docTurystyczne szlaki tematyczne
download 
Stížnost Transkript
Turystyczne szlaki tematyczne
Turystyczne szlaki tematyczne pogranicza nysko-jesenickiego Tematické turistické trasy nyssko-jesenického pohraničí Niniejsza publikacja jest częścią realizowanego przez Starostwo Powiatowe w Nysie wspólnie z czeskim partnerem – Miastem Šumperk projektu pn. „Szlaki tematyczne na pograniczu polsko – czeskim w Euroregionie Pradziad” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 Fundusz Mikroprojektów Euroregionu Pradziad oraz ze środków budżetu państwa. W ramach realizacji projektu oznakowany został także kolejny odcinek istniejącego już pieszego szlaku „Kopernikowskiego”. Dotychczasowy rozpoczynał się w Nysie i kończył w Otmuchowie. Teraz tworzy pętlę, wracając przez Ulanowice, Wójcice, Głębinów i Skorochów do Nysy. Dodatkowo wprowadzone zostało oznakowanie łącznikowe na trasie Kałków – Vidnava, ułatwiając tym samym dostęp do czeskiej sieci szlaków turystycznych. Szlak „Kopernikowski”, Błogosławionej Marii Luizy Merkert, Josepha von Eichendorffa czy rowerowy Szlak czarownic to tylko niektóre z opisanych w przewodniku szlaków tematycznych górskiego pojezierza. Wszystkie one umożliwiają zapoznanie się z wieloma miejscami związanymi z historią, tradycją (także kulinarną) i kulturą naszego regionu. Życząc wielu niezapomnianych wrażeń i przygód podczas poznawania uroków górskiego pojezierza, zachęcam wszystkich sympatyków zarówno historii, jak i turystyki aktywnej i wypoczynkowej do pozostania na dłużej w naszym gościnnym regionie i odkrywania jego tajemnic związanych z przeszłością, korzystania z licznych szlaków turystycznych oraz zdobywania regionalnych odznak turystycznych. Adam Fujarczuk Starosta Nyski Tato publikace je součástí projektu s názvem „Tematické trasy na polsko-českém pohraničí v Euroregionu Praděd“ realizovaného okresním úřadem v Nyse ve spolupráci s českým partnerem – městem Šumperkem. Projekt je spolufinancován z prostředků Evropského fondu pro regionální rozvoj v rámci Operačního programu přeshraniční spolupráce Česká republika - Polská republika 2007-2013, Fondu mikroprojektů Euroregionu Praděd a také ze státních prostředků. V rámci projektu byl vymezen další úsek stávající pěší „Koperníkovské“ trasy. Dosavadní začínal v Nyse a končil v Otmuchowě, nynější tvoří okruh a na zpětné cestě se nacházejí Ulanowice, Wójcice, Głębinów i Skorochów a Nysa. Dodatečně bylo také uvedeno spojovací značení na trase Kałków – Vidnava, což zjednodušilo přístup k české síti turistických tras. „Kopernikovská” trasa, trasa Blahoslavené Marie Luizy Merkert, trasa Josepha von Eichendorffa nebo Čarodějnická cyklotrasa – to jsou jen některé z tras popsaných v průvodci tematických tras horské jezerní plošiny. Všechny umožňují seznámení s mnoha místy, která jsou spojena s dějinami, tradicí (mimo jiné také kulinářskou) a kulturou našeho regionu. Přeji mnoho nezapomenutelných dojmů a prožití mnoha dobrodružství při poznávání krásy horské jezerní plošiny. Zvu také všechny fanoušky jak historie, tak i aktivní či odpočinkové turistiky, aby v našem pohostinném regionu strávili delší čas, objevovali jeho tajemství spojená s minulostí, využívali hojných turistických tras a získávali regionální turistické odznaky. Adam Fujarczuk Starosta Nyski 3 Turystyczne szlaki tematyczne pogranicza nysko-jesenickiego Nysa / Nysa Studniční vrch / Studniční vrch Region nysko-jesenicki należy do jednego z lepiej zagospodarowanych pod względem turystycznym obszarów transgranicznych łączących Polskę i Czechy. Po stronie polskiej w skład obszaru wchodzi ziemia nyska administracyjnie stanowiąca powiat nyski na południu województwa opolskiego, natomiast po stronie czeskiej były powiat jesenicki stanowiący północny fragment Kraju Ołomunieckiego. Bezpośrednie sąsiedztwo Jeseników i Gór Opawskich z trzema jeziorami na rzece Nysie Kłodzkiej powoduje, że region ten stanowi całoroczne zaplecze dla rozwoju turystyki w różnych jej formach. Jednym z ważnych elementów zagospodarowania turystycznego obszaru są szlaki turystyczne. Według instrukcji znakowania szlaków turystycznych Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego szlakiem turystycznym jest wytyczona w terenie trasa służąca do odbywania wycieczek, oznakowana jednolitymi znakami (symbolami) i wyposażona w urządzenia informacyjne, które zapewniają bezpieczne i spokojne jej przebycie turyście o dowolnym poziomie umiejętności i doświadczenia, o każdej porze roku i w każdych warunkach pogodowych, o ile szczegółowe wymagania nie stanowią inaczej. Niektórzy autorzy w przeciwieństwie do PTTK stwierdzają, że szlak turystyczny jako wytyczona trasa w przestrzeni turystycznej dla potrzeb turystów, prowadząca do najbardziej atrakcyjnych miejsc (obiektów) może funkcjonować również jako nieoznakowana. Instrukcja PTTK wyróżnia następujące rodzaje szlaków turystycznych: piesze (górskie i nizinne oraz ścieżki spacerowe, przyrodnicze i dydaktyczne), narciarskie, rowerowe, kajakowe, jeździeckie. Katalog ten jednak nie wyczerpuje wszystkich rodzajów szlaków jakie wymieniane są w literaturze turystycznej i jakie funkcjonują w terenie, np. samochodowe i kolejowe (kryterium środka transportu) czy szlaki pielgrzymkowe, kulturowe, historyczne, biograficzne, etnograficzne, itd. (kryterium tematyczne). To kryterium powoduje, że szlak cieszy się powodzeniem u konkretnej grupy turystów zainteresowanych danym tematem lub zaciekawi innych choćby swoją nazwą. Dlatego też, w tej publikacji chcemy zwrócić uwagę turystów na wybrane przez nas, spośród szerokiego wachlarza szlaków na pograniczu nysko-jesenickim, najciekawsze tematyczne szlaki turystyczne. Pierwszym powojennym tematycznym szlakiem turystycznym na terenie obecnego powiatu nyskiego był tzw. „Szlak Martyrologii Jeńców Wojennych” biegnący z Nie- 4 Tematické turistické trasy nysko-jesenického pohraničí Nysko-jesenický region patří k nejlépe turisticky řízeným přeshraničním oblastem, které spojují Polsko a Českou republiku. Oblast tvoří na polské straně nyská země, administrativně spadající pod nyský okres ležící na jihu opolského vojvodství. Na české straně oblast tvoří bývalý jesenický okres, který je nyní součástí severní části olomouckého kraje. Přímé sousedství Jeseníků a Opavských hor se třemi jezery na řece Kladská Nisa vytváří z tohoto regionu celoroční zázemí pro rozvoj turistiky ve všech jejích podobách. Jednou z důležitých součástí turistiky v tomto regionu jsou turistické trasy. Podle návodu značení tras, jehož autorem je Polský turistický vlastivědný spolek (Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze - PTTK), se turistickou trasou vymezuje trať pro túry, která je značena jednotnými znaky (symboly) a je vybavena informačními prvky zajišťujícími turistům s jakoukoliv zkušeností a dovedností bezpečný a klidný přechod, a to v každém ročním období a v každých povětrnostních podmínkách - pokud tedy podrobné požadavky nestanoví jinak. Někteří autoři, na rozdíl od PTTK, tvrdí, že turistická trasa může mít podobu trati vymezené v turistickém prostoru pro potřeby turistů, která vede k nejatraktivnějším místům (objektům), a může být neznačená. PTTK rozlišuje následující druhy turistických tras: pěší (horské, nížinné a také procházkové, přírodní a didaktické), lyžařské, cyklistické, kanoistické, jezdecké. Nejsou zde ale popsány všechny druhy tras, jaké jsou uváděny v turistické literatuře a jaké fungují v terénu, např. automobilové či železniční (hledisko dopravního prostředku) nebo trasy pouťové, kulturní, historické, biografické, etnografické atd. (hledisko tematické). Dělení tras podle hledisek může mít vliv na oblíbenost trasy u konkrétní skupiny turistů, která má zájem o dané téma, nebo může zaujmout svým názvem. V této publikaci chceme upozornit turisty na ty nejzajímavější tematické turistické trasy, které jsme vybrali z nemalého množství stezek ležících na nysko-jesenickém pohraničí. První poválečnou tematickou turistickou trasou na území současného niského okresu byla tzv. „Trasa martyrologie válečných zajatců”, vedoucí z Niemodlina do Łambinowic (do roku 1975 patřily Łambinowice k niemodlinskému okresu). Opolské oddělení PTTK ji vyznačilo v šedesátých letech, poté, co na místě vojenského polygonu a zajateckého tábora vzniklo Muzeum martyrologie válečných zajatců (1964). Další tematickou trasou byla tzv. „Koperníkovská trasa”. V letech 1972–1973 se ve městě Koperniki (odkud pravděpodobně pochází rod Mikuláše Koperníka) konalo několik turistických akcí v rámci oslav 500. výročí narozenin Mikuláše Koperníka. Oddělení PTTK nyské země (Odział PTTK Ziemi Nyskiej) vyznačilo při této příležitosti tři závodnické tratě vedoucí z Nysy do Kopernik a dále ve třech směrech: do Kałkowa, Sławniowic a do Nowého Świętowa. Po ukončení oslav spojených s koperníkovským výročím, označilo oddělení PTTK nyské země jednu ze stezek trvale jako turistickou trasu. V letech 1973–75 členové tohoto oddělení (Tadeusz Zacierka, který zpracoval popis trasy, Józef Husak, Kazimierz Staszków a Stanisław Ćwiora) označili modrou barvou úsek z Nysy do Kopernik a dále do Kałkowa (celková délka cca 18 mezena w km). V devadesátých letech Regionální oddělení opolského Slezska PTTK (Oddział Regionalny Śląska Opolskiego - ORSO) převzalo tuto trasu do péče a prodloužilo ji až do Otmuchowa (28,2 km). V roce 2013, z iniciativy okresního úřadu v Nyse, byla trasa na dosavadním úseku obnovená a prodloužená z Omuchowa do Nysy na severním břehu Nyského jezera. Současně má celý okruh trasy cca 46 km. Kromě nížinných tras na území nyského okresu byly značené také horské trasy. Dvě z nich zejména pro své tematické zaměření: Hlavní sudetská trasa M. Orłowicza a „Trasa zlatých horníků”. První vedla do roku 2000 ze Świeradowa Zdroje do Paczkowa. V této době prudnické oddělení PTTK vymezilo a označilo úsek spojující 5 modlina do Łambinowic (do 1975 roku Łambinowice były w powiecie niemodlińskim). Został on oznakowany przez opolski oddział PTTK w latach sześćdziesiątych po utworzeniu w miejscu poligonu i obozu jenieckiego w Łambinowicach Muzeum Martyrologii Jeńców Wojennych (1964). Kolejnym tematycznym szlakiem był tzw. „Szlak Kopernikowski”. W latach 1972-1973 w Kopernikach (stąd przypuszczalnie wywodzi się ród Mikołaja Kopernika) odbyło się kilka imprez turystycznych z okazji obchodów 500- lecia urodzin Mikołaja Kopernika. Oddział PTTK Ziemi Nyskiej oznakował z tej okazji trzy trasy rajdowe biegnące z Nysy do Kopernik a potem w trzech kierunkach: do Kałkowa, Sławniowic i do Nowego Świętowa. Po zakończeniu obchodów związanych z rocznicą kopernikowską Oddział PTTK Ziemi Nyskiej wybrał jedną z nich do stałego oznakowania jako szlak turystyczny. W latach 1973-75 członkowie tego Oddziału (Tadeusz Zacierka – sporządził opis szlaku, Józef Husak, Kazimierz Staszków i Stanisław Ćwiora) oznakowali na niebiesko odcinek biegnący z Nysy do Kopernik i dalej do Kałkowa (łączna długość ok. 18 km). W latach 90-tych Oddział Regionalny Śląska Opolskiego PTTK (ORSO) przejął opiekę nad tym szlakiem przedłużając go do Otmuchowa (28,2 km). W roku 2013 z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Nysie szlak na dotychczasowym odcinku został odnowiony i przedłużono jego przebieg z Otmuchowa do Nysy północnym brzegiem Jeziora Nyskiego. Obecnie cała pętla szlaku liczy ok. 46 km. Obok szlaków nizinnych na terenie powiatu nyskiego znakowane były również szlaki górskie. Wśród nich dwa szczególne ze względu na swój temat, tj.: Główny Szlak Sudecki im. M. Orłowicza oraz „Szlak Złotych Górników”. Ten pierwszy do 2000 roku biegł ze Świeradowa Zdroju do Paczkowa. Wtedy to prudnicki oddział PTTK wytyczył i oznakował odcinek łączący Główny Szlak Sudecki z istniejącym szlakiem czerwonym w Górach Opawskich. Po korekcie tego odcinka przeprowadzonym w 2003 roku przez oddział głuchołaski PTTK Główny Szlak Sudecki wydłużył się o ok. 85 km z czego ok. 70 km znalazło się na terenie powiatu nyskiego. Szlak ten w 2009 r w kilku miejscach (Lisie kąty – byłe przejście graniczne Paczków -Bily Potok, Kałków - Zwano- 6 wice, Sławniowice- Velke Kunetice, Podlesie – Ondřejovice, Jarnołtówek - Zlate Hory) połączony został przez Starostwo Powiatowe w Nysie we współpracy z głuchołaskim oddziałem PTTK odcinkami dojściowymi ze szlakami pieszymi biegnącymi po stronie czeskiej. „Szlak Złotych Górników” o przebiegu zbliżonym do dzisiejszego powstał pod koniec lat 90-tych ubiegłego wieku, kiedy to z inicjatywy Urzędu Miejskiego w Głuchołazach i PTTK istniejący szlak żółty przedłużony został o tereny wydobycia złota na Sarnim Potoku. Na szlaku tym turysta pozna miejsca i metody wydobycia złota stosowane w Górach Opawskich. W miastach powiatu nyskiego funkcjonuje kilka szlaków miejskich nawiązujących do historii regionu. Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Głuchołaz i PTTK w 2003 roku oznakowany został miejski historyczny szlak spacerowy (znakowany biało niebieskimi rąbami). Również w Nysie nawiązano do historycznego dziedzictwa regionu, gdzie oznakowano kilka tematycznych tras spacerowych. W latach 2006 – 2007 Gmina Nysa stworzyła „Szlak Eichendorffa” łącząc na jego przebiegu miejsca związane z tym wielkim śląskim poetą, nawiązując do istniejącego tutaj przed II wojną światową zagospodarowania turystycznego (altana Eichendorffa). W 2008 w ramach realizacji projektu Park Kulturowo Przyrodniczy Twierdzy Nysa oznakowano tablicami informacyjnymi dwa warianty tras biegnących z Bastionu św. Jadwigi do Fortu Wodnego. We wrześniu 2010 w trzecią rocznicę beatyfikacji otworzony został szlak „Śladami Marii Luizy Merkert”, wytyczony 16 płytami z brązu z cytatami i faksymiliami błogosławionej (montaż płyt w 2009). Szlak miejski oznakowany został również w Otmuchowie. Dzięki ogromnemu potencjałowi historyczno - kulturowemu rejonu nyskiego nastąpił znaczny rozwój różnych form turystyki kulturowej. Oprócz wymienionych wyżej miejskich szlaków turystyki kulturowej Ziemia Nyska znalazła się na przebiegu innych europejskich czy ogólnopolskich szlaków tematycznych. Jednym z najważniejszych jest oznakowana w latach 2009 – 2010 Nyska Droga św. Jakuba (oficjalne otwarcie nastąpiło podczas corocznego Jarmarku św. Jakuba przed nyską Bazyliką w 2010 r.), stanowiąca odcinek Hlavní sudetskou trasu s existující červenou trasou v Opavských horách. Po opravě tohoto úseku provedené v roce 2003 glucholaským oddělením PTTK, se Hlavní sudetská trasa prodloužila o cca 85 km, přičemž cca 70 km z těchto 85 km se nachází v oblasti nyského okresu. Tato trasa byla v roce 2009 v několika místech (Lisie Kąty – bývalý hraniční přechod Paczków - Bílý Potok, Kałków - Zwanowice, Sławniowice- Velké Kunětice, Podlesie – Ondřejovice, Jarnołtówek - Zlaté Hory) spojená vstupními částmi s pěšími trasami, které se nachází na české straně. Spojení bylo provedeno okresním úřadem v Nyse ve spolupráci s glucholaským oddělením PTTK. „Trasa zlatých horníků”, s téměř dnešní podobou, vznikla koncem 90. let minulého století, když se z iniciativy Městského úřadu v Glucholazech a PTTK, stávající žlutá trasa prodloužila o terény těžby zlata na Sarnim Potoku. Na této trase se turista seznámí s místy a metodami těžby zlata, které se používaly v Opavských horách. Ve městech nyského okresu funguje několik městských tras, které se vztahují k dějinám regionu. Z iniciativy Spolku přátel Głuchołaz (Towarzystwo przyjaciół Głuchołaz) a PTTK byla v roce 2003 označená městská, historická procházková trasa (značená bílo-modrými kosočtverci). Také v Nyse se navazovalo na historické dědictví regionu, i zde bylo označeno několik tematických procházkových tras. V letech 2006 – 2007 Nysská obec vybudovala „Eichendorffovou trasu”, jíž sloučila místa vztahující se k tomuto velkému slezskému básníkovi. Navázala tím na turistické atrakce existující zde ještě před druhou světovou válkou (např. Einchendorffův altán). V roce 2008 v rámci realizace projektu Park kulturněpřírodní Pevnost Nysa byly informačními tabulemi vyznačeny dvě varianty tras směřujících z Bastionu sv. Hedviky k Vodnímu Fortu. V září 2010, k třetímu výročí blahoslavení, byla otevřena trasa „Po stopách Marii Luizy Merkert”, vymezená 16 deskami z bronzu, které obsahují citace a rukopis blahoslavené (montáž desek v roce 2009). Městská trasa byla vyznačena také v Otmuchově. Díky obrovskému historicko-kulturnímu potenciálu nyské oblasti, se zde značně vyvinuly různé podoby kulturní turistiky. Kromě výše popsaných městských tras kulturní turistiky, se nyská region nachází na dráze jiných evropských či celonárodních (polských) tematických tras. Jednou z nejdůležitějších je nysská Svatojakubská cesta označená v letech 2009 – 2010 (oficiální otevření se konalo během každoročního Jarmarku sv. Jakuba, naproti nyské baziliky v roce 2010), která je přípojena vstupní částí k historické 7 Podpis pod zdjęcie / Podpis pod zdjęcie Podpis pod zdjęcie / Podpis pod zdjęcie dojściowy do historycznego traktu Via Regia – jednej z głównych nici polskiej sieci Camino de Santiago (europejska sieć dróg św. Jakuba). Nyska Droga św. Jakuba liczy 106 km (na terenie powiatu nyskiego 72 km) a biegnie od źródła św. Jakuba (Jakobs Brunnen) na Górze Parkowej w Głuchołazach przez Nysę do Skorogoszczy gdzie łączy się z traktem Via Regia. Kolejnym szlakiem o zasięgu europejskim, który przebiega przez województwo opolskie i nasz powiat jest „Szlak Cysterski”. Wprawdzie na naszym terenie nie zachowały się obiekty wprost związane z Cystersami, ale w historii naszego regionu cystersi z klasztorów w Kamieńcu Ząbkowickim i Henrykowie zaznaczyli również swoją obecność. Dlatego przez ziemię nyską biegnie nitka szlaku z Henrykowa i z Kamieńca Ząbkowickiego do klasztorów w Jemielnicy i Rud k. Raciborza. Szlak ten w 2012 roku został oznakowany na terenie województwa opolskiego znakami typu E-22 (samochodowy szlak turystyczny). Uzupełnieniem szlaku cysterskiego jest zrealizowany w latach 20082009 projekt pt. „Szlak sakralnej sztuki barokowej im. Michaela Willmanna”, który tworzy małe regionalne pętle głównie na Dolnym Śląsku. Autorzy szlaku (Fundacja Edukacja dla Demokracji w Warszawie, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Dom Spotkań Angelusa Silesiusa we Wrocławiu) przewidują rozszerzenie jego przebiegu o odcinek wschodni biegnący do Cieszyna przez Otmuchów, Nysę, Ścinawę Nyską. Innym szlakiem o zasięgu europejskim jest „Szlak romański”. Obejmuje on swym zasięgiem niemal całą Polskę, przebiegając przez najważniejsze miejsca i zabytki związane z okresem romańskim w architekturze. Polscy twórcy szlaku podzielili go na odcinki regionalne wymieniając ziemię nyską na jego opolskim przebiegu. Niestety nie wszystkie polskie odcinki tego szlaku zostały oznakowane. Dotyczy to również nyskiego odcinka szlaku, który przebiega przez Kałków, Otmuchów, Nysę, Pakosławice, Wierzbięcice, Kępnicę i Głuchołazy. W ostatnich latach nastąpił również wzrost zainteresowania walorami przyrodniczymi ziemi nyskiej, co uwidoczniło się również poprzez wytyczanie i znakowanie tematycznych szlaków przyrodniczo-dydak- 8 tycznych. Oprócz czterech ścieżek w Górach Opawskich powstały nowe trasy tj.: „Wąwozy Biechowskie”, „Las Biskupi”, „Skrajem Dawnej Puszczy”, „Las Kubice” oraz ścieżki ornitologiczne w Nysie i Siestrzechowicach. Uzupełnieniem Szlaku Martyrologii jest ścieżka historyczno – przyrodnicza „Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach” stworzona przez CMJW w Łambinowicach. Szlaki tematyczne występują również wśród tras rowerowych. Najnowszą tematyczną trasą rowerową oznakowaną przez Starostwo Powiatowe w Nysie jest trasa „Szlakiem czarownic” zrealizowana przy udziale środków finansowych pochodzących z Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Czechy-Polska 2007-2013. W ramach tego projektu oznakowano 95 km trasy rowerowej będącej przedłużeniem funkcjonującej już od kilku lat trasy po stronie czeskiej (od Mohelnic do Zlatych Hor – ok. 138 km). Polski odcinek trasy zaczyna się na byłym przejściu granicznym Konradów Zlate Hory i biegnie przez Głuchołazy, Jarnołtówek, Nysę, Otmuchów do Paczkowa, po drodze ukazując miejsca związane z procesami czarownic jakie miały tu miejsce w XVI i XVII wieku. Również po czeskiej stronie granicy znajdziemy wśród wielu tras turystycznych szlaki tematyczne. Do najciekawszych należą m. in.: ścieżka im. Vincenza Priessnitza w Jeseniku, Górnicza ścieżka edukacyjna w Zlatych Horach, ścieżka Kopaczy Złota w Karlovej Studance, ścieżka dydaktyczna „Doliną rabusiów z Drakova” biegnąca z Vrbna pod Pradedem do Rejvizu, Ścieżka im. Latzela w Rychlebských Horach. Cały obszar pogranicza nysko-jesenickiego jest niezwykle bogaty w infrastrukturę szlaków turystycznych. Wśród nich ważną rolę pełnią szlaki tematyczne związane z historią tego regionu. Dzięki nim turyści mogą poznać nie tylko