polsko-czeski s£ownik terminów zintegrowanego systemu

Transkript

POLSKO-CZESKI S£OWNIK TERMINÓW
ZINTEGROWANEGO SYSTEMU RATOWNICTWA
W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH
Opracowanie i redakcja
Redaktor naukowy
prof. dr hab. MIECZYS£AW BALOWSKI
Autorzy hase³:
GRA¯YNA BALOWSKA
MIECZYS£AW BALOWSKI
JUSTYNA KOŒCIUKIEWICZ
JOANNA MAKSYM-BENCZEW
SEBASTIAN TABO£
ANNA WRÓBLEWSKA
ALINA ZIMNA
INSTYTUT NEOF I L OLOG I I
PAÑSTWOWEJ WY¯SZEJ SZKO£Y ZAWODOWEJ W RACIBORZU
POLSKO-CZESKI
S£OWNIK TERMINÓW
ZINTEGROWANEGO
SYSTEMU RATOWNICTWA
W SYTUACJACH
KRYZYSOWYCH
pod redakcj¹ Mieczys³awa Balowskiego
Racibórz 2014
Recenzenci:
ANNA MACIEJ, Wydzia³ Szkolenia i Sportu Komendy
Wojewódzkiej Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej w Katowicach
LADISDLAV LANG, Krajské zdravotnické operaèní støedisko,
Integrované bezpeènostní centrum Moravskoslezského kraje
v Ostravì
Projekt ok³adki: EVA DAMBORSKÁ
Autorzy hase³: Gra¿yna Balowska (GB), Mieczys³aw Balowski (MB),
Justyna Koœciukiewicz (JK), Joanna Maksym-Benczew (JM-B),
Sebastian Tabo³ (ST), Anna Wróblewska (AW), Alina Zimna (AZ)
Ekwiwalenty angielskie: DANIEL VOGEL
Korekta:
MARCELA GRYGERKOVÁ
JAN CIELAK
Publikacja opracowana i wydana jako wynik realizacji projektu Czesko-polskie centrum
leksykograficzne. Projekt jest wspó³finansowany przez Uniê Europejsk¹ ze œrodków
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego
Wspó³pracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013
„PRZEKRACZAMY GRANICE”. Publikacja dofinansowana przez Wydawnictwo PRO.
© Autorzy hase³, 2014
ISBN 978–83–63090–52–4
Wydawca:
Instytut Neofilologii PWSZ w Raciborzu, ul. J. S³owackiego 55, 47400 Racibórz, Wydawnictwo PRO, skr. poczt. 7, 59230 Prochowice. Nak³ad: 200 egz. Objêtoæ: 27 arkuszy
druk. Papier offset 80 g.
Spis treœci
Terminologia zintegrowanego systemu ratownictwa
w sytuacjach kryzysowych – za³o¿enia projektu
i jego realizacja . . . . . . . . . . . . . .
1. Czesko-polskie centrum leksykograficzne . . . . .
2. Zintegrowany system ratownictwa w sytuacjach
kryzysowych . . . . . . . . . . . . . . .
3. Polsko-czeski s³ownik terminów zintegrowanego
systemu ratownictwa w sytuacjach kryzysowych . .
3.1. Budowa artyku³u has³owego . . . . . . .
3.2. Ingerencje w tekst cytowany w has³ach S³ownika
. .
. .
7
8
. .
10
. .
. .
. .
12
12
14
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
17
17
20
21
23
Pozosta³e skróty . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Tekstowe . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Indeksowe . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
35
36
Wykaz skrótów literatury Ÿród³owej .
1. Uchwa³y, ustawy i rozporz¹dzenia .
2. S³owniki i encyklopedie . . . . .
3. Opracowania monograficzne . . .
4. Opracowania tematyczne na stronach
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
internetowych
.
.
.
.
.
POLSKO-CZESKI S£OWNIK TERMINÓW ZINTEGROWANEGO
SYSTEMU RATOWNICTWA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH
39
Terminologia zintegrowanego
systemu ratownictwa w sytuacjach kryzysowych
– za³o¿enia projektu i jego realizacja
Up³ynê³o ju¿ prawie 20 lat od tragicznej powodzi, która nawiedzi³a polsko-czeskie pogranicze okolic Ostrawy i Raciborza. Ludzie po obu stronach granicy musieli siê skonsolidowaæ i wzajemnie sobie pomagaæ, aby skutki tej powodzi zminimalizowaæ po obu stronach granicy. Jednak groŸba kolejnych powodzi
nie zniknê³a. Coraz bardziej ulewne deszcze oraz wiosenne roztopy daj¹ znaæ
o sobie. Do tego dochodz¹ ró¿nego rodzaju wypadki i katastrofy, jak choæby katastrofa kolejowa w Studance ko³o Ostrawy. Innym nieszczêœciom sprzyja tak¿e
otwarcie granic i zbytnia ufnoœæ ludzi w uczciwoœæ drugiego cz³owieka. W ka¿dym przypadku konieczna jest szybka i skuteczna komunikacja nie tylko zwyk³ych ludzi, obywateli Republiki Czeskiej czy obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, ale tak¿e s³u¿b ratownictwa spo³ecznego lub s³u¿b porz¹dkowych. Ten
fakt zmusi³ nas do refleksji nad koniecznoœci¹ opracowania dwujêzycznego
s³ownika terminologii, której u¿ywaj¹ s³u¿by graniczne lub policyjne na pograniczu, s³u¿by ratownictwa medycznego czy stra¿y po¿arnej, a tak¿e pracownicy
centrum zarz¹dzania kryzysowego. Nie chodzi tutaj o s³ownik zawieraj¹cy pe³ny zestaw terminów pojawiaj¹cych siê w dokumentach tych s³u¿b czy u¿ywanych w ich wewnêtrznej komunikacji, ale o te terminy, których u¿ycie w sytuacjach kryzysowych jest niezbêdne.
W tej sytuacji bohemiœci Zak³adu Filologii S³owiañskiej Pañstwowej Wy¿szej Szko³y Zawodowej w Raciborzu przyst¹pili do opracowania Polsko-czeskiego s³ownika terminów zintegrowanego systemu ratownictwa w sytuacjach
kryzysowych, który jest oparty na terminologii wykorzystywanej przez s³u¿by
wchodz¹ce w sk³ad Zintegrowanego Systemu Ratownictwa w Polsce oraz Integrovanego záchrannego systému w Czechach z uwzglêdnieniem ich terenu
dzia³ania: polsko-czeskie pogranicze.
Staraliœmy siê zarejestrowaæ wszystkie terminy, które wyst¹pi³y w analizowanych przez nas materia³ach, ukazuj¹cych przebieg dzia³añ ratowniczych
8
Terminologia zintegrowanego systemu ratownictwa...
w sytuacjach kryzysowych na polsko-czeskim pograniczu w ostatnich 15 latach.
W ten sposób powsta³ wstêpny indeks wyrazów has³owych, na którym oparliœmy koncepcjê S³ownika. Nastêpnie skonsultowaliœmy ten indeks z pracownikami poszczególnych s³u¿b, a mianowicie z funkcjonariuszami policji, stra¿y granicznej, pracownikami pogotowia ratunkowego, stra¿y po¿arnej oraz lokalnego
centrum zarz¹dzania kryzysowego, a tak¿e ochotnikami wodnego ochotniczego
pogotowia ratunkowego i górskiego ochotniczego pogotowia ratunkowego.
W efekcie tych konsultacji zosta³ opracowany wykaz hase³, które powinny znaleŸæ siê w S³owniku.
W pracach wykorzystywaliœmy tak¿e literaturê fachow¹, co umo¿liwi³o
nam unikniêcie b³êdnych definicji (tzw. definicji, opartych na wiedzy naiwnej),
a tak¿e subiektywizmu podczas budowania definicji semantycznych poszczególnych hase³ s³ownikowych. Natomiast cytowanie definicji znajduj¹cych siê
w urzêdowych tekstach, takich jak: ustawy, rozporz¹dzenia, zarz¹dzenia, instrukcje, opisy procedur, a tak¿e w istniej¹cych ju¿ s³ownikach, jak np. S³ownik
medyczny, Ma³y s³ownik po¿arniczy itp., pozwoli³o na wskazanie w³aœciwego
znaczenia oraz zakresu u¿ycia przytoczonych w S³owniku terminów.
Trzeba bowiem zwróciæ uwagê na fakt nie zawsze pe³nej ekwiwalencji terminów u¿ywanych przez polskie i czeskie s³u¿by ratownicze czy porz¹dkowe.
Wprawdzie brzmienie tych terminów jest podobne, to (przede wszystkim) zakres ich u¿ycia nie zawsze, wyznacza go bowiem obiektywna rzeczywistoœæ,
w której funkcjonuj¹ te s³u¿by, nie zawsze to¿sama po obu stronach granicy. Zatem podawanie samych ekwiwalentów by³oby niekiedy myl¹ce. Oczywiœcie,
taki s³ownik nie mo¿e s³u¿yæ w sytuacjach nag³ych. Jest on bowiem przeznaczony do pracy w okresach miêdzy sytuacjami kryzysowymi. Wychodz¹c jednak naprzeciw oczekiwaniom pomocy w sytuacjach kryzysowych, opracowaliœmy równie¿ mniejsze s³owniczki, które zawieraj¹ jedynie ekwiwalenty terminologiczne, przy czym ich u¿ytecznoœæ jest ograniczona z powy¿ej opisanych
powodów. Podanie definicji terminu w Polsko-czeskim s³owniku terminów zintegrowanego systemu ratownictwa w sytuacjach kryzysowych pozwoli u¿ytkownikom tych s³owniczków unikn¹æ sytuacji k³opotliwych pod warunkiem, ¿e wczeœniej zapoznaj¹ siê z niniejszym S³ownikiem.
1. Czesko-polskie centrum leksykograficzne
S³ownik nasz jest wynikiem wieloletniej pracy leksykograficznej, wykonanej przez zespó³ polski w ramach projektu Czesko-polskie centrum leksykograficzne (nr CZ.3.22/2.3.00/11.02600), wspó³finansowanego przez Uniê Europejsk¹
(ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Wspó³pracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpos-
9
polita Polska 2007–2013 „PRZEKRACZAMY GRANICE”) i Pañstwow¹ Wy¿sz¹ Szko³ê Zawodow¹ w Raciborzu. Pragniemy wiêc w tym miejscu serdecznie
podziêkowaæ wszystkim, którzy przyczynili siê – choæby w niewielkim stopniu
– do tego, aby ten S³ownik powsta³. Szczególnie chcieliœmy podziêkowaæ Pañstwu ANNIE MACIEJ i LADISLAVOWI LANGOWI za wnikliwe przejrzenie S³ownika i wprowadzenie wielu istotnych poprawek.
Czesko-polskie centrum leksykograficzne jest projektem kierowanym przez
Uniwersytet Palackiego w O³omuñcu. Jego wykonawc¹ po stronie polskiej jest
Pañstwowa Wy¿sza Szko³a Zawodowa w Raciborzu, w której powo³ano zespó³,
wy³oniony z pracowników Zak³adu Filolofii S³owiañskiej oraz bohemistów
spoza PWSZ (uczelni z terenu pogranicznego, jak Uniwersytet Opolski czy
Uniwersytet Wroc³awski), kierowany przez prof. dra hab. Mieczys³awa Balowskiego. W sk³ad zespo³u naukowo-badawczego, który jest odpowiedzialny za
merytoryczny aspekt projektu, weszli równie¿: doc. dr Daniel Vogel, dr Gra¿yna Balowska, dr Justyna Koœciukiewicz, dr Joanna Maksym-Benczew, dr Sebastian Tabo³, mgr Alina Zimna oraz mgr in¿. Anna Wróblewska. Realizowa³ on
polsk¹ czêœæ projektu pod nazw¹ Terminologia zintegrowanego systemu s³u¿b
reagowania w sytuacjach kryzysowych.
G³ównym celem projektu by³o za³o¿enie w obu oœrodkach uniwersyteckich
centrum leksykograficznego oraz pog³êbienie wiedzy i znajomoœci jêzykowych
grup docelowych, a tak¿e przygotowanie polsko-czeskich s³owników, które
maj¹ pomóc w komunikacji na polsko-czeskim pograniczu. Z tego wzglêdu konieczne by³y konsultacje z przedstawicielami grup docelowych (np. stra¿aków,
policji, pracowników s³u¿b medycznych, stra¿y granicznej itp.).
Celem szczegó³owym zaœ by³o stworzenie wspó³pracy uczelni wy¿szych
z instytucjami publicznymi poprzez organizowanie wspólnych konferencji i warsztatów, podczas których opracowany by³ tak¿e zestaw hese³ z zakresu s³ownictwa bran¿owego, u¿ywanego w sytuacjach kryzysowych (tutaj sytuacjê krysysow¹ nale¿y rozumieæ bardzo szeroko, nie tylko jako katastrofê) na pograniczu,
a tak¿e kursów dokszta³caj¹cych w zakresie komunikacji na polsko-czeskim pograniczu. Do tego celu ma s³u¿yæ równie¿ niniejszy S³ownik, a tak¿e planowane
jako kontynuacja projektu s³owniczki ekwiwalentów: czesko-polskie i polskoczeskie, z uwzglêdnieniem jêzyka angielskiego (ekwiwalentów angielskich)
jako wspó³czesnego lingua franca. Na marginesie trzeba tu dodaæ, ¿e jako kontynuacja projektu uka¿e siê równie¿ Czesko-polski s³ownik terminów zintegrowanego systemu ratownictwa w sytuacjach kryzysowych.
Jednym z efektów polsko-czeskich kontaktów na terenach przygranicznych
jest koniecznoœæ kontrastywnego spojrzenia na leksykê jêzyka obu narodów.
Obszary jêzyka zwi¹zane z ¿yciem codziennym (wymiana handlowa, turystyka
przygraniczna, wspó³praca administracji lokalnej, sytuacje kryzysowe) do tej
10
pory nie znajdowa³y siê w centrum zainteresowañ uczelni wy¿szych. Niniejszy
projekt zak³ada zmianê tej sytuacji poprzez zaanga¿owanie siê czeskiej i polskiej strony w prace o charakterze leksykograficznym, których celem bêdzie oddanie do dyspozycji szerszemu krêgowi odbiorców s³owników opracowanych
z myœl¹ o wykorzystaniu ich w pracy codziennej. Tak zakreœlony projekt pozwoli na integracjê nie tylko polskich i czeskich jêzykoznawców, ale równie¿
studentów po obu stronach granicy, a tak¿e u³atwi komunikacjê przygranicznych placówek organów administracji i s³u¿b pañstwowych. Bêdzie równie¿
stanowi³ próbê wykroczenia nauki poza tradycyjne akademickie ramy.
Ze wzglêdu na podjête wczeœniej dzia³ania w ramach projektu Czesko-polskie centrum leksykograficzne nasz S³ownik skierowany jest przede wszystkim
do nastêpuj¹cych grup docelowych:
1) pracownicy administracji lokalnej po obu stronach polsko-czeskiej granicy,
2) polskie s³u¿by ratownicze, bêd¹ce bezpoœrednimi odbiorcami produktów projektu,
3) pracownicy naukowi i studenci uczelni raciborskich, opolskich, katowickich,
wroc³awskich, o³omunieckich, opawskich i ostrawskich.
Ponadto trzeba tu dodaæ, ¿e projekt ten mieœci siê w ramach jednego z priorytetów Strategii Rozwoju Województwa Œl¹skiego 2000–2020, która zak³ada
wzmo¿enie wspó³pracy miêdzyregionalnej i miêdzynarodowej, w tym transgranicznej, postuluj¹c wsparcie dzia³añ transgranicznych na pograniczu polsko-czeskim, i jest powi¹zany z polem „Zasoby ludzkie, równoœæ szans i zagadnienia spo³eczne” oraz z priorytetem „Edukacja, kultura, mobilnoœæ i aktywizacja
zasobów ludzkich”.
2. Zintegrowany system ratownictwa w sytuacjach kryzysowych
Po 1990 roku zarówno w Polsce, jak i w Czechach rozpoczêto prace nad
utworzeniem pañstwowego systemu ochrony ludnoœci w sytuacjach kryzysowych. W ten sposób powo³ano do ¿ycia dwa systemy: Krajowy System Ratowniczo-Gaœniczy w Polsce i Zintegrowany System Ratowniczy (Integrovaný
záchranný systém) w Czechach, których celem by³a poprawa skutecznoœci
i szybkoœci reagowania w sytuacjach kryzysowych w kraju. I choæ s¹ to systemy kierowane centralnie, to w konkretnych przypadkach zarz¹dzanie kryzysowe nastêpuje oddolnie, na najni¿szym szczeblu administracji pañstwowej.
Pocz¹tkowo systemy te funkcjonowa³y wystarczaj¹co, dopiero katastrofalna
powódŸ z 1997 roku ukaza³a ich s³aboœci. Podjêto wiêc dalsze prace nad ulepszeniem systemów, kiedy to m.in. ponownie zdefiniowano funkcje i zadania
systemu powiadamiania ratunkowego. Okreœlono nowe zasady dzia³ania syste-
11
mu zarz¹dzania kryzysowego (por. Ustawê z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarz¹dzaniu kryzysowym). W Polsce opracowano tak¿e nowy system Pañstwowe
Ratownictwo Medyczne. Oficjalnie zosta³ on powo³any ustaw¹ z dnia 8 wrzeœnia 2006 r. o Pañstwowym Ratownictwie Medycznym dla realizacji zobowi¹zania pañstwa do zapewnienia pomocy ka¿demu obywatelowi znajduj¹cemu siê
w stanie nag³ego zagro¿enia zdrowotnego, w tym tak¿e wynikaj¹cego z udzia³u
w sytuacji kryzysowej. W Czechach zaœ na nowo zdefiniowano niektóre pojêcia
Zintegrowanego Systemu Ratownictwa, jak np. pojêcie dzia³ania ratunkowe, za
które uznano m.in. dzia³ania zmierzaj¹ce do odwrócenia lub ograniczenia bezpoœredniego oddzia³ywania skutków powsta³ych w zdarzeniach nadzwyczajnych, szczególnie tych, które zagra¿aj¹ ¿yciu cz³owieka, jego maj¹tkowi lub
œrodowisku naturalnemu, wprowadzone na mocy ustawy z dnia 9 sierpnia 2000 r.
(por. Zákon è. 239/2000 Sb. o integrovaném záchranném systému). Powo³ano
tak¿e sta³e oœrodki informacyjne i operacyjne, nad którymi nadzór powierzono
stra¿y po¿arnej, przy czym za podstawowe jednostki wchodz¹ce w sk³ad systemu uznano: stra¿ po¿arn¹ i inne jednostki ochrony przeciwpo¿arowej, s³u¿by
ratownictwa medycznego oraz policjê Republiki Czeskiej (szerzej patrz: Terminologia zintegrowanego systemu reagowania w sytuacjach kryzysowych, red.
M. Balowski, Racibórz 2013).
Struktura obu systemów ratownictwa w sytuacjach kryzysowych jest podobna. Nowy system zarz¹dzania kryzysowego w Polsce (oraz systemy Polskie Ratownictwo Medyczne i Krajowy System Ratowniczo-Gaœniczy) okreœla jednostki ratownictwa medycznego, którymi s¹: szpitalne oddzia³y ratunkowe (SOR)
i zespo³y ratownictwa medycznego (ZRM) l¹dowe oraz lotnicze; jednostki
wspomagaj¹ce Polskie Ratownictwo Medyczne: GOPR (na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeñstwie i ratownictwie w górach), WOPR (na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeñstwie osób przebywaj¹cych na obszarach wodnych) oraz jednostki podleg³e ministrowi spraw wewnêtrznych (policja, stra¿ graniczna), a tak¿e jednostki Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaœniczego (s³u¿by ustawowo powo³ane do
niesienia pomocy osobom w stanie nag³ego zagro¿enia ¿ycia ludzkiego lub œrodowiska): Pañstwow¹ Stra¿ Po¿arn¹ (PSP) i inne jednostki ochrony przeciwpo¿arowej (w³¹czone do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaœniczego).
We wspó³czesnym œwiecie w sytuacjach kryzysowych coraz czêœciej zauwa¿a siê niesienie zorganizowanej pomocy poszkodowanym nie tylko w ramach jednego pañstwa, ale tak¿e w ramach wspó³pracy miêdzynarodowej. To
mo¿na powiedzieæ równie¿ o sytuacjach kryzysowych powsta³ych na pograniczu polsko-czeskim.
