2/2009 - jubilejní - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu

Transkript

L I D É y S P O L E Č N O S T y K U L T U R A y
L I T E R A T U R A
Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu
NE-BE
Vereniging voor Nederlandse en Vlaamse cultuur
Cesta do FLANDER
Reis naar VLAANDEREN
zpráva z / bericht uit Oostende
10 LET NE-BE / 10 JAAR van NE-BE
Ohlédnutí… / Terugblik…
Kam dál? / Waar naartoe verder?
Knihovna / Bibliotheek
KRONIEK
Praha – Huaraz
a více / en meer…
Dům VINCENTA VAN
GOGHA v Zundertu
Het huis van VINCENT
VAN GOGH in Zundert
M E N S E N y M A A T S C H A P P I J y C U L T U U R y L I T E R A T U U R
www.ne-be.cz NE-BE y 2-2009
NE-BE
Vydává / Uitgever:
NE-BE - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu
Vereniging voor Nederlandse en Vlaamse cultuur
Radhošťská 1
130 00 Praha 3
Česká Republika
Bank. spojení/Bank: Komerční banka, Praha 2
Č. účtu/Rekeningnummer: 19-2307530267/0100
IBAN: CZ6101000000192307530267
SWIFT (BIC): KOMBCZPPXXX
Výbor / Bestuur:
Jana Červenková: [email protected]
Eva Giese: [email protected]
Andrea Bednářová: [email protected]
Veronika ter Harmsel Havlíková: [email protected]
Ruben Pellar: [email protected]
Jana Pellarová: [email protected]
Lucie Pittnerová: [email protected]
Ladislav Říha: [email protected]
Piet Schepens: [email protected]
Petra Schürová: [email protected]
Lenka Strnadová: [email protected]
Zuzana Vittvarová: [email protected]
Čestná předsedkyně / Erevoorzitster:
Petra Schürová, [email protected],
tel./fax: +420 222 728 603
Předsedkyně / Voorzitster:
Eva Giese, [email protected], mobil: +420 605 257 500
Místopředsedkyně / Vice-voorzitters:
Andrea Bednářová: [email protected]
Veronika ter Harmsel Havlíková, [email protected],
tel.: +420 286 890 111, mobil: +420 603 553 789
Jana Pellarová, [email protected],
tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819
Pokladník / Penningmeester:
Zuzana Vittvarová: [email protected]
Redakce časopisu / Redactie van het tijdschrift:
Lenka Strnadová, [email protected], mobil: +420 724 280 947
Jana Červenková, [email protected]
Jesse Ultzen, [email protected]
Korektury nizozemské části / Correcties van de Nederlandse
versie: Kees Mercks
Korektury české části / Correcties van de Tsjechische versie:
P. Schürová, J. Červenková, L. Strnadová
Grafické zpracování / Grafische verwerking: L. Strnadová
Knihovna / Bibliotheek:
Adresa / Adres:
Nizozemské velvyslanectví / Nederlandse Ambassade,
Gotthardská 6, Praha 6
Kontakt: Ruben Pellar, [email protected], mobil: +420 605
260 005
Obsahy Inhoud
10 LET NE-BE / 10 JAAR VAN NE-BE
Jak to vlastně začalo?, str. 3 / Hoe is het
eigenlijk begonnen?, p. 31
(Petra Schürová)
Ohlédnutí za uplynulými roky, str. 4 /
Terugblik op de afgelopen jaren, p. 32
(Petra Schürová, Jana Pellarová, Veronika ter Harmsel
Havlíková, Andrea Bednářová, Jana Červenková)
Knihovna, str. 12 / Bibliotheek, p. 41
(Ruben Pellar)
Budoucnost, str. 14 / Toekomst, p. 43
(Eva Giese, Andrea Bednářová)
POEZIE, str. 14 / POEZIE, p. 43
KRONIEK: Přemysl Janota in memoriam, p. 45
(Zdena Palková)
KULTURNÍ A SPOLEČENSKÉ
UDÁLOSTI / CULTUREEL EN
SOCIAAL LEVEN
Cesta do Flander, str. 16 / Reis naar
Vlaanderen, p. 48
(Sylva Alderliesten)
Poselství „Zlatého kružidla“, str. 19 / De
boodschap van „De Gulden Passer“, p. 51
(Lenka Strnadová)
Katolická univerzita v Lovani, str. 21 /
Katolieke Universiteit Leuven, p. 53
(Martina Štrachová)
NE-BE jede do severních Čech, str. 22 /
Daguitstapje naar Noord-Bohemen, p. 54
(Sylva Alderliesten) / (Cees van Leuven)
„Trest Boží tvrdě dopadá na naše hlavy“
(zpráva z Oostende), str. 24 / “De hand Gods
valt wel zwaar op ons hoofd“ (bericht uit
Oostende), p. 55
(Jos Wuijts)
NA CESTÁCH / OP WEG
Dům Vincenta van Gogha v Zundertu, str. 27 /
Het huis van V. van Gogh in Zundert, p. 59
(Hanny Visser)
Internetové stránky / Onze web-site: www.ne-be.cz
Co spojuje Prahu s městem Huaraz v Peru?, str. 28
/ Wat verbindt Praag met het stadje Huaraz in Peru?,
p. 60
(Hanny Visser)
Obálka / Titelblad:
Graslei, Gent, foto Boris Poláček
TISKOVINY A ČASOPISY, str. 29 / PERS EN
TIJDSCHRIFTEN, p. 29
1
SLOVO ÚVODEM
Vážení členové NE-BE,
naši milí příznivci,
dostává se Vám do rukou mimořádně obsáhlé, jubilejní číslo našeho časopisu. Ano, naše společnost
skutečně oslavila desáté narozeniny!
Je obdivuhodné, jak se za oněch deset let vypracovala díky nadšení, vytrvalosti a nezištnosti spřízněných
duší. Stala se respektovaným partnerem jak pro velvyslanectví Nizozemského království a Vlámské
zastoupení, tak pro literární festivaly, univerzity a zahraniční instituce. Za tím stojí dobrovolná práce
jednáctičlenného výboru a řady z celkem 100 členů.
Svědčí o tom nejen založení a provozování knihovny o 1200 svazcích právě na půdě nizozemského
velvyslanectví, ale i nespočet různorodých aktivit. Dočtete se o nich v retrospektivě nejlepších článků od
okamžiku našeho vzniku až po dnešek. Představíme Vám naši vizi do budoucna a vše zakončíme
aktuálními příspěvky.
Vedle spíše nadčasového časopisu, který bude od nynějška vycházet již jen jako ročenka, jsme pro Vás
připravili neméně obsáhlé, aktuální internetové stránky www.ne-be.cz. Technika nám umožňuje
informovat Vás rychle a nechá nostalgicky vzpomínat na tisk a obálkování pozvánek.
Držte nám palce do budoucna a zachovejte přízeň!
Příjemné zimní čtení Vám přeje
Eva Giese
Ročenka NE-BE 2010
Milí přátelé,
čtenáři časopisu NE-BE,
Od příštího roku chystáme změnu ve vydávání našeho časopisu. Vzhledem k tomu, že jeho funkci částečně
přebírají nové webové stránky, na kterých kromě jiného najdete novinky o chystaných událostech a
množství aktuálních článků, rozhodli jsme se náš časopis změnit na ročenku. Ročenka NE-BE bude
vycházet každý rok na podzim. Její obsah by měl být tvořen více nadčasovými příspěvky s literárním,
kulturním a společenských zaměřením v oblasti nizozemsko- a vlámsko-české spolupráce. Uzávěrka
příspěvků pro ročenku NE-BE bude každoročně 30. června. O množství informací určitě nepřijdete –
ročenka svým objemem nahradí několik „běžných“ čísel časopisu a bude i nadále vycházet v nové grafické
úpravě. Již teď můžete začít chystat svůj příspěvek do ročenky 2010!
Těšíme se na Vaše příspěvky a děkujeme za Vaši podporu a spolupráci.
Dobrý a úspěšný rok 2010 Vám přeje
Lenka Strnadová a redakce časopisu NE-BE
2
Jak to vlastně začalo?
Aneb trocha nostalgie a
prehistorie neuškodí…
Jak to vlastně začalo? Na podzim roku 1968 se na Filozofické fakultě Karlovy
univerzity v Praze sešla skupinka studentů prvního řádného oboru
nederlandistika. Euforii z přijetí ke studiu poněkud kalila okolnost, že těsně před námi se po univerzitě
proháněly hordy tatarských nájezdníků. Přesto nám bylo moře po kolena, jistě tady dlouho nezůstanou.
Omyl, zůstali, a dlouho.
Scházeli jsme se. Nejdřív na přednáškách a seminářích (což není pro studenty právě nejtypičtější) – hlavně
proto, že nám je podávali profesor Janota a docentka Krijtová. Pak jsme se sešli už o prvních prázdninách,
v létě 1969. Poprvé (a na dlouhý čas naposledy) jsme byli všichni v Nizozemí. Schůzka se konala
v Amsterodamu na Rembrandtpleinu. Někdo přijel na kole z Hilversumu, někdo stopem od tetičky z Putte,
někdo si odskočil od práce v továrně na obálky ve Sloterdijku, někdo přijel od kamaráda z ´s
Hertogenbosche – dostavili se všichni.
Zůstalo nám to. V časech, kdy se potenciální zaměstnavatelé mohli uválet smíchy po odpovědi na otázku,
co uchazeč o místo vystudoval, jsme se scházeli každý rok. Přicházeli i naši pedagogové a trpělivá
hostitelka zdobila dort písmeny NL a B.
Jako krajina po velkém suchu jsme nasávali zprávy z fakulty – holandština existovala!
Pak se cosi změnilo. Už se nesmáli. Mohli jsme si konečně předávat zkušenosti z práce v oboru. Zpočátku
to šlo ztuha, jako když rozhýbáváte tělo po dlouhé nemoci.
Zajeli jsme si zase do Nizozemí, tentokrát společně.
Naši pedagogové nás propojili s mladšími kolegy a ve formaci s převahou čerstvých sil jsme se scházeli
častěji, každý měsíc.
I to bylo málo, mezi schůzkami se čile telefonovalo, faxovalo, později mailovalo.
Jednoho zimního podvečera pronesla jedna z nadějí české nederlandistiky: „Co kdybychom založili
SPOLEČNOST, i pro ostatní?“ Myšlenka byla přijata s naprostou samozřejmostí. Od té chvíle jsme se
scházeli každý týden na několik hodin a byli jsme permanentně v kontaktu. Nápady se dostavovaly ve
smrštích a hned se propracovávaly do uskutečnitelné podoby. Neúnavnost týmu neměla hranic. Zapojeni
byli i rodinní příslušníci, přátelé, každý se sám ujímal úkolu.
S blížícím se termínem první valné hromady vzrůstala nervozita a obavy. Přijde někdo? Bude to vůbec
někoho zajímat? No, v nejhorším pozveme tetu z Holešovic a bratrance ze Smíchova, aby nás bylo
alespoň kolem jednoho stolu.
Jak to dopadlo, už víte.
Petra Schürová
Napsáno pro první číslo bulletinu NE-BE v květnu 1999, kráceno v říjnu 2009
3
Ohlédnutí za uplynulými roky…
-1999-
10 LET NE-BE
Amsterodamský anděl v Praze
Vlastně měl přijet daleko dřív. Naším záměrem bylo pozvat Geerta Maka do Prahy už při příležitosti
vydání českého překladu Malých dějin Amsterodamu. Jenže „zuřivý reportér“, jak se mu bez posměchu
přezdívá, byl v té době k nedostižení. Později vyšlo najevo, že nejen v květnu. Na záznamníku oznamoval
jeho hlas, že Geert Mak odcestoval na dlouho a že mu nemáme nechávat žádné vzkazy, nýbrž v nutných
případech kontaktovat jeho nakladatele. To jsme také učinili, ovšem k ničemu nám to nebylo, protože jsme
se nedozvěděli nic víc, než že je na dlouhé cestě, v té chvíli pravděpodobně kdesi v Rusku. Tehdy jsme zde
v Čechách nevěděli, jaká to je cesta. A jak dlouhá je taková dlouhá cesta? Kdybychom byli v Nizozemsku,
byli bychom na tom lépe. Tam totiž skoro každý věděl, že spisovatel opustil na rok vlast, aby každého dne
posledního roku tisíciletí napsal reportáž z jiného kouta světa. Jeho články vycházejí na titulní straně NRC
Handelsblad. Od června jsme začali sledovat jeho stopy a už koncem července jsme bili na poplach: Mak
se blíží ku Praze!!! Naštěstí to trvalo ještě přes měsíc, než se svým mikrobusem přejel hranice. Neváhali
jsme ani minutu a neprodleně jsme ho „zneužili“ pro naše kulturní účely.
Tak se stalo, že naši členové měli 1. září 1999 příležitost spatřit a vyslechnout tohoto energického muže se
zářivýma, zvídavýma očima a dětským úsměvem. Geert Mak v kavárně G+G předčítal z Malých dějin
Amsterodamu a poté diskutoval o otázkách moderního dějepisectví, způsobu psaní a svých nových
knihách. Večer to byl velice příjemný a ani pro nejpopulárnějšího spisovatele literatury faktu v
Nizozemsku nebylo toto setkání zcela neplodné.
Geert Mak se ve svých dílech vždycky zajímal o lidi, o životní příběhy, o neproniknutelná hnutí osudu a
světové dějiny, které se přes jedince převalí jako parní válec… a ty nalezl i zde v Praze.
Doufáme, že se vbrzku zase objeví nějaká jeho kniha v češtině a my budeme moci spisovatele uvítat opět u
nás.
(Veronika Havlíková) upraveno
NIZOZEMSKO-ČESKÉ HUDEBNÍ DIVADLO 2000
Již téměř rok probíhá příprava projektu Nizozemsko-českého hudebního divadla, který bude realizován v
roce 2000. S ukázkou výsledků tohoto úsilí se členové společnosti NE-BE mohli seznámit na koncertu
pořádaném organizátorem projektu, panem Menzem de Graafem, a Nizozemským souborem historického
tance a divadla dne 24. června 1999. Koncert proběhl v romantickém prostředí restaurované pražské
Valdštejnské zahrady známé barokními bronzovými sochami Adriaana de Vriese. Vedle několika českých
senátorů se ho zúčastnil i nizozemský velvyslanec Robert van Houtum a zástupci nizozemských, belgických
a německých obchodních a průmyslových komor a velvyslanectví. Při této příležitosti jsme navázali
kontakt i se zástupci Památkové péče z Nizozemska, aktivními i v České republice.
Hostování souboru bude jedním z kamínků v mozaice připravovaného projektu Nizozemsko-českého
hudebního divadla v roce 2000. Ten již finančně podpořil Fond prince Bernharda a skupiny ING a SFB.
Jak soubory, tak i jejich plánovaná vystoupení budou mít smíšený nizozemsko-český charakter. Prostory
poskytne nejen krumlovské zámecké Barokní divadlo, ale i města Kutná Hora, Brno a Praha.
(Eva Giese) upraveno
4
-2000ARCIMBOLDO 2000 - Nederlands Dans Theater, 26. - 28. května, Praha
Božský Arcimboldo v Praze
V posledním květnovém víkendu se Praha stala dějištěm velké události a
velkého svátku. Na dvůr Rudolfa II. se vrátil Arcimboldo, aby mohutným
proudem svých nápadů a originalit potěšil, pobavil a přiměl k zamyšlení
hrad i podhradí. Kyliánův Arcimboldo je mladý a krásný, ale také rozverný,
světem protřelý, zkušený a vzdělaný, mazaný i vychytralý: lapí diváka do
svých sítí v prvním okamžiku a nepustí ho. Už před představením jej zatáhne
do zákulisí, kde na něj v nejskrytějších zákoutích čekají bizarní postavy,
jako by vypadly z Arcimboldových obrazů. Pak ho zavede pod jeviště, přes
něj a po můstcích – kruh se uzavírá – do hlediště.
Pantomima a tanec se střídají, prolínají a prostupují celým večerem v úžasném tempu a dovádějí jej k
působivému finále. V závěrečné scéně je na jevišti celý soubor, tanečnice v červených róbách a tanečníci v
červených sukních vytvářejí dokonalé pohybové i prostorové kompozice, představení vrcholí, chybí už jen
ohňostroj, ne nechybí, tady je… divák ani nedýchá… tma, všechno pryč, za stolem sedí hlasatelé a
oznamují, kolik lidí zase padlo ve válce v Čečensku, židovská matka zpívá píseň. Mráz jde po zádech.
Bouřlivé ovace, slzy v očích.
Kyliánova koncepce propojení všech tří souborů NDT vytváří absolutní harmonii na cestě časem.
Choreografická invence Jiřího Kyliána a jeho kolegů choreografů je obdivuhodná, kostýmy barvami a
rozmanitostí násobí sílu výrazu, výkony souboru popírají přitažlivost zemskou i působení času.
Díky a brzy na shledanou, Arcimboldo!
(Petra Schürová), 2000/2
SVĚT KNIHY, 12. 5. - 14. 5. 2000, PRAHA
Od 12. do 14. května proběhl v prostorách Průmyslového paláce na pražském Výstavišti knižní veletrh „Svět
knihy“. Letos byla oficiálním čestným hostem veletrhu francouzsky mluvící belgická komunita Délégation Wallonie
- Bruxelles. Pokusili jsme se dostat do Prahy odborníka na kulturu v Belgii a v Bruselu nejpovolanějšího – Geerta
van Istendaela. Ale zhruba tři týdny před začátkem veletrhu se ukázalo, že nejsme jediní, kdo stojí o přítomnost a
názory Geerta van Istendaela. Geert van Istenadael omylem přislíbil účast na dvou akcích najednou a do Prahy
bohužel přijet nemohl. Nechtěli jsme ztratit takovou příležitost seznámit čtenářskou veřejnost s vlámskou
literaturou, proto jsme se rozhodli, že uspořádáme pořad o Istendaelovi bez Istendaela. K dispozici jsme měli
překlad jeho knihy Belgický labyrint, kde jsou dvě kapitoly věnované právě Bruselu a Valonsku, a narychlo vznikl
překlad krátké povídky z Istendaelovy poslední knihy „Nieuwe uitbarstingen“ Brusel nemá žádné literární klima.
Spisovatel sám nám vypomohl zasláním básní ze své ještě nepublikované sbírky Politiek. Lví podíl na tom, že
autorské čtení bez autora nakonec skončilo nad naše očekávání úspěšně, mají ovšem beze sporu oba profesionální
předčitatelé, pan Rudolf Pellar a studentka DAMU slečna Lenka Hušková. Díky nim a jejich podmanivým hlasům
jsme se spolu s diváky přenesli v neděli 14. května odpoledne z výstavní haly pražského výstaviště do imaginární
literární kavárny v Bruselu, potažmo do hlubokých ardenských lesů a historických valonských měst.
(Jana Pellarová), 2000/2
Ohlédnutí za roky 1999-2000 připravila Petra Schürová.
5
Léta Páně 2001 a 2002 v životě NE-BE
Je pošmourný podzimní den v říjnu roku 2009, venku padá cosi mezi sněhem a deštěm, nálada
v přírodě i ve společnosti evokuje myšlenky na Sibiř. Člověk má chuť zalézt do postele a už nikdy
nevylézt. Já se však místo do peřin nořím do vzpomínek na nejsilnější okamžiky z let 2001 a 2002
v našem NE-Bi. Tak hurá do nich!
-2001Je těžké se při vzpomínkách na tento rok odpoutat od hrůzy zářijových útoků na newyorská Dvojčata a vší další
bolesti a zkázy ve světě, kterou s sebou tato událost dodnes nese. Ale zkusme to:
Pro NE-BE byl tento rok ve znamení přízně a ochranných křídel ze strany nizozemské ambasády a našich vzácných
příznivců pánů Roberta J. van Houtuma jako velvyslance a jeho kolegy pana Henka Heikampa. Naše aktivity se
odehrávaly především v příjemném prostředí knihkupectví a kavárny U Knihomola v Mánesově ulici na Praze 3.
Hned v lednu tu zazněly písně Jaroslava Hutky, našeho člena a člověka, který o Nizozemsku ví tolik, že dokonce
vydal CD se stejným názvem (Nederland). I ty zněly na tomto večeru.
Febiofest v tomto roce nadchnul příznivce nizozemské kinematografie hned několika snímky, z nichž
nejzajímavější byl nejspíš film „Wilde Mossels“ Erika de Bruyna.
Událostí roku byly i oslavy životních jubileí našich milých nestorů, paní docentky Olgy Krijtové a pana profesora
Přemysla Janoty – jak jinak než u Knihomola, provázené projekcí o díle Van Gogha a Vermeera van Delft. S panem
profesorem jsme se mezitím už museli rozloučit navždy a mně se ještě dnes hrnou do očí slzy. Moc nám všem
chybí. Ale pak si vzpomenu, jak nám vyprávěl příběh o „veverkách“ v amsterdamské tramvaji a jsem vděčná za
každou chvilku s ním.
A kulturní smršť U Knihomola pokračovala – počátkem září představila Šárka Kohoutová autorku Connie Palmen,
v říjnu následoval literární večer věnovaný Harrymu Mulischovi a především skvělému překladu jeho knihy
„Procedura“ z pera Veroniky Havlíkové. V češtině zněl dunivý hlas pana Rudolfa Pellara, nizozemsky statečně
sekundovala Anne-Marie Matthijsse.
Mezitím ve Vrtbovské zahradě na Malé Straně probíhala úžasná výstava a v září posléze i představení loutkového
divadla Tineola, inspirovaného dílem nizozemského malíře Hieronyma Bosche. Vůz se senem – pamatujete?
Bulletin vycházel ještě čtyřikrát ročně a kromě mnoha dalších poutavých
článků a zpráv se toho roku obšírněji věnoval například i z nizozemštiny
přeloženým publikacím nakladatelství Eman.
-2002Kdybychom chtěli pokračovat ve vyjmenovávání katastrof, ani tento rok by
nezůstal pozadu. Naši zem i hlavní město postihly těžké povodně, a i jejich
následky byly trvalé.
Nám ale bylo z jara pěkně horko: Prahu navštívil nizozemský autor
marockého původu Haffid Buoazza, aby v paláci Lucerna za asistence
Joachima Dvořáka, Tomáše Hanáka a překladatelky Veroniky Havlíkové
představil svou knihu Abdulláhovy nohy. Mimořádně ožehavá záležitost!
Ovšem ani čeští autoři nezůstali pozadu a během měsíce června se česká
kultura a především literatura prezentovala na festivalu v nizozemském
Almere – jmenujme alespoň Ludvíka Vaculíka, Edu Kriseovou a Miloše Urbana, opět v doprovodu svých
překladatelů.
6
Velké změny se děly na nizozemské i belgické ambasádě, neboť odešly Jejich Excelence Robert J. van Houtum i
Bernard Pierre, který se s Prahou v létě rozloučil po svém – velkolepým koncertem vlastní rockové kapely.
Naštěstí ze strany vlámského zastupitelství jsme si užívali trvalé podpory pana Waltra Moense, díky jehož
neúnavným aktivitám na kulturním poli se např. v listopadu v rámci Festivalu koncertního melodramatu Praha
konal Večer vlámské tvorby, jehož hvězdou byla mimo jiných i skvělá pianistka Els Swinnen.
Měla ovšem velkou konkurenci – rovněž v listopadu Prahu navštívil se svým NDT III Jiří Kylián, který se
představil ve Vinohradském divadle.
NE-BE se stále scházelo u Knihomola, kde si naši členové vyslechli další přednášky. Jednou z nich bylo např.
fundované vyprávění Rubena Pellara o Malířské knize Karla van Mandera. Pro Rubena to byl vůbec úspěšný rok,
neboť v Mladé frontě vyšel jeho překlad díla Douwe Draaismy „Metafory paměti“.
A život šel dál, i v NE-Bi. Poskládala jsem jen pár střípků na připomenutí dvou let z těch deseti, kdy NE-BE
existuje. Omlouvám se všem a všemu, co jsem nezmínila, a obloukem se vracím k Jaroslavu Hutkovi. V bulletinu
z roku 2001 jsem našla plné znění jeho Náměšti.
Všichni ji znáte. A mě najednou v ten dnešní uplakaný den oslovila znovu – doporučuji ji i Vám:
Krásný je vzduch
Krásnější je moře
Co je nejkrásnější
Usměvavé tváře
Ohlédnutí za roky 2001-2002 napsala Jana Pellarová.
-2003-
Jaroslav Hutka, večer s NE-BEm
V roce 2003 se literární měsíčník Host věnoval nizozemským spisovatelkám, jak nás v našem časopise NE-BE
1/2003 informovala Veronika ter Harmsel Havlíková. Mimo jiné např. Tesse de Loo a Helle S. Haasse (viz 4/2003),
jejichž knihy si v českém překladu můžete přečíst díky Janě Pellarové a Petře Schürové.
Časopis NE-BE poskytl v tomto roce dostatek prostoru i výtvarnému umění: v čísle 2/2003 jsme se dočetli o
přednášce dr. Handlové z Národní galerie věnované Johannesu Vermeerovi, v následujícím čísle nás Petra Schürová
seznámila s Pietrem Bruegelem st. a připravila nás tak na přednášku prof. Jose Wilmotse z Hasseltu o Bruegelově
obrazu „Přísloví“.
O posledně jmenované přednášce jste se dočetli v čísle 4/2003 díky Zuzaně
Vittvarové, která ve svém článku „Pošleš-li osla do školy, nečekej koně, vrátí se
ti zase osel“ rovněž zmínila ta nejzajímavější přísloví (viz časopis):
(…) Tak jsme měli v Praze pana profesora Wilmotse. Musím se svěřit, že pro mě
byla jeho návštěva objevem ze světa pohádek a zázraků pro dospělé. (…) Nabitý
sál na Senovážném náměstí sledoval páně profesorovo zasvěcené povídání s
velkým zájmem. (…) Psala jsem si přísloví jak divá. Těším se však, že si budu
moci osvěžit paměť produkcí z videa /k zapůjčení v knihovně/, protože jich byla
spousta. Pravda je, že systematičnost v rozdělení a vnímání přísloví mě velmi
zaujala. Mohli jsme si porovnat, jak je životní prostředí důležitým činitelem v
utváření materiálních, ale právě tak duchovních statků. Voda pro Nizozemí je
mnohem významnější než pro nás. Ale hloupost a blbost si osobuje drze právo k
žití a přežívaní zřejmě ve všech zemích stejně, také závistivost, lenost, přetvářka
a další dobré a špatné vlastnosti. (…)
Jos Wilmots
7
Rok po povodních bylo v roce 2003 znovuotevřeno Divadlo Archa, čímž se do Prahy vrátil prostor, kde se český
divák setkával se současnou nizozemskou a vlámskou kulturou (jak se dočteme v čísle 3/2003): Velké finanční
podpory se dostalo Divadlu Archa především od Vlámského ministerstva kultury, dále pak od Ministerstva kultury
Nizozemského království a The Prince Bernhard Cultural Foundation. (...)
Jedním z hlavních mezinárodních hostů, kteří vystoupili v rámci otevření Archy, byl známý nizozemský soubor
Dogtroep (…), vlámská Ultima Vez a nizozemský orchestr Volharding. V prosinci pak v Arše svou one-man-show
představil vlámský herec a režisér Josse de Pauw.
V čísle 4/2003 nás doc. dr. Wilken Engelbrecht s potěšením informoval, že nederlandisté v Olomouci obdrželi od
univerzity vlastní budovu, založili samostatnou katedru nederlandistiky a otevřeli Centrum jazyka a kultury
Nizozemí a Vlámska Erasmianum. Josu Wilmotsovi byl udělen čestný doktorát (jeho slavnostní řeč jste si mohli
přečíst taktéž v 4/2003) a prof. literatury Marcel Janssens z KU Lovaň byl inaugurován. Zástupci NE-BE při
oslavách nemohli chybět.
Velmi bohaté zimní číslo, které vyšlo s podporou Nizozemského velvyslanectví v Praze, obsáhlo rovněž „Doplňky
k publikaci ´Bibliografie překladů z nizozemštiny do češtiny a slovenštiny od roku 1890 do roku 1993´“, sestavené
Olgou Krijtovou, Rubenem Pellarem a Petrou Schürovou.
-2004V roce 2004 jsme oslavili páté výročí založení Společnosti NE-BE. S dr. Handlovou z Národní galerie v Praze jsme
uspořádali přednášku na téma „Nizozemské a vlámské zátiší 17. století“, kterou v čísle 1/2004 zaznamenala Zuzana
Vittvarová (přehled děl viz časopis): (…)
Stejně jako ostatní výtvarné obory nám malba zátiší může mnoho říci o společnosti, ve které vznikala, o lidech, kteří
ji objednávali. Např. je patrné, že zátiší s rybami byla nejvíce oblíbena v Haagu, kde bylo rybářství prominentním
oborem. Bohatí měšťané v Haarlemu dávali přednost prostřeným stolům a takřka zde chyběli malíři květin, i když
zde prosperovalo šlechtitelství. Utrecht byl městem s dlouhou tradicí malby květinových zátiší a v universitním
Leidenu vznikl typ zátiší vanitas. (…)
Ve spolupráci s olomouckým Erasmianem jsme přichystali setkání se
spisovatelkou Margriet de Moorovou (Šedá, bílá, modrá; Kreutzerova
sonáta). Lenka Strnadová v čísle 3/2004 píše:
V říjnu zavítala na několik dní do Prahy nizozemská spisovatelka
Margriet de Moorová. Přátelé NE-BE měli možnost se s autorkou
úspěšných knih osobně setkat 23. října v právě otevřeném literárním
klubu Šípek - Bistrot ve Valentinské ulici.