najważniejsze atrakcje turystyczne ale również poznać historię czy biografie osób ważnych dla regionu. Tutaj turystyka aktywna łączy się z turystyką kulturową tworząc niezwykle atrakcyjną ofertę dla turystów przyjeżdżających na pogranicze nysko-jesenickie. cestě Via Regia – jedné z hlavních částí polské sítě Camino de Santiago (evropská síť Cest svatého Jakuba). Nyská Svatojakubská cesta má 106 km (na území nyského okresu zabírá 72 km) a vede od pramene sv. Jakuba (Jakobs Brunnen) na Parkové hoře v Glucholazích, Nysou až k Skorogoszcze, kde se spojuje s traktem Via Regia. Další trasou evropského významu, která vede opolským vojvodstvím a naším okresem, je „Cisterciácká trasa”. Ovšem, na našem území se objekty přímo spojené s cisterciáky nedochovaly, ale v dějinách našeho regionu vystupovali cisterciáci z klášterů v Kamieńce Ząbkowickym a Henrykowě. A proto nysskou zemí vede cesta trasy z Henrykowa a z Kamieńce Ząbkowického do klášterů v Jemielnicy a Rud vedke Raciborze. Tato trasa byla vyznačena na území opolského vojvodství značením typu E-22 (automobilová turistická trasa). Doplněním cisterciácké trasy je v letech 2008–2009 zrealizován projekt s názvem „Trasa sakrálního barokního umění Michaela Willmanna”, která tvoří malé regionální okruhy především v Dolním Slezsku. Autoři trasy (Fundace edukace pro demokracii ve Varšavě – Fundacja Edukacja dla Demokracji w Warszawie, Ústav pro dějiny umění Vratislavské univerzity – Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, a také Dům setkání Angeluse Silesia ve Vratislavi – Dom Spotkań Angeluse Silesiusa we Wrocławiu) předpokládají rozšíření této cesty o východní úsek, směrem na Cieszyn, Otmuchowem, Nysou a Ścinawou Nyskou. Jinou trasou opět s evropským významem je „Románská trasa”. Díky svému rozsahu má v Polsku téměř celostátní význam – vede nejdůležitějšími místy a památkami spojenými s románskou dobou v architektuře. Tvůrci trasy ji rozčlenili na dva regionální úseky a nysský region uvedli v rámci opolského pokračování. Bohužel ne všechny polské úseky této trasy byly oznčeny. To se týká také nyského úseku trasy, který probíhá Kałkówem, Otmuchówem, Nysou, Pakosławicemi, Wierzbięcicemi, Kępnicou a Głuchołazy. V posledních letech se také zvýšil zájem o přírodní hodnoty nyské regionu. Je to viditelné zejména díky vymezování a označování tematických přírodně-naučných tras. Kromě 4 již existujících tras v Opavských horách, vznikly nové trasy: „Wąwozy Biechowskie”, „Biskupský les”, „Po okraji dávného pralesa” a „Les Kubice”. Vznikly také ornitologické trasy v Nysie a Siestrzechowicich. Doplněním trasy Martyrologie je historicko-přírodní stezka „Místo národní paměti v Łambinowicích” vytvořená CMJW v Łambinowicích. Tematické trasy se vyskytují také v oblastech cyklotras. Nejnovější tematickou cyklotrasou označenou okresním úřadem v Nyse je „Čarodějnická cyklotrasa” podporována finančními prostředky Operačního programu přeshraniční spolupráce Česká republika - Polská republika 2007-2013. V rámci tohoto projektu bylo označeno 95 km cyklotrasy, která je prodloužením trasy fungující už několik let na české straně (od Mohelnice do Zlatých Hor – cca 138 km). Polský úsek trasy začíná na bývalém hraničním přechodu Konradów - Zlaté Hory a vede Głuchołazy, Jarnołtówkem, Nysou, Otmuchówem do Paczkowa, a ukazuje přitom místa související s čarodějnickými procesy, které se tady konaly v 16. a 17. století. Rovněž na české straně, mezi množstvím turistických tras, najdeme tematické stezky. K nejzajímavějším patří mj. stezka Vincenza Priessnitza v Jeseníku, Hornická naučná stezka ve Zlatých Horách, stezka dobývání zlata v Karlově Studánce, naučná stezka „Údolím lapků Drakova” směřující z Vrbna pod Pradědem do Rejvízu nebo Stezka Latzele v Rychlebských horách. Celá oblast nysko-jesenického pohraničí má neobyčejně bohatou infrastrukturu turistických tras. Mezi nimi mají velký význam tematické trasy spojené s dějinami regionu. Díky nim se turisté mohou nejen seznámit s nejdůležitějšími turistickými atrakcemi, ale také se něco dozvědět o historii a životopisech osobností důležitých pro tento region. Aktivní turistika se tady spojuje s kulturní turistikou a tvoří opravdu lákavou nabídku pro turisty, kteří přijíždí do nyskojeseniského pohraničí. 9 Szlaki piesze nizinne: Szlak „Kopernikowski” - niebieski Nížinné pěší trasy: „Koperníkovská” trasa – modrá Długość – 46 km / Délka – 46 km Przebieg: Nysa (fontanna Trytona) - Fort Wodny – Jezioro Nyskie (wałem jeziora) – Siestrzechowice – Koperniki – Jodłów – Łąka – Kałków – łącznik do Vidnavy - Zwierzyniec – Śliwice – Otmuchów – Ulanowice – Wójcice – Głębinów – Skorochów – Nysa (fontanna Trytona) Průběh: Nysa (Tritonova fontána) – Vodní fort – Nyské jezero (po jezerním náspu) – Siestrzechowice – Koperniki – Jodłów – Łąka – Kałków – spojka do Vidnavy - Zwierzyniec – Śliwice – Otmuchów – Ulanowice – Wójcice – Głębinów – Skorochów – Nysa (Tritonova fontána) Podpis pod zdjęcie / Podpis pod zdjęcie Nysa (fontanna Trytona) / Nysa (Tritonova fontána) Szlak o bardzo ciekawym przebiegu (m.in. wałem jeziora nyskiego) z pięknymi panoramami Gór Opawskich i Jeseników. Umożliwia zapoznanie się z wieloma ważnymi miejscami w historii regionu, m.in. Nysą i Otmuchowem ze swoimi zabytkami. Na trasie znajdują się jeszcze: pałac w Siestrzechowicach, romańsko-gotycki kościół z unikatowymi polichromiami w Kałkowie czy pałacyk myśliwski w Zwierzyńcu. Nazwa wzięła się od nazwy miejscowości Koperniki, przez którą biegnie szlak, a w której mieszkali przodkowie znanego astronoma Mikołaja Kopernika. Trasa s velmi zajímavým průběhem (vede mj. i po jezerním náspu) a s krásnými panorámaty Opavských hor a Jeseníků. Umožňuje seznámení s mnoha důležitými místy v dějinách regionu, např. s Nysou a Otmuchowem a jejich památkami. Na trati se také nachází palác v Siestrzechowicích, románsko-gotický kostel s unikátními polychromiemi v Kałkowě nebo lovecký palác v Zwierzyńci. Název trasy navazuje na název města Koperniki, kterým trasa probíhá a ve kterém bydleli předkové známého hvězdáře Mikuláše Koperníka. Nysa – lokację „nowego” miasta na prawie flamandzkim datuje się na rok 1223, obok starszej wczesnośredniowiecznej osady, której założenie przypisuje się Bolesławowi Krzywoustemu. Punktem zwrotnym w dziejach miasta było przejęcie kasztelanii otmuchowsko-nyskiej przez biskupów wrocławskich. 10 Całkowite przejęcie władzy, również świeckiej, nad ziemią nyską i otmuchowską nastąpiło w roku 1290, co stanowiło początek księstwa nyskiego biskupów wrocławskich, które przetrwało do roku 1810, tzn. do sekularyzacji dóbr kościelnych prze króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. Wiek XV przyniósł ogromny rozkwit miasta, także pod względem architektonicznym. Powstało wiele budowli, m.in. kościół św. Jakuba i Agnieszki, 90-metrowa wieża ratuszowa, kościół św. Barbary. Już od średniowiecza Nysa była ważnym ośrodkiem edukacyjnym i naukowym. Od 1417 roku istniała tu szkoła parafialna, przekształcona później w gimnazjum. W roku 1622 sprowadzono do miasta jezuitów i rozpoczęto starania o utworzenie w mieście uniwersytetu. Dokumenty podają, że biskup zamierzał wybudować duże kolegium, które miało posiadać wszystkie wydziały uniwersytetu jezuickiego. Bezpośrednia opieka biskupów wrocławskich miała pomóc w tworzeniu i działaniu przyszłego uniwersytetu. Niestety wojna 30-letnia przerwała działania biskupów i jezuitów. Zamiast ogromnego jezuickiego uniwersytetu powstało kolegium zwane „Carolinum”, w którym wykładał m.in. Christoph Scheiner, odkrywca plam na słońcu. Na liście uczniów możemy znaleźć m.in. Michała Korybuta Wiśniowieckiego, późniejszego króla Polski. Na przełomie XVII i XVIII wieku nastąpiła rozbudowa miasta w stylu barokowym, czego przykładem jest kościół św. Piotra i Pawła z klasztorem Bożogrobców. Od 1740 roku miastem rządzili Prusacy, którzy przekształcili Nysę w jedną z najważniejszych śląskich twierdz. W 1807 roku miasto było oblegane przez wojska napoleońskie. Pamiątką tych wydarzeń są wmurowane kule armatnie m.in. w ścianę Domu Wagi Miejskiej. Kres Nysy jako twierdzy przyniósł rok 1889. Od tego czasu miasto staje się ośrodkiem administracyjnym i kulturalnym południowej Opolszczyzny. Dziś Nysa jest jednym z najpiękniejszych miast śląskich z licznymi zabytkami. Nysa – městská práva získala v roce 1223 na základě tzv. vlámského práva, leží vedle starší osady z raného středověku, jejíž vznik je připisován Boleslavu Křivoústému. Důležitým momentem v dějinách města bylo převzetí otmuchowsko-nyské hradové obci vratislavskými biskupy. Úplné převzetí moci, tedy také světské, nad nyskou a otmuchovskou zemí nastalo v roce 1290, což bylo začátkem nyského knížectví vratislavských biskupů, které se zachovalo do roku 1810, kdy pruský král Fridrich Vilém III. sekularizoval kostelní majetky. 15. století přineslo obrovský rozvoj města, také v oblasti architektury. Vzniklo hodně staveb, mezi jinými kostel sv. Jakuba a Anežky, 90-metrová radniční věž či kostel sv. Barbory. Už od středověku byla Nysa významným vzdělávacim a vědeckým střediskem. Od roku 1417 tady fungovala farní škola, posléze přetvořená na gymnázium. V roce 1622 přišli do města jezuité, kteří chtěli ve městě založit univerzitu. V dokumentech se můžeme dočíst, že biskup zde plánoval postavit velké kolegium, které mělo obsahovat všechny fakulty jezuitské univerzity. Přímá péče vratislavských biskupů měla pomoci při vytváření a fungování další univerzity. Bohužel třicetiletá válka tuto snahu přerušila. Místo mohutné jezuitské univerzity zde vzniklo kolegium s názvem „Carolinum“, v němž přednášel mj. Christoph Scheiner, objevitel skvrn na slunci. Na seznamu studentů můžeme najít např. Michała Korybuta Wiśniowieckého, pozdějšího polského krále. Na přelomu 17. a 18. století proběhla výstavba města v barokním slohu, jejíž příkladem je kostel sv. Petra a Pavla s klášterem Božehrobců. Od roku 1740 vládli městu Prusové, kteří přetvořili Nysu v jednu z největších slezských pevností. V roce 1807 bylo město obléháno napoleonskou armádou. Památkou této události jsou zazděné dělové koule, mj. ve zdi Domu městské váhy. Konec Nysy jako pevnosti přinesl rok 1889. Od té doby bylo město administračním a kulturním střediskem jižní části opolské země. Dnes je Nysa jedním z nejhezčích slezských měst s mnohými památkami. 11 „Fontanna Trytona” Perła nyskiego baroku wykonana w latach 1700-1701 z marmuru sławniowickiego na wzór znajdującej się w Rzymie fontanny Berniniego - Fontanna del Tritone na Piazza del Tritone. Mieszkańcy Nysy, nawiązując do tradycji rzymskiej polegającej na umieszczaniu na frontonach wielu budowli napis S.P.Q.R. - „Senatus Populusque Romanus” czyli „senat i lud rzymski”, wyryli na fontannie inskrypcję S.P.Q.N. - „Senatus Populusque Nissiensis” - „senat i lud nyski”. „Tritonova fontána“ Perla nysského baroka postavená v letech 1700-1701 z mramoru ze Sławniowic po vzoru římské fontány Berninieho – Fontanna del Tritone, která se nachází na Piazza del Tritone. Navazujíc na římskou tradici umísťování nápisu S.P.Q.R. - „Senatus Populusque Romanus” tzn. „senát a římský lid“ na štíty staveb, vyřezali obyvatelé Nysy na fontánu nápis S.P.Q.N. - „Senatus Populusque Nyssiensis”, tedy „senát a nyský lid.“ Fontanna Tyrona / Tritonova fontána Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki / Bazilika minor sv. Jakuba a sv. Anežky Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki Jej historia sięga początków Nysy. Obecny, gotycki kształt nadał jej mistrz Piotr z Ząbkowic w latach 1400-1430. W świątyni znajduje się m.in. najcenniejszy na Śląsku zespół rzeźby nagrobnej oraz relikwie błogosławionej Marii Luizy Merkert. Obok kościoła stoi niedokończona dzwonnica, na szczycie której znajduje się otwarty dla zwiedzających na początku 2005 roku Skarbiec św. Jakuba prezentujący unikatowe wyroby sztuki złotniczej. Nysa była bowiem w okresie od XII do XVIII wieku centrum sztuki złotniczej na Śląsku. Wśród „złotych skarbów” w dzwonnicy obejrzeć można m.in. kielichy, pateny, cyboria, monstrancje. Bazilika minor sv. Jakuba a sv. Anežky Historie baziliky začíná společně s dějinami Nysy. Současná gotická podoba vznikla v letech 1400-1430 a je zásluhou mistra Piotra ze Ząbkowic. Ve svatyni se nachází mj. nejcennější náhrobní sousoší ve Slezsku a také relikvie blahoslavené Marie Luizy Merkert. Vedle kostela stojí nedokončená zvonice, na jejímž vrcholu se nachází pokladnice sv. Jakuba otevřená pro návštěvníky od začátku roku 2005, obsahující unikátní výrobky zlatnického umění. Nysa byla totiž 12 v době od 12. do 18. století centrem zlatnického umění ve Slezsku. Mezi „zlatými poklady“ jsou kalichy, pateny, ciboria a monstrance. Kościół Wniebowzięcia NMP Wzniesiony w latach 1688-92 Kościół Wniebowzięcia NMP stanowi wraz z kolegium i gimnazjum jeden z najnowocześniejszych i największych barokowych kompleksów jezuickich na Śląsku. We wnętrzu znajduje się interesujący ołtarz główny oraz pozostałości polichromii Karola Dankwarta. Kostel Nanebevzetí Nejsvětější Panny Marie Kostel Nanebevzetí Nejsvětější Panny Marie postavený v letech 1688-92 je společně s kolegiem a gymnáziem jedním z nejmodernějších a největších barokních jezuitských komplexů ve Slezsku. Uvnitř se nachází zajímavý hlavní oltář a pozůstatky polychromie Karla Dankwarta. Seminarium św. Anny Najstarsza zachowana część zespołu jezuickiego powstała w latach 1656-57, stanowi interesujący przykład obiektu wczesnobarokowego. Budowniczym seminarium i autorem projektu był Melchior Werner. W 1802 roku przekształcono je w szpital, a w 1809 uruchomiono w nim fabrykę broni. Zniszczone podczas ostatniej wojny zostało odbudowane w 1969 roku. Obecnie mieści się tutaj Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia. Seminář sv. Anny Nejstarší zachovaná část jezuitského komplexu vznikla v letech 1656–57 a je zajímavým příkladem raně barokního objektu. Stavitelem semináře a autorem projektu byl Melchior Werner. V roce 1802 byl seminář přestavěn v nemocnici, a v roce 1809 v továrnu na zbraně. Byl zničen během poslední války a obnoven v roce 1969. V současnosti je zde Státní vysoká hudební škola I. a II. stupně. Kolegium Jezuitów Powstało w latach 1669-73 z inicjatywy biskupa Karola Habsburga. Na dziedzińcu budynku zachowane są fragmenty murów obronnych. W budynku Kolegium znajduje się niezwykle piękna aula i bogata biblioteka. Tutaj mieściła się jedna z pierwszych aptek prowadzona przez zakonników. Obecnie jest siedzibą Zespołu Szkół nazwanego na cześć fundatora „Carolinum”. 13 Seminarium św. Anny / Seminář sv. Anny Kolegium Jezuitów / Jezuitské kolegium Jezuitské kolegium Vzniklo v letech 1669–73 z iniciativy biskupa Karla Habsburského. Na nádvoří budovy se uchovaly zbytky pevnosti. Uvnitř kolegia se nachází neobyčejně krásná aula a bohatá knihovna. Byla tady jedna z prvních lékáren provozovaná mnichy. Dnes je sídlem souboru škol, který byl pojmenován na počest zakladatele „Carolinum”. Klasztor Sióstr Elżbietanek Klasztor Sióstr Elżbietanek / Klášter sester Alžbětinek Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła / Kostel sv. Apoštolů Petra a Pavla Dom Macierzysty Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety. Budowla eklektyczna powstała w latach 1863-65. Założycielką Zgromadzenia była błogosławiona w 2007 roku Nysanka - Maria Luiza Merkert, nazywana „Śląską Samarytanką”. Znajduje się tu pokój pamięci pełniący za życia Matki funkcję jej sekretariatu. Do dziś zachowało się biurko, przy którym pracowała, skrzynia do przechowywania ważnych dokumentów, w gablotach cenne pamiątki, a wśród nich listy, pierwsze statuty, krzyż zasługi, talerz z posagu, pieczęcie lakowe używane przez Matkę, pierwszy relikwiarzyk z grudnia 1872 roku. Do budynku klasztoru przylega jedna z najcenniejszych kamienic nyskich (ul. Kramarska), zbudowana w 1. połowie XVI wieku. Klášter sester Alžbětinek Hlavní dům Shromáždění sester sv. Alžběty. Eklektická budova vznikla v letech 1863–65. Zakladatelkou Shromáždění byla obyvatelka Nysy blahoslavená v roce 2007 – Maria Luiza Merkert, které se říká „Slezská Samaritánka“. V jedné místnosti se nachází památník – bývalá kancelář Marie Luizy. Dodnes je tam psací stůl, u něhož pracovala, truhla pro skladování důležitých dokumentů, cenné předměty ve vitrínách: dopisy, první stanovy, záslužný křiž, talíř z věna, lakové pečetě používané Matkou nebo první malý relikviář z prosince 1872. Vedle budovy kláštera se nachází jeden z nejcennějších nysských domů (na ul. Kramarska) postavený v první polovině 16. století. Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła Dzieje tej, powstałej w XVIII wieku świątyni związane są z zakonem kanoników regularnych – Strażników Grobu Świętego w Jerozolimie, zwanych Bożogrobcami. Na szczególną uwagę zasługują stworzone w 1730 roku przez braci Tomasza Krzysztofa i Feliksa Antoniego Schefflerów polichromie iluzjonistyczne, 14 późnobarokowy ołtarz główny z 1730 roku, ambona regencyjna, organy zbudowane przez Wilhelma Schefflera w 1766 roku, kaplica Bożego Grobu oraz sześć barokowych konfesjonałów. Kostel sv. Apoštolů Petra a Pavla Tento kostel pochází z období 17. století a od svých počátků měl souvislost s regulárními kanovníky – Řádem strážců Božího hrobu, tedy s tzv. řádem Božehrobců. Zvláštní pozornost zasluhují iluzionistické polychromie z roku 1730, jejichž autoři jsou bratři Tomáš Kryštof a Felix Antonín Schefflerové, pozdně barokní hlavní oltář z roku 1730, regentská kazatelna, varhany postavené Wilhelmem Schefflerem v roce 1766, kaple Božího hrobu a také šest barokních zpovědnic. Wieża Bramy Ziębickiej Wzniesiona w roku 1350 wieża jest kamienno-ceglaną budowlą gotycką, która pierwotnie stała na linii murów obronnych. W 2. poł. XIX wieku została odnowiona. Nad wejściem znajduje się kamienny lew, który został przywieziony w 1488 roku z zamku ziębickiego po zwycięskiej bitwie. Obecnie wieża stanowi punkt widokowy. Věž Ziębické brány Věž postavená v roce 1350 je gotickou budovou z kamene a cihel, která byla původně součástí městských hradeb a ve druhé polovině 19. století byla obnovena. Nad vchodem se nachází kamenný lev, který byl dovezen v roce 1488 ze ziębického zámku po vítězné bitvě. V současnosti je věž zpřístupněna jako vyhlídka. Wieża Bramy Wrocławskiej Zbudowana w roku 1351, w XVI i XVII wieku podwyższona i przebudowana. W 1550 roku została otynkowana i otrzymała nowe ozdoby w postaci wycinanych trójkątnych szczytów i krętych wieżyczek w narożach. Wejście od strony ul. Kolejowej ozdobione portalem z jednej z kamienic przyrynkowych. Zwieńczenie stanowią trzy tarcze herbowe ( na środkowej herb bp. Jana Sitscha, fundatora Domu Wagi Miejskiej). W Wieży Bramy Wrocławskiej znajduje się ekspozycja nyskiego katostwa (www.katostwo-nyskie.pl) oraz Księstwa Nyskiego (www.ksiestwo-nyskie.anv.pl). 