12
3. Polsko-czeski s³ownik terminów zintegrowanego systemu
ratownictwa w sytuacjach kryzysowych
Niniejszy S³ownik powsta³ w oparciu o kartotekê zgromadzon¹ przez cz³onków zespo³u, którzy poddali analizie teksty dotycz¹ce sytuacji kryzysowych na
polsko-czeskim pograniczu. Podstawowym za³o¿eniem projektu by³o opracowanie s³ownika dla s³u¿b polskiej strony pogranicza. Dopiero w trakcie jego realizacji postanowiliœmy ten cel nieco zmodyfikowaæ, przygotowuj¹c równoleg³e
dwa s³owniki: dla polskiej strony i dla strony czeskiej pogranicza polsko-czeskiego. Pierwszy z nich w³aœnie oddajemy do r¹k czytelników. Drugi bêdzie
ukoñczony w przysz³ym roku. Zak³adany odbiorca S³ownika nie oznacza, ¿e nie
mo¿e z niego korzystaæ strona czeska z tym zastrze¿eniem, ¿e owo korzystanie
jest w tym przypadku utrudnione (has³a s¹ uporz¹dkowane wed³ug alfabetu polskiego).
Drugi s³ownik bêdzie uporz¹dkowany wed³ug czeskich zasad i bêdzie zawiera³ wiêksz¹ iloœæ hase³ (materia³ do nich zosta³ ju¿ zgromadzony), których
nie zd¹¿yliœmy w³¹czyæ do niniejszego S³ownika ze wzglêdu na harmonogram
czasowy projektu oraz ograniczon¹ objêtoœæ S³ownika (któr¹ i tak przekroczyliœmy). Pragniemy w tym miejscu podziêkowaæ Wydawnictwu PRO za pomoc
w jego wydaniu.
3.1. Budowa artyku³u has³owego
W S³owniku ujêto has³a w uk³adzie alfabetycznym. Ka¿de has³o s³ownikowe
sk³ada siê z nastêpuj¹cych elementów:
a) w y r a z h a s ³ o w y – jest nim wyraz jêzyka polskiego, termin zaczerpniêty
z dokumentów urzêdowych danej s³u¿by;
b) e k w i w a l e n t a n g i e l s k i – stanowi go termin funkcjonuj¹cy w odmianie brytyjskiej jêzyka angielskiego;
c) s y n o n i m (s y n o n i m y) w y r a z u h a s ³ o w e g o – ten element artyku³u has³owego jest fakultatywny, wystêpuje jedynie wtedy, gdy istniej¹
(i s¹ w u¿yciu) wyrazy synonimiczne stosowane w podobnych (lub to¿samych) sytuacjach komunikacyjnych; skróty nazw wielowyrazowych funkcjonuj¹ce na zasadzie synonimów podajemy tak¿e w tej czêœci artyku³u has³owego; synonim lub synonimy umieszczamy po kwalifikatorze SYN.;
d) w y r a z ¿ a r g o n o w y (l u b w y r a z y ¿ a r g o n o w e) – wyraz u¿ywany
przez pracowników czy funkcjonariuszy danej s³u¿by w komunikacji nieoficjalnej, czyli w ¿argonie tej s³u¿by; pojawiaj¹ siê tutaj tak¿e wyrazy ¿argonowe, u¿ywane przez innych u¿ytkowników jêzyka polskiego czy czeskiego,
13
odnosz¹c siê do wyrazu has³owego, np. policjant – gliniarz, policajt – polda
itp.; wyraz ¿argonowy umieœciliœmy podobnie jak synonimy po kwalifikatorze SYN.; wyrazy ¿argonowe (slangowe) pojawiaj¹ siê tak¿e po ekwiwalencie czeskim;
e) d e f i n i c j a s e m a n t y c z n a ( r e a l n o z n a c z e n i o w a ) – w tej czêœci
z regu³y pojawia siê cytat zaczerpniêty z ustawy, rozporz¹dzenia, zarz¹dzenia
czy instrukcji zawodowej (np. opisuj¹cej procedury zachowania siê w sytuacji kryzysowej), jeœli zaœ brakuje takiej definicji w Ÿród³ach oficjalnych,
urzêdowych, wpisaliœmy tutaj definicjê z istniej¹cego s³ownika np. medycznego, po¿arniczego itp., w ostatecznoœci, czyli w wyniku braku definicji
w gatunkach urzêdowych i w s³ownikach, postanowiliœmy umieœciæ tutaj definicjê zbudowan¹ przez nas, skonsultowan¹ z pracownikami s³u¿by, której
dotyczy;
f) l o k a l i z a c j a d e f i n i c j i – tutaj podajemy w formie skrótu odnoœnik do
Ÿród³a oficjalnego, urzêdowego, z którego zosta³a zaczerpniêta definicja; element ten nie pojawia siê, jeœli definicja pochodzi od autorów s³ownika;
g) e k w i w a l e n t c z e s k i – termin, który wystêpuje w dokumentach urzêdowych czeskich i jest u¿ywany w sytuacji, w której pojawi siê wyraz has³owy – termin polski (po tym nastêpuje definicja wraz z lokalizacj¹, jak wy¿ej);
h) k w a n t y f i k a t o r y:
– o k r e œ l a j ¹ c e w y r a z s y n o n i m i c z n y lub ¿ a r g o n o w y (SYN.)
– pojawia siê on jedynie wtedy, gdy dla wyrazu has³owego znaleziono synonim (lub synonimy) ewentualnie wyraz ¿argonowy (lub wyrazy ¿argonowe);
– o k r e œ l a j ¹ c e s ³ u ¿ b ê r a t o w n i c z ¹ lub p o r z ¹ d k o w ¹ (viz Pozosta³e skróty indeksowe) – pojawia siê on jedynie wtedy, gdy wyraz
has³owy jest u¿ywany przez przedstawicieli ró¿nych s³u¿b ratowniczych
lub funkcjonariuszy porz¹dkowych.
W przypadku, gdy wyraz has³owy jest u¿ywany w dwóch znaczeniach, ka¿de z nich wydzielono w formie osobnego has³a s³ownikowego. W ten sposób
zwracamy uwagê na fakt wieloznacznoœci terminów, które mog¹ byæ u¿ywane
przez pracowników czy funkcjonariuszy ró¿nych s³u¿b w innym znaczeniu.
Wystêpowanie drugiego i kolejnego znaczenia zaznaczamy cyfr¹ znajduj¹c¹ siê
przy wyrazie has³owym, a definicjê poprzedzamy kwantyfikatorem s³u¿by ratowniczej lub porz¹dkowej.
Objaœnienia i wykaz skrótów umieszczamy na pocz¹tku S³ownika.
14
3.2. Ingerencje w tekst cytowany w has³ach S³ownika
W celu aktualizacji definicji, które znajduj¹ siê w opracowaniach monograficznych lub w jedno- czy dwujêzycznych s³ownikach terminów s³u¿b reagowania w sytuacjach kryzysowych, musieliœmy dokonaæ kilku zmian w definicjach
zaczerpniêtych z powy¿ej wspomnianych opracowañ. Dotycz¹ one albo strony
ortograficznej, albo semantycznej.
W ca³ym S³owniku zachowujemy ortografiê tekstu polskiego zgodn¹ ze
wspó³czesnymi zasadami pisowni polskiej (Nowy s³ownik ortograficzny PWN
z zasadami pisowni i interpunkcji, opracowanie zasad pisowni i interpunkcji
polskiej prof. E. Polañski, 2 wyd., Warszawa: PWN, 2002 i nastêpne wydania),
a tekstu czeskiego – z aktualnymi zasadami czeskiej orgtografii (Pravidla èeského pravopisu s dodatkem Ministerstva školství, mládeûe a tìlovýchovy Èeské
republiky. 1. vyd., Praha: Academia, 1998 i kolejne wydania). W tej sytuacji, jeœli w cytacie znajduje siê odstêpstwo od powy¿ej wspomnianych zasad, zostaje
ono poprawione zgodnie ze wspó³czesnymi zasadami ortograficznymi. Idzie bowiem o jak najwiêksze u³atwienie korzystania ze S³ownika przez wspó³czesnych
odbiorców.
Ingerencje w tekst cytowany, maj¹ce na celu jego aktualizacjê lub ³atwiejsze
zrozumienie, mog¹ dotyczyæ tak¿e:
1. Z a m i a n y t e r m i n ó w, k t ó r e d z i œ w y s z ³ y j u ¿ z u ¿ y c i a, np.
wszêdzie zast¹piono termin po¿arnik terminem stra¿ak (podaj¹c jedynie ten
termin jako synonim – archaizm – leksemu stra¿ak), w haœle DOGASZANIE
PO¯ARU („faza dzia³añ bojowych zwi¹zana z gaszeniem pojedynczych ognisk po¿aru”; Ma³y s³ownik po¿arniczy, Warszawa 1990, s. 47) wymieniono
wyraz bojowych na ratowniczo-gaœniczych (termin u¿ywany dziœ przez funkcjonariuszy stra¿y po¿arnej): „Faza dzia³añ [ratowniczo-gaœniczych]
zwi¹zana z gaszeniem pojedynczych ognisk po¿aru” MSP1990, s. 47.
2. P o m i n i ê c i a l u b w y m i a n y p a r a m e t r ó w s p r z ê t u, k t ó r e s ¹
d z i œ n i e a k t u a l n e, na parametry sprzêtu dziœ u¿ywanego, np. w haœle
KOC GAŒNICZY definicjê „podrêczny sprzêt gaœniczy stosowany podczas
gaszenia po¿aru, nakrywa siê nim ognisko po¿aru (metoda gaszenia po¿aru),
odcinaj¹c w ten sposób dostêp tlenu i powietrza. Rozró¿nia siê koce gaœnicze
oznaczone TA – z tkaniny azbestowej i TS – z tkaniny szklanej” (Ma³y s³ownik po¿arniczy, Warszawa 1990, s. 104) przestylizowano w sposób nastêpuj¹cy, pomijaj¹c treœæ dziœ nieu¿ywan¹ (np. koce azbestowe): „Sprzêt
gaœniczy, przeznaczony do gaszenia ma³ych po¿arów. Dzia³anie gaœnicze
polega na odciêciu dop³ywu powietrza do pal¹cego siê przedmiotu” MSP
1990, s. 104.
15
3. P o s z e r z e n i a t e k s t u c y t o w a n e g o o t r e œ æ a k t u a l i z u j ¹ c ¹
d e f i n i c j ê h a s ³ a, np. w haœle BOSAK STRZECHOWY tekst „sprzêt po¿arniczy sk³adaj¹cy siê z trójzêbnego grotu stalowego i drzewca z tarcicy sosnowej po³¹czonych razem. Stanowi wyposa¿enie samochodów gaœniczych
niektórych tylko ochotniczych stra¿y po¿arnych na wsi” (Ma³y s³ownik po¿arniczy, Warszawa 1990, s. 24) wymieniono na tekst „Sprzêt po¿arniczy,
podrêczny sprzêt burz¹cy; sk³adaj¹cy siê z trójzêbnego grotu stalowego
i drzewca z tarcicy sosnowej po³¹czonych razem. Stanowi wyposa¿enie samochodów gaœniczych po¿arniczych. […] Bosak strzechowy obs³ugiwany
jest przez co najmniej 2 osoby. S³u¿y do rozrywania strzech, stogów siana
i s³omy oraz stert materia³ów w³ókienniczych. Ca³kowita masa bosaka wynosi oko³o 8 kg, d³ugoœæ oko³o 5,5 m” MSP 1990, s. 24. Natomiast w haœle LINKA DO WÊ¯Y SSAWNYCH uzupe³niono definicjê „Sprzêt po¿arniczy, s³u¿¹cy
do: a) podwi¹zania celem zabezpieczenia linii ssawnej przed obci¹¿eniem,
przypadkowym od³¹czeniem od pompy i spadniêciem do zbiornika wodnego,
z którego pobierana jest woda, b) odwodnienia linii ssawnej przez zawór
smoka ssawnego po zakoñczeniu pobierania wody” o treœæ: „Linka do wê¿y
ssawnych jest zakoñczona z jednej strony pêtl¹, a z drugiej stalowym
zatrzaœnikiem owalnym”.
4. Z a w ê ¿ e n i a t r e œ c i d e f i n i c j i d o c z ê œ c i a k t u a l n e j d l a s y t u a c j i k r y z y s o w y c h n a p o g r a n i c z u, z jednoczesnym jej przestylizowaniem, np. w haœle BUTY STRA¯ACKIE SPECJALNE tekst cytowany
„specjalistyczne obuwie o wysokiej klasie bezpieczeñstwa, przydatne do ratowniczych akcji gaœniczych, gaszenia ognia, dzia³añ zabezpieczaj¹cych
w budynkach, zamkniêtych pomieszczeniach, pojazdach, na statkach lub podobnych œrodkach uczestnicz¹cych w po¿arze lub sytuacji nag³ego zagro¿enia” (http://www.supron.pl/kategoria-buty-strazackie-specjalne) zast¹piliœmy
tekstem „Specjalistyczne obuwie o wysokiej klasie bezpieczeñstwa, wykorzystywane podczas akcji ratowniczo-gaœniczych. Specjalne obuwie stra¿ackie jest wodoodporne, wyposa¿one w stalowe wk³adki, posiada podeszwy
odporne na niektóre chemikalia i na kontakt z gor¹cym pod³o¿em” www.supron.pl/kategoria-buty-strazackie-specjalne.
5. D o p r e c y z o w a n i a d e f i n i c j i, np. w haœle DOSTARCZANIE WODY
GAŒNICZEJ NA DU¯E ODLEG£OŒCI definicjê „system dostarczania wody
gaœniczej” (Ma³y s³ownik po¿arniczy, Warszawa 1990, s. 48) uzupe³niono
w sposób nastêpuj¹cy: „System dostarczania wody gaœniczej; pobieranie
wody w punktach czerpania wody za pomoc¹ pomp po¿arniczych i przesy³anie na teren po¿aru. W zale¿noœci od rodzaju sprzêtu i mo¿liwoœci
technicznych oraz warunków terenowych, wyró¿nia siê nastêpuj¹ce systemy
16
dostarczania wody: a) przet³aczanie wody, b) przepompowywanie wody,
c) dowo¿enie wody, d) system mieszany (kombinowany), w sk³ad którego
mog¹ wchodziæ wszystkie b¹dŸ niektóre systemy dostarczania wody na du¿e
odleg³oœci” MSP 1990, s. 48. Podobnie w haœle KLAPY DYMOWE sformu³owanie „pokrywa umieszczona na otworze dachu lub stropodachu,
otwierana w celu usuniêcia drog¹ wentylacji naturalnej nagromadzonych
w budynkach gor¹cych gazów po¿arowych i dymów po¿arowych” (Ma³y
s³ownik po¿arniczy, Warszawa 1990, s. 100) zast¹piono okreœleniem „Urz¹dzenia, które prawid³owo zaprojektowane pod wzglêdem iloœci, wielkoœci,
rozmieszczenia na [...] dachu lub stropodachu, chroni¹ pomieszczenia objête
po¿arem przed zadymieniem oraz nadmiernym wzrostem temperatury. Klapy
dymowe otwierane s¹ w celu usuniêcia drog¹ wentylacji naturalnej nagromadzonych w budynkach gor¹cych gazów po¿arowych i dymów po¿arowych, zapewniaj¹c odpowiednie warunki do ewakuacji ludzi oraz pracy ekip
ratowniczych” MSP 1990, s. 100.
6. P o p r a w y s t y l i s t y c z n i e b ³ ê d n y c h s f o r m u ³ o w a ñ, np. w haœle
STANOWISKO KIEROWANIA sformu³owanie „stwarzaj¹ce wygodne warunki
pracy” zmieniono na „stwarzaj¹ce dogodne warunki pracy”.
Podczas ingerowania w tekst oryginalny przyœwieca³ nam cel, aby nie pomijaæ definicji ju¿ istniej¹cych, ale je zaktualizowaæ lub uproœciæ w zrozumieniu,
wskazuj¹c tym samym na cenne uwagi i informacje znajduj¹ce siê w nich, np.
starsze terminy stosowane w akcjach ratowniczych czy inne rodzaje sprzêtów.
Informacje te mog¹ siê przydaæ do celów odmiennych ni¿ komunikacja w sytuacjach wymagaj¹cych nag³ego reagowania na dzisiejszym polsko-czeskim pograniczu.
Ponadto w celu u³atwienia korzystania z niniejszego S³ownika tekstu cytowanego (definicji semantycznej) nie ujmujemy w cudzys³ów, ale zamieszczamy
po nim skrót, pozwalaj¹cy zlokalizowaæ go w tekœcie Ÿród³owym, tym samym
pozostawiaj¹c definicjê terminu has³owego na prawach cytatu.
Mieczys³aw Balowski
Wykaz skrótów literatury Ÿród³owej
1. Uchwa³y, ustawy i rozporz¹dzenia
BØJPO 2001
Bojový øád jednotek poární ochrany - taktické postupy zásahu,
Metodický list èíslo 2P, Ministerstvo vnitra generální øeditelství
Hasièského záchranného sboru Èeské republiky, 29. øíjna 2001.
BØJPO 2002
Bojový øád jednotek poární ochrany - taktické postupy zásahu,
Metodický list èíslo 8Ø, Ministerstvo vnitra generální øeditelství
Hasièského záchranného sboru Èeské republiky, 31. øíjna 2002.
DS III
Dyrektywa Seveso III Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagro¿eñ
powa¿nymi awariami zwi¹zanymi z substancjami niebezpiecznymi,
zmieniaj¹ca, a nastêpnie uchylaj¹ca dyrektywê Rady 96/82/WE
KC
Kodeks Cywilny
KD
Kodeks Drogowy prawo o ruchu drogowym
KK
Kodeks Karny
NEP è. 562/2006
Naøízení Evropského parlamentu a Rady (ES) è. 562/2006 ze dne 15.
bøezna 2006 (kodex Spoleèenství o pravidlech upravujících
pøeshranièní pohyb osob; Schengenský hranièní kodex)
PN-M-34507
PN-M-34507: 2002. Instalacja gazowa Kontrola okresowa
RMI 2002
Rozporz¹dzenie Ministerstwa Infrastruktury z 22 lipca 2002 r.
w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów
RMI 2002
Rozporz¹dzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia
2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadaæ budynki i ich usytuowanie
RMSW 1992
Rozporz¹dzenie Ministra Spraw Wewnêtrznych z dnia 3 listopada
1992 r. w sprawie ochrony przeciwpo¿arowej budynków, innych
obiektów budowlanych i terenów
RMSWiA 2003
Rozporz¹dzenie Ministra Spraw Wewnêtrznych i Administracji z dnia
18 sierpnia 2003 r. w sprawie op³at pobieranych od cudzoziemców za
wydanie i wymianê karty pobytu i innych dokumentów w sprawach
cudzoziemców
RMSWiA 2009
24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpo¿arowego zaopatrzenia w wodê
oraz dróg po¿arowych
RMSWiA 2010
7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpo¿arowej budynków,
innych obiektów budowlanych i terenów
RMSWiA 2011
18 lutego 2011 r. w sprawie szczegó³owych zasad organizacji
krajowego systemu ratowniczo-ganiczego
RM 2003
Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 4 sierpnia 2003 r.
w sprawie standardów emisyjnych z instalacji
18
RRM 1990
Wykaz skrótów literatury ród³owej
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 17 wrzenia 1990 r. w sprawie
okrelenia przypadków oraz warunków i sposobów u¿ycia przez
policjantów rodków przymusu bezporedniego
TØ 1961
Trestní øád (Zákon è. 141/1961 Sb., o trestním øízení soudním
TZ 2009
Trestní zákoník (Zákon è. 40 ze dne 8. ledna 2009 Trestní zákoník)
(trestního øádu)
Umowa 1999/29.04.
Umowa (w formie wymiany not) z dnia 29 kwietnia 1999 r., miêdzy
Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem Zwi¹zkowym Republiki
Austrii, podpisana w Wiedniu dnia 29 kwietnia 1999 r., zmieniaj¹ca
Umowê miêdzy Rz¹dem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rz¹dem
Zwi¹zkowym Republiki Austrii o wzajemnym zniesieniu obowi¹zku
wizowego z dnia 18 lipca 1972 r.
ÚoÚPHPHS
Úmluva o úèincích prùmyslových havárií pøesahujících hranice státù,
On-line: http://www.sagit.cz/pages/sbirkatxt.asp?zdroj=ss 02058&
cd=77&typ=r
Ústavní zákon è. 1/1993
Ústavní zákon è. 1/1993 Sb., Ústava Èeské republiky
Ústavní zákon è. 110/1998
Ústavní zákon è. 110/1998 Sb., o bezpeènosti Èeské republiky
Ustawa 1900/6.04.
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji
Ustawa 1985/21.03.
Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych
Ustawa 1991/24.08.
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpo¿arowej
Ustawa 1997/20.06.
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym
Ustawa 2001/18.07.
