach 70-tych XX w. poważnie zubożono pierwotny styl obiektu, usuwając terakotowe wazony, umieszczone na tralkowej attyce oraz dobudowując bezstylowy ganek i werandę. Nejzajímavější městská rezidence Lubaně Budova Okresního vzdělávacího centra v Lubani je příklad rezidence z 19. stol postavené v novorenezančním slohu. Svůj vzhled získala přestavbou z roku 1874. Tehdy bylo ke starší stavbě, jejíž zobrazení se bohužel k dnešnímu dni nedochovalo, přistavěno západní křídlo, oválné schodiště a věž. Celek, v souladu s tehdejším historizujícím stylem, se řídil vzhledem typickým pro italské vily z období renezance. V konečném výsledku vznikla na svahu, zesíleným mohutnou zdi se symbolickými bastiony, rezidence s nepravidelným půdorysem a zajímavou konstrukcí, obohacená verandou vycházející do zahrady a impozantní terasou se zábradlím. Stavba udivuje bohatstvím keramických detailů a kovových dekorativních prvků. Jak projektant, tak stavitel lubańské vily zůstávají neznámi. V roce 2013 historik umění A. Wilk, po provedení hloubkového průzkumu, vyšel s hypotézou, že to mohla být tatáž osoba, významný lubańský stavitel a průmyslník Albert Augustin. Během stavebních prací v 70. letech 20. stol. byl původní styl budovy značně ochuzen odstraněním keramických váz umístěných na sloupkové atice a přístavbou nevkusného zádveří a verandy. fot. Andrzej Wilk Złotniki Lubańskie Budova Okresního vzdělávacího centra v Lubani Budynek Powiatowego Centrum Edukacyjnego w Lubaniu 32 34 35 27 lipca 1897 r. ziemię lubańską nawiedziła potężna powódź. Spowodowane przez wodę zniszczenia stały się najważniejszym powodem podjęcia decyzji o budowie 2 potężnych zapór na rzece Kwisie. Pierwszą z nich zbudowano tuż powyżej Leśnej w latach 1901 – 1905. Jej konstrukcję oparto na skalnym gruncie i skalnych ścianach rzecznej doliny. Ma ona 45 m wysokości, 38 m szerokości u podstawy i 130 m. długości w koronie. Jest w stanie pomieścić 18000 000 m3 wody. Odporność wykorzystanego do jej budowy kamienia na nacisk została ustalona przeciętnie na 1200 kg na centymetr kwadratowy. Przy budowie muru zapory zużyto 150 000 worków cementu, 20 000 m3 piasku, 2400 m3 wapna, 70 000 m3 kamienia i 460 000 kg żelaza na pancerz. W prace budowlane zaangażowanych było przeciętnie 450 mężczyzn, z których większość stanowili Austriacy i Włosi. Zapora zaliczana jest do najciekawszych dolnośląskich zbytków hydrotechniki. Trzeba nadmienić, że u jej podnóża znajduje się najstarsza zbiornikowa elektrownia w Polsce (wybudowana w latach 1905-1907). Zapora Leśniańska / Leśnianská přehrada, fot. Marcin Niemiec fot. Mirosław Szponar Dom Zdrojowy w Świeradowie / Lázeňský dům v městě Świeradowo Architektura hydrotechniczna Dom Zdrojowy w Świeradowie Dom Zdrojowy jest niezaprzeczalnym symbolem Świeradowa i jednym z najcenniejszych zabytków powiatu lubańskiego. Budynek został wzniesiony z myślą o kuracjuszach przez rodzinę von Schaffgotsch w latach 1898-1900 r. wg projektu wrocławskiego architekta Karla Grossera. Elementem, który czyni go wyjątkowym, jest zamknięta modrzewiowa promenada o długości 80 m. Łączy ona budynek administracyjny, domek źródlany oraz obiekt przeznaczony dla kuracjuszy. Architektowi zależało przede wszystkim na tym, aby umożliwiała ona kuracjuszom niezakłócony dostęp do dwóch najcenniejszych skarbów Świeradowa, czyli źródła radoczynnej wody oraz widoku na dolinę Kwisy. Konstrukcja całego kompleksu wynika również z dążeń projektanta do jak najmniejszej ingerencji w obszar występowania cennych wód. Hydrotechnické památky Lázeňský dům v městě Świeradowo Lázeňský dům je určitě symbolem Świeradowa a jednou z nejvzácnějších památek lubańského okresu. Stavba byla postavená pro lázeňské hosty rodinou von Schaffgotsch