GeoloGický obraz Žulovského mikroreGionu obraz GeoloGiczny

Geologie
Geologie
Geologický obraz
Žulovského mikroregionu
obraz geologiczny
mikroregionu Žulovsko
V jihozápadní části Žulovska leží hranice mezi dvěma velkými geologickými jednotkami Českého masívu.
Do jihozápadní části zasahuje orlicko-sněžnická jednotka, která je nejvíce na severovýchod položenou částí lugika.
Střední a východní část území Žulovska je tvořena horninami náležejícími sileziku.
W południowo-zachodniej części regionu Žulovsko znajdują się granice między dwoma dużymi jednostkami
geologicznymi Masywu Czeskiego (Český masiv). Jednostka orlicko-śnieżnicka (orlicko-sněžnická) przechodzi do
południowo-zachodniej części masywu. Środkowa i wschodnia część regionu Žulovsko składa się ze skał, które
należą do bloku śląskiego (Silezikum).
Orlicko-sněžnická jednotka je reprezentována skupinou stróňskou a staroměstskou, které jsou obalovými skupinami
jejího jádra. Převažujícím horninovým typem stróňské skupiny je muskovitická až dvojslídná rula svorového vzhledu,
často jemně páskovaná. V rámci těchto rul vystupují ve formě paralelně orientovaných úzkých pruhů a čoček podřadně
amfibolity, metagabra, krystalické vápence, erlany a kvarcity. Stáří orlicko-sněžnické jednotky spadá do období
svrchního proterozoika (starohor) až spodního kambria (nejspodnější část paleozoika, čili prvohor). Bylo to v době
mezi 600 až 550 mil. let.
Východně ležící staroměstská skupina je metamorfně i litologicky velmi pestrá. Je možné ji rozdělit na východní „pestrou“
část a západní „pásmovitou” část. Rozhraním těchto dvou části je nýznerovské nasunutí. Hlavní horninové typy běží jako
výrazné pruhy, které mezi sebou mají často tektonické hranice. Mezi horniny stróňské skupiny na západu a pásmo amfibolitu
a migmatity na východu intrudovala mohutná tonalitová žíla. Na východ potom pokračuje pásmo migmatitizovaného
amfibolitu, dále pásmo silně deformovaných kyanit-staurolitových svorů někdy s granátem a sillimanitem, označovaných
jako skorošické svory a dále pásmo metagabra (1). Stáří metagabra a amfibolitu západně a jižně od Skorošic se
pohybuje kolem 500 mil. let. V pásmu amfibolitů vystupují menší či větší tělesa serpentinitů, která se vyskytují většinou
v blízkosti tektonických rozhraní. Při tektonických a metamorfních procesech byla vysunuta z hlubších částí kůry. Patří
k nim známá tělesa u Petrovic, Vlčic a Horních Skorošic (2 a 3).
Jižně a jihovýchodně od Vápenné vystupují v samostatné tektonické šupině horniny svrchní části
skupiny Branné devonského stáří. Šupina je tvořena prakticky pouze biotitickým tmavým fylitem
a mohutným pruhem krystalického vápence (mramoru). Na severovýchodu je oddělena okrajovým sudetským
zlomem od žulovského masívu a jeho pláště. Také jižní a jihozápadní okraj je tektonický podél obloukovitě zatočeného
zlomu, který se na jihu přimyká k okrajovému sudetskému zlomu.
Rozsáhlá střední a východní část širšího okolí Žulovska severovýchodně od okrajového sudetského
zlomu je budována horninami silezika. Silezikum je zde reprezentováno žulovským masívem
a vrbenskou skupinou. Rozlehlá intruze žulovského masívu variského (karbonského) stáří (ca 340–304 mil. let)
se rozkládá na ploše přibližně 125 km2. Tento masív je částí rozsáhlejšího tělesa, které je na jihozápadě omezeno
okrajovým sudetským zlomem vůči horninám lugika, na severu pak pokračuje pod terciérními a kvartérními sedimenty
do Polska. Hlavní horninou žulovského masívu je biotitický granit až granodiorit provázený uzavřeninami křemenného
amfibol-biotitického dioritu. Granodiorit tvoří nepravidelně omezená tělesa nacházející v celé ploše masívu, hlavně ale
v jeho centrální a jižní části. Křemenné diority tvoří menší nebo větší tmavé uzavřeniny, které se vyskytují nepravidelně
v celé ploše masívu. Granit má hrubě balvanitý rozpad, což je dobře vidět na některých lokalitách v okolí Velké
Kraše (4 a 5). Granitoidy žulovského masívu uzavírají různě velké uzavřeniny plášťových hornin, zejména migmatitu
a mramoru. Naopak v migmatitovém a rulovém plášti plutonu vystupuje několik separátních intruzí granitoidů.