Podzimní večer byl prodchnut vskutku komorní atmosférou, ke které
velkou měrou přispěli moderátor pan Petr Matoušek a překladatelka
paní Magda de Bruin-Hüblová, kterým náleží náš dík. Pozorně
naslouchajícímu publiku jistě nemohlo uniknout, že Margriet by mohla
být jednou z postav svých knih – trochu éterická, citlivá, naslouchající,
přemýšlivá, svérázná… Kromě velmi zajímavého povídání došlo také
na autorské předčítání z Kreutzerovy sonáty (knihu si zájemci mohli
zakoupit přímo na místě díky ochotné spolupráci nakladatelství
Paseka), na otázky zvědavých čtenářů i podepisování knih. (…)
Margriet de Moor
Margriet de Moorová patří mezi významné autorky současné nizozemské literatury. (…) U nás vyšla prozatím dvě
autorčina díla, (…). První knihou, kterou se de Moorová zapsala do povědomí našich čtenářů, byl melodramatický
román Šedá, bílá, modrá (2000, Mladá fronta). Osu příběhu tvoří životní pouť české emigrantky Magdy - z rodné
moravské Vysočiny přes Kanadu, kde se seznámí se svým manželem Robertem, holandským umělcem. (…) V roce
2003 u nás vyšel poslední román de Moorové s názvem Kreutzerova sonáta (nakladatelství Paseka). Při vzniku této
moderní variace na klasické téma „lásky a vášně“ se autorka inspirovala Janáčkovým smyčcovým kvartetem. (…)
8
V čísle 4/2004 vyšly velmi zajímavé články Petera C. A. Moréeho a Hanny Visser reagující na vraždu Thea van
Gogha. Neméně poutavé bylo pojednání Pieta Schepense o Janu van Eyckovi a obrazu „Madona s kancléřem
Rolinem“ (a vztazích mezi Brabantem a Prahou), který hledal odpověď na otázku:
Je město v pozadí na obrazu Jana van Eycka „Madona s kancléřem Rolinem“ Praha? Nápadná je v každém
případě podobnost zobrazeného mostu s mostem Karlovým. Že by na levé straně byla část Nového Města, za ním
vinohradské vinice a vpravo od Ježíškovy hlavy katedrála svatého Víta?
Pro srozumitelnost: nejedná se o fotografickou reprodukci města. Jedná se z větší části o imaginární město, mnoho
prvků však Prahu připomíná. Pokud město opravdu připomíná Prahu, pak se nabízí otázka proč? Znal Jan van
Eyck Prahu? Byl tam někdy nebo měl obrázek města? (…)
V čísle 4/2004 vyšel rovněž překlad Rubena Pellara kapitoly o bratrech Van Eyckových z „Malířské knihy“ Karla
van Mandera.
Ohlédnutí za roky 2003-2004 připravila Andrea Bednářová.
-2005Rok 2005 byl na kulturu mimořádně plodný. Sezónu zahájil hned v lednu koncert vlámského písničkáře
Raymonda van het Groenewouda, který naplnil pražské divadlo Archa k prasknutí a přivedl publikum
pěkně do varu. Nizozemské texty se v českém překladu promítaly simultánně s písněmi.
V únoru následovala komornější akce: přednáška našeho odborníka na kunsthistorii Pieta Schepense na
téma Madona s kancléřem Rolinem – příběh Van Eyckova obrazu. Přednáška byla tradičně dvojjazyčná a
konala se v důstojných prostorách Jednoty tlumočníků a překladatelů na Senovážném náměstí v Praze 1.
Jaro pak přineslo filmový festival Febiofest, na kterém je nizozemský film trvale zastoupen. Tentokrát
s filmem Shouf shouf habibi přijel a s diváky horlivě diskutoval i jeho režisér Albert ter Heerdt.
V červnu se jihomoravskými zámky, kostely, divadly a synagogami přehnal hudební festival Vlámská
bouře.
Za Janem van Eyckem jsme se vydali ještě podruhé, v září, tentokrát do Drážďan, kde jsme v jednodenní
exkursi navštívili výstavu Tajemství Jana van Eycka a absolvovali komentovanou prohlídku města. Vše
s fundovaným doprovodem Pieta Schepense.
Podzim již tradičně patří návštěvám nizozemských a vlámských autorů. NE-BE tentokrát pozvalo Joosta
Zwagermana, který vystoupil v dnes již bohužel neexistujícím klubu Bořka Šípka, kde představil román
Šest hvězdiček, právě publikovaný v českém
překladu. Jeho turné dále pokračovalo osvědčenou
trasou do Brna a Olomouce. Návštěva se těšila
velkému zájmu příznivců literatury i médií.
Na prosinec byla plánována přednáška o Hugovi
Clausovi. Vlámský profesor antverpské univerzity,
který ji měl vést, musel bohužel na poslední chvíli
termín odříci. Jeho úkolu se však bravurně zhostila
Olga Krijtová, Clausova překladatelka, která večer
rozšířila na celou vlámskou poezii, jejímiž dějinami
nadšené posluchače provedla. Krásná tečka za
úspěšným rokem.
Joost Zwagerman
9
-2006V roce 2006 jsme začínali únorovou přednáškou Pieta Schepense Stavba katedrál, o niž byl velký zájem.
Opět se konala dvojjazyčně v prostorách JTP.
V březnu bylo na Febiofestu možné shlédnout nizozemský film (nejen) pro děti: Polleke, reflektující
současnou problematiku multikulturního soužití očima umíněné a sympatické dívenky.
Dny evropského filmu, které následovaly, nám nabídly snímek Simon. Hvězda nizozemského filmu Eddy
Terstall byl českým diváků známý z předchozích ročníků filmových festivalů. Proto také bylo kino
zaplněné do posledního místečka.
V červnu jsme vyrazili na Kuks po stopách hraběte Šporka a především za díly sochaře Matyáše Brauna.
Jednodenní výlet autobusem odborně vedl Piet Schepens. Výklad probíhal jako vždy jak v nizozemštině,
tak češtině, a přinesl účastníkům celou řadu nových, pozoruhodných poznatků. Kromě naučné stránky
tento slunný den znamenal hlavně spoustu pohody a přátelské atmosféry.
V říjnu jsme měli to potěšení přivítat v Praze, Brně a Olomouci Arthura Japina, nizozemského autora
úspěšných románů, který publikum ve všech třech městech naprosto okouzlil. Z románu Nádherná vada
nepředčítal, ale doslova přednášel. Diskuse s autorem se tentokrát v Praze přesunula do baru Krásný
ztráty, který se stal naším domovským prostorem nejen na literární aktivity, ale i na valné hromady.
Pestrou kulturní nabídku zakončil listopadový festival Mezipatra, kde se NE-BE podílelo na programu o
Jacobu de Haanovi, který byl o to pozoruhodnější, že jeho román Pijpelinky z roku 1904, patrně první
homoerotický román v Nizozemsku, nebyl kromě češtiny doposud přeložen do žádného jiného jazyka.
Ohlédnutí za roky 2005-2006 napsala Veronika ter Harmsel Havlíková.
-2007Rok 2007 není ještě tak dávnou minulostí a proto vzpomínání na to, co se dělo, jde docela dobře. Na jaře
se konalo setkání v Trojském zámku pod názvem Nebe nad Trojou a na podzim přednáška profesora
Wilmotse. Toto setkání popisuje následující příspěvek.
Ještě to tu pořád žije (Imprese a pár asociací)
Na středu 19. září 2007 dostali členové NE-BE pozvánku k návštěvě přednášky belgického univerzitního profesora
Jose Wilmotse o „Krajině belgického piva“. Pro Nizozemce jako jsem já, který již dlouhá léta velmi často
navštěvuje Prahu a také se rád napije piva (což se mimochodem dá velice dobře kombinovat), je toto výborná
příležitost, aby se také jednou o pivu dozvěděl něco zvláštního.
Ovšem při zvažování, zda se na takovou akci vypravit, hrají samozřejmě roli různé úvahy. Například: je teoretické
povídání o pivu smysluplnou a plnohodnotnou náhradou večera, kdy by se člověk sám někde u piva posadil? Docení
konzument sklenici piva lépe, dozví-li se něco o historii tohoto nápoje, a především chutná taková sklenice piva
lépe, zná-li etymologický původ slova „pivo“? Takovéto otázky by pro mne znamenaly zásadní obtíže
v rozhodování, ale organizátoři večera za mne tento problém vyřešili, neboť nejen že pozvali přednášejícího o teorii
pivní kultury, ale naštěstí také zajistili bohatě zásobený výčep, kde bylo možno nabyté teoretické poznatky záhy
vyzkoušet v praxi.
Z článku A. van Unnika (časopis NE-BE 2007/3)
Večer s Kristien Hemmerechts, který se uskutečnil v rámci Pražských perspektiv, nemohu vynechat.
Popisuje ho Jana Pellarová, která s autorkou mluvila z očí do očí a setkání tlumočila.
10
Bourání škatulek neboli setkání s Kristien Hemmerechts
Měli jsme hodinu a půl před vystoupením, abychom si s Kristien a
s vlámským zastupitelem panem Waltrem Moensem ve foyeru
divadla Disk v Karlově ulici alespoň ve zkratce probrali, o čem se
bude mluvit, a mně se před očima jedna za druhou bortily škatulky,
se kterými jsem se kdy v souvislosti s její osobou setkala.
První škatulka: levičák. Ano, Kristien Hemmerechts dává přednost
společnosti, kde by šanci dostali i ti méně movití, méně krásní, méně
mladí, méně odpružení a méně bílí, což se asi teď ve Flandrech stále více
zmítaných sebestředným, do sebe zahleděným nacionalismem zrovna moc
nenosí.
Kristien Hemmerechts, foto: J. Ultzen
Druhá škatulka: feministka. Ano, Kristien Hemmerechts se již léta dokáže prosadit v konkurenci mnoha mužů.
Přitom se zajímá o osudy jiných žen a snaží se, aby i v této oblasti lidských vztahů platilo pravidlo vzájemného
respektu a rovnoprávnosti. Na rozdíl od mnoha žen neříká to, co se od ní čeká, ale to, co si myslí.
Třetí škatulka: exhibicionistka. Ano, na Kristien Hemmerechts je vidět, že ráda vystupuje před lidmi, ráda se dělí o
své názory. Sama to přiznává.
Ale teď už žádné škatulky. Kristien Hemmerechts je odvážná paní, která říká, píše a dělá věci, o kterých ostatní jen
sní. A i když neinklinuje k náboženství, snad by ji neurazilo, když při snaze o její charakteristiku použiji úryvek z
bible, kde se říká, že máme být vroucí nebo chladní, ale nikdy vlažní. Ona rozhodně vlažná není.
Z článku Jany Pellarové (časopis NE-BE 2007/3)
-2008Rok 2008 byl na události velmi bohatý. Vezmu to proto telegraficky: brainstorming, přednáška Jacobuse
Roose „Rozdíly mezi kulturami“ a na jaře výlet, který popisuje následující úryvek:
Výlet s NE-BEm do Kladrub, Manětína a Plas
Rok se sešel s rokem, a já už zas pospíchám na vlak v 5.51,
ačkoli je neděle. Je dosti frišno, ale zdá se, že se později
výrazně oteplí… Konečně se mi podaří najít cestu na
parkoviště, kam by měl za chvíli přijet autobus pro členy NEBE, jejich rodinné příslušníky a přátele.
O něco později, než se plánovalo, se autobus vydává směrem na
západ. Cesta proběhla hladce, od počátku se nám dostává
všelikých informací o Santinim (vypráví Piet Schepens a
tlumočí Ruben Pellar), jeho matce, otci, dědečkovi atd. Je s
podivem, kolik obecně zažitých nepravd se dostalo do učebnic
dějepisu, o novinách a časopisech ani nemluvě, ty snad ani
nestojí za to číst! Chudák Santini se snad ani Santini nejmenoval.
Z článku S. Alderliesten (časopis NE-BE 2008/2)
Na podzim jsme uspořádali dětský den NE-BE a pokřtili knihu „Moje Nizozemsko“ G. van Istendaela. Na
závěr roku vyrazilo NE-BE ještě s Petrou Schürovou na výstavu V. van Gogha do Vídně.
11
Dětský den NE-BE
Neuvěřitelné se stalo skutečností! V den D, 5. října,
sice tu a tam zavál vítr nizozemského typu, ale obloha
byla jasná; počasí jako stvořené na pěknou procházku
v parku.
Pro akci byly vybrány Havlíčkovy sady neboli
Gröbovka, což bylo pro ty z nás, kdo tam byli poprvé,
příjemné překvapení. Zvlášť zaujal nádherný výhled
na Prahu z viničního altánu, který posloužil jako cíl
hry a místo pro distribuci nizozemských pochoutek.
Na trasu jakési naučné stezky o Nizozemsku se
soutěžící děti, rodinné týmy a domácí miláčci vydávali
z místa nedaleko Gröbeho vily.
Z článku S. Alderliesten (časopis NE-BE 2008/3)
Můj Geert van Istendael
„Při psaní je to jako v manželství – člověk si uvědomí, že svou milou vlastně nezná
tak dobře, jak se domníval,” vysvětluje Van Istendael, jaká překvapení před ním
vyvstala, když se dal do psaní na zakázku svého vydavatele. Nizozemsko Geerta Van
Istendaela je Nizozemsko plné tulipánů, dřeváků a žitné, jak se o něm obvykle traduje,
ale zároveň i úplně jiné Nizozemsko. „Vždycky jsem Nizozemsko považoval za jednu z
nejprůhlednějších zemí Evropy, a teď mi došlo, že to je ta nejexotičtější evropská
země. Dokonce ta nejprapodivnější země. ……… Dnešní Nizozemsko se mění člověku
před očima. „Poprvé jsem se setkal s Nizozemci, kteří si nebyli jisti sami sebou, kteří si dělali starosti o situaci ve
své zemi – což je něco, co mi vždycky přišlo typicky belgické.”
Z článku R. Smejkalové (časopis NE-BE 2008/3)
Ohlédnutí za roky 2007-2008 připravila Jana Červenková.
KNIHOVNA NE-BE
Knihovna NE-BE existuje deset let a již několik let sídlí díky laskavosti nizozemské ambasády na
nizozemské ambasádě. Knihovna má otevřeno dvakrát měsíčně. Členové NE-BE si zde mohou vybrat
z asi 1100 knih a několika časopisů.
Knihy jsou rozděleny oborově, je zde krásná literatura, lingvistika, zeměpis, historie, učebnice atd.
Zkatalogizováno je necelých tisíc knih. Knihy se doplňují nákupem, především však dary. Za dary knih jsme vděčni
řadě lidí a organizací, mj. členům, nizozemké ambasádě, Vlámskému zastupitelství, členu Franku Zwaanovi, Geertu
Andewegovi, panu Miroslavu Černému z Belgie, paní Emmy Máčelové a dalším.
Nedostatkem knihovny jsou malá skladovací kapacita, omezený čas vypůjčování, nedostatek finančních prostředků.
Knihovnu navštěvuje málo čtenářů a málo si jich knihy půjčuje.
Přesto má však knihovna pro NE-BE, a nejen pro NE-BE, důležitou funkci. Vedle školních knihoven univerzit
v Praze, Olomouci a Brně je to další knihovna zaměřená na problematiku nederlandistiky, specificky nizozemské
kultury. Jako jediná taková knihovna slouží také, se všemi omezeními, které má, veřejnosti.
Kromě toho, že je knihovna knihovnou v běžném smyslu, tj. skladem knih, čítárnou a půjčovnou, plní také, nebo by
mohla plnit, díky kvalifikaci svých knihovníků další funkce: totiž jako informační pracoviště poskytující informace
12
z oboru nederlandistiky, například prováděním rešerší. Jsme například schopni zjistit dostupnost určité publikace
týkající se Nizozemí v České republice, provést rešerši na zadané téma, třeba v Koninklijke Bibliotheek v Haagu,
provést kopii z díla v naší knihovně (protože je zde už i skener), najít a zaslat elektronickou podobu díla
v nizozemštině, ať už v textové nebo zvukové podobě (např. v databázích dbnl, project Gugenberg, librivox, free
audiobooks). Užitečnost knihovny, nebo lépe informačního pracoviště v rámci NE-BE vidím právě v doplnění
běžných klasických knihovních funkcí možnostmi internetu a elektronické informatiky. Díky internetu můžeme
např. využívat nejen všechny veřejné knihovny v každém městě v Nizozemsku a Belgii, např. Koninklijke
Bibliotheek v Haagu (www.kb.nl), Královskou knihovnu Belgie (www.kbr.be), Národní knihovnu České republiky
(www.nkp.), ale po celém světě, třeba americkou Kongresovou knihovnu (www.loc.gov), Německou národní
knihovnu (www.d-nb.de), Francouzskou národní knihovnu (www.bnf.fr)., nebo knihovny ruské Библиотеки
России. Portal. (http://www.libs.ru), nebo třeba na Curacau (www.curacaopubliclibrary.an).
Evropská knihovna (http://www.theeuropeanlibrary.org/portal/ The European Library, zkratka TEL) je webovou
službou, která nabízí přístup ke zdrojům 47 národních knihoven v Evropě, včetně Vatikánu. Zdroje jsou klasické i
digitální a obsahují knihy, časopisy, zvukové dokumenty a další sbírky. Portál Evropské knihovny nabízí zdarma
vyhledávání a dodávání metadatových záznamů a také digitálních dokumentů. Evropskou knihovnu spravuje
konsorcium 23 národních knihoven, které podporují a rozvíjejí služby portálu. Evropská knihovna je branou ke
sbírkám evropských národních knihoven. Umožňuje jednoduchou a účinnou cestu, jak se dostat k velmi kvalitním
informačním zdrojům z různých oborů. Evropská knihovna otevírá svět znalostí, informací a kultury ze všech
evropských národních knihoven. Pracovníci The European Library sídlí v Královské knihovně v Den Haagu.
Více je si možno přečíst o The European Library např. ve Wikipedii, v české, anglické či nizozemské verzi, nebo
samozřejmě přímo pod www.theeuropeanlibrary.org.
WorldCat.org
http://www.worldcat.org
WorldCat.org představuje volně přístupnou část největšího souborného katalogu OCLC WorldCat. Licencovaná
podoba katalogu WorldCat je v České republice zatím dostupná ve vybraných knihovnách v rámci služby OCLC
FirstSearch (http://www.nkp.cz/pages/sluz_oclcfs.htm, projekt 1N04167). WorldCat.org je jedním z velmi dobrých
zdrojů pro ověřování citací knih a dalších dokumentů. Do souborného katalogu WorldCat, který obsahuje přibližně
144,5 milionů záznamů různých dokumentů, přispívá 71 000 knihoven. Přes určitá omezení nabízí volně přístupný
WorldCat.org vyhledávání v celém tomto souborném katalogu. Nalezené výsledky je možné ve WorldCat.org různě
zpřesňovat pomocí řady faset, při zobrazování záznamů je používána metoda FRBR. Pro komfortnější využívání
WorldCat.org nabízí bezplatnou registraci.
Pro ty, kdo chtějí zjistit existenci nějakého překladu, je tu:
Index Translationum
http://databases.unesco.org/xtrans/xtra-form.shtml
Index Translationum je mezinárodní bibliografií překladů, kterou zpracovává UNESCO a v tištěné podobě začala
vycházet již v roce 1932. Databáze obsahuje informace o knihách přeložených a publikovaných od roku 1979 ve
více než 100 členských státech UNESCO. Pro vyhledání stačí např. zadat jen originální jazyk dokumentu a jazyk
překladu nebo jméno autora a jazyk překladu, který vás zajímá.
Závěrem bych chtěl poděkovat všem institucím a jednotlivcům, kteří knihovně nějak přispěli, a především také
svým kolegům, Andree Bednářové, Petře Panušové a v neposlední řadě Koosu Roosovi za práci, kterou v knihovně
vynaložili.
Ruben Pellar
Použitá literatura:
www.wikipedia.org
Košťálová, Karolína: Portály. Volně dostupné databáze a portály. Bulletin SKIP 3, 2009 (na stránkách
http://skip.nkp.cz/Bulletin/Bulletin.htm )
13
Budoucnost: JAK A KAM DÁL? PROČ A PRO KOHO?
Tyto zásadní otázky se logicky vynořily i v našem
případě a daly již před půldruhým rokem podnět k
tzv. brainstormingu. Tehdy se většina výboru spolu
s několika našimi členy sešla k celodenní,
intenzívní a profesionálně vedené diskuzi o
budoucím směřování NE-BE. Ukázalo se, že
většina přítomných byla spokojena s tím, jakým
způsobem se naše společnost vyvinula a ráda by
tento trend zachovala. Tím se musíme řídit.
Uvědomujeme si, jak moc je důležité, jak se NEBE prezentuje navenek. Modernizovali jsme naše
internetové stránky. Také velmi vítáme vylepšení
vzhledu našeho časopisu, které navrhla a
realizovala Lenka Strnadová. Díky našim
knihovníkům, Rubenu Pellarovi a jeho pomocnici
Petře Panušové, se dokončuje nový katalog,
dostupný již nyní na internetu. Jsme vděčni za
iniciativu Mirka Pavla otevřít se mladým
prostřednictvím setkání v odpovídajícím prostředí.
Nadále bychom rádi pokračovali ve spolupráci
s různými subjekty při pořádání mnohých (nejen)
kulturních akcí. Snažíme se získat projektově
zaměřené granty, abychom nebyli závislí jen na
členských příspěvcích, které již několik let
nezvyšujeme. Budeme pokračovat v pořádání
přednášek, výletů, autorských čtení a podobných
akcí.
Věříme, že s fungováním NE-BE budete spokojeni
i v budoucnu. Budeme se o to všichni společně
opravdu snažit.
Eva Giese, Andrea Bednářová
Mé verše ještě trochu zívají.
Nikdy si na to nezvyknu. Bydlely tady
Hugo Claus: POSLÁNÍ
Přeložila Jana Pellarová
dost dlouho.
Dost. Pošlu je z domu. Nechci čekat,
až jim zledovatí prsty.
Nevadí mi jejich nejasné protesty,
chci slyšet, jak slunce šumí,
POEZIE
nebo své srdce, houbu prolezlou, co bolet umí.
Mé verše nesouloží klasicky,
breptají ordinérně nebo se nabubřele chlubí.
V zimě jim praskají rty,
na jaře je hned teplý vítr skolí,
kazí mi celé léto
a podzim jim voní po ženských.
Dost. Už na papíru jenom dvanáct řádek
budu jim dělat ochránce
a pak pěkně nakopu jim zadek.
Běžte si otravovat jinam, však nestojíte ani cent,
třese se na vás sotva dvanáct čtenářů
a jeden chrápající recensent.
Běžte si, verše, běžte lehkonohé,
nedupaly jste silně po stařičké zemi,
kde se hroby smějí, když vidí svoje hosty,
mrtvoly naházené jednu přes druhou.
Běžte a klopýtejte k té,
kterou už nepoznám.
14
Ilja Leonard Pfeiffer: IDEÁLNÍ BÁSEŇ
Přeložila Veronika ter Harmsel Havlíková
v jednom blíže neurčeném období
jsem v ich-formě napsal nadčasovou
a víceznačnou báseň o hádance
existence jež melancholií a humorem
vedla k zamyšlení a dojímala
neměla pevnou formu vyskytovaly se v ní mořské krávy
a výpočty salónních bet které souhlasily
avšak nehodily se a slova jako houtekiet
která se nedají s ničím rýmovat jakož i koenraadova lepící pasta
a běloba svěží jež je po zaschnutí vždy modřejší než si člověk myslel
a kdosi kdo říkal stává se vám to taky
ale nikomu se to nestávalo byla to ideální báseň
a ale protože když jsem tě když jsem tě viděl jak sedíš
hovíš si a ležíš ve své bezpříkladné du-formě
s bryskním plným rýmem tvého vzdouvajícího se distichonu
v podmanivě pevném metru tvých měr
ve zlomcích vteřin dokonale explicitní
a jednoznačně vypíchnutou až k voltě která byla nástrahou slz ve tvé vlnité znělce
mezi tvou oktávou objímající ze žuly vytesanou
a tercíny které mi jako věty tančily před očima
tehdy vypuklo jaro zpěvem a abych už nikdy
nepřemýšlel a vzlétl každý pták ke své písni
všechna srovnání s tebou jako neznámou souhlasila
má existence se rýmovala s hádankou tvého těla
lepem mých rtů šťávou mé modrající zádumčivosti
mořem mého skoku střemhlav solí mých kvílejících ran
protože takovás byla aby ses už nikdy neobrátila
jsem tě líbal lízal líbal a vystřihl
a připíchl tam kde jsem tě mohl dnem i nocí číst
tebe ó má čistá formo mé ideální básně
Z: Dolores. Elegie (2002).
________________________________
15
KULTURNÍ A SPOLEČENSKÉ UDÁLOSTI
24. -27. ŘÍJNA 2009
CESTA DO FLANDER
Vrijdagmarkt se sochou vlámského hrdiny Jacoba van Artevelde, Gent
Tentokrát začalo velké dobrodružství 24. října za pět minut čtyři ráno. Proč tak časně? Letadlo s destinací
Brusel totiž odlétalo v sedm a v papírech vytištěných spolu s letenkou jsem se jasně dočetla, že musím být
na místě dvě hodiny předem. Později se ukázalo, že hodina a půl bohatě stačí, ale jak to má ubohá
nezkušená cestovatelka vědět? Když jsem před deseti lety naposledy někam letěla, člověk si mohl do
příručního zavazadla přibalit neuvěřitelné věci, například láhev vody nebo dokonce nůžky na nehty. Po
zevrubné kontrole mi tedy přebývaly celé tři čtvrti hodiny. Strávila jsem ten čas vsedě pozorováním
obrovské skupiny řeckých turistů, kteří se vypravili na veselý výlet do Prahy.
Let proběhl hladce, průvodce Pieta se nám podařilo na bruselském letišti Zaventemu rychle objevit u
stánku s kafem. Jednalo se o mou první návštěvu letiště Zaventem, takže ve mně zanechala obrovský
dojem neuvěřitelná spleť eskalátorů, kterou bylo třeba prokličkovat a ještě někde cestou vyzvednout
kufry. Naší skupině se to podařilo bez ztrát na členech NE-BE a mohli jsme rychle pokračovat. Vyrazili
jsme do Antverp, kam nás přepravil příbuzný českého panťáku (pravděpodobně s totožným rokem
výroby). Před hotelem v Antverpách už čekali ostatní účastníci, kteří se tam dopravili jinak než my. Hotel
o nás zatím neměl zájem, proto jsme odložili zavazadla do jakéhosi přístěnku, přímo pod ceduli s nápisem,
že hotel nenese za nic zodpovědnost. Nezbývalo tedy než věřit, že naše šatstvo nezaujme antverpské
podsvětí. S pevnou vírou, že tomu opravdu tak bude, jsme vyrazili s Pietem do centra Antverp.
Poměrně brzy vyšlo najevo, jaký obchod se zde vyskytuje ze všech nejčastěji – pochopitelně obchod s
čokoládou, kde výklad je umělecké dílo samo o sobě a vy si tam samozřejmě okamžitě musíte něco
koupit. S postupující hodinou se město plnilo koupěchtivými lidmi, počasí se ovšem stále zhoršovalo.
Když už se opravdu nedalo jít bez deštníku, uzrál čas na návštěvu naší první katedrály. Katedrála Panny
Marie se nachází na místě, kde už před rokem 1124 stávala mariánská kaplička. Kaple byla rozšířena na
románský kostel a v letech 1350 až 1520 byl vystavěn největší gotický chrám v Nízkých zemích. Zřízením
biskupství v roce 1559 se kostel stal katedrálou. Kostel byl za své dlouhé historie značně pronásledován
nepřízní osudu, tedy požáry, kalvinistickým obrazoborectvím a francouzskými revolucionáři. Nacházejí se
zde čtyři Rubensovy obrazy, tři z nich byly namalovány přímo pro katedrálu.