v letech 1898-1900 na základě projektu vratislavského architekta Karla Grossera. Prvkem, díky němuž je zcela výjimečná, je uzavřená modřínová promenáda dlouhá 80 m. Spojuje administrativní budovu, domeček se zřídlem a budovu určenou lázeňským hostům. Cílem architekta bylo především to, aby promenáda umožňovala lázeňským hostům ničím nerušený přístup k nejvzácnějším pokladům Świeradowa: radonové vodě a vyhlídce na údolí Kvisy. Konstrukce celého areálu je také výsledkem snahy architekta o co nejmenší zásahy do oblasti výskytu vzácných vod. Dne 27. července 1897 bojoval lubaňský región s mohutnou povodní. Ztráty způsobené vodou byly tím nejzásadnějším důvodem pro přijetí rozhodnutí o výstavbě dvou mohutných přehrad na řece Kvise. První byla postavená hned nad obcí Leśna v letech 1901–1905. Její konstrukce se opírá o skalní základy a skalní stěny říčního údolí. Hráz má výšku 45 m, šířku u základny 38 m a délku koruny 130 m. Je schopná pojmout 18 000 000 m3 vody. Průměrná odolnost na tlak skal použitých k její stavbě byla určená na 1 200 kg na čtvereční centimetr. Při výstavbě přehradní hrázi bylo spotřebováno 150 000 pytlů cementu, 20 000 m3 písku, 2400 m3 vápna, 70 000 m3 kamení a 460 000 kg železa na pancíř. Stavební práce provádělo průměrně 450 mužů, z nichž většinu tvořili Rakušané a Italové. Přehrada patří k nejzajímavějším dolnoslezským hydrotechnickým památkám. U její paty se nachází nejstarší vodní nádržová elektrárna v Polsku (postavená v letech 1905-1907). 36 37 Cca 6 km proti proudu řeky, počítaných od Leśnianské přehrady, se nachází druhý, trochu mladší hydrotechnický objekt – Złotnická přehrada. Konstrukční řešení, která byla přijata při její výstavbě, jsou v podstatě stejná, jako tomu bylo v Leśné. Zdejší hráz má následující rozměry: výšku 36 m, šířku u základny 27 m a délku koruny 160 m. Objekt byl postaven v letech 1919-1924 místními dělníky. Je zajímavé, že tato investice byla uskutečněná v období velkých finančních problémů v Německu. Také zde je vodní elektrárna, která byla postavená v letech 1922-1924. Výstavba obou přehrad na řece Kvise byla největším inženýrským dílem v dějinách lubańského regiónu. Žacléř, fot. Miasto Žacléř Ok. 6 km w górę rzeki, licząc od Zapory Leśniańskiej, znajduje się drugi, nieco młodszy obiekt tego typu - Zapora Złotnicka. Rozwiązania konstrukcyjne przyjęte w trakcie jej budowy w zasadzie są analogiczne do tych zastosowanych w Leśnej. Zapora posiada następujące rozmiary: jej wysokość wynosi 36 m, szerokość u podstawy 27 m, a długość w koronie 160 m. Obiekt został zbudowany w latach 1919-1924 siłami krajowych robotników. Interesujący jest fakt, że inwestycja miała miejsce w okresie potężnych zawirowań finansowych w Niemczech. Stojąca poniżej zapory elektrownia pochodzi z lat 1922-1924. Warto nadmienić, że budowa zapór na Kwisie była największym przedsięwzięciem inżynieryjnym w dziejach ziemi lubańskiej. Miasto Žacléř, w skład którego wchodzą też osiedla: Prkenný Důl, Vernířovice, Rýchory, Bobr i Černá Voda, położone jest 14 km na północ od Trutnova i nazywane bywa wschodnią bramą Karkonoszy. Obszar administracyjny miasta o powierzchni 2 182 ha zamieszkuje 3 200 mieszkańców. Pierwsza pisemna wzmianka o zamku Žacléř, który strzegł szlaku handlowego, wiodącego z centralnych Czech na Dolny Śląsk, pochodzi z roku 1334. Wybudowana u podnóża zamku osada nazywała się Bornfloss („na źródłach“). Najazdy husyckie położyły jednak kres jej istnieniu. Nowo powstałe osiedle miało już status miasteczka i po raz pierwszy wzmiankowane jest w dokumentach z roku 1553 pod nazwą Bernstadt. Herb miasta z niedźwiedziem może mieć związek z tym określeniem. W roku 1555 zamek przebudowano na pałac. W XIX wieku dokonano urzędowej