15 Wieża Bramy Ziębickiej / Věž Ziębické brány Věž Vratislavské brány Postavená v roce 1351, v 16. a 17. století zvýšená a přestavěná. V roce 1550 byla nově omítnuta a ozdobena novými okrasami v podobě vyřezaných trojúhelníkových štítů a kroutících se věžiček v nárožích. Vchod z ul. Kolejové je zdoben portálem z jedné z budov u hlavního náměstí. Věž je zakončená třemi erbovými štíty (na štítu uprostřed je erb Jana Sitscha, fundátora Domu městské váhy). Ve věži Vratislavské brány se nachází expozice nyských katů (www. katostwo-nyskie.pl) a nyského knížectví (www.ksiestwo-nyskie.anv.pl). Mury obronne Pierwsze urządzenia obronne były drewniano - ziemne (1259 lub1261). Dopiero za czasów biskupa Przecława z Pogorzeli powstały mury kamienno - ceglane. Istniało siedem bram: Ziębicka, Wrocławska, Bracka i Celna – Nowe Miasto oraz Bialska, Mikołajska i Zbójnicka na Starym Mieście. Do dziś pozostały dwie z nich – Wrocławska i Ziębicka. Zachowane fragmenty murów obronnych znajdują się przy: Dworze Biskupim, klasztorze i kościele Bożogrobców, odnodze rzeki Białej, wieży Bramy Wrocławskiej, w sąsiedztwie południowej baszty zamku biskupiego i w ogrodzie kolegium jezuickiego. Městské Hradby První obranné vybavení bylo dřevěné a zemní (1259 nebo 1261). Teprve za doby biskupa Přeclava z Pohořele vznikly ochranné kameně-cihelné hradby. Bylo sedm bran: Ziębická, Vratislavská, Bracká a Celná – Nové Město a také Bialská, Mikołajská a Zbójnická na Starém Městě. Dodnes se zachovaly dvě z nich – Vratislavská a Ziębická. Zachované zlomky městských hradeb se nachází při biskupském dvoru, klášteru, kostelu Božehrobců, ramenu řeky Bílé, věži Vratislavské brány, u jižní bašty biskupského zámku a v zahradě jezuitského kolegia. „Piękna Studnia” Barokowe arcydzieło sztuki kowalskiej, wykonane w roku 1686 przez Wilhelma Hellewega, ufundowane przez ówczesnego burmistrza Kaspra Naasa. Studnia zasłynęła na Śląsku dzięki swojej wspaniałej, żelaznej, ornamentalnie zdobionej kracie. Wieża Bramy Wrocławskiej / Věž Vratislavské brány 16 „Krásná studna” Barokní veledílo kovářského umění autora Wilhelma Hellewega z roku 1686 financované tehdejším starostou Kasprem Naasem. Studna je ve Slezsku známá díky své nádherné železné ornamentálně zdobené mříži. Pałac Biskupi Budowę tej okazałej rezydencji biskupów wrocławskich rozpoczął biskup Karol Habsburg w 1620 roku a ukończona została w 1729 za panowania biskupa Franciszka Ludwika Neuburga. Na ścianach dziedzińca znajdują się stare zegary słoneczne, a na samym dziedzińcu można obejrzeć kule armatnie, fragmenty nieistniejącego dziś ratusza oraz dwa słupy graniczne księstwa nyskiego. Obecnie mieści się tu muzeum a w nim m.in. ekspozycja poświęcona procesom czarownic na pograniczu nysko - jesenickim. Obok pałacu wcześniejsza siedziba biskupów – tzw. dwór biskupi. Biskupský zámek Výstavbu této obrovské rezidence vratislavských biskupů zahájil biskup Karel Habsburský v roce 1620. Ukončena byla v roce 1729 za vlády biskupa Františka Ludvika Neuburga. Na stěnách nádvoří se nachází staré sluneční hodiny, přímo na nádvoří je možné se podívat na dělové koule, zlomky už neexistující radnice a také dva hraniční sloupy nyského knížectví. Nyní je zde muzeum, ve kterém můžeme najít mj. expozici věnovanou čarodějnickým procesům na nysko-jesenickém pohraničí. Vedle zámku stojí dřívější sídlo biskupů, tzv. biskupův dvůr. Dom Wagi Miejskiej Powstał w latach 1602-1604 w stylu renesansu północnego. Symbolizuje kwitnący niegdyś w mieście handel, był siedzibą izby miar i wag. Zniszczony podczas wojen napoleońskich w 1807 roku. Po kilkudziesięciu latach odbudowany. Na pamiątkę czasów napoleońskich wmurowano w południową elewację budynku kamienną kulę armatnią. W 1945 roku ponownie zniszczony, zrekonstruowany w 1947 roku. Obecnie mieści się tu Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna. 17 Pałac Biskupi / Biskupský zámek Dom Wagi Miejskiej / Dům městské váhy Dům městské váhy Vznikl v letech 1602–1604 ve stylu severské renesance. Byl sídlem komory pro míru a váhu a je symbolem obchodu, který byl před léty na velmi vysoké úrovni. V roce 1807 byl během napoleonských válek zničen a po několika desítkách let byl opět obnoven. Na památku napoleonské doby byla v jižní elevaci budovy vezděna kamenná dělová koule. V roce 1945 byl Dům opět zničen a v roce 1947 opět zrekonstruován. Nyní tady sídlí Městská a obecní veřejná knihovna. Nyskie fortyfikacje Nyskie fortyfikacje / Nyské opevnění Fort Prusy / Fort Prusy Okresem przełomowym dla nyskich fortyfikacji było panowanie pruskiego króla Fryderyka II, który postanowił uczynić z Nysy twierdzę. Zastosowane rozwiązania architektoniczne fortyfikacji o kilkadziesiąt lat wyprzedzały swoje czasy i spowodowały, że Nysa stała się jedną z najsilniejszych i najnowocześniejszych w ówczesnej Europie twierdz. Do dziś zachowała się co najmniej połowa XVIII-wiecznych budowli. W 2007 roku dokonano rewitalizacji części obiektów, w tym Bastionu św. Jadwigi oraz Fortu Wodnego. Będąc w Nysie w okresie wakacyjnym, na przełomie lipca i sierpnia warto obejrzeć niezwykłą inscenizację Bitwy o Twierdzę Nysa. Nyské opevnění Přelomovou dobou pro nyské opevnění byla vláda pruského krále Fridricha II., který rozhodl udělat z Nysy pevnost. Použité architektonické řešení opevnění předběhlo svou dobu o několik desítek let a způsobilo, že se Nysa stala jednou z nejsilnějších a nejmodernějších tvrzí v tehdejší Evropě. Dodnes se uchovala nejméně polovina budov z 18-století. V roce 2007 byla provedena revitalizace některých objektů, např. Bašty sv. Hedviky a také Vodní pevnosti. Turisté, kteří navštíví Nysu o prázdninách, si mohou na přelomu července a srpna prohlédnout nádhernou inscenaci Bitvy o nysskou pevnost. Fort Prusy - wzniesiony na wzgórzach na północnym brzegu Nysy Kłodzkiej, zabezpieczał tereny, z których można było prowadzić ostrzał miasta. Zbudowany w latach 1743 – 45. W latach późniejszych miało miejsce wiele prac rozbudowujących fort. W latach 1859 - 69 służył jako koszary i w części więzienie, od 1914 roku jako magazyn sprzętu wojskowego. 18 Fort Prusy – postavený na návrších na severním břehu Kladské Nisy, chránil místa, ze kterých bylo možné ostřelování města. Vznikl v letech 1743 – 45. V pozdějších letech proběhlo několik výstaveb pevnosti. V letech 1859 – 69 zde byla kasárna a částečně vězení, od roku 1914 sklad vojenského zařízení. Forteczna Wieża Ciśnień – zlokalizowany niedaleko Fortu Prusy cenny zabytek techniki o ciekawej i zawiłej historii. Literatura międzywojenna opisywała ją jako budowlę widokową z mauzoleum Hindenburga, inne źródła natomiast skupiają się na jej funkcjach związanych z zasilaniem fortu w wodę, jeszcze inne wspominają o jej szczególnej roli i zasługach dla łączności. Obecnie, odrestaurowana Forteczna Wieża Ciśnień stanowi doskonały punkt widokowy, z którego można podziwiać panoramę Nysy i okolic. Dodatkowo w Wieży znajduje się punkt automatycznej informacji turystycznej, jedna ze ścian zaadaptowana została na ściankę wspinaczkową. Wokół obiektu znajdują się miejsca parkingowe. Wieża Ciśnień wyposażona jest w zewnętrzny podnośnik schodowy dla osób niepełnosprawnych. Pevnostní vodojem – nachází se poblíž Fortu Prusy a je cennou technickou památkou se zajímavou a složitou historií. V meziválečné literatuře najdeme informace, že vodojem byl vyhlídkovou stavbou s Hinderburgovým mauzoleem, jiné zdroje se soustředí na jeho funkci spojenou se zásobováním pevnosti vodou, zatímco ještě jiné popisují jeho velký význam pro dálkové spojení. Nyní je obnovená pevnostní věž dokonalým vyhlídkovým bodem, z kterého je možné obdivovat panorama Nysy a okolí. Navíc se ve věži nachází automatické turistické informace a jedna ze zdí je předělaná na lezeckou stěnu. Kolem objektu jsou parkovací místa. Vodojem je vybaven vnějším schodišťovým výtahem pro dopravu osob s omezenou pohyblivostí. Fort II - zbudowany w latach 1865 - 1866 jako dzieło prowizoryczne. Przebudowany w latach 1871 - 73 na fort stały, z przeznaczeniem osłony linii kolejowej. Od 1934 roku stanowił magazyn sprzętu wojskowego. Dziś udostępniany turystom. Na polach okalających Fort II organizowana jest jedna z największych inscenizacji historycznych z czasów wojen napoleońskich na Śląsku – bitwa o Twierdzę Nysa. Fort II – postavený v letech 1865 – 1866 jako provizorní stavba. Přestavěn v letech 1871 – 73 na pevný fort, určený k obraně železniční trati. Od roku 1934 19 Forteczna Wieża Ciśnień / Pevnostní vodojem byl skladem vojenského zařízení. Dnes je zpřístupněn návštěvníkům. V okolní oblasti se pořádá jedna z největších historických inscenací o událostech z doby napoleonských válek ve Slezsku – Bitva o nysskou pevnost. Fort Wodny (”Fort Blokhaus”) – zbudowany przez Austriaków w 1741 roku tuż przed zdobyciem Nysy przez wojska pruskie. W 1745 roku został przebudowany na fort wodny w formie lunety. Zniszczony w 1807 roku, wielokrotnie przebudowywany. Po renowacji miejsce licznych imprez kulturalnych. Vodní fort (”Fort Blokhaus“) – postaven Rakušany v roce 1741, krátce před dobytím Nysy pruskou armádou. V roce 1745 byl přestavěn na vodní fort ve formě lunety. Byl zničen v roce 1807 a mnohokrát byl obnoven. Po renovaci se stal místem četných kulturních akcí. Fort Wodny / Vodní fort Bastion św. Jadwigi / Bastion sv. Hedviky Bastion św. Jadwigi – należy do umocnień habsburskich. Podczas oblężenia przez wojska napoleońskie w 1807 roku istniało tu laboratorium, w którym przygotowywano amunicję. W 1870 roku Bastion był miejscem przetrzymywania ok. 500 francuskich jeńców wojennych. W 2008 roku zakończono prace renowacyjne Bastionu, w którym powstała ciekawa trasa turystyczna, uruchomiono Centrum Informacji Turystycznej (www.informacja-turystyczna.nysa. pl). Bastion św. Jadwigi stał się także miejscem wielu imprez kulturalnych. Bastion sv. Hedviky – patří k habsburskému opevnění. V roce 1807, během obléhání napoleonskými vojsky, zde byla laboratoř, v níž se připravovala munice. V roce 1870 bylo v Bastionu zadržováno asi 500 francouzských válečných zajatců. V roce 2008 byla ukončena renovace Bastionu, ve kterém vznikla zajímavá turistická trasa a bylo zprovozněno informační turistické centrum (www.informacja-turystyczna.nysa.pl). V Bastionu sv. Hedviky se koná také hodně kulturních akcí. Jezioro Nyskie – oddane do użytku w 1971 roku, po zbudowaniu zapory betonowo-ziemnej o długości 2 km i wysokości 20 m. Ma 22km2 powierzchni i może zgromadzić 111 mln m3 wody. Przy zaporze znajduje się hydroelektrownia. Ten duży zbiornik wodny dzięki piaszczystym plażom i strzeżonym kąpieliskom stwarza dobre warunki do uprawiania sportów wodnych. Znad tafli jeziora możemy podziwiać piękne widoki na pobliskie Góry Opawskie, Jeseniki z Pradziadem i Góry Rychlebskie. Udany wypoczynek zapewni roz- 20 budowana baza noclegowa i gastronomiczna na północnym brzegu w Głębinowie i Skorochowie. Jezioro jest też miejscem gniazdowania wielu gatunków ptaków (bączka, cyranki, remiza, dziwonii, mewy czarnogłowej) oraz miejscem odpoczynku w okresie wiosennym i jesiennym dla licznych gatunków przelotnych ptaków wodnych i błotnych, między innymi dzikich kaczek i gęsi. Jezioro uznawane jest za ostoję ptactwa wodnego o randze europejskiej. Stwierdzono tu obecność rzadkich gatunków ptaków jak ostrygojad, brodziec pławny czy czajka towarzyska. Licznie występujące sandacze, okonie, sumy i szczupaki czynią jezioro również rajem dla wędkarzy. Jezioro i okolica jeziora to teren Otmuchowsko-Nyskiego Obszaru Krajobrazu Chronionego. Nyské jezero – zprovozněno v roce 1971, po postavení betonové zemní hráze o délce 2km a výšce 20m. Jezero má rozlohu 2km2 a maximální objem 111mln m3 vody. U hráze je malá hydroelektrárna. Tato velká vodní nádrž tvoří dobré podmínky pro vodní sporty, a to díky písčitým plážím a hlídaným koupalištím. U jeho hladiny můžeme obdivovat krásný výhled na blízké Opavské hory, Jeseníky s Pradědem a Rychlebské hory. Podařený odpočinek umožní široká ubytovací a gastronomická nabídka na severním břehu v Głębinowě a Skorochowě. Jezero je také místem hnízdění četných druhů ptáků (bukáčka, čírky, moudivláčka, hýla, racka černohlavého) a také místem odpočinku v jarním a podzimním období mnohých druhů přelétavých vodních a bahenních ptáků, mj. divokých kachen a hus. Jezero je považováno za útočiště vodních ptáků evropského významu. Byl zde zjištěn výskyt vzácných druhů ptáků, tj. ústřičník, vodouš štíhlý nebo keptuška stepní. Četně se zde vyskytují také candáti, okouni, sumci či štiky, díky čemuž je jezero rájem i pro rybáře. Jezero a jeho okolí patří k Otmuchwsko-nysské oblasti chráněné krajiny. Siestrzechowice – renesansowy pałac z 1594 roku zbudowany dla sędziego Andrzeja von Jerin, bratanka biskupa Andrzeja von Jerin, z kartuszami herbowymi biskupa Franciszka Ludwika z przełomu XVII i XVIII wieku, biskupa Andrzeja von Jerin, Karola arcyksięcia austriackiego oraz okolicznych rodzin rycerskich. Obecnie pałac stanowi własność prywatną i jest niedostępny do zwiedzania. Siestrzechowice – renesanční zámek z roku 1594 postavený pro soudce Andrzeje von Jerina, bratrance biskupa Andrzeje von Jerina, s erbovními kar- 21 Jezioro Nyskie / Nyské jezero Siestrzechowice / Siestrzechowice tušemi biskupa Františka Ludvika z přelomu 17. a 18. století, biskupa Andrzeje von Jerina, Karla, rakouského arciknížete a také okolních rytířských rodin. Nyní je zámek soukromým vlastnictvím a není možné ho navštěvovat. Koperniki – pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1272 r. (Copniik), a dotyczą sporu wrocławskiego biskupa Tomasza II Zaręby z księciem głogowskim Konradem. Książę odebrał biskupstwu w tym czasie wiele wsi w ziemi otmuchowsko-nyskiej. Nazwa wsi w najstarszych zapiskach zachowała się w różnych wersjach: Copniik (1272), Copirnik (1284), Copirnich (ok. 1284), Copemic (1290), Copernik (1291), Kopernic (1298). Z Kopernik pochodzą przodkowie wielkiego polskiego astronoma Mikołaja Kopernika. Jemu poświęcony jest także znajdujący się we wsi pomnik – obelisk. Koperniki / Koperniki Jodłów / Jodłów W roku 1882 we wsi konsekrowany został (neogotycki) kościół parafialny św. Mikołaja. Powstał on na miejscu poprzedniego, wzmiankowanego w 1272 r. Przy kościele znajdują się dwa nagrobki z dawnego cmentarza, przy jego północnej ścianie pomnik nagrobny z inskrypcją rosyjską i niemiecką Aleksandra Kołzakowa, porucznika rosyjskiego, który zmarł od rany w bitwie pod Budziszynem w 1813 r. Koperniki słyną także z wypiekanych według starej, pilnie strzeżonej receptury „Pierników prosto z Kopernik”. Ich wypiekaniem oraz promocją zajmuje się reaktywowane w 2011 roku Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Koperniki. Koperniki – první zmínky o vesnici se objevují v roce 1272 (Copniik) a týkají se sporu vratislavského biskupa Tomáše II. Zaręby s hlohovským knížetem Konrádem. Kníže v této době odebral biskupství hodně vesnic z otmuchovsko-nyské země. Název této vesnice se zachoval v nejstarších zápisech v různých verzích: Copniik (1272), Copirnik (1284), Copirnich (ok. 1284), Copemic (1290), Copernik (1291), Kopernic (1298). Z Kopernik pochází předkové velkého polského hvězdáře Mikuláše Koperníka. Jemu je také věnována socha – obelisk, která se nachází ve vesnici. V roce 1882 byl ve vesnici vystavěn (neogotický) farní kostel sv. Mikuláše, který vznikl na stejném místě jako předchozí, o kterém je zmínka z roku 1272. U kostela se nacházejí dva náhrobky z dávného hřbitova, u jeho severní zdi náhrobní socha s ruským a německým nápisem Aleksandra Kolzakova, ruského poručníka, který zahynul v bitvě pod Budyšínem v roce 1813. 22 Koperniki jsou také známé pro perníky pečené podle starého, pečlivě hlídaného receptu. Jejich pečením a podporou prodeje se zabývá Spolek pro vývoj vesnice Koperniki (Stowarzyszenie na rzecz rozwoju Wsi Koperniki), jehož činnost byla v roce 2011 obnovena. Jodłów – we wsi znajduje się kaplica Męki Pańskiej z XVIII wieku. Jodłów – ve vesnici se nachází kaple Boží muka z 18. století. Łąka – wieś założona w XIII w. (1291 Pratum). We wsi znajduje się kościół św. Katarzyny, obecnie barokowy zbudowany w miejscu kościoła gotyckiego z XIII w. z zachowanym wczesnogotyckim portalem. Przebudowywany w 1561 i 1778. Obok plebania z 1. połowy XIX wieku. We wsi zachowane domy i przydrożne kapliczki domkowe z XIX w. Łąka – vesnice založená ve 13. století (1291 Pratum). Ve vesnici je současně barokní kostel sv. Kateřiny, vystavený na místě gotického kostela z 13. století, se zachovaným raně gotickým portálem. Přestavěný v letech 1561 a 1778. Vedle stojí fara z 1. poloviny 19. století. Ve vesnici se zachovaly domy a domečkové kapličky u cest z 19. století. Kałków – znajduje się tu jeden z najstarszych w okolicy, zbudowany w XIII wieku, romańsko - gotycki kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny z unikatowymi XIII -wiecznymi portalami i średniowiecznymi polichromiami. Legenda głosi, że został on zbudowany przez templariuszy, którzy ukryli w nim wielki majątek. Na tenże skarb pokusił się francuski król Filip Piękny, zawierając pakt z diabłem, który miał mu pomóc w jego zdobyciu. Miał on mianowicie przenieść cały kościół do kraju chciwego króla. Przeszkodził mu w tym prawdopodobnie św. Jerzy – patron kościoła. Po tym wydarzeniu pozostał ślad diabelskiego szponu znajdujący się na elewacji, obok wspaniałego romańskiego portalu. Z wieży kościoła rozciąga się piękny widok na okolicę oraz leżące w pobliżu Jezioro Otmuchowskie. Z Kałkowa wytyczony został i oznakowany 2-kilometrowy łącznik do Vidnavy. Kałków – nachází se zde jeden z nejstarších kostelů v tomto okolí, románsko-gotický kostel Narození Nejsvětější Panny Marie postavený ve 13. století s ojedinělými portály z 13. století a středověkými polychromiemi. Legenda říká, že jej postavili templáři, kteří zde skryli velký majetek. Tento poklad chtěl najít francouzský král Filip Sličný, a proto uzavřel pakt s ďáblem, který mu měl se 23 Łąka / Łąka Kałków / Kałków sehnáním toho pokladu pomoct. Ďábel měl přenést celý kostel do země chtivého krále, pravděpodobně jejich plán přerušil sv. Jiří – patron kostela. Po této události zbyla památka – otisk pazouru ďábla, který se nachází na fasádě vedle nádherného románského portálu. Z kostelní věže je krásná vyhlídka na okolí a Otmuchowské jezero ležící poblíž. Z Kałkowa byl vymezen a označen spoj do Vidnavy o délce 2 km. Vidnavá – miejscowość wzmiankowana w 1291 r. W 2006 roku odzyskała prawa miejskie. Do dziś zachowało się szereg zabytków, m.in. pozostałości dawnych obwarowań, ratusz z 1867 roku, kościół św. Franciszka z Asyżu z końca XIX wieku czy figura św. Jana Nepomucena na rynku, a także grób i pomnik ofiar marszu śmierci. Niedaleko miasteczka znajduje się rezerwat przyrody „Vidnavské mokřiny” (widnawskie mokradła) o powierzchni 31,99 ha. Są to położone na północny wschód od Vidnavy przy granicy z Polską nizinne mokradła z bogatą i unikatową florą oraz fauną. Vidnavá / Vidnavá Zwierzyniec / Zwierzyniec Vidnavá – město zmíněné v roce 1291. V roce 2006 opět nabylo městská práva. Dodnes se zachovala řada památek, mj. zbytky dávných opevnění, radnice z roku 1867, kostel sv. Františka z Assisi postavený koncem 19. století, socha sv. Jana Nepomuckého na náměstí a také hrob a socha zahynulých v pochodech smrti. Nedaleko městečka se nachází přírodní rezervace „Vidnavské mokřiny” o rozloze 31,99 ha. Jsou to nížinné mokřiny s bohatou flórou a faunou ležící na severo-východ od Vidnavy, u hranice s Polskem. Zwierzyniec – barokowy pałac myśliwski wzniesiony na planie elipsy w latach 1713-1714. Rezydencję ufundował biskup wrocławski Franz Ludwig von Neuburg a pracami budowlanymi kierował architekt Michael Klein. Obecnie pałac stanowi własność prywatną i jest niedostępny do zwiedzania. Zwierzyniec – barokní lovecký zámek postavený na půdorysu elipsy v letech 1713 – 1714. Výstavbu rezidence financoval vratislavský biskup Franz Ludwig von Neuburg a stavební práce řídil architekt Michael Klein. Nyní je zámek soukromým vlastnictvím a není možné ho navštěvovat. Śliwice – wieś założona w XIII w., pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1369 r. (Slywiz). Śliwice – vesnice založená ve 13. století, první zmínka o ní pochází z roku 1369 (Slywiz). 