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne
Ustawa 2001/27.04.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska
Ustawa 2002/18.04.
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klêski ¿ywio³owej
Ustawa 2002/30.10.
Ustawa z dnia 30 padziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo³ecznym
z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych
Ustawa 2006/13.07.
Ustawa 2003/13.06.
Ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
Ustawa 2006/8.09.
Ustawa o Pañstwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 8 wrzenia
2006 r. Rozdzia³ 2 Ratownicy medyczni i ratownicy
Ustawa 2007/26.04.
Ustawa 2011/18.08./G
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarz¹dzaniu kryzysowym
Ustawa z dn. 18. sierpnia 2011 r. o bezpieczeñstwie i ratownictwie
w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich
Ustawa 2011/18.08./W
Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeñstwie osób
przebywaj¹cych na obszarach wodnych
Ustawa 2013/12.12.
Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach
Ustawa 2014
Ustawa o ochronie ludnoci (projekt)
VMDaS è. 243/2001
Vyhláka Ministerstva dopravy a spojù è. 243/2001 Sb., o registraci
vozidel
VMV è. 246/2001
Vyhláka Ministerstva vnitra ze dne 29. èervna 2001 è. 246/2001 Sb.,
o stanovení podmínek poární bezpeènosti a výkonu státního
poárního dozoru (vyhláka o poární prevenci)
VMV è. 380/2002
Vyhláka Ministerstva vnitra è. 380/2002 Sb., k pøípravì a provádìní
úkolù ochrany obyvatelstva
VMZ è. 55/2011
Vyhláka Ministerstva zdravotnictví è. 55/2011 Sb.,
o èinnostech zdravotnických pracovníkù a jiných odborných
pracovníkù
VMP è. 236/2002
19
Vyhláka Ministerstva ivotního prostøedí è. 236/2002 Sb., o zpùsobu
a rozsahu zpracovávání návrhu a stanovování záplavových území
Zákon è. 13/1997
Zákon è. 17/1992
Zákon è. 13/1997 Sb., o pozemních komunikacích
Zákon è. 17/1992 Sb., o ivotním prostøedí, ve znìní pozdìjích
pøedpisù
Zákon è. 18/1997
Zákon è. 18/1997 Sb., o mírovém vyuívání jaderné energie
a ionizujícího záøení (atomový zákon) a o zmìnì a doplnìní nìkterých
zákonù
Zákon è. 59/2006
Zákon è. 59/2006 Sb., o prevenci závaných havárií zpùsobených
vybranými nebezpeènými chemickými látkami nebo chemickými
pøípravky
Zákon è. 96/2004
Zákon è. 96/2004 Sb., o podmínkách získávání a uznávání zpùsobilosti
k výkonu nelékaøských zdravotnických povolání a k výkonu èinností
souvisejících s poskytováním zdravotní péèe a o zmìnì nìkterých
souvisejících zákonù (zákon o nelékaøských zdravotnických
povoláních)
Zákon è. 97/1993
Zákon è. 97/1993 Sb., o pùsobnosti Správy státních hmotných rezerv
Zákon è. 101/2013
Zákon è. 101/2013 Sb., o silnièním provozu
Zákon è. 105/2011
Zákon è. 105/2011 Sb., tzv. malá novela
Zákon è. 110/1998
Zákon è. 110/1998 Sb., o bezpeènosti Èeské republiky
Zákon è. 133/1985
Zákon è. 133/1985 Sb., o poární ochranì
Zákon è. 159/1999
Zákon è. 159/1999 Sb., o nìkterých podmínkách podnikání v oblasti
cestovního ruchu a o zmìnì zákona è. 40/1964 Sb., Obèanský zákoník,
ve znìní pozdìjích pøedpisù
Zákon è. 166/1999
Zákon è. 166/1999 Sb., o veterinární péèi a o zmìnì nìkterých
souvisejících zákonù, ve znìní pozdìjích pøedpisù
Zákon è. 175/2000
Zákon è.175/2000 Sb., o pøepravním øádu pro veøejnou drání
a silnièní osobní pøepravu
Zákon è. 200/1990
Zákon è. 200/1990 Sb., o pøestupcích
Zákon è. 222/1999
Zákon è. 222/1999 Sb., o zajiování obrany Èeské republiky
Zákon è. 239/2000
Zákon è. 239/2000 Sb., o integrovaném záchranném systému
a o zmìnì nìkterých zákonù
Zákon è. 240/2000
Zákon è. 240/2000 Sb., o krizovém øízení (krizový zákon)
Zákon è. 254/2001
Zákon è. 254/2001 Sb., o vodách a o zmìnì nìkterých zákonù
Zákon è. 258/2000
Zákon è. 258/2000 Sb., o ochranì veøejného zdraví a související
pøedpisy
Zákon è. 273/2008
Zákon è. 325/1999
Zákon è. 273/2008 Sb., o Policii Èeské republiky
Zákon è. 325/1999 Sb., o azylu a o zmìnì zákona è. 283/1991 o Policii
Èeské republiky, ve znìní pozdìjích pøedpisù (zákon o azylu)
Zákon è. 326/1999
Zákon è. 326/1999 Sb., o pobytu cizincù na území Èeské republiky
a o zmìnì nìkterých zákonù, ve znìní pozdìjích pøedpisù
Zákon è. 356/2003
Zákon è. 356/2003 Sb., o chemických látkách a chemických
pøípravcích a o zmìnì nìkterých zákonù
Zákon è. 361/2000
Zákon è. 361/2000 Sb., o provozu na pozemních komunikacích
20
2. S³owniki i encyklopedie
AG 2013
Atlas gór wiata. Szczyty marzeñ. Warszawa 2013.
Ceran 2014
Ceran M., S³ownik tematyczny pojêæ stosowanych w prognozach
hydrologicznych, Warszawa 2014.
ÈBT 2002
Èeská bezpeènostní terminologie. Výklad základních pojmù, Brno
2002.
È-PSPF
Èesko-polský slovník policejních frází. Polsko-èeský slovník
EW 2007
Encyklopedia wojskowa, Warszawa 2007.
policejních frází, Opava [b.r.].
Fur-Wój 1993
Furmaga L., Wójcicki J., Ma³y s³ownik morski. Mitel International Ltd,
Gdynia 1993.
Hendrych 2009
Kunikowski 2005
Hendrych D. a kol., Právnický slovník, Praha 2009.
Kunikowski J., S³ownik podstawowych terminów wiedzy i edukacji do
bezpieczeñstwa, Siedlce 2005.
LP 2001
Leksykon policyjny, red. W. P³ywaczewski, G. Kêdzierska, Szczytno
2001.
LWW 1979
MEM1 1982
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979.
Ma³a encyklopedia medycyny, Tom I AO, red. T. Ro¿matowski,
Warszawa 1982.
MEM2 1982
Ma³a encyklopedia medycyny, Tom II P¯, red. T. Ro¿matowski,
Warszawa 1982.
MES 1972
Malý encyklopedický slovník A, V. Král a kolektiv, Praha 1972.
MSP 1990
Ma³y s³ownik po¿arniczy, Warszawa 1990.
Okoñ 1998
Okoñ W., Nowy s³ownik pedagogiczny, Warszawa 1998.
Omañczyk 1974
Osmañczyk J. E., Encyklopedia spraw miêdzynarodowych i ONZ,
Warszawa 1974.
Paryski 2004
Paryski W. H., Wielka encyklopedia tatrzañska, Poronin 2004.
PPzZZK 2008
Podstawowe pojêcia z zakresu zarz¹dzania kryzysowego, Opoczno
2008.
Rad-Par-Par 2004
Radwañska-Paryska Z., Paryski W.H., Wielka encyklopedia tatrzañska,
Poronin 2004.
SBaHPaOP 1985
Slovník bezpeènosti a hygieny práce a poární ochrany, red. J. Perchar,
Praha 1985.
SN 2009
Stany nag³e, red. T. Hryniewiecki, Medical Tribune Polska, Warszawa
2009.
SPMiT 2014
Szkolenie wspinaczkowe metodyka i technika, oprac.
W. Krzy¿anowski. On-line: http://Wychowaniefizyczne.pl/
userfiles/_download/met_prog_krzyz.pdf.
SPT 2011
S³ownik pojêæ transportowych SRT, Ministerstwo Infrastraktury,
Warszawa 2011.
Sta-Gib-Hed 2013
Stacey R., Gibson S., Hedley P., Europejski s³ownik dotycz¹cy po¿arów
lasu, t³um. J. Piwnicki, Instytut Badawczy Lenictwa, Sêkocin Stary
2013.
STzZBN 2002
S³ownik terminów z zakresu bezpieczeñstwa narodowego, AON,
Warszawa 2002.
STzZPDiZ 2000
S³ownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarz¹dzania,
Warszawa 2000.
TNS 986
Technický nauèný slovník, Praha1986.
TSPzOKRaPOS 2004
Terminologický slovník pojmù z oblasti krizového øízení a plánování
21
obrany státu, Praha 2004.
TSPzOKRaPOS 2009
Terminologický slovník pojmù z oblasti krizového øízení a plánování
obrany státu, Praha 2009.
VLS 2009
Velký lékaøský slovník, M. Vokurka, J. Hugo a kolektiv, Praha 2009.
VSPO 2000
Výkladový slovník poární ochrany. POÁRNÍ OCHRANA
SLOVNÍK. Termíny specifické pro poární ochranu, záchranné sluby
a manipulaci s nebezpeènými látkami, díl 1. a 2., Ostrava 2000.
3. Opracowania monograficzne
AC
Anatomia cz³owieka. Podrêcznik dla studentów medycyny, red.
J. Soko³owska-Pituchowa, Wroc³aw 2005.
ARPDSK 2008
Analiza regulacji prawnych dotycz¹cych sp³ywów kajakowych,
Kancelaria Sejmu Biuro Analiz i Dokumentacji, 22.09.2008. On-line:
http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania
/88/plik/002.pdf
Bat-Char-Now 2012
Batóg M., Charko I., Nowicki K., Zadania policji w sytuacjach
kryzysowych, S³upsk 2012.
Blahùt 2004
Blahùt J., Pøíèiny vzniku lavin, jejich základní typy a klasifikace,
Roèníková práce, Katedra fyzické geografie a geoekologie PøF UK,
Praha 2004.
Boch-Rei 2010
Bochenek A., Reicher M., Anatomia cz³owieka, tom III, Pañstwowy
Zak³ad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 2010.
Bo-Du-Mor 2003
Boratyñski J., Dudek B., Morkis G., Obs³uga klienta: prawo pracy,
higiena pracy, Warszawa 2003.
BS ÈR 2003
Bezpeènostní strategie ÈR, Praha 2003.
Èech-Mi 2008
Èechovská M., Miler T., Plavání, Praha 2008.
Èihák 2004
Èihák R., Anatomie 3, Grada, Praha 2004.
Cejp 1939
Cejp L., Jazyková stránka povelu, Slovo a slovesnost 1939, nr 2.
Dro¿d¿ 2011
Dro¿d¿ P. (red.), 100 porad gór, tom 1, Kraków 2011.
Dyl¹g 2010
Dyl¹g D., Przewodnik wysokogórski Orla Peræ, Pruszków 2010.
ESDPL 2013
Europejski s³ownik dotycz¹cy po¿arùw lasu, przek³. i oprac.
J. Piwnicki, R. Szczygie³, Instytut Badawczy Lenictwa, Sêkocin Stary
2013.
Fyf-Pe 2003
Gil 2004
Fyffe A., Peter I., Podrêcznik wspinaczki, £ód 2003.
Gil D., Sprzêt ratowniczy, Szko³a Podoficerska Pañstwowej Stra¿y
Po¿arnej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2004.
HA 2007
Frank T., Kublák T. a kolektiv, Horolezecká abeceda, Praha 2007.
Heb-Mad
Hebda P., Madejski J., Zawód z pasj¹, Bielsko-Bia³a 2004.
Hnát 2011
Hnát T., Techniky záchrany tonoucích a poadavky pro výkon vodního
záchranáøe v Èeské republice a v USA. Diplomová práce, Olomouc
2011.
Hon-Tu 2004
Honzík M., Tuèek D., Základní vybavení pro nouzové situace, Èeský
horolezecký svaz 2004, nr 11.
22
Jan-Szmi-Ziel 2001
Janicki S., Szmitowska M., Zieliñski W., Dostêpnoæ farmaceutyczna
i dostêpnoæ biologiczna leków, Warszawa 2001.
Kaufmann 2007
Kitler 2001
Kaufmann J., Záchranáø. První pomoc, Praha 2007.
Kitler W., Powszechna ochrona ludnoci w wietle ustaleñ
miêdzynarodowych, Zeszyt Problemowy 2001, nr 1.
Ko³odziñski
Ko³odziñski E., Wprowadzenie do zarz¹dzania bezpieczeñstwem.
Online: www.uwm.edu.pl/mkzk/ download/wprowadzenie.pdf.
Koziej 2011
Koziej S., Bezpieczeñstwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna
ewolucja, Bezpieczeñstwo Narodowe 2011, nr 18.
Kraw-Kam-Korz 2000
Krawczyk J., Kamiñski J., Korzec I., Wybrane zagadnienia z zakresu
kursu podstawowego dla policjantów, Pi³a 2000.
Kunikowski 2002
Kunikowski J., Wiedza i edukacja dla bezpieczeñstwa, Warszawa 2002.
Larsen 2013
Larsen R., Anestezjologia, tom 2, Wroc³aw 2013.
Lehká 2007/2008
Lehká M., Branné plavání, dopomoc unavenému plavci, záchrana
tonoucího, Plavecká kola Uherské Hraditì 2007/2008 [praca
nieopublikowana].
Lie-Vo 2013
Lienerth R., Vogel J., Uzly pro provozování horolezectví a lanových
technik. Skripta ÈHS. On-line: http://horovsb.mrak.cz/files/uzly.pdf.
Mich-Mich
Michniewicz R., Michniewicz I., wiatowy problem miertelnoci
w wodzie a cechy ratownika i osoby ton¹cej, Rocznik Bezpieczeñstwa
Miêdzynarodowego V, 2011, s. 284292.
MRiK 2006
Medycyna ratunkowa i katastrof, red. A. Zawadzki, Warszawa 2006.
MZKP 2003
Metodika zpracování krizových plánù dle § 15 a § 16 naøízení vlády
è. 462/2000 Sb., ve znìní naøízení vlády è. 36/2003 Sb.
Nowak 2005
Nowak E., Logistyka w sytuacjach kryzysowych, Warszawa 2005.
OVKIvEUT 2009
Ohroení vybraných kritických infrastruktur v EU terorismem, Ústí nad
Labem 2009.
Pilch-Le 1995
Pilch T., Lepaczyk I., Pedagogika spo³eczna, Warszawa 1995.
Pía 2011
Pía T., Vytvoøení instruktáního DVD bezpeènosti a záchrany
ve vodním prostøedí. Bakaláøská práce. Èeské Budìjovice 2011.
Plantz-Wip 2010
Plantz S.H., Wipfler E.J., Medycyna ratunkowa, red. J. Jakubaszko,
Wroc³aw 2010.
POS 2001
Przygotowania obronne spo³eczeñstwa, red. J. Kunikowski, Warszawa
2001.
PPO 2012
Poradce poární ochrany 2012, è. 14.
PR 2004
Pogotowie ratunkowe, red. J. Wojnowski, Warszawa 2004.
PRMdFPSP 2005
Podstawy ratownictwa medycznego dla funkcjonariuszy Pañstwowej
Stra¿y Po¿arnej i innych ratowników Krajowego Systemu
Ratowniczo-Ganiczego, Warszawa 2005.
Przeworski 1995
Przeworski K., Wp³yw wspó³czesnej mobilnoci mieszkañców
aglomeracji miejsko-przemys³owej na przygotowanie ewakuacji
ludnoci tych obszarów w Polsce, Warszawa 1995.
Ptáèek 2001
Ptáèek B., Záchrana osob na vodì a ledu, Sdruení poárního
a bezpeènostního inenýrství v Ostravì, Ostrava 2001.
PwSK 2006
Policja w sytuacjach kryzysowych. Wspó³praca przygraniczna
PZRuODoZADZ 2010
Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u osób doros³ych oraz
w ramach Trzeciego Filaru Unii Europejskiej, Bia³ystok 2006.
zastosowanie automatycznych defibrylatorów zewnêtrznych (AED),
23
red. J. Andres, R.W. Koster, Polska Rada Resuscytacji, Warszawa
2010.
Res
ABC Resuscytacji, red. M.C. Colquhoun, A.J. Handley, T.R. Evans,
wyd. I polskie pod red. J. Jakubaszki, Wroc³aw 2002.
RM 2007
Ratownik medyczny, red. J. Jakubaszko, Wroc³aw 2007.
RMwWM 2005
Ratownictwo medyczne w wypadkach masowych, red. J. Cieækiewicz,
Wroc³aw 2005.
Rymkiewicz 2007
Rymkiewicz W., Pierwsza pomoc przedlekarska, Tarnobrzeg 2007.
Safjañski 2007
Safjañski T., Wspó³praca policyjna pañstw Obszaru Schengen. Zarys
systemu, [w:] Policja w Polsce. Stan obecny i perspektywy, tom II,
Poznañ 2007.
Stadtmüller 2003
Stadtmüller E., Unia Europejska. S³ownik encyklopedyczny,
Wydawnictwo Europa, Warszawa 2003.
SW-MiT 2014
Szkolenie wspinaczkowe metodyka i technika, oprac.
W. Krzy¿anowski. Online: http://www.wychowaniefizyczne.pl/
userfiles/_download/met_prog_krzyz.pdf.
tìtina a kol. 2000
tìtina J. a kol., Medicína katastrof a hromadných netìstí, Grada
Publishing, Praha 2000.
tìtina a kol. 2014
tìtina J. a kol., Zdravotnictví a integrovaný zachranný systém pøi
hromadných netìstích a katastrofách, Grada Publishing, Praha 20014.
Treter 2005
Treter K., Wspinaczka skalna, Bielsko-Bia³a 2005.
Vanìèek 2008
Vanìèek D., Logistika, Èeské Budìjovice 2008.
Volf 2014
Volf O., Záchrana osob z výky. Online: hmpb.wz.cz/dokumenty/
Zachrana osob z vysky.doc.
Wein-Coc-Man 2011
Weinberger S.E., Cockrill B.A., Mandel J., Choroby p³uc, Wroc³aw
2011.
Widimský 1998
Widimský J., Hypertenze, diagnóza a léèba. H&H, Jinoèany 1998.
Wo³oszyn 2007
Wo³oszyn P., Ratownicy medyczni nowa grupa interesu?, Toruñ
2007.
WPMwK 2007
Wczesne postêpowanie medyczne w katastrofach. Podrêcznik dla
ratowników medycznych, red. naukowa S.M. Briggs, Warszawa 2007.
WR 2010
Wytyczne resuscytacji, red. J. Andres, Kraków 2010.
ZBLII 2013
Základy bezpeèného lezení II. On-line: http://www.hudy.cz.
Zalewski 2013
Zalewski K., Zdarzenia zak³ócaj¹ce prawid³owy przebieg s³u¿by
w PDOZ, Centrum Szkolenia Policji, Legionowo 2013.
Zieliñski 2001
Zieliñski E., Administracja rz¹dowa w Polsce, Warszawa 2001.
ZORWWKSR-G 2013
Zasady organizacji ratownictwa wysokociowego w krajowym systemie
ratowniczo-ganiczym, Warszawa 2013.