Po prohlídce jsme venku zjistili, že počasí se příliš nezlepšilo, ale slíbená návštěva hostince nám dodala
sílu na pochod až k řece Šeldě (cestou jsme ještě potkali sochu jednoho pána, který neexistuje a dělá něco,
16
co se nikdy nestalo). Ostrý vítr na nábřeží nás doslova zavál do blízkého pohostinství, k teplé polévce,
omeletám, čaji, pivu Kriek a Leffe atd. Odpoledne jsme se zabavili různě, někdo šel rychle do hotelu, jiní
navštívili muzeum knihtisku Plantin-Moretus a ještě jiní se courali po městě, což nám vyneslo překvapivé
objevy, například jakousi botanickou minizahradu, sobotní trh nebo capuccino v kavárničce přeplněné
místními obyvateli, kde se nabízely uzeniny, saláty, sýry a … čokoláda. Dlouhý den jsme uzavřeli
společnou večeří, což byla čekanka zapečená se sýrem a šunkou. Bylo to velmi teplé a vynikající.
První belgickou noc tohoto výletu se nám o lehké narušení spánku postarali opilí hosté v hotelu. První
belgická snídaně zůstane navždy spojena s poučením, že si člověk v hotelu Billiard nikdy, ale opravdu
nikdy jen tak nesmí sám vzít při snídani vidličku.
Druhý den jsme vyrazili do Bruselu, jehož hlavní nádraží je velmi příhodně umístěno vzhledem k centru.
Procházka městem byla ve znamení trhů, navštívili jsme celkem tři. V Belgii už při prvním dojmu
pochopíte, že si tu s jedním jazykem nevystačíte, v Bruselu by jich bylo potřeba několik. Nejvíce to
vyniklo na cizineckém trhu, kde jsme se pokusili se proboxovat davem rozličného etnického původu a dát
si něco k jídlu, což se nám překvapivě podařilo. Na můj vkus tam bylo opravdu moc lidí, kdepak klidná
neděle. Jinak to samozřejmě bylo velmi zajímavé, kde by člověk v Česku našel na jednom místě tak
vysokou koncentraci čerstvých bylinek, mátového čaje, růžových a fialových podprsenek velikosti XXL,
čehokoli v octě, smažených kuřat, mandarinek s lístečky? Na Velkém náměstí (Grote Markt) zas pobíhala
spousta hasičů, později se tam konalo vystoupení bubeníků. To jsme ovšem viděli až po společné kávě,
kdy jsme měli rozchod a volné pole v poznávání města. Já jsem se spolu s jednou spřízněnou duší
rozhodla pracovat na odškrtávání z belgického seznamu, na kterém byly hranolky, teplá čokoláda a vafle.
V Bruselu se podařilo splnit na 66%. Ostatní výletníci měli program více či méně kulturní. Bohužel jsme
se nepodívali do katedrály, nejdříve tam byla mše a později koncert.
Třetím pánem na holení byl Gent. Vzhledem k ceně jízdenky (nejvyšší ze všech během pobytu) byla cesta
vlakem asi nejdelší. Nádraží se nacházelo v úctyhodné vzdálenosti od centra, což jsme docela bolestně
pocítili při večerním pochodu zpět z centra. V Gentu momentálně probíhají rozsáhlé stavební práce, a ve
vnitřním městě je to dost patrné. Hodně ulic je rozkopaných, na náměstí veliká díra, přerušené tramvajové
koleje. Do výkladu při procházce městem se tak občas připletly kvílející bagry a tak. Stojíme si tak zrovna
na náměstí Vrijdagmarkt – a kdo tam zrovna jde kolem, člen NE-BE Jos! A jde zrovna včas na následující
atrakci, to byla samozřejmě katedrála. Tentokrát proslulá Sint-Baafskathedraal, která je výsledkem mnoha
přestaveb.
První budova stála na jejím místě v roce 1150, tato část se ovšem nedochovala. Nejstarší dosud stojící část
pochází z počátku 13. století, nejnovější dostavba je z let 1533 – 1559. Nejvýznamnější pamětihodností
katedrály je oltář Het Lam Gods, jehož autorem je Jan van Eyck. Oltář se nachází v kapli Villakapel, jedné
ze třinácti kaplí katedrály. Výklad nám Piet poskytl už před nějakým časem v Praze. Kdo snad nedával
pozor nebo se nemohl zúčastnit, měl příležitost si za drobný obnos zakoupit popis oltáře například ve
slovenštině. Po společném obědě nás průvodce Piet ponechal našemu osudu, což se zvrhlo v pokus o
vykoupení místního obchodu s čokoládou Leonidas, průzkum trhu v supermarketu Carrefour (pozor, má
dva východy!), hledání obchodu Bart Smit, dalšímu odškrtávání belgického seznamu. Na závěr následoval
orientační pochod směr nádraží. Vlastně byl zázrak, že jsme večer ještě měli sílu lehce se občerstvit v
jedné antverpské pizzerii.
Poslední den ve Flandrech začal dobrodružstvím, které obnášelo umísťování zavazadel do bezpečnostních
schránek na nádraží v Lovani. Muselo se to stát rychle, protože jsme byli očekáváni v místním muzeu.
Zvlášť znalá průvodkyně nám pověděla vše o tvorbě Rogiera van der Weydena, velkého umělce 15.
století, nazývaného mistrem vášně a nenápadného výrazu. Současně se nám naskytla příležitost uvidět
zbrusu nové lovaňské muzeum, které bylo nedávno rozšířeno do podoby muzeálního komplexu dle návrhu
Stéphana Beela. Bezpečnostní opatření v muzeu si nezadala s bruselským letištěm, jak jsme zjistili
později.
17
Zbytek dne jsme strávili obědem ve velmi příjemné hospůdce, kde si většina výpravy dala poslední
vlámskou specialitu pobytu, královnin mls nebo mňamku, chcete-li. Potom jsme podnikli ještě moc
pěknou procházku po městě, zastavili jsme se v místním hlavním kostele a pokochali se klidným dvorem
bekyní. A pak už zbyl čas jen na vyzvednutí zavazadel a odjezd na letiště…
Tak nashledanou příště!
Sylva Alderliesten
Nahoře: Před radnicí v Bruselu
Dole: Muzeum M v Lovani, foto: Lenka Strnadová
Rogier van der Weyden: Magdalena čtoucí, kolem 1435
18
POSELSTVÍ „ZLATÉHO KRUŽIDLA“
Věděli jste, že se v Antverpách nachází jedna z nejstarších
tiskáren a vydavatelství knih v Evropě? Je to muzeum
Plantin-Moretus na náměstí Vrijdagmarkt 20-22. Původní
renesanční měšťanský dům s honosným barokním štítem
skrývá unikátní svědectví – nejen o neuvěřitelné
pracovitosti, píli a řemeslné dovednosti lidí, kteří v něm
žili a pracovali, ale také o vývoji knihtisku, šíření
renesančních myšlenek a počátcích moderní vzdělanosti.
Zakladatelem proslulého vydavatelství byl Christoffel
Plantijn (Christophe Plantin), původem Francouz z chudé
rodiny, vyučený knihvazač a zpracovatel kůží. Po
strastiplných letech strávených v rodné Francii (matka
zemřela během morové epidemie a otec zanechal
sedmnáctiletého syna napospas osudu) se Plantijn se svou
ženou přestěhoval mezi lety 1548-1549 z Paříže do
Antverp. Bohaté město na řece Šeldě bylo v době vrcholící éry zlatého věku ideálním místem pro založení
tiskařského podniku a vydavatelství knih. Místní trh zásobovaný zbožím z celého světa poskytoval
dostatek potřebného materiálu. Snadno dostupná byla také pracovní síla. A v neposlední řadě –
ekonomicky prosperující prostředí vytvářelo ideální podmínky pro šíření nových – náboženských,
filozofických i vědeckých – myšlenek. Po získání potřebného kapitálu Plantijn zakládá svůj vysněný
podnik Officina Plantiniana na stejné adrese, kde sídlí dnešní muzeum. Vydavatelství používá logo
zlatého kružidla (umístěné v průčelí domu) a říká se mu „Gulden Passer“. Součástí znaku je Plantijnovo
životní motto „Labore et Constantia“ (práce a vytrvalost). První vytištěná kniha tu spatřila světlo světa
roku 1555. Pro zajímavost to byl latinský humanisticky orientovaný spisek, jakýsi manuál k výchově
šlechtických dívek (Giovanni Michele Bruno, La institutione di una fanciulla nata nobilmente).
Své životní motto Plantijn naplnil více než obdivuhodným způsobem. Díky své píli a vytrvalosti dokázal
proměnit malý podnik ve světově proslulé vydavatelství humanistických a vědeckých svazků, které
vynikaly vysokou kvalitou a estetickým zpracováním tisku. Za dobu jeho existence tu bylo vysázeno a
vytištěno na dva a půl tisíce publikací z oborů teologie, filozofie, práva, historie, klasické a moderní
filologie, literatury a přírodních věd. Mezi nimi byste našli takové skvosty jako jeden z prvních
nizozemských slovníků Thesaurus Theutonicae linguae. Schat der Nederduytscher spraken (1573) či
pětijazyčné vydání bible Biblia Polyglotta of Biblia Regia (1568-1573) – v latině, řečtině, hebrejštině,
syrské arabštině a aramejštině. V době největšího rozkvětu v 2. polovině 16. století zaměstnávalo
Plantijnovo vydavatelství asi 80 lidí, mezi nimi 32 tiskařů, 20 sazečů, 3 korektory a také řadu
spolupracovníků, například písmorytců a písmolijců, ale také řezbářů, knihvazačů a ilustrátorů.
Jedno odpoledne vám bude sotva stačit na probádání všech 35 „kouzelných komnat“, počínaje vlastní
tiskárnou s nejstaršími tiskařskými lisy na světě. Ani kvalitně provedená renovace exponátů nedokázala
odvát vůni tiskařské černě vpité do velkých kožených tamponů (používaly se na její nanášení). Ve
zdejších sbírkách byste našli množství dřevěných kas (písmovnic), které obsahují sady znaků v různých
stylech pro téměř všechny světové jazyky. Vždyť i dnešní nejčastěji používaný textový editor MS Word
stále nabízí některé fontové styly odvozené ze zdejší sbírky, například oblíbený garamond. Kolik pečlivosti,
trpělivosti, zručnosti i citu vyžadovalo vysázení jedné stránky, je v době počítačových editorů téměř
nepředstavitelné. Představte si, že byste měli svůj text pěkně znak po znaku seřadit pinzetou do sazebnice,
navíc zrcadlově, poté pevně svázat provázkem, aby se písmenka nerozkutálela, a teprve pak byste mohli
19
vysázenou matrici slavnostně vložit do lisu. A žádné rychlé
textové opravy, žádné přepisování! Každá vysázená stránka se
nejprve musela vytisknout nanečisto (tzv. kontrolní nátisk,
obtah) a předat korektorovi, který do ní perem zanesl patřičné
opravy. Ke korektorské práci sloužila jedna z velkých místností
přiléhajících k tiskárně. Její velikost a umístění svědčí o
důležitosti korektorského řemesla. Netřeba zdůrazňovat, že
perfektní znalost několika jazyků včetně klasických a
orientálních byla podmínkou k ovládnutí této zodpovědné
práce. Podle zkorigované stránky se opravila sazba, stránka byla vytištěna na lisu, matrice se omyla a
použité znaky se znovu naskládaly do dřevěných kas, aby byly připraveny k dalšímu použití.
Poslední kniha zde byla vytištěna v 2. polovině 19. století, kdy do života tiskárny a všech jejích obyvatel i
zaměstnanců neodvratitelně zasáhla průmyslová revoluce. Proč je tedy muzeum tak živé? Díky moudrému
kroku posledních majitelů, potomků rodu Plantin-Moretus, kteří se po zastavení tiskárny rozhodli celé
vydavatelství včetně soukromých částí domu darovat svému městu, tu téměř vše zůstalo zachováno a na
svém místě, od dílen sloužících k výrobě razidel, písmových šablon a odlévání kovových liter, až po
tiskařské lisy, vytištěné svazky a sbírky vzácných knih, nemluvě o luxusních interiérech vyzdobených
renesančním nábytkem, křišťálovými lustry, vlámskými tapisériemi a množstvím obrazů (mj. od P. P.
Rubense). Věci tu nejsou zbavené kontextu, nestaly se z nich mrtvé exponáty, protože zůstaly doma, ve
vzájemných souvislostech. A zahrada v tichém dvoře díky dobré péči stále vzkvétá. O tom, že je dům
Plantin-Moretus stále živý, svědčí také například pořádání kurzů ruční sazby pro děti i dospělé nadšence.
Během redakčních prací na posledním „pravidelném“ čísle našeho časopisu moje myšlenky občas
zabloudily tisíc kilometrů daleko, ke „Zlatému kružidlu“ na antverpském náměstí Vrijdagmarkt. Zřejmě to
obojí má nějakou souvislost. Pokrok byl vždy neúprosný. A tak i náš časopis bude muset ustoupit rychle
přenášeným informacím na internetu a elektronickým čtečkám… Nebo jinak. Internet a elektronická
média přinášejí pokrok v urychlení přenosu informací a myšlenek. Náš časopis bude žít na webových
stránkách – v nové, rychlejší a všem lépe přístupné formě. www.ne-be.cz
Lenka Strnadová
http://museum.antwerpen.be/plantin_Moretus/index.html
20
KATOLICKÁ UNIVERZITA V LOVANI
Katolická univerzita v Lovani (Leuven), založená
v roce 1425, je nejstarší univerzitou v tzv. Nízkých
zemích (Nizozemí a Belgie) a zároveň je to
nejstarší dosud existující katolická univerzita na
světě. Na razítku univerzity je vyobrazena sedící
Marie jako Sedes Sapientiae, Stolice moudra.
Jedná se o největší univerzitu s nizozemštinou jako
vyučovacím jazykem, neboť tu se tu vzdělává 35
000 studentů. Na univerzitě je čtrnáct fakult, kde
lze studovat 62 různých základních akademických
oborů a 104 specializací. Proslulost univerzity v
nynější době zvyšuje univerzitní nemocnice
Gasthuisberg.
Univerzitní knihovna v Lovani
Univerzita v Lovani byla založena v roce 1425, a to
díky podpoře Jana IV, vévody brabantského.
Oficiální založení bylo stvrzeno papežskou bulou z
9. prosince 1425, kterou univerzita obdržela od
papeže Martina V. Status Studieum Generale.
Jednalo se o první a na dlouhou dobu jedinou
univerzitu v Nizozemí, univerzita v Leidenu byla
založena teprve v roce 1575. Vyučovacím jazykem
byla tehdy latina. V počátcích své existence měla
univerzita dle tehdy obvyklého modelu čtyři fakulty
– filosofickou, občanského a církevního práva a
lékařskou. V roce 1432 přibyla teologická fakulta,
která si po staletí udržela největší vážnost ze všech
fakult. Ve stejné době darovalo město Lovaň
univerzitě budovu Lakenhal, kde nyní sídlí
univerzitní správa. První období rozkvětu a světové
proslulosti lovaňské univerzity nastalo v 16. století,
a to díky učencům a profesorům jako byli
například Desiderius Erasmus, Adriaan van
Utrecht (papež Adrián VI), Juan Luís Vives,
Garadus Mercator a Andreas Vesalius.
V 17. století ovšem zažila univerzita v Lovani
úpadek, v Jižním Nizozemí tehdy totiž došlo k
poklesu vědeckého zkoumání a univerzitního
vzdělávání. Do záležitostí univerzity se v 18. století
stále vměšoval stát a v roce 1797 byla univerzita
Francouzskou
republikou
zrušena.
Ke
znovuotevření lovaňské univerzity jako státní
univerzity došlo v roce 1816, kdy ji oficiálně zřídil
král sjednoceného Nizozemí Vilém I. Univerzita
tehdy sloužila pouze vzdělávání učitelů, právníků a
lékařů, nedocházelo zde k vědeckému výzkumu.
Státní univerzita v Lovani pak byla v roce 1835
opět zrušena prvním belgickým zákonem o vysokém
školství. V 19. a 20. století se do otázky
vyučovacího jazyka promítl vlámsko-valonský
jazykový spor. Celých sto let se na lovaňské
univerzitě hovořilo pouze francouzsky, teprve v
roce 1936 byla většina přednášek paralelně v
nizozemštině a ve francouzštině.
Obě světové války zanechaly na univerzitě ničivé
stopy. V roce 1914 bylo město zcela zničeno
německými vojáky a Lakenhal, kde tehdy sídlila
univerzitní
knihovna,
byla
zapálena.
V
meziválečném
období
byla
na
náměstí
Ladeuzeplein postavena nová knihovna, a to ve
stylu neovlámské renesance, ta byla zničena Němci
v roce 1940. Po válce byla knihovna restaurována
a z amerických peněz byla financována dostavba s
překrásnou zvonkohrou.
V roce 1954, kdy bylo
Kongo ještě belgickou kolonií, založila Katolická
unverzita v Lovani Univerzitu Lovanium v
Leopolodstadu (nyní Kinshasa). Nynější název zní
Université de Kinshasa.
Spor o vyučovací jazyk univerzity (nizozemština
versus francouzština) se vyostřoval v období po
druhé světové válce. Ke skutečnému rozdělení
Katolické univerzity v Lovani došlo v roce 1968.
Univerzita se rozštěpila na dvě nezávislé části a
obě v roce 1970 získaly právní subjektivitu.
Nizozemská Katholieke Universiteit Leuven nadále
sídlí v Lovani, francouzská Université Catholique
de Louvain přesídlila do Louvain-la-Neuve v
provincii Valonské Brabantsko – momentálně je to
největší belgická univerzita s francouzštinou jako
vyučovacím jazykem. V roce 2002 byla třinácti
21
vlámskými školami poskytujícími vyšší vzdělání
založena organizace “Associatie K.U.Leuven”,
jejímž posláním je zajištění významnější pozice na
trhu evropské vzdělanosti. Jazykem lovaňské
univerzity je od roku 1968 nizozemština, ale
vzhledem k mezinárodnímu významu školy nabírá
na významu angličtina.
Podle hodnocení novin The Times je Katolická
univerzita v Lovani nejlepší belgickou univerzitou.
V Evropě jí patří 23. místo, ve světě je na 72. místě.
Vliv univerzity je patrný po celém městě, Lovaň je
známá jako město studentů. Fakulty a různé
univerzitní budovy jsou rozesety po celém městě.
Nejznámější je budova univerzitní knihovny, jejíž
věž je odevšad v Lovani zdaleka vidět. Jiná známá
pamětihodnost je socha Fonske (Fons Sapientiae),
která byla darována městu v roce 1975 při
příležitosti výročí 550 let od založení Katolické
univerzity v Lovani.
Martina Štrachová
NE-BE JEDE DO SEVERNÍCH ČECH
Je nádherně, ne moc zima, ale taky žádný pařák. Autobus stojí připraven na smluveném místě nad
Hlavním nádražím, kam se dostávám dobrodružnou cestou přes první nástupiště. Pár cestovatelů už
postává ve skupinkách poblíž vybledlé slávy Fantovy kavárny. Dokonce už dorazilo také high-tech
překvapení letošního výletu, „krabičky“ se dvěma kanály. Tak se můžeme nalodit!
Autobus zvolna vyjíždí z celkem klidné Prahy, je neděle
ráno po osmé hodině, takže mnohý obyvatel hlavního
města ještě spí. My výletníci už ovšem bystře sledujeme
organizační pokyny zbrusu nové předsedkyně NE-BE
Evy Giese a první zajímavosti průvodce Pieta
Schepense. Oku lahodící zvlněná krajina za okny zatím
nepůsobí dojmem zanedbání, zkázy, znečištění životního
prostředí či megalomanie. Všechny tyto jevy nás totiž
dnes čekají…
Nejprve zastavujeme u Kostela Nanebevzetí Panny
Marie v Mostě, což je nádherná památka, která byla
přestěhována kvůli těžbě hnědého uhlí. K parkovišti u
kostela se přijíždí poněkud složitě, cestou si ještě
dopodrobna prohlédneme nejbližší okolí památky: spleť elektrických vedení, tratí, nově vybudovaných silnic. U
kostela samotného poněkud fouká a není tam ani noha, tedy kromě zhruba čtyřiceti duší z našeho autobusu. Ještě že
nám svítí sluníčko. Po příchodu do kostela nás uhodí do očí množství světla, které souvisí se způsobem, jakým byl
kostel navržen a postaven. Jde o takzvaný halový kostel, architektem byl Jakub Heilman, což byl významný žák
Benedikta Rieda (autora Vladislavského sálu, královské oratoře v katedrále sv. Víta, části stavby Chrámu sv.
Barbory v Kutné Hoře, kostela v Lounech). Kostel byl vysvěcen v roce 1594. V roce 1962 přišlo rozhodnutí o
demolici města Mostu, pod kterým se nacházelo hnědé uhlí. Částečně pod tlakem ze zahraničí se začalo uvažovat,
jak zachovat historicky cenný kostel. Přípravy zabraly několik let a stěhování proběhlo v roce 1975, a to po
speciálních kolejích, dle projektu firmy Transfera. Dnes stojí kostel o 841 metrů dále, než byl původně. Stěhování je
zachyceno v krátkém filmu, který naše výprava zhlédla v malém sále pod kostelem. Určitě se podařil zápis do
Guinessovy knihy rekordů, ale kostel postává v krajině dost opuštěně. Starý Most mu zbourali a ten nový nestojí za
nic.
Náš přesun autobusem na další zastávku, zámek Jezeří, je zcela ve znamení průmyslu, kouře, odlidštěnosti a
šerednosti. Jediná cesta k zámku vede kolem obludných továren mezi Mostem a Litvínovem. Naštěstí je pořád
hezky, celkový dojem je trochu zpříjemněn. Všímavému turistovi ovšem neušly semafory a tabule podél silnice. Na
tabulích se píše: „Svítí-li červené světlo, zastavte a vypněte motor.“ Což je poměrně zneklidňující představa; co se
asi stane pak? Jediné obydlené místo mezi Mostem a Jezeřím se nazývá Horní Jiřetín, městečko známé občany –
aktivisty. Kdyby rozhodovala jen Severočeská hnědouhelná, Horní Jiřetín už by dávno nebyl, podobně jako 30
22
dalších měst, vesnic a samot v Podkrušnohoří. Poslední
kus cesty pod zámkem je dobrodružný, poněkud strmý a
jak někteří čekali, nakonec už to opravdu nejde dál,
musíme vystoupit a nechat řidiče a jeho vozidlo
napospas osudu.
Na místě dnešního zámku Jezeří stával už v roce 1365
hrad, který měl mnoho různých majitelů. Mezi nimi
vyniká Nikolaus z Hochhasu, který hrad nechal přestavět
na renesanční zámek. Po Bílé hoře dostal Jezeří a další
konfiskovaný majetek darem Karel Lichtenštejn a Jezeří
obratem prodal Vilému Lobkovicovi. Lobkovicové pak
zámek vlastnili s několika přestávkami až do roku 1996.
Koncem 17. století byl zámek barokně přestavěn,
bohužel jméno stavitele není známo. Následoval velký rozkvět. Proslulý oválný sál (společenský sál s ochozy)
pochází z 18. století, v témže století na zámku působil sochař Johann Adam Dietz. Zámek měl funkci loveckého
zám(eč)ku a letní rezidence, někteří vlastníci tam bydleli celoročně. Oválný sál byl v 19. století přestavěn na
zámecké divadlo, fungoval zde zámecký orchestr a lesnická kapela, konala se proslulá divadelní představení a
koncerty v parku. V roce 1804 zde byla soukromě provedena Beethovenova Třetí symfonie (Eroica), přičemž první
veřejné uvedení se konalo až v roce 1805. Ve třicátých letech 19. století byla založena hudební škola, kde byli
vzděláváni budoucí učitelé hudby pro Lobkovice. Jeden z členů rodiny se stal v meziválečném Československu
diplomatem.
Příchod Němců do země zahájil poněkud méně šťastné období v dějinách zámku. Nejdřív tu sídlila německá
posádka, pak se Jezeří stalo zvláštním zajateckým táborem pro prominenty a pobočkou tábora Flossenburg. Rodina
Lobkoviců se na zámek po válce vrátila jen krátce, v roce 1948 bylo Jezeří znárodněno. Následovalo několik
špatných zámeckých pánů: Československá lidová armáda (zabílily se zdi, mobiliář se naházel na hromadu,
rozštípal a použil na otop), památková péče (zpackané přestavby, odvezení celých podlah). V sedmdesátých letech
se k zámku postupně přibližoval Důl ČSLA , vzal za své zámecký park a zdálo se, že je s Jezeřím konec.
Koncem 80. let se ovšem začali o Jezeří zajímat občané sdružení ve Společnosti za záchranu Jezeří a došlo k prvním
opravám. Bohužel se postupně ukázalo, že restaurace zámku je zcela mimo finanční možnosti v podstatě kohokoliv.
Lobkovicové sice zámek dostali zpět v restituci, ale v roce 1996 ho darovali státu. Jakékoli práce jsou momentálně
silně omezeny nedostatkem finančních prostředků. Zámek je sice veřejnosti přístupný, ale z více než 200 sálů a
pokojů se lze podívat jen do sedmi. Nejedná se o běžnou zámeckou prohlídku, spíš o tichou obžalobu a svědectví o
zkáze a úpadku. Celkem trefně tvoří závěr prohlídky návštěva skutečných pánů na zámku – fialově a zeleně
nasvícených strašidel ve středověkém sklepě.
Protože se ukázalo, že náš autobus neleží na dně rokle, ale zcela civilně stojí na parkovišti, vydali jsme se s nadějí v
srdci vstříc méně závažné části výletu. Hurá do Duchcova, města, kde žil známý sukničkář Casanova. Poobědvali
jsme v hotelu Casanova, absolvovali jsme v místním zámku okruh Casanova a vše uzavřeli v kavárně Casanova na
náměstí. Duchcov je poněkud ospalé hnízdo, má necelých 9000 obyvatel, jejichž jediné štěstí je, že Giacomo prožil
posledních třináct let svého života právě tady. Při prohlídce jsme vyslechli několik šťavnatých příběhů s Casanovou
v hlavní roli, prohlédli jsme si jeho příbytek a křeslo, ve kterém naposledy vydechl, a nakonec, světe div se, jsme
spatřili jeho samotného!
Abychom se vzpamatovali z posledně jmenovaného, vyrazili jsme posléze do ulic v naději, že nalezneme nějakou
občerstvovací stanici. Nakonec jsme se ovšem všichni sešli v již zmíněném Café Casanova, což je pravděpodobně
jediné místo v Duchcově, kde mají kafe i sladkosti i WC?
A pak už zazvonil zvonec… Dík patří všem, kdo se podíleli organizačně a na viděnou příště
Foto Andrea Bednářová: www.ne-be.cz
Sylva Alderliesten
23
„TREST BOŽÍ TVRDĚ DOPADÁ NA NAŠE HLAVY.“
ZPRÁVA Z OOSTENDE ________________________________
Náhoda tomu chtěla, protože jsem právě četl
korespondenci mezi Gezellem a Eugeenem van Oyem.
V úvodu a vysvětlivkách k dopisům lze nalézt mnoho
poučného.
Jak víte, byl Eugeen van Oye Gezelleho oblíbený žák
v Malém semináři v Roeselare. Gezelle mu věnoval
několik básní, mezi nimi i známou Dien Avond en die
Rooze. Michel van der Plas nazývá tuto báseň
v biografii Pan Gezelle bez servítků milostnou básní.
Když se Eugeen po vánočních prázdninách roku 1858
nečekaně nevrátil do semináře, začal z nejrůznějších
důvodů mezi učitelem a žákem vznikat odstup. Zůstali
přáteli na dálku, občas se vídali a dopisovali si. Poslední
známý dopis, který Van Oye Gezellemu napsal, je právě
z Oostende z 12. ledna 1899, Drahý pane Gezelle.
Guido Gezelle zemřel 27. listopadu 1899.
Socha Eugeena van Oyeho v Gistelu
V restauraci Ve městě Kortrijku v Oostende jsem se
před několika měsíci seznámil s jedním vlámským
bonvivánem. Byl to mohutný, tělnatý muž, který
gestikuloval a brebentil, když se posadil k vedlejšímu
stolku. Zeptal se, jestli proti tomu nic nemám, ale
nepočkal na odpověď. Hned spustil o své dceři, která
jezdí ve ferrari, o bratrancích, kteří mají nevímco
všechno, a o švagrovi, jenž dokonce vlastní letadlo.
„Ale,“ tak zakončil svůj úvod, „jsem z význačné rodiny.
Devriese jméno mé. Víte, kdo byla Monica Devriese?
To asi ne.“
„Nevím, jestli mluvíme o stejné Monice Devriese,“
zkusil jsem plaše, „ale ta moje Monica Devriese byla
matka Guida Gezelleho.“
Muž na mě několik vteřin koukal s pusou dokořán a
potom praštil pěstí do stolu tak silně, že se mi
rozcinkaly sklenice na stole.
„Tak tohle jsem ještě nezažil?! Aby Holanďan věděl to,
co neví žádný Vlám!
Potom vstal a potřásl mi rukou.