Pegmatity jsou zastoupeny biotitickými typy jednoduchého složení. Pegmatitům podobné žíly spjaté s polohami
erlánů a mramorů se vzácně vyskytly u Starého Podhradí. Časté jsou různě mocné žíly aplitů (6).
Jednostka orlicko-śnieżnicka jest reprezentowana serią strońską i staromiejską, które są seriami otulinowymi
jej rdzenia. Przeważającą skałą są gnejsy muskowitowe przechodzące nawet do dwułyszczykowych o teksturze
kierunkowej, często delikatnie paskowane. W ramach tych gnejsów, w strukturze równolegle ukierunkowanych
wąskich smug i oczek, występują podrzędnie amfibolity, metagabro, kwarce krystaliczne, erlany i kwarcyty.
Kompleksy skał jednostki orlicko-śnieżnickiej należą w sensie geochronolicznym do drugiego eonu w dziejach
Ziemi, okresu górnego proterozoiku aż do dolnego kambrium (najniższej części paleozoiku, czyli pierwszych gór).
Było to w okresie między 600 do 550 mil. lat.
Seria staromiejska leżąca na wschód od serii strońskiej jest bardzo bogata z punktu widzenia metamorficznego
i litologicznego. Można ją rozdzielić na wschodnią tzw. „pstrą“ (różnorodną) część i zachodnią tzw. „pasemkową”
część. Granicę tych dwu części tworzy tzw. nýznerovskie wysunięcie. Główne typy skalne rozciągają się jako wyraźne
pasma, które częstą mają między sobą granice tektoniczne. Ogromna żyła tonalitu wbiła się między skały serii
strońskiej na zachodzie i pasmo amfibolitu oraz migmatytu na wschodzie. Dalej ze wschodu rozciąga się pasmo
bardzo migmatyzowanego amfibolitu z ekspozycjami jasnego metatektu, dalej pasmo mocno zdeformowanych
łupków mikowych cyjano-stauolitowych, czasami występujących z granatem i silimanitem, nazywanych skoroszyckie
łupki mikowe (1). Wiek metagabro i amfibolitu na zach. i poł. od Skorošic waha się w granicach 500–510 mil. lat.
W paśmie amfibolitów, występują mniejsze lub większe jednostki serpentynitów. Występują przeważnie w pobliżu
ukierunkowanych tektonicznych powierzchni granicznych. Podczas procesów tektonicznych i metamorficznych były
wysunięte z głębszej części kory. Należą do nich słynne formacje w pobliżu miejscowości Petrovice, Vlčice i Horní
Skorošice (2 i 3).
Na południe i południowy wschód od miejscowości Vápenná występują, w oddzielnej łusce tektonicznej, skały
górne części serii Branné z epoki dewońskiej. Łuska składa się praktycznie wyłącznie z biotycznego ciemnego
filitu i ogromnego pasma krystalicznego kwarcu (marmuru). Na północnym wschodzie jest oddzielona od masywu
žulovskiego i jego płaszczu, skrajnym uskokiem sudeckim. Również od południa i południowego zachodu brzeg jest
tektonicznie oddzielony wzdłuż skrętnego uskoku, który na południu domyka się do skrajnego uskoku sudeckiego.
Po skončení variské orogeneze se území stalo na dlouhou dobu souší, kde probíhalo intenzívní zvětrávaní a zarovnávání
terénu. Došlo k výrazné kaolinizaci granitoidů žulovského masívu do hloubek 20 až 40 m. Kaolinizované granitoidy
se zachovaly zejména v tektonicky zakleslé kře u Vidnavy.