4. Opracowania tematyczne na stronach internetowych
http 1
http://4outdoor.pl/news/1730/avalung-oddychaj-pod-lawina
http 2
http://activeweather.org/radary_teoria.php
http 3
http://alpy4000.cz/rady-tipy-metodika-horolezecke-lano.php
http 4
http://archiwum.ciop.pl/18383.html
http 5
http://atlas.anatomia.umlub.pl
24
http 6
http://beskidy.gopr.pl
http 7
http://biomech.ftvs.cuni.cz
http 8
http://blesk-cz.webnode.cz
http 9
http://casopis.vesmir.cz/clanek/hydrologicka-sluzba-v-chmu
http 10
http://chmielowski.eu/POLITECHNIKA/Dydaktyka/
GOSPODARKA/GWZ/W8.pdf
http 11
http://cs.wikipedia.org/wiki
http 12
http://cz/slanovani-s-kyblikem
http 13
http://dlapacjenta.pl/sklep/product_info.php/products_id/4112
http 14
http://dolomity-wspinanie.pl
http 15
http://e-hasici.cz/vse-pro-hasice/pozarni-zasahove-866261671
/Hadice-A110-Transportni-PH,-s-koncovkami-20m-1283.html
http 16
http://energetika.tzb-info.cz/elektroenergetika/6647elektricke-site-pro-prenos-energie
http 17
http 18
http://e-revize.cz/kryti-ip-kod.php
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=
OJ:L:2011:186:0001:0037:CS:PDF
http 19
http 20
http://fandimepotapeni.cz
http://fast10.vsb.cz/krajcovic/!prezencni/!dopravni_a_hydrotechnicke
_stavby/pomucky_k_reseni/pdf/KrizOVATKY_PK_DaHS.pdf
http 21
http://fijak.pl/zasoby/poradnik/wzywanie-pomocy-w-gorach
http 22
http://firesklep.pl/trojkatewakuacyjny.html
http 23
http://gazpropanbutan.pl
http 24
http://geography.upol.cz
http 25
http://geologie.vsb.cz
http 26
http://gopr.karkonosze.net.pl
http 27
http://hmpb.wz.cz/dokumenty/Parametry poz.doc
http 28
http://hmpb.wz.cz/dokumenty/Rozdeleni horlavych latek a jejich
PTCH.doc
http 29
http://horolezeckametodika.cz
http 30
http://inox-kt.webnode.cz/products/cebora-plasma-inverter-3100
http 31
http://ireferaty.cz/302/4684/ZAPALENI
http 32
http://is.muni.cz/th/.../Policie_CR_a_jeji_charakteristika.do
http 33
http://is.muni.cz/th/257477/.../Filipkova_M._-_svedek_v_trestnim_
rizeni.doc
http 34
http://iuridictum.pecina.cz/w/Trestní_øízení
http 35
http://jarekkardasz.republika.pl/dolomity/Sprzet.htm
http 36
http://katastrofy.webnode.cz/co-je-katastrofa
http 37
http://kirkae.blog.cz/0809/17-zasady-transportu
http 38
http://knihovna.oseminare.cz/index.php/Pokuty
http 39
http://komorahiperbaryczna.pl
http 40
http://krece.zdrave.cz
http 41
http://lekarske.slovniky.cz
http 42
http://www.bip.wieliszew.pl/public/get_file.php?id=133892
http 43
http://leksykony.interia.pl/haslo?hid=239697&utm_source=paste&
utm_medium=paste&utm_campaign=firefox
http 44
http://logistyka.biz.pl/drabiny/drabiny-trzyelementowe.htm
http 45
http://masters.waw.pl
http 46
25
http://mat-poz.pl/pradownice/1261-pradownica-do-szybkiegonatarcia-hdp-1.html#center_column
http 47
http://mat-poz.pl/wentylatory-agregaty-oddymiajace/1353-agregatwentylator-oddymiajacy-scorpion-o40cm-silnik-honda-gx160.html#ce
nter_column
http 48
http://meteorologie.xf.cz
http 49
http://mfiles.pl/pl/index.php/Postêpowanie_karne
http 50
http://mojafirma.infor.pl/moto/prawo-jazdy/formalnosci/692278,
Miedzynarodowe-prawo-jazdy.html
http 51
http 52
http://cs.wiktionary.org/wiki/uhlík
http://moje-prawo-jazdy.pl/wiki/skrzyzowanie_kolizyjne_a_
bezkolizyjne
http 53
http 54
http://nbip.pl/kppsppoddebice/i/?i=10912
http://niebieskalinia.info/pliki/dokumenty/Pytania_prawne/
Uszkodzenie_cia³a_i_rozstrój_zdrowia.pdf
http 55
http://obronacywilna.pl/56-ewakuacja.html
http 56
http://ocs4.chomikuj.pl/427291175,PL,0,0,Gazy-dra¿niace.doc
http 57
http://oldgeogr.muni.cz/ucebnice/kartografie/obsah.php?
show=11&&jazyk=cz
http 58
http://osp.gmina.klodzko.pl/ratownictwo-wysokosciowe, 133.html
http 59
http://pczkstaszow.info/definicja-rodzaje-i-typy-powodzi
http 60
http://personjm.sweb.cz/text.htm
http 61
http://petzl.pl
http 62
http://pierwsza-pomoc.wieszjak.polki.pl
http 63
http://pierwszapomoc24.blog.pl/2013/05/23/udroznienie-drogoddechowych-dwa-proste-kroki-do-uratowania-zycia
http 64
http://pis.msw.gov.pl/ftp/PIS/BIOTERRORYZM.doc/ bioterroryzm
http 65
http://pl.wikipedia.org/wiki
http 66
http://pl.wiktionary.org/wiki/aresztowaæ
http 67
http://plyty-warstwowe.kingspan.pl/Zarz¹dzanie-ochron¹przeciwpo¿arow¹-2863.html
http 68
http://pogoda.ekologia.pl/Slownik_pogodowy/2636_6_N_
alfabetyczni_nawalnica.html
http 69
http://portal.abczdrowie.pl/opuchlizna-skad-sie-bierze-i-jak-jazmniejszyc
http 70
http://portalwiedzy.onet.pl
http 71
http://portalwiedzy.onet.pl/102807,,,,azylant,haslo.html
http 72
http://portalwiedzy.onet.pl/17859,,,,benzyna,haslo.html
http 73
http://portalwiedzy.onet.pl/30951,,,,meteorologiczna_stacja,haslo.html
http 74
http://portalwiedzy.onet.pl/33421,,,,azyl,haslo.html
http 75
http://portalwiedzy.onet.pl/51639,,,,sejsmologia,haslo.html
http 76
http://portalwiedzy.onet.pl/71742,,,,obszar_zalewowy,haslo.html
http 77
http://pl-i.demopaedia.org/wiki/81
http 78
http://pozary.cz/clanek/205-hasicska-abeceda-2/?do=pdf
http 79
http://ppp.zshk.cz/vyuka/zajisteni-dychacich-cest.aspx
26
http 80
http://prawko-torun.pl/pozycje-i-gesty-wydawane-przez-policjantana-skrzyzowaniu
http 81
http 82
http://prawodlakazdego.pl/content/czym-jest-mandat-karny
http://produkty.topkontakt.idnes.cz/p/kombineza-odolna-chemickymlatkam-a-kyselinam-chemmaster/614081
http 83
http://radio.elektroda.net/radiowa.php
http 84
http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/zagr_okres1.pdf
http 85
http://repado.cz/projekt/dopravni-bezpecnost-a-dopravni-nehody
http 86
http://rudolfkohoutek.blog.cz/0812/vnimani-a-jeho-zavady-a-poruchy
http 87
http://safetruck.net-mex.hu/sites/default/files/10/9.6.2_fires_
prevention_and_extinction_pol.pd
http 88
http://sas.srs-vodnany.cz/srs/vos3_10/silerova/atmosfericke_fronty.
html
http 89
http://sdh-knl.tym.cz/skoleni/odbornost_hasic/A_pozarni_taktika.ppt
http 90
http://sestra.org
http 91
http://www.dentimedshop.cz
http 92
http://sklep.arpapol.pl/siekierolom-uniwersalne-narzedzie-ratowniczevrv-p-3015.html
http 93
http://bolest-a-dalsi-priznaky.zdrave.cz/bolest-jako-choroba
http 94
http://definicja.net/definicja/Sejsmolog
http 95
http://straz.pulawy.pl/files/OTWP/Rozdzial_1_2.pdf
http 96
http://straz.pulawy.pl/files/OTWP/Rozdzial_7.pdf
http 97
http://svs.institutpraha.cz/index.php?page=slovnik&id=552
http 98
http://szkola.raciazek.lo.pl/osiagniecia/zagpo.php
http 99
http://technikom.pl/woda-scieki/instalacje-i-sieci-kanalizacyjne/
uszczelnienia-rur-kanalizacyjnych-zeliwnych-i-betonowych/compartpth/compart-korki-pneumatyczne-do-kanalow-i-rurociagow
http 100
http://theses.cz/id/t7xj42/DP-Boka.doc
http 101
http://treking.cz
http 102
http://trestni.juristic.cz/50620/clanek/trest2.html
http 103
http://vzs.navratil.cz/teorie/Zachranny_pas/Zachranny_pas-VZS.html
http 104
http://wikiskripta.eu/index.php/Zlomeniny_eber
http 105
http://www.af-cityplan.cz
http 106
http://www.alpy4000.cz
http 107
http://www.andel-polska.pl/zapory-przeciwolejowe
http 108
http://www.aprcz.cz/pages/osveta/bezpecnost/bezpecnost_bazenu.pdf
http 109
http://www.arslege.pl/pojecie-danych-osobowych/k183/a18050
http 110
http://www.artbron.pl
http 111
http://www.portalwiedzy.onet.pl/10067,,,,wyladowania_
atmosferyczne, haslo.html
http 112
http://www.basspolska.com/wyburzeniowy-mlot-udarowy-1500w.html
http 113
http://www.bexamed.cz
http 114
http://www.bezplatnapravniporadna.cz/online-zdarma/ruzne/
pravnicky-slovnik/8891-pravni-rad-definice-vysvetleni-co-je-to-pravni
-rad.html
http 115
http://www.bip.cmielow.pl/?a=2352;.
http 116
http://www.boxmetmedical.com.pl
http 117
http://www.brd.org.pl/2,148,Kolizja_czy_wypadek_drogowy.htm
http 118
27
http://www.cenia.cz/web/www/web-pub2.nsf/$pid/CENMSFLZ6LBN/
$FILE/Uivatelská_manuál_monitoring.pdf
http 119
http://www.chmi.cz/files/portal/docs/meteo/rad/info_czrad/index.html
http 120
http://www.cotojest.info/pomoc_785.html
http 121
http://www.cz.trumpf.com/cs/produkty/laserova-technika/reseni/oblasti
-pouziti/laserove-rezani/rezani-plamenem.html
http 122
http://www.czk.pl/zk/index02.php
http 123
http://www.czk.pl/zk/index04.php
http 124
http://www.darco.com.pl/poradnik/wentylacja-/porady/art,9,wentylacja
-definicja.html
http 125
http://www.definicja.org/Szkolenia-BHP/alarm-falszywy-w-dobrejwierze.php
http 126
http://www.definicja.org/Szkolenia-BHP/alarm-falszywy-zlosliwy.php
http 127
http://www.definicja.org/Szkolenia-BHP/dekontaminacja.php
http 128
http://www.definicja.org/Szkolenia-BHP/lokalizacja-pozaru.php
http 129
http://www.definicja.org/Szkolenia-BHP/suchy-pion.php
http 130
http://www.definicja.org/Szkolenia-BHP/teren-pozaru.php
http 131
http://www.definicja.org/Szkolenia-ppoz/A.php
http 132
http://www.disport.com.pl
http 133
http://www.divers-direct.cz
http 134
http://www.dnoviny.cz/logistika-spedice/logisticka-centra-3185
http 135
http://www.dochodzeniowiec.com/page60.php
http 136
http://www.dopravni-pravo.cz/dopravni-kontrola/blokove-rizeni
http 137
http://www.ecstore.cz
http 138
http://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/leksykon-ekologii-i-ochronysrodowiska/brzeg
http 139
http://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/leksykon-ekologii-i-ochronysrodowiska/elektrycznosc-atmosferyczna
http 140
http://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/slownik-terminow-prawnych/
awaria-powazna
http 141
dorzecze
http 142
infrastruktura-krytyczna
http 143
katastrofa-naturalna
http 144
monitoring
http 145
http://www.elektro.info.pl/artykul/id1529,luk-elektryczny-i-skutki-jego
-dzialania-na-czlowieka
http 146
http://www.elektroda.pl/rtvforum/topic1761772.html
http 147
http://www.e-les.cz/Chemicky-odolne-obleceni-c15_335_4.htm
http 148
http://www.eridanus.cz
http 149
http://www.esnakesub.cz
http 150
http://www.fiser-fire.cz
28
http 151
http://www.foamax.com.pl/dozowniki-srodka-pianotworczego-tpwppw-i-in-
http 152
http://www.fsps.muni.cz/inovace-SEBS-ASEBS/elearning/strelba/
balistika
http 153
http 154
http://www.ftvs.cuni.cz/elstudovna;. http://zdravi.e15.cz
http://www.gazetaprawna.pl/encyklopedia/prawo/hasla/334617,czyn.
html
http 155
http://www.gazetaprawna.pl/encyklopedia/prawo/hasla/336149,
funkcjonariusz_publiczny.html
http 156
http://www.geocaching.com/geocache/GC3W93C_dk6-omc?guid=
fbd849e1-b9e0-4656-9175-7813d0efb74f
http 157
http://www.geology.cz
http 158
http://www.gisplay.pl/kartografia/mapa-definicja.html
http 159
http://www.gitd.gov.pl/content/podstawowe-definicje
http 160
http://www.gopr.pl
http 161
http://www.gopr-podhale.pl
http 162
http://www.governica.com
http 163
http://www.gymhost.cz/rs/userFiles/studmaterialy/pravo/zakladni_
pravni_normy.pdf
http 164
http://www.hasicihustejnet.eu/data/TPO/3rocnik/nebezpecne_latky_
a_odpady_1/public/1.pdf
http 165
http 166
http://www.horolezeckametodika.cz
http://www.horolezeckametodika.cz/horolezectvi/snih-a-led/jistenina-snehu
http 167
http://www.horolezeckametodika.cz/tag/prilba
http 168
http://www.horolezeckametodika.cz/wiki/Ataksja
http 169
http://www.horomaterial.cz
http 170
http://www.horosvaz.cz
http 171
http://www.hscr.cz
http 172
http://www.hudy.cz
http 173
http://www.hvezdazivota.cz
http 174
http://www.hzscr.cz/clanek/hlasice-pozaru.aspx
http 175
http://www.hzscr.cz/clanek/hzs-stredoceskeho-kraje-menu-pozarniprevence-zjistovani-pricin-pozaru-zjistovani-pricin-vzniku-pozaru.aspx
http 176
http://www.hzscr.cz/clanek/uvod-hasicsky-zachranny-sbor-cr-zakladni
-poslani.aspx
http 177
http://www.hzscr.cz/soubor/odborna-priprava-konspekty-odbornepripravy-1-1-03-nezadouci-horeni-pozar-doc.aspx
http 178
http://www.hzsmsk.cz/prevence/StatDef.htm
http 179
http://www.ichpw.zabrze.pl/cms.php?getfile=106
http 180
http://www.iigw.pl/slownik/r/page:3
http 181
http://www.imgw.pl/index.php?option=com_content&view=
article&id=44&Itemid=34
http 182
http://www.imgw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id
=93&Itemid=108
http 183
http://www.info.policja.pl
http 184
http://www.in-pocasi.cz/clanky/teorie/fenovy-efekt
http 185
http 186
29
http://www.instsani.webd.pl/pionppoz.htm
http://www.inzynierbudownictwa.pl/technika,narzedzia_i_maszyny,
artykul,winda_dla_strazaka_-_ratownika,6097
http 187
http://www.iom.pl/Shared_Documents/vademecum.pol.pdf
http 188
http://www.kardiolo.pl
http 189
http://www.kmpsplodz.pl/page/33,jednostki-ratowniczo-gasnicze.html
http 190
http://www.kominiarczyk.com/public/tresc/file/poradnik-projektantakominow.pdf
http 191
http://www.kominycz.org/slovnik
http 192
http://www.kppspsucha.pl/osp/szkolenia/rattech/TEMAT3.pdf
http 193
http://www.kryminalistyka.wortale.net
http 194
http://www.ksh-data.cz/produkty/doprava-3k/moduly/doprava
http 195
http://www.lekari-online.cz
http 196
http://www.lekarna.cz
http 197
http://www.lex-pol.pl/2012/11/porzadek-publiczny-a-bezpieczenstwopubliczne
http 198
http://www.lomilowka.pl/upload/file/DiNUTK/1_bhp2-1878.pdf
http 199
http://www.lpr.com.pl
http 200
http://www.matuska-dena.cz
http 201
http://www.mdcr.cz/cs/Drazni_doprava/Kombinovana_doprava/
Kombinovana_doprava.htm
http 202
http://www.mdcr.cz/cs/Silnicni_doprava/Ridicske_prukazy_Autoskoly
/Ridicske_prukazy/Vydani_mezinarodniho_ridicskeho_prukazu.htm
http 203
http://www.mdcr.cz/NR/rdonlyres/6F99A93D-C324-4C85-8EAC01D66FC5F691/0/Dokumc116pdf.pdf
http 204
http://www.medeverest.pl
http 205
http://www.medonet.pl
http 206
http://www.mercor.com.pl/page,art,id,44,Oddymianie_grawitacyjne.
html
http 207
http://www.meteocentrum.cz/encyklopedie/meteorologicke-stanice.php
http 208
http://www.mojemedicina.cz
http 209
http://www.mtrebova.cz/mesto/bezpecnost-ve-meste/krizove-rizeni/
ochrana-obyvatelstva
http 210
http://www.mvcr.cz/clanek/terminologicky-slovnik.aspx
http 211
http://www.mvcr.cz/clanek/uvod-do-problematiky-obecni-mestskepolicie.aspx?q=Y2hudW09Mw
http 212
http://www.mvcr.cz/soubor/12-stc-06cztec-list-definic-a-pojmu-pdf.aspx
http 213
http://www.instsani.webd.pl/wentnatu.htm
http 214
http://www.narty.pl/bezpieczenstwo/system-recco.html
http 215
http://www.naszwopr.pl/ratownictwo-wodne.php
http 216
http://www.nateco.cz/cti/71/slovnik-pojmu
http 217
http://www.nettg.pl/pojecie/5713/pila-pneumatyczna-typu-mrs-20
http 218
http://www.neverstopexploring.cz/recco-system.html
http 219
http://www.nlk.cz
http 220
http://www.nurkomania.pl
http 221
http://www.nutrend.cz
30
http 222
http://www.obchod-hasici.cz/Pozarni-zebrik-jednohakovy-detail601_31_0.html
http 223
http://www.occupationsguide.cz
http 224
http://www.onkochirurgie.de
http 225
http://www.ordinace.cz
http 226
http://www.osp-swarzedz.pl/dokumenty/prewencja_pozarnicza.pdf
http 227
http://www.padaczka-epilepsja.pl/epilepsja
http 228
http://www.pfpro.cz/26-slovnik_pojmu.html
http 229
http://www.pg2pionki.pl/upload/upload_files/Mat2_armatura_cz2_
pid.doc
http 230
http://www.pgnig.pl/dladomu/gaz_ziemny
http 231
http://www.pharmanews.cz
http 232
http://www.phhp.cz/hydrantovy-nastavec-s-kulovym-uzaverem
http 233
http://www.pierwsza-pomoc.wieszjak.polki.pl
http 234
http://www.pips.cz
http 235
http://www.pl.wikipedia.org/wiki
http 236
http://www.pozarni-zbozi.cz/eshop-odsavac-koure-sucpress-360.html
http 237
http://www.po-bp.cz
http 238
http://www.pocasicz.cz/radar
http 239
http://www.pogodynka.pl/dlaciebie/encyklopedia/15n/narodowesluzby -meteorologiczne
http 240
http://www.polarsport.pl
http 241
http://www.policie.cz/clanek/narodni-centrala-sirene.aspx
http 242
http://www.policie.cz/clanek/narodni-kontaktni-bod-pro-terorismus.
aspx?q=Y2hudW09Mg
http 243
http 244
http://www.policie.cz/clanek/nazev-a-predmet-cinnosti-799888.aspx
http://www.policie.cz/clanek/o-nas-policie-ceske-republiky-policieceske-republiky.aspx
http 245
http 246
http://www.policie.cz/clanek/povolani-policista.aspx
http://www.policie.cz/clanek/prevence-pohresovane-a-hledane-osoby.