Byl z toho příjemný večer, kdy jsme na přeskáčku
citovali strofy Gezelleho básní, levou rukou kynouce,
pravou pozdvihujíce číši vína. Zda to všechno bylo
věrné originálu, to se neodvažuji tvrdit.
Po studiích v Lovani a Gentu se Van Oye roku 1871
usadil jako lékař v Oostende. Údajně zde měl bydlet až
do roku 1923, kdy se přestěhoval do Gistelu. Tam roku
1926 zemřel a je tam pohřben. Gistel ho za literární
výkony poctil sochou.
Na studiích v Lovani byl členem studentského spolku
Časem a pílí, což byla skupina přívrženců Vlámského
hnutí. Toto hnutí usilovalo původně o uznání vlámštiny.
Postupně se rozšířilo na další oblasti jako kultura a
politika. Jeho přívrženci velmi obdivovali germánskou
kulturu obecně (Van Oye hovořil mj. dánsky a – o něco
hůře – švédsky) a německou kulturu zejména.
Příkladem jim byli především němečtí romantici jako
Goethe, Schiller a Heine. Richard Wagner měl ve
Flandrech mnoho obdivovatelů. Po německém vítězství
nad Francií (1871) se tento obdiv ještě vystupňoval.
Ve francouzsko-německé válce (1870-1871) pracoval
jako dobrovolný lékař na francouzské frontě. Byl za to
vyznamenán jak francouzským státem, tak městem
Arras.
V Oostende byl prvním lékařem, který si dal na
jmenovku napsat dokter místo docteur. To muselo pro
francouzsky hovořící horní vrstvu znamenat menší
provokaci. Jako doktor pracoval pro stenský a
oostendský chudobinec a pro železnici Železná cesta.
Navíc jako lékař působil na Průmyslové škole.
Kromě toho si ještě našel čas na psaní a básnění. Roku
1874 mu vyšla první sbírka básní Šírání, která byla
zaslána i Gezellemu. To bylo podnětem k obnovení
korespondence, která na čtyři roky ustrnula. Gezelle
24
nebyl obdivovatelem Van Oyeho básní. Připadaly mu
nafouklé a řada veršů nebyla pro báseň relevantní.
Navíc mu přišly příliš nizozemské. V dopise z roku
1887 Van Oyemu, který se Gezelleho ptal na jeho názor
na zaslanou báseň, Guido mrzutě píše: „Ty nerýmované,
skandované, předlouhé řádky v úvodu jsou pro mne
nesnesitelné. Hejsa 1300 dva! mi připadá ještě horší.“
Zatímco se Gezelle jako přívrženec Vlámského hnutí a
jako konzervativní farář snažil zůstat v mezích
biskupských směrnic, byl Van Oye liberálnějšího
smýšlení, což tehdy bylo totéž, jako být podezírán ze
sympatizování s protestantismem. Nicméně od té doby
se vzájemné porozumění opět zlepšilo, možná i proto,
že Gezelle přestal Van Oyeho honit do kněžského
taláru. Roku 1876 se Eugeen oženil s Němkou Marií
Rumschöttelovou.
Za Gezelleho života publikoval Van Oye ještě jednu
sbírku: Jiskry a Paprsky (1886).
Než se vrátím k několika dopisům z jejich
korespondence, načrtnu ještě, jak to šlo s Van Oyem
dál.
V roce 1905 se stal členem velmi respektované Vlámské
akademie.
Během Velké války 1914-1918 zůstal jako jediný lékař
ve službě v Oostende. Jeho syn Raphaël padl jako
vojenský lékař ve Francii. I přesto byl Van Oye po válce
obviněn z aktivismu a skončil nakrátko ve vězení.
Napsal o tom Mé vězení (1923). Z aktivismu bylo
osočeno mnoho vlámských umělců a intelektuálů,
mnozí z nich uprchli do zahraničí. Asi nejznámější
z nich byl Paul van Ostayen.
Z čeho přesně Van Oyeho obviňovali? Cituji ze zprávy
v listu De Duinengalm z 18. června 1920:
V Oostende i jinde v Belgii od třináctého dubna 1917,
se zlým úmyslem napomáhal politice a plánům nepřátel;
účastnil se deformování zákonných institucí a zařízení
pro nepřítele, podlamoval věrnost občanů králi a státu.
[…]
Výslech obviněných. [Obviněni byli ještě čtyři další.
JW].
Van Oye Eugeen, lékař v Oostende, 80 let, nebyl
zadržen z důvodu stáří. Obviněný, ačkoli ho pan
předseda předem nabádal, aby se zdržel měření sil, je
chvílemi velmi výbojný, hlasem i gesty teatrální; pan
předseda ho musí opakovaně vracet do skutečnosti.
Van Oye nemá, co by řekl, než že má zcela čisté
svědomí, že nemá na svědomí zradu, vlastizradu, z nichž
je viněn. Celý svůj život usiloval o dobro, nikdy se
nepletl do politiky, na to byl plachý, žil jen a jen pro
vědu a umění. Byl znám jako vlámský vlastenec, tím byl
celý život. Od začátku, co se přistěhoval do Oostende, se
proti němu bouřili. Viní ho z toho, že se oženil
s Němkou.
Předseda: Ne.
Obviněný popírá, že kdy agitoval za Vlámskou vysokou
školu [s německou podporou byla roku 1916 univerzita
v Gentu ponizozemštěna, což bylo po válce opět
zrušeno. JW], ani pro ni nebyl. Nikdy nebyl součástí De
Clercqova kroužku, ani čestným předsedou Mladého
vlámského kongresu. Podepsal sice nechvalně proslulý
dopis Holanďanům (v němž se mimo jiné uvádí potřeba
velké Germánie), ale tento podpis na něm byl podvodně
vymámen Dr. Dumonem (odsouzeným pro vlastizradu
k smrti), který na něj nastražil past. Dr. Dumon nechtěl,
aby si dopis přečetl, Van Oye se domníval, že Dumon
jedná poctivě, nyní změnil názor. Obviněný sice byl
v Hotelu Osborn, ale žádný banket se tam nekonal,
pouze přednáška o umění přítele z předválečných let,
německého Dr. Wirtha. Na ni přišli i další Oostenďané.
Po přednášce ho Dr. Wirth představil místnímu veliteli,
kterého neznal, tento mu nabídl doutník a, ano, něco
popili. Obviněný byl jednou v Bruggách na pozvání
učitelů německých vysokých škol, kteří zakládali
umělecké sdružení a chtěli se s ním seznámit. Jelikož mu
komandatura odmítala vydat povolení a on chtěl
navštívit příbuzné žijící v Bruggách, využil příležitosti.
Na této schůzce byl Dr. Dumon, ne Dr. Wirth. To je
nehorázná lež, říká obviněný, že jsem poslal telegram
císaři (Zjevně kolovaly řeči o tom, že Van Oye zaslal
telegram německému císaři Wilhelmovi. JW). Co se týče
té balkónové záležitosti (Van Oye je obviňován, že 27.
ledna 1915 přivítal na balkóně městské knihovny
německý proslov a vyslovil několik proněmeckých slov),
je to fraška. Obviněný nemohl tato slova vyslovit – byla
by popřením celé jeho minulosti. Již 60 let se zasazuje
za Vlámské hnutí, jehož heslem je: „Ve Flandrech
vlámsky!“ a ne „Ve Flandrech německy!“. Kdyby
obviněný vyslovil slova, jež jsou mu kladena za vinu, tak
by asi 60 let hrál komedii! Na balkóně stáli ještě jiní
Oostenďané. Obviněný nic nevítal, nedělal vůbec nic.
List Frankfurter Zeitung uveřejnil verše obviněného. O
tom on nic nevěděl, a také s tím nemůže nic dělat, stejně
jako s útoky listů Soir, Carillon a dalších. Na agitačních
knížkách, které se rozdávaly, byly vytištěny jeho verše,
přesto obviněný tvrdí, v nich není vůbec nic proti Belgii.
Agitační knížka Proč? od Claudia Severuse byla vydána
mj. jménem Mladých Flander a jméno obviněného stojí
na prvním místě, avšak toto se stalo bez jeho vědomí a
bez jeho souhlasu.
25
Předseda: Je zvláštní, že vše se dělo bez vašeho vědomí
a souhlasu! Snad jste nepozbyl paměti?! A navíc jste
proti použití vašeho jména nikdy neprotestoval!
Obviněný: Ale u koho?
Předseda: Vy dobře víte!
Mr. Geuens, advokát obviněného, trvá na tom, že Van
Oyemu rozumí jen jediná osoba: Hugo Verriest.
Předseda: Bude vyslechnut jako svědek.
Verriest byl skutečně vyslechnut jako svědek. Van Oye
byl zproštěn viny. Verriest se za Van Oyeho přimluvil i
na Vlámské akademii, z níž byl jako člen vyloučen,
ovšem bezvýsledně. Jeho místo akademie nabídla
Cyrielovi Verschaevemu, který ho odmítl. Krátce před
druhou světovou válkou ho požádali znovu, ale
Verschaeve odmítl i tentokrát. Po válce byl Verschaeve
za kolaboraci v nepřítomnosti odsouzen k smrti.
Zproštění viny Van Oyemu příliš nepomohlo. Byl
zbaven všech svých funkcí. Do oken mu házeli kameny.
Nakonec se v roce 1923 přestěhoval do Gistelu.
13. června 1882 psal Van Oye Gezellemu o své dcerce
Else, která se narodila před několika dny: „Píši Vám
teď. Se smrtelným strachem v duši: děťátko je slabé,
slaboučké, sice zdravé, ale chybí mu hodně životní síly,
a já se bojím, že Bůh nám není milostiv, že je ztratíme.“
A o devět dní později: „Děťátko je zachráněno!“
prvorozené dítě, našeho Hermana, narozeného 22. ledna
1878, naši chloubu, naši naději, korunu mého mládí,
našeho krásného, hodného, dobrého chlapce si včera,
v půl osmé ráno v důsledku zánětu mozkových blan
vzal Pán k sobě. Ztratit takové dítě je těžké!
Roku 1895 přece jen Elsa zemřela, ve věku 13 let. O
tom se korespondence nedochovala.
To pro mne bylo důvodem navštívit starý hřbitov
v Oostende. Podle informací u vchodu tam leží
pohřbeno mnoho slavných lidí. Já nikoho z nich neznal,
což samozřejmě nic neznamená. V posledním románu
Charlotte Mutsaersové Kočí Podzim hraje tento hřbitov
klíčovou roli a je lyricky popisován. To je pochopitelně
fikce a navíc je hřbitov v románu pokryt silnou vrstvou
sněhu. Skutečnost je jiná. Je to bezútěšná, šedivá
hromada kamení bez jediného stromu, keře či květiny.
Ale Van Oyeho děťátka tu skutečně pohřbena jsou, ve
věčném hrobě ještě ke všemu.
O tom složil otec Van Oye „Na hřbitově, 8. ledna ‚84“
Hrob v dunách, jehož první strofa zní:
Bez hnutí věčně, věčně mlčky,
na úpatí tiché duny, ležíš a spíš
a sníš, dítě, v náručí smrti.
Navěky zticha! A kol tichého sna
toho, mlčící samoty, nehne se nic.
Jenže 13. července téhož roku píše: „Drahý pane
Gezelle, trest Boží tvrdě dopadá na naše hlavy. Naše
Jos Wuijts
Přeložila Veronika ter Harmsel Havlíková
Důležité zdroje:
H. Dekeyser. Huldeboek Dokter Eugeen van Oye. Gistel, 1970.
Briefwisseling Gezelle – Van Oye (Jubileum-editie). S.l., 1937.
Romain Vanlandschoot. Albrecht Rodenbach. Biografie. Tielt, 2002.
Romain Vanlandschoot. Kapelaan Verschaeve. Biografie. Tielt / Gent,
1998.
Věčný hrob Hermana a Elsy van Oyeových v Oostende
________________________________
26
„Venkovan ze Zundertu“ má ve svém rodišti vlastní muzeum:
Dům VINCENTA VAN GOGHA
NA CESTÁCH
Od okamžiku, kdy se v roce 2003 velkolepě oslavovalo 150. výročí narození Vincenta Van Gogha, se v
jeho rodišti – Zundertu v Západním Brabantu – čas nezastavil. Informace o Vincentu Van Goghovi jste
mohli už dřív zjistit v místní turistické informační kanceláři spojené s kavárnou, jež významu umělce
neodpovídaly, ale od 12. září 2008, kdy byl otevřen nový Dům Vincenta Van Gogha, se to zásadně
změnilo.
Dům, kde se Vincent narodil, byl zbourán už v roce
1903; na jeho místě stojí jiný dům. V mohutné budově
(na fotografii ten vlevo) je teď příjemná restaurace
„Auberge Van Gogh”, k níž přiléhá na zadní straně
hezká terasa s výhledem do bývalé farní zahrady.
Jediné, co zůstalo z Vincentových časů zachováno, je
studna za domem. Ve vedlejším domě je supermoderní
muzeum:
Dům Vincenta van Gogha.
listovat rodinným albem a prohlédnout si fotografie
Vincentových rodičů a sourozenců. K nim se pojí
patřičný komentář ve sluchátkách – například o
Vincentově komplikovaném vztahu k otci. V malé
místnosti se setkáte s celou rodinou. Mládí v Brabantu
znamenalo pro Vincenta důležitý základ jeho existence
a v dopisech se k němu později často vracel. V jednom
dopisu Theovi z roku 1889 píše: „Během nemoci mi
před očima vyvstávaly všechny místnosti našeho domu
v Zundertu, každá pěšinka, každá rostlina v zahradě,
okolí, pole, sousedi, hřbitov, naše zeleninová zahrada za
domem – dokonce stračí hnízdo ve vysokém akátu na
hřbitově”. V dalším dopisu matce z téhož roku píše o
sobě jako o venkovanu ze Zundertu: “Ačkoliv jsem
viděl města jako Paříž, Londýn a další velkoměsta,
budu pořád vypadat jako venkovan ze Zundertu, třeba
jako Toon nebo Piet Prins.”
Originály Van Goghových obrazů tady nenajdeme, na
ty se musíme zajet podívat do Amsterdamu nebo do
Hoge Veluwe. Pak nás tedy napadá otázka, čím může
být takové muzeum zajímavé? Nebojte se, díky moderní
technice a jejím možnostem je toho hodně. Nejen
reprodukce, ale mnoho jiných způsobů.
V další místnosti se na obrazovku promítají díla
umělců, jež inspirovaly Vincentovy obrazy. Obrazy a
portréty umělců splývají a plynou, je jich opravdu
hodně. Na stěnách kolem visí díla umělců ne úplně
nejproslulejších, například Marlene Dumasové a
Arnulfa Rainera.
V prvním patře je místnost věnovaná Vincentovu mládí;
návštěvník dostane audio-průvodce, který mu jako „sám
Vincent” vypráví příběh svého dětství v Zundertu –
Vincentův duch se pohybuje muzeem spolu s
návštěvníkem. Když se postavíte ke stolu, spustí
senzory projekci na plátně. Na monitoru si můžete
Kromě toho je v muzeu také sál určený na výstavy.
Tady byla vystavena díla sochaře Zadkina, který
vytvořil sochu bratrů Van Goghových stojící na náměstí
před kostelem v Zundertu. Teď tady právě probíhá
výstava děl vlámského umělce Rogera Raveela, který
má vlastní muzeum v Machelen aan de Leie.
27
Nezapomeňte si také prohlédnout krásně zpracované
webové stránky www.vangoghhuis.com, kde je spousta
fotografií a informací.
srpen 2009
[email protected]
Moje pozvání z roku 2002 k návštěvě rodného kraje
Vincenta Van Gogha stále platí! První čeští návštěvníci
už tady byli a já doufám, že další budou následovat!
Zájem o Van Gogha jistě ještě vzroste, až vyjde kniha
„Život a diagnóza Vincenta van Gogha” od
nizozemského psychiatra Erwina Van Meekerena
(nakladatelství Galén, překlad Petra Schürová) – pohled
na Vincentovo onemocnění očima současné psychiatrie.
Hanny Visser
Články Hanny Visser přeložila Petra Schürová
Co spojuje PRAHU s městem HUARAZ v Peru?
Huaraz leží ve výšce 3100 m v pohoří
Andy, přibližně 400 km na sever od
hlavního města Lima.
Odjela jsem do Huarazu, abych se zapojila do práce v
dobrovolnické organizaci finančně podporované
nizozemskou nadací „WeesKind” - na pomoc ve dvou
jídelnách.
Nejprve musí ale člověk absolvovat kurz španělštiny.
Jinak to nejde, ovládat španělštinu je nezbytné – dětem,
které přicházejí do jídelen, je třeba se věnovat a
provádět s nimi různé činnosti. Dobrovolníci, kteří
přicházejí na 4 měsíce, což je obvyklá doba, absolvují
kurz v délce 60 hodin. Já jsem mohla zůstat jen dva
měsíce, mám v Holandsku své povinnosti a práci,
kromě toho jsem se španělsky kdysi už učila, stačilo mi
tedy 30 hodin. Naše učitelka španělštiny je mladá žena
kolem třicítky, která své žáky ráda zavádí do světa
filozofie, na přednášky kurzu „Praktická životní
filozofie”, kam sama chodí. Přednášky byly velmi
zajímavě připravované, živě, nikdo nečte z papíru,
opravdu zaujmou. Témata se pohybovala od „Emoční
inteligence”,
„Filozofie
válečného
hrdiny”,
„Temperamenty” až po „Veselé příhody ze života
filozofů”. Všechny přednášky jsou zaměřené na
poznání sebe sama a vlastního vývoje.
Jméno budovy, kde se přednášky konaly, se mi zdálo
povědomé: „Nueva Acropolis”. Odkud to jméno znám?
Vždyť to je název mezinárodní kulturní organizace,
která má svou pobočku i v Praze! Hned jsem se cítila
spojená se svým bývalým bydlištěm – v Praze jsem
bydlela od roku 1990 do roku 2001.
PLZEŇ A BAŤA
Ke svému velkému
překvapení
jsem
v Huarazu viděla
hodně reklamy na
plzeňské
pivo.
Zaznamenala jsem
i Baťovy obchody.
PRAŽSKÉ
JEZULÁTKO
Huaraz znám už
přes 30 let, protože
jsem tady v roce
1977
strávila
měsíc, když jsem cestovala po Jižní Americe. Od té
doby si píšu s Blankou, peruánskou ženou v mém věku,
se kterou jsem se tehdy
seznámila. Z Prahy jsem jí
poslala
malou
sošku
Pražského jezulátka – jako
věřící katolička měla
velkou radost. Pražské
jezulátko je tady známé.
Proto mě nepřekvapilo,
když jsem uviděla kliniku
se jménem El Niño de
Praga!
Hanny Visser
28
NOVÉ PŘEKLADY A KNIHY y NIEUWE VERTALINGEN EN BOEKEN
• Harry Mulisch, De ontdekking van de hemel. Objevení nebe, Odeon, 2010, překlad Veronika ter
Harmsel Havlíková
• Jona Oberski, Kinderjaren. Dětská léta, Triton, 2009, překlad Jana Červenková
• Draaisma, Douwe, Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt. Proč život ubíhá rychleji,
když stárneme, 2009, Academia Praha, překlad Ruben Pellar.
• Winter, Leon de, Recht op terugkeer. Právo na návrat, 2010, Euromedia-Odeon, překlad Ruben
Pellar
• Geert Mak, In Europa. V Evropě, Barrister & Principal, 2011, překlad Petra Schürová
• Erwin van Meekeren, Leven en ziektegeschiedenis van Vincent van Gogh. Život a diagnóza
Vincenta van Gogha, Galén, 2009, překlad Petra Schürová
TISKOVINY a časopisy y PERS en tijdschriften: Podzim/ Herfst 2009
ONS ERFDEEL (Nummer 3)
http://www.onserfdeel.be/NL/info.asp
• Voorspoed in de Vlaamse film. Publiek, prijzen,
maar geen oevres.
Erik Martens
Alle cijfers wijzen erop dat de Vlaamse film zich anno
2009 in een periode van hoogconjunctuur bevindt.
Verschillende recente Vlaamse films oogstten lof en
prijzen op binnenen buitenlandse films. Toch moet
deze hausse genuanceerd worden. Ze is vooral een
verhaal van individuele films, terwijl je oeuvres nodig
hebt om de kwaliteit van de Vlaamse film blijvend te
garanderen.
• Hoe Nederlands is Piet Mondria(a)n?
Ludo Beheydt
Is het werk van Piet Mondriaan op enigerlei manier
“Nederlands” te noemen? Kun je aan wat hij afbeeldt
merken dat hij een typisch Nederlandse kunstenaar is? Is
zijn stijl een typisch Nederlandse stijl? Dat zijn de
vragen die in deze bijdrage beantwoord worden.
• De twijfelachtige lichtheid van het bestaan. Bij de
tachtigste verjaardag van Remco Campert.
Cyrille Offermans
Op 28 juli 2009 vierde de Nederlandse auteur Remco
Campert zijn tachtigste verjaardag. Naar aanleiding
daarvan karakteriseert Cyrille Offermans in deze
bijdrage Camperts volledige oeuvre
• Misschien ben ik wel te laate. De zwanenzang van
het dialect in Nederland.
Marc van Oostendorp
Regionale talen in Nederland worden door wetenschap
en overheid volop erkend. Er zijn bands die liedjes
maken in hun eigen dialect, er bestaat een Zeeuwstalige
Wikipedia op het internet. Toch duidt deze aandacht niet
op een renaissance van het dialect, meent Marc van
Oostendorp: het is net een teken dat het levende dialect
in Nederland aan het verdwijnen is. In de plaats daarvan
komt wel een standaardtaal met vele jasjes.
• Armoede in België en Nederland
Guy Tegenbos
België en Nederland zijn altijd ongeveer even rijk
geweest en hebben steeds een ongeveer even groot
aandeel van hun rijkdom aan sociale uitgaven besteed.
Toch heeft Nederland anno 2009 een stuk minder armen
dan België. Waaraan ligt dat? Die vraag onderzoekt Guy
Tegenbos in dit artikel.
AHOJ – VNTS
http://www.vnts.nl/
• Nr. 250, Augustus 2009
- Nieuws van de stedenbanden: AmersfoortLiberec
- Winton trein Praag-Londen via Hoek van
Holland
• Nr. 251, september 2009
- VNTS 25 jaar
ORDE VAN DEN PRINCE
http://www.ovdp.net/
• Nr. 28/4
- Schrijvers en dichters binnen de Orde
• Nr. 28/6
- Erasmus of Alva? De Nederlanden de 16de
eeuw
- Spreekt gij nog proper Nederlands?
Moet dat nu, al dat Engels?
Připravila / Bijgewerkt door Petra Schürová
29
EEN WOORD VOORAF
Geachte leden van NE-BE,
beste vrienden,
U krijgt dit keer een buitengewoon omvangrijk nummer in handen, omdat het om een jubileumnummer van
ons tijdschrift gaat. Ja, onze vereniging heeft inderdaad haar tienjarig bestaan gevierd!
Dat was alleen mogelijk dankzij het enthousiasme, de volharding en de onbaatzuchtigheid van verwante
zielen. NE-BE is een gerespecteerde partner geworden zowel voor de Ambassade van het Koninkrijk der
Nederlanden en de Vlaamse Vertegenwoordiging, als voor literaire festivals, universiteiten en buitenlandse
instellingen. Dat is vooral de verdienste van het elf leden tellende bestuur en het ledenbestand, dat maar
liefst honderd mensen telt.
Als bewijs hiervan noemen we niet alleen de oprichting en het gebruik van de bibliotheek met 1200
exemplaren juist in de ruimtes van de Nederlandse ambassade, maar ook een groot aantal diverse
activiteiten. U kunt in het retrospectief van de beste artikelen hierover lezen, van het moment van
oprichting van de vereniging tot op de dag van vandaag. We zullen u onze toekomstvisie presenteren en het
geheel met actuele bijdragen larderen.
Ons tijdschrift met vooral algemene bijdragen zal nu enkel als jaarboek verschijnen. Daarnaast hebben we
een niet minder omvangrijke, actuele website www.NE-BE.cz ontwikkeld. De techniek geeft ons de
mogelijkheid u snel te informeren over actuele gebeurtenissen, hetgeen ons nog slechts nostalgisch laat
terugdenken aan de tijd waarin de uitnodigingen nog met de hand geprint werden en in enveloppen gestopt
moesten worden.
Duim voor ons voor de toekomst en blijf ons goedgezind!
Wij wensen u veel winters leesplezier toe.
Eva Giese
Jaarboek NE-BE 2010
Beste vrienden, lezers van het tijdschrift NE-BE,
Volgend jaar willen we een verandering doorvoeren voor wat de uitgave van ons tijdschrift betreft. Gezien
het feit dat de functie ervan gedeeltelijk door onze nieuwe website vervangen wordt, waar u behalve nieuws
over geplande evenementen ook allerlei actuele artikelen aantreft, hebben we besloten om ons tijdschrift
om te zetten in een jaarboek. Zo’n NE-BE-jaarboek zal steeds in de herfst uitkomen en zal aan u in
elektronische vorm worden toegezonden. De inhoud ervan zal meer bestaan uit algemene bijdragen met een
literair, cultureel of maatschappelijk karakter, die betrekking hebben op de Nederlands-VlaamsTsjechische samenwerking. De sluitingsdatum voor het inzenden van artikelen voor het NE-BE-jaarboek is
30 juni. De hoeveelheid informatie zal niet minder zijn - het jaarboek vervangt qua omvang enkele
“gewone” nummers van het tijdschrift en zal in het vervolg ook in een nieuwe opmaak verschijnen. Nu al
kunt u uw bijdrage inleveren voor het jaarboek van 2010!
We verheugen ons op uw bijdragen, danken u voor uw steun en samenwerking.
Een goed en succesvol 2010 wordt u toegewenst door
Lenka Strnadová en de redactie van het tijdschrift NE-BE
30
Hoe is het eigenlijk begonnen?
… Een beetje nostalgie en prehistorie kan niet schaden
Hoe begon het eigenlijk? In het najaar van 1968 kwam aan de Letterenfaculteit van de
Karelsuniversiteit te Praag een groep van de eerste gewone studenten neerlandistiek
bijeen. Onze euforie over het feit dat wij waren aangenomen, werd enigermate door de
omstandigheid verstoord dat kort ervoor de troepen van Tataarse invallers als een storm
door de universiteit was geraasd. Toch hadden wij het gevoel dat geen zee ons te hoog
ging en namen we aan dat ze zeker niet lang in ons land zouden blijven. Maar nee, ze
bleven, héél lang.
Ten eerste kwamen we bijeen tijdens de colleges (wat
voor studenten niet erg typerend is) – vooral om onze
docenten, prof. Janota en docente Krijtová, te
beluisteren. Daarna kwamen we bijeen tijdens de eerste
vakantie, zomer 1969. Voor het eerst (en voor lange tijd
ook voor het laatst) waren we allemaal in de Lage
Landen. Onze ontmoeting vond plaats in Amsterdam op
het Rembrandtplein. De een kwam op de fiets uit
Hilversum, de andere liftend van zijn tante uit Putten,
iemand anders maakte weer een ommetje van zijn werk
in de enveloppenfabriek in Sloterdijk, en weer iemand
anders kwam van een vriend uit ´s-Hertogenbosch,
kortom – we waren er allemaal.
Zo is het gebleven. In tijden waarin onze mogelijke
werkgevers in lachen konden uitbarsten na het
antwoord op hun vraag waarin de sollicitant was
afgestudeerd, bleven wij toch elk jaar samenkomen.
Ook onze favoriete leraren kwamen, en onze geduldige
gastvrouw schreef op de taart in grote letters NL en B.
Zoals een landschap na een lange droogte slurpten we
het nieuws over de faculteit op: het Nederlands bestaat
nog!
Toen veranderde er iets. Er viel weinig meer te lachen.
Wel konden we eindelijk onze praktijkervaringen
uitwisselen. Aanvankelijk stijfjes, zoals een lichaam dat
na een lange ziekte weer in beweging gebracht moet
worden. Daarna (na twintig jaar) maakten we een reis
naar de Lage Landen, ditmaal tezamen.
Onze leraren brachten ons in contact met jongere
collega´s. Met de nieuwe leerkrachten erbij kwamen we
vaker samen, elke maand.
Maar dat was niet voldoende, ertussendoor werd er
flink gebeld, gefaxt en later ook ge-e-maild. Toen zei
op een winteravond een van de veelbelovende
neerlandici: “Als we nu eens een VERENIGING
oprichten, ook voor anderen?” Dit idee werd als iets
absoluut vanzelfsprekends aangenomen. Sinds dat
moment kwamen we elke week voor enkele uren bijeen
en bleven we permanent met elkaar in contact. Het
regende ideeën, die onmiddellijk werden uitgewerkt.
Vermoeidheid kende we niet. Er werden ook
familieleden, vrienden en kennissen ingeschakeld,
iedereen greep zijn taak. Met de naderende termijn van
de eerste vergadering namen de zenuwachtigheid en
vrees toe. Zou er wel iemand komen? Zou dat
überhaupt voor iemand interessant kunnen zijn? In
uiterste nood zouden we misschien nog die tante uit
Holešovice of die neef uit Smíchov kunnen uitnodigen
om de stoelen rond de tafel bezet te krijgen.