24 Otmuchów – w 1155 roku mieściła się tu wzmiankowana w bulli wrocławskiej kasztelania, z której rozwinęło się lokowane na prawie flamandzkim, w 1374 roku miasto Otmuchów. Do 1810 roku pozostawał w rękach biskupów wrocławskich i stanowił część biskupiego księstwa nyskiego. Wielokrotnie najeżdżany i niszczony przez husytów, czego skutkiem była utrata wielu umocnień obronnych i konieczność przeniesienia kolegiaty do pobliskiej Nysy. Jego rozkwit związany jest z okresem międzywojennym, kiedy to wybudowany w pobliżu zbiornik wodny przyciągał licznych turystów i ukształtował Otmuchów jako centrum turystyczne. Otmuchów – v roce 1155 zde byla hradní obec zmíněná ve vratislavské bule. V roce 1374 se z ní dle vlámského práva stalo město Otmuchów. Do roku 1810 městu vládli vratislavští biskupové a město bylo součástí biskupského nyského knížectví. Otmuchów byl mnohokrát obléhán a ničen husity, což způsobilo ztrátu mnoha opevnění a způsobilo nutnost přesunu kolegiáty do poblíž ležící Nysy. Rozkvět města je spojený s meziválečným obdobím, v němž byla poblíž postavená vodní nádrž, která přilákala do města hodně turistů a změnila Otmuchów v turistické centrum. Zamek biskupi - wzniesiony w XIII wieku na miejscu drewnianego grodu. Dwukrotnie przebudowany, w roku 1484 przez biskupa Rotha oraz w latach 1585-1596 w stylu renesansowym. Z tego okresu pochodzi m.in. zwieńczenie wieży zamkowej i sgraffitowe obramowanie okien. Podczas wojny trzydziestoletniej częściowo zniszczony. W 2. połowie XVII wieku przekształcono zamek w barokową rezydencję biskupów wrocławskich. Pozostałością tej przebudowy są m.in. unikatowe „końskie schody” w krytej klatce schodowej. Częściowo zniszczony podczas wojen śląskich został po raz kolejny przebudowany w połowie XIX wieku przez Wilhelma Humboldta. Przed II wojną światową zaadaptowany dla potrzeb turystyki (hotel i restauracja), pełni tę rolę do dziś. Biskupský zámek – postavený ve 13. století na místě dřevěného hrádku. Dvakrát přestavěn – v roce 1494 biskupem Rothem a v letech 1585-1596 v renesančním slohu. Z této doby pochází mj. štít zámkové věže a sgrafitové orámování oken. Během třicetileté války byl částečně zničen. V 2. polovině 17. století byl přestavěn v barokní rezidenci vratislavských biskupů. Zůstatkem této přestavby je mj. unikátní „koňské schodiště“, kryté schodiště. Zámek byl 25 Otmuchów / Otmuchów Zamek biskupi / Biskupský zámek částečně zničen během slezských válek a v půlce 19. století byl opět přestavěn Wilhelmem Humboldtem. Před 2. světovou válkou byl adaptován pro potřeby turistiky (hotel a restaurace) – tento úkol plní dodnes. Gotycka Wieża bramna zwana Wieżą Nyską lub Wieżą Wróblą – pozostałości po murach miejskich, zwieńczona renesansową attyką. Niegdyś mieściło się tutaj miejskie więzienie. Gotická věž brány zvaná Nyskou věží nebo Vrublovou věží – zůstatek městských hradeb, zakončená renesanční atikou. V minulosti tady bylo městské muzeum. Pałac – barokowy, wzniesiony w latach 1706-1707 przez nyskiego architekta M. Kleina. Obecnie mieści się w nim siedziba Urzędu Miejskiego. Zámek – barokní zámek, postaven v letech 1706–1707 nyským architektem M. Kleinem. Nyní je zde městský úřad. Gotycka Wieża / Gotická věž Pałac – barokowy / Zámek – barokní zámek Ratusz – wzniesiony w 1538 roku z fundacji biskupa Jakuba von Salza. Jego obecny wygląd pochodzi z roku 1817. W narożniku ratusza znajdują się dwa zegary słoneczne z 1575 roku ufundowane przez biskupa Marcina Gerstmanna, na których widnieją dwa herby: miasta i biskupów wrocławskich. Radnice – postavená v roce 1538, založeniá biskupem Jakubem von Salzem. Její dnešní vzhled pochází z roku 1817. V nároží radnice se nachází dvoje sluneční hodiny z roku 1575, fundované biskupem Martinem Gerstmannem, na kterých jsou dva erby – města a pořízené vratislavských biskupů. Kościół św. Mikołaja i św. Franciszka Ksawerego – barokowy, pochodzi z 1693 roku, jest dziełem słynnego Antoniego Jörga. W kościele zobaczyć można obrazy Michaela Willmanna oraz polichromie Karola Dankwarta. Obok kościoła znajduje się okazała barokowa kolumna maryjna wykonana również przez Antoniego Jörga. Kostel sv. Mikuláše a sv. Františka Xaverského – barokní, pochází z roku 1693, je dílem významného Antonina Jörga. V kostele je možné zhlédnout obrazy Michaela Willmana a polychromie Karla Dankwarta. Vedle kostela se nachází obrovský barokní mariánský sloup – jeho autorem je rovněž Antonin Jörg. 26 Kościół św. Anny – neogotycki, pochodzi z roku 1895 i pełni rolę kaplicy cmentarnej. Kostel sv. Anny – neogotický, postavený v roce 1895, slovží jako hřbitovní kaple. Okolice Otmuchowa, szczególnie pasmo Lubiatów, Ligota Wielka, Sarnowice, Otmuchów, Suszkowice to miejsce występowania sandrów marginalnych, które tworzą ciąg tzw. Pagórów Nysko – Otmuchowskich. Okolí Otmuchowa, především pásmo Lubiatów, Ligota Wielka, Sarnowice, Otmuchów a Suszkowice jsou místem výskytu sandrů, které vznikaly přímo u okraje ledovce, a které tvoří pás tzv. nyssko-otmuchovských pahorků. Jezioro Otmuchowskie – powstało w 1933 roku przez spiętrzenie wód Nysy Kłodzkiej zaporą ziemną o długości 6 km i wysokości 20 m. Swym wschodnim obwałowanym brzegiem przylega do miasta Otmuchowa. Powierzchnia zalewu wynosi ok. 23 km2 i gromadzi 135 mln m3 wody. Przy zaporze mieści się mała hydroelektrownia. Jezioro doskonale nadaje się do uprawiania żeglarstwa i innych sportów wodnych. Na brzegach rozlokowały się liczne ośrodki sportowe, rekreacyjne i wędkarskie. Na północnym brzegu ośrodki są w Sarnowicach, na południowym w Ściborzu przy drodze do Paczkowa. Z korony zapory roztacza się piękna panorama gór - od Pradziada po Śnieżnik. Z drugiej strony, poniżej tamy, rośnie piękny las łęgowy z pomnikowymi okazami drzew, dawny zwierzyniec biskupów wrocławskich. Jezioro jest wspaniałym miejscem do uprawiania wędkarstwa, a łowić można: sandacze, szczupaki, karpie, węgorze, okonie, liny, leszcze i płocie. Jezioro, ze względu na wysokie walory krajobrazowe i przyrodnicze, zostało włączone do Otmuchowsko - Nyskiego Obszaru Krajobrazu Chronionego. Jezioro jest miejscem gromadzenia się licznych ptaków wodnych i błotnych w okresie ich przelotu (wiosną i jesienią). Należą do nich dzikie kaczki, gęsi (w bardzo dużych ilościach), mewy, nurogęsi, łyski, kurki wodne i czajki. Z rzadkich okazów ptaków spotyka się mewę orlicę, raroga, siewkę azjatycką, czaplę siwą i nadobną. Otmuchowské jezero – vzniklo v roce 1933, kdy byla kvůli stoupání vod Kladské Nisy vystavěna zemní hráz o délce 6 m a výšce 20m. Svým východním náspem přiléhá k městu Otmuchów. Rozloha jezera je přibližně 23 km2 a je v něm cca 135 mln m3 vody. U hráze je malá hydroelektrárna. Jezero je doko- 27 Kościół św. Mikołaja i św. Franciszka Ksawerego / Kostel sv. Mikuláše a sv. Františka Xaverského Kościół św. Anny / Kostel sv. Anny nalé pro jachting a jiné vodní sporty. Na březích jsou rozmístěna četná rekreační a rybářská střediska, která se na severním břehu nachází v Sarnowicach a na jižním v Ściborze u cesty do Paczkowa. Z vrchu hráze je možné obdivovat krásné horské panorama – od Pradědu po Śnieżnik. Na druhé straně, níže, se nachází úžasný lužní les s památnými stromy, dávná obora vratislavských biskupů. Jezero je ideálním místem pro rybářství a je tam možné lovit candáty, štiky, kapry, úhoře, okouny, líny, cejny či plotice. Jezero vzhledem ke svým nemalým krajinným a přírodním hodnotám bylo zařazeno k Otmuchowsko-Nyské oblasti chráněné krajiny. Je místem výskytu četných vodních a bahenních ptáků v období jejích tahu (na jaře a na podzim). Patří k nim divoké kachny, husy (velké množství), racci, morčáci, lysky, slípky zelenonohé a čejky. Můžeme zde také narazit na následující vzácné ptáky: racek velký, raroh, kulík pacifický, volavka popelavá či stříbřitá. Jezioro Otmuchowskie / Otmuchowské jezero Ulanowice / Ulanowice Ulanowice – stara wieś słowiańska lokowana przed 1300 r. na prawie polskim. Znajduje się tu zespół pałacowy złożony z barokowego pałacu, folwarku i parku. Na wzgórzu za wsią znajduje się barokowa kolumna z 1724 r. zwieńczoną figurą Chrystusa. W północnej części gminy Otmuchów (w okolicach Ulanowic) natomiast powszechne jest występowanie moren dennych. Tworzą je pozostałości po powierzchni stopniałego lodowca i mają charakter łagodnie pagórkowatych, płaskich lub lekko falistych wielkopowierzchniowych osadów. Ulanowice – stará slovanská vesnice stanovená polským právem. Nachází se zde zámecký komplex, který se skládá z barokního zámku, poplužního dvoru a parku. Na návrší za vesnicí se nachází barokní sloup z roku 1724, na jehož štítě je socha Krista. V severní části obce Otmuchów (v okolí Ulanowic) se pravidelně vyskytují bazální morény. Tvoří je zůstatky povrchu roztaveného ledovce a mají charakter jemně pahorkatých, mělkých nebo lehce vlněných usazenin o velké ploše. Wójcice – wieś lokowana na prawie polskim w XIII w., w Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego pojawia się jako Woyczicz oraz Woysczicz. Wieś słynie ze znajdującego się tam sanktuarium maryjnego z cudownym obrazem Matki Bożej Pocieszenia (Łopatyńskiej) – kościół św. Andrzeja Apostoła. Obraz ten został przywieziony do wsi w roku 1946 przez mieszkańców Łopatynia. 28 Dwukrotnie koronowany koronami papieskimi, po raz pierwszy w roku 1770, drugi 216 lat później, tj. w 1986 roku przez kardynała Henryka Gulbinowicza. Sam kościół wzmiankowany był w roku 1305. Wójcice – vesnice rovněž stanovená polským právem ve 13. století. V knize platů vratislavského biskupství se vyskytuje jako Woyczicz a Woysczicz. Vesnice je známá Mariinou svatyní s nádherným obrazem Potěšení Matky Boží ( Łopatyńské) v kostele sv. Ondřeje Apoštola. Tento obraz byl převezen do vesnice v roce 1946 obyvateli Łopatynie. Dvakrát zde byla provedena korunovace papežské koruny, poprvé v roce 1770, po druhé o 216 let později, tj. v roce 1986, a to kardinálem Henrykém Gulbinowiczem. Kostel byl poprvé zmíněn v roce 1305. Głębinów – wieś wypoczynkowa (liczne domy letniskowe, gospodarstwa agroturystyczne, pensjonaty) nad Jeziorem Nyskim, wzmiankowana na początku w XIV w. jako Glupenglow. We wsi znajduje się pochodzący z XIX wieku kościół św. Urbana (ufundowany przez Jadwigę i Urbana Kunze) z zabytkowymi organami wykonanymi przez Maxa Hundecka. Głębinów – odpočinková vesnice (četné letní domy, agroturistické hospodářství, penziony) nad nysským Jezerem, poprvé zmiňována ve 14. století jako Glupenglow. Ve vesnici se nachází kostel sv. Urbana (založeny Hedvikou a Urbanem Kunzem) pocházející z 19. století s historickými varhany vyrobenými Maxem Hundeckým. Nyski Ośrodek Rekreacji (z siedzibą w Skorochowie) – położony wzdłuż najdłuższej plaży Jeziora Nyskiego, nazywanego Nyską Riwierą i bezpośrednio przy drodze krajowej nr 46, tzw. „trasie sudeckiej”, oferuje turystom nie tylko bazę gastronomiczną i noclegową, ale również bogaty wybór atrakcji turystycznych i imprez sportowych, rekreacyjnych i kulturalnych. Kąpielisko z szeroką piaszczystą plażą strzeżone jest przez wykwalifikowanych ratowników. Plażowicze mogą skorzystać z dwóch boisk do siatkówki plażowej, wypożyczyć sprzęt pływający (kajaki, rowery wodne, łodzie wiosłowe, żaglówki) lub rowery. Jezioro jest wymarzonym miejscem do uprawiania wszelkich sportów wodnych: żeglarstwa, wioślarstwa, kajakarstwa, windsurfingu, paralotniarstwa z napędem w postaci motorówki, kitesurfingu, a także sportów motorowodnych. W sezonie letnim odbywa się tu wiele imprez sportowych i rekre- 29 Wójcice / Wójcice Głębinów / Głębinów acyjnych, również o randze ogólnopolskiej, m.in. Grand Prix Mistrzostw Polski w Siatkówce Plażowej im. Leszka Kuśmierczyka, eliminacje do Mistrzostw Polski Skuterów Wodnych, regaty żeglarskie o „Błękitną Wstęgę Jeziora Nyskiego”, zawody motorowodne o „Złotą Śrubę Jeziora Nyskiego”, Festiwal Ognia i Wody. Przy wjeździe nad Jezioro Nyskie (z drogi nr 46) znajduje się rozległy parking. www.nor.nysa.pl Skorochów / Skorochów Skorochów / Skorochów Nyské rekreační středisko (Nyski Ośrodek Rekreacji) se sídlem v Skorochowě – leží podél nejdelší pláže Nysského jezera, kterému se říká také Nyská Riviéra, přímo u státní cesty číslo 46, tzv. „sudetské cesty“. Středisko nabízí turistům nejenom gastronomické služby a ubytování, ale rovněž bohatý výběr turistických atrakcí, sportovních, rekreačních a kulturních akcí. Koupaliště s širokou písečnou pláží je hlídané kvalifikovanými vodními záchranáři. Turisté mohou používat dvě hřiště na plážový volejbal, půjčit si plavecké zařízení (kajaky, šlapadla, veslové lodě, plachetnice) nebo kola. Jezero je ideálním místem pro pěstování vodních sportů každého druhu: plachtění, veslařství, kanoistiky, windsurfingu, paraglidingu s pohonem v podobě motorové lodi, kitesurfingu a také motorových vodních sportů. V sezóně se zde koná mnoho sportovních a rekreačních akcí celostátního významu, mj. Grand Prix mistrovství Polska v plážovém volejbalu Leszka Kuśmierczyka, kvalifikace do mistrovství Polska vodních skútrů, plachtařská regata o „Azurovou stuhu Nysského jezera“, soutěž motorových vodních sportů o „Zlatý šroub Jezera nyského“ či Festival ohně a vody. U vjezdu nad Nysským jezerem (z cesty číslo 46) leží rozsáhlé parkoviště. www.nor.nysa.pl Skorochów – wieś turystyczno-wypoczynkowa nad Jeziorem Nyskim z licznymi domkami letniskowymi i gospodarstwami agroturystycznymi a także przedwojennymi willami. Rokrocznie Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Skorochów oraz Nyski Ośrodek Rekreacji organizują tutaj „Dożynki Turystyczne” Skorochów – turisticky-odpočinková vesnice nad Nysským jezerem, s četnými letními domy a agroturistickými domácnostmi a také předválečnými vilami. Každý rok zde Spolek pro vývoj vesnice Skorochów (Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Skorochów) a Nyské rekreační středisko pořádají „Turistické dožínky“. 30 Szlak Martyrologii Jeńców Wojennych – niebieski Trasa Martyrologie válečných zajatců – modrá długość – 20 km (na terenie powiatu nyskiego ok. 9 km) délka – 20 km (na území nysského okresu cca 9 km) Przebieg: Niemodlin – Lipno (arboretum) – Goszczowice – cmentarz jeniecki – Łambinowice (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych) Průběh: Niemodlin – Lipno (arboretum) – Goszczowice – zajatecký hřbitov – Łambinowice (Centrální muzeum vojenských zajatců) Nazwa szlaku odnosi się do miejsca martyrologii jeńców wojennych jakim jest obóz jeniecki z cmentarzami i licznymi pomnikami w Łambinowicach, ustanowiony w 2002 r. Miejscem Pamięci Narodowej. Miejscem tym Zarządza Centralne Muzeum Jeńców Wojennych. Historia tego obozu sięga lat 70 XIX w., a więzieni tu byli żołnierze i ludność cywilna wielu narodowości. Poza obozem na szlaku znajduje się bardzo interesujący Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy w Lipnie z parkiem dendrologicznym i najstarszym arboretum w Polsce. Szlak w większości przebiega przez teren zalesiony (Bory Niemodlińskie). Do ciekawych zabytków na szlaku należy również zamek w Niemodlinie. Název trasy se vztahuje k místu martyrologie válečných zajatců, kterým je zajatecký tábor s hřbitovy a četnými pomníky v Łambinowicích, ustanovený v roce 2002 narodní památkou. Toto místo spravuje Centrální muzeum válečných zajatců. Historie tohoto muzea sahá až do 70 let 19. století a vězněni tady byli vojáci a civilní obyvatelstvo mnoha národností. Kromě tábora se na trase nachází moc zajímavý Přírodně krajinný komplex v Lipně s dendrologickým parkem a nejstarším arboretem v Polsku. Většinou trasa vede zalesněnou plochou (Niemodlińské bory). K zajímavým památkám na trase patří také zámek v Niemodlině. 31 Niemodlin / Niemodlin Łambinowice / Łambinowice Szlaki piesze górskie Pěší horské trasy Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza – Świeradów Zdrój – Paczków – Prudnik – 443 km kolor oznakowania czerwony odcinek od Paczkowa do Prudnika: Hlavní sudetská trasa Mieczysława Orłowicze – Świeradów Zdrój – Paczków – Prudnik – 443 km barva značení: červenáúsek od Paczkowa do Prudnika: długość – ok. 85 km , na terenie Powiatu Nyskiego – ok. 70 km délka – cca 85 km, na území Powiatu Nyskiego – cca 70 km Przebieg: Paczków – Unikowice – Lisie Kąty (odcinek dojściowy do dawnego przejścia granicznego Paczków – Bily Potok i połączenie ze szlakiem zielonym po stronie czeskiej) – Ujeździec – Trzeboszowice – Ratnowice – Piotrowice Nyskie – Kałków (odcinek dojściowy do dawnego przejścia granicznego Zwanowice-Vidnava i połączenie ze szlakiem zielonym w Vidnavie) – Łąka – Jarnołtów – Sławniowice (odcinek dojściowy do dawnego przejścia granicznego Sławniowice-Velke Kunetice i połączenie ze szlakiem zielonym po stronie czeskiej) – Gierałcice – Bodzanów – Głuchołazy – Głuchołazy Zdrój (odcinek dojściowy -zielony- do dawnego przejścia granicznego Głuchołazy - Mikulovice i połączenie ze szlakiem czerwonym po stronie czeskiej ) – Podlesie (odcinek dojściowy do dawnego przejścia Ondřejovic i połączenie ze szlakiem żółtym) – Starowice – Skowronków – Jarnołtówek (odcinek dojściowy – zielony- do granicy państwa i połączenie ze szlakiem zielonym po stronie czeskiej) – Biskupia Kopa – Pokrzywna – Prudnik PKP Kałków / Kałków Biskupia Kopa / Biskupská Kupa Průběh: Paczków – Unikowice – Lisie Kąty (spojnice k dávnému hraničnímu přechodu Paczków – Bílý Potok a napojení na zelenou trasu na české straně) – Ujeździec – Trzeboszowice – Ratnowice – Piotrowice Nyskie – Kałków (spojnice k dávnému hraničnímu přechodu Zwanowice-Vidnava a napojení na zelenou trasu ve Vidnavě) – Łąka – Jarnołtów – Sławniowice (spojnice k dávnému hraničnímu přechodu Sławniowice – Velké Kunětice a napojení na zelenou trasu na české straně) – Gierałcice – Bodzanów – Głuchołazy – Głuchołazy Zdrój (zelená spojnice k dávnému hraničnímu přechodu Głuchołazy – Mikulovice, napojení na červenou trasu na české straně) – Podlesie (spojnice k dávnému hraničnímu přechodu Ondřejovice a napojení na žlutou trasu) – Starowice – Skowronków – Jarnołtówek (zelená spojnice ke státní hranici a napojení na zelenou trasu na české straně) – Biskupská Kupa – Pokrzywna – Prudnik nádraží. 32 Najdłuższy szlak w Sudetach. Znakowanie szlaku rozpoczęto już w 1948 roku, a w 1973 otrzymał nazwę im. Mieczysława Orłowicza, znanego polskiego geografa, popularyzatora turystyki. W swoim głównym przebiegu od Świeradowa-Zdroju do Paczkowa liczy ok. 350 km. Od 2000 roku został przedłużony do Głuchołaz, gdzie połączył się z istniejącym tu wcześniej szlakiem czerwonym biegnącym z Głuchołaz przez Biskupią Kopę do Prudnika. Po korekcie tego odcinka w 2003 roku łącznie ma on długość 85 km, a cały GSS Orłowicza 443 km. Pierwsza część nyskiego odcinka szlaku od Paczkowa do Głuchołaz liczący ok. 47 km biegnie Przedgórzem Paczkowskim wzdłuż granicy państwa. Rzeźba terenu na jego przebiegu jest pagórkowata, a różnice wzniesień wynoszą od ok. 240 m n.p.m. w okolicach Paczkowa do 380 m n.p.m. w okolicach Gierałcic. Trasa łagodna, ale za to malownicza z przepięknymi widokami na Jeseniki. Ciekawymi miejscami na jego przebiegu są m.in. Paczków z jego zabytkowym centrum, zabytkowe dwory w Ujeźdźcu, Trzeboszowicach, Piotrowicach Nyskich i Gierałcicach czy romańsko-gotycki kościół pw. Nawiedzenia NMP w Kałkowie. W Głuchołazach szlak wchodzi na teren Gór Opawskich i zmienia swój charakter na typowo górski, przebiegając przez szczyty Przedniej Kopy (495 m n.p.m.), Biskupiej Kopy (890 m n.p.m.), Zamkowej Góry (571 m n.p.m.) i Szyndzielowej Kopy (533 m n.p.m.). Ta część szlaku (z Głuchołaz do Pokrzywnej) liczy 22,7 km, a średni czas potrzebny na przejście tego odcinka to ok. 8 godz. Dodatkowy czas potrzebny będzie na zwiedzenie Głuchołaz i Jarnołtówka z zabytkowym dworem czy zabytkową tamą na Złotym Potoku. Na szczycie Biskupiej Kopy znajduje się wieża widokowa z 1898 r. (po czeskiej stronie granicy), a nieco poniżej szczytu po polskiej stronie schronisko górskie PTTK. Ostatni odcinek szlaku opuszcza powiat nyski za Pokrzywną i po ok. 15 kilometrach dochodzi do Prudnika przez Dębowiec i Lasek z klasztorem Franciszkanów. Nejdelší trasa v Sudetech. Značení trasy bylo zahájeno už v roce 1948, v roce 1973 byla trasa pojmenována Mieczysławem Orłowiczem, známým polským zeměpiscem a popularizátorem turistiky. Ve své hlavní části vedoucí od Świeradowa Zdroje do Paczkowa má trasa cca 350 km. V roce 2000 byla prodloužena do Głuchołaz, kde byla spojena s už dříve existující červenou trasou, která vede z Głuchołaz, Biskupskou kupou do Prudnika. Po opravení tohoto úseku v roce 2003, činí jeho celková délka 85km a celá hlavní sudetská trasa Orłowicze má 433km. První část nyského úseku trasy z Paczkowa do Głuchołaz o délce 47km vede Paczkowským předhořím podél státní hranice. Reliéf je pahorkovitý a rozdíly vyvýšení činí od cca 240 m n. m. v okolí Paczkowa do 380 m n. m. v okolí Gierałcic. Trasa je mírná a malebná se zajímavým pohledem na Jeseníky. Poutavými místy na této trase jsou mj. Paczków s památkovým centrem, památkové dvory v Ujeźdźci, Trzeboszowicích, Piotrowicích Nyských a Gierałcicích či románsko-gotický kostel Navštívení Nejsvětejší Panny Marie v Kałkowě. V Głuchołazech trasa vstupuje na území Opavských hor a mění svou povahu na typicky horskou, vede štíty Przední Kopy (495 m n. m.), Biskupské kupy (890 m n. m.), Zámkové hory (571 m n. m.) a Szyndzielniové Kopy (533 m n. m.). Tato část trasy (z Głuchołaz do Pokrzywné) činí 22,7km a průměrná doba přechodu úseku činí cca 8 hodin. Čas navíc se bude hodit pro navštívení Głuchołaz a Jarnołtówka s památkovým dvorem nebo památkovou hrází na Zlatém potoku. Na vrcholu Biskupské kupy se nachází vyhlídková věž z roku 1899 (na české straně hranice) a pod vrcholem na polské straně se nachází turistická chata PTTK. Poslední úsek trasy opouští za Pokrzywnou nyský okres a po cca 15 kilometrech dosahuje Prudníka, a to Dębowcem a Laském s klášterem Františkánů. 