zmiany nazwy miasteczka – nową nazwę przyjęto od nazwy pałacu. ŽACLÉŘ Město Žacléř, k němuž náleží osady Prkenný Důl, Vernířovice, Rýchory, Bobr a Černá Voda, se nachází 14 km severně od Trutnova a je nazýváno východní branou Krkonoš. Na celkové katastrální rozloze o velikosti 2 182 ha žije 3 200 obyvatel. Zapora Złotnicka / Złotnická přehrada fot. Jakub Michurski První písemná zmínka o hradu Žacléř, který střežil obchodní stezku vedoucí z českého vnitrozemí do Dolního Slezska, pochází z r. 1334. Osada vybudovaná pod hradem se nazývala Bornfloss – „na pramenech“. Po husitských nájezdech však zanikla. Nové sídlo mělo již statut městečka a je poprvé písemně připomínáno v r. 1553 jménem Bernstadt. Městský znak s medvědem může mít souvislost s tímto pojmenováním. V r. 1555 byl hrad přestavěn na zámek. V 19. století přešel úředně název zámku na město. Žacléř, fot. Miasto Žacléř 39 Rejon miasta Žacléř zasiedlony został przez Niemców w czasach kolonizacji, której w połowie XIII wieku patronował morawski ród Švábeniców. Na przestrzeni dziejów miasto i jego mieszkańcy musieli stawiać czoła licznym niedolom. Często maszerowały tędy wojska, które dopuszczały się grabieży i szerzyły choroby. Działo się tak w okresie wojny trzydziestoletniej, wojen śląskich czy też wojny o sukcesję bawarską. Po bitwie pod Białą Górą w roku 1620 następuje okres rekatolicyzacji, z kraju uchodzi wielu intelektualistów. Wśród nich znajduje się też Jan Ámos Komenský z garstką przyjaciół. W roku 1628 opuszcza on na zawsze ojczyznę i osiedla się w polskim Lesznie. Ostatnim przystankiem na ojczystej ziemi był Žacléř. Dzięki swemu przygranicznemu położeniu miasto stanowiło dogodny punkt przejazdowy dla osób udających się na emigrację. Niemałe znaczenie miał również fakt, że ciągle jeszcze było protestanckie. Oblast Žacléřska byla osídlena německým obyvatelstvem v období kolonizace, kterou prováděl moravský rod Švábeniců v pol. 13. století. Město a jeho obyvatelé čelili v průběhu dějin četným útrapám. Často tudy táhla vojska, která plenila a šířila nemoci, ať již za třicetileté války, slezských válek nebo války o bavorské dědictví. Po bitvě na Bílé hoře r. 1620 nastává období rekatolizace, ze země odchází mnoho intelektuálů. Mezi nimi i J. Á. Komenský s hrstkou přátel. Roku 1628 opouští navždy svůj domov a usazuje se v polském Lešně. Poslední stanici na domácí půdě představuje Žacléř, pro odchod bylo město příhodné svou polohou u hranic i skutečností, že bylo stále ještě protestantské. Historyczne centrum miasta Žacléř / Historické jádro města Žacléř, fot. Miasto Žacléř 40 Miasteczko i przynależne włości otrzymują jezuici z zakonu św. Anny z Wiednia, jednak wojna trzydziestoletnia uniemożliwia im przejęcie posiadłości. Toteż rządy jezuitów nastają w rzeczywistości dopiero w roku 1636. Głównym celem jezuitów było nakłonienie mieszkańców do zmiany wyznania na katolickie. Niemniej jednak ich działalność na tutejszej ziemi, aż do roku 1773, kiedy to zakon jezuitów zostaje rozwiązany, zaowocowała także szeregiem innych inicjatyw. Staraniem jezuitów wybudowano nowy kościół, którego ołtarz i kamienny portal wejściowy zdobił mistrz rzeźbiarski Jiří František Pacák - jego dziełem jest także kolumna mariacka na rynku Rýchorské náměstí. Z czasów tych pochodzi też wielka ilość mniejszych kamiennych zabytków sztuki sakralnej. Na skrzyżowaniu dróg wiodących do osiedli Horní Bobr i Střední Bobr stoi pochodząca z roku 1770 figura św. Antoniego z Padwy – rzecznika biednych i patrona rzeczy zaginionych. Ów święty, jako jeden z niewielu, bywa czasem przedstawiany z małym Jezusem na ręku. Jest tak i w przypadku figury z Bobru. Osiedle Černá Voda, należące obecnie do miasta Žacléř, poszczycić się może szeregiem