Hoe dat afliep weet u al.
Petra Schürová
Geschreven voor het eerste nummer
van het bulletin NE-BE, mei 1999
31
Terugblik op de afgelopen jaren…
-1999-
10 JAAR NE-BE
De engel van Amsterdam in Praag
Eigenlijk had hij veel eerder moeten komen. In ieder geval was het onze bedoeling om Geert Mak al ter
gelegenheid van de verschijning van de Tsjechische versie van Een kleine geschiedenis van Amsterdam
naar Praag te halen. Maar de “razende reporter”, zoals hij zonder spot genoemd wordt, was in die tijd
onbereikbaar. Later bleek dat hij dat niet alleen in mei was. Op zijn antwoordapparaat kondigde zijn stem
aan dat Geert Mak op reis ging en wel voor een lange tijd en dat we geen boodschappen moesten
achterlaten, maar in noodgevallen contact moesten opnemen met zijn uitgeverij. Dat deden we dus ook.
Het leidde echter tot niets, want meer dan dat hij op een lange reis was, op dat ogenblik waarschijnlijk
ergens in Rusland, kregen we niets te weten. Toentertijd wisten wij hier in Tsjechië nie, wat voor een reis
het was. En hoe lang duurt eigenlijk een lange reis? Waren we in Nederland geweest, dan hadden we
beter geweten. Want daar wist bijna iedereen dat de schrijver voor één jaar lang Nederland verliet, om
elke dag van het laatste jaar van dit millennium een verslag te schrijven uit verschillende plekken in de
wereld. Deze reportages verschenen dan op de voorpagina van NRC Handelsblad. Vanaf juni volgden we
zijn sporen en al eind juli sloegen we alarm: Mak nadert Tsjechië!!! Gelukkig duurde het nog ruim één
maand voordat hij met zijn Volkswagenbusje ons land binnenreed. We hebben geen seconde geaarzeld en
hem onmiddellijk voor onze culturele doeleinden “misbruikt”.
Zo kwam het dat op 1 september 1999 onze leden de kans kregen deze energieke man met stralende,
nieuwsgierige ogen en een kinderlijke glimlach te zien en te horen. Geert Mak ging in het café G+G uit
Een kleine geschiedenis van Amsterdam voorlezen en daarna konden we met hem over moderne
geschiedschrijving, zijn manier van schrijven en zijn nieuwe boeken discussiëren. Het werd een gezellige
avond en de ontmoeting is ook voor deze meest populaire non-fictieschrijver van Nederland niet helemaal
onvruchtbaar geweest.
Geert Mak heeft in zijn boeken altijd mensen heel belangrijk gevonden, levensverhalen, ondoordringbare
wegen van het noodlot, wereldgeschiedenis die over individu’s heen rolt als een stoomwals... en die heeft
hij in Praag kunnen vinden.
We hopen dat er weer gauw een van zijn boeken in het Tsjechisch verschijnt en dat we deze schrijver in
Praag kunnen weerzien.
(Veronika Havlíková)
NEDERLANDS-TSJECHISCH MUZIEKTHEATER 2000
Sinds bijna één jaar wordt een project Nederlands-Tsjechisch Muziektheater voorbereid, dat in het jaar 2000 plaats
zal vinden. De leden van NE-BE werden op 24 juni 1999 uitgenodigd, om de actuele resultaten van dit werk te leren
kennen – er vond een concert plaats in de romantische, gerestaureerde Wallensteintuin in Praag, georganiseerd
door de projectleider, meneer Menze de Graaf, en door het Nederlands Historisch Dans- en Theaterensemble. Deze
locatie is door de bronzen barokke beelden van Adriaan de Vries bekend. Als gasten hebben aan het concert enkele
Tsjechische senatoren, de Nederlandse ambassadeur Robert van Houtum en vertegenwoordigers van Nederlandse,
Belgische en Duitse kamers van koophandel en ambassades deelgenomen. Op deze avond kwamen wij in contact
met medewerkers van de Nederlandse Monumentenzorg die ook in Tsjechië actief zijn.
(Eva Giese)
32
-2000ARCIMBOLDO 2000 - Nederlands Dans Theater, 26 -28 mei, Praag
De goddelijke Arcimboldo in Praag
In het laatste weekend van mei werd Praag de plaats van handeling van een grote
gebeurtenis en een groot feest. Naar het hof van Rudolf II is Arcimboldo
teruggekeerd om met een machtige stroom van ideeën een originele vondsten de
Burcht en ook het hofplein voor de Burcht vreugde te bereiden, te vermaken en tot
nadenken te stemmen. Jiří Kyliáns Arcimboldo is jong en mooi, maar ook uitgelaten,
doorkneed, ervaren en ontwikkeld, slim en sluw: vanaf het eerste ogenblik vangt hij
de toeschouwer in zijn net en laat hem niet meer los. Reeds voor de voorstelling lokt
hij hem achter de coulissen tot in de meest verborgen hoekjes, waar bizarre figuren
zachtjes bewegend op hem wachten, figuren die zo weggelopen lijken uit
Arcimboldo’s schilderijen. Dan onder het toneel door, het toneel op en over de
bruggen – de cirkel sluit zich – de zaal in.
Pantomime en dans wisselen elkaar af, gaan voortdurend in elkaar over in een fantastisch tempo en voeren de
avond naar een indrukwekkende finale. In de slotscène staat het hele ensemble op het toneel. De danseressen in
rode robes en de dansers in rode rokken vormen een perfecte compositie van beweging en ruimte. De voorstelling
bereikt haar hoogtepunt, hier ontbreekt misschien alleen het vuurwerk nog, nee, het ontbreekt niet, daar is het... de
toeschouwer vergeet even te ademen... donker, alles is weg, aan de tafel zitten omroepers die voorlezen hoeveel
mensen vandaag weer in de oorlog in Tsjetsjenië gestorven zijn, een joodse moeder zingt haar lied. Je krijgt er
kippenvel van en je rilt... Daverend applaus, ovatie, tranen in de ogen.
Jiří Kyliáns concept van een verbinding van alle drie de groepen van het NDT schept een absolute harmonie op de
reis door de tijd. De choreografische vondsten van Kylián en zijn collega-choreografen zijn bewonderenswaardig;
de prestatie van het ensemble is een uitdaging aan de zwaartekracht en de tijd.
Bedankt en tot een volgende keer, Arcimboldo.
(Petra Schürová), 2000/2
DE WERELD VAN HET BOEK, 12 - 14 MEI 2000, PRAAG
In het weekend van 12 tot 14 mei vond in het Industriepaleis op het Praagse Jaarbeursterrein de boekenbeurs
“Wereld van het boek” plaats. Dit jaar was de officiële eregast van de boekenbeurs de Franstalige Belgische
gemeenschap Délégation Wallonie-Bruxelles. Er ontstond een plan om de naar onze mening meest ervaren kenner
van de cultuur in België en in het bijzonder van Brussel – namelijk Geert van Istendael – naar Praag te halen.
Maar drie weken voor het begin van de boekenbeurs werd duidelijk dat wij niet de enigen zijn die graag in het
gezelschap van de schrijver zouden willen verblijven, en dat degenen die verhalen over verstrooide intellectuelen
vertellen, soms gelijk hebben. We kregen namelijk te horen dat Geert van Istendael per ongeluk beloofd had aan
twee verschillende evenementen tegelijkertijd deel te nemen. Wij besloten vervolgens om niet een literair
programma met, maar een literair programma over Geert van Istendael te organiseren. We konden beschikken over
de Tsjechische vertaling van zijn boek Het Belgisch labyrint, waarin twee hoofdstukken over Brussel en Wallonië
stonden. En err werd snel een verhaal van zijn laatst verschenen boek Nieuwe uitbarstingen vertaald. De schrijver
zelf stuurde ons een gedicht van zijn nog ongepubliceerde bundel Politiek toe, die we als eersten op de boekenbeurs
mochten voorlezen. Dat het geheel uiteindelijk toch een succes is geworden, hebben we voornamelijk te danken aan
de twee professionele voorlezers, Rudolf Pellar en de DAMU-studente Lenka Hušková. Dankzij hun overweldigende
stemmen konden we op die warme zondag van de 14e mei samen met de toeschouwers de hete jaarbeurshal in
Praag verlaten om in een imaginair literair café in Brussel of in de donkere Ardenner bossen of in historische
Waalse steden te belanden.
(Jana Pellarová), 2000/2
Terugblik op de jaren 1999-2000 werd door Petra Schürová voorbereid.
33
De jaren onzes Heren 2001 en 2002
in het leven van NE-BE
Het is een sombere oktoberdag van 2009, buiten valt iets tussen regen en sneeuw, de stemming doet
denken aan Siberië – en het is niet alleen de stemming in de natuur. Je zou het liefst terug onder je
donsdeken willen kruipen en nooit meer opstaan. Maar ik zal niet in mijn bed maar in de
herinneringen onderduiken en de sterkste momenten van 2001 en 2002 uit het leven van NE-BE
naar boven halen.
-2001Het is moeilijk om in verband met dit jaar niet aan de gruwelijke aanval op de Twin Towers te New York te denken
en aan al die andere gruwelen, oorlogen, geweld en pijn, die uit deze gebeurtenis tot vandaag de dag voortvloeien.
Maar ik zal het toch proberen.
Voor NE-BE was dit jaar de gunstige gezindheid jegens ons kenmerkend van de kant van de Nederlandse
ambassade en haar eerste twee vertegenwoordigers: de Ambassadeur Robert J. van Houtum en zijn culturele attaché
Henk Heikamp.
Onze activiteiten speelden zich vooral af in de aangename ruimte van de boekenwinkel annex café U Knihomola in
de Mánes-straat in Praag 3. Meteen al in januari gaf Jaroslav Hutka hier zijn concert – hij is ons lid en een persoon
die zoveel over Nederland weet dat hij zelfs een CD met deze naam uitbracht: Nederland. Ook liederen van deze
CD klonken op deze avond.
Het filmfestival Febiofest maakte de liefhebbers van de Nederlandse kinematografie dit jaar bijzonder blij met
diverse Nederlandse films, maar waarschijnlijk de meest interessante film was deze keer de film van Erik de Bruyn
Wilde Mossels.
Dé gebeurtenis van het jaar waren ook twee zeer belangrijke jubilea: van mevrouw Olga Krijtová en van professor
Přemysl Janota. Zoals altijd hebben we die met onze geliefde nestors gevierd in U Knihomola. Op deze bijzondere
avond werd voor hen een projectie verzorgd over het werk van Vincent van Gogh en Johannes Vermeer. Er staan
nog tranen in mijn ogen als ik eraan terugdenk dat we inmiddels van professor Janota voor altijd afscheid moesten
nemen. We missen hem allemaal. Maar dan denk ik eraan hoe hij aan ons bijvoorbeeld het verhaal vertelde over de
bijzondere gelaatstrekken van sommige Amsterdamse dames, die hij als student in de tram bestudeerd had, en ik
moet weer lachen en ben dankbaar voor ieder moment met hem.
De culturele storm in U Knihomola ging verder: begin september stelde Šárka
Kohoutová de schrijfster Connie Palmen aan ons voor, in oktober kwam een
literaire avond gewijd aan Harry Mulisch en vooral aan de schitterende
vertaling van zijn roman De procedure, verzorgd door Veronika Havlíková.
Rudolf Pellar las met zijn fascinerende stem de Tsjechische versie voor, de
Nederlandse werd op een charmerende wijze voorgelezen door Anne-Marie
Matthijsse.
Intussen vond in de Vrtbovská zahrada op de Kleine Zijde een bijzondere
tentoonstelling plaats van marionetten en andere poppen van het Theatre
Tineola uit de werkplaats van mevrouw Bartoňová. In september konden we
hier ook een toneelstuk met deze poppen zien, geïnspireerd op het schilderij
van de Jeroen Bosch De Hooiwagen – weet u het nog?
Het bulletin verscheen nog vier keer per jaar. Naast andere aangrijpende
artikelen en berichten stond er in dit jaar bijvoorbeeld ook een uitgebreid
portret in van uitgeverij Eman.
34
-2002Als we verder zouden willen gaan met het noemen van allerlei catastrofes, dan was er ook dit jaar veel te bieden.
Ons land en ook onze hoofdstad werden getroffen door zware overstromingen, waarvan de gevolgen nog tot op
heden te voelen zijn.
Wij in NE-BE konden echter van de lente genieten, die in het teken stond van warme Arabische landen: Praag werd
bezocht door de Nederlandse schrijver van Marokkaanse afkomst Hafid Bouazza, die in het Lucerna-paleis onder
begeleiding van Joachim Dvořák, Tomáš Hanák en zijn vertaalster Veronika Havlíková zijn boek De voeten van
Abdullah presenteerde. Een buitengewoon hete aangelegenheid werd dat!
Maar ook de Tsjechische cultuur en literatuur werd in dit jaar aan Nederlands publiek voorgesteld: dat gebeurde
tijdens een festival in Almere. Laten we tenminste drie auteurs noemen: Ludvík Vaculík, Eda Kriseová en Miloš
Urban, uiteraard ook samen met hun vertalers.
Het jaar 2002 bracht ook wezenlijke veranderingen op de beide ambassades mee. Zijne Excellenties Robert J. van
Houtum en Bernard Pierre hebben van Praag en ook van ons afscheid genomen. Bernard Pierre zelfs op een
indrukwekkende wijze: met een rockconcert van zijn eigen band.
Gelukkig konden we vanuit de kant van de Vlaamse vertegenwoordiging op een blijvende steun van de heer van
Walter Moens rekenen. Dankzij zijn onophoudende activiteiten op het gebied van kunst en cultuur vond
bijvoorbeeld in november in het kader van het Praagse festival van het concertmelodrama een speciale Avond van
de Vlaamse cultuur plaats. De “star” van deze avond was zonder twijfel de uitstekende Vlaamse pianiste Els
Swinnen.
Ze had echter een zware concurrentie: Praag werd tegelijkertijd bezocht door Jiří Kylián en zijn NDT III, die zich
op het toneel van het Vinohradské divadlo presenteerden.
De leden van NE-BE kwamen nog steeds regelmatig in U Knihomola samen om daar naar verschillende lezingen te
luisteren. Eén daarvan was de voordracht van Ruben Pellar over het Schilderboek van Karel van Mander. Voor
Ruben was dit zeker ook een succesvol jaar, omdat er in de uitgeverij Mladá fronta een vertaling van Douwe
Draaisma Metaforenmachine van zijn hand verscheen.
En het leven ging verder, ook bij NE-BE. Ik heb hier alleen maar een paar splinters kunnen verzamelen van alle
gebeurtenissen van de afgelopen twee jaar. Hiermee wil ik me meteen bij iedereen verontschuldigen die ik niet
genoemd heb. Uiteindelijk kom ik weer terug bij Jaroslav Hutka. In het bulletin van 2001 heb ik namelijk de
volledige tekst van zijn lied “Hoog is het huis” gevonden. Bijna alle Tsjechen kennen het van buiten, maar ik las het
op die treurige dag in oktober als voor het eerst – een openbaring bijna. Kent u dat gevoel?
Mooi is de zee
Mooier zijn de luchten
Maar het allermooiste:
Lachende gezichten
(vertaling Gert Helmers)
Jaroslav Hutka en Jana Červenková, avond met NE-BE
Terugblik op de jaren 2001-2002 werd door Petra Jana Pellarová geschreven.
35
-2003In 2003 heeft het literaire maandblad Host een nummer aan enkele Nederlandse schrijfsters gewijd, zoals
Veronika ter Harmsel-Havlíková in ons tijdschrift 1/2003 informeert. Het ging onder andere om Tessa de
Loo en Hella S. Haasse (zie 4/2003), wier boeken we in de Tsjechische vertaling van Jana Pellarová en
Petra Schürová kunnen lezen.
Het tijdschrift NE-BE gaf in 2003 ruim plaats aan de beeldende kunst: in 2/2003 konden we over de lezing
van dr. Handlová van de Nationale Galerie over Johannes Vermeer lezen, en in het volgend nummer
maakten we dankzij Petra Schürová kennis met Pieter Breugel de Oude en waren we dus goed voorbereid
op de lezing van prof. Jos Wilmots uit Hasselt over het schilderij van Breugel Spreekwoorden.
Van de laatstgenoemde lezing hebben we in 4/2003 dankzij Zuzana Vittvarová het volgende kunnen lezen
(ze heeft in haar artikel “Als je een ezel naar school stuurt, verwacht dan geen paard terug” ook de meest
interessante spreekwoorden opgenomen – zie tijdschrift):
Zo hadden we in Praag professor Wilmots. Ik moet bekennen dat zijn
bezoek voor mij een ontdekking uit de wereld van sprookjes en wonderen
voor volwassenen was. (...) De stampvolle zaal aan het Senovážné-plein
luisterde met grote aandacht naar de vakkundige uitleg van de professor.
(...) Als een razende noteerde ik de spreekwoorden. Ik verheug me echter
op om de video-opnamet te lenen uit onze bibliotheek, zodat ik mijn
geheugen wat op kan frissen, want er waren er ontzettend veel.
Bovendien intrigeerde me de systematiek in de verdeling en de opvatting
van de spreekwoorden me bijzonder. We konden zo vergelijken hoe
belangrijk het milieu is bij de vorming van zowel materiële goederen als
geestelijke waarden. Water is voor Nederland veel belangrijker dan voor
ons. Maar domheid en gekte neemt op brutale wijze het recht op leven en
overleven in alle landen op gelijke wijze, net zoals jaloezie, luiheid,
schijnheiligheid en andere goede en slechte eigenschappen. (...)
Jos Wilmots
Eén jaar na de overstroming werd in 2003 het Archa Theater heropend, waarmee een ruimte weer in Praag
ter beschikking kwam waar de Tsjechische toeschouwer met de Vlaamse en Nederlandse moderne cultuur
kennis kon maken (aldus 3/2003): Vooral van het Vlaamse ministerie van cultuur ontving Divadlo Archa
grote financiële steun, evenals van het ministerie van cultuur van het Koninkrijk der Nederlanden en het
Prins Bernhard Cultuurfonds. (...)
Eén van de belangrijkste internationale gasten die in het kader van de opening van het Archa Theater
optraden, was het bekende Nederlandse theaterensemble Dogtroep (...), het Vlaamse Ultima Vez en het
Nederlands orkest De Volharding. In december presenteerde de Vlaamse acteur en regisseur Josse de
Pauw in Archa zijn one-man-show.
In 4/2003 heeft ons prof. Wilken Engelbrecht met genoegen meegedeeld dat de neerlandici in Olomouc
van de universiteit hun eigen gebouw hebben gekregen, dat ze een zelfstandige leerstoel neerlandistiek
opgericht hebben en dat ze ook een Centrum voor Taal en Cultuur van de Lage Landen “Erasmianum”
hebben geopend. Aan prof. dr. Jos Wilmots werd een eredoctoraat uitgereikt (zijn feestrede konden we
ook in 4/2003 lezen) en prof. dr. Marcel Janssens van de KU Leuven werd tot buitengewoon hoogleraar
van de Nederlandse letterkunde benoemd. De vertegenwoordigers van NE-BE mochten deze vieringen
niet missen.
Het zeer rijke winternummer dat met steun van de Nederlandse ambassade te Praag werd uitgegeven,
bevatte ook “Aanvullingen bij de publicatie Bibliografie van de vertalingen van het Nederlands naar het
Tsjechisch en Slowaaks vanaf 1890 tot 1993”, samengesteld door Olga Krijtová, Ruben Pellar en Petra
Schürová.
36
-2004In 2004 hebben wij het lustrum van de Vereniging NE-BE gevierd. Samen met dr. Handlová van de
Nationale Galerie te Praag hebben we een lezing georganiseerd met als thema “Nederlands en Vlaams
stilleven van de zeventiende eeuw” waarover Zuzana Vittvarová in 1/2004 heeft geschreven (zie ons
tijdschrift voor een overzicht van werken):
(...) Net zoals de overige beeldende kunsten kunnen stillevens ons veel vertellen over de maatschappij waarin ze
ontstaan zijn en over de mensen die ze bestelden. Het is bijvoorbeeld duidelijk dat het stilleven met vis het meest
populair was in Den Haag, waar de visserij een prominent vak was. Rijke burgers in Haarlem gaven de voorkeur
aan gedekte tafels en schilders van bloemen ontbraken er vrijwel, hoewel de adel hier bloeide. Utrecht was een stad
met een lange traditie met betrekking tot de stillevens met bloemen en in de universiteitsstad Leiden ontstond het
stilleven van het type vanitas. (...)
In samenwerking met het Erasmianum in Olomouc
verzorgden we een bezoek van de Nederlandse schrijfster
Margriet de Moor (Eerst grijs, dan wit, dan blauw;
Kreutzersonate). Lenka Strnadová schrijft in 3/2004:
In oktober werd Praag enkele dagen verblijd met het bezoek
van de Nederlandse schrijfster Margriet de Moor. De vrienden
van NE-BE hadden de mogelijkheid om persoonlijk met de
succesvolle auteur kennis te maken op 23 oktober in de juist
geopende literaire club Bistro Šípek in de Valentinská-straat.
Die herfstavond werd gekenmerkt door een werkelijk gezellige
sfeer, waaraan in grote mate bijgedragen werd door de
gespreksleider, de heer Petr Matoušek en de vertaalster
mevrouw Magda de Bruin-Hüblová, die we hierbij hartelijk danken. Het aandachtig luisterende publiek kon het niet
ontgaan dat Margriet zelf wel een van de figuren in haar boeken had kunnen zijn: ietwat etherisch, gevoelig,
luisterend, nadenkend, eigenzinnig... Behalve het bijzonder interessante gesprek las de auteur voor uit de
Kreutzersonate (het boek kon door geïnteresseerden ter plekke worden aangeschaft dankzij de welwillende
medewerking van uitgeverij Paseka), werd op vragen van nieuwsgierige lezers antwoord gegeven en werden boeken
gesigneerd. (...)
Margriet de Moor behoort tot de belangrijke schrijvers van de hedendaagse Nederlandse literatuur. (...) Bij ons zijn
vooralsnog twee werken van de auteur verschenen, beide in de vertaling van Magda de Bruin-Hüblová. Het eerste
boek waarmee De Moor bekendheid verwierf onder de Tsjechische lezers, was de melodramatische roman Eerst
grijs, dan wit, dan blauw (2000, Mladá fronta). De kern van het verhaal vormt de reis van de Tsjechische emigrante
Magda vanuit haar geboortestreek in Moravië, via Canada naar Nederland. In Canada leert ze haar echtgenoot, de
kunstenaar Robert kennen. (...) In 2003 verscheen bij ons de laatste roman van de Moor met de titel Kreutzersonate
(Paseka). Bij het ontstaan van deze moderne variatie op het thema “liefde en passie” heeft de auteur zich laten
inspireren door het gelijknamige strijkkwartet van Janáček. (...)
In 4/2004 zijn er ook zeer interessante artikelen van Peter C. A. Morée en Hanny Visser verschenen die op
de moord op Theo van Gogh reageerden. Niet minder boeiend was ook de verhandeling van Piet Schepens
over Jan van Eyck en zijn schilderij Madonna met kanselier Rolin (en ook over de contacten tussen
Brabant en Praag), die op zoek ging naar dit antwoord:
Stelt de stad op de achtergrond van Jan van Eycks Madonna met kanselier Rolin de stad Praag voor? Opvallend is
in elk geval de gelijkenis van de afgebeelde brug met de Karelsbrug. Mogelijk zien we links een deel van de Nieuwe
Stad met daarachter de wijngaarden van Vinohrady. En is de katedraal rechts van Jezus’ hoofd de SintVituskatedraal?
Voor alle duidelijkheid: we hebben niet te maken met een fotografische weergave van een stad. Het is grotendeels
een denkbare stad, maar een aantal elementen wijzen naar Praag. Indien de stad werkelijk verwijst naar Praag,
dan is de vraag: waarom? Kende van Eyck Praag dan? Is hij er geweest of bezat hij een afbeelding van de stad?
(...)
In 4/2004 is verder de vertaling van Ruben Pellar te lezen van een hoofdstuk over de gebroeders Van Eyck
uit het Schilderboek van Karel van Mander.
Terugblik op de jaren 2003-2004 werd door Andrea Bednářová voorbereid.
37
-2005Het jaar 2005 was buitengewoon vruchtbaar wat de cultuur betreft. Het seizoen werd gelijk in januari geopend met
het concert van de Vlaamse zanger Raymond van het Groenewoud, die het Praagse theater Archa barstensvol wist te
vullen en het publiek goed warm te krijgen. De Nederlandse liedjes werden simultaan in het Tsjechisch
geprojecteerd.
In februari volgde een rustiger evenement: de lezing van onze specialist op het gebied van kunstgeschiedenis, Piet
Schepens, op het thema Madonna met kanselier Rolin, een verhaal over Van Eycks schilderij. De lezing was zoals
altijd tweetalig en vond in de waardige ruimtes van de Associatie van tolken en vertalers op het Senovážné plein in
Praag plaats.
De lente bracht het filmfestival Febiofest met zich mee, waar de Nederlandse film altijd vertegenwoordigd is.
Ditmaal kwam met de film Shouf Shouf Habibi! ook de regisseur Albert ter Heerdt mee en voerde een levendige
discussie met het publiek.
In juni raasde de Vlaamse Storm, een muziekfestival, over de Zuid-Moravische kastelen, kerken, theaters en
synagogen heen.
Jan van Eyck trok onze aandacht nog voor een tweede keer dat jaar. Ditmaals gingen we naar Dresden voor een
daguitstap met bezichtiging van de tentoonstelling “Het
Geheim van Jan van Eyck” en een rondleiding door de stad.
Dal alles onder gefundeerde begeleiding van wederom Piet
Schepens.
De herfst behoort al traditioneel toe aan een bezoek van een
Nederlandse of Vlaamse schrijver. NE-BE heeft deze keer
Joost Zwagerman uitgenodigd, die in de tegenwoordig
helaas opgeheven bistro-club van Bořek Šípek optrad en
zijn juist in de Tsjechische vertaling verschenen roman Zes
sterren introduceerde. Zijn tournee leidde hem vervolgens
naar Brno en Olomouc. Zijn bezoek kreeg grote aandacht
van literatuurliefhebbers én media.
Voor december stond een lezing over Hugo Claus op het rooster. De Vlaamse hoogleraar van de Antwerpse
universiteit, die de lezing had moeten houden, moest helaas op het laatste moment afzeggen. Zijn taak werd met
veel bravoure door Olga Krijtová overgenomen, de vertaalster van Claus, die het thema van die avond uitbreidde tot
de hele Vlaamse poëzie, waarvan ze de geschiedenis voor de enthousiaste toehoorders schetste. Een mooi punt
achter dit succesvolle jaar.
-20062006 hebben we geopend met de februarilezing van Piet Schepens: “De Bouw van Kathedralen”, die veel aandacht
trok en weer tweetalig plaatsvond in de zaal van de Tolkenassociatie.
In maart was op het Febiofest de Nederlandse (kinder)film Polleke te zien, die een reflectie gaf op de multiculturele
samenleving door de ogen van een eigenwijs en sympathiek meisje.
Tijdens de Europese Filmdagen werd voor ons kort daarop de film Simon gepresenteerd. Eddy Terstall, een ster van
de huidige Nederlandse film, was in Tsjechië al bekend uit vorige festivaljaren. Mede daardoor was de voorstelling
helemaal uitverkocht.
In juni gingen we naar Kuks, in de sporen van graaf Špork en vooral naar de werken van de beeldhouwer Matyáš
Braun. Het daguitstapje met de bus stond onder de vakkundige leiding van Piet Schepens. De uitleg was zowel in
het Nederlands als in het Tsjechisch en verschafte de deelnemers een hele reeks van nieuwe, interessante
38
wetenswaardigheden. Naast de educatieve kant betekende deze zonnige dag vooral gezelligheid en vriendelijke
sfeer.
In oktober mochten we met veel plezier Arthur Japin in Praag, Brno en Olomouc welkom heten. De Nederlandse
auteur van succesvolle romans heeft het publiek in alle drie steden volledig betoverd. Uit de roman Een schitterend
gebrek stond hij niet voor te lezen, maar voor te dragen. De discussie met de schrijver was deze keer naar de bar
Mooie Verliezen verplaatst, die sindsdien ons vast toneel voor literaire activiteiten en algemene vergaderingen is
geworden.
Het novemberfestival Mezzanines besloot het bonte cultuuraanbod, waarbij NE-BE deelnam aan het programma
over Jacob de Haan, dat des te merkwaardiger was, omdat zijn roman Pijpelijntjes uit 1904, wellicht de eerste
homo-erotische roman in Nederland, behalve in het Tsjechisch in geen andere taal vertaald is.