33 Szlak żółty „Złotych Górników” w masywie Góry Parkowej Žlutá trasa „Zlatých horníků” v masivu Parkové hory długość – 8,3 km, orientacyjny czas przejścia – ok. 3 h délka – 8,3 km, orientační doba průchodu – cca 3 hod. Przebieg: Głuchołazy (plac z Amorkiem) – Park Zdrojowy – Górny Staw (Staw Łabędzi) – Polana nad „Górnikiem” (Zacisze II) – Dolina sarniego Potoku – Tama – Przednia Kopa – Kaplica św. Anny – Wiszące Skały – Górna Promenada – rezerwat geologicznoprzyrodniczy „Nad Białką” - Dolna Promenada (źródełko „Żegnalce”, sztolnia „Góralska) – plac z Amorkiem Průběh: Głuchołazy (náměstí s Amorkem) – Lázeňský park – Horní rybník (Labutí rybník) – Polana nad „Górnikiem” (Zacisze II) – údolí Sarniego Potoku – Hráz – Przednia Kopa – Kaple sv. Anny – Wiszące Skały – Horní promenáda – geologicko-přírodní rezervace „Nad Białką“ – Dolní promenáda (pramen „Żegnalce”, štola „Góralska) – náměstí s Amorkem Głuchołazy - plac z Amorkiem/ Głuchołazy - náměstí s Amorkem Kaplica św. Anny / Kaple sv. Anny Szlak wiedzie przez tereny dawnej eksploatacji terenów złotonośnych w okolicy Głuchołaz. Na jego przebiegu można zobaczyć stare szyby i sztolnie górnicze, wyrobiska i hałdy urobku, relikty płuczek i działek górniczych. Na Sarnim Potoku znajduje się jedna z najstarszych hydrotechnicznych budowli na Śląsku – tama do spiętrzania wody. Szlak przebiega również przez szczyt Przedniej Kopy z dawnym schroniskiem i nieczynną wieżą widokową. Poniżej szczytu na przebiegu szlaku znajduje się usytuowana nad „Wiszącymi Skałami” kaplica św. Anny. Po zejściu do promenady spacerowej, biegnącej wzdłuż rzeki, szlak wchodzi na teren rezerwatu geologiczno-przyrodniczego „Nad Białką”, gdzie również występują liczne i dobrze widoczne ślady wydobycia złota. Kolejnym reliktem po górnictwie złota jest sztolnia „Góralska” stanowiąca jedyny na szlaku „tunel”, przez który można przejść. Pętla szlaku zamyka się w części zdrojowej miasta na placu z Amorkiem, gdzie znajduje się węzeł szlaków. Trasa vede terénem bývalé exploatace zlatonosných míst v okolí Głuchołaz. Na její cestě je možné zhlédnout staré důlní šachty a štoly, díla a těžební odvaly, relikty zařízení na rýžování zlata a relikty hornických pozemků. Na Sarním potoku se nachází jedna z nejstarších hydrotechnických staveb ve Slezsku 34 – hráz pro stoupání vody. Stezka vede také štítem Przedniej Kopy se starou boudou a nefungující rozhlednou. Níže pod štítem nad „Visutými skalami“ se nachází kaple sv. Anny. Po sestupu k procházkové promenádě, která vede podél řeky, vstupuje trasa na terén geologicky-přírodní rezervace „Nad Białką“, kde se také vyskytují četné a viditelné znaky těžby zlata. Dalším reliktem po těžbě zlata je štola „Góralska“, která je jedinečným tunelem na trase, kterým je možné projít. Okruh trasy se uzavírá ve lázeňské části města, na náměstí s Amorkem, kde je trasový uzel. Szlaki miejskie Městské trasy Miejski szlak historyczny w Głuchołazach znakowany biało-niebieskimi rąbami Historická městská trasa v Głuchołazích značená bílo-modrými kosočtverci Głuchołazy / Głuchołazy Sztolnia „Góralska” / Štola „Góralska” długość – 6,5 km/délka – 6,5 km Przebieg: Rynek – Pl. Basztowy – Al. Jana Pawła II – Park Zdrojowy – ul. Parkowa – Górny Staw (Łabędziowy) – Park Zdrojowy – plac z Amorkiem – Dolna promenada (źródełko „Żegnalce”, sztolnia „Góralska) – ul. Andersa – Rezerwat „Nad Białką” - Szubieniczna Góra (Czarcia Ambona) – ul. Andersa (k. papierni) – most Andrzeja – ul. Opolska – Pl. Solidarności – ul. Ligonia – Poczta - ul. Skłodowskiej (mury obronne) – budynek dawnego wójtostwa - Kościół św. Wawrzyńca – Rynek Průběh: Hlavní náměstí (Rynek) – náměstí pl. Basztowy – Al. Jana Pawła II – Lázeňský park – ul. Parkowa – Horní rybník (Labutí rybník) – Lázeňský park – náměstí s Amorkem – Dolní promenáda (pramen „Żegnalce”, štola „Góralska) – ul. Andersa – Rezervace „Nad Białką“ – Šibeniční hora (Čertí kazatelna) – ul. Andersa (u papírny) – most Andrzeja – ul. Opolska – Pl. Solidarności – ul. Ligonia – Pošta – ul. Skłodowskiej (hradby) – budova dávného fojtství – Kostel sv. Vavřince – hlavní náměstí (Rynek). 35 Szlak miejski w Otmuchowie - czerwony Městská trasa v Otmuchowě – červená długość – 4,5 km/délka – 4,5 km Przebieg: Przebieg: Rynek – ul. Mickiewicza – wzdłuż Nysy Kłodzkiej – elektrownia – wał Jeziora Otmuchowskiego – ul. Sportowa – ul. Warszawska – ul. Krakowska – Rynek Průběh: Hlavní náměstí (Rynek) – ul. Mickiewicza – podél Kladské Nisy – elektrárna – náspem Otmuchowského jezera – ul. Sportowa – ul. Warszawska – ul. Krakowska – Hlavní náměstí (Rynek) Otmuchów / Otmuchów Fort Wodny / Vodní fort Trasy turystyczno-dydaktyczne Parku Kulturowo-Przyrodniczego Twierdzy Nysa łączą odrestaurowane obiekty Twierdzy, czyli bastion św. Jadwigi oraz oraz Fort Wodny z pozostałą częścią miasta. Trasy te, utworzone przez Urząd Miejski w Nysie w latach 2007-2008 i oznakowane tablicami informacyjnymi, wiodą przez najciekawsze pod względem historycznym, architektonicznym, a także przyrodniczym zakątki Nysy. Turisticky-naučné trasy Parku kulturně-přírodním Pevnost Nysa spojují restaurované objekty Pevnosti – bastion sv. Hedviky a také Vodní fort se zbývající částí města. Tyto stezky, vytvořené Městským úřadem v Nyse v letech 2007–2008 a označené informačními tabulkami, vedou nejzajímavějšími místy Nysy z historického, architektonického i přírodního hlediska. długość – 3 km/délka – 3 km Przebieg trasy I: Fort Wodny – bulwar Nysy Kłodzkiej – Aleja Roosvelta – Bastion św. Jadwigi Průběh trasy I: Vodní fort – bulvár Kladské Nisy – Roosveltova alej – Bastion sv. Hedviky Malownicza trasa biegnąca bulwarem Nysy Kłodzkiej i aleją F. D. Roosvelta rozpoczyna się przy znajdującym się w południowej części Parku Miejskiego Forcie Wodnym („Fort Blokhaus”). Fort zbudowali w 1741 roku Austriacy tuż przed zdobyciem Nysy przez wojska pruskie. W 1745 roku został przebudowany na fort wodny w formie lunety. Zniszczony w 1807 roku, wielokrotnie przebudowywany. Nieco dalej za parkiem warto zwrócić uwagę na kolejny obiekt 36 fortyfikacji miejskich w postaci Reduty Kardynalskiej. Dalej trasa prowadzi obok średniowiecznej Wieży Bramy Ziębickiej do Bastionu św. Jadwigi, należącego do umocnień habsburskich. Podczas oblężenia przez wojska napoleońskie w 1807 roku istniało tu laboratorium, w którym przygotowywano amunicję. W 1870 roku Bastion był miejscem przetrzymywania ok. 500 francuskich jeńców wojennych. W 2008 roku zakończono prace renowacyjne Bastionu, w którym powstała ciekawa trasa turystyczna, uruchomiono Centrum Informacji Turystycznej (www.informacja-turystyczna.nysa.pl). Bastion św. Jadwigi stał się także miejscem wielu imprez kulturalnych. Malebná trasa vedoucí bulvárem Kladské Nisy a alejí F. D. Roosvelta. Začíná ve Vodním fortu („Fort Blokhaus”), který se nachází v jižní části Městského parku. Pevnost byla postavena Rakušany chvíli před dobytím Nysy pruskými vojáky. V roce 1745 byla přestavěna na vodní pevnost ve formě lunety. V roce 1807 byla zničena, pak mnohokrát obnovena. Další fortifikační objekt, kterému je třeba věnovat pozornost, je Kardinálská reduta, která se nachází kousek za parkem. Dále trasa vede vedle středověké Věže Ziębické brány do Bastionu sv. Hedviky, který patří k habsburskému opevnění. Během obležení napoleonskými vojáky v roce 1807 zde existovala laboratoř, ve které se vyráběla munice. V roce 1870 bylo v Bastionu zadržováno asi 500 francouzských válečných zajatců. V roce 2008 byla ukončena renovace Bastionu, ve kterém vznikla zajímavá turistická trasa a bylo zprovozněno informační turistické centrum (www.informacja-turystyczna.nysa.pl). V Bastionu sv. Hedviky se také koná hodně kulturních akcí. długość – 4 km/délka – 4 km Przebieg trasy II: Bastion św. Jadwigi – Wieża Bramy Wrocławskiej – Piękna Studnia – Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki ze Skarbcem św. Jakuba – Dom Wagi Miejskiej – Fontanna Trytona – Plac Paderewskiego – Park Miejski – Fort Wodny Průběh trasy II: Bastion sv. Hedviky – Věž Vratislavské brány – Krásná studna – Bazilika minor sv. Jakuba a sv. Anežky vč. pokladu sv. Jakuba – Dům městské váhy – Tritonova fontána – náměstí Plac Paderewskiego – Městský park – Vodní fort 37 Aleja Roosvelta / Roosveltova alej Plac Paderewskiego / náměstí Plac Paderewskiego Bastion św. Jadwigi / Bastion sv. Hedviky Fort Ziemny / Zemní fort Przemierzając tę trasę, można zobaczyć pozostałości średniowiecznych obwarowań miejskich z Wieżą Bramy Wrocławskiej, Piękną Studnię - arcydzieło barokowej sztuki kowalskiej, Bazylikę Mniejszą św. Jakuba i św. Agnieszki oraz odnaleziony po latach „skarb” nyskich złotników w Skarbcu św. Jakuba, a także Dom Wagi Miejskiej z wmurowaną w południową elewację kamienną kulą armatnią z okresu wojen napoleońskich. Podążając dalej wytyczoną trasą, warto zatrzymać się przy barokowej fontannie Trytona wykonanej na wzór rzymskiej fontanny Berniniego. Mieszkańcy Nysy, nawiązując do tradycji rzymskiej polegającej na umieszczaniu na frontonach wielu budowli napisu S.P.Q.R. – „Senatus Populusque Romanus” czyli „senat i lud rzymski”, wyryli na fontannie inskrypcję S.P.Q.N. – „Senatus Populusque Nissiensis” – „senat i lud nyski”. Dalej trasa biegnie przez pl. I. J. Paderewskiego, gdzie znajdował się Fort Ziemny, w którym osadzono uczestników III powstania śląskiego, o czym przypomina postawiony tam obelisk. Fort Wodny, ostatni punkt na trasie, znajduje się w Parku Miejskim, posiadającym najlepiej rozwiniętą sieć kanałów w naszym regionie. Park spełnia obecnie rolę rekreacyjną dla mieszkańców miasta i okolic. Fort Wodny (Fort Blockhaus) znajduje się w jego południowej części. Při procházení této trasy je možné vidět pozůstalosti středověkých městských hradeb z Věží Vratislavské brány, Krásnou studnu – veledílo barokního kovacího umění, Baziliku minor sv. Jakuba a sv. Anežky a po letech nalezený „poklad“ nyských zlatníků v Pokladnici sv. Jakuba a také Dům městské váhy s kamennou dělovou koulí z doby napoleonských válek vezděnou v jižní fasádě. Dále na vymezené trase stojí za to se zastavit u barokní Tritonové fontány vybudované podle vzoru Berniniegové fontány. Navazujíc na římskou tradici, která spočívá v umísťování nápisu S. P. Q. R. („Senatus Populusque Romanus”, tedy „senát a římský lid“)na štíty staveb, vyřezali obyvatelé Nisy na fontáně nápis S. P. Q. N. („Senatus Populusque Nissiensis”, „senát a nyský lid“). Dále vede trasa náměstím I. J. Paderewskiego, kde se nacházel Zemní fort, ve kterém byli souzeni účastníci 3. slezského povstání, čehož památkou je postavený obelisk. Vodní fort je posledním bodem na trase. Nachází se v městském parku, který má nejlépe vyvinutou síť kanálů v našem regionu. Nyní plní park rekreační úlohu pro obyvatele města a okolí. Vodní pevnost (Fort Blockhaus) se nachází v jeho jižní části. 38 Szlak biograficzny „Śladami Błogosławionej Marii Luizy Merkert” Biografická cesta „Po stopách Blahoslavené Marie Luizy Merkert” długość – 9 km/délka – 9 km Przebieg: Dom Macierzysty Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety – Liceum Ogólnokształcące „Carolinum”- ulica Celna – ulica Karola Miarki – Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki – Rynek – Plac Kościelny – kościół św. Piotra i Pawła – Diecezjalny Dom Formacyjny – Szpital Miejski - kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych – kościół św. Franciszka – Dom św. Elżbiety – Klasztor Dominikanów – Cmentarz Jerozolimski Průběh: Hlavní dům Shromáždění sester sv. Alžběty (Dom Macierzysty Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety – Střední škola „Carolinum” – ul. Celna – ul. K. Miarki – Bazilika minor sv. Jakuba a sv. Anežky – hlavní náměstí (Rynek) – náměstí Plac Kościelny – kostel sv. Petra a Pavla – Diecézní formační dům – Městská nemocnice – kostel Matky Boží pomoci věřícím – kostel sv. Františka – Dům sv. Alžběty – dominikánský klášter – Jeruzalémský hřbitov Szlak wytyczony w 2009 roku przez Urząd Miejski w Nysie (oficjalne otwarcie w 2010 r.) poświęcony jest błogosławionej nysance, współzałożycielce Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety – Matce Marii Luzie Merkert. Nazywana „śląską Samarytanką” całe życie poświęciła pomocy najbardziej potrzebującym, niezależnie od ich narodowości czy religii. Trasa oznakowana jest płytami z brązu zawierającymi sentencje Matki Marii i prowadzi do miejsc związanych z jej życiem i działalnością, a jednocześnie ukazuje najpiękniejsze zakątki Nysy. Szlak rozpoczyna się w Domu Macierzystym Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety (ul. Jana III Sobieskiego), wybudowanym staraniem Matki Marii w latach 1863-1865, i prowadzi obok dawnego kolegium jezuickiego, a obecnie siedziby Liceum Ogólnokształcącego „Carolinum”. Ważnym punktem na szlaku jest Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki. Od 1964 roku znajdują się tu przeniesione z Cmentarza Jerozolimskiego relikwie Marii Merkert. Tutaj, po 135 latach od śmierci „śląskiej Samarytanki”, kardynał José Saraiva Martins, reprezentant Ojca Świętego Benedykta XVI ogłosił Marię Luizę Merkert błogosławioną. Obok Bazyliki znajduje się dzwonnica ze Skarbcem św. Jakuba, prezentującym unikatowe wyroby sztuki złotniczej. Dalej szlak prowadzi do perły śląskiego baroku – kościoła św. Ap. Piotra i Pawła. Około 6 km od centrum miasta, w „Lasku”, znajduje się kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, będący miejscem pielgrzymowania mieszkańców Nysy i okolic, także Marii Luizy 39 kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych / kostel Matky Boží pomoci věřícím Kościół św. Franciszka z Asyżu / Kostel sv. Františka z Assisi Szpital Miejski / Městská nemocnice Merkert oraz sióstr Zgromadzenia. Obecny, neogotycki murowany kościół z cudownym obrazem pochodzi z 1887 roku. Kościół św. Franciszka z Asyżu kolejny obiekt na szlaku – należał do sprowadzonych do Nysy w 1659 roku kapucynów. W tym to kościele 2 czerwca 1812 r. Karol Antoni Merkert i Barbara Pfitzer, rodzice Marii, zawarli sakrament małżeństwa. Niedaleko kościoła św. Franciszka przy ul. Słowiańskiej znajduje się zakupiony w 1871 roku przez Marię Merkert na potrzeby Zgromadzenia i w trosce o starsze i chore siostry Dom św. Elżbiety. Następnie szlak przechodzi obok byłego klasztoru Dominikanów, w którym obecnie znajdują się tu Instytuty Pielęgniarstwa, Zdrowia Publicznego, Kosmetologii i Dietetyki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie. Ostatnim miejscem na szlaku jest Cmentarz Jerozolimski – miejsce pochówku Marii Luizy Merkert, która zmarła 14 listopada 1872 r. Trasa vymezená v roce 2009 Městským úřadem v Nyse (oficiální otevření proběhlo v roce 2010) je věnována blahoslavené obyvatelce Nysy, spoluzakladatelce Shromáždění sester sv. Alžběty – Matce Marii Luize Merkert, které se říkalo „slezská Samaritánka“. Celý život věnovala pomoci nejchudším, nezávisle na jejich národnosti a víře. Trasa je označena deskami z bronzu obsahujícími sentence Matky Marie a vede do míst spojených s jejím životem a působením, přičemž také odhaluje nejkrásnější koutky Nysy. Trasa začíná v Hlavním domě Shromáždění sester sv. Alžběty (ul. Jana III Sobieskiego), postaveným pomocí úsilí Matky Marie v letech 1863–1865 a vede vedle dávného jezuitského kolegia, které je nyní sídlem střední školy „Carolinum”. Důležitým bodem na trase je Bazilika minor sv. Jakuba a sv. Anežky. Od roku 1964 se zde nachází relikvie Marie Merkert přenesené z Jeruzalémského hřbitova. Zde, 135 let po smrti „slezské Samaritánky“, kardinál José Saraiva Martins, zástupce Svátého Otce Benedikta XVI., prohlásil Marii Luizu Merkert blahoslavenou. Vedle Baziliky se nachází zvonice z Pokladnice sv. Jakuba, obsahující výjimečné výrobky zlatnického umění. Dále trasa vede do perly slezského baroka – kostela sv. Petra a Pavla. Asi 6 km od centra města, v „Lesku“, se nachází kostel Matky Boží pomoci věřícím, který je pouťovým místem nejen obyvatel Nysy a okolí, ale také Marie Luizy Merkert a sester Shromáždění. Současný neogotický zděný kostel s nádherným obrazem pochází z roku 1887. Kostel sv. Františka z Assisi – další objekt na trase – patřil od roku 1659 Kapucínům, kteří byli do Nysy zavedeni. V tomto kostele 2. června roku 1812 uzavřeli Karel Antonín Merkert a Barbora 40 Pfitzer – rodiče Marie, svátost manželství. Nedaleko kostela sv. Františka při ul. Słowiańské se nachází Dům sv. Alžběty, který v roce 1871 pro potřebu Shromáždění a na péči o starší a nemocné sestry koupila Marie Merkert. Následně trasa vede vedle bývalého dominikánského kláštera, ve kterém se nyní nachází Ústav pro ošetřovatelství, veřejné zdraví, kosmetologii a dietetiku Státní vysoké odborné školy v Nyse. Posledním místem na trase je Jerusalémský hřbitov – místo pohřbení Marie Luizy Merkert, která zemřela 14. listopadu 1872. Szlak biograficzny Josepha von Eichendorffa Biografická trasa Josepha von Eichendorffa długość – 3 km/délka – 3 km Przebieg: grób Josepha i Luisy von Eichendorff na Cmentarzu Jerozolimskim – pomnik Josepha von Eichendorffa – punkt widokowy (Wysoka Bateria)– Altana Eichendorffa Průběh: hrob Josepha a Luisy von Eichendorff na Jerusalémském hřbitově – socha Josepha von Eichendorffa – vyhlídkový bod (Vysoká Baterie) – Eichendorffův altán Cmentarz Jerozolimski Szlak utworzony w 2006 przez Urząd Miejski w Nysie jest poświęcony niemieckiemu romantykowi przebywającemu w Nysie w latach 1855-1857 Josephowi von Eichendorffowi. To malownicza trasa, którą chętnie przemierzał sam poeta. Ta właściwa rozpoczyna się przy bramie Cmentarza Jerozolimskiego i prowadzi na ulubione wzgórze Eichendorffa. Jednak przed wyruszeniem śladami romantycznego poety warto udać się na Cmentarz Jerozolimski, na grób Eichendorffów, oraz do znajdującego się niedaleko cmentarza pomnika Josepha von Eichendorffa, który stanął tu ponownie w 2002 roku. Ten pierwszy ufundowali poecie w stulecie urodzin mieszkańcy Nysy. W marcu 1945 roku pomnik został zniszczony, a ocalałe brązowe popiersie znajduje się w jednej z kaplic w Bazylice Mniejszej śś. Jakuba i Agnieszki w Nysie. Nyski Szlak Eichendorffa wiedzie wzdłuż Obwałowań Jerozolimskich i prowadzi do dwóch miejsc: · do dawnej Wysokiej Baterii (Höhe Batterie), dokąd według przekazów Eichendorff lubił wędrować, aby z tarasu widokowego podziwiać panoramę gór; · na wzgórze Charlottenhöhe, gdzie również znajdował się widokowy ta- 41 grób Josepha i Luisy von Eichendorff / hrob Josepha a Luisy von Eichendorff Pomnik Josepha von Eichendorffa / Socha Josepha von Eichendorffa Wysoka Bateria / Vysoká Baterie ras. Wzmocniony i przebudowany w 1931 roku zyskał nazwę „Strażnicy im. Eichendorffa”. W wyniku działań wojennych i rozbudowy umocnień altana została zniszczona, a w jej miejscu stanęło działo artyleryjskie. 26 listopada 2007 r., w 150. rocznicę śmierci poety, „Strażnica im. Eichendorffa” (Altana Eichendorffa) powróciła na Charlottenhöhe. Podążając śladami ostatniego romantyka, można nie tylko podziwiać piękną panoramę Jeziora Nyskiego, Gór Opawskich, Jesioników, Rychlebskich i Złotych czy miasta Nysy, ale także dzięki wyrytym na ścianach Altany fragmentom wierszy poczuć jego „ducha” i choć trochę poznać jego twórczość. Trasa vytvořená v roce 2006 Městským úřadem v Nyse je věnovaná Josephu von Eichendorff, německému romantikovi pobývajícímu v Nyse v letech 1855–1857. Je to malebná trasa, kterou rád procházel sám básník. Dnes začíná trasa u brány Jerusalémského hřbitova a vede na Eichendorffovo oblíbené návrší. Ale ještě před cestou po stopách romantického básníka je dobré jít na Jerusalémský hřbitov, prohlédnout si hrob Eichendorffů a také sochu Josepha von Eichendorffa, která se nachází u hřbitova a která byla opět postavena v roce 2002. První socha byla básníkovi fundována obyvateli Nysy k 100. výročí jeho narozenin. V březnu roku 1945 byla ale zničená. Uchráněná bronzová busta se nachází v jedné z kaplí v Bazilice minor sv. Jakuba a Anežky v Nyse. Nyská Eichendorffova trasa vede turisty podél jerusalémských valů a vede do dvou míst: - do dávné Vysoké Baterie (Höhe Batterie), kam, podle vyprávění, Eichendorff rád putoval, aby z vyhlídkové terasy obdivoval panoráma hor; - na návrší Charlottenhöhe, kde se také nacházela vyhlídková terasa. Zpevněná a přestavěná v roce 1931 získala název „Eichendorffova strážnice“. V důsledku vojenských operací a výstavby opevnění byl altán zničen a na jeho místo byla postavena dělostřelecká hlavňová zbraň. 26. listopadu v roce 2007, na 150. výročí smrti básníka, se „Eichendorffova strážnice“ (Eichendorffův altán) vrátila na Charlottenhöhe. Jdouc po stopách posledního romantika je možné nejen obdivovat krásné panoráma Nyského jezera, Opavských hor, Jeseníků, Rychlebských a Zlatých hor nebo města Nysa, ale také díky fragmentům básní vytesaných na stěnách Altánu ucítit Eichendorffovu duši a aspoň trochu se seznámit s jeho tvorbou. 42 Ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne Přírodně-naučné stezky Ścieżka ornitologiczna w Nysie Ontologická stezka v Nyse długość – 1 km/délka – 1 km Trasa ścieżki wiedzie wzdłuż prawego brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej (od strony ul. Wyspiańskiego) na odcinku od mostu Kościuszki do tamy wojskowej. Na długości 1 km zlokalizowano 5 tablic informacyjnych z opisami różnych gatunków ptaków występujących w rejonie. Celem ścieżki ornitologicznej jest ochrona przyrody oraz promocja walorów przyrodniczych. Została również utworzona z myślą o przeprowadzeniu zajęć szkolnych w terenie. Jedna z tablic przybliża postać Paula Roberta Kollibaya – wybitnego ornitologa śląskiego, mieszkańca Nysy, który w roku 1904 założył Śląskie Towarzystwo Ornitologiczne. Jego imieniem nazwano gatunek jerzyka Apus apus kollibayi Tschusi. Wyruszając na ścieżkę przyrodniczą, pamiętamy o tym, aby zabrać ze sobą aparat fotograficzny oraz lornetkę, aby obserwować ptaki i urzekające krajobrazy. Radzimy ubrać się wygodnie, wziąć torbę lub plecak, do którego można schować atlas ptaków, notatnik, długopis i mapę. Latem dobrze jest pomyśleć o środku przeciw komarom. Trasa stezky vede podél pravého břehu řeky Kladská Nisa (od ul. Wyspiańskiego) na úseku od Kościuszkového mostu do vojskové hráze. Na délce 1 km je umístěno 5 informačních tabulí s popisy různých druhů ptáků, kteří se na tomto území vyskytují. Účelem ornitologické stezky je ochrana přírody a propagace přírodních hodnot. Stezka byla také vytvořena pro účely školních přednášek v terénu. Na jedné z tabulí jsou uvedeny informace o významném slezském ornitologovi Paulu Robertovi Kollibayaovi, obyvateli Nysy, který v roce 1904 otevřel Slezský ornitologicky spolek. Jeho jménem je pojmenován druh rorýse Apus apus kollibayi Tschusi. Než vyrazíme na tuto přírodní stezku, nesmíme zapomenout vzít s sebou fotoaparát a dalekohled na sledování ptáků a zázračné krajiny. Doporučujeme pohodlně se obléknout, vzít si tašku nebo batoh, do kterého je možné schovat ptačí atlas, notes, tužku a mapu. V letním období je dobré vzít si s sebou také přípravek proti komárům. 