aspx
http 247
http://www.policie.cz/clanek/schengensky-informacni-system.aspx
http 248
http://www.policie-cr.cz/cizinecka-policie.php
http 249
http://www.policja.pl/pol/sirene/biuro-sirene/7842,Co-to-jest-BIUROSIRENE.html
http 250
http://www.policja.pl/pol/sirene/slowniczek/57657,Przydatne-terminyi-skroty.html
http 251
http://www.pharmanews.cz/2010_03/site/clanek4.html
http 252
http://www.poradnikzdrowie.pl
http 253
http://www.portalprzygody.pl/lawiny-lawina-pierwsza-pomoc
http 254
http://www.pozarni-zbozi.cz/eshop-kategorie-lana.html
http 255
http://www.pozarni-zbozi.cz/eshop-lano-zachytne-10-x-20m.html
http 256
http://www.pozary.cz
http 257
http://www.pozary.cz/clanek/205-hasicska-abeceda-2
http 258
http://www.poznan.pl/mim/main/definicje-zagrozen,p,1742,1825.html
http 259
31
http://www.ppoz.sklep.pl/szelki-bezpieczenstwa/757-szelkibezpieczenstwa-s-07.html
http 260
http://www.praca.pl/poradniki/lista-stanowisk/administracja-publicznasluzba-cywilna/straznik-miejski_pr-1131.html
http 261
http 262
http://www.pravni-poradna-zdarma.eu/definice-pojmu-v-legislative
http://www.proffer-tech.pl/pdf/Aparat_powietrzny_butlowy_SCBA_
ProffAir_ECO_FASER.pdf
http 263
http://www.prokuratura.wroclaw.pl/index.php?option=com_content&
task=view&id=576&Itemid=108
http 264
http://www.prvni-pomoc.com
http 265
http://www.punktzdrowia.pl
http 266
http://www.ratownictwoprzedmedyczne.republika.pl
http 267
http://www.rockjoy.cz/horolezecky-magazin/zakladni-vybaveni-navia-ferraty
http 268
http://www.rovelcz.cz/katalog/panikove-kovani-51
http 269
http://www.rsd.cz/Organizace-RSD
http 270
http://www.rwe.cz/cs/mo-zp-slovnicek-pojmu
http 271
http://www.rynekinstalacyjny.pl/artykul/id3573,piony-i-przepustyinstalacyjne
http 272
http://www.safetymarket.home.pl/pl/p/Zestaw-podkaskowy-ZPIN-P80Nexus/817
http 273
http 274
http://www.sagit.cz/pages/sbirkatxt.asp?zdroj=ss02058&cd=77&typ=r
http://www.skoleni-kurzy.eu/ke_stazeni/1/prednasky_ke_stazeni/01_
PST-Pojmy.pdf
http 275
http://www.slu.cz/math/cz/knihovna/ucebni-texty/Analyza-rizik/
Analyza-rizik-1.pdf
http 276
http://www.snorchl.cz/ploutve.html
http 277
http://www.sosoom-zlin.cz/media/skripta/kriminalistika.pdf
http 278
http://www.spbn.gov.pl/sbn/archiwum-spbn/informacje-o-spbn/
slownik /3191,Slownik
http 279
http://www.sprawnik.pl/artykuly,10223,17756,czyn-zabroniony
http 280
http://www.sprzet-ratowniczy.pl
http 281
http://www.stero.pl/2010/03/01/podstawy-plywania-kajakiem-ikanadyjka
http 282
http 283
http://www.straz.gov.pl
http://www.straz.swiebodzin.pl/testy_wyposazenie_techniczne/pytania.
php
http 284
http 285
http://www.strazpozarna.info/general/pozary/fazy-rozwoju-pozaru
http://www.strelci.com/modules.php?name=News&file=article&sid=
384
http 286
http 287
http://www.stronameteo.go-longhorn.net
http://www.supron.pl/hydrant-nadziemny-dn80-z-podwojnymzabezpieczeniem
http 288
http://www.supron.pl/kategoria-buty-strazackie-specjalne
http 289
http://www.szczecin.kwp.gov.pl/sztab/zgromadzenie-publiczne
http 290
http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Sieæ_wodoci¹gowa
32
http 291
http://www.teamprevent.pl/pl/szkolenia/archiwum/szkolenia/termin/
zjawisko-paniki-i-reakcja-tlumu.html
http 292
http://www.tedox.cz/zachycovaci-postroje
http 293
http://www.tegroup.org.pl/poradnik/wyposazenie.htm
http 294
http://www.terenowo.pl/zmoty/porady/64-porady/998-towarzyszkaw-tarapatach-wycigarki-do-samochodow-terenowych.html
http 295
http://www.tomegas.cz/co-je-propan-butan
http 296
http://www.transalp.cz
http 297
http://www.treking.cz/pocasi/hulava.htm
http 298
http://www.trestni-rizeni.com/vyklad-pojmu/trestny-cin
http 299
http://www.tribune.cz/clanek/22849
http 300
http://www.triglav.cz/o-nas/archiv-novinek/povoden-nebo-zaplava
http 301
http://www.turystyka.skibicki.pl
http 302
http://www.tzb-info.cz/1980-spalovaci-vlastnosti-zp-ii
http 303
http://www.tzb-info.cz/pozarni-ochrana/6146-diagnostika-pozaru
http 304
http://www.um.andrychow.pl/zarzadzanie-kryzysowe/dokumenty/
wypadki-w-gorach-sygnalizacja-229
http 305
http://www.utb.cz/file/33520_1_1ý
http 306
http://www.uur.cz/default.asp?ID=3986
http 307
http://www.uzdravim.cz/krvaceni-z-nosu.html
http 308
http://www.uzis.cz/cz/mkn/V01-V99.html
http 309
http://www.vars.cz/rizeni-provozu
http 310
http://www.vitalia.cz/specialy/zasady-prvni-pomoci/#ixzz3NK9HNbji
http 311
http://www.vodak.zlin.cz
http 312
http://www.vyznam-slova.com/panika
http 313
http://www.vyznam-slova.com/Poplach
http 314
http://www.vzsostrava.cz
http 315
http://www.wiedza24h.pl/pojecie/232/ekosystem_definicja.html
http 316
http://www.wiedza24h.pl/pojecie/496/infrastruktura_definicja.html
http 317
http://www.wikipedia.org/wiki/Gri-gri
http 318
http://www.definicja.org/Szkolenia-BHP/alarm-falszywy-z-instalacjiwykrywania.php
http 319
http 320
http://www.wopr.pl
http://www.wopr.pl/index.php?option=com_content&view=article&
id= 875:szelki-ratownicze&catid=142:podrczny&Itemid=130
http 321
http://www.wos.org.pl/terroryzm.html
http 322
http://www.wspinaczka.miniserwis.pl
http 323
http://www.wspinaczka.onet.pl
http 324
http://www.wspinanie.pl
http 325
http://www.zachrannasluzba.cz
http 326
http://www.zachranny-kruh.cz/pro-verejnost/pozary/jak-se-pripravitpro-pripad-vzniku-pozaru/hasici-pristroje-a-hydranty.html
http 327
http 328
http://www.zdravotnipomucky.net
http://www.znalostnispolecnost.cz/pravo/141-k-definici-pojmuosobni-udaje
http 329
http://www.zoa.euweb.cz/html/provodaky.html
http 330
33
http://www.zopzosprpwbochni.masternet.pl/mlodziez/otwp/materialy/
otwp/otwp-taktyka.htm
http 331
http://www.zywiec.kppsp.gov.pl/txt/.../materialy/gimnazja_i_szkoly_
srednie.docx
http 332
http 333
http://www.zzshmp.cz
http://www.az-pneu.cz/clanky/vystrazne-reflexni-vesty-povinne-od
1-1-2011-29
http 334
http://www.bbn.gov.pl/pl/rbn/o-rbn/18,Rada-BezpieczenstwaNarodowego.html
http 335
http://www.revel-pex.com/slovnik-pojmu/T/tlakova-ztrata
http 336
http://reach.gov.pl/definicje
http 337
http://zachranne-vesty.heureka.cz
http 338
http://zakony.centrum.cz/obcansky-soudni-rad
http 339
http://zdravi.e15.cz
http 340
http://zsel.edu.pl/dydaktyka/ochrona/ochrona.pdf
http 341
http://www.psychologia.edu.pl/kryzysy-osobiste/telefon-kryzysowy116123.html
http 342
http 343
http://priznaky.vitalion.cz/pocit-mravenceni
http://www.gazetaprawna.pl/encyklopedia/prawo/hasla/345408,
skazany.html
http 344
http://www.zbynekmlcoch.cz/informace/medicina/neurologie-nemoci
-vysetreni/smrt-mozku-priznaky-projevy-vysetreni
http 345
http 346
http://www.krzychowisko.neostrada.pl/plywanie/b2ch03.htm
http://www.policja.pl/pol/profilaktyka/pierwsza-pomoc/23029,
Uraz-kregoslupa.html
http 347
http 348
http://www.kktj.pl/szkolenie/pp/10.pdf
http://www.flashover.cz/Dokumenty/Bakalarska_prace Oslejsek_Petr.pdf
http 349
http 350
http://www.anatomia.net.pl/pien_plucny_i_tetnica_plucna.html
http://www.fsps.muni.cz/inovace-SEBS-ASEBS/elearning/didaktikaplavani/zachrana
htto 351
http://www.mp.pl/pediatria/praktykakliniczna/procedury/show.html?
Id=13012
http 352
http://www.naseinfo.cz/rodina/prvni-pomoc-kousnuti-zviretem
http 353
http://www.ulekare.cz/prvni-pomoc/pokousani-clovekem-48
http 354
http://www.ipipan.gda.pl/BeskidzkiTrakt/sprzinne.htm
http 355
http://www.armytrade.cz/detail/bunda-anorak-zateplena-oliv
http 356
http://www.pozary.cz/clanek/33964-lafetova-proudnice-monitor
http 357
http://qishop.zahas-sro.cz/21-Zasobovani-hasebni-vodou/Monitory/
Prenosna-lafetova-proudnice-s-prirubou-DN-100-_d10203367_10939.
aspx
http 358
http://e-hasici.cz/vse-pro-hasice/PROUDNICE-B75-564065098/
Lafetova-proudnice-B75---prenosna--752.html
http 359
http://www.raft.cz/Clanek-Hydrologie-pro-zachrance-II.aspx?ID_
clanku=21
http 360
http://cs-i.demopaedia.org/wiki/81
http 361
http://www.aed-olomouc.cz/resuscitace
34
http 362
http 363
http://www.machinegun.cz/lokalizace-pozaru
http://www.cervenykriz.eu/cz/standardy/zdroje/Standardy_prvni_
pomoci.pdf
http 364
http://www.vitae.ic.cz/dulezite_pojmy.html
http 365
http://amapro.cz/encyklopedie/evropskaunie/vnejsi_hranice.php
http 366
http://www.womkat.edu.pl/files/standaryzacja/grupa47/lancuch_
przezycia/system_ratownictwa_w_polsce.html
http 367
http://www.gazetaprawna.pl/encyklopedia/medycyna/hasla/338882,
ratownictwo_medyczne.html
http 368
http://armytccc.webnode.cz/tactikal-combat-casualty-care/poranenihrudniku-/zlomeniny-zeber
http 369
http://fbiweb.vsb.cz/materialy/metodikaJPO_novy/konspekty/
1-2-05.pdf
http 370
http://www.pozarniprislusenstvi.cz/trhaci-hak
http 371
http://sdhklimkovice.webz.cz/files/tp_pomocne.pdf
http 372
http://hasicido.cz/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid
=196
https 1
https://brain.fuw.edu.pl/edu/Fizyka:Zasady_transportu_materia³y_
promieniotwórczych
https 2
https://dokumenty.upce.cz/Univerzita/smernice/2013/sm-08-2013.pdf
https 3
https://is.muni.cz/th/360368/fsps_b
https 4
https://www.facebook.com/PanstwoweRatownictwoMedyczne/posts/
151924768306322
https 5
https 6
https://www.google.pl/?gws_rd=ssl#q=tlaková+láhev+
https://www.msw.gov.pl/pl/dowody-i-paszporty/ewidencja-ludnoscidow/pesel/32,PESEL.html
https 7
https://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/d122c7482df70d94af
54273dee788415.pdf
https 8
https://www.osp.org.pl/dobor_sprzetu/Sygnalizator_bezruchu/01.pdf
https 9
https://www.polskapomoc.gov.pl/Pomoc,humanitarna,170.html
https 10
https://www.sujb.cz/jaderna-bezpecnost/prepravy-radioaktivnichmaterialu/dulezite-pojmy-pouzivane-v-oblasti-preprav-radioaktivnichmaterialu
https 11
https://www.vutbr.cz/www_base/zav_prace_soubor_verejne.php?
file_id=65149
https 12
https://www.sklepbat.pl/Hydranty/Hydrant_podziemny_DN80_PN10,
CE202,CE1217
https 13
https://docs.google.com/document/d/1bkP85NKHZLXmJqJnW-sgMct
L2SEXw9EWUF0LgzdFyBw/edit?pli=1
Pozosta³e skróty
35
Pozosta³e skróty
1. Tekstowe
aj.
a jiné (i inne)
apod.
a podobnì (i podobnie)
art.
artyku³
at
atmosfera techniczna
atd.
a tak dále (i tak dalej)
atm
atmosfera fizyczna
atp.
a tak podobnì (i tym podobne)
b.r.
brak roku
cca
circa
èl.
èlánek (artyku³)
d.
díl (dzia³)
dz.
dzia³
EU
Evropská unie (Unia Europejska)
hl.
hlava (rozdzia³)
itp.
i tym podobne
itd.
i tak dalej
max
maximálnì (maksymalnie)
min.
minimum
mj.
mimo jiné (miêdzy innymi)
m.in.
miêdzy innymi
n. m.
nad moøem
n.p.m.
nad poziomem morza
napø.
napøíklad (na przyk³ad)
np.
na przyk³ad
odst.
odstavec (artyku³)
písm.
písmeno (punkt)
pkt
punkt
resp.
respektive (ewentualnie, albo, lub)
s.
strona
Sb.
Sbírka zákonù (Dziennik Ustaw)
skr.
skrót
slang.
slangové vyjádøení (okrelenie ¿argonowe)
srov.
srovnej (porównaj)
syn.
synonim
tj.
to je (to jest)
tzn.
to znamená (to znaczy)
tzv.
tak zvaný (tak zwany)
tzw.
tak zwany
36
zkr.
Pozosta³e skróty
zkratka (skrót)
zw.
zwany
¿arg.
okrelenie ¿argonowe
2. Indeksowe
czk
termin centrum zarz¹dzania kryzysowego
gopr
termin górskiego ochotniczego pogotowia ratunkowego
pol
termin policji lub stra¿y granicznej
rat
termin pogotowia ratunkowego
po¿
termin stra¿y po¿arnej
wopr
termin wodnego ochotniczego pogotowia ratunkowego
S£OWNIK
abazja
39
administracja publiczna
A
(abasia)
Objaw chorobowy polegaj¹cy na niemo¿noœci chodzenia, czêsto wystêpuj¹cy ³¹cznie z niemo¿noœci¹ stania (astazja) jako
zespó³ astazja–abazja. Abazja jest objawem napadu histerycznego b¹dŸ uszkodzenia mó¿d¿ku lub okolicy czo³owej
mózgu. MEM1 1982.
abázie
Neschopnost chùze, obvykle spojena s astázií, zpùsobená nervovými èi psychickými
poruchami. Mùûe být funkèní (pøi hysterii), organická (pøi poškození mozkové kùry pøedního mozku nebo mozeèku) nebo
téû zpùsobená Huntingtonovou chorobou,
Wilsonovou nemocí aj. VLS 2009. JK
ABAZJA
(achlasia)
Brak rozkurczania dolnego zwieracza prze³yku (w okolicy wpustu ¿o³¹dka) przed
przejœciem kêsa pokarmu, spowodowany
zmianami zwyrodnieniowymi splotu nerwowego b³ony miêœniowej. Achalazja wystêpuje w ka¿dym wieku i u obu p³ci. Charakteryzuje siê zaburzeniami po³ykania,
które stopniowo nasilaj¹ siê i mog¹ prowadziæ do wyniszczenia. Dochodzi do
znacznego rozszerzenia i wyd³u¿enia prze³yku ponad miejscem zwê¿enia. Zastój pokarmu prowadzi do przewlek³ego odczynu zapalnego b³ony œluzowej prze³yku.
MEM1 1982.
achalázie
Vzácné onemocnìní charakterizované primární poruchou motility jícnu (nedochází
k dostateènému uvolnìní svalstva na pøechodu jícnu a ûaludku, dolního jícnového
sfinkteru) s neschopností pøenášet sousto
do ûaludku. [...] Projevuje se zejména poruchou polykání (dysfagie). Dále mùûe
ACHALAZJA
být regurgitace, bolest na hrudi, dùsledky
sníûeného pøíjmu potravy. Pøíèina je neznámá, podstatou onemocnìní je chybìní
nonadrenergních-noncholinergních gangliových bunìk ve stìnì jícnu, které vede
k zvýšenému tonu svìraèe. VLS 2009. JK
public
administration)
1. Celowo organizowany i wyraŸnie wyodrêbniony zespó³ ludzi i œrodków, utworzony i dzia³aj¹cy na podstawie prawa,
wykonuj¹cy w imieniu pañstwa okreœlone zadania i mog¹cy skorzystaæ ze œrodków w³adczych. Kompetencje organu pañstwowego wykonywane s¹ przez konkretnych ludzi, a wyra¿aj¹ siê w uprawnieniach i obowi¹zkach do dzia³ania w okreœlonej prawem sytuacji. [...] Administracja publiczna uznana jest za czêœæ aparatu
pañstwowego, powo³ana do realizacji zadañ ustalonych i zaakceptowanych przez
parlament, przez ró¿ne podmioty (pañstwowe, prywatne, samorz¹dowe), okreœlone w ustawach lub innych aktach. Prawo okreœla podstawê owych dzia³añ, ich
zasiêg, moc wi¹¿¹c¹, formê i tryb podejmowania oraz inne warunki, których spe³nienie wp³ywa na ich wa¿noœæ i skutecznoœæ. LP 2001.
2. Ca³okszta³t struktur organizacyjnych
w pañstwie oraz ludzi zatrudnionych w tych
strukturach spe³niaj¹cych zadania publiczne, zbiorowe i indywidualne, reglamentacyjne i œwiadcz¹ce oraz organizatorskie
podmiotów kierowniczych i decyzyjnych.
Zieliñski 2001, s. 12.
veøejná správa
Je to urèitý druh èinnosti (spravování veøejných záleûitostí); instituce (organizace,
ADMINISTRACJA PUBLICZNA (
aerozol
úøad), které veøejnou správu vykonávají.
V materiálním (funkèním) pojetí je veøejná správa èinností státních nebo jiných
veøejných institucí, která svým obsahem
není ani èinností zákonodárnou, ani soudní. Ve formálním (institucionálním, organizaèním) pojetí je veøejná správa definována jako èinnost orgánù oznaèených jako správní úøady. Pojem veøejná správa
je termínem spoleèným (nadøazeným) pro
pojem státní správa (která je vykonávaná
pøedevším stáními orgány), samospráva
(která je vykonávaná orgány územních
samosprávných celkù èi orgány zájmové,
profesní samosprávy) a ostatní veøejná
správa (která je vykonávaná zejména institucemi s právní subjektivitou). Http 97.
JM-B
(aerosol)
Uk³ad dwu- lub trójfazowy, sk³adaj¹cy siê
z gazowej fazy rozpraszaj¹cej oraz sta³ej
lub ciek³ej albo sta³ej i ciek³ej fazy rozpraszaj¹cej spe³niaj¹cy warunek stabilnoœci.
Bo-Du-Mor 2003, s. 89.
aerosol
Heterogenní smìs malých pevných nebo
kapalných èástic v plynu. První pøípad se
také oznaèuje jako dým, druhý jako mlha.