Rozległa część środkowa i wschodnia, szerszej okolicy regionu Žulovska na północny wschód od skrajnego uskoku
sudeckiego, składa się ze skał bloku śląskiego. Blok śląski jest w tym miejscu reprezentowany przez Masyw
Żulowski (Žulovský masiv) i Serię Vrbenską (vrbenská skupina). Rozległa intruzja masywu żulowskiego z okresu
ortonogenezy waryscyjskiej (około 340–304 mil. lat) jest zlokalizowana na powierzchni około 125 km2. Ten masyw
jest apikalną częścią bardziej rozległej niezgodności, która na południowym zachodzie jest ograniczona uskokiem
sudeckim w stosunku do skał strefy północnoczeskiej, na północ kontynuuje swój wybieg do Polski. Podstawową
skałą masywu żulowskiego jest we wszystkich kierunkach drobny aż średnioziarnisty biotyczny granit, przechodzący
do granodiorytu. Wraz z nimi występuje inkluzja kwarcowego diorytu amfibol-biolitycznego. Granodioryt składa się
z nieregularnie ograniczonych jednostek znajdujących się na całej powierzchni masywu, jednak przede wszystkim
w środkowej i południowej części masywu. Kwarcowe dioryty składają się z mniejszych lub większych ciemnych
inkluzji, które występują nieregularnie na całej powierzchni masywu. Rozpad granitu ma głazowity charakter,
co można dobrze zauważyć w niektórych lokacjach w okolicy miejscowości Velká Kraš (4 i 5). Granitoidy masywu
żulowskiego tworzą zróżnicowane duże inkluzje skał otulinowych, szczególnie migmatytu i marmuru. Natomiast
w strefie skał migmatytowych i gnejsowych otuliny skał plutonicznych, występuje kilka separacyjnych intruzji
granitoidów. Pegmatyty są reprezentowane niezróżnicowanymi biotycznymi typami o prostym składzie. Żyły pegmatyt
podobne związane z położeniami erlanów (skała metamorficzna wapienno-krzemianowa) i marmurów, wyjątkowo
występowały w pobliżu miejscowości Staré Podhradí. Liczne są ogromne żyły aplitów (6).
V mikroregionu Žulovska probíhá tektonické rozhraní prvního řádu, které odděluje litologicky, strukturně
i metamorfně odlišné jednotky. Tím je okrajový sudetský zlom směru SZ–JV. Koncem mesozoika vznikly nebo se
obnovily významné příčné zlomy (SV–JZ) a obnovily se zejména zlomy sudetského směru (SZ–JV), které dotvářely
morfologii terénu.
Odkrytą wschodnią część otuliny masywu żulowskiego tworzy wulkaniczno-osadowy kompleks skał metamorficznych
serii vrbenskiej, która jest sekwencją otuliny jednostki deseńskiej. Chodzi o pasma biotycznego migmatytu
z licznei występującym granatem silimabitem i cordieritem. Masyw żulowski posiada mało pstrych (kolorystycznie
zróżnicowanych) elementów. Chodzi o małe jednostki kwarcytu, erlanu, marmuru i amfibolitu.
Nejvýznamnější událostí pro současnou tvářnost reliéfu Žulovska byl zásah kontinentálního ledovce. Ledovec sebou
přinesl četné skandinávské horniny (7). Zásah kontinentálního ledovce na žulovský masív způsobil hojný výskyt
typických granitoidních oblíků. Nejlépe vyvinutými oblíkovými formami jsou osamocený rozsáhlý Lánský vrch (8)
a Šibeničník.
Po skończeniu orogenezy hercyńskiej (waryscyjskiej), cały teren przeobraził się na długi czas w pustynię, gdzie
odbywały się intensywne procesy wietrzenia i wyrównywania terenu. Nastąpiła wyraźna kaolinizacja granitoidów
masywu żulowskiego do głębokości 20 do 40 m. Granitoidy kaolinizowane dochowały się przede wszystkim
w tektonicznie opadłej luce w pobliżu miejscowości Vidnava.
Odkrytá východní část pláště žulovského masívu je tvořena metamorfovanými horninami vrbenské
skupiny, která je obalovou sekvencí desenské jednotky. Jedná se o pásma biotitického migmatitu
s hojným granátem, sillimanitem a cordieritem. Pestrých vložek kvarcitu, erlanu, mramoru a amfibolitu je v plášti
žulovského masívu málo.