43 Brzeg rzeki Nysy Kłodzkiej / Břehu řeky Kladská Nisa Brzeg rzeki Nysy Kłodzkiej / Břehu řeky Kladská Nisa Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna we wsi Siestrzechowice Přírodně-naučná stezka ve vesnici Siestrzechowice długość – 1 km/délka – 1 km Przebieg: zaczyna się na końcu ulicy Kopernika przy wejściu na wał. Wykonano i umieszczono 7 tablic z opisami ptaków. Průběh: začíná na konci ul. Koperníka, při vchodu na násyp. Připraveno a umístěno 7 tabulí s popisy ptáků. Ścieżka dydaktyczna „Las Kubice” Naučná stezka „Las Kubice” długość – 1 km/délka – 1 km Siestrzechowice / Siestrzechowice Przebieg: Ścieżka, zlokalizowana na terenie lasów leśnictwa Kubice, na której wyznaczono dziewięć miejsc przystankowych z tablicami edukacyjnymi. Tematycznie ścieżka koncentruje się na zagadnieniach dotyczących ekologii lasu. Jarnołtówek / Jarnołtówek Průběh: Stezka se nachází na území lesa lesnictví Kubice. Bylo na ní určeno 9 zastávek s edukačními tabulemi. Tematicky se stezka soustředí na problémy tykající se Ścieżka przyrodniczo -dydaktyczna „Z Jarnołtówka do Rozdroża pod Piekiełkiem” Přírodně-naučná stezka „Z Jarnołtówka do Rozdroże pod Piekiełkem” długość – 2 km/délka – 2 km Czas wędrówki: ok. 40 min./ Doba cestování: cca 40 min. Przebieg: ścieżka prowadzi z miejscowości Jarnołtówek przez wychodnie skalne „Karliki” do „Rozdroża pod Piekiełkiem”. Na terenie ścieżki wyznaczono jedno miejsce przystankowe: punk widokowy na odsłonięciach skalnych „Karliki” Průběh: Stezka vede z Jarnołtówka, skalními výchozy „Karliki” do „Rozdroże pod Piekiełkem”. Na stezce určena jedna zástavka – vyhlídkový bod na skalních výchozech „Karliki“. 44 Ścieżka przyrodniczo -dydaktyczna „Z Pokrzywnej przez Olszak i Żabie Oczko do Jarnołtówka” Přírodně-naučná stezka „Z Pokrzywné Olszakem a Żabim Oczkem do Jarnołtówka” długość – 4,3 km/délka – 4,3 km Czas wędrówki: ok. 1h 40 min./ Doba cestování: cca 1h 40 min. Przebieg: ścieżka prowadzi z miejscowości Pokrzywna przez wzniesienie Olszak, kamieniołom „Żabie Oczko”, odsłonięcia skalne „Karolinki” do Jarnołtówka. Na terenie ścieżki wyznaczono dwa miejsca przystankowe: „Żabie Oczko” oraz „Karolinki” Průběh: Stezka vede z Pokrzywny, vyvýšeninou Olszak, kamenolomem „Żabie Oczko”, skalními cestami „Karolinki” do Jarnołtówka. Na stezce jsou určeny dvě zastávky: „Żabie Oczko” a „Karolinki” Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Przez Górę Chrobrego w Głuchołazach” Přírodně-naučná stezka „Chrobrovou horou v Głuchołazích” Park Zdrojowy / Park zdrojowy Przednia kopa / Przednia kopa długość – 5 km/délka – 5 km Czas wędrówki: ok. 1h 45 min./ Doba cestování: cca 1h 45 min. Przebieg: Trasa, w kształcie zamkniętej pętli, prowadzi z części zdrojowej Głuchołaz przy placu z Amorkiem, promenadą spacerową nad rzeką Białą Głuchołaską przez Przednią Kopę do Parku Zdrojowego w Głuchołazach. Na terenie ścieżki wyznaczono pięć miejsc przystankowych: „Żegnalce”, „Podkowiec”, „Złoty Szlak”, „Przednia Kopa”, „Zdroje”. Průběh: Trasa v podobě zavřeného okruhu vede z pramenové částí Głuchołaz při náměstí s Amorkem procházkovou promenádou nad řekou Biała Głuchołaska, dále Przedni Kopou až do Zdrojowého parku v Głuchołazich. Na stezce je určeno pět zastávek: „Żegnalce”, „Podkowiec”, „Złoty Szlak”, „Przednia Kopa”, „Zdroje”. 45 Ścieka przyrodniczo -dydaktyczna „Doliną Bystrego Potoku na Biskupią Kopę” Přírodně-naučná stezka „Údolí Bystrého Potoku na Biskupskou Kupu” długość – 7,4 km/délka – 7,4 km czas wędrówki: ok. 2 h 20 min/doba cestování: cca 2 hod. 20 min Przebieg: trasa prowadzi z Pokrzywnej malowniczym przełomem Bystrego Potoku granicą rezerwatu „Cicha Dolina” na szczyt Biskupiej Kopy Průběh: trasa vede z Pokrzyvné, malebným předělem Bystrého Potoku – hranicí rezervace „Cicha Dolina” na štít Biskupské Kupy. Biskupia Kopa / Biskupská Kopa Na terenie ścieżki wyznaczono pięć miejsc przystankowych: nieczynna skocznia narciarska, „Gwarkowa Perć”, „Cicha Dolina”, „Kamienny Most”, Biskupia Kopa. Na stezce je určeno pět zástavek: nefungující skokanský můstek, „Gwarkowa Perć”, „Cicha Dolina”, „Kamienny Most”, Biskupská Kopa. Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach / Místo národní paměti v Łambinowicích Ścieżka historyczno – przyrodnicza „Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach” Historicky-přírodní stezka „Místo národní paměti v Łambinowicích” długość – 4,9 km/délka – 4,9 km czas wędrówki: ok. 2 h 20 min/doba cestování: cca 2 hod. 20 min Przebieg: ścieżka prowadzi przez dwanaście miejsc przystankowych zlokalizowanych na terenie Miejsca Pamięci Narodowej w Łambinowicach. Průběh: na stezce určeno pět zastávek nacházejících se na terénu Místa národní paměti v Łambinowicích. Obszar, na którym znajduje się ścieżka, jest mocno osadzony w historii, a także w przyrodzie i krajobrazie miejsca, którego dotyczy – Miejsca Pamięci Narodowej w Łambinowicach. Ścieżka zlokalizowana na terenach Gminy Łambinowice łączy walory historyczne i przyrodnicze. Jest to teren, na którym przez 150 lat istniał poligon wojskowy, a na nim podczas kolejnych wojen 46 obozy jenieckie: pruski obóz dla żołnierzy francuskich (1780-1781), niemiecki obóz dla żołnierzy państw Ententy (1914-1918), niemiecki kompleks obozowy dla żołnierzy koalicji antyhitlerowskiej (1939-1945), a po drugiej wojnie światowej – polski obóz pracy dla niemieckiej ludności (1945-1946). Na obszarze tym istnieją w różnym stopniu zachowane obiekty historyczne, a także zdegradowane funkcjonowaniem poligonu ekosystemy leśne i łąkowe o dużym bogactwie roślin i zwierząt. Území, kterým stezka vede, souvisí s historií a také přírodou a krajinou tohoto místa – Místa národní paměti v Łambinowicích. Stezka se nachází na území obce Łambinowice a spojuje historické a přírodní rysy. Je to území, na kterém 150 let existoval vojenský polygon, a v něm zase během různých válek existovaly zajatecké tábory: pruský tábor pro francouzské vojáky (1780–1781), německý tábor pro vojáky evropských států Trojdohody (1914–1918), německý táborový komplex pro antihitlerovskou koalici (1939-1945) a po druhé světové válce zde byl polský pracovní tábor pro německé obyvatele (19451046). V této oblasti se v různém stavu zachovaly historické objekty a také lesní a luční ekosystémy s velkým bohatstvím rostlin a zvířat, které jsou však kvůli působení polygonu značně poničené. Ścieżka dydaktyczna „Skrajem Dawnej Puszczy” Naučná stezka „Po okraji dávného pralesa” długość – 11,4 km/délka – 11,4 km Trasa pieszo-rowerowa. Czas przejazdu: ok. 1,5 godz. (bez postojów tematycznych) Pěší trasa a cyklotrasa. Doba přejezdu: cca 1,5 hod. (bez tematických zástavek) Przebieg: Ścieżka rozpoczyna się na terenie pozostałości parku podworskiego we Wierzbiu, gm. Łambinowice, kończy na parkingu leśnym w okolicach Sowina, gm. Łambinowice. Průběh: Stezka začíná na území pozůstatků podedvorského parku ve Wierzbi, obec Łambinowice, a končí na lesním parkovišti v okolí Sowinu, obec Łambinowice. 47 Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach / Místo národní paměti v Łambinowicích Skrajem Dawnej Puszczy / Po okraji dávného pralesa Ścieżka edukacyjna „Las Biskupi” (gmina Kamiennik) Naučná stezka „Biskupský les” (obec Kamiennik) długość – 3,5 km/délka – 3,5 km Przebieg: Ścieżka powstała w kompleksie lasów położonym w okolicy wsi Wilemowice, na granicy dwóch powiatów: nyskiego i ząbkowickiego Ścieżka, tworząc pętlę, rozpoczyna się i kończy na miejscu parkingowym przy leśniczówce oraz prowadzi przez 11 miejsc przystankowych wyznaczonych na trasie. Průběh: Stezka vznikla v komplexu lesa, který se nachází v okolí Wilemowic, na hranici dvou okresů: nyského a ząbkowického. Stezka tvoří okruh – začíná a končí na parkovišti u hájovny a vede 11 určenými zastávkovými místy. Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Wąwozy Biechowskie” (gmina Pakosławice) Didakticky-přírodní stezka „Wąwozy Biechowskie” (obec Pakosławice) Las Biskupi / Biskupský les długość – 5,5 km/délka – 5,5 km Las Biskupi / Biskupský les Przebieg: Ścieżka zlokalizowana jest na terenie rezerwatu krajobrazowego „Wąwozy Biechowskie”, graniczącego z XIX-wiecznym zabytkowym parkiem. Průběh: Stezka se nachází na území krajinové rezervace „Wąwozy Biechowskie“ hraničící s památkovým parkem z 19. století. 48 Szlaki rowerowe Cyklotrasy Szlakiem czarownic po czesko-polskim pograniczu Čarodějnická cyklotrasa po česko-polském pohraničí długość – 233 km (95 km po stronie polskiej, 138 km po stronie czeskiej) Kolor oznakowania - czarny/délka – 233 km (95 km na polské straně, 138 km na české straně) značení – černé Przebieg: Paczków – Pomianów Dolny – Lubiatów – Ligota Wielka – Sarnowice – Otmuchów – Ulanowice – Grądy – Rysiowice – Karłowice Wielkie – Słupice – Nowaki – Radzikowice – Sękowice– Nysa – Konradowa – Wyszków Śląski – Niwnica – Domaszkowice – Wierzbięcice – Kępnica – Stary Las– Nowy Las – Charbielin – Jarnołtówek – Skowronków – Konradów – Głuchołazy – Zlaté Hory – Rejvíz –Česká Ves – Jeseník – Vernířovice – Sobotín – Velké Losiny – Rapotín – Šumperk – Mírov – Mohelnice Průběh: Paczków – Pomianów Dolny – Lubiatów – Ligota Wielka – Sarnowice – Otmuchów – Ulanowice – Grądy – Rysiowice – Karłowice Wielkie – Słupice – Nowaki – Radzikowice – Sękowice– Nysa – Konradowa – Wyszków Śląski – Niwnica – Domaszkowice – Wierzbięcice – Kępnica – Stary Las– Nowy Las – Charbielin – Jarnołtówek – Skowronków – Konradów – Głuchołazy – Zlaté Hory – Rejvíz –Česká Ves – Jeseník – Vernířovice – Sobotín – Velké Losiny – Rapotín – Šumperk – Mírov – Mohelnice Dom Kata w Paczkowie / Katův dům v Paczkowě Katownia w Jeseniku / Katownie w Jeseniku „Szlak czarownic” po stronie czeskiej powstał w 2006 roku, a jego pomysłodawcą było Stowarzyszenie Ruchu Turystycznego Jeseniky. W 2009 roku na zlecenie Starostwa Powiatowego w Nysie wytyczony i oznakowany został szlak po polskiej stronie w ramach realizacji projektu „Szlakiem czarownic po czeskopolskim pograniczu” w ramach programu POWT Czechy-Polska 20072013. Dodatkowo, na przebiegu polskiej części szlaku, ustawiono 10 tablic informacyjnych dotyczących historii procesów czarownic na pograniczu polsko-czeskim oraz wydany został przewodnik z mapą. Ważnym elementem projektu było wykonanie w Muzeum w Nysie stałej ekspozycji dotyczącej procesów czarownic. Przemierzając „Szlak czarownic”, można zobaczyć legendarny, wzniesiony metodą „muru pruskiego” Dom Kata w Paczkowie, krzyże pokutne w okolicach Lubiatowa, a także w Nowakach, Radzikowicach, Wierzbięcicach, Domaszkowicach (na terenie powiatu nyskiego jest ich ponad 20) czy unikatowy pomnik żony kata w Otmuchowie (ul. 1 Maja). W Otmuchowie także warto zobaczyć zamek biskupi z XIII wieku z celą głodową. Dalej szlak 49 prowadzi obok eklektycznego pałacu z 1880 roku w Rysiowicach do dawnej stolicy księstwa biskupiego - Nysy. Na skraju miasta, tuż przy linii kolejowej znajduje się Hexenberg (Góra Czarownic), na której, według podań, odbywały się sabaty nyskich wiedźm. W samej Nysie natomiast, w niewielkim lochu, na dziedzińcu i w jednej z sal dawnego Pałacu Biskupiego (obecnie siedziba Muzeum) znajduje się stała ekspozycja dokumentująca historię procesów o czary w księstwie nyskim (www.muzeum.nysa.pl). Nysa znana jest także z fortyfikacji oraz Jeziora Nyskiego z bogatą ofertą gastronomiczną, noclegową i rekreacyjną. Miłośników średniowiecznych grodzisk zainteresują z pewnością znajdujące się na przebiegu szlaku ruiny potężnego niegdyś grodziska we wsi Stary Las. Dalej szlak prowadzi do Jarnołtówka, gdzie jeszcze w połowie XIX wieku na strychu gospody znaleziono „fotel czarownicy”. Będąc w Jarnołtówku, warto zboczyć nieco ze szlaku i udać się na Przełęcz pod Zamkową Górą (Góry Opawskie) do tajemniczego „Grobu Czarownicy”. Z Jarnołtówka szlak prowadzi do Głuchołaz, które w okresie procesów czarownic zasłynęły tym, że oskarżonych o czary nie palono na stosie, lecz wieszano na wzgórzu za miastem. Dziś wzgórze to nosi nazwę Szubienicznej Góry. Na wzgórzu tym zakopywano także ofiary, które wcześniej przesłuchiwano w piwnicy nieistniejącego już dziś ratusza. Z procesami czarownic związana jest także nazwa położonego obok Szubienicznej Góry urwiska skalnego, tzw. Czarciej Ambony. W okolicach Szubienicznej Góry znajdują się relikty górnictwa złota – szyby i sztolnie. Choć podczas trwającej blisko 250 lat eksploatacji uzyskano z tego złoża ok. 2800 kg złota, to prawdziwy raj dla poszukiwaczy złota i innych minerałów znajduje się kilka kilometrów dalej, już po stronie czeskiej. To niezwykle urokliwe miasteczko Zlaté Hory. W centrum miasta znajduje się Muzeum Miejskie z zaaranżowaną na wzór sztolni ekspozycją prezentującą historię wydobycia złota i innych minerałów w regionie. Całość ekspozycji uzupełnia wystawa dokumentująca procesy czarownic w Zlatých Horách. Działał tu bowiem wyjątkowo okrutny 50 sędzia inkwizytor – Heinrich Franz Boblig z Edelstadtu (Zlatých Hor). Przy Muzeum Miejskim rozpoczyna się także zielony szlak turystyczny prowadzący do „zlatorudnych mlynów”, będących replikami XIV-wiecznych młynów służących do pozyskiwania rud złota. Dalej „Szlak czarownic” prowadzi przez Rejvíz (największe torfowisko na Morawach) i Česką Ves (płyta na budynku Urzędu Gminy upamiętniająca ofiary procesów czarownic) do Jeseníka. W Jeseníku w latach 1622-1684 stracono ponad 100 osób, w większości były to żony bogatych mieszczan. W 1966 roku dla upamiętnienia zbrodniczych procesów w miejscu odbywających się ówcześnie egzekucji umieszczono kamienny pomnik w postaci dużego płomienia. Płyta pamiątkowa znajduje się także na tzw. katowni, w której według podań miał mieszkać ostatni jesenicki i vidnavski kat Michał Wachsman. Podobne płyty i pomniki można zobaczyć w Domašovie, Vernířovicach, Sobotínie oraz na žerotínskim zamku w Velkých Losinách, w którym w latach 1678-1686 więziono, torturowano i skazano na śmierć 38 niewinnych ofiar procesów czarownic. Podążając dalej „Szlakiem czarownic”, warto zatrzymać się na dłużej w Šumperku, gdzie oprócz kapliczek czarownic, pomnika, płyt pamiątkowych, w piwnicach Domu Geschadera znajduje się ekspozycja dotycząca historii procesów czarownic w regionie šumperskojeseníckim. Szlak czarownic po pograniczu czesko-polskim kończy się w Mohelnicach przy domu czarownic, w którym šumperski dziekan i proboszcz Krzysztof Alojzy Lautner był poddawany ciężkim torturom, skazany na śmierć i spalony. Jego tragedia rozpoczęła się w roku 1679, kiedy to otwarcie wystąpił w obronie oskarżonych o czary przeciw fanatycznemu inkwizytorowi Bobligowi. Mówi się, że egzekucję Lautnera w roku 1685 oglądało 20 000 ludzi. W 2010 roku Starostwo Powiatowe w Nysie oraz Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL z Głuchołaz ustanowili Regionalną Kolarską Odznakę Turystyczną „Szlakiem czarownic” w dwóch stopniach. Regulamin odznaki oraz warunki jej zdobycia znajdują się na stronach Powiatu Nyskiego www.powiat.nysa.pl oraz KTK Ktukol www.ktukol.pl. „Čarodějnická cyklotrasa“ vznikla na české straně v roce 2006, iniciátorem jejího vytvoření bylo Sdružení cestovního ruchu Jeseníky. V roce 2009 objednávkou okresního úřadu v Nyse na polské straně byla vymezená a označená trasa pro realizace projektu „Čarodějnickou trasou na česko-polském pohraničí“ v rámci Operačního programu přeshraniční spolupráce Česká republika – Polská republika 2007–2013. Dodatečně bylo na polské části trasy umístěno 10 informačních tabulí týkajících se dějin souzení čarodějnic na polsko-českém pohraničí a byl také vydán průvodce s mapou. Důležitou součástí projektu byla realizace trvalé expozici v Muzeu v Nyse tykající se procesů s čarodějnicemi. Po cestě „čarodějnickou trasou“ je možné obdivovat legendární Katův dům v Paczkowě postavený metodou hrázděného zdiva, kající kříže v okolí Lubiatova a také v Nowakách, Radzikowicích, Wierzbięcicích, Domaszkowicích (na území nyského okresu je jich přes 20) nebo unikátní sochu manželky kata v Otmuchově (ul. 1. Maja). V Otmuchově je také záhodno se podívat na biskupsky zámek z 13. století s hladomornou. Dále vede trasa vedle eklektického paláce z roku 1880 v Rysiowicích do dávného hlavního města biskupského knížectví – Nysy. Na okraji města, hned u železniční linky, se nachází Hexenberg (Čarodějnická hora) na které se, podle povídek, konaly sabaty nyských čarodějnic. Přímo v Nyse, v nevelké temnici, na nádvoří a v jedné ze síní dávného Biskupského paláce (nyní sídlo Muzea) se nachází trvalá expozice dokumentující dějiny souzení za kouzlení a čáry v nyském knížectví (www.muzeum. nysa.pl). Nysa je také známá fortifikací a Niským jezerem s bohatou gastronomickou, ubytovací a rekreační nabídkou. Milovníky středověkých hradišť jistě budou zajímat zříceniny ohromného hradiště, které se nachází na cestě cyklotrasy ve vesnici Stary Las. Dále trasa vede do Jarnołtówka, kde bylo v půlce 19. století na půdě nalezeno „křeslo čarodějnice“. Když už jsme v Jarnołtówku, stojí za to vydat se na průsmyk pod Zámkovou horou (Opavské hory) do tajemného „Čarodějnického hrobu“. Z Jarnołtówka vede cyklotrasa do Głuchołaz, které byly v období čarodějnických pro- cesů známé tím, že odsouzené čarodějnice nebyly upalované na stohu, ale oběšené na návrší za městem. Dnes má toto návrší název „Šibeniční hora“. Byli tam rovněž pohřbeni lidé, kteří byli dříve vyslýcháni ve sklepě již neexistující radnice. S čarodějnickými procesy také souvisí název skalního útesu nacházejícího se u Šibeniční hory, tzv. Čertovy kazatelny. V okolí Šibeniční hory se také nachází relikty těžby zlata – šachty a štole. Přestože během 250 let dlouhé exploatace bylo vytěženo asi 2800kg zlata, skutečný ráj pro hledače zlata se nachází o několik kilometrů dále, již na české straně. Jde o neobyčejně krásné městečko – Zlaté Hory. V centru města se nachází Městské muzeum s expozicí připravenou podle vzoru štoly těžby zlata a jiných minerálů v regionu. Celou expozici doplňuje výstava dokumentující procesy s čarodějnicemi ve Zlatých Horách. Působil tady totiž výjimečně krutý soudce inkvizitor Heinrich Franz Boblig z Edelstadtu (Zlatých Hor). U městského muzea začíná také zelená turistická trasa vedoucí k „zlatorudným mlýnům“, které jsou replikami mlýnů sloužících k získávání zlatých rud ze 14. století. Dále vede „Čarodějnická cyklotrasa“ Rejvízem (největší rašeliniště na Moravě) a Českou Vsí (deska na budově úřadu obce je památkou lidí zahynulých v souvislosti s čarodějnickými procesy) do Jeseníku. V Jeseníku bylo v letech 1622–1684 popraveno přes 100 osob, většinou šlo o manželky bohatých měšťanů. V roce 1966 byla na památku zločinných procesů na místo konání tehdejších dražeb postavena kamenná socha v podobě velkého plamene. Památková deska se nachází také v tzv. katovně, ve které podle pověstí měl bydlet poslední jesenický a vidnavský kat Michal Wachsman. Obdobné desky a památníky je možné nalézt v Domašově, Vernířovicích, Sobotínu a na žerotínském zámku ve Velkých Losinách, ve kterém v letech 1678–1686 bylo vězněno, mučeno a odsouzeno k smrti 38 nevinných lidí v souvislosti opět s čarodějnickými procesy. Dále je na „Čarodějnické cyklotrase“ záhodno zastavit se na delší chvíli v Šumperku, kde se kromě kapliček, památníku a pamětních desek nachází ve sklepech Geschaderova domu expo- 51 zice tykající se dějin procesů s čarodějnicemi v šumperském a jesenickém regionu. Čarodějnická cyklotrasa na česko-polském pohraničí končí v Mohelnicích u domu čarodějnic, ve kterém byl šumperský děkan a farář Kryštof Alois Lautner těžce mučen, odsouzen k smrti a upálen. Jeho tragédie začala v roce 1679, když otevřeně vystoupil proti fanatickému inkvizitorovi Bobligovi v obraně lidí obžalovaných za provádění kouzel. Říká se, že popravení Lautnera v roce 1685 přihlíželo 20 000 lidí. V roce 2010 okresní úřad v Nyse a Klub cyklistické turistiky KTUKOL z Głuchołaz stanovili Regionální cykloturistický odznak „Čarodějnickou cyklotrasou“ ve dvou stupních. Řád odznaku a podmínky jeho získání se nachází na webových stránkách nyského okresu www. powiat.nysa.pl a také KTK Ktukol www.ktukol.pl. Międzynarodowe szlaki kulturowe Mezinárodní kulturní trasy Nyska Droga św. Jakuba (pielgrzymkowy) Nyská Svatojakubská cesta (pouťová) długość – 106 km, oznakowana żółtą muszlą