Rozptýlené èástice mají velikost od 10 nm
do 10 mm, coû odpovídá shlukùm nìkolika molekul aû èásticím tak hmotným, ûe
uû nemohou snadno poletovat v atmosféøe. Velké mnoûství aerosolu v atmosféøe
vede ke sníûení viditelnosti a je jedním
z nejnepøíjemnìjších zneèišÙovatelù ûivotního prostøedí. Http 11. ST
AEROZOL
aphasia)
Zespó³ zaburzeñ ruchowych lub czuciowych mowy polegaj¹cy na upoœledzeniu
b¹dŸ zniesieniu zdolnoœci rozumienia mowy albo zdolnoœci wyra¿ania s³owami myœli, przy czym zachowana jest sprawnoœæ
AFAZJA (
40
agonia
ruchowego aparatu wykonawczego mowy, tzn. miêœni artykulacyjnych, sprawnoœæ narz¹dów zmys³ów i nie wystêpuj¹
objawy niedorozwoju umys³owego. Afazja jest wynikiem uszkodzenia okreœlonych okolic tzw. dominuj¹cych pó³kuli
mózgu (pó³kuli zawieraj¹cej oœrodki mowy). Zale¿nie od umiejscowienia i rozleg³oœci uszkodzenia okolic obejmuj¹cych
oœrodki mowy, a tak¿e pól podkorowych,
przez które biegn¹ w³ókna ³¹cz¹ce miêdzy
sob¹ poszczególne oœrodki mowy, wystêpuj¹ zaburzenia afatyczne o rozmaitym
charakterze i nasileniu. Wyró¿niamy m.in.
afazjê: a) ruchow¹, b) czuciow¹, c) korow¹, d) podkorow¹, e) przewodzenia, f) ca³kowit¹, g) mieszan¹. MEM1 1982.
afázie
Porucha tvorby a porozumìní øeèi. Je
zpùsobena poruchou dominantní hemisféry mozkové polokoule. Liší se od dysartrie, pøi níû je ztíûena artikulace (výslovnost), zatímco vlastní tvorba øeèi je
normální. Rozlišuje se expresivní afázie
(téû motorická afázie), pøi níû je porucha
tvorby øeèi pøi zachované schopnosti øeèi
rozumìt, a senzorická afázie (percepèní
afázie), s poruchou porozumìní øeèi a zachované schopnosti mluvit. Expresivní
afázie vzniká zejména pøi poruše Brocova centra v mozku (tzv. Brocova afázie),
senzorická afázie pøi poruše Wernickeova
centra (tzv. Wernickeova afázie). VLS
2009. JK
(agony)
Okres umierania poprzedzaj¹cy œmieræ
kliniczn¹; objawem g³ównym jest postêpuj¹ce pora¿enie wszystkich miêœni, zaburzenia oddychania, spadek ciœnienia
krwi, os³abienie fali têtna, utrata œwiadomoœci. MEM1 1982.
agonie
Období umírání, v nìmû dochází k selháAGONIA
agregat oddymiaj¹cy
vání základních ûivotních funkcí dechu,
krevního obìhu, èinnosti mozku. VLS
2009. JK
(smoke ejector)
Agregaty lub wentylatory oddymiaj¹ce
przeznaczone do stosowania w akcjach
ratowniczo-gaœniczych w celu wypchniêcia produktów spalania z obiektu objêtego po¿arem, obni¿enia temperatury gaszenia i zapewnienia bezpieczeñstwa
pracy stra¿aka. Http 47.
odsávaè kouøe
Pøenosné, snadno ovladatelné zaøízení urèené pro odvìtrávání zakouøených prostor, sniûování koncentrace zplodin hoøení a teploty u zásahu. Odsávaè kouøe pracuje na principu vytváøení „negativního”
tlaku v budovách a uzavøených prostorách mechanickým zpùsobem: negativní
ventilace (pomocí sacích a výtlaèných
hadic), pozitivní ventilace (pøetlakovým
zpùsobem). Http 236. GB
AGREGAT ODDYMIAJ¥CY
AGRESJA CZK (aggression)
Zespó³ zachowañ zmierzaj¹cych do zmuszenia przeciwnika do odst¹pienia od swoich zamiarów lub praw (np. chêæ zaw³adniêcia terytorium lub zdobycz¹). Agresja
mo¿e staæ siê aktem fizycznej przemocy
wobec przeciwnika (ofiary agresji) lub jedynie sygnalizacj¹ mo¿liwoœci dokonania
takiego aktu. Na agresjê sk³ada siê wiele
ró¿nych wzorców zachowañ. Http 235.
agreseCZK
Pouûití ozbrojené síly státu proti svrchovanosti, územní nedotknutelnosti nebo politické nezávislosti druhého státu nebo
k jakémukoli jinému úèelu nesluèitelnému s Chartou OSN. Èasto je to agrese instrumentální, tzn. agresor neútoèí proto, ûe
je frustrován, ale proto, ûe tím chce nìco
dosahnout. TSPzOKØaPOS 2009, s. 9. MB
41
agresja
POL (aggression)
1. Zachowanie cz³owieka (podmiotu indywidualnego) lub grupy ludzi (podmiot
zbiorowy) oraz wszelkie jego zamierzone
dzia³anie fizyczne lub s³owne, którego
intencj¹ lub celem jest niszczenie lub
wyrz¹dzanie krzywdy fizycznej albo psychicznej innej osobie (osobom) lub czemuœ, co j¹ zastêpuje. Przyczyny agresji
mog¹ tkwiæ w deformacji stosunków interpersonalnych. Najczêœciej wyró¿nia siê
przyczyny wewnêtrzne, jak np. trudnoœci
adaptacyjne, b³êdy w dzia³alnoœci dowódczej lub wychowawczej, istniej¹ce i funkcjonuj¹ce subkultury. Przyczyny zewnêtrzne, które maj¹ szersze uwarunkowania
spo³eczne, wychowawcze i ekonomiczne. Wynikaj¹ miêdzy innymi z b³êdów wychowawczych w rodzinie, szkole oraz
agresywnoœci powodowanej uzale¿nieniem alkoholowym, lekami lub narkotykami, a tak¿e przyjêcia i stosowania
zwyczajów subkulturowych. Kunikowski
2005, s. 7–8.
2. Jest to rozpoczêcie walki niszczycielskiej lub przejœcie w sporze s³ownym
od argumentów rzeczowych do sprawiaj¹cych przeciwnikowi przykroœæ. Pilch-Le
1995, s. 421.
3. Jest to dzia³anie skierowane przeciwko
ludziom lub przedmiotom wywo³uj¹cym
u jednostki niezadowolenie lub gniew.
Celem agresji jest wyrz¹dzenie szkody
podmiotowi agresji. Czêsto agresja jest
odpowiedzi¹ na frustracjê. Okoñ 1998,
s. 12.
agresePOL
Chování pøinášející ubliûování, nièení
a poškozování. [...] Agrese mùûe mít [...]
trojí podobu. V první øadì je to fyzické
poškození jiné osoby (bolest, zranìní).
Ve druhé øadì se jedná o poškození majetku jiné osoby. Ve tøetí øadì je to psyAGRESJA
akcja policyjna
chologické zranìní jiné osoby (poniûování, zesmìšòování, zastrašování, vydírání). Http 60. JM-B.
police action)
Dzia³ania taktyczne niewielkich si³ policyjnych na ma³ym obszarze (osiedle,
dzielnica, kompleks leœny), w krótkim czasie, w celu likwidacji zagro¿enia lub naruszenia porz¹dku publicznego b¹dŸ obezw³adnienia przestêpcy (grupy przestêpców). Krótkotrwa³e dzia³ania specjalne
prowadzone w celu likwidacji stanu zagro¿enia bezpieczeñstwa i porz¹dku publicznego. LP 2001.
policejní akce
Jednorázová nebo èasovì omezená akce
vyhlášená k provedení policejních opatøení, kterou nelze zajistit bìûným výkonem
sluûby na urèeném území, s nasazením
zpravidla vìtšího poètu sil a prostøedkù
policie; za policejní akci se nepovaûují postupy provádìné v rámci operativního rozpracování a nepøedpokládané akce a opatøení organizovaná k plnìní úkolù policie.
Http 213. JM-B
AKCJA POLICYJNA (
(rescue operation)
Jedno z zadañ realizowanych przez formacje obrony cywilnej w rejonie pora¿enia, katastrofy – klêski ¿ywio³owej, maj¹ce na celu niesienie pomocy ludnoœci poszkodowanej, ograniczenie strat i zniszczeñ, zapobieganie wtórnym skutkom wybuchów i ska¿eñ oraz ich likwidacjê.
Obejmuje ona tak¿e przedsiêwziêcia obrony cywilnej podejmowane w celu usuniêcia skutków klêsk ¿ywio³owych, katastrof, po¿arów i awarii. Polega na udzieleniu pomocy poszkodowanym, likwidowaniu b¹dŸ ograniczaniu skutków zdarzeñ, a tak¿e prowadzeniu prac awaryjno-remontowych. Nowak 2005.
záchranné práce
Èinnosti k odvrácení nebo omezení bezAKCJA RATUNKOWA
42
akt prawny
prostøedního pùsobení rizik vzniklých mimoøádnou událostí, zejména ve vztahu
k ohroûení ûivota, zdraví, majetku nebo
ûivotního prostøedí, a vedoucí k pøerušení
jejich pøíèin. TSPzOKRaPOS 2009, Zákon 2000/239. JM-B
AKT PRAWNY (legal act)
1. Ujêty w odpowiedniej formie wyraz
woli uprawnionego organu pañstwa zarówno i charakterze ogólnym, tj. ustalaj¹cy normy ogólne (np. ustawa), jak i dotycz¹cy indywidualnej sprawy (np. wyrok
karny za zabójstwo czy decyzja o wyw³aszczeniu). Akty prawne dziel¹ siê na
dwie grupy: akty normatywne (tworz¹ce
prawo) i indywidualne akty – stosowanie
prawa (nale¿¹ do nich m.in. orzeczenia s¹dowe, decyzje administracyjne). LP 2001.
2. Akt prawny rozumiany jest te¿ jako
dzia³anie organu pañstwa lub podmiotu
prawnego, zgodne z obowi¹zuj¹cymi przepisami w celu wywo³ania skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym
(orzeczenie lub inna czynnoœæ prawna).
Akt prawny w tym rozumieniu mo¿e byæ
jednostronny albo dwustronny czy te¿ konstytutywny lub deklaratoryjny. Http 235.
právní akt
Spoleèný název projevù výkonu veøejné
moci, jímû se právo buï tvoøí, nebo aplikuje. Dìlíme je na normativní právní akty (zákony a jiné právní pøedpisy) a individuální (rozhodnutí soudù, správních
úøadù). Uvádí se normativní a individuální právní akt. Normativní právní akt –
výsledek legislativní èinnosti orgánù veøejné moci, obsahující právní normy. Legislativní pravomoc má na základì ustanovení ústavy parlament, dále vláda, ministerstva, správní orgány, zastupitelstva
krajù. Právem pøedepsaný procedurální
postup, vytvoøený, schválený a náleûitì
publikovaný normativní právní akt. Indi-
akustyczne urz¹dzenie ostrzegawcze
viduální právní akt – rozhodnutí vztahující se jen na jedineèné pøípady v právní
praxi jako výsledek aplikace práva (rozhodnutí, usnesení), kterými se stanoví konkrétní oprávnìní nebo povinnosti orgánùm, organizacím nebo obèanùm. Http
163. JM-B
AKUSTYCZNE
URZ¥DZENIE
OSTRZE-
GAWCZE (audible warning device, sirens) syn. syrena alarmowa
Elektroakustyczny przyrz¹d sygnalizacyjny stosowany w stra¿ach po¿arnych do
alarmowania i ostrzegania. Rozró¿nia siê
syreny alarmowe elektryczne i rêczne. MSP
1990, s. 224.
akustické výstraûné zaøízení
Na poûárním vozidle upevnìná siréna nebo signální zaøízení, které vydává akustické signály, aby upozornila, ûe se jedná o vozidlo záchranných sluûeb. VSPO 2.2. GB
(alarm)
Rozkaz do natychmiastowego, pospiesznego i zorganizowanego dzia³ania. Stan
gotowoœci w przypadku powszechnego zagro¿enia (np. po¿ar, powódŸ), stan gotowoœci bojowej w wojsku. Http 235.
poplach
Výzva k pohotovosti, alarm, výstraha o pøítomnosti nebezpeèí pro ûivot, majetek
nebo okolní prostøedí. SSÈpŠaV 2001, http
313. JM-B
ALARM
(false alarm)
1. Wezwanie podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaœniczego lub innych
jednostek ochrony przeciwpo¿arowej do
zdarzenia, które faktycznie nie mia³o miejsca lub zaistnia³o, lecz nie wymaga³o
podjêcia dzia³añ ratowniczych. Http 131.
2. Zg³oszenie o po¿arze do punktu alarmowego lub stanowiska kierowania, zazwyczaj telefoniczne, dla zabawy lub z³oœliwe. MSP 1990, s. 13–14.
ALARM FA£SZYWY
43
alarm fa³szywy...
planý poplach
Tísòové volání, pøi kterém nejde nebo
nešlo o stav nouze (poûár èi jinou mimoøádnou událost). VSPO 1.1.7. GB
ALARM FA£SZYWY W DOBREJ WIERZE
(false alarm with good intent)
Alarm zg³oszony przez osobê przekonan¹
o zaobserwowaniu zewnêtrznych oznak
po¿aru lub innego miejscowego zagro¿enia. Zg³aszaj¹cy zdarzenie zaobserwowa³
symptomy mog¹ce sygnalizowaæ po¿ar, np.
dymy, pary, zapachy, lecz po przybyciu na
miejsce si³ stra¿y po¿arnej stwierdzono, ¿e
zagro¿enie znik³o samoistnie, […] bez
mo¿liwoœci okreœlenia miejsca lub przyczyny jego wyst¹pienia b¹dŸ ¿e sytuacja
w rzeczywistoœci nie stwarza³a zagro¿enia, np. zaobserwowano parê z urz¹dzeñ
wentylacyjnych lub klimatyzacyjnych, dymy lub ognie technologiczne, mia³o miejsce wypalanie materia³ów pod nadzorem
w miejscach do tego celu przeznaczonych lub inne zdarzenie, które nie wymaga³o podjêcia dzia³añ ratowniczych. Http
125.
planý poplach s dobrým úmyslem
Je to planý poplach vyvolaný osobou v dobrém úmyslu, pøesvìdèenou mylnì o poûáru nebo jiné mimoøádné události. VSPO
1.1.9. GB
ALARM FA£SZYWY Z INSTALACJI WY-
(system failure)
Alarm zg³aszany przez instalacje wykrywania po¿aru spowodowany zadzia³aniem
czujek z takich przyczyn, jak w szczególnoœci: odb³yski œwiat³a, dostanie siê py³u
do czujek, wada techniczna czujki, zbyt
niski próg alarmu czujki, prowadzone prace powoduj¹ce powstanie dymów lub oparów, jak równie¿ alarm zg³aszany za pomoc¹ rêcznych ostrzegaczy po¿arowych,
niewymagaj¹cy podjêcia dzia³añ ratowKRYWANIA
alarm fa³szywy z³oliwy
44
niczych przez podmioty krajowego systemu ratowniczo-gaœniczego lub inne jednostki ochrony przeciwpo¿arowej. Http
318.
planý poplach – technické selhání
Planý poplach vyvolaný chybou zaøízení.
VSPO 1.1.10. GB
(malicious alarm)
1. Zg³oszenie o po¿arze do punktu alarmowego lub stanowiska kierowania, zazwyczaj telefoniczne, z³oœliwe. MSP 1990,
s. 13–14.
2. Zg³aszaj¹c zdarzenie, sprawca mia³ na
celu wprowadzenie podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaœniczego lub
innych jednostek ochrony przeciwpo¿arowej w b³¹d. Http 126.
planý zlovolný poplach
Tísòové volání uskuteènìné osobou, která vìdìla, ûe nejde nebo nešlo o stav nouze. VSPO 1.1.8. GB
ALARM FA£SZYWY Z£OLIWY
ALARM PO¯AROWY (
fire alarm) ¿arg.
alarm
1. Sygna³, najczêœciej akustyczny i (lub)
œwietlny, podany przez techniczne urz¹dzenia alarmowe albo w inny sposób,
ostrzegaj¹cy przed niebezpieczeñstwem,
zagro¿eniem po¿arowym, lub sygna³ wzywaj¹cy do uzyskania przewidzianego stanu gotowoœci bojowej, gotowoœci wyjazdowej itp. MSP 1990, s. 12.
2. Informacja o zauwa¿onym po¿arze,
przekazana przez mieszkañców domu, pracowników zak³adu pracy lub innych œwiadków zdarzenia. MSP 1990, s. 14.
poûární poplach
Signál, vyzývající k èinnosti, stanovené
v poûárním øádu obce nebo poplachových
smìrnicích závodu pro pøípad vzniku poûáru. Vyhlášení poûárního poplachu je
povinen zajistit kaûdý, kdo zpozoruje po-
alergia
ûár a není jej schopen vlastními silami
uhasit. Úèelem poûárního poplachu je
rychlé pøivolání jednotek poûární ochrany a upozornìní obyvatel nebo zamìstnancù na vzniklý poûár. Zpùsob (signál)
vyhlášení poûárního poplachu je stanoven v poûárním øádu obce nebo poplachových smìrnicích závodu. Podle rozsahu poûáru a dùleûitosti postiûených objektù se vyhlašují pro jednotky poûární
ochrany tøi stupnì a zvláštní stupeò
poûárního poplachu. SBAHPAOP 1985,
s. 260. GB
ALARMOWANIE SI£ I RODKÓW
(request for units and firefighters)
Powiadomienie o zdarzeniu i wys³anie
zastêpów stra¿y po¿arnej na miejsce po¿aru lub innego miejscowego zagro¿enia.
ûádost o vyslání sil a prostøedkù
¦ádost z poûáøištì o vyslání techniky, hasicích prostøedkù k poûáru nebo k jiné
mimoøádné události. VSPO 1.3.1. GB
(allergens)
Substancje uczulaj¹ce organizm. MEM1
1982.
alergen
Látka vyvolávající alergii. VKS 2009. JK
ALERGENY
(allergy) syn. uczulenie, nadwra¿liwoœæ
Patologiczna, jakoœciowo zmieniona odpowiedŸ tkanek na alergen, polegaj¹ca na
reakcji immunologicznej zwi¹zanej z powstaniem swoistych przeciwcia³, które po
zwi¹zaniu z antygenem doprowadzaj¹ do
uwolnienia ró¿nych substancji mediatorów stanu zapalnego. Mo¿e siê objawiaæ
³agodnie, jak w przypadku kataru czy ³zawienia, a¿ po zagra¿aj¹cy ¿yciu wstrz¹s
anafilaktyczny i œmieræ. MEM1 1982.
alergie syn. hypersenzitivita
Pøehnaná, nepøimìøená reakce imunitního
systému organizmu na látky, se kterými
ALERGIA
alkaloza
se bìûnì setkáváme v našem prostøedí. Je
zpùsobena nesprávnou aktivací protilátek
ze skupiny imunoglobulinu E (IgE) vlivem daného alergenu. Spektrum projevù
alergických reakcí je velmi široké, od banální rýmy aû po anafylaktický šok, který
mùûe konèit i smrtí. VLS 2009. JK
(alkalosis) syn. zasadowica
Zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej p³ynów ustrojowych, spowodowane
utrat¹ kwasów lub zwiêkszeniem zawartoœci zasad, prowadz¹ce zazwyczaj do podwy¿szenia pH. Rozró¿nia siê alkalozê
oddechow¹ i metaboliczn¹. Alkaloza oddechowa spowodowana jest nadmiern¹
eliminacj¹ dwutlenku wêgla przez p³uca
(np. przyœpieszenie oddechów lub ich pog³êbienie). Wystêpuje w stanach pobudzenia oœrodka oddechowego (gor¹czka, zatrucie salicylanami, œpi¹czka w¹trobowa)
oraz w tzw. zespole hiperwentylacyjnym.
Objawia siê os³abieniem (niekiedy omdleniem), parastezjami, mroczkami przed
oczyma, napadami tê¿yczki. Alkaloza
metaboliczna powstaje na skutek utraty
jonów wodorowych (wymioty, odsysanie
treœci ¿o³¹dkowej), niedoboru potasu (wymioty, biegunki, przetoki, obfita diureza,
hiperaldosteronizm) i stosowanie œrodków alkalicznych w nadmiernych iloœciach (np. w chorobie wrzodowej). MEM1
1982.
alkalóza
Porucha acidobazické rovnováhy ve prospìch zásaditých látek, tj. jejich zvýšená
tvorba nebo zvýšené vyluèování (ztráty)
kyselin. Metabolická alkalóza je zpùsobena napøíklad silným zvracením, pøi nìmû
se ztrácí kyselina (chlorovodíková tvoøená v ûaludku), ztrátami kalia moèí aj. Respiraèní alkalóza vzniká nadmìrnì intenzivním dýcháním vedoucím k vydýchání
oxidu uhlièitého, napøíklad pøi hysterii
ALKALOZA
45
alkotest
nebo dráûdìní dechového centra v mozku. Projevem respiraèní alkalózy mùûe
být tetanie. Kompenzovaná alkalóza je
stav, kdy organismus dokáûe vyrovnat
poruchu útlumem dýchání (u metabolické
alkalózy) nebo sníûenou tvorbou èi zvýšeným vyluèováním zásaditých látek, zejména bikarbonátù (u respiraèní alkalózy).