W mikroregionie Žulovo przebiega granica tektoniczna pierwszego rzędu, którą z punktu widzenia litologicznego,
strukturalnego i metamorficznego, oddzielają różne jednostki. To jest skrajny uskok sudecki w kierunku północno
zachodnim – południowo wschodnim. Pod koniec ery mezozoicznej powstały lub odnowiły się ważne poprzeczne
osuwy (północny wschód – południowy zachód) oraz osuwy w kierunku sudeckim (północny zachód – południowy
wschód), które potem dotwarzały morfologię terenu.
Najważniejszym zdarzeniem, odnoszącym się do obecnego charakteru reliefu regionu Žulovsko, była interwencja
lodowca kontynentalnego. Lodowiec przyniósł wiele skał skandynawskich (7). Ingerencja lodowca kontynentalnego
do masywu żulowskiego spowodowała liczne występowanie typowych mutonów (barańców) granoidalnych. Najlepiej
ukształtowanymi mutonami są: Lánský vrch (8) i Šibeničník.
1 - Nýznerovské vodopády na Stříbrném potoce
u Nýznerova prosekávající 100 metrů široké pásmo
metagaber staroměstské skupiny.
Wodospady Nyznerowskie zlokalizowane na Stříbrný potok w
pobliżu Nýznerova, które przecinają 100 metrów szerokie pasmo
metagabro skupiska staromiejskiego
2 - Opuštěný zatopený lom po těžbě serpentinitu
ve Skorošicích.
Opuszczony zatopiony łom po wydobywaniu serpentynitu
w Skorošicach.
3 - Výchoz serpentinitu v opuštěném lomu
ve Skorošicích.
Serpentynit w opuszczonym łomie w Skorošicach.
4 - Ukázka kulovitého rozpadu granitoidů
žulovského masívu ve Velké Kraši.
Przykład rozpadu kulistego granodiorytów masywu žulovskiego
w miejscowości Velká Kraš.
5 - Typické „žokovité“ zvětrávání biotitického
granodioritu na lokalitě přírodní rezervace
Skalka pod Kaní horou.
Typowe zwietrzenie granodiorytu biotycznego w rezerwacie przyrody Skalka pod Kaní horou.
6 - Žíla světlého aplitu v biotitickém granitu žulovského masívu.
Żyła jasnego aplitu w granicie biotycznym
masywu žulovskiego.
7 - Celoročně volně přístupná geologická sbírka bludných balvanů
(eratik) ve Velké Kraši.
Przez cały rok dostępne skupisko geologiczne głazów
narzutowych (eratyków) w miejscowości Velká Kraš.
8 - Pohled na Lánský vrch (oblík) od Skorošic.
Widok na Lánský vrch (muton) od Skorošic.
„Projekt je spolufinancován z prostředků Evropského fondu pro regionální rozvoj“ (ERDF) „Překračujeme hranice“
„Za obsah tohoto dokumentu je výhradně odpovědný příjemce dotace obec Skorošice“
„Projekt jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF).” „Przekraczamy granice.”
„Za treść niniejszego dokumentu ponosi wyłączną odpowiedzialność beneficjent dotacji gmina Skorošice.”
P
r
o
j
e
k
t
j
e
s
p
o
l
u
f
i
n
a
n
c
o
v
á
n
z
p
r
o
s
t
ø
e
d
k
ù
E
v
r
o
p
s
k
é
h
o
f
o
n
d
u
p
r
o
r
e
g
i
o
n
á
l
n
í
r
o
z
v
o
j
P
r
o
j
e
k
t
w
s
p
ó
³
f
i
n
a
n
s
o
w
a
n
y
j
e
s
t
z
e
œ
r
o
d
k
ó
w
F
u
n
d
u
s
z
u
P
r
o
j
e
k
t
j
e
s
p
o
l
u
f
i
n
a
n
c
o
v
á
n
z
p
r
o
s
t
ø
e
d
k
ù
E
u
r
o
p
e
j
s
k
i
e
g
o
D
l
a
R
o
z
w
o
j
u
R
e
g
i
o
n
a
l
n
e
g
o
E
v
r
o
p
s
k
é
h
o
f
o
n
d
u
p
r
o
r
e
g
i
o
n
á
l
n
í
r
o
z
v
o
j