interesujących zabytków rzeźby. Przy drodze do Różowej Polanki (Růžový palouček) stoi barokowa figura św. Anny (patronki matek), którą w roku 1765 ufundował sołtys Johann Georg Feest. Przed pomnikiem Jana Ámosa Komenskiego, zlokalizowanym na samej granicy z Polską, postawiono pomnik poświęcony ofiarom wojen śląskich. Przy starej drodze do Královca, prócz krzyży przydrożnych, znajdziemy też pomnik ofiar I wojny światowej dłuta wybitnego rzeźbiarza Emila Schwantnera. Kapliczka św. Anny z 1843 roku, znajdująca się na osiedlu Prkenný Důl, zwraca uwagę ciekawym zadaszeniem dzwonniczki. Kaplicą zawsze opiekowali się mieszkańcy, jednak po roku 1945 zaczęła ona popadać w ruinę i dopiero w 1968 roku przeprowadzono jej rekonstrukcję. W październiku roku 1969 kaplica została ponownie poświęcona. Městečko a panství získávají jezuité řádu sv. Anny z Vídně, třicetiletá válka jim však brání v převzetí majetku, fakticky začínají panství spravovat až od roku 1636. Jejich hlavním úkolem je přimět obyvatele k přestoupení na katolickou víru. Za svého působení ve zdejším kraji do roku 1773, kdy je jezuitský řád rozpuštěn, ale také vykonají spoustu další práce, např. nechávají postavit nový kostel, jehož oltář a vstupní kamenný portál vyzdobil sochař Jiří František Pacák, ten je též autorem Mariánského sloupu na Rýchorském náměstí. Z tohoto období pochází velké množství drobných kamenných sakrálních památek. Na křižovatce cest do Horního a Středního Bobru stojí socha sv. Antonína Paduánského – přímluvce chudých a patrona ztracených věcí - z roku 1770. Tento světec bývá zobrazován, jako jeden z mála světců, s Ježíškem v rukou. Tak je tomu i v případě boberské sochařské práce. V Černé Vodě, dnešní žacléřské osadě, se nachází řada zajímavých sochařských památek, např. při cestě k Růžovému paloučku stojí barokní socha sv. Anny (ochránkyně matek), kterou nechal roku 1765 postavit rychtář Johann Georg Feest. Před památníkem Jana Ámose Komenského, který je umístěn na samých hranicích s Polskem, stojí pomník obětem slezských válek. Na staré cestě do Královce nalezneme kromě božích muk i pomník obětem I. světové války od významného sochaře Emila Schwantnera. Kaplička sv. Anny v Prkenném Dole z roku 1843 zaujme zajímavým zastřešením zvoničky. O kapli se vždy starali místní obyvatelé, po roce 1945 však začala chátrat a teprve v roce 1968 došlo k její rekonstrukci. V říjnu roku 1969 byla kaple opět vysvěcena. Křenov, fontanna / Křenov, kašna fot. Miasto Žacléř 42 43 Domy Podcieniowe / Podsíňové domy Žacléř, fot. Miasto Žacléř fot. Miasto Žacléř Městské muzeum Žacléř a památník Josef II Muzeum Miasta Žacléř i pomnik Josefa II Pałac Žacléř został w latach 1888-94 przebudowany w stylu romantycznym przez ówczesnego właściciela dóbr Waldemara Hessa. Nad barokowym wejściem do pałacu pozostawiono herb Karla Pulpána z Feldsteinu. Po II wojnie światowej pałac został splądrowany. Obecnie znajduje się on w rękach prywatnych. Historyczne centrum miasteczka Žacléř położone jest u podnóża pałacu Žacléř na wysokości 600 m n.p.m. Pierwotnie tworzyły go domy podcieniowe o konstrukcji wieńcowej, które w drugiej połowie XIX wieku przeważnie zastąpiono murowanymi domami mieszczańskimi. Jeszcze w pierwszej połowie XX wieku pozostała tu pewna liczba dawnych domów podcieniowych, i te jednak po drugiej wojnie światowej zburzono. Do dnia dzisiejszego w pierwotnej formie zachował się jeden, jedyny dom nr 81. Prócz kolumny mariackiej, stanowiącej dominantę rynku Rýchorské náměstí, podziwiać tu można figurę św. Floriana w stroju rzymskiego legionisty, trzymającego w ręku naczynie napełnione wodą, którą gasi płonący dom. Znajduje się ona obok domu nr 116. Rzeźbę ufundowała w roku 1872 Katharina Breuer. Znajdziemy tu ponadto kamienną studnię z roku 1850 oraz stelę kamienną z 1908 roku z płaskorzeźbą przedstawiającą cesarza Józefa II. Zámek Žacléř byl v letech 1888 – 1894 přestavěn tehdejším majitelem panství Waldemarem Hessem v romantickém stylu. Nad barokním vstupem do budovy zámku byl ponechán erb Karla Pulpána z Feldsteinu. Zámek byl po II. světové válce vyrabován a v současnosti je v soukromém vlastnictví. Historické jádro městečka Žacléř leží pod zámkem Žacléř ve výšce 600 m n. m. Původně bylo tvořeno roubenými podsíňovými domy, které byly převážně ve druhé pol. 19. století nahrazovány zděnými měšťanskými domy. Přesto ještě v první pol. 20. století zde byla řada původních podsíňových domů, po druhé světové válce však byly zbourány. Do současnosti se zachoval v původní podobě jediný, dům čp. 81. Kromě Mariánského sloupu, který tvoří dominantu Rýchorského náměstí, zde můžete obdivovat u domu čp. 116 sochu sv. Floriána v oblečení římského důstojníka s nádobou naplněnou vodou v ruce, kterou hasí hořící dům. Sochu nechala v roce 1872 zřídit Katharina Breuer. Je zde také umístěna kamenná kašna z r. 1850 a kamenná stéla s plastikou císaře Josefa II. z r. 1908. Kolumna Mariánska / Mariánský sl, fot. Miasto Žacléř Kościół pw. Trójcy Św. / kostel Nejsvětější trojice, fot. Miasto Žacléř Twierdza Stachelberg / Pevnost Stachelberg, fot. Miasto Žacléř 44 45 Historyczne centrum miasteczka zostało w roku 2003 uznane za miejską strefę zabytkową. Rozpoczyna się tu ścieżka dydaktyczna, która posiada 17 przystanków i kończy się na osiedlu Černá Voda, przy pomniku J. Á. Komenskiego na Różowej Polance. Już w roku 1570 odkryto w regionie pokłady węgla kamiennego. Rozwój miasta jest ściśle związany z jego wydobyciem. Pojawiają się zakłady przemysłowe, powstają one głównie w XIX wieku. W roku 1845 Franz Gaberle z pomocą swojego majstra Johanna Schmidta zakłada przędzalnię. W roku 1846 rycerz Pulpán z Feldsteinu zbudował w miejscowości Bobr fabrykę szkła, którą później wynajął Augustinowi Breitowi. W 1856 roku Ignaz Löwit zakłada w Žacléřu fabrykę likieru, a w roku 1878 Heinrich Pohl - również w Žacléřu - fabrykę porcelany. Pamiątką z czasów, gdy wydobywano tu węgiel (wydobycia zaprzestało w roku 1992), jest na przykład wieża wyciągowa szybu „Jiří” na wzgórzu „Jiří kopec”. Na terenie kopalni „Jan Šverma” utworzono skansen górniczy. Na cmentarzu w Žacléřu godne uwagi są groby ze szczątkami jeńców francuskich i radzieckich, którzy w czasie drugiej wojny światowej stracili życie w podziemiach žaclérskich kopalń. Innym ciekawym grobem na žaclérskim cmentarzu jest ostatnie miejsce spoczynku poety Josefa Jaroscha. W połowie XIX wieku Žacléř staje się miastem powiatowym. W odniesieniu do niego używa się już nazwy Schatzlar (niemieckiej), później również czeskiej nazwy Žacléř. Na rynku pod nr 10 mieści się sąd powiatowy; w latach 1912-14 stary budynek sądu zostaje zastąpiony nowym. Historické jádro městečka bylo v r. 2003 prohlášeno městskou památkovou zónou. Začíná zde naučná trasa, která má 17 stanovišť a končí u památníku J. Á. Komenského na Růžovém paloučku v Černé Vodě. Již v r. 1570 se zde datuje nález černého uhlí. S jeho těžbou je úzce spjat rozvoj města. Zejména v 19. století vzniká v regionu několik průmyslových podniků. Roku 1845 založil Franz Gaberle s pomocí svého dílovedoucího Johanna Schmidta přádelnu. Roku 1846 nechal v Bobru rytíř Pulpán z Feldsteinu postavit sklárnu, kterou později pronajal Augustinu Breitovi. Roku 1856 zakládá Ignaz Löwit v Žacléři likérku a roku 1878 založil Heinrich Pohl v Žacléři porcelánku. Vzpomínkou na dolování, které skončilo v r. 1992, je např. těžní věž dolu Jiří na Jiřím kopci. V areálu Dolu Jan Šverma je vybudovaný hornický skanzen. Na žacléřském hřbitově jsou v památných hrobech uloženy ostatky francouzských a sovětských zajatců, kteří přišli o život v podzemí žacléřských dolů během druhé světové války. Dalším památným hrobem na žacléřském hřbitově je poslední místo odpočinku básníka Josefa Jarosche. V polovině 19. století se Žacléř stává městem okresním a užívá již název Schatzlar (německy), později také česky Žacléř. Na náměstí sídlí v čp. 10 okresní soud, původní budovu nahradí v roce 1912 – 1914 stavba nová. Wieża wyciągowa szybu „Jiří” na wzgórzu „Jiří kopec” / Kopec Jiří, těžní věž jámy Jiří fot. Miasto Žacléř 46 Do końca II wojny światowej większość mieszkańców stanowili tu Niemcy, którzy po zakończeniu działań wojennych zostali w znacznej części wysiedleni. Pamiątką dramatycznych lat poprzedzających II wojnę światową jest niedokończona linia fortyfikacji, budowana w latach 1935-38. Potężna betonowa twierdza Stachelberg została po roku 1990 udostępniona jako muzeum. W budynku byłego sądu powiatowego umieszczono w latach 1997-99 Muzeum Miasta Žacléř. Stała ekspozycja muzealna podzielona jest na cztery części tematyczne. W części pierwszej zapoznać się można z historią miasta od jego początków do końca II wojny światowej, prześledzić koegzystencję Czechów i Niemców, poznać zakłady przemysłowe, które w przeszłości funkcjonowały w mieście. Drugą salę poświęcono wybitnym osobistościom regionu. W kolejnej sali przedstawiono historię wydobycia węgla kamiennego. Czwarta część stałej ekspozycji poświęcona jest etnografii i pozwala zapoznać się z przedmiotami codziennego użytku, dokumentującymi życie codzienne dawnych pokoleń. Dalsze dwie sale służą do organizowania wystaw tematycznych. Pracownicy muzeum przygotowują programy interaktywne dla dzieci i uczniów szkół, ukierunkowane na poznawanie różnych dziedzin: historii, życia codziennego minionych pokoleń, przemysłu w regionie, poświęcone sztuce czy kolekcjonerstwu. W pomieszczeniach muzeum mieści się również centrum informacji turystycznej. Dzisiejszy Žacléř dzięki swemu ciekawemu położeniu i atrakcjom przyrodniczym jest popularną i odwiedzaną przez cały rok miejscowością turystyczną. Daniel Mach, lic. Eva Rennerová Němečtí obyvatelé zde tvořili většinu až do konce II. světové války v r. 1945, po které byli z velké části vysídleni. Vzpomínkou na dramatické roky před II. světovou válkou je nedokončená pevnostní linie budovaná v letech 1935 – 1938. Mohutná betonová tvrz Stachelberg byla po r. 1990 zpřístupněná jako muzeum. V budově bývalého okresního soudu bylo v letech 1997 – 1999 vybudováno regionální Městské muzeum Žacléř. Stálá expozice muzea je rozdělena do čtyř tématických částí. V první části je představena historie města od počátků do konce II. světové války, soužití českých a německých obyvatel, průmyslové podniky, které ve městě v minulosti fungovaly. Druhý sál patří významným osobnostem regionu. V dalším se seznámíte s historií dobývání černého uhlí. Čtvrtá část stálé expozice je věnována národopisu a nabízí pohled na předměty každodenní potřeby, které dokumentují běžný život minulých generací. Další dva sály slouží k tématickým výstavám. Pracovníci muzea připravují interaktivní programy pro děti a žáky škol, zaměřené na různé oblasti – historie, každodenní život minulých generací, průmysl v regionu, umění či sběratelství. V prostorách muzea je zároveň umístěno turistické informační centrum. Dnešní Žacléř je se svým atraktivním okolím a přírodními zajímavostmi celoročně vyhledávanou turistickou lokalitou. Daniel Mach, Bc. Eva Rennerová www.powiatluban.pl EVROPSKÁ UNIE / UNIA EUROPEJSKA EVROPSKÝ FOND PRO REGIONÁLNÍ ROZVOJ / EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO PŔEKRAČUJEME HRANICE / PRZEKRACZAMY GRANICE