Hodnota pH krve pøitom zùstává v rozmezí normálních hodnot. Nekompenzovaná alkalóza akutní nebo dekompenzovaná alkalóza se projeví alkalemií. VLS
2009. JK
breathalyser)
Urz¹dzenie elektroniczne produkowane
przez firmê Siemens (Niemcy), przeznaczone do okreœlenia zawartoœci alkoholu
w wydychanym powietrzu. Pomiar stê¿enia alkoholu jest wykonywany metod¹
okreœlenia absorpcji promieniowania podczerwonego [...]. Pomiar przebiega w sposób automatyczny, wed³ug ustalonego programu wprowadzonego do pamiêci urz¹dzenia. Na taœmie papierowej jest automatycznie dokonywany wydruk wyników przeprowadzonego pomiaru z podaniem daty, godziny i minuty. LP 2001 .
analyzátor alkoholu v dechu syn. AAD,
alkomat
Mìøidlo urèené ke stanovení hmotnostní
koncentrace etanolu ve vydechovaném
vzduchu, který vzniká v plicních alveolách. Http 203. JM-B
ALKOMAT (
ALKOTEST (alcotest) ¿arg. dmuchanie,
dmuchanko
Urz¹dzenie elektroniczne produkowane
przez firmê Dräger (Niemcy), przeznaczone do okreœlenia zawartoœci alkoholu
we krwi na zasadzie analizy stê¿enia alkoholu w wydychanym powietrzu. Na wyposa¿eniu policji znajduj¹ siê dwa typy:
Alkotest 7100 – stacjonarny [...]; Alko-
alpinizm
test 7410 – przenoœny. LP 2001.
metoda mìøení alkoholu v dechu syn.
metoda mìøení alkoholu v krvi
1. Stanovení hmotnostní koncentrace etanolu ve vydechovaném vzduchu, který
vzniká v plicních alveolách, v jednotkách
mg/l. V Èeské republice (ÈR) v dùsledku
stávající právní úpravy jsou výsledky mìøení touto metodou po pøepoètu analyzátorem na koncentraci v krvi vyjadøovány
v jednotkách ‰ (promile). Http 203.
2. Stanovení hmotnostní koncentrace etanolu v krvi v jednotkách g/kg neboli ‰
(promile), coû je starší vyjádøení pøedmìtné jednotky, které je ale uplatòováno
v souèasnì platné legislativì ÈR. Http
203. JM-B
(mountaineering, mountain
– climbing)
Jest to dziedzina sportu, obejmuj¹ca ka¿dy rodzaj wspinaczki wymagaj¹cy pewnego przygotowania specjalistycznego
(i na ogó³ specjalistycznego ekwipunku).
Rozró¿nia siê:
– wspinaczkê sportow¹,
– wspinaczkê wysokogórsk¹,
– alpinizm jaskiniowy,
– narciarstwo wysokogórskie. Http 235.
alpinismus
Druh horolezectví provozovaný v horách. Název pochází ze jména horstva
Alp, kde klasické horolezectví vzniklo,
ale s rozšíøením horolezectví se význam
rozšíøil na stejnou èinnost v libovolných
horách. Alpinismus zahrnuje široké spektrum èinností v horách – lezení skalních
cest pøekonávaných volným lezením, technické lezení po umìlých pomùckách, výstupy ve snìhu, ledu a po ledovcích, pohyb na lyûích (skialpinismus), pìší pøechody. Spojujícím prvkem je horský terén velehorského rázu. Http 11. JK
ALPINIZM
46
altocumulus
ALS (Advanced Life Support, ALS)
syn. zaawansowane zabiegi resuscytacyjne
Zaawansowane podtrzymywanie czynnoœci ¿yciowych, w sk³ad którego wchodz¹
profesjonalne zabiegi resuscytacyjne, podczas których ratownicy w zale¿noœci od
okolicznoœci mog¹ prowadziæ defibrylacjê, intubacjê, podaj¹ leki, dokonuj¹ monitorowania czynnoœci serca. Http 235.
ALS syn. rozšíøená neodkladná resuscitace
Rozšíøená (doslovnì pokroèilá) resuscitace provádìná lékaøem, na rozdíl od laické. Zdravotníci vyuûívají mimo modifikovaných algoritmù základní neodkladné
resuscitace i speciálních postupù, pomùcek a léèiv. Samotný rozsah vlastní resuscitace je diferencován podle moûností
pracovištì. Nejvyšší rozsah péèe je
poskytován ZZS, oddìlením ARO, JIP èi
Urgentního pøíjmu nemocnic. Mezi uvedené postupy patøí napø.: zajištìní kvalitních kompresí hrudníku vèetnì vyuûívání
systémù automatizované srdeèní masáûe,
bezpeèné zajištìní dýchacích cest, provedení koniotomie, zajištìní intravenózního/intraoseálního vstupu a aplikace léèiv,
externí automatizovaná, manuální nebo
pøímá defibrilace, kardiostimulace atd.
VLS 2009, http 75. JK
(Altocumulus cloud)
syn. Ac, chmury œrednie k³êbiaste
Rodzaj chmur piêtra œredniego z³o¿onych
z bia³ych lub szarych drobnych cz³onów,
ma³ych ob³oków, a niekiedy przylegaj¹cych do siebie i tworz¹cych warstwê.
W odró¿nieniu od chmur pierzastych k³êbiastych (Cirrocumulus) cz³ony s¹ wiêksze ni¿ koniec palca wyci¹gniêtej w ich
stronê rêki. Chmury œrednie k³êbiaste sk³adaj¹ siê z kropel wody, ale nie s¹ to
ALTOCUMULUS
altostratus
chmury opadowe. Wystêpuj¹ w klimacie
Polski w przedziale wysokoœci od oko³o
2000 do 5000 m, niekiedy od oko³o 2400
do 6100 m. Chmury tego rodzaju maj¹
gruboœæ od 200 do 700 m. Utrzymuj¹ siê
stosunkowo krótko, zapowiadaj¹c deszcz.
Http 235.
altocumulus syn. AC slang. vyvýšená
kupa
Menší èi vìtší oblaky bílé aû šedé barvy,
popøípadì obojí. Skládají se z èásteèek ve
tvaru vln, oblázkù nebo valounù, které
jsou navzájem oddìlené, ale mohou i souviset. Vyskytují se uspoøádané do øad, nìkdy i ve více vrstvách. Tyto èásti od sebe
bývají oddìleny ostøe ohranièenými bezoblaènými pásy. Mívají vláknitý èi rozplývavý vzhled, ale jejich obrysy jsou ostøe ohranièeny. Zøídka mohou pøipomínat
síÙ nebo vèelí plást, pokud se v jejich
ploše vyskytují malé okrouhlé mezery
s øásnitými okraji. Tvoøí je drobné kapièky vody, avšak pøi velmi nízkých teplotách mohou vznikat ledové krystaly. Altocumuly se vytváøí v oblasti støedního patra (1,5–7 km) pøi okraji rozsáhlé vystupující vzduchové vrstvy. Skládají se buï
z malých, zahuštìných èástí, nebo jsou
celistvým, hladkým oblakem. Mají vlastní stín. V posledním jmenovaném pøípadì je tento stín markantní, avšak prosvitnost altocumulù je promìnlivá. Mìsíc
i Slunce pouze prosvítají; jejich kotouè je
neohranièený, kolem se vytváøí malý kruh.
Http 11, HA 2010. JK
(Altostratus cloud) syn.
As, chmura œrednia warstwowa
Chmura w postaci grubej i gêstej, niebieskiej albo szarej warstwy, przez któr¹
s³oñce lub ksiê¿yc przeœwiecaj¹ jak przez
matowe szk³o. Sk³ada siê z kropel wody
oraz kryszta³ków lodu. Czêsto pokrywa
ca³e niebo, a czasem towarzyszy jej opad
ALTOSTRATUS
47
ambulans
drobnego deszczu lub œniegu. Wystêpuje
na wysokoœci od 2 do 5 km. Http 235.
altostratus syn. As
Frontální oblak, jehoû horizontální rozmìry jsou stovky aû tisíce kilometrù a vertikální rozmìry v øádech stovek metrù. Je
sloûený z vodních kapek a ledových krystalkù. Z oblaku mohou vypadávat sráûky,
hlavnì v chladné èásti roku. Prùlet altostratem je celkem nebezpeèný, protoûe se
zde èasto tvoøí námraza. Http 11, HA
2010. JK
(Ambu bag, self-reinflating bag)
syn. worek samorozprê¿alny
Aparat do prowadzenia sztucznego oddychania (oddechu kontrolowanego lub
wspomaganego). Sk³ada siê z samorozprê¿alnego worka oddechowego i jednokierunkowej zastawki oddechowej, uniemo¿liwiaj¹cej oddech zwrotny (wydech
odbywa siê do powietrza atmosferycznego). Sztuczne oddychanie przy u¿yciu tego aparatu mo¿na prowadziæ samym powietrzem lub powietrzem z dodatkiem tlenu. MEM1 1982.
ambuvak syn. ruèní køísicí vak slang.
ambouš
Dýchací vak, pomùcka k umìlému dýchání pøi resuscitaci, pouûitelná i mimo
zdravotnické zaøízení v rámci první pomoci. Dlouhodobì se umìlá ventilace zajišÙuje automatickými pøístroji po intubaci èi tracheostomii. VLS 2009. JK
AMBU
(ambulance) syn. karetka
pogotowia ¿arg. karetka
Œrodek transportu przeznaczony do przewozu chorych lub rannych, kobiet rodz¹cych, organów do transplantacji. Ambulanse s¹ obs³ugiwane przez specjalnie wyszkolone zespo³y ratownicze i stanowi¹
czêœæ systemu udzielania pomocy w nag³ych wypadkach. MEM1 1982.
AMBULANS
ampu³ka
ambulance syn. sanitní vozidlo slang.
sanitka
Vozidlo, které vyuûívají zdravotniètí pracovníci k pøepravì zranìných pacientù,
k dopravì ranìných, nemocných a rodièek
(DRNR) nebo k transportu tìlesných orgánù k transplantacím. VLS 2009. JK
(ampoule)
Szklany pojemnik, zapewniaj¹cy po zatopieniu hermetyczne zamkniêcie okreœlonej dawki leku. MEM1 1982.
ampule
Sklenìná baòka obsahující léky k injekènímu podání. VLS 2009. JK
AMPU£KA
(amputation)
Odciêcie ca³ego narz¹du lub jego czêœci.
Termin u¿ywany najczêœciej w odniesieniu do koñczyny (np. amputacja uda, odciêcie koñczyny dolnej na wysokoœci
uda). Jest to zabieg powoduj¹cy trwa³e kalectwo. Jest stosowany tylko wtedy, gdy
brak innej mo¿liwoœci leczenia i w sposób na tyle oszczêdny, na ile to mo¿liwe
(szczególnie przy zabiegach w obrêbie
d³oni). MEM1 1982.
amputace
Pøerušení a odstranìní perifernì uloûené
èásti tìla, napø. konèetiny, pohlavního údu,
prsu apod. Výkon se provádí aû tehdy,
není-li jiû nadìje na záchranu pøíslušné
èásti tìla a dochází-li k ohroûení celého
organismu, napø. rozsáhlou snìtí (gangrénou) èi zhoubným nádorem. Odstranìná
èást tìla se nìkdy nahrazuje protézou. VLS
2009. JK
AMPUTACJA
AMUNICJA (ammunition) ¿arg. kulka
Techniczne œrodki bojowe oraz ich elementy s³u¿¹ce do niszczenia i obezw³adniania ró¿nych celów (si³y ¿ywej, punktów ogniowych, sprzêtu, obiektów, umocnieñ, przeszkód). Zapalania, zadymiania,
oœwietlania terenu itp. W rozumieniu us-
48
anafilaksja
tawy amunicj¹ s¹ naboje scalone i naboje
œlepe przeznaczone do strzelania z broni
palnej, a istotnymi czêœciami amunicji s¹:
pociski wype³nione materia³ami wybuchowymi, chemicznymi œrodkami obezw³adniaj¹cymi lub zapalaj¹cymi albo innymi
substancjami, których dzia³anie zagra¿a
¿yciu lub zdrowiu, sp³onki inicjuj¹ce spalenie materia³u miotaj¹cego i materia³
miotaj¹cy w postaci prochu strzelniczego. LP 2001.
amunice
Souhrnné oznaèení pro ruèní a jiné granáty, støely do pancéøovek a tarasnic, dìlostøelecké støelivo, pumy, torpéda, øízené a neøízené rakety, kazetovou (kontejnerovou) munici, náloûky trhavin, miny,
pyropatrony, výmetné klamné cíle, pyrotechnické imitaèní prostøedky, signální
a osvìtlovací prostøedky, nástraûná výbušná zaøízení vèetnì zaøízení pro dálkový
odpal; za munici se povaûují téû její hlavní èásti, kterými jsou dìlostøelecké støely
a nábojky, roznìcovaèe, zapalovaèe a iniciátory. Http 285. JM-B
(anaphylaxis)
Reakcja w organizmie pomiêdzy antygenem i przeciwcia³em, zachodz¹ca na powierzchni komórek tucznych (tkanki ³¹cznej), gdzie dochodzi do uszkodzenia komórek i uwalniania siê histaminy, heparyny i innych zwi¹zków chemicznych zwanych mediatorami alergicznymi. Reakcja
przebiega najczêœciej pod postaci¹ wstrz¹su anafilaktycznego. Powstaje on wtedy,
gdy organizm zetkn¹³ siê ju¿ raz z alergenem i po pewnym czasie alergen ten zosta³ mu podany powtórnie (dawka wyzwalaj¹ca, wstrz¹sowa). MEM1 1982.
anafylaxe
Závaûný, mnohdy ûivot ohroûující stav
vznikající v dùsledku masivního, náhlého
a systémového vyplavení histaminu a dalANAFILAKSJA
analgezja
ších mediátorù, které pùsobí obvykle na
více orgánù a vedou k èetným klinickým
pøíznakùm. Typ alergie s nadmìrnou reakcí imunitního systému na cizorodou
látku (alergen), proti níû je jiû vytvoøena
protilátka. Vazbou této protilátky na pøíslušný alergen vzniká imunokomplex,
který zpùsobuje vyplavení látek poškozujících organismus, napø. nìkterých sloûek
komplementu, histaminu, a rychlý vznik
pøíznakù. Oznaèení celkové alergické reakce s postiûením více systémù a rychlým rozvojem. K nejdùleûitìjším projevùm
patøí spasmy v oblasti dýchacích cest, trávicího ústrojí (obstrukce), bolesti, zmìny
v obìhovém systému s vazodilatací aû šokem. Pøíkladem je napø. reakce na bodnutí hmyzem, na podání antiséra napø. proti
hadímu jedu. VLS 2009. JK
(analgesia) syn. zniesienie
bólu
Polega ona na przerwaniu dop³ywu bodŸców dobólowych do kory mózgowej. Wywo³uje siê j¹ lekami dzia³aj¹cymi na oœrodkowy uk³ad nerwowy lub przerywaj¹cymi przewodzenie bodŸców poprzez nerwy czuciowe. MEM1 1982.
analgezie slang. znecitlivìní
Bezbolestnost, vymizení vnímání bolesti.
Vzniká pøi nìkterých nervových poruchách, je souèástí a niûším stupnìm anestezie – znecitlivìní. VLS 2009. JK
ANALGEZJA
ANEMIA (anaemia) syn. niedokrwistoœæ
Obni¿enie stê¿enia hemoglobiny, liczby
krwinek czerwonych i wskaŸnika hematokrytowego poni¿ej wartoœci prawid³owych. W warunkach prawid³owych istnieje równowaga miêdzy tworzeniem i niszczeniem erytrocytów. Anemia pojawia
siê, gdy wytwarzanie erytrocytów jest niedostateczne (iloœciowo lub jakoœciowo)
albo gdy wystêpuje utrata lub niszczenie
49
anemia
erytrocytów przewy¿szaj¹ce szybkoœæ ich
tworzenia. Objawy: bladoœæ, przyspieszenie czynnoœci serca i oddechów, szybkie
mêczenie siê, bóle i zawroty g³owy, szum
w uszach, mroczki przed oczami, os³abienie miêœni, trudnoœci w skupieniu uwagi, dra¿liwoœæ, sennoœæ, stany podgor¹czkowe. Rozró¿nia siê kilka rodzajów anemii:
– anemia syderoblastyczna – wskutek niedoboru ¿elaza, spowodowana jest niedostateczn¹ jego zawartoœci¹ w pokarmach,
upoœledzonym wch³anianiem z przewodu
pokarmowego lub utrat¹ krwi (ostre i przewlek³e krwawienia);
– anemia megaloblastyczna – spowodowana niedoborem kwasu foliowego lub
witaminy B12, albo obu tych witamin;
– anemia aplastyczna – jest wynikiem zaniku utkania szpikowego i zast¹pienia go
tkank¹ t³uszczow¹ lub ³¹czn¹, co powoduje zmniejszenie liczby wszystkich elementów komórkowych uk³adu krwiotwórczego (niedokrwistoœæ, leukopenia,
ma³op³ytkowoœæ);
– anemia hemolityczna – polega na nadmiernym rozpadzie i niszczeniu krwinek
czerwonych, mo¿e byæ wrodzona lub nabyta. Wrodzona mo¿e byæ wywo³ana defektem b³ony komórkowej krwinek czerwonych, b¹dŸ zaburzeniami glikolizy
w krwinkach czerwonych, spowodowanymi defektami okreœlonych enzymów;
– anemia hemolityczna nabyta powstaje
w wyniku zatruæ lekami, zwi¹zkami chemicznymi, w przebiegu posocznicy wywo³anej bakteriami hemolizuj¹cymi, a tak¿e pod wp³ywem skrajnych temperatur
(zimna, gor¹ca). Do anemii hemolitycznej zalicza siê te¿ anemie zwi¹zane z wystêpowaniem nieprawid³owych hemoglobin i zmianami budowy krwinek czerwonych, np. anemia sierpowata. MEM1 1982.
anergia
anemie syn. chudokrevnost
Onemocnìní, pøi nìmû je v krvi sníûeno
mnoûství krevního barviva hemoglobinu
a èervených krvinek (erytrocytù). Vede
k omezení pøenosu kyslíku, který je nezbytný pro všechny tkánì lidského organismu. Proto je èlovìk ménì výkonný,
cítí se slabý, mùûe trpìt huèením v uších,
závratìmi, je bledý, pøi tìûších anemiích
bývá dušný, má zrychlenou srdeèní èinnost. Tyto pøíznaky jsou tím výraznìjší,
èím rychleji se anemie vyvinula. Anemie
mohou mít mnoho pøíèin. V zásadì se dìlí na stavy, pøi nichû je nedostateèná tvorba krvinek, a na stavy vedoucí k jejich
nadmìrným ztrátám nebo k jejich pøedèasnému zániku:
– Aplastická anemie je zpùsobena útlumem kostní døenì, která pøestává vytváøet nejen èervené krvinky, ale obvykle téû
bílé leukocyty a krevní destièky trombocyty. Bývá dùsledkem podání nìkterých
lékù, pùsobení chemických látek èi ozáøení apod. Kromì pøíznakù anemie trpí
postiûený sníûenou odolností proti infekcím a krvácivými poruchami.
– Hemolytická anemie je vyvolána pøedèasným a nadmìrným zánikem èervených krvinek.
– Perniciózní anemie (tzv. zhoubná chudokrevnost) je zpùsobena nedostatkem
vitaminu B12, zejména pøi nedostateèné
tvorbì tzv. vnitøního faktoru umoûòujícího vstøebání vitaminu. Typické je zvìtšení krvinek, vèetnì jejich nezralých forem v kostní døeni, oznaèují se jako megaloblasty. Nìkdy nastávají téû nervové
poruchy. Po objevu vitaminu B12 pøestala být tato anemie sama o sobì „zhoubná”.
– Refrakterní anemie bývá souèástí myelodysplastického syndromu, stejnì jako nìkteré formy sideroblastické anemie. Ta je
charakterizována zvýšeným poètem side-
50
anergia
roblastù v kostní døeni pøi porušeném vyuûití ûeleza ke krvetvorbì.
– Sideropenická anemie je zpùsobena nedostatkem ûeleza, obvykle pøi opakovaných i drobných krváceních. Èastìjší je
u ûen (menstruaèní krvácení, porody),
nejrozšíøenìjší anemie v Èeské republice.
– Symptomatická anemie (anemie chronických chorob) provází øadu nemocí
(chronické zánìty, nádory aj.), pøi nichû
je jedním z pøíznakù (symptomù).
Jiné dìlení anemie odráûí charakter èervených krvinek. Anemie s jejich normální
velikostí a objemem se oznaèují jako normocytární, se zmenšeným objemem jako
mikrocytární a se zvìtšeným objemem
jako makrocytární megaloblastové. Podle
mnoûství hemoglobinu v erytrocytu se
pak anemie dìlí na normochromní, hypochromní a hyperchromní. VLS 2009. JK
(anergy)
Brak reaktywnoœci ustroju na bodŸce œrodowiska, np. brak podwy¿szenia ciep³oty
cia³a (gor¹czki) na czynnik gor¹czkotwórczy, brak odczynu zapalnego na czynnik zapaleniotwórczy, brak odczynu odrzucania obcej tkanki itp. Anergia jest
najczêœciej wyrazem znacznego os³abienia ustroju, upoœledzenia jego zdolnoœci
¿yciowych lub te¿ wyj¹tkowej zjadliwoœci drobnoustrojów chorobotwórczych.
MEM1 1982.
anergie
1. Nedostateèná reakce (napø. na tuberkulinovou zkoušku), nezájem, neteènost
(vèetnì duševní). VLS 2009.