na niebieskim tle délka – 106 km, značená žlutou mušlí na modrém pozadí Przebieg: Źródło św. Jakuba – Głuchołazy – Bodzanów – Nowy Świętów – Wilamowice Nyskie – łączki – Biskupów - Kamienna Góra – Koperniki – Siestrzechowice – Biała Nyska – Nysa – Złotogłowice – Prusinowice – Pakosławice – Reńska Wieś – Mroczkowa – Skoroszyce – Chruścina – Pniewie – Kopice - Skorogoszcz Průběh trasy: Pramen sv. Jakuba – Głuchołazy – Bodzanów – Nowy Świętów – Wilamowice Nyskie – Łączki – Biskupów – Kamienna Góra – Koperniki – Siestrzechowice – Biała Nyska – Nysa – Złotogłowice – Prusinowice – Pakosławice – Reńska Wieś – Mroczkowa – Skoroszyce – Chróścina – Pniewie – Kopice – Skorogoszcz Oznakowana w latach 2009-2012. Oficjalne otwarcie nastąpiło podczas corocznego Jarmarku św. Jakuba przed nyską Bazyliką w 52 2010 r. Stanowi odcinek dojściowy do historycznego traktu Via Regia – jednej z głównych nici polskiej sieci Camino de Santiago (europejska sieć dróg św. Jakuba). Szlak rozpoczyna się przy źródle św. Jakuba zwanego studnią św. Jakuba (Jakobs Brunnen) na zboczu Góry Parkowej pomiędzy VII i VIII stacją Drogi Krzyżowej. Po drodze mijamy Głuchołazy z kościołem pw. św. Wawrzyńca z wczesnogotyckim portalem i bogato wyposażonym barokowym wnętrzem. Dalej szlak biegnie wzdłuż rzeki Białej Głuchołaskiej, mijając pojezuicki klasztor w Bodzanowie, obecnie w posiadaniu zakonu Oblatów. Na szlaku znajduje się również jeden z kilku polskich klasztorów Benedyktynów w Biskupowie. Ciekawostką na szlaku jest wieś Koperniki, z której wywodzą się przodkowie wielkiego astronoma Mikołaja Kopernika. Największym miastem na tym odcinku drogi św. Jakuba jest Nysa z Bazyliką św. Jakuba i św. Agnieszki oraz wieloma innymi zabytkami sakralnymi i świeckimi. Ostatnim kościołem w Nysie będącym na szlaku jest pątniczy kościół MB Wspomożenia Wiernych, który jest znanym w okolicy miejscem pielgrzymkowym. Kolejne miejscowości na szlaku przyciągają uwagę znajdującymi się tam krzyżami pokutnymi, których na ziemi nyskiej jest ponad dwadzieścia. Poza krzyżami pokutnymi na szlaku spotkamy też unikatowy na skalę europejską słup graniczny dawnego księstwa nyskiego biskupów wrocławskich, stojący pomiędzy Skoroszycami a Chróściną. Za wsią Pniewie szlak wkracza na teren powiatu brzeskiego, dochodząc do Skorogoszczy, gdzie łączy się z traktem Via Regia. Označená v letech 2009–2012. Oficiální otevření se konalo v roce 2010, během každoročního Jarmarku sv. Jakuba u nyské Baziliky. Je vstupní částí do historického traktu Via Regia – jednoho z hlavních úseků polské sítě Camino de Santiago (evropská síť svatojakubských cest). Cesta začíná u pramene sv. Jakuba, kterému se říká také studna sv. Jakuba (Jakobs Brunnen), na svahu Góry Parkowé mezí 7. a 8. stanicí Křížové cesty. Cestou míjíme Głuchołazy s kostelem sv. Vavřince s raně gotickým portálem a bohatě vybaveným barokním interiérem. Dále trasa vede podél řeky Białé Głu- chołaské vedle exjezuitského kláštera v Bodzanowě, který je nyní ve vlastnictví Oblátů. Na trase se v Biskupowě také nachází jeden z několika polských klášterů Benediktínů. Zajímavostí na trase je vesnice Koperniki, ze které pocházejí předkové velkého hvězdáře Mikuláše Koperníka. Největším městem na tomto úseku Svatojakubské cesty je Nysa s Bazilikou sv. Jakuba a sv. Anežky a mnohými jinými sakrálními i světskými památkami. Posledním kostelem v Nyse, který se nachází na trase, je poutní kostel Boží Matky pomocí věřícím, který je známým poutním místem. Další města na trase zasluhují pozornost kajícnými kříži, kterých je v nysské zemi kolem dvaceti. Kromě kajícných křížů narazíme na trase v celé Evropě unikátní hraniční sloup dávného nysského knížectví vratislavských biskupů, který stojí mezí Skoroszycemi a Chróścinou. Ve vesnici Pniewie vstupuje trasa na území okresu brzeského a v Skorogoszczi se spojuje s traktem Via Regia. Opolski szlak cysterski – Ziemia Nyska Opolská cisterciácká trasa – nyský region Nyska Droga św. Jakuba / Nyská Svatojakubská cesta Oznakowany znakami samochodowego szlaku turystycznego E 22. Značená znaky automobilové turistické trasy E 22. Nyska Droga św. Jakuba / Nyská Svatojakubská cesta Przebieg: Henryków – Paczków – Otmuchów – Nysa – Jemielnica Průbě: Henryków – Paczków – Otmuchów – Nysa – Jemielnica Oznakowany znakami samochodowego szlaku turystycznego E 22. Przebieg: Henryków – Paczków – Otmuchów – Nysa – Jemielnica. W 1990 r. Rada Europy z okazji 900. rocznicy urodzin św. Bernarda z Clairvaux, mistyka i głównego duchowego twórcy cystersów, oraz widząc olbrzymie dziedzictwo duchowe i materialne cystersów podejmuje decyzję o utworzeniu szlaku turystycznego szlaku turystycznego drogami cystersów w ramach międzynarodowego programu „europejskich dróg kulturowych”. Nadrzędnym założeniem tego szlaku jest idea łączenia narodów i krajów europejskich w kultywowaniu i pogłębianiu wiedzy o wspólnych korzeniach naszej tożsamości kulturowej. W tym samym roku powstają pierwsze odcinki szlaku cysterskiego w Polsce. W 1993 r. Fundacja Kultury wytycza ogólnopolski szlak cysterski i opracowuje logo szlaku cysterskiego w Polsce. W 2009 r. samorząd 53 Nyska Droga św. Jakuba / Nyská Svatojakubská cesta Nyska Droga św. Jakuba / Nyská Svatojakubská cesta województwa opolskiego przystąpił do projektu pt. „Południowo-Zachodni Szlak Cysterski”, włączając tym samym nasze województwo w ogólnopolską sieć szlaku cysterskiego. Szlak opolski łączy klasztory cysterskie w Kamieńcu Ząbkowickim i Henrykowie z jedynym na terenie woj. opolskiego klasztorem w Jemielnicy i dalej z klasztorem w Rudach k. Raciborza. Pomiędzy wymienionymi obiektami cysterskimi leży ziemia nyska, przez którą prowadzi szlak, włączając w jego przebieg Paczków, Otmuchów i Nysę. Wprawdzie na naszym terenie nie zachowały się obiekty wprost związane z cystersami, ale w historii naszego regionu cystersi z klasztorów w Kamieńcu Ząbkowickim i Henrykowie zaznaczyli również swoją obecność. W samej Nysie mnisi posiadali swoje domy, a nawet młyn na rzece Białej. Szlak umożliwia zapoznanie się z wieloma zabytkami dziedzictwa kulturowego Ziemi Nyskiej. V roce 1990 Rada Evropy v souvislosti s 900. výročím narozenin sv. Bernarda z Clairvaux, mystika a hlavního duchovního tvůrce cisterciáků, vědoma si obrovského duchovního a materiálního dědictví cisterciáků, rozhodla o vzniku turistické trasy cestami cisterciáků v rámci mezinárodního „Programu evropských kulturních cest“. Základním založením této trasy je myšlenka spojování evropských národů a států v prohlubování vědy o společných kořenech naší kulturní totožnosti. Ve stejném roce vznikly první úseky cisterciácké trasy v Polsku. V roce 1993 Fundace kultury vymezila celonárodní cisterciáckou trasu a zpracovala logo cisterciácké trasy v Polsku. V roce 2009 přistoupilo opolské vojvodství k projektu pod názvem: „Jihozápadní cisterciácká trasa“ připojujíc tím naše vojvodství do celonárodní sítě cisterciácké trasy. Opolská trasa spojuje cisterciácké kláštery v Kamieńci Ząbkowickim a Henrykowě s klášterem v Jemielnici na území opolského vojvodství a dále s klášterem v Rudach k. Raciborze. Mezi vyměněnými cisterciáckými objekty leží nysská země, ktero vede trasa, na jejímž průběhu se nachází Paczków, Otmuchów a Nysa. Ovšem na našem území se objekty přímo spojené s cisterciáky nedochovaly, ale v dějinách našeho regionu na sebe výrazně upozornili cisterciáci z kláštera v Kamieńce Ząbkowickim a Henrykowě. V Nyse měli mnichové svoje domovy a na řece Białé dokonce i mlýn. Trasa umožňuje poznání mnoha památek kulturního dědictví nysské země. 54 Szlak Sakralnej Sztuki Barokowej im. Michaela Willmanna – odcinek wschodni Trasa sakrálního barokního umění Michaela Willmanna – východní úsek nieoznakowany, planowany do realizacji neznačená, plánovaná k realizaci „Szlak sakralnej sztuki barokowej im. Michaela Willmanna” powstał w latach 2008-2009, a tworzą go regionalne pętle głównie na Dolnym Śląsku. Autorzy szlaku (Fundacja Edukacja dla Demokracji w Warszawie, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Dom Spotkań Angelusa Silesiusa we Wrocławiu) przewidują rozszerzenie jego przebiegu o odcinek wschodni biegnący do Cieszyna przez m.in. Otmuchów, Nysę, Ścinawę Nyską. Na terenie Ziemi Nyskiej czyli dawnego księstwa nyskiego biskupów wrocławskich możemy znaleźć wiele dzieł sakralnej sztuki baroku. W Otmuchowie na uwagę zasługuje barokowy kościół św. Mikołaja i św. Franciszka Ksawerego, budowany w latach 1690-1701. Prace budowlane nadzorował tutaj nyski architekt Jan Piotr Dobler. Kościół ten zachwyca wspaniałymi polichromiami wykonanymi przez nyskiego malarza Karola Dankwarta oraz obrazami spod pędzla Michała Willmanna (w ołtarzu głównym obraz św. Mikołaja błogosławiącego rozbitków, w ołtarzach bocznych obraz śmierci św. Franciszka Ksawerego i obraz ścięcia św. Jana Chrzciciela). Warsztatowi Willmanna przypisywany jest również obraz św. Wawrzyńca. W Nysie niezwykle ciekawym obiektem sakralnym jest barokowy kościół św. Apostołów Piotra i Pawła, wzniesiony w latach 172027. Kościół ten znany jest również jako kościół Bożogrobców. W latach 1730-31 bracia Feliks i Tomasz Schefflerowie stworzyli tu niezwykłe polichromie, arcydzieło iluzjonistycznego malarstwa barokowego. W latach 1708-13 został wybudowany, stojący obok, gmach klasztorny. Drugim wyjątkowym obiektem jest barokowy kościół Wniebowzięcia NMP wzniesiony w latach 1688-92. Jest pierwszą jezuicką budowlą sakralną na Śląsku. Niezwykle interesujące jest wnętrze kościoła ozdobione wspaniałymi polichromiami wykonanymi przez Karola Dankwarta, nadwornego malarza króla polskiego, a od 1689 r. malarza biskupa Franciszka Ludwika Neuburga. Jego dzieła możemy zobaczyć między innymi w kościołach Otmuchowa, Kłodzka, Wrocławia, Krakowa, Poznania oraz w jasnogórskiej bazylice w Częstochowie. Niezwykłym dziełem są również drewniane posągi Karola Boromeusza, Franciszka Ksawerego, Ignacego Loyoli i Ferdynanda Kastylijskiego umieszczone we wnękach fasady kościoła. Ciekawe elementy architektury i sztuki baroku znajdziemy również w gotyckiej bazylice pw. śś. Jakuba i Agnieszki, np. barokowe baptysterium (kaplicę zmarłych) z lat 1648-51, późnobarokowy, wykonany ze srebra , ołtarz z początku XVIII w., w którym umieszczona jest późnogotycka figura św. Anny Samotrzeć, czy znajdujący się w kaplicy św. Jakuba obraz „Męczeństwo św. Bartłomieja” pędzla Michała Willmanna. Kolejnym ważnym obiektem sakralnym z bogatym barokowym wyposażeniem jest kościół św. Wawrzyńca w Głuchołazach przebudowany w latach 1729-31 z nadania biskupa Franciszka Ludwika Neuburga. Na uwagę zasługuje m.in. obraz „Opłakiwania” wykonany w warsztacie M. Willmanna. Na szlaku znajduje się również barokowy kościół pw. śś Piorta i Pawła w Ścinawie Nyskiej, w którym zachowało się czternaście obrazów z popiersiami apostołów i Chrystusa Salvatora Mundi autorstwa M. Willmanna. „Trasa sakrálního barokního umění Michaela Willmanna” vznikla v letech 2008–2009 a tvoří ji regionální okruhy, hlavně pak v Dolním Slezsku. Autoři trasy (Fundace edukace pro demokracii ve Varšavě, Ústav pro dějiny umění Vratislavské univerzity, Dům setkání Angeluse Silesia ve Vratislavi) předpokládají její rozšíření o východní úsek vedoucí do Cieszyna mj. Otmuchówem, Nysou a Ścinawou Nyskou. 55 Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła / Kostel sv. Apoštolů Petra a Pavla Kościół św. Mikołaja i św. Franciszka Ksawerego / Kostel sv. Mikuláše a sv. Františka Xaverského Na území bývalého nysského knížectví biskupů vratislavských můžeme najít hodně děl sakrálního barokního umění. V Otmuchově zasluhují pozornost barokní kostel sv. Mikuláše a sv. Františka Xaverského postavený v letech 1690– 1701. Na stavební práce zde dohlížel nysský architekt Jan Piotr Dobler. Tento kostel může dojmout hlavně nádhernými polychromiemi provedenými nysským malířem Karolem Dankwartem a obrazy Michała Willmanna (v hlavním oltáři nalezneme obraz sv. Mikuláše, který blahoslaví trosečníky, v bočních oltářích pak obraz smrti sv. Františka Xaverského a obraz stětí sv. Jana Křtitele). Dílem Willmanna by měl také být obraz sv. Vavřince. V Nyse je nezvykle zajímavým sakrálním objektem barokní kostel sv. Apoštolů Petra a Pavla, postavený v letech 1720–27. Tento kostel je známý také jako kostel Božehrobců. V letech 1730–31 bratři Felix a Tomáš Schefflerové zde vytvořili neobvyklé polychromie, veledílo iluzionistického barokního malířství. V letech 1708–13 byla vedle postavena klášterní budova. Druhým ojedinělým barokním objektem je kostel Nanebevzetí Nejsvátečnější Panny Marie postavený v letech 1688–92. Je první jezuitskou sakrální budovou ve Slezsku. Moc zajímavý je jeho interiér zdobený nádhernými polychromiemi Karola Dankwarta, dvorního malíře polského krále a od roku 1689 malíře biskupa Františka Ludvika Neuburga. Jeho díla můžeme obdivovat mj. v kostelích v Otmuchowě, Kłodzku, ve Vratislavi, v Krakově, Poznani a také v jasnohorské bazilice v Częstochowě. Úžasným dílem jsou také dřevěné sochy Karla Boromejského, Františka Xaverského, Ignáce z Loyoly a Ferdinanda Kasilského umístěné ve výklencích na fasádě kostela. Zajímavé architektonické prvky a prvky barokního umění najdeme také v gotické bazilice sv. Jakuba a Anežky, např. barokní baptisterium (kaple zemřelých) z let 1648–51, pozdně barokní ze stříbra vyrobený oltář z počátku 18. stol., ve kterém je umístěna pozdně gotická socha sv. Anny Samotřetí nebo obraz „Mučednictví svatého Bartoloměje“ Michala Willmanna, který se nachází v kapli sv. Jakuba. Dalším důležitým sakrálním objektem je kostel sv. Vavřince v Głuchołazích s bohatým barokním vybavením, přestavěný v letech 1729–31 z nařízení biskupa Františka Ludvika Neuberga. Pozornost také zasluhuje obraz „Oplakávání“ vyvedený v pracovně M. Willmanna. Na trase se také nachází barokní kostel sv. Petra a Pavla ve Ścinawě Nyské, ve kterém se zachovalo čtrnáct obrazů s bustami apoštolů a Krista Salvatora Mundi, jejichž autorem je opět M. Willmann. 56 „Szlak Romański” – odcinek opolski „Trasa Románská” – opolský úsek Przebieg: Kałków – Otmuchów – Nysa – Pakosławice – Wierzbięcice - Kępnica – Głuchołazy. Průběh: Kałków – Otmuchów – Nysa – Pakosławice – Wierzbięcice - Kępnica – Głuchołazy. „Szlak romański” to trasa turystyczna o charakterze kulturowo-oświatowym przebiegająca przez Europę, również przez Polskę. W Polsce podkreśla tysiącletnią tradycję narodową, kulturową i religijną związana z historia Polski przy jednoczesnym podkreśleniu jej przynależności do kręgu cywilizacyjnego Europy Zachodniej. „Szlak romański” w Polsce przebiega niemal przez cały kraj, obejmując swym zasięgiem najważniejsze miejsca i zabytki związane z epoką romańską w architekturze. Szlak podzielony jest na regionalne odcinki, na których tworzone są trasy samochodowe, trasy rowerowe i piesze oraz infrastruktura turystyczna w postaci odpowiedniego oznakowania i ogólnodostępnych materiałów informacyjnych i promocyjnych. Niestety szlakiem romańskim nie objęto wszystkich zabytków architektury romańskiej w Polsce oraz nie wszystkie odcinki szlaku zostały oznakowane. Dotyczy to również nyskiego odcinka szlaku. Na jego przebiegu znajdują się kościół Narodzenia NMP i św. Jerzego z XIII w. w Kałkowie, zamek z XIII w. (później przebudowywany) w Otmuchowie, bazylika śś. Jakuba i Agnieszki (relikty kościoła z XIII w. ) w Nysie, kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła z XIII w. w Pakosławicach, kościół św. Mikołaja z początku XIV w. w Wierzbięcicach, kościół Wniebowzięcia NMP z XIII w. z Kępnicy, kościół parafialny św. Wawrzyńca z późnoromańskim (lub, jak podają inni autorzy, wczesnogotyckim) portalem w Głuchołazach. „Románská trasa“ je turistickou cestou s kulturně-naučným charakterem a vede napříč Evropou, Polsko nevyjímaje. V Polsku zdůrazňuje tisíciletou národní, kulturní a religiózní tradici a přitom příslušnost k západnímu civilizačnímu okruhu. „Románská trasa“. Vede v Polsku téměř celým státem a svým rozsahem dosahuje všech nejdůležitějších míst a památek spojených s románským slohem v architektuře. Trasa je rozdělena na regionální úseky, na kterých jsou tvo- 57 Kościół św. Wawrzyńca / Kostel sv. Vavřince Szlak Romański / Trasa Románská řené automobilové, pěší a cyklotrasy v podobě příslušného značení a veřejně přístupných informačních a propagačních materiálů. Bohužel románská trasa neobsahuje všechny památky románské architektury v Polsku a ne všechny úseky trasy jsou označené. To se týká také nysského úseku trasy. Na jeho cestě se nachází kostel Narození Nejsvátečnější Panny Marie a sv. Jiřího z 13. století v Kałkowě, zámek z 13. století (později přestavěný) v Otmuchowě, bazilika sv. Jakuba a Anežky (relikty kostela z 13. století) v Nyse, kostel sv. Apoštolů Petra a Pavla z 13. století v Pakosławicích, kostel sv. Mikuláše z počátku 14. století v Wierzbięcicích, kostel Nanebevzetí Nejsvátečnější Panny Marie z 13. století v Kępnici, farní kostel sv. Vavřince s pozdě románským (nebo, jak říkají jiní autoři, raně gotickým) portálem v Głuchołazích. Kościół św. Wawrzyńca / Kostel sv. Vavřince Wybrane szlaki tematyczne w regionie jesenickim Vybrané tematické trasy v jesenickém regionu Sanatorium Priessnitz / Sanatoria Priessnitz Ścieżka im. Vincenza Priessnitza (2 pętle): Trasa Vincenza Priessnitza (2 okruhy): 1. Dolna pętla 1. Dolní okruh długość – 7 km. Oznakowanie: ukośny zielony pasek na białym polu. délka – 7 km. Značení: šikmý zelený pás na bílé ploše. Przebieg: początek i koniec znajduje się przy Sanatorium Priessnitz Atrakcje na szlaku: źródła, tablice informacyjne prezentujące historię regionu Průběh: začátek a konec u Sanatoria Priessnitz Atrakce na trase: prameny, informační tabule představující dějiny regionu. 58 2. Górna pętla - Ścieżka żywej wody 2. Horní okruh – Stezka živé vody długość – 6 km. Oznakowanie: niebieski płatek śniegu na białym tle. délka – 6 km. Značení: modrá sněhová vločka na bílém pozadí. Przebieg: wokół wzgórza Studniční vrch Atrakcje na szlaku: źródła, figury postaci bajkowych, tablice informacyjne, zdjęcia kryształów wodnych Průběh: dokola návrší Studniční vrch Atrakce na trase: prameny, sochy pohádkových postav, informační tabule, fotky vodních krystalů. Górnicza Ścieżka Edukacyjna Zlaté Hory Hornická naučná stezka Zlaté Hory długość – 16 km. Kolor oznakowania: czerwony. délka – 16 km. Barva značení: červená. Wzgórza Studniční vrch / Návrší Studniční vrch Przebieg: Zlaté Hory (rynek) – kościół pielgrzymkowy Maryi Panny Nieustającej Pomocy. Atrakcje na szlaku: średniowieczne wyrobiska, ruiny zamku Edelštejn, rynek Zlatych Hor Zlaté Hory (rynek) / Zlaté Hory (náměstí) Průběh: Zlaté Hory (náměstí) – poutní kostel Panny Marie Pomocné Atrakce na trase: středověká díla, zříceniny zámku Edelštejn, náměstí Zlatých Hor. Ścieżka Kopaczy Złota (2 pętle) Zlatokopecká stezka (2 okruhy) 1. Pętla o długości 16 km/1. Okruh o délce 16 km Przebieg: Karlova Studánka – Hvězda – Suchá Rudná – Hláska – Ludvíkov - Karlova Studánka. Atrakcje na szlaku: ekspozycja geologiczna w Karlovej Studánce, relikty działalności górniczej, średniowieczne kopalnie, rozległe wyrobiska złota na żyłach, miejsca płukania złota i kopalnie miedzi. Průběh: Karlova Studánka – Hvězda – Suchá Rudná – Hláska – Ludvíkov – Karlova Studánka. Atrakce na trase: geologická expozice v Karlově Studánce, relikty hornického působení, středověké doly, rozsáhlé díly zlata na žilách, místa rýžování zlata a měděné doly. 59 2. Pętla o długości 37 km/2. Okruh o délce 37 km Przebieg: Zlaté Hory – Heřmanovice – Drakov – Horní Údolí – Rejvíz – Ondřejovice - Zlaté Hory. Atrakcje na szlaku: Muzeum Górnictwa w Zlatych Horach, Dolina Zaginionych Sztolni, miejsca płukania złota, wyrobiska z XV i XVI wieku. Průběh: Zlaté Hory – Heřmanovice – Drakov – Horní Údolí – Rejvíz – Ondřejovice – Zlaté Hory. Atrakce na trase: Muzeum Hornictví ve Zlatých Horách, Údolí ztracených štol, místa rýžování zlata, díla z 15. a 16. století. Ścieżka edukacyjna „Doliną rabusiów z Drakova” Naučná stezka „Údolím lapků z Drakova” długość – 12 km. Kolor oznakowania: czerwony. délka – 12 km. Barva značení: červená. Przebieg: Vrbno p. Pradědem – Mnichov – Drakov – Rejvíz. Atrakcje na szlaku: średniowieczne wyrobiska – wydobycie rud żelaza i złota, ruiny średniowiecznych zamków. Muzeum Górnictwa / Muzeum Hornictví Průběh: Vrbno pod Pradědem – Mnichov – Drakov – Rejvíz. Atrakce na trase: středověké dílo, těžba železných a zlatých rud, zříceniny středověkých zámků. Muzeum Górnictwa / Muzeum Hornictví Ścieżka im. Latzela wśród piękna Rychlebskich Gór Latzelova stezka krasem Rychlebských hor długość – 9 km. Oznakowanie: ukośny zielony pasek na białym polu. délka – 12 km. Označení: šikmý zelený pásek na bílém pozadí. Przebieg: Vápenná – Polka – Lesní čtvrt’ – Ztracené údolí – Horní Lipová. Atrakcje na szlaku: wapienne zjawiska krasowe, pierwszy okrągły piec do wypalania wapna. Průběh: Vápenná – Polka – Lesní čtvrť – Ztracené údolí – Horní Lipová. Atrakce na trase: vápencovité krasové jevy, první kulatá pec pro vypalování vápna. 