Terugblik op de jaren 2005-2006 werd door Veronika ter Harmsel Havlíková geschreven.
-2007Het jaar 2007 is geen ver verleden en daarom gaat het herinneren van wat er toen gebeurde, gemakkelijker. In het
voorjaar vond er de ontmoeting in het Troja-kasteel plaats met de naam “Hemel boven Troja” en in de herfst de
lezing van professor Wilmots. Dit evenement wordt in de volgende bijdrage beschreven:
Er is nog steeds leven in de brouwerij
Op woensdag 19 september 2007 waren de leden van NE-BE uitgenodigd om te luisteren naar een voordracht van
de Belgische hoogleraar Jos Wilmots over het Belgisch bierlandschap. Voor een Nederlander als ik, die al sinds
lange jaren zeer frequent in Praag komt en ook nog eens graag bier drinkt (wat overigens goed te combineren valt),
is dat een uitgelezen gelegenheid om eens wat meer te weten te komen over het
bijzondere van ‘bier’.
Maar bij de afweging of je een dergelijke voordracht ook daadwerkelijk bij zult
wonen, spelen natuurlijk altijd een paar overwegingen mee. Bijvoorbeeld: is
een theoretisch verhaal over bier een zinvolle en waardige vervanging van een
avondje zelf bier drinken? Waardeer je een goed glas bier beter naarmate je
iets meer van de biergeschiedenis weet en – vooral – smaakt een glas bier beter
als je ook de etymologische herkomst van het woord ‘bier’ kent. Dit soort
vragen leverde mij dan ook een levensgroot keuzeprobleem op, maar de organisatoren hadden dit probleem voor
mij opgelost door niet alleen een spreker in te huren voor de theorie over bier, maar gelukkig ook door een
gulschenkende tap klaar te zetten om de bier-theoretische kennis direct na de les in de praktijk te kunnen brengen.
Uit het artikel hierover van A. van Unnik, (Tijdschrift NE-BE, 2007/3)
De avond met Kristien Hemmerechts, die in het kader van de Praagse Perspectieven plaatsvond, kan ik in geen
geval weglaten. De volgende bijdrage is van Jana Pellarová, die een gesprek met de schrijfster had en die avond
tolkte.
Ontmoeting met Kristien Hemmerechts
Voor aanvang van het optreden hadden we anderhalf uur om samen met de Vlaamse vertegenwoordiger, de heer
Walter Moens, in de foyer van het Disk-Theater in de Karlova-straat kort te bespreken waar het podiumgesprek
over zou moeten gaan. Het was een zeer aangenaam gesprek en ik moest daarbij aan al die kant-en-klare meningen
denken die ik ooit in samenhang met haar gehoord had.
39
Numero een: zij is links. Jawel, Kristien Hemmerechts geeft blijkbaar voorkeur aan een maatschappij, waar ook de
wat minder rijke, minder mooie, minder jonge, minder assertieve of minder blanke mensen een kans krijgen, wat
waarschijnlijk nu, in het huidige, door zelfzuchtig nationalisme bewogen Vlaanderen niet echt gewaardeerd wordt.
Numero twee: zij is een feministe. Jawel, Kristien
Hemmerechts heeft zich altijd moeten weren in de
concurrentie met vele mannen. Zij is sterk geïnteresseerd
in het lot van de vrouw en pleit ook op dit gebied voor
wederzijds respect en gelijkheid onder mensen.
Numero drie: zij is een exhibitioniste. Jawel, aan
Kristien Hemmerechts zie je duidelijk, dat ze graag
optreedt, dat zij haar meningen graag met de anderen
deelt. Dat geeft ze ook zelf toe.
Maar genoeg van die vooroordelen! Wat mij betreft is
Kristien Hemmerechts een pittige dame met lef, die dingen durft te zeggen en schrijven en doen waar andere alleen
maar over dromen.
Uit het artikel van J. Pellarová, (Tijdschrift NE-BE, 2007/3)
-2008Het jaar 2008 was heel rijk aan evenementen. Ik neem het daarom in telegramstijl door: in de winter brainstorming
en de lezing van Jacobus Roos “Interculturele verschillen”, in het voorjaar de excursie, die in de volgende bijdrage
wordt beschreven:
Het NE-BE-uitje naar Kladruby, Manětín en Plasy
En toen was het weer zover. Op een ochtend die redelijk koud begon, maar hogere temperaturen beloofde, haastte
ik me naar de trein van 5 uur 51 uit mijn woonplaats Libcice, om op tijd bij de bus te zijn, die vol zou lopen met NEBE-leden, hun familie en hun vrienden.
Ietsje later vertrok de bus richting het westen. De reis ging voorspoedig en werd natuurlijk vanaf het begin begeleid
door allerlei handige info (door Piet Schepens en Ruben Pellar), over de architect Santini, zijn vader, moeder, opa
enz. Ik vind het altijd opvallend hoeveel fouten er in de geschiedenisboeken blijken te staan, om over wat er in
kranten en tijdschriften geschreven wordt, helemaal maar te zwijgen,want daar klopt vaak niets van. Want als die
arme Santini eigenlijk niet eens Santini blijkt te heten, waar blijf je dan!
Uit het artikel van S. Alderliesten, (Tijdschrift NE-BE, 2008/2)
In het najaar organiseerde NE-BE de
eerste Kinderdag en doopte het boek Mijn
Nederland van G. van Istendael. Aan het
einde van het jaar ondernam NE-BE nog
een reisje naar Wenen i.v.m. de
tentoonstelling van V. van Gogh.
De kinderdag van NE-BE
Het ongelooflijke is waar geworden! Op
de D-dag, 5 oktober, waaide het af en toe
op z’n Nederlands, maar de lucht was
helder. Precies het weer voor een
gezellige wandeling door een park. De
activiteit vond plaats in Havlíčkovy sady
40
oftewel Gröbovka. Deze locatie was voor wie er nog nooit geweest was, een aangename verrassing. Het
adembenemende uitzicht vanuit het wijngaardpaviljoen was niet te overtreffen. Het paviljoen was tevens het
eindpunt van het spel en een handige plek om Nederlandse lekkernijen uit te delen. Het begin van een soort
natuurwandeling was in de buurt van de Gröbe-villa.
Uit het artikel van S. Alderliesten, (Tijdschrift NE-BE, 2008/3)
Mijn Geert van Istendael
“Bij schrijven is het zoals in een huwelijk – eindelijk besef ik dat ik mijn
geliefde niet zo goed ken als ik dacht,” licht hij toe voor wat voor
verrassingen hij kwam te staan om de opdracht van zijn uitgever te
vervullen. Het Nederland van Geert van Istendael is weliswaar een
Nederland vol tulpen, klompen en jenever, zoals het cliché luidt, maar
ook een heel ander Nederland. “Ik dacht altijd dat Nederland een van de
doorzichtigste landen van Europa was, en nu ontdekte ik dat het het
meest exotische land van de EU was. Het eigenaardigste land zelfs... Nu
verandert Nederland zienderogen. Voor de eerste keer heb ik
Nederlanders ontmoet die niet zelfverzekerd waren, ze maakten zich
zorgen over de toestand van hun land, iets wat ik altijd als iets typisch Belgisch beschouwde.”
Uit het artikel van R. Smejkalová, (Tijdschrift NE-BE, 2008/3)
Terugblik op de jaren 2007-2008 werd door Jana Červenková voorbereid.
Bibliotheek van NE-BE
De bibliotheek van NE-BE bestaat dus reeds tien jaar en reeds enkele jaren zetelt zij dank zij de
vriendelijkheid van de Nederlandse ambassade in de Nederlandse ambassade. De bibliotheek is twee
keer per maand toegankelijk. De leden van NE-BE kunnen hier uit ongeveer 1100 boeken en
tijdschriften kiezen.
De boeken zijn verdeeld naar vakgebied, er zijn hier letterkunde, taalkunde, aardrijkskunde, geschiedenis,
leerboeken, maar ook geluidsbandjes en films. Ongeveer één duizend boeken is gecatalogiseerd. Het fonds wordt
aangevuld met aankopen, maar vooral door geschenken. Voor deze geschenken zijn we vele mensen en instellingen
dankbaar, onder andere onze leden, de Nederlandse ambassade, de Vlaamse vertegenwoordiging, onze leden Frank
Zwaan, Geert Andeweg, de Heer Miroslav Černý uit België, mevrouw Emmy Máčelová uit den Haag en anderen.
De nadelen van de bibliotheek zijn: een kleine opslagcapaciteit, beperkte openingsuren, gebrek aan financiële
middelen. De bibliotheek wordt door weinig lezers bezocht, het aantal mensen dat boeken leent, is echt klein.
Toch denk ik dat de bibliotheek voor NE-BE, en niet alleen voor NE-BE een belangrijke functie heeft. Naast de
bibliotheken van de universiteiten in Praag, Olomouc en Praag is dit een andere bibliotheek, die gericht is op
neerlandistiek, specifiek op Nederlandse cultuur. Het is de enige bibliotheek van dit soort die ook, met al haar
beperkingen, het publiek dient.
Behalve het feit dat het een bibliotheek in gewone zin is, dat wil zeggen een boekenmagazijn, leeszaal(tje) en
uitleenplaats, vervult zij – of zou kunnen vervullen – dankzij de kwalificatie van haar bibliothecarissen, nog de
volgende functies: die van instelling die informatie op het gebied van de neerlandistiek verstrekt, bijvoorbeeld door
het uitvoeren van zoekopdrachten. Wij zijn bijvoorbeeld in staat om de toegankelijkheid van een zekere publicatie
met betrekking tot de Lage Landen in Tsjechië vast te stellen, een zoekopdracht met een gegeven onderwerp uit te
voeren, bijvoorbeeld in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, een kopie van een werk in onze bibliotheek te
maken (in de bibliotheek bevindt zich sinds kort een scanner), een werk in het Nederlands in elektronische vorm te
vinden en toe te sturen, als dat bestaat als tekst- of geluidsboek (bijvoorbeeld in de databanken dbnl, Gutenberg,
librivox, free audiobooks).
41
Het nut van de bibliotheek of beter informatiewerkplaats in het kader van NE-BE zie ik juist in het aanvullen van de
gewone klassieke bibliotheekfunctie door de mogelijkheden van het internet en de elektronische informatica.
Dankzij internet kunnen wij bijvoorbeeld niet alleen van alle openbare bibliotheken in elke stad in Nederland en
België gebruik maken, bijvoorbeeld de Koninklijke Bibliotheek in den Haag (www.kb.nl), de Koninklijke
Bibliotheek van België (www.kbr.be), de Tsjechische Nationale Bibliotheek (www.nkp.cz.), maar ook bibliotheken
over de hele wereld, bijv. de Amerikaanse Library of Congress (www.loc.gov), Deutsche Nationalbibliothek
(www.d-nb.de), Bibliothèque Nationale Francaise (www.bnf.fr), of Russische bibliotheken Библиотеки России.
Portal. (http://www.libs.ru), of misschien de Openbare Bibliotheek op Curaçao (www.curacaopubliclibrary.an).
Andere verwijzingen, die misschien voor de leden van NE-BE interessant kunnen zijn:
The European Library (TEL, De Europese Bibliotheek) is een dienst van de Conference of European National
Librarians (CENL). Het geeft gratis toegang tot de digitale collecties en catalogi van 47 Europese nationale
bibliotheken.Op dit moment maken 23 landen deel uit van dit bibliotheeknetwerk. Aan het einde van dit jaar komen
er nog 9 bij. Vanaf dat moment geeft The European Library toegang tot alle nationale bibliotheken van de Europese
Unie, plus een aantal van de EFTA.Alleen landen die lid zijn van de Raad van Europa komen in aanmerking voor
lidmaatschap van CENL, en TEL.Naar verwachting zal The European Library uitgroeien tot de European Digital
Library (EDL). Dit is een vlaggenschipproject van de Europese Commissie dat erop is gericht om gratis toegang te
geven tot niet alleen de (digitale) bronnen van nationale bibliotheken, maar ook tot archieven, musea en andere
culturele instellingen.Sinds kort is het ook mogelijk om een kleine variant van de zoekmachine te plaatsen op
andere websites, de zogeheten 'mini library'. De staf van de The European Library is gehuisvest in de Koninklijke
Bibliotheek te Den Haag.
(Voor meer informatie over The European Library zie bijvoorbeeld in de Wikipedia (www.wikipedia.org) in de
Tsjechische, Engelse of Nederlandse versie ervan, of natuurlijk direct onder www.theeuropeanlibrary.org.
WorldCat is de grootste bibliografische databank ter wereld. Meer dan 71 000 bibliotheken uit meer dan 90 landen
werken samen aan één gemeenschappelijke online catalogus. OCLC WorldCat werd opgericht in 1971 en bevat in
november 2007 ongeveer 90 miljoen verschillende records die verwijzen naar ongeveer 1,2 miljard fysieke en
digitale objecten in meer dan 360 talen.
Index Translationum
De Index Translationum (International Bibliography of Translations) bevat bibliografische gegevens van vertaalde
boeken in alle vakgebieden. De boeken zijn vertaald en uitgegeven in lidstaten van de UNESCO sinds 1979.
Hier wat uitgebreide informatie in het Engels:
“The Index Translationum is UNESCO's database of book translations. Books have been translated for thousands of
years, with no central record of the fact. The League of Nations established a record of translations in 1932. In
1946, the United Nations superseded the League and UNESCO was assigned the Index. In 1979, the records were
computerized. Since the Index counts translations of individual books, authors with many books with few
translations can rank higher than authors with a few books with more translations. So, for example, while the Bible
is the single most translated book in the world, it does not rank in the top ten of the index. The Index counts the
Walt Disney Company, employing many writers, as a single writer. Authors with similar names are sometimes
included as one entry, for example, the ranking for “Hergé” applies not only to the author of Tintin (Hergé), but also
to B.R. Hergehahn, Elisabeth Herget, and Douglas Hergert. Hence, the top authors, as the Index presents them, are
from a database query whose results require interpretation.”
Als het laatste zou ik graag hartelijk alle instellingen en individuen dank willen zeggen die de bibliotheek op een of
andere manier hebben geholpen en/of nog steeds helpen, vooral mijn collega’s Andrea Bednářová, Petra Panušová
en last but not least Koos Roos.
Ruben Pellar
Geraadpleegde literatuur:
www.wikipedia.org
Košťálová, Karolína: Portály. Volně dostupné databáze a portály. Bulletin SKIP, 3, 2009 (na stránkách
http://skip.nkp.cz/Bulletin/Bulletin.htm )
42
Toekomst: HOE NU VERDER EN WAAR NAARTOE?
WAAROM EN VOOR WIE?
Deze principiële kwesties doken logisch ook in ons
geval op en gaven al anderhalf jaar geleden
aanleiding tot een zgn. brainstorming. Toen
kwamen de meesten van het bestuur, samen met
enkelen van onze leden, bijeen om een hele dag
durende, intensieve en professioneel gevoerde
discussie over de toekomstige richting van NE-BE
te hebben. Hieruit bleek dat het merendeel van de
aanwezigen tevreden was met de manier hoe onze
vereniging zich ontwikkelde en dat ze deze trend
graag zou willen voortzetten. Hieraan moeten we
ons houden.
We zijn ons ervan bewust hoe belangrijk het is hoe
NE-BE zich naar buiten presenteert. We hebben
onze website gemoderniseerd. Ook de verbetering
van de lay-out van ons bulletin, ontworpen en
gerealiseerd door Lenka Strnadová, stellen we op
prijs. Dankzij onze bibliothecarissen, Ruben Pellar
en zijn hulp Petra Panušová, wordt aan de
voltooiing van de nieuwe catalogus gewerkt, die nu
al beschikbaar is via onze website. We zijn
dankbaar voor het initiatief van Mirek Pavel om de
vereniging nog verder open te stellen voor
jongeren door middel van ontmoetingen in een
passende omgeving.
Ook in de toekomst zouden we graag de
samenwerking voortzetten met verschillende
instellingen bij de organisatie van talrijke (niet
alleen) culturele evenementen. We streven ernaar
projectgerichte subsidies te ontvangen om niet
alleen van de ledenbijdragen afhankelijk te hoeven
zijn. Deze bijdrage is al enkele jaren niet verhoogd.
We
zullen
verder
lezingen,
uitstapjes,
ontmoetingen met de auteurs en andere activiteiten
organiseren.
We hopen dat u met de werking van NE-BE ook in
de toekomst tevreden zult zijn. We zullen daar met
ons allen samen oprecht naar streven.
Eva Giese, Andrea Bednářová
Hugo Claus: ENVOI
Mijn verzen staan nog wat te gapen.
Ik word dit nooit gewoon. Zij hebben hier lang
genoeg gewoond.
Genoeg. Ik stuur ze 't huis uit. ik wil niet wachten
tot hun tenen koud zijn.
Ongehinderd door hun onhelder misbaar
wil ik het gegons van de zon horen
of dat van mijn hart, die verraderlijke spons die verhardt.
POEZIE
Mijn verzen neuken niet klassiek,
zij brabbelen ordinair of brallen al te nobel.
In de winter springen hun lippen,
in de lente liggen zij plat bij de eerste warmte,
zij verzieken mijn zomer
en in de herfst ruiken zij naar vrouwen.
Genoeg. Nog twaalf regels lang op dit blad
hou ik ze de hand boven het hoofd
en dan krijgen zij een schop in hun gat.
Ga elders drammen, rijmen van een cent,
elders beven voor twaalf lezers
en een snurkende recensent.
Ga nu, verzen, op jullie lichte voeten,
jullie hebben niet hard getrapt op de oude aarde
waar de graven lachen als zij hun gasten zien,
het ene lijk gestapeld op het andere.
Ga nu en wankel naar haar
die ik niet ken.
43
Ilja Leonard Pfeiffer: HET IDEALE GEDICHT
in een niet nader aangeduid seizoen
schreef ik in de ik-vorm een tijdloos
en meerduidig gedicht over het raadsel
van het bestaan dat met weemoed en humor
tot nadenken stemde en ontroerde
het had geen strakke vorm er kwamen zeekoeien in voor
en berekeningen van salonbèta’s die wel klopten
maar niet van toepassing waren en woorden zoals houtekiet
waarop je niet kunt rijmen alsmede koenraads kleefpastei
en zeezoutwit dat altijd blauwer opdroogt dan je dacht
en iemand die zei hebben jullie dat nou ook
maar niemand had dat ook het was een ideaal gedicht
en maar want toen ik jou toen ik jou zag zitten
leunen en liggen in jouw weergaloze jij-vorm
met het pronte volrijm van jouw deinend distichon
op het dwingend strakke metrum van jouw maten
in fracties van seconden volmaakt expliciet
en eenduidig uitgelicht tot in de volta die een valkuil was van tranen in jouw golvende klinkdicht
tussen jouw octaaf omarmend uit graniet gehouwen
en terzinen die dansten als zinnen voor mijn ogen
toen brak lente los van zingen en om nooit meer
na te denken en vloog elke vogel op tot in zijn lied
klopten alle vergelijkingen met jou als onbekende
rijmde mijn bestaan op het raadsel van jouw lijf
lijm van mijn lippen sap van mijn blauwende weemoed
zee van mijn zweefduik zout van mijn loeiende wonden
want zo was jij om nooit meer om te slaan
ik heb je gezoend gelikt gezoend en uitgeknipt
en opgeprikt waar ik jou dag en nacht kan lezen
jij o mijn pure vorm mijn ideaal gedicht
Uit: Dolores. Elegieën (2002).
________________________________
44
KRONIEK: PŘEMYSL JANOTA IN MEMORIAM
De vooraanstaande Tsjechische foneticus en
taalkundige Přemysl Janota, hoogleraar aan de
Letterenfaculteit van de Karelsuniversiteit, en
internationaal erkend specialist in zijn vakgebied
en een unieke persoonlijkheid, is na een korte,
ernstige ziekte op 24 september 2008 overleden.
Het bericht van zijn heengaan heeft zijn binnenen buitenlandse vakgenoten getroffen en eenieder
diep bedroefd die het geluk had om door Přemysl
Janota te worden onderwezen of met hem te
mogen samenwerken aan wetenschappelijk
onderzoek of een praktische taak.
Přemysl Janota
Přemysl Janota werd geboren in Praag op 10 mei 1926. In Praag bezocht hij ook de middelbare school en in 1946
begon hij hier zijn studie aan de Letterenfaculteit van de Karelsuniversiteit. Hij studeerde vijf vakken: fonetiek,
algemene taalwetenschap, filosofie, Nederlands en Engels. Hij voltooide zijn studie in 1950 met een doctoraat in de
fonetiek, algemene taalwetenschap en filosofie. Een deel van zijn studie bracht hij door aan de Universiteit van
Amsterdam, waar hij zich bezighield met fonetiek en Nederlands onder leiding van de wereldberoemde fonetica
professor Louise Kaiser (1891-1973). Uit deze tijd dateert ook zijn eerste studie over kwantiteit. De belangstelling
voor het Nederlands en de vriendschap jegens dit land zouden een vast onderdeel van zijn leven blijven.
Na de beëindiging van zijn studie in 1950 werkte Přemysl Janota eerst bij het Praags Logopedisch Instituut bij
professor Jiří Sovák, en al heel snel werd hij hoofd van het Audiologisch Laboratorium. Tegelijkertijd breidde hij
zijn kwalificaties uit met een studie logopedie aan de Pedagogische Faculteit van de Karelsuniversiteit, die hij in
1955 voltooide. In 1957 keerde hij terug naar de Letterenfaculteit van de Karelsuniversiteit. Hij accepteerde een
aanbod van professor Bohuslav Hála en begon als onderzoeksassistent aan het Fonetisch Instituut. Daar is hij
sindsdien gebleven ondanks alle organisatorische veranderingen die hier zouden plaatsvinden. Vorig jaar – in dit
schooljaar – had hij er honderd universitaire semesters gewerkt...
Vanzelfsprekend werden de wetenschappelijke activiteiten van Přemysl Janota gekenmerkt door de situatie zoals
die was gedurende het grootste deel van zijn werkzame leven. In 1964 werd hij docent aan de Karelsuniversiteit.
Tot professor kon hij pas benoemd worden na de verandering van het politieke klimaat, in 1990, en hij was een van
de eerste pedagogen aan de Letterenfaculteit die op deze manier gerehabiliteerd werden. Met enthousiasme en met
volledige inzet hielp hij toen mee het studievak en de vakgroep te vernieuwen. Einde 1995 werd hem de eretitel
professor emeritus verleend. Ook daarna nam hij nog op actieve manier deel aan het wetenschappelijke en
pedagogische werk van het instituut. De laatste wetenschappelijke tekst van zijn hand dateert nog uit juli 2008.
Tijdens zijn leven werd Přemysl Janota enkele keren verzocht om de leiding van een buitenlandse fonetische
vakgroep (in Amsterdam, Hamburg, Nijmegen) op zich te nemen, maar nooit kreeg hij toestemming van de
overheid en hij wilde zijn land niet illegaal verlaten. Wij zullen nooit meer te weten komen of het hem misschien
speet dat hij geen gebruik heeft kunnen maken van de mogelijkheden die hem geboden waren: zoiets liet hij niet
blijken, zelfs niet toen er steeds minder mogelijkheden kwamen om op een behoorlijk niveau te werken. Voor de
Tsjechische fonetiek was het echter een groot geluk dat hij niet vertrok.
De vakspecialistische activiteiten van Přemysl Janota waren altijd omvangrijk en de resultaten van zijn
wetenschappelijke werk hebben in belangrijke mate de ontwikkeling van enkele wetenschappelijke vakken
beïnvloed, met name de fonetiek en de logopedie. Binnen de logopedie interesseerde hij zich altijd sterk voor de taal
van mensen met gehoorstoornissen, wat hem bovendien de mogelijkheid bood om samen te werken met zijn vrouw
Naděžda Janotová, een uitstekend specialiste in doventaal. Jarenlang doceerde hij ook fonetiek aan de Pedagogische
Faculteit voor studenten logopedie. Hij werkte ook het eerste audiometrische systeem uit voor Tsjechische woorden,
inclusief een aanpassing voor kleine kinderen (bijvoorbeeld in “Audiometrie řeči”, 1958; “Audiometrie řeči u dětí”,
45
1958). Hij creëerde het concept van heropleidingscursussen voor slechthorenden en bedacht technieken die een
beter onderwijs voor kinderen met gehoorstoornissen mogelijk maken. Hij nam ook deel aan concreet onderzoek
naar hun taal en zocht mogelijkheden voor objectieve audiometrische evaluatie (bijvoorbeeld “Auditory evaluation
of the speech of the deaf children”, 1983; “Quality judgements of the speech of the deaf”, 1984).
De interesse en inzet van Přemysl Janota gold vooral de fonetiek en het Fonetisch Instituut van de Letterenfaculteit.
Hier was duidelijk sprake van tweerichtingsverkeer. De inhoud en de werksfeer op het instituut werden altijd in
aanzienlijke mate beïnvloed door zijn aandeel in alles wat hier gebeurde. Wat de vooruitzichten van het vak betrof,
had de universitaire fonetische vakgroep in Praag in de jaren vijftig van de twintigste eeuw het geluk van de traditie
van Josef Chlumský en Bohuslav Hála met zijn nadruk op instrumenteel onderzoek; de traditie van Antonín Frinta
met zijn belangstelling voor taalvariatie en uitspraakvarianten (in het huidige woordgebruik); en niet te vergeten het
zwaartepunt: het sterke fonologische concept van de zogenoemde Praagse School, die later het sterkst
vertegenwoordigd was in het werk van Milan Romportl. Door externe politieke omstandigheden ging deze gunstige
basis langzamerhand teloor en uiteindelijk zag het ernaar uit dat de fonetiek als vak in de Tsjechische
wetenschappelijke context helemaal zou verdwijnen. Dat dit toch niet is gebeurd en de universitaire fonetische
vakgroep een niveau heeft behouden dat een nieuwe ontwikkeling mogelijk maakte, was voor een belangrijk deel te
danken aan de sterke persoonlijkheid van Přemysl Janota.
Fonetisch onderzoek is overwegend experimenteel van aard en kan niet worden verricht zonder analyse van het
materiaal op een minimaal niveau van technische ontwikkeling. Přemysl Janota was altijd geïnteresseerd in de
instrumentele methodiek en beschikte tegelijkertijd over een bijzondere kennis op het gebied van akoestiek,
elektroakoestiek en later ook computertechniek. Allengs ontwierp en construeerde hij zelf talrijke gespecialiseerde
installaties waarmee de geluidsanalyse van taal werd vergemakkelijkt. Dit maakte het mogelijk het onderzoek voort
te zetten in een tijd toen het fonetisch instituut zijn technische achtergrond had verloren. Het bekendste was
waarschijnlijk Janota’s segmentator, die met succes gebruikt werd in veel Europese laboratoria en die nagemaakt
werd in verschillende variaties omdat zijn uitvinder niet alleen geen octrooi aanvroeg maar het principe ervan zelfs
openbaar maakte. Wat de andere systemen betreft, willen wij de aandacht van de lezer vestigen op de installatie
voor het opnemen van melodie of een eenvoudige synthetisator voor klinkers, waarmee Janota een groot deel van
het materiaal vergaarde voor zijn uitstekende monografie Personal Characteristics of Speech (1967).
Elk wetenschappelijk vak heeft voor zijn ontwikkeling een goede opleiding nodig voor jonge wetenschappers en
ook een voldoende brede en permanente uitwisseling van ervaring. De Tsjechische fonetiek had het geluk dat het
werk van Přemysl Janota in de jaren van isolatie en stagnatie inspirerende voorbeelden van principes bracht
waarvan een goed niveau van wetenschappelijk onderzoek afhankelijk is: het thema kiezen dat essentieel is voor het
gekozen aspect van een onderzoeksveld, het op de hoogte zijn van bestaande onderzoeksresultaten, het vinden van
evenwicht tussen het doel en de mogelijkheden van de methode, het vermogen om modieuze interpretaties te
vermijden, nuchterheid in het beoordelen van resultaten. Deze karakteristieke eigenschappen van de studies van
Přemysl Janota vormden en vormen een leerschool van onschatbare waarde, en niet alleen voor beginners in het
vak. Een zeer gewaardeerde eigenschap van Janota was ook zijn teamgeest waarvan de talrijke publicaties getuigen
die ontstaan zijn in samenwerking met collega’s.
Přemysl Janota was een internationaal gewaardeerde autoriteit, niet alleen dankzij zijn activiteiten in organisaties
binnen zijn vakgebied, maar ook dankzij zijn uitstekende persoonlijke contacten met veel medewerkers van
vooraanstaande fonetische laboratoria. Ook dit droeg ertoe bij dat de Praagse vakgroep niet vergeten werd binnen de
internationale wetenschappelijke wereld en toen de politieke verhoudingen in de jaren negentig veranderd waren,
kreeg deze vakgroep ook concrete steun van diverse kanten. Toen wij de verzamelband ter ere van Janota’s
zeventigste verjaardag uitgaven (Phonetica Pragensia IX, 1996), stuurden 32 auteurs van 19 vakgroepen uit 10
landen van verschillende werelddelen hun bijdragen.