2. Stav, kdy T- nebo B-lymfocyt neodpovídá ani v optimálních podmínkách na svùj
specifický antigen. Je to jeden ze tøí zpùsobù, jak navodit imunotoleranci – spolu
s klonální delecí a imunoregulací. Naivní
T-lymfocyty do anergie vstupují tehdy,
naváûe-li se TCR na antigen, ale na cíloANERGIA
anestezja
vé buòce nejsou pøítomny kostimulaèní
receptory. Následnì takové anergní buòky pøestanou produkovat IL-2, coû zamezí jejich dospívání v efektorové buòky.
Pøesto není jisté, proè podstupují anergii
místo toho, aby napø. spáchaly bunìènou
smrt, coû se pøi absenci kostimulaèních
signálù bìûnì dìje. Moûná anergní buòky
jistým zpùsobem regulují specifickou
imunitní odpovìï. Http 11. JK
ANESTEZJA (anaesthesia) syn. znieczulenie
Brak wra¿liwoœci na bodŸce bólowe.
Rozró¿nia siê znieczulenie ogólne (narkozê) i miejscowe (po œrodkach znieczulaj¹cych miejscowo). MEM1 1982.
anestezie syn. znecitlivìní slang. umrtvení
Ztráta vnímání dotyku, bolesti, tepelných
zmìn apod. Dùsledek nìkterých onemocnìní a poruch nervù. V praxi zejména
umìle vyvolané znecitlivìní umoûòující
provedení chirurgických a jiných bolestivých zákrokù. Rozlišujeme celkovou anestezii (narkóza) a lokální místní anestezii.
VLS 2009. JK
(anoxaemia) syn. hipoksemia
Niedotlenienie krwi, ni¿sza od prawid³owej zawartoœæ tlenu we krwi. Wystêpuje
g³ównie przy zmniejszonej zawartoœci
tlenu w powietrzu wdychanym (w komorach niskich ciœnieñ, na du¿ych wysokoœciach), w chorobach uk³adu kr¹¿enia
(niewydolnoœæ kr¹¿enia), chorobach i zaburzeniach czynnoœci uk³adu oddechowego, w wysiêku w jamie op³ucnej, stanach zapalnych tkanki p³uc, upoœledzeniu
czynnoœci oœrodka oddechowego (np. po
zatruciu narkotykami). MEM1 1982.
hypoxemie
Nedostatek kyslíku v krvi; nejèastìji ve
ANOKSEMIA
51
anorak
smyslu sníûeného parciálního tlaku kyslíku v arteriální krvi (tzv. hypotenzní hypoxemie). Jedna z pøíèin hypoxie tkání
a organismu. Vzniká jako následek tìûšího onemocnìní respiraèního systému (napø.
astma, CHOPN, fibróza, tìûká pneumonie, obstrukce horních dýchacích cest),
plicního edému (kardiálního i nekardiálního, ARDS) nebo onemocnìní srdce (napø.
nìkteré vrozené srdeèní vady s pravolevým zkratem, levostranné selhání). Hypoxemie vzniká i pøi dýchání vzduchu
s nízkým atmosférickým tlakem, zejména
pøi pobytu ve vysokých nadmoøských výškách, èi s nízkým obsahem kyslíku v horách. VLS 2009. JK
(anoxia) syn. niedotlenienie
Niedobór tlenu w ustroju czy w tkankach.
MEM1 1982.
anoxie
Nepøítomnost kyslíku v organismu, orgánech, tkáních èi buòkách. Anoxie mozku
bìhem porodu mùûe zpùsobit váûné poškození vývoje dítìte. VLS 2009. JK
ANOKSJA
(anorak) syn. skafander, parka
Rodzaj wiatrochronnej lub nieprzemakalnej kurtki z (wiatrówki) z kapturem i œci¹gaczem noszonej przez polarników oraz
alpinistów. Tradycyjnie anorak nie by³
rozpinany z przodu, jednak wspó³czeœnie
wiele rozpinanych kurtek okreœlanych
jest jako anoraki. Rad-Par-Par 2004, http
235.
anorak
Lehká a zateplená vìtrovka do deštì
a chladu, uvniø má jemný, hnìdý koûíšek; má kapuci se šnìrováním a zdrhovadly. Anorak se pøetahuje pøes hlavu.
Od krku na prsa je krátký zip a ve spodním lemu bundy šnìrování. Vpøedu uprostøed se nachází vìtší kapsa na zip – na
ANORAK
antidotum
mapy èi drobnosti. Je vyuûíván horolezcí.
Http 355. JK
(antidote) syn. odtrutka
Substancja unieczynniaj¹ca w organizmie
truciznê lub usuwaj¹ca bezpoœredni efekt
dzia³ania trucizny na organizm. MEM1
1982.
antidotum
Protijed, èásteènì nebo úplnì neutralizující pùsobení jiné škodlivé látky. JK
ANTIDOTUM
(antibiotics)
Substancje wytwarzane przez mikroorganizmy, g³ównie przez ró¿ne gatunki grzybów, hamuj¹ce w niskich stê¿eniach
wzrost mikroorganizmów chorobotwórczych. Wyró¿nia siê: antybiotyki przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybiczne, przeciwnowotworowe. Mechanizmy dzia³ania (z wyj¹tkiem antybiotyków przeciwwirusowych) polegaj¹
na: zaburzeniu budowy œciany komórkowej, uszkodzeniu b³ony komórkowej, hamowaniu (biosyntezy) bia³ka lub kwasów
nukleinowych. Antybiotyki nie obni¿aj¹
si³ odpornoœciowych makroorganizmu.
Z du¿ej liczby tylko niewiele jest wykorzystywanych w lecznictwie, np. penicyliny, tetracykliny. MEM1 1982.
antibiotika syn. ATB
Látky, které zastavují rùst bakterií èi jiných mikroorganismù (chlamydií, mykoplasmat) nebo je pøímo nièí. Pùvodnì byly tyto látky produkovány plísnìmi, nyní
jsou vìtšinou syntetizovány. Dìlí se na
skupiny podle chemického sloûení a úèinku na bakterie. K nejdùleûitìjším skupinám antibiotik patøí peniciliny, tetracykliny, cefalosporiny, makrolidová antibiotika,
aminoglykosidy, chinolony, peptidová
antibiotika. Podávání ATB se øídí urèitými pravidly. Musí se uûívat pravidelnì,
v urèených èasových intervalech, po urANTYBIOTYKI
52
aparat powietrzny...
èitou dobu; nìkterá novìjší antibiotika mají
delší intervaly mezi dávkami a zkrácena je
i doba léèby. Pøi nedodrûení pravidel hrozí riziko vzniku rezistence, èímû mohou
být nepøímo poškozeni i další nemocní,
kteøí se takto odolnou bakterií nakazí.
VLS 2009. JK
(aorta)
Têtnica g³ówna, najwiêksze naczynie têtnicze odchodz¹ce od lewej komory serca
i oddzielone od niej zastawk¹ sk³adaj¹ca
siê z trzech p³atków pó³ksiê¿ycowatych.
Aorta dzieli siê na czêœæ wstêpuj¹c¹, ³uk
i czêœæ zstêpuj¹c¹, ta ostatnia zaœ na aortê
piersiow¹ (od koñca ³uku do przepony)
i na aortê brzuszn¹ (od przepony do rozwidlenia na dwie têtnice wspólne). Na
ca³ym przebiegu aorty odchodz¹ od niej
mniejsze i wiêksze têtnice doprowadzaj¹ce krew tetnicz¹ (utlenowan¹) do wszystkich narz¹dów i czêœci cia³a. Wa¿nym zadaniem aorty, oprócz przewodzenia krwi
têtniczej, jest zapewnienie ci¹g³ego, nieprzerwanego pr¹du krwi, dziêki sprê¿ystoœci i kurczliwoœci œcian. MEM1 1982.
aorta syn. srdeènice
Nejvìtší tepna organismu, která vystupuje pøímo z levé srdeèní komory. Probíhá
hrudníkem a bøišní dutinou (pøed páteøí)
aû do bederní oblasti, kde se dìlí na dvì
kyèelní tepny. Vystupuje z ní v rùzných
èástech øada vìtví, které zásobují okyslièenou krví všechny orgány tìla. Aorta ascendens – vzestupná aorta, poèáteèní úsek
aorty pøecházející v aortální oblouk. Navazuje aorta descendens, která má èást
hrudní a bøišní aorty. VLS 2009. JK
AORTA
APARAT
POWIETRZNY
(ODDECHOWY)
(breathing apparatus) syn.
aparat powietrzny (oddechowy) ze sprê¿onym powietrzem
Sprzêt przeciwgazowo-przeciwdymowy,
BUTLOWY
aparat powietrzny...
53
izoluj¹cy; urz¹dzenie przenoœne o z³o¿onej i zwartej budowie, s³u¿¹ce do ochrony dróg oddechowych. Oddychanie odbywa siê za pomoc¹ tlenu sprê¿onego
w butli metalowej. U¿ywany jest tam,
gdzie stê¿enie gazów truj¹cych lub obni¿enie zawartoœci tlenu w powietrzu uniemo¿liwia stosowanie maski przeciwgazowej. MSP 1990, s. 15.
dýchací pøístroj
Samostatný pøístroj, pouûívající stlaèený
vzduch nebo kyslík, urèený k umoûnìní
dýchání hasièe v jinak nedýchatelném
prostøedí, a to po omezenou dobu. VSPO
3.2.1. GB
APARAT
POWIETRZNY
NADCINIENIOWY
(ODDECHOWY)
(overpressure brea-
thing apparatus)
Sprzêt ochrony dróg oddechowych stosowany do celów przeciwpo¿arowych, ratowniczych, ewakuacyjnych i ochrony
miejsca pracy, w warunkach koniecznoœci izolowania siê od atmosfery otoczenia
ze wzglêdu na obecnoœæ substancji szkodliwych (gazy, pary, py³y) lub niedostateczn¹ iloœæ tlenu. Http 262.
pøetlakový dýchací pøístroj
Dýchací pøístroj s konstanním tlakem, vyšším neû atmosférickým, který je udrûován v oblièejové masce. VSPO 3.2.8. GB
APARAT
POWIETRZNY
(ODDECHOWY)
(compressed air breathing apparatus)
Izoluj¹cy sprzêt ochrony dróg oddechowych. Urz¹dzenie przenoœne o z³o¿onej
i zwartej budowie. Oddychanie odbywa
siê za pomoc¹ powietrza sprê¿onego
w butli stalowej lub kompozytowej. U¿ywany jest tam, gdzie stê¿enie gazów truj¹cych lub obni¿enie zawartoœci tlenu
uniemo¿liwia stosowanie filtracyjnego
sprzêtu ochrony dróg oddechowych. MSP
ZE
SPRÊ¯ONYM
POWIETRZEM
apteczka pierwszej pomocy
1990, s. 14–15.
dýchací pøístroj – otevøený okruh
Pøístroj uûívající stlaèený vzduch v tlakové láhvi jako médium pro dýchání. Pro
další pouûití musí být láhev znovu doplnìna, pøièemû zásoba vzduchu limituje
ochrannou dobu dychacího pøístroje. VSPO
3.2.3. GB
(apathy)
Stan charakteryzuj¹cy siê obojêtnoœci¹ wobec podniet z zewn¹trz, zawê¿eniem zainteresowañ, zmniejszeniem siê napêdu
psychoruchowego. Wa¿n¹ cech¹ apatii
jest ³atwe mêczenie siê fizyczne i psychiczne przy podejmowaniu jakiejkolwiek
aktywnoœci. Uczucie znu¿enia i zmêczenia pojawia siê czêsto jako sta³y emocjonalny sk³adnik choroby. Apatia wystêpuje w wielu zaburzeniach psychicznych,
lecz te¿ w nastêpstwie d³ugotrwa³ej bezczynnoœci albo wyniszczaj¹cej choroby
somatycznej. MEM1 1982.
apatie
Sníûení citové reaktivity, minimální nebo
ûádná citová reakce na zevní podnìty.
Dlouhodobì pøi tìûších duševních onemocnìních, napø. schizofrenii, pøechodnì
u vìtší únavy, vyèerpanosti nebo u nìkterých celkových onemocnìní. VLS 2009.
JK
APATIA
APTECZKA PIERWSZEJ POMOCY (medicine chest, first aid kit)
Zestaw leków, œrodków opatrunkowych,
niektórych podstawowych przyborów i narzêdzi lekarskich umieszczony w szafce
lub odpowiedniej walizeczce oznakowanej czerwonym krzy¿em, umo¿liwiaj¹cy
udzielenie pierwszej pomocy w nag³ych
wypadkach i zachorowaniach. MEM1 1982.
lékárnièka
Skøíòka nebo pouzdro, uzpùsobené pro
dlouhodobé a bezpeèné ukládání zdravot-
aresztowanie
nického materiálu, obvykle urèeného pro
poskytování první pomoci. Lékárnièka
musí být náleûitým zpùsobem oznaèena
(modøe lemovaným symbolem èerveného køíûe v bílém poli nebo bílým køíûem
v zeleném poli). Stacionární lékárnièka
musí být umístìna v dobøe pøístupném
místì a její otevírání musí být moûné bez
pouûití nástroje. Lékárnièky musí být
konstruovány tak, aby uloûený zdravotnický materiál byl chránìn proti znehodnocení. VLS 2009. JK
ARESZTOWANIE (arrest) syn. areszt
Jest to pozbawienie wolnoœci osoby podejrzanej o pope³nienie przestêpstwa, przymusowe odizolowanie takiej osoby od
œwiata zewnêtrznego. W prawie cywilnym aresztowanie to jeden ze œrodków
stosowanych w toku egzekucji, s³u¿¹cy
zmuszeniu d³u¿nika do zachowania zgodnego z na³o¿onym na niego obowi¹zkiem. Stosuje je wy³¹cznie s¹d. Stosowanie aresztu reguluj¹ przepisy art. 1056–
–1059 Kodeksu postêpowania cywilnego.
W prawie wykroczeñ aresztowanie to
jedna z kar – odpowiednik kary pozbawienia wolnoœci w prawie karnym materialnym. Jego wymierzanie reguluj¹ przepisy art. 19, 26, 35, 38 i 42–44 Kodeksu
wykroczeñ. Http 66, http 235.
zadrûení
Jeden z prostøedkù k zajištìní osoby pro
úèely trestního øízení. Je upraveno § 7
a § 76 a následujícími paragrafy zákona
è. 141 z roku 1961 Sb., trestního øádu. Jeho podstatou je èasovì limitované krátkodobé omezení osobní svobody urèité
osoby ze strany policejního orgánu. Se zadrûeným jsou provádìny úkony trestního
øízení a v mezidobí je umístìn v policejní
cele. Ze zadrûení je osoba buï propuštìna na svobodu, nebo je rozhodnuto soudem o vzetí osoby do vazby. Http 11. AZ
54
asekuracja
(arrhythmia) syn. niemiarowoœæ
Zaburzenia rytmu serca polegaj¹ce na
wystêpowaniu niejednakowych odstêpów
miêdzy skurczami. MEM1 1982.
arytmie syn. dysrytmie
Je to porucha srdeèního rytmu, zpùsobená postiûením pøevodního systému øídícího srdeèní èinnost. VLS 2009. JK
ARYTMIA
(safety measures) syn.
zabezpieczanie
W taternictwie i alpinizmie jest to zabezpieczanie siê wspinaczy w stromym terenie górskim na wypadek poœlizgniêcia
czy odpadniêcia. Asekuracje wykonuje
siê zwykle za pomoc¹ liny, któr¹ s¹
zwi¹zani taternicy czy alpiniœci. Rozró¿nia siê asekuracjê sztywn¹ i asekuracjê
lotn¹. Asekuracja sztywna – w trudnych
lub niebezpiecznych miejscach wspina
siê na przemian tylko jeden ze wspinaczy,
asekurowany przez towarzysza lin¹, która ma go przytrzymaæ w razie upadku.
Asekuracja lotna – dwóch zwi¹zanych
lin¹ wspinaczy w terenie stosunkowo ³atwym dla oszczêdnoœci czasu wspina siê
równoczeœnie. Jedyna w³aœciwa to asekuracja sztywna. Rad-Par-Par 2004.
jištìní
1. Jištìní jakoûto vyjádøení stavu, kdy je
lezec lanem chránìn proti pádu. Lezec je
navázán na lano a pøi pádu jej lano zachytí. Leze-li nìkdo bez lana, sám (sólo),
tak o nìm hovoøíme, ûe leze bez jištìní,
nezajištìn. Naopak leze-li nìkdo s lanem,
hovoøíme o nìm, ûe se jistí. Rozeznává
se dolní jištìní, horní jištìní, boèní jištìní
atd. Http 165.
2. Jištìní jakoûto èinnost. Nejlépe to vysvìtlí pøíklad lezecké dvojice, kdy jeden
z lezcù leze, druhý ovládá jisticí pomùcku a v ní posunuje lano podle potøeby le-
ASEKURACJA
asekurant
zoucího. V pøípadì pádu lezce ten druhý
lano v jisticí pomùcce brzdí, èímû zachytí
pád onoho lezoucího lezce. A tato èinnost
toho druhého z dvojice lezcù se nazývá
jištìní a on je jistiè. Http 165.
3. Jištìní jakoûto jisticí bod v terénu zbudovaný pomocí jisticího prostøedku (skoba, nýt, smyèka, vklínìnec apod.). Pomocí tìchto prostøedkù si lezec buduje
pevná kotvení ke skále. Napø. zakládá-li
prvolezec vklínìnec do skalní pukliny,
pouûívá se pro to výraz zaloûit jištìní.
Http 165. JK
(back-up partner, support)
Osoba, która asekuruje partnera. Partner
wspinacza, którego powinien zabezpieczaæ go m.in. przed upadkiem lub odlotem, odpadniêciem od œciany skalnej.
jistiè
Èlovìk, který provádí jištìní jiného lezce. Http 165. JK
ASEKURANT
ASFIKSJA (asphyxia) syn. zamartwica
Niedotlenienie organizmu z towarzysz¹cymi zaburzeniami ze strony uk³adów kr¹¿enia i oddychania. W asfiksji noworodków sinej wystêpuje sinica, p³ytkie oddechy, serce pracuje prawid³owo. W asfiksji
bladej noworodek jest wiotki, blady, nie
oddycha, czynnoœæ serca jest zwolniona.
Asfiksja noworodków mo¿e byæ skutkiem
aspiracji wód p³odowych, ucisku pêpowiny, urazu wewn¹trzczaszkowego, wady
wrodzonej. Noworodek urodzony w asfiksji wymaga cucenia; po oczyszczeniu
dróg oddechowych dostarcza siê tlen lub
powietrze, dziecko ogrzewa siê i podaje
mu siê leki cuc¹ce. W nastêpnych godzinach i dniach ¿ycia noworodki urodzone
w asfiksji wymagaj¹ specjalnej uwagi
i opieki. MEM1 1982.
asfyxie
Dušení zpùsobené nedostatkem vzduchu,
55
aspiracja
napø. ucpáním dýchacích cest (laryngospasmus, strangulace, topení aj.). Kromì
hypoxie se hromadí rovnìû oxid uhlièitý.
V porodnictví závaûný stav vznikající pøi
hypoxii plodu (zmìny vnitøního prostøedí,
orgánové poškození, selhávání obìhu, poškození mozku aû smrt). Vyûaduje urgentní léèbu vèetnì ukonèení tìhotenství. VLS
2009. JK
(aspiration) syn. zach³yœniêcie
1. Pobranie z wdechem a) treœci p³ynnej,
np. wody podczas toniêcia lub wód p³odowych przez noworodka podczas porodu, b) kêsa pokarmowego lub cia³a obcego, które podczas po³ykania lub w sposób przypadkowy dostan¹ siê do krtani,
tchawicy lub oskrzeli. Prowadzi do groŸnych objawów ostrej niedro¿noœci oddechowej. MEM1 1982.
2. Usuniêcie p³ynu lub gazu za pomoc¹
odessania z jakiegokolwiek przewodu lub
z jam cia³a, np. z jamy ustno-nosowej
i gard³a, z tchawicy i oskrzeli, odessanie
treœci z przewodu pokarmowego, dwunastniczego, odessanie za pomoc¹ drenów
za³o¿onych do rany operacyjnej wydzieliny przyrannej, odessanie treœci p³ynnej
(ropa, krew, p³yn przesiêkowy) z jamy
otrzewnej (otrzewna) lub aspiracja krwi –
manewr wsteczny t³okiem strzykawki umo¿liwiaj¹cy upewnienie siê przy wstrzykniêciu do¿ylnym, ¿e ig³a znajduje siê
wewn¹trz ¿y³y. MEM