60 Muzea na pograniczu nysko – jesenickim Muzea na nyssko-jesenickém pohraničí Muzeum w Nysie (www.muzeum.nysa.pl) – najstarsze muzeum w województwie opolskim z siedzibą w dawnym Pałacu Biskupim. Wystawy stałe: Nysa mieszczańska - wystawa prezentująca wygląd wnętrz mieszczańskich XIX-XX w., sprzętów codziennego użytku, fragmenty nyskich kamieniczek, stare fotografie - zabytki pokazujące Nysę, jakiej już nie ma. Pradzieje Ziemi Nyskiej – znaleziska archeologiczne z terenu ziemi nyskiej gromadzone od ponad 100 lat. Kultura materialna Ziemi Nyskiej – zabytki z okresu późnego średniowiecza, pochodzące z badań wykopaliskowych prowadzonych na terenie Nysy (sprzęty, narzędzia i ozdoby, wyroby ceramiczne, drewniane, kościane i żelazne, bogata kolekcja naczyń szklanych). Nyskie rzemiosło artystyczne i pamiątki miejskie – wyroby śląskiego kowalstwa artystycznego (m.in. pochodząca z XI/XII wieku szklanka św. Jadwigi Śląskiej – wyrób egipski). Militaria - kolekcje broni białej i palnej z okresu od końca XV do początków XX wieku (broń drzewcowa – halabardy i szpontony, broń sieczna - zdobne pałasze, szpady i szable oficerskie z wielu krajów europejskich, datowane głównie na XVIII i XIX wiek, pistolety, strzelby i karabinki, bogato zdobione grawerunkiem, kością słoniową i masą perłową egzemplarze broni myśliwskiej). Wystawie towarzyszą historyczne wizerunki ukazujące fortyfikacje Nysy – od średniowiecznych murów obronnych po nowożytne fortyfikacje XVIII i XIX wieku. Galeria malarstwa obcego XV-XIX w. – dzieła mistrzów holenderskich i flamandzkich: Otto van Veena, Anthoniusa Palamedesa, Bartholomeusa van der Helsta, malarstwo niemieckie z cenną „Judytą z głową Holofernesa” oraz włoskie reprezentowane przez Carlo Portelli, Francesco Bassano, Francesco Raibolini. Sztuka i rzemiosło artystyczne XVI-XIX w. – bogaty i wartościowy zbiór mebli mieszczańskich i dworskich, ceramika (porcelana z Miśni i Sèvres, fajanse włoskie i holenderskie), ceramika śląska Procesy czarownic na pograniczu nysko – jesenickim – sala inkwizytora, loch, repliki narzędzi tortur, miecz katowski, na dziedzińcu kule armatnie i kamienie graniczne. Muzeum v Nyse (www.muzeum.nysa.pl) – Nejstarší muzeum v opolském vojvodství se sídlem v bývalém Biskupském zámku. Stálé výstavy: Měšťanská Nysa – výstava představující vzhled měšťanských interiérů v 19. a 20. století, zařízení každodenní potřeby, fragmenty nízkých cihlových domů, staré fotky – památky ukazující Nysu, jaká už není. Pravěk nyské země – archeologické nálezy z nysského území nashromážděné za posledních 100 let. Materiální kultura nyské země – památky z doby pozdního středověku pocházející z archeologických výzkumů provedených na území Nysy (vybavení, náčiní a zdobení, keramické, dřevěné, kostěné a železné výrobky, bohatá kolekce skleněného nádobí). Nyské umělecké řemeslo a městské památky – výrobky slezského uměleckého kovářství (mj. sklenice sv. Hedviky Slezské pocházející z 11. / 12. století – egyptský výrobek). Zbraně – kolekce sečných, bodných a střelných zbraní z doby od konce 15. do začátku 20. století (dřevcové zbraně – halapartny či spontony, dále sečné zbraně, kordy, oficírské šavle z mnoha evropských států, hlavně z 18. a 19 století, pistole, brokovnice, pušky či lovecké zbraně bohatě zdobené rytinami, slonovinovou kostí či perlovou masou, dále taky např. zdobené kabáty). Na výstavě jsou také historické obrazy, na kterých se nachází nyské fortifikace – od středověkých hradeb po novověké fortifikace z 18 a 19. století. Galerie cizího malířství 15. -19. století – díla holandských a vlám- 61 ských mistrů: Otto van Veena, Anthonia Palamedesa, Bartholomea van der Helsta, německého malířství s cennou „Juditou s Holofernovou hlavou“ a také malířství italského: Carlo Portelli, Francesco Bassano, Francesco Raibolini. Umění a umělecké řemeslo 16. -19. století – bohatá a cenná sbírka měšťanského a dvorského nábytku, keramiky (porcelán z Misni a Sèvres italské a holandské fajanse), slezská keramika. Procesy čarodějnic na nyssko-jesenickém pohraničí – inkvizitorův sál, temnice, repliky mučicích nástrojů, katovský meč, dělové koule a hraniční kameny na nádvoří. Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach – Opolu (www.cmjw.pl) - powstało w 1964 roku w celu dokumentowania i badania historii obozów jenieckich funkcjonujących tu w czasie wojny prusko - francuskiej w latach 1870 - 1871, oraz w czasie I i II wojny światowej. Po obozach pozostały cmentarze obejmujące 52 mogiły żołnierzy francuskich (z lat 1870 - 71), 6969 mogił Rosjan, Polaków, Rumunów, Włochów, Serbów, Anglików, Francuzów, Belgów i Greków (z lat 1914-18) oraz mogiły ponad 40 tysięcy ofiar (głownie jeńców radzieckich) z lat 1939 -1945. W latach 1945 - 46 w pobliżu byłego kompleksu obozów jenieckich utworzono obóz pracy, w którym przetrzymywano ludność okolicznych miejscowości przeznaczoną do przesiedlania w głąb Niemiec. Miejsce to upamiętniono obeliskiem w kształcie śląskiego krzyża pokutnego. W miejscu pochówku ofiar obozu urządzono symboliczny cmentarz. Centrální muzeum válečných zajatců v Łambinowicích – Opolu (www.cmjw.pl) - vzniklo v roce 1964 za účelem archivace a zkoumání dějin zajateckých táborů, které fungovaly během prusko-francouzské války v letech 1870–1871 a také během 1. a 2. světové války. Po táborech zůstaly hřbitovy obsahující 52 mohyl francouzských vojáků (z let 1870–71), 6969 mohyl Rusů, Poláků, Rumunů, Italů, Srbů, Angličanů, Francouzů, Belgičanů a Řeků (z let 1914–18) a také mohyly přes 40 tisíc zahynulých (hlavně sovětských) zajatců z 62 let 1939–1945. V letech 1945–46 vznikl poblíž bývalého komplexu zajateckých táborů pracovní tábor, ve kterém byli zadržováni lidé z okolních měst, kteří měli byt přesídlení do Německa. V tomto místě byl na památku postaven obelisk v podobě slezského kajícného kříže. Na místě pohřbení lidí zahynulých v táboře byl zřízen symbolický hřbitov. Muzeum Gazownictwa w Paczkowie (www.muzeumgazownictwa.pl) – z siedzibą w dawnej gazowni z ciekawymi zbiorami urządzeń gazowych gospodarstwa domowego (kuchenki, piece łazienkowe, termy, żelazka, lodówki, piece i kominki do ogrzewania pomieszczeń, latarnie i lampy oświetleniowe a nawet gazowe lokówki do włosów) oraz licznymi dokumentami, planami, publikacjami, szkicami oraz zdjęciami. Muzeum plynárenství v Paczkowě (www.muzeumgazownictwa.pl) – se sídlem v bývalé plynárně se zajímavou kolekcí plynového vybavení domova (vařiče, koupelnová kamna, žehličky, ledničky, kamna a krby pro ohřívání místností, svítilny a osvětlovací lampy, dokonce i plynové kulmy na vlasy). V muzeu se také nachází četné dokumenty, plány, publikace, nárysy a fotky. Muzeum Krajoznawcze Ziemi Jesenickiej w Jeseniku (www. muzeum.jesenik.net) – z siedzibą w Twierdzy Wodnej. Wystawy stałe: • Historia Ziemi Jesenickiej – historia regionu od czasów najdawniejszych po 1918 rok • Geologia Ziemi Jesenickiej • Flora i fauna Ziemi Jesenickiej • Vincenz Priessnitz i uzdrowisko Gräfenberg – Dom rodzinny V. Priessnitza – wystawa poświęcona postaci V. Priessnitza oraz historii uzdrowisk na ziemi jesenickiej. Vlastivědné muzeum Jesenicka v Jeseníku (www.muzeum. jesenik.net) – se sídlem ve Vodní tvrzi Stálé výstavy: • Dějiny Jesenicka – dějiny regionu od nejstarší doby do roku 1918 • Geologie Jesenicka • Flóra a fauna Jesenické země • Vincenz Priessnitz a lázeň Gräfenberg – Rodinný dům V. Priessnitze – výstava věnovaná osobě V. Priessnitze a dějinám lázní v Jesenicku. Muzeum Miejskie w Zlatych Horach - mieści się w centrum miasta w barokowym budynku stacji pocztowej z 1698 roku. Zwiedzając jego ekspozycję można poznać górniczą przeszłość regionu, a poprzez zaaranżowaną na wzór sztolni piwnicę, poczuć się niemal jak prawdziwy górnik. Całość ekspozycji uzupełnia wystawa dokumentująca procesy czarownic w Zlatych Horach. Przy Muzeum rozpoczyna się zielony szlak turystyczny prowadzący do zlatorudnych mlynów będących replikami XIV-wiecznych młynów służących do pozyskiwania złota. Městské muzeum v Zlatých Horách – nachází se v centru města v barokní budově poštovní stanice z roku 1689. Turista, který navštíví expozice, se může seznámit s hornickou minulostí regionu a díky sklepu upravenému na podobu štoly se muže cítit téměř jako skutečný havíř. Celá expozice je doplněna výstavou o čarodějnických procesech v Zlatých Horách. U muzea začíná zelená turistická trasa vedoucí k zlatorudným mlýnům, které jsou replikami mlýnů z 14. století určených pro získávání zlata. Muzeum Miejskie w Javorniku (www.kulturnidumjavornik. cz) ze stałą ekspozycją historii Javorníka od prehistorii do dnia dzisiejszego, etnograficzną oraz ekspozycją poświęconą Karlowi Dittersowi z Dittersdorfu. W Javorniku także, w zamku Jánský Vrch (www.janskyvrch.cz) znajduje się unikatowa kolekcja fajek i przyborów tytoniowych. Większość eksponatów pochodzi z XVIII i XIX wieku, a wśród nich fajki wojskowe, szlacheckie oraz egzotyczne. Městské muzeum v Javorníku (www.kulturnidumjavornik.cz) se stálou expozicí dějin Javorníku – od pravěku dodnes a také s etnografickou expozicí a expozicí věnovanou Karlu Dittersovi z Dittersdorfu. V Javornickém zámku Jánský Vrch (www.janskyvrch.cz) se nachází ojedinělá kolekce dýmek a tabákových potřeb. Většina exponátů pochází z 18. a 19. století a mezi nimi jsou vojenské, šlechtické i exotické dýmky. W Czeskiej Wsi koło Jesenika znajduje się ekspozycja historycznych motocykli i innych pojazdów (www.veteranclub.cz). V České Vsi u Jeseníku se nachází expozice historických motocyklů a jiných pojezdů (www.veteranclub.cz). Muzeum Śląskiego Semmeringu (Muzeum Slezského Semmeringu) w Lipová-lázně prezentujące historię górskiego odcinka linii kolejowej Branná – Ostružná – Ramzová – Horní Lipová, która poprzez podobieństwo do górskich odcinków linii kolejowych u podnóża Alp na linii Wiedeń-Mediolan była nazywana Śląskim Semmeringiem. W muzeum można zobaczyć urządzenia zabezpieczające i kontrolne linii kolejowej, modele, dokumenty, bilety oraz środki sygnalizacyjne. Muzeum Śląskiego Semmeringu (Muzeum Slezského Semmeringu) – Lipová-lázně – popisuje dějiny horského železničního úseku Branná – Ostružná – Ramzová – Horní Lipová, který vypadá částečně jako horské železniční úseky na úpatí Alp na lince Vídeň – Milán, a díky tomu se mu říká Slezský Semmering. V muzeu je možné podívat se na bezpečnostní a kontrolní zařízení železniční linky, modely, dokumenty, jízdenky a signalizační prostředky. Muzeum Johanna Schrotha w Lipová – lázně (www.ic-lipova. cz) – ekspozycja poświęcona postaci Johanna Schrotha założyciela uzdrowiska Dolní Lipová. Muzeum Johanna Schrotha – Lipová-lázně (www.ic-lipova. cz) – expozice věnovaná osobě Johanna Schrotha, zakladatele lázní Dolní Lipová. Muzeum w Vidnavie (www.vidnava.cz) – mieści się w jednej z najstarszych kamienic w miasteczku, posiada ekspozycję poświęconą osadnictwu w regionie, a także ważnym postaciom związanym z Vidnavą. Muzeum ve Vidnavě (www.vidnava.cz) – nachází se v jedné z nejstarších budov v městečku. Je zde expozice věnovaná osídlování regionu a také důležitým osobnostem spojeným s Vidnavou. 63 Odznaki turystyczne Turistické odznaky Regionalna Kolarska Odznaka Turystyczna „Szlakiem czarownic” – ustanowiona przez Starostwo Powiatowe w Nysie, Klub Turystyki Kolarskiej „KTUKOL” z Głuchołaz oraz Oddział PTTK w Głuchołazach. Odznaka ustanowiona została w dwóch stopniach (I i II), które można zdobywać niezależnie od siebie. Związana jest z wytyczonym i oznakowanym w 2009 roku na pograniczu polsko – czeskim rowerowym szlakiem czarownic. Jednostka weryfikująca oraz przyznająca odznakę: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086, regulamin na stronie: www.powiat.nysa.pl, www.ktukol.pl Regionální cyklistický turistický odznak „Čarodějnická cyklotrasa” – stanovená okresním úřadem v Nyse, Klubem cyklistické turistiky (Klub Turystyki Kolarskiej)„KTUKOL” z Głuchołaz a také oddělením PTTK v Głuchołazích. Odznak byl stanoven ve dvou stupních (I. a II.), které je možné získávat nezávisle na sobě. Je spojený s čarodějnickou cyklotrasou vymezenou a označenou v roce 2009 na polsko-českém pohraničí. Jednotka verifikační a udělující odznak: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086, řád na webové stránce: www.powiat.nysa.pl, www.ktukol.pl Odznaka Kolarska „ZDOBYWCA PRADZIADA” – ZA WYTRWAŁOŚĆ - odznaka wręczana jest uroczyście wraz z legitymacją uczestnikom 10 i więcej edycji Rajdu Kolarskiego Zdobywamy Pradziada – najwyższej góry w czeskich Jesenikach ( 1492 m n.p.m. ), imprezy ogólnopolskiej, adresowanej do pasjonatów kolarstwa i turystyki rowerowej. Jednostka weryfikująca oraz przyznająca odznakę, regulamin: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086. Cyklistický odznak „DOBYVATEL PRADĚDA“ – ZA VYTRVALOST – spolu s legitimací je odznak udělován slavnostně všem účastníkům deseti nebo více Cyklistických závodů „Dobýváme Praděd” – nejvyšší horu českých Jeseníků (1492 m n. m.), celonárodní akci určené lidem, kteří mají rádi cyklistiku a cyklistickou turistiku. Jednotka verifikační a udělující odznak: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086. Odznaka Kolarsko – Piesza „Górami Pogranicza Polsko – Czeskiego” – ustanowiona przez Klub Turystyki Kolarskiej „KTUKOL” i Oddział PTTK w Głuchołazach. Aby zdobyć odznakę należy wykazać wjazd lub wejście na 7 z 9 następujących szczytów: Pradziad, Šerák, Červenohorské sedlo, Studničný vrch, Góra Borówkowa, Kopa Biskupia, Zlatý Chlum, Rejvíz, Przednia Kopa, przy czym zdobycie Pradziada i Kopy Biskupiej jest obowiązkowe. Jednostka weryfikująca oraz przyznająca odznakę, regulamin: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086. 64 Cyklisticko-pěší odznak „Horami polsko-českého pohraničí“ – stanovena Klubem cyklistické turistiky „KTUKOL” z Głuchołaz a také oddělením PTTK w Głuchołazích. Pro získání odznaku je třeba dokázat dojet či dojít na 7 z 9 následujících štítů: Praděd, Šerák, Červenohorské sedlo, Studniční vrch, Borůvková hora, Biskupská kupa, Zlatý Chlum, Rejvíz, Przednia Kopa, přičemž dobytí Praděda a Biskupské Kupy je povinné. Jednotka verifikační a udělující odznak a řád: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol. pl, tel. +48 500 082 086. Odznaka Turystyczna „111” – ustanowiona przez Ośrodek Wypoczynkowy „Czerwony Kozioł” w Głuchołazach. Odznakę zdobywa się poprzez odwiedzanie obiektów wskazanych w regulaminie (m.in. Pradziad, Biskupia Kopa, Zamek Moszna, Muzeum Gazownictwa w Paczkowie, zamek w Bruntalu, w Velkich Losinach, Sovincu, Muzeum w Zlatych Horach, Skansen Zlatorudné mlýny, Karlová Studánka). Jednostka weryfikująca oraz przyznająca odznakę, regulamin: O.W. „Czerwony Kozioł” w Głuchołazach, www.czerwonykoziol.pl, tel. 77 409 27 85, +48 604 650 907. Turisticky odznak „111“ – stanoven odpočinkovým střediskem „Czerwony Kozioł” v Głuchołazích. Tento odznak se získává navštívením objektů uvedených v řádu (mj. Praděd, Biskupská Kupa, Zámek Moszna, Muzeum plynárenství v Paczkově, zámky: Bruntál, Velké Losiny, hrad Sovinec, Muzeum v Zlatých Horách, Skanzen Zlatorudné mlýny, Karlova Studánka). Jednotka verifikační a udělující odznak a řád: O. W. „Czerwony Kozioł” v Głuchołazach, www.czerwonykoziol.pl, tel. 77 409 27 85, +48 604 650 907. Zachęcamy także do zdobywania Kolarskiej Odznaki Pielgrzymiej ustanowionej w 1991 roku przez Komisję Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK w porozumieniu z podkomisją Episkopatu Polski ds. Kultury Zdrowotnej i Sportu. Jednym z obowiązkowych kościołów KOP jest Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie. Więcej informacji na stronach Parafialnego Klubu Pielgrzymów Rowerowych im. Bł. Marii Luizy Merkert: www.janchrzciciel.nysa.pl Je možné také získaní Cyklistického poutního odznaku ustanoveného v roce 1991 Komisí cyklistické turistiky představenstva PTTK (Komsja Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK), dohodou s podvýborem polského episkopátu o zdravotní kultuře a sportu (Podkomisja Episkopatu Polski ds. Kultury Zdrowotnej i Sportu). Jedním z povinných kostelů KOP je Bazilika minor sv. Jakuba a sv. Anežky v Nyse. Více informací na stránce Farního klubu cyklistických poutníků Blahoslavené Marie Luizy Merkert: www.janchrzciciel.nysa.pl 65 Informacja turystyczna Turistické odznaky Informacja Turystyczna Bastion św. Jadwigi w Nysie ul. Piastowska 19, 48-300 Nysa tel. 0048 77 433 49 71 e-mail: [email protected] www.informacja-turystyczna.nysa.pl Biuro Nyskiej Drogi Św. Jakuba - CAMINO NYSA ul. Bracka 18, 48-300 Nysa tel. 0048 77 448 46 70 www.camino.nysa.pl Centrum Informacji Turystycznej w Głuchołazach pl. Basztowy 4a, 48-340 Głuchołazy tel. 0048 77 439 14 53, fax. 0048 77 439 43 60 e-mail: [email protected] Centrum Informacji Turystycznej w Paczkowie – Dom Kata ul. Wojska Polskiego 23, 48-370 Paczków tel./fax 0048 77 431 69 87 e-mail: [email protected] Punkt Informacyjny w Urzędzie Miejskim w Korfantowie Rynek 4, 48-317 Korfantów tel. 0048 77 434 38 20 wew. 51 www.korfantow.pl IC Jesenicka Palackého 2/1341, 790 01 Jeseník e-mail: [email protected] www.jesenik.org Městské informační centrum ZLATÉ HORY Bezručova 144, 793 76 Zlaté Hory e-mail: [email protected] www.zlatehory.cz Agroturystyczne Stowarzyszenie Ziemi Nyskiej i Borów Niemodlińskich Skorochów 22, 48-300 Nysa tel. 0048 77 433 48 01 www.agroturystyka-nysa.kalcyt.pl Inne przydatne adresy Jiné důležité adresy Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych Pokrzywna 11, 48-267 Jarnołtówek tel. 0048 77 439 75 48 www.go.zopk.pl Starostwo Powiatowe w Nysie ul. Moniuszki 9-10, 48-300 Nysa Tel. 0048 77 408 50 00 Faks: 0048 77 408 50 70 e-mail: [email protected] www.powiat.nysa.pl Wydział Promocji, Sportu i Turystyki Tel./faks: 0048 77 408 50 51,59 e-mail: [email protected] Oddział PTTK „Ziemi Nyskiej” w Nysie ul. Bracka 2/4, 48-300 Nysa tel. 0048 77 433 41 71 www.pttk.pl Oddział PTTK w Głuchołazach ul. Powstańców Śląskich 50/23 48-340 Głuchołazy tel. 0048 77 439 28 95 Nyski Ośrodek Rekreacji z/s w Skorochowie 48-300 Nysa tel. 0048 77 433 20 26, 0048 77 433 38 81 e-mail: [email protected] www.nor.nysa.pl 66 Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pradziad ul. Klasztorna 4, 48-200 Prudnik tel. 0048 77 438 03 80 e-mail: [email protected] www.europradziad.pl Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna w Opolu ul. Żeromskiego 3, 45-053 Opole tel. 0048 77 441 25 21 LGD Nyskie Księstwo Jezior i Gór ul. Kolejowa 15, 48-300 Nysa tel. 0048 77 40 80 588 www.nyskieksiestwo.turystyka.net Stowarzyszenie Kopa Biskupia 48-267 Pokrzywna 69 tel. 0048 77 439 75 45 Towarzystwo Przyjaciół Głuchołazach Plac Basztowy 3a 48-340 Głuchołazy Partnerstwo Borów Niemodlińskich ul. Boh. Powstań Śląskich 34 49-100 Niemodlin tel. 0048 77 46 06 351 www.boryniemodlinskie.pl Szkolne Schroniska Młodzieżowe Szkolne Schroniska Młodzieżowe Szkolne Schronisko Młodzieżowe „Pod Ziębickim Lwem” ul. Rodziewiczówny 1 48-303 Nysa tel./faks: 0048 77 433 37 31 e-mail: [email protected] www.schroniskonysa.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Kolonia Kaszubska 2 48-340 Głuchołazy tel./faks: 0048 77 439 15 47 e-mail: [email protected] Filia: Pokrzywna 72 tel. 0048 77 439 77 79 www.schronisko.pokrzywna.prv.pl Gminy Powiatu Nyskiego Obce nyského okresu www.nysa.eu www.glucholazy.pl www.otmuchow.pl www.paczkow.pl www.korfantow.pl www.lambinowice.pl www.pakoslawice.pl www.skoroszyce.pl www.kamiennik.pl 67 Starostwo Powiatowe w Nysie ul. S. Moniuszki 9-10, 48-300 Nysa tel. 77 408 50 00 fax 77 408 50 70 e-mail: [email protected] www.powiat.nysa.pl Yanaka Vision Sp. z o.o. ul. Wojska Polskiego 11 41-400 Mysłowice tel. +48 601 506 330 tel. +48 535 008 730 fax: +48 32 316 20 79 [email protected] Partner projektu Město Šumperk náměstí Míru 1, 787 01 Šumperk tel.: 00420 583 388 111 fax: 00420 583 214 188 e-mail: [email protected] www.sumperk.cz Redakcja: xxxxxxxxx Fotografia: Tomasz Okrąglicki - Yanaka Vision Sp. z o.o. Teksty: xxxxxxxxx Tłumaczenie: Yanaka Vision Sp. z o.o. Kartografia: Yanaka Vision Sp. z o.o. Opracowanie graficzne: Yanaka Vision Sp. z o.o. - www.yanaka.pl Publikacja wydana w ramach realizacji projektu pn. „Promocja przez komunikację”. Projekt zrealizowany przez Wydział Promocji, Sportu i Turystyki Starostwa Powiatowego w Nysie pod kierownictwem Anatola Bukały. Copyright by Starostwo Powiatowe w Nysie 2013
Podobné dokumenty
Niniejsza publikacja jest częścią realizowanego
jiné také kulinářskou) a kulturou našeho regionu. Přeji mnoho
nezapomenutelných dojmů a prožití mnoha dobrodružství
při poznávání krásy horské jezerní plošiny. Zvu také všechny
fanoušky jak histori...