Janota heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de beschrijving van de Tsjechische taal door de uitwerking van
enkele belangrijke onderzoeksgebieden die ook in een vergelijkende context actueel blijven: met name het
onderzoek naar de akoestische eigenschappen en de perceptuele evaluatie van Tsjechische vocalen. Dit onderwerp
vormt de essentie van de nog steeds actuele monografie Personal Characteristics of Speech (1967), maar aan dit
onderzoeksveld zijn ook zelfstandige deelstudies gewijd (bijvoorbeeld ’Zur Wahrnehmung synthetischer
tschechischer Vokale”, 1964; “An investigation of Czech vowel quantity by means of listening tests”, 1970). Een
46
andere serie wordt gevormd door Janota's bijdragen op het gebied van prosodie, met name van het woordaccent,
weer ondersteund door het onderzoek naar perceptie (bijvoorbeeld “Perception of stress by Czech listeners”, 1970;
“Auditory evaluation of stress under the influence of context”, 1974; “Some observations on the perceptions of
stress in Czech”, 1979). Van essentiële betekenis voor de beschrijving van de uitspraak van het hedendaagse
gesproken Tsjechisch en zijn variabiliteit is de databank van geluidssamples, waartoe Janota al in de jaren tachtig de
aanzet heeft gegeven (bijvoorbeeld “Auditory analysis of speech segments”, 1989, of “Contemporary Czech
pronunciation: a database study”, 1991). In de jaren negentig keerde hij terug tot de problematiek van de
spraaksynthese waarin hij ooit pionier was, en hij hielp mee programma's te creëren voor automatische omzetting
van tekst in spraak voor het Tsjechisch (bijvoorbeeld “Text-to-speech synthesis of Czech and Slovak”, 1994; “The
neutral vowel in Czech: its application in text-to-speech synthesis”, 1995). Ondertussen vergat hij het Nederlands
niet, een van zijn liefdes, evenals het land zelf (van redelijk recente datum bijvoorbeeld Kapesní nizozemský slovník
/ Tsjechisch zakwoordenboek, 1996, en Nederlandse woorden in een Tsjechische mond, 2001).
Přemysl Janota was ook een uitstekend universitair docent. Gezien de tijd die hij hieraan besteedde, was hij lange
tijd vooral docent, in een periode toen het bestaan van de fonetiek afhankelijk was van het aantal lesuren in het
studieprogramma voor sommige talen. Jarenlang gaf hij colleges fonetiek van het Engels, Tsjechisch, Duits,
Nederlands, Nederlandse grammatica en gespecialiseerde colleges algemene fonetiek, akoestiek van de taal,
taalontwikkeling en taalstoornissen en andere colleges. Hij is auteur van veel nog steeds actuele leerteksten, testen
en onderwijsprogramma’s. Hij wijdde ook theoriestudies aan de problematiek van het onderwijs (bijvoorbeeld
“Testing perceptive and productive skills in language learning”, 1976; “Ein Sprachperzeptiontest für den
Ausspracheunterricht”, 1981; “Testing speech perception in noise”, 1995). Onder studenten was hij buitengewoon
populair, wat niet verwonderlijk is: hij kende zijn onderwerp, hij had de gave van de taal, hij geloofde in zijn
leerlingen en doceerde graag.
Men zou nog veel andere zaken kunnen vermelden: Janota's activiteit als uitgever, zijn populairwetenschappelijke
lezingen en seminaries buiten de faculteit, zijn werkzaamheden in verschillende vertegenwoordigende organen aan
de faculteit en de universiteit. Professor Janota heeft tijdens zijn leven veel gepresteerd en velen beïnvloed.
Eén ding moet echter nog gezegd worden, ook al kunnen woorden niet de diepste essentie weergeven: Přemysl
Janota was een buitengewone persoonlijkheid, vooral door hoe hij was als mens. Een uitzonderlijk goed mens,
royaal en door en door positief, met het vermogen aan anderen te denken en hen te helpen. Ook in ogenblikken van
leed, die hem niet bespaard bleven, vond hij de moed tot vreugde. Mensen voelden zich goed bij hem.
Zo’n welwillende houding tegenover de wereld heeft soms een hoge prijs voor een mens. Wij zijn ons hiervan
terdege bewust. De Praagse fonetische vakgroep van de Karelsuniversiteit zal professor Přemysl Janota altijd
dankbaar zijn dat hij die nooit heeft verlaten. Bedankt.
Zdena Palková
Fonetisch Instituut van de Filosofische Faculteit van de Karelsuniversiteit
nám. Jana Palacha 2, 116 38 Praha 1
<zdena.palkova ©ff.cuni. cz>
Vertaling: Ruben Pellar
De tekst werd gecorrigeerd door Mevr. Martha Hofman
Vertaald uit het Tsjechische origineel gepubliceerd in het tijdschrift Slovo a slovesnost, 2/2009, jaargang 70
Foto: Jesse Ultzen
☼
47
CULTUREEL EN SOCIAAL LEVEN
24 T/M 27 OCTOBER 2009
REIS NAAR VLAANDEREN
Vrijdagmarkt met het beeld van de Vlaamse held Jacob van Artevelde, Gent
Het grote avontuur begon voor mij deze keer op 24 oktober ’s morgens om vijf voor vier. Waarom zo
vroeg? Het vliegtuig richting Brussel vertrok namelijk om 7 uur precies en de informatie die ik samen met
mijn ticket had uitgeprint, bevatte een duidelijk advies: “Twee uur van tevoren aanwezig zijn”. Achteraf
bezien was anderhalf uur voor vertrek zat. Maar hoe moet de arme onervaren reiziger dit weten?! Tien jaar
geleden of zoiets, toen ik voor het laatst vloog, mocht je nog de gekste dingen meenemen in het vliegtuig:
een flesje water en zelfs een nagelschaartje! Anyway, ik kon na controles dus nog een volle drie kwartier
genieten van het zitten in de hal en bekijken van een onvoorstelbaar grote groep Griekse toeristen die een
weekendje Praag op hun programma hadden.
Bij het instappen liep ik al een paar andere deelnemers tegen het lijf en na een probleemloze vlucht
hebben we ook nog onze gids Piet Schepens zonder moeite gevonden bij een koffiepunt in Zaventem, het
vliegveld van Brussel. Ik was nooit eerder op Zaventem geweest maar begreep al gauw dat het een zware
taak was om ons als gehele groep naar het station te verplaatsen. Dat moest niet alleen via de wirwar van
roltrappen, maar onderweg moesten ook nog de koffers worden opgehaald. Het is zonder verlies van NEBE- leden gelukt. En dus konden we onze reis naar Antwerpen aanvangen, in een broertje van de
Tsjechische boemeltrein-panťák (en ongeveer ook van hetzelfde bouwjaar, vermoedden wij).
Aangekomen bij ons buitengewoon gunstig gelegen Antwerpse hotel bleek dat de deelnemende NE-BEleden die niet op onze vlucht zaten, daar al waren gearriveerd. Het hotel was echter nog niet echt in ons
geïnteresseerd. We hebben onze bagage maar achtergelaten in een soort bijkeukenachtige ruimte, onder
een groot bord waarop duidelijk stond dat de directie nergens voor verantwoordelijk was. Met onze harten
vol vertrouwen dat geen Antwerpse crimineel belangstelling zou hebben voor koffers vol Tsjechische
kleding, volgden we Piet richting hartje Antwerpen.
Het werd al snel duidelijk wat de vaakst voorkomende winkel in deze Belgische stad zou zijn. Dat is een
chocolaterie, met de etalage die een kunstwerk op zich is en die natuurlijk de voorbijganger lokt om per se
een aankoop te doen. Naarmate de dag vorderde, nam de mensenmassa steeds toe en de kwaliteit van het
weer helaas steeds af. Toen het duidelijk werd dat we zonder een paraplu niet verder konden wandelen en
het ook nog ging waaien, was de tijd gelukkig net rijp voor het eerste kathedraalbezoek van deze reis. De
Onze-Lieve-Vrouwekathedraal staat op de plek waar voor 1124 een Mariakapel stond. Die kapel werd
daarna uitgebouwd tot een romaanse kerk. Tussen 1350 en 1520 verrees op die plaats de grootste gotische
kerk van de Nederlanden. Toen Antwerpen in 1559 een bisdom werd, veranderde de status van de kerk in
kathedraal. In haar lange geschiedenis heeft de kerk het zwaar te verduren gehad. Het gebouw werd
48
geteisterd door branden, beeldenstormen en Franse revolutionairen. In de kathedraal bevinden zich vier
werken van de schilder Peter Paul Rubens, waarvan drie speciaal voor de kathedraal gemaakt zijn.
Eenmaal weer buiten bleek het weer niet veel beter te zijn geworden. Maar onder de belofte van een
cafébezoek heeft de groep het toch nog even gered om tot de Schelde te lopen (met onderweg een beeld
van een niet bestaand iemand die iets deed wat nooit gebeurd was). De frisse wind aan de kade blies ons
een nabijgelegen café in, naar warme soep, omelet, thee, Kriek, Leffe enz. Het middagprogramma was
varieerde nogal per persoon, van snel naar het hotel gaan, het museum Plantin-Moretus tot gezellig
slenteren door de stad. Het laatste resulteerde in interessante verrassingen zoals een plantentuin middenin
de stad, een Antwerpse zaterdagmarkt, capuccino in een cafeetje vol Antwerpenaren en met worst,
salades, kaas en… chocola in de aanbieding. De dag werd besloten met een groepsavondmaal, bestaande
uit gebakken witlof met kaas en ham. Lekker en warm.
De eerste nacht was nogal “opgevrolijkt” door dronken medegasten in het hotel en het eerste ontbijt leidde
tot de ontdekking dat je nooit, maar dan ook echt nooit, in Hotel Billiard Palace zomaar een vork mag
pakken.
Dag twee bracht ons een bezoek aan Brussel met zich mee. Het station scheen aangenaam centraal gelegen
te zijn. De stadswandeling werd deze keer gekenmerkt door marktbezoek . We hebben er in totaal drie
gezien. Was er al vanaf de aankomst in het land duidelijk dat je hier met één taal nergens komt, in Brussel
werden we gelijk in de realiteit van multi-culti gegooid, met als hoogtepunt de vreemdelingenmarkt. Het
leek eerst volstrekt onmogelijk, maar het is ons ook nog gelukt om tussen de hordes mensen van
uiteenlopend afkomst even een exotische lunch te nuttigen. Persoonlijk vond ik het een beetje te druk
daar, met een rustige zondag had het niets te maken. Aan de andere kant, al die verse kruiden, muntthee,
roze en paarse beha’s in maat XXL, van alles in het zuur, gebakken kip, mandarijnen met nog blaadjes
eraan – probeer dat alles eens in eigen land op één plek te vinden!
Op de Grote Markt wemelde het van brandweermensen en later op de dag was er nog een optreden van
trommelaars. Dit was echter pas na de gezamenlijke koffie toen we op eigen houtje de stad mochten
verkennen. Ik heb, samen met nog een gelijkgezinde medereizigster, gekozen om de Belgische checklist af
te werken: friet eten, chocola drinken, een wafel proeven. Dat is in Brussel voor 66 % gelukt. De overige
NE-BE-leden hielden zich meer of minder cultureel bezig, elk wat wils. De kathedraal van Brussel hebben
we slechts als een trefpunt gebruikt – eerst was die ontoegankelijk vanwege de mis en later vanwege een
concert.
Gent was de derde stad in de rij. Omdat het treinkaartje het duurst was van alles, neem ik aan dat we die
dag onze langste treinrit hebben gemaakt. Het station was een mooie wandeling van het centrum
verwijderd, wat we vooral tijdens de terugkomst duidelijk aan onze langzaam nogal vermoeide voeten
hadden gevoeld. De stad Gent is op dit moment met een grote reconstructie bezig wat op vele plaatsen in
de binnenstad te zien was. Veel openliggende straten, een enorme gat op een van de pleinen en
opgebroken tramsporen. De uitleg tijdens de stadswandeling werd dus af en toe overstemd door de
geluiden van graafmachines e.d. Op een gegeven moment stopten we op de Vrijdagmarkt – en wie loopt
daar: NE-BE-lid Jos! Net op tijd om met ons naar het volgende programmapunt te gaan. Dit was natuurlijk
de kathedraal.
De bekende Sint-Baafskathedraal is het resultaat van diverse uitbreidingen. Omstreeks 1150 is met de
bouw begonnen. Het gedeelte dat toen als eerste stuk is gebouwd, is inmiddels verdwenen. Het oudste
gedeelte van de huidige kathedraal stamt uit de eerste helft van de dertiende eeuw en het nieuwste uit de
jaren 1533 – 1559. De grootste bezienswaardigheid van de kathedraal is het altaar met Het Lam Gods van
Jan van Eijck. Dit bevindt zich in de Villakapel, een van de dertien kapellen van de kathedraal. De uitleg
over Het Lam Gods kregen we reeds enkele weken geleden in Praag te horen. Wie niet goed had opgelet
of er toen niet bij kon zijn, kon tegen een kleine vergoeding een beschrijving in veel talen (ook in het
Slowaaks!) krijgen. Na een gemeenschappelijke lunch zijn we door Piet aan ons lot overgelaten wat
uitliep op een poging de plaatselijke Leonidas leeg te kopen, op een onderzoek van de plaatselijke
Carrefour (pas op, met twee uitgangen!), op een zoektocht naar Bart Smit, op het verder afwerken van de
Belgische checklist en op een oriëntatieloop naar het station.
Het was toch een soort wonder dat we nog later in de avond voldoende kracht gevonden hebben om een
Antwerpse pizzeria te bezoeken.
49
Een van de uitdagingen van de laatste dag in Vlaanderen was het achterlaten van de koffers in de
bagagekluizen van station Leuven. Nadat dit gelukt was, zijn we snel richting museum gegaan waar onze
speciale gids al wachtte. We kregen uitleg over de tentoonstelling van Rogier van der Weyden, een groot
schilder uit de vijftiende eeuw die ook de meester van de passie en de ingetogen expressie wordt
genoemd. Tevens was dit een gelegenheid om het nieuwe stedelijke museum van Leuven te bezoeken. Dit
is recent uitgebreid tot een groter museumcomplex, naar een ontwerp van Stéphane Beel. De
veiligheidsmaatregelen daar waren vergelijkbaar met die op het vliegveld van Brussel, zoals later zou
blijken.
De rest van de dag bestond uit een lunch in een buitengewoon gezellige brasserie (de meeste reizigers
hebben deze gelegenheid gebruikt om de laatste Vlaamse specialiteit te nuttigen, het koninginnehapje).
Ook was er nog een aangename stadswandeling door deze universiteitsstad, met een kort bezoek aan de
belangrijkste kerk en van het rustige begijnhof. En toen brak het tijdstip aan voor vertrek richting
vliegveld…
Tot de volgende keer!
Sylva Alderliesten
Boven: Sint-Baafskathedraal, Gent
Beneden: Graslei, Gent
Foto: Lenka Strnadová
50
DE BOODSCHAP VAN “DE GULDEN PASSER”
Weten jullie dat er zich in Antwerpen een van de oudste
boekdrukkerijen en uitgeverijen in Europa bevindt? Het is het
Museum Plantin-Moretus, gelegen aan de Vrijdagmarkt 2022. Het oorspronkelijk renaisancistische burgerhuis met zijn
weelderige barokgevel herbergt een unieke getuigenis: niet
alleen van de ongelooflijke werkzaamheid, nijverheid en
ambachtsbekwaamheid van de mensen die erin hebben
gewoond en gewerkt, maar ook van de ontwikkeling van de
boekdrukkunst, de verspreiding van het renaisancistische
gedachtegoed en het begin van de moderne beschaving.
De stichter van de bekende uitgeverij was Christoffel Plantijn
(Christophe Plantin), afkomstig uit een arme familie in
Frankrijk, die geleerd had voor boekbinder en leerbewerker. Na
tobberige jaren in zijn geboorteland (zijn moeder was tijdens
een pestepidemie overleden en zijn vader heeft zijn
zeventienjarige zoon alleen achtergelaten), verhuisde Plantin
samen met zijn vrouw tussen 1548-1549 van Parijs naar
Antwerpen. De rijke stad aan de Schelde was tijdens het
hoogtepunt van de Gouden Eeuw de ideale plaats om een
drukkerij en een boekuitgeverij op te richten. De plaatselijke markt, voorzien van goederen uit de hele wereld, bood
genoeg benodigd materiaal. Werkkrachten waren ook gemakkelijk beschikbaar. En sterker nog, zo’n economisch
welvarende omgeving creëerde ideale condities voor de verspreiding van nieuwe – godsdienstige, filosofische en
wetenschappelijke – denkbeelden. Na de vergaring van het nodige kapitaal opende Plantijn zijn droombedrijf
Officina Plantiniana op hetzelfde adres als waar het huidige museum zich bevindt. De drukkerij presenteert zich met
het symbool van een gouden passer (in de voorgevel van het huis) en wordt dan ook “De Gulden Passer” genoemd.
Onderdeel ervan is Plantijns motto: “Labore et Constantia” (Arbeid en Volharding). Het allereerste boek werd hier
in 1555 gedrukt. Ter informatie: het was een humanistisch georiënteerd werkje in het Latijn, een manuaal voor
opvoeding van adellijke meisjes (Giovanni Michele Bruno, La institutione di una fanciulla nata nobilmente).
Op meer dan bewonderingswaardige wijze gaf Plantijn invulling aan zijn levensmotto. Dankzij zijn ijver en geduld
transformeerde hij zijn kleine bedrijf tot een wereldberoemde uitgeverij van humanistische en wetenschappelijke
boekwerken, die uitblonken door de hoge kwaliteit en esthetische uitvoering van de drukkunst. In het lange bestaan
van de drukkerij werden hier 2500 publicaties gedrukt op het gebied van theologie, wijsbegeerte, rechten,
geschiedenis, klassieke en moderne filologie, literatuur en natuurwetenschappen. Daaronder kunt u zulke schatten
vinden als een van de eerste Nederlandse woordenboeken Thesaurus Theutonicae linguae, Schat der
Nederduytscher spraken (1573) of een vijftalige bijbel Biblia Polyglotta of Biblia Regia (1568-1573): in het Latijn,
Grieks, Hebreeuws, Syrisch-Arabisch en Aramees. In de tijd van de grootste bloei in de tweede helft van de
zestiende eeuw bood de uitgeverij van Plantijn werk aan ongeveer 80 mensen, onder hen 32 drukkers, 20 zetters, 3
correctoren en ook veel werknemers als lettersnijders en lettergieters, maar ook houtsnijders, boekbinders en
illustratoren.
Een middag zal nauwelijks genoeg zijn om alle 35 “magische kamers” grondig te bekijken, beginnend met de eigen
drukkerij waarin de oudste boekdrukpersen ter wereld staan. Zelfs de goed uitgevoerde renovatie van de
tentoongestelde objecten kon de geur van drukinkt, waarmee de grote leren tampons voor het aanbrengen van de
inkt zijn doordrenkt, niet verdrijven. In de verzamelingen kunt u veel houten letterbakken vinden, die lettertekensets
in verschillende stijlen voor bijna alle wereldtalen bevatten. Immers, de hedendaagse meest gebruikte
tekstverwerker MS Word biedt steeds enkele lettertypen (fonts) aan die afgeleid zijn van een lokale verzameling,
denk maar eens aan de populaire Garamond, die nog steeds bestaat. Hoeveel zorgvuldigheid, handigheid en gevoel
was destijds vereist voor het zetten van één pagina, kunnen we ons nu nauwelijks indenken in onze tijd van
computers. Stelt u zich eens voor dat u uw tekst teken voor teken met een pincet zou moeten opstellen in de
drukvorm, bovendien achterstevoren, dan vastbinden met een touwtje, zodat de letterstaafjes bij elkaar blijven. Pas
daarna zou u de gezette matrijs plechtig in de pers kunnen plaatsen. Ook geen snelle tekstcorrecties, geen stukjes
even snel overschrijven! Elke gezette pagina moest eerst als proef gedrukt worden en overhandigd worden aan de
“correcteur”, die er met een pen de nodige verbeteringen in aanbracht. Voor het correctiewerk werd een grote kamer
naast de drukkerij gebruikt. De grootte en positionering ervan wijst op het belang van het correctorsvak. Het hoeft
geen betoog dat een perfecte kennis van verschillende talen, waaronder klassieke en oriëntaalse talen, noodzakelijk
was voor een goede uitvoering van deze verantwoordelijke baan. In overeenstemming met de correcties werd dan
51
het zetsel verbeterd, de bladzijde werd in de drukpers gedrukt, de hele matrijs werd gewassen en de gebruikte
letterstaafjes werden weer teruggelegd in de houten letterbakken, zodat ze opnieuw konden worden gebruikt.
Het laatste boek dat hier werd gedrukt, stamt uit de
tweede helft van de negentiende eeuw, toen de
industriële revolutie ingreep in het leven van de
drukkerij en al haar bewoners en arbeiders. Maar
waarom is het museum zo levendig? Dankzij de wijze
stap van de laatste eigenaars, de afstammelingen van
Plantin en Moretus, die na de stopzetting van de
drukkerij besloten om de hele uitgeverij inclusief de
privédelen van het huis aan hun stad te schenken.
Daarom bleef bijna alles op de juiste plaats: de
werkplaatsen waar letterstempels en lettermatrijzen
werden gemaakt, waarmee de letterstaafjes werden
gegoten, de drukpersen, de gedrukte werken en kostbare
banden,
luxe
interieurs,
gedecoreerd
met
renaissancistisch meubilair, kristalluchters, Vlaamse
tapisserieën en veel schilderijen (o.a. van P. P. Rubens). De tentoongestelde objecten zijn in hun context gebleven,
ze zijn geen dode voorwerpen geworden, omdat ze thuis zijn gebleven in hun natuurlijke omgeving. De tuin van de
rustige binnenhof wordt goed verzorgd en daarom tiert deze nog altijd welig. Van het feit dat het huis PlantinMoretus nog steeds springlevend is, getuigt bijvoorbeeld ook de handzetsel workshops voor enthousiaste kinderen
en volwassenen.
Tijdens het redigeren van de laatste “reguliere” uitgave van ons tijdschrift NE-BE dwaalden mijn gedachten soms
duizend kilometers ver weg, en wel naar de boekdrukkerij “De Gulden Passer” aan de Antwerpse Vrijdagmarkt.
Blijkbaar heeft het allemaal enig verband. De vooruitgang was altijd onverbiddelijk. Dus moet ons tijdschrift buigen
voor de snel overgebrachte informatie via internet... Of anders gezegd: internet en de elektronische media brengen
vooruitgang in de versnelling van de overdracht van informatie en gedachtegoed. Ons tijdschrift zal voor iedereen
verder leven op de website, in een nieuwe, snellere en toegankelijkere vorm. www.ne-be.cz
Lenka Strnadová
Vertaling: Martina Štrachová
http://museum.antwerpen.be/plantin_Moretus/index.html
52
KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN
De Katholieke Universiteit Leuven, oorspronkelijk
gesticht in 1425, is de oudste universiteit van de Lage
Landen en tevens de oudste nog bestaande katholieke
universiteit ter wereld. Het zegel van de universiteit
toont een zittende Maria als Sedes Sapientiae, Zetel der
wijsheid. Aan de K.U. Leuven studeren meer dan
35.000 studenten wat deze de grootste Nederlandstalige
universiteit maakt. De universiteit heeft veertien
faculteiten waar 62 academische basisopleidingen en
104 voortgezette opleidingen worden aangeboden.
Tegenwoordig is de universiteit ook bekend door het
Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg.
eerste grote bloei en werd in de hele wereld bekend
dankzij geleerden en professoren als Desiderius
Erasmus, Adriaan van Utrecht (Paus Adrianus VI),
Juan Luis Vives, Gerardus Mercator en Andreas
Vesalius.
In de zeventiende eeuw kende de Leuvense universiteit
een periode van tegenspoed – vooral wetenschappelijk
onderzoek en universitair onderwijs namen af in de
Zuidelijke Nederlanden. In de achttiende eeuw stond ze
onder druk van een toenemende staatsinmenging en in
1797 werd de universiteit opgeheven door de Franse
Republiek. In 1816 werd de Leuvense universiteit als
een Rijksuniversiteit geopend – opgericht door koning
Willem I der Verenigde Nederlanden. In die tijd diende
de universiteit alleen voor het opleiden van leraren,
juristen en artsen, aan wetenschappelijke onderzoek
werd niet gedaan. De eerste Belgische wet op het hoger
onderwijs schafte de Rijksuniversiteit van Leuven weer
af in 1835. De realiteit van de Belgische talenkwestie
van Vlamingen en Walen, weerspiegelt zich ook in de
voertaal van de universiteit in de negentiende en
twintigste eeuw. Gedurende honderd jaar werd aan de
Leuvense universiteit alleen het Frans gesproken. Pas
vanaf 1936 werd het merendeel van de colleges parallel
in het Nederlands en in het Frans gedoceerd.
De universiteit werd in beide wereldoorlogen zwaar
getroffen. In 1914 werd de hele stad geplunderd door
de Duitse soldaten en de Lakenhal die de toenmalige
universiteitsbibliotheek bevatte werd in brand gestoken.
Tijdens het Interbellum werd een nieuwe bibliotheek
gebouwd in Vlaamse neorenaissancestijl aan het
Ladeuzeplein, maar werd in 1940 ook slachtoffer van
Duitse vernieling. Na de oorlog werd de bibliotheek
gerestaureerd en werd er een prachtige klokkenspel
bijgebouwd met de hulp van Amerikaanse fondsen.
Fonske
De universiteit in Leuven werd gesticht in 1425 met de
steun van Hertog Jan IV van Brabant. Met een
pauselijke bul op 9 december 1425 werd de Leuvense
universiteit als Studium Generale door Paus Martinus
V gesticht. Ze was de allereerste en voor lange tijd ook
de enige universiteit in de Nederlanden – pas in 1575
werd dan de Universiteit van Leiden opgericht. De
voertaal van de universiteit werd het Latijn. Naar het
model van toen bestaande universiteiten had de
Leuvense universiteit aanvankelijk vier faculteiten – de
Artes, Burgerlijk en Kerkelijk Recht en de
Geneeskunde. In 1432 kwam de Faculteit
Godgeleerdheid erbij, die eeuwenlang de meest
eerbiedwaardige was van alle faculteiten. In die tijd
stelde de stad Leuven de Lakenhal ter beschikking – dit
gebouw is nu het universitair beleidscentrum. In de
zestiende eeuw kende de Leuvense universiteit een
In 1954, toen Kongo nog een Belgische kolonie was,
werd de Universiteit Lovanium te Leopoldstad (het
huidige Kinshasa) opgericht door de Katholieke
Universiteit Leuven. Vandaag de dag is deze
universiteit bekend onder de naam Université de
Kinshasa.
Na de Tweede Wereldoorlog groeide de strijd tussen
het Nederlands en het Frans als voertaal van de
universiteit. In 1968 werd de splitsing van de
Katholieke Universiteit Leuven een feit. De universiteit
werd in twee onafhankelijke universiteiten gesplitst en
beide verwierven in 1970 wettelijke zelfstandigheid. De
Nederlandstalige Katholieke Universiteit Leuven bleef
te Leuven en de Franstalige Université Catholique de
Louvain verhuisde naar Louvain-la-Neuve in de
provincie Waals-Brabant en is vandaag de dag de
grootste Franstalige universiteit van België. In 2002
werd de “Associatie K.U. Leuven” opgericht die
dertien Vlaamse instellingen voor hoger onderwijs
bundelt. Zo krijgen ze een sterkere positie in het nieuwe
Europese onderwijslandschap. De voertaal van de
universiteit is sinds 1968 het Nederlands, maar omwille
53
van de internationale betekenis wordt ook het Engels
belangrijker.
Volgens het “Times Higher Education Supplement” van
The Times is de Katholieke Universiteit Leuven de
hoogst scorende Belgische universiteit. In Europa staat
ze op de 23ste plaats, in de hele wereld op de 72ste
plaats. De universiteit heeft invloed op de hele stad,
daarom is Leuven ook bekend als dé studentenstad. De
faculteiten en verschillende universitaire instellingen
zijn verspreid over de hele stad – met als bekendste
gebouw de universiteitsbibliotheek en diens toren die
door de hele stad zichtbaar is. Een andere bekende
bezienswaardigheid is het standbeeld van Fonske, Fons
Sapientiae, dat ter gelegenheid van de 550e verjaardag
van de Katholieke Universiteit Leuven in 1975 aan de
stad werd geschonken.
Martina Štrachová
DAGUITSTAPJE NAAR NOORD-BOHEMEN
zondag 26 april 2009
Vroeger dan op andere zondagen begint de dag vol verwachting. Benieuwd naar wat we
te zien krijgen in een omgeving met een overwegend negatief beeld.
Alle medereizigers zijn tijdig aanwezig op de
afgesproken plaats, zodat de bus zonder enige
vertraging kan vertrekken. De groep van ruim
veertig mensen wordt welkom geheten door de
nieuwe voorzitter van NE-BE, mevr. Eva
Giese. Zij stelt de reisleider voor, dhr. Piet
Schepens en de tolk, dhr. Ruben Pellar. Een
speciaal woord van welkom aan de voorzitter
van “Vlamingen in de wereld” Bert Stiers en
aan de Belgische ambassadeur, mevr. Renilde
Loeckx.
Het audiosysteem wordt uitgelegd en alle
reizigers krijgen een ontvangertje met
koptelefoon.
Het belooft een fraaie dag te worden met een
fijn gezelschap, een bekwame leiding en een
aangename voorjaarstemperatuur.
Onderweg weet Piet ons te boeien met gedetailleerde cultuurhistorische wetenswaardigheden van de omgeving en
vooral van wat ons te wachten staat. Het maakt ons nieuwsgierig en onwillekeurig krijgen we een ongeduldig
gevoel om zo gauw mogelijk die bijzonderheden in werkelijkheid te kunnen aanschouwen. Hoe is het mogelijk om
het totale gewicht van een kerk ruim 800 m. te verplaatsen? We hebben het gezien; we hebben in de laatgotische
Mariakerk gelopen; we zijn in de crypte geweest. Het is fantastisch dat dit bouwwerk voor de ondergang bespaard is
gebleven. De rest van het centrum van Most is slechts in oude ansichtkaarten te bewonderen. De opengebleven
wond is door de natuur geheeld.
Bij het bezoek aan het barokke kasteel Jezeří blijkt dat niet alleen een oude stadskern aan de winning van bruinkool
wordt opgeofferd, maar ook het grootste park van Europa met een zeldzame vegetatie. Het is onherkenbaar
aangetast. Eens moet dit een bijzonder fraaie omgeving geweest zijn om als locatie voor een kasteel te kiezen;
voldoende representatief om gasten als Beethoven en Goethe te ontvangen. Al tientallen jaren is de familie
Lobkowicz niet thuis. Wij mochten via een achterdeur het door de tand destijds aangetaste kasteel bezoeken en
hebben een indruk gekregen van wat eens een rijk bezit geweest moet zijn: ruim tweehonderd kamers, leeg,
verveloos, beschadigd stucwerk en hier en daar brocante resten van een donateur uit de omgeving. Via de kelder
met enkele spookachtig ingerichte vertrekken en loshangend textiel dat spinrag moet voorstellen, eindigde de
rondleiding met een zicht op de hoofdentree. Het dorre hout van klimop, dat eens de voorgevel sierde, geeft het
geheel een macaber beeld.
Terwijl wij het kasteel bezochten, heeft de buschauffeur kans gezien de bus achteruit van het smalle bospad op de
hoofdweg te manoeuvreren, richting Duchcov. Hier wachtte ons in restaurant Casanova een goed verzorgd
middagmaal. Het kasteel is een groot complex, waarvan een zijvleugel geheel gewijd is aan het verblijf van
Casanova. Dat deel van het kasteel hebben we bezocht en ons door de gids allerlei anekdotes laten vertellen over
deze persoon, die een spreekwoordelijke bekendheid geniet als het over liefde en romantiek gaat. Later heeft Piet
ons in de bus verteld dat hij behalve een charmeur ook een intellectueel persoon geweest moet zijn, die alle respect
54
en waardering verdient. Hoe dan ook heeft hij kans gezien zich een belangrijke positie te veroveren in het adellijk
geslacht Waldstein en zijn sporen nagelaten in Duchcov en omgeving.
Een bezoek aan het kasteel was niet mogelijk. Er was wel voldoende tijd om een indruk te krijgen van wat eens een
fraaie tuin geweest moet zijn geweest. De meesten van ons ontmoetten elkaar in café Casanova, waar nog een
drankje genuttigd werd alvorens op tijd bij de bus te zijn voor de terugreis.
Bij het naderen van Praag bedankte Eva allen die hebben bijgedragen tot het welslagen van deze dag. De gids en de
tolk verdienden ieder apart een applaus. Wat in de volksmond het zwarte gat van Europa wordt genoemd, was
vandaag zonovergoten, met alle prachtige elementen van het voorjaar. Helaas zagen wij ook de sporen van het
bloeddorstig ingrijpen in moederaarde en anderzijds het krampachtig strijden voor cultuurhistorische monumenten.
Met dank aan de organisatie hebben we een leerzame, onvergetelijke dag beleefd en zien we met spanning uit waar
wij het volgend jaar naartoe gaan.
Foto Andrea Bednářová: www.ne-be.cz
Cees van Leuven
‘DE HAND GODS VALT WEL ZWAAR OP ONS HOOFD’
BERICHT UIT OOSTENDE______________________________
‘Ik weet niet of we het over dezelfde Monica Devriese
hebben’, probeerde ik schuchter, ‘maar mijn Monica
Devriese was de moeder van Guido Gezelle’.
De man keek me enkele seconden met open mond aan
en sloeg vervolgens met z’n vuist zo hard op tafel, dat
zelfs het glaswerk op mijn tafeltje rinkelde.
‘Dat heb ik nog nooit mee gemaakt! Dat een Ollander
dat weet, geen ene Vlaming weet het!’ Toen stond hij
op en schudde me de hand.
Het werd nog een gezellige avond waar we om de beurt
strofen uit Gezelles gedichten citeerden, met de
linkerhand gebarend, met de rechter het wijnglas
heffend. Of het allemaal tekstvast was durf ik niet meer
te beweren.
Standbeeld van Eugeen van Oye in Gistel
In het restaurant In de Stad Kortrijk te Oostende maakte
ik enkele maanden geleden kennis met een
bourgondische Vlaming. Hij was een grote, zware man
die gesticulerend en druk pratend aan een tafeltje naast
me kwam zitten. Hij vroeg of ik daar bezwaar tegen had
en wachtte mijn antwoord niet af. Hij stak gelijk van
wal over z’n dochter, die in een Ferrari reed, over neven
die ik weet niet meer wat allemaal hadden, en over zijn
zwager die zelfs een vliegtuig bezat.
‘Maar’, zo besloot hij zijn inleiding, ‘ik ben van een
voorname familie. Devriese is mijn naam. Weet u wie
Monica Devriese was? Dat zal wel niet’.
Het toeval was me te hulp geschoten want ik was juist
de briefwisseling Gezelle – Eugeen van Oye aan het
lezen. In de inleiding en de toelichting op de brieven is
veel wetenswaardig te vinden.
Zoals u weet was Eugeen van Oye de favoriete leerling
van Gezelle op het Klein Seminarie in Roeselare.
Gezelle droeg verscheidene gedichten aan hem op,
waaronder het bekende Dien Avond en die Rooze.
Michel van der Plas noemt dat gedicht in zijn biografie
Mijnheer Gezelle omonwonden een liefdesgedicht.
Toen Eugeen na de kerstvakantie in 1958 onverwacht
niet naar het seminarie terugkeerde begon, om
verschillende redenen, een verwijdering tussen leraar en
leerling te ontstaan. Ze bleven vrienden op afstand,
zagen elkaar soms en correspondeerden met elkaar. De
laatst bekende brief, die Van Oye naar Gezelle schreef,
55
is uit Oostende van 12 januari 1999, Mijn weerde Heer
Gezelle. Guido Gezelle overleed op 27 november 1899.
Na studies in Leuven en Gent vestigde Van Oye zich in
1871 als geneesheer in Oostende. Hij zou daar blijven
wonen tot 1923 toen hij naar Gistel verhuisde. Hij
overleed daar en werd er begraven in 1926. Gistel heeft
hem vereerd met een standbeeld vanwege zijn literaire
prestaties.
Tijdens zijn studententijd in Leuven was hij lid van de
studentenvereniging Met Tijd en Vlijt, een groep
flaminganten. Het flamingantisme was oorspronkelijk
een beweging voor erkenning van de Vlaamse taal.
Geleidelijk breidde die zich uit naar andere terreinen,
zoals cultuur en politiek. De aanhangers hadden een
grote bewondering voor de Germaanse cultuur in het
algemeen (Van Oye sprak o.a. Deens en – minder goed
– Zweeds) en voor de Duitse in het bijzonder. Vooral
Duitse romantici zoals Goethe, Schiller en Heine waren
hun voorbeelden. Richard Wagner had vele
bewonderaars in Vlaanderen. Na de Duitse overwinning
op Frankrijk (1871) nam die bewondering verder toe. In
de Frans-Duitse oorlog (1870-1871) werkte hij
vrijwillig als arts aan het Franse front. Hij werd
hiervoor onderscheiden door de Franse staat en door de
stad Arras.
In Oostende was hij de eerste arts die dokter in plaats
van docteur op zijn naamplaatje vermeldde. Dat moet
voor de bovenlaag van de bevolking, die Frans sprak,
een kleine provocatie betekend hebben. Hij werkte als
dokter voor het Armenbureel van Stene en Oostende en
voor de “IJzeren weg”, de spoorwegen. Bovendien was
hij als leraar verbonden aan de Nijverheidsschool.
Daarnaast vond hij nog tijd om te schrijven en te
dichten. In 1974 verscheen zijn eerste dichtbundel
Morgenschemer, die ook naar Gezelle werd gezonden.
Dat was aanleiding om de correspondentie, die vier jaar
gestopt was, te hervatten. Gezelle was geen
bewonderaar van de gedichten van Van Oye. Hij vond
ze gezwollen en veel verzen waren niet relevant voor
het gedicht. Hij vond ze ook te Nederlands. In een brief
uit 1887 van Gezelle aan Van Oye, die de mening van
Gezelle vroeg over een toegezonden gedicht, schrijft
Guido korzelig: “Die rijmloze, gescandeerde, ellenlange
reken aan ’t hoofd zijn mij onverdraaglijk. Hoezee 1300
twee! Dat schijnt mij nog erger”. Terwijl Gezelle als
flamingant en conservatief priester steeds binnen de
bisschoppelijke richtlijnen probeerde te blijven, hield
Van Oye er meer liberale gedachten op na, wat destijds
zo ongeveer hetzelfde was als van protestantse
sympathieën verdacht te worden. Niettemin verbeterde
vanaf toen de verstandhouding weer, mogelijk ook
omdat Gezelle gestaakt was met het werven van Van
Oye voor het priesterschap. In 1876 trouwde Eugeen
met een Duitse, Maria Rumschöttel.
Tijdens het leven van Gezelle publiceerde Van Oye nog
een dichtbundel: Vonken en Stralen. (1889).
Alvorens terug te komen op enkele brieven uit de
correspondentie volgt eerst een schets hoe het verder
ging met Van Oye.
In 1905 werd hij lid van de zeer gerespecteerde
Vlaamsche Academie.
Tijdens de “Grote Oorlog” van 1914-1918 bleef hij als
enige arts op zijn post te Oostende. Zijn zoon Raphaël
sneuvelde als legerarts in Frankrijk. Niettemin werd
Van Oye na de oorlog beschuldigd van activisme en
belandde hij korte tijd in de gevangenis. Hij schreef
hierover: Mijn gevangenis. (1923). Vele Vlaamse
kunstenaars en intellectuelen werden van activisme
beschuldigd, velen vluchtten naar het buitenland. Paul
van Ostayen is misschien wel de bekendste onder hen.
Waar werd Van Oye precies van beschuldigd? Ik citeer
een verslag uit De Duinengalm van 18 juni 1920:
Te Oostende of elders in België, sedert dertienden April
1917, met een kwaad opzet ’s vijands politiek of
plannen in de-hand te hebben gewerkt; deel te hebben
genomen aan het vervormen voor den vijand van
wettelijke instellingen of inrichtingen, de getrouwheid
der burgers jegens den Koning en den Staat in
oorlogstijd aan het wankelen te hebben gebracht. […]
Ondervraging der betichten. [Er waren nog vier andere
betichten. JW].
Van Oye Eugeen, geneesheer te Oostende, 80 jaar, niet
aangehouden uit reden van ouderdom. Betichte,
alhoewel de heer Voorzitter hem voorafgaandelijk had
aangemaand geen meeting [krachtmeting. JW] te
houden, is bij poozen zeer geweldig, en theatraal in
stem en gebaar; de heer Voorzitter moet hem
verscheidene malen tot de werkelijkheid terugroepen.
Van Oye heeft niet anders te zeggen dan dat zijn
geweten heel en al rein is, dat hij niets op zijn geweten
heeft dat hem kan beschuldigen van verraad, van
landverraad. Hij streefde gansch zijn leven voor ’t
goede, deed nooit aan politiek, was daar schuw van, hij
leefde enkel voor de wetenschap en de kunst. Hij was
gekend als Flamingant, hij is het gansch zijn leven
geweest. Van in ’t begin dat hij te Oostende was, werd
56
er kabaal tegen hem gemaakt. Men beschuldigt hem
eene duitsche te hebben gehuwd.
Voorzitter: Neen.
Betichte loochent ooit propaganda te hebben gemaakt
voor de Vlaamsche Hoogeschool, [Met steun van de
Duitsers was in 1916 de universiteit van Gent
vernederlandst en na de oorlog weer ongedaan
gemaakt. JW] of er voor geweest te zijn. Hij miek
[maakte. JW] nooit deel van den René De Clercq's
Kring, noch was eerevoorzitter van het Jong Vlaams
Kongres. Hij heeft wel de beruchte brief aan de
Hollanders (waarin o.m. een grooter Germania
wenschelijk wordt geacht) geteekend, maar dit
handteeken werd hem bij bedrog ontfutseld door Dr.
Dumon (ter dood veroordeeld voor landverraad), die
hem in een strik deed vallen. Dr. Dumon wilde niet dat
hij den brief las, Van Oye meende dat Dumon eerlijk
was, nu is zijn gedacht veranderd. Betichte is wel naar
het Osborn Hotel geweest, maar daar was geen banket,
enkel eene kunstvoordracht door een vriend van voor
den oorlog, de duitsche Dr. Wirth die hem uitnoodigde.
Daar waren nog andere Oostendenaars. Na de
voordracht stelde Dr. Wirth hem voor aan den
Plaatskommandant, dien hij niet kende, deze laatste
bood hem eene sigaar te rooken en, ja, daar werd wel
iets gedronken. Betichte is eens naar Brugge geweest
antwoordende op eene uitnoodiging van leeraars van
duitsche Hoogescholen, die eene kunstvergadering
inrichtten en geerne met hem kennis hadden gemaakt.
Daar men hem, op de Kommandantur passen weigerde
en hij geerne zijne familie, te Brugge verblijvende,
wilde bezoeken, nam hij de kans waar. Dr. Dumon was
op die vergadering, niet Dr. Wirth. Het is een infameleugen, zegt betichte dat hij een telegram stuurde naar
den Kaiser. Wat de balconkwestie (Van Oye wordt
beschuldigd op 27 Januari 1915 van op het balcon der
stadsbibliotheek eene duitsche redevoering te hebben
toegejuicht en duitschgezinde woorden te hebben
uitgesproken), wat de balconkwestie betreft, het is eene
belachelijke kabaal. Betichte kon die woorden niet
uitspreken -zij zouden eene verloochening geweest zijn
van gansch zijn verleden. Sedert 60 jaar streeft hij voor
de Vlaamsche beweging, die voor leus heeft: “In
Vlaanderen vlaamsch” en niet: “In Vlaanderen,
duitsch!” Had betichte de hem ten laste gelegde
woorden uitgesproken, hij zou 60 jaar komedie hebben
gespeeld! Op het balcon stonden nog andere
Oostendenaars. Betichte heeft niet toegejuicht, absoluut
niets gedaan. De Frankfurter Zeitung heeft verzen, van
den betichte opgenomen. Hij wist daar niets van, en kan
daar ook niets aan doen, even min als tegen de
aanvallen van Soir, Carillon, en andere bladen. Op
uitgedeelde propagandaboekjes stonden van zijn
verzen, doch betichte beweert dat daarin absoluut niets
in staat tegen België. Het propagandaboekje Waarom?
van Claudius Severus, werd uitgegeven, o. a. namens
Jong Vlaanderen en betichte’s naam staat daar op de
eerste plaats doch zulks geschiedde buiten zijn kennis
en zonder zijne toelating.
Voorzitter: Het is kurieus dat alles geschiedde zonder
uwe kennis of toelating! Gij had toch uwe memorie niet
verloren?! En, bovendien, gij hebt nooit geprotesteerd
tegen ’t misbruik maken van uw naam!
Betichte: Maar aan wien?
Voorzitter. Gij weet het wel!
Mr. Geuens, advokaat van den betichte, houdt er aan te
bestatigen dat enkel één persoon Van Oye begreep:
Hugo Verriest.
Voorzitter: Hij wordt als getuige gehoord.
Verriest werd inderdaad als getuige gehoord. Van Oye
werd vrijgesproken. Verriest pleitte ook voor Van Oye
bij de Vlaamsche Academie, waar hij als lid geroyeerd
was, maar zonder resultaat. In zijn plaats vroeg de
Academie Cyriel Verschaeve, die weigerde. Vlak voor
de Tweede Wereldoorlog vroeg men hem nogmaals,
maar ook ditmaal weigerde Verschaeve. Na de oorlog
werd Verschaeve bij verstek ter dood veroordeeld
wegens collaboratie.
Ondanks de vrijspraak werd het leven van Van Oye er
niet vrolijker op. Hij werd uit al zijn functies gezet. De
ruiten van zijn woning werden ingegooid. Uiteindelijk
verhuisde hij in 1923 naar Gistel.
Op 13 juni 1882 schrijft Van Oye aan Gezelle over zijn
dochtertje Elsa, dat een paar dagen daarvoor geboren
was, “Nu schrijf ik UE. Met doodsangst in de ziele:
mijn kindje is zwak, uiterst zwak, gezond ja, maar veel
levenskracht ontbreekt haar, en ik vrees dat indien God
ons niet genadig is, wij het zouden kunnen verliezen”.
En negen dagen later: “ Ons kindje is gered! ”
Maar op 13 juli van hetzelfde jaar schrijft hij: “Mijn
dierbare Heer Gezelle, De hand Gods valt wel zwaar op
ons hoofd. Ons eerstgeboren kind, onze Herman,
geboren 22 januari 1878, al onze trots, onze hope, de
krone mijner jeugd, onze schoone, lieve, goede jongen
is ons gisteren, ten 7 ½ uren ’s morgens, ten gevolge
eener hersenvliesontsteking, door den Heere ontrukt
geworden. Zúlk een kind te moeten verliezen is wel
hard!”
57
In 1895 overlijdt alsnog Elsa, 13 jaren jong. Hierover is
geen correspondentie bekend.
Voor mij was het een reden om het oude kerkhof van
Oostende eens te bezoeken. Volgens een mededeling bij
de ingang liggen er veel beroemde mensen begraven. Ik
kende er geen van, wat ook niet veel zegt natuurlijk. In
de laatste roman van Charlotte Mutsaers, Koetsier
Herfst, speelt deze begraafplaats een cruciale rol en
wordt hij lyrisch beschreven. Dat is fictie natuurlijk en
bovendien is het kerkhof in de roman met een dikke
laag sneeuw bedekt. De werkelijkheid is anders. Het is
een troosteloze, grijze steenmassaa, zonder boom, struik
of bloem. Maar de kindjes Van Oye liggen er inderdaad
begraven, in een eeuwigdurend graf nog wel.
Hier dichtte vader Van Oye, ‘Op het kerkhof, 8 januari
’84’, Een graf in de duinen, waarvan de eerste strofe
luidt:
Beweegloos eeuwig, eeuwig zwijgend, aan
den voet der stille duinen, ligt en slaapt
en droomt gij, kind, in de armen van de dood.
Voor eeuwig stil! En rond dien stillen droom,
die zwijgende eenzaamheid, beweegt zich niets.
Jos Wuijts
Belangrijkste bronnen:
H. Dekeyser. Huldeboek Dokter Eugeen van Oye. Gistel, 1970.
Briefwisseling Gezelle – Van Oye (Jubileum-editie). S.l., 1937.
Romain Vanlandschoot. Albrecht Rodenbach. Biografie. Tielt, 2002.
Romain Vanlandschoot. Kapelaan Verschaeve. Biografie. Tielt / Gent, 1998.
Het eeuwigdurend graf van Herman en Elsa van Oye te Oostende
________________________________
58
“De boer van Zundert” heeft een eigen museum in zijn geboorteplaats:
Het VINCENT VAN GOGH huis
OP WEG
Sinds het jubileumjaar 2003, toen op grootse wijze werd gevierd dat Van Gogh 150 jaar geleden
geboren werd, is de tijd in zijn geboortedorp Zundert (West-Brabant) niet stil blijven staan. Kon altijd
informatie over Van Gogh verkregen worden in het plaatselijke VVV-kantoortje annex café, wat de
grote kunstenaar niet geheel recht deed, met de opening op 12 september 2008 van het nieuwe Vincent
van Gogh Huis veranderde dit drastisch.
Het geboortehuis van Vincent van Gogh was al in 1903
afgebroken om plaats te maken voor een ander pand. In
dit statige gebouw (links op de foto) is nu het gezellige
café-restaurant Auberge Van Gogh gevestigd met aan
de achterkant een mooi terras dat uitkijkt op de
vroegere pastorietuin. Het enige originele van de oude
pastorie uit Van Goghs tijd is de waterput, direct achter
dit huis. In het pand ernaast bevindt zich het
supermoderne museum:
het Vincent van Gogh Huis.
Originele werken van Van Gogh vind je er niet,
daarvoor moet je nog altijd naar Amsterdam of de Hoge
Veluwe, hoe kan zo’n museum dan toch interessant
zijn? De moderne techniek geeft vele mogelijkheden!
Nee, niet met reproducties alleen, ook op andere wijze.
Je vindt er op de eerste verdieping een kamer waar je
een idee krijgt van Vincents jeugd; je krijgt een
audiotour mee en “Vincent zelf” vertelt je het verhaal
over zijn jeugd in Zundert. Op deze manier waart zijn
geest rond in dit museum. Sensoren regelen dat er,
wanneer je voor de tafel gaat staan, projecties gaan
bewegen over het tafelblad. Elders in de kamer kun je
via touchscreens in het familiealbum met de foto’s van
ouders, broers en zussen bladeren en krijg je de
bijbehorende verhalen te beluisteren, bijvoorbeeld over
de moeizame relatie tussen Vincent en zijn vader. In
zo’n kleine kamer komt dan een hele familie tot leven.
De Brabantse jeugd van Vincent vormde een
belangrijke grondsteen van zijn bestaan, waar hij later
in zijn brieven nog regelmatig op terugkomt. In een
brief aan Theo uit 1889 schrijft hij: “Tijdens mijn ziekte
heb ik elke kamer van het huis in Zundert weer gezien,
elk pad, elke plant in de tuin, de directe omgeving, de
velden, de buren, het kerkhof, onze moestuin achter –
tot zelfs het eksternest in een hoge acacia op het
kerkhof”. Hij beschrijft zichzelf in een brief uit
datzelfde jaar aan zijn moeder als een boer van Zundert:
“Ofschoon ik Parijs, Londen en zoveel andere grote
steden zag, ben ik er toch min of meer als een boer van
Zundert, bijvoorbeeld Toon of Piet Prins, uit blijven
zien.”
In een andere zaal wordt via beeldschermen werk
getoond van de vele kunstenaars die door Van Gogh
geïnspireerd zijn geraakt. Beelden en portretten van
kunstenaars vloeien in elkaar over; het zijn er heel veel.
Op de wanden eromheen hangt echt werk van niet de
eerste de beste kunstenaars, zoals Marlene Dumas en
Arnulf Rainer.
59
Daarnaast is er een zaal voor wisselende exposities.
Hier wordt werk van de beeldhouwer Zadkine getoond,
die ook het beeld van de gebroeders Van Gogh maakte
dat op het plein voor het kerkje staat in Zundert. Op dit
moment loopt er een tentoonstelling met werk van de
Vlaamse kunstenaar Roger Raveel, die in Machelenaan-de-Leie een eigen museum heeft.
Bekijk
ook
vooral
de
prachtige
website
www.vangoghhuis.com waarop veel foto’s en
informatie.
Mijn uitnodiging van 2002 om eens een bezoek te
brengen aan de geboortestreek van Van Gogh blijft nog
altijd overeind staan! De eerste Tsjechische bezoekers
zijn geweest; ik hoop dat er nog meer volgen!
Zeker zal de interesse voor Van Gogh nog groeien door
de vertaling van Petra Schürova van Leven en
ziektegeschiedenis van Vincent van Gogh van Erwin
van Meekeren; een visie van deze tijd van een
psychiater op het ziektebeeld van Van Gogh.
Hanny Visser
augustus 2009
[email protected]
Wat verbindt PRAAG met het stadje HUARAZ in Peru?
Huaraz ligt op 3100 m in het Andesgebergte,
ongeveer 400 km ten noorden van de hoofdstad
Lima.
leven van een aantal filosofen”. Bij alle lezingen blijkt
het te gaan om het leren kennen van jezelf en je eigen
ontwikkeling.
Voorafgaand aan het eigenlijke vrijwilligerswerk in
twee eetlokalen in Huaraz, die financieel ondersteund
worden door de Nederlandse Stichting “WeesKind”,
gaat een cursus Spaans.
De naam van het gebouw waar de lezingen
plaatsvonden, kwam me bekend voor: “Nueva
Acropolis”. Waar kende ik die naam van? Het blijkt de
naam van een internationale culturele organisatie, die
ook in Praag bestaat! Zo voelde ik me weer verbonden
met mijn vroegere woonplaats! (Van 1990 tot 2001
woonde ik in Praag.)
PILSEN EN
BATA
Uiteraard moet je de Spaanse taal machtig zijn, wil je
met de kinderen die naar de eetlokalen komen,
activiteiten ondernemen. Vrijwilligers die vier maanden
blijven, de meest gebruikelijke verblijfsduur, krijgen
zestig uur les. Ik kon maar twee maanden blijven
wegens andere verplichtingen in Nederland, bovendien
had ik ooit Spaans geleerd, dus ik had genoeg aan dertig
uur. Onze lerares Spaans is een jonge vrouw van begin
dertig, die haar leerlingen ook graag introduceert in de
wereld van de filosofie. Zij volgt zelf cursussen in
“Praktische levensfilosofie”. De lezingen worden heel
levendig gebracht, niemand leest iets van papier, je
voelt je echt aangesproken. De onderwerpen variëren
van “Emotionele intelligentie”, “De filosofie van de
krijgsheld”, “De temperamenten” tot “Anekdotes uit het
Tot mijn verrassing
kwam ik in Huaraz
ook veel reclame
van “Pilsen” tegen.
Ik
heb
ook
schoenenwinkels
van
de
Bata
gesignaleerd.
HET KINDJE
JEZUS VAN
PRAAG
Ik heb al meer dan
30 jaar een band
met Huaraz, want ik ben er in 1977 een maand geweest,
toen ik een reis van een jaar door Zuid-Amerika
maakte. Sinds dat jaar correspondeer ik met Blanca, een
Peruaanse vrouw van mijn leeftijd, die ik toen heb leren
kennen. Vanuit Praag had ik haar een klein beeldje van
het Jezuskindje van Praag gestuurd, wat zij als
overtuigd katholiek erg op prijs had gesteld. Het beeldje
60
is bekend in dit land. Vandaar dat het geen al te grote
verrassing was, toen ik een kliniek met de naam El
Niño de Praga tegenkwam!
Hanny Visser
[email protected]
DIT JUBILEUMNUMMER WORDT UITGEGEVEN MET DE STEUN VAN DE
VLAAMSE VERTEGENWOORDIGING IN DE TSJECHISCHE REPUBLIEK.
TOTO JUBILEJNÍ ČÍSLO VYCHÁZÍ ZA PODPORY VLÁMSKÉHO ZASTOUPENÍ
V ČESKÉ REPUBLICE.
Belgische ambassade - Vlaamse vertegenwoordiging
Belgické velvyslanectví – Vlámské zastoupení
Valdštejnská 6, 118 01 Praha 1
Tel +420 257 532 484, fax +420 257 533 799
[email protected]
www.flanders.be/prague
Wij danken de Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden en de
Vlaamse Vertegenwoordiging voor de steun sinds de oprichting van onze
vereniging. Dankzij deze samenwerking zijn vele interessante projecten tot
stand gekomen en onze bibliotheek bevindt zich op een waardige en
gezellige plaats. Wij hopen op een vruchtbare voortzetting!
Děkujeme Velvyslanectví Nizozemského království a Vlámskému zastoupení
za podporu od vzniku naší společnosti. Díky této spolupráci se uskutečnilo
množství zajímavých projektů a naši knihovnu najdete na důstojném a
příjemném místě. Věříme v plodné pokračování!
☼
61

2/2009 - jubilejní - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu

Transkript

Podobné dokumenty

FAUVISMUS II Soubor - Gymnázium Boženy Němcové

nr. 2 - NE-BE

Beethoven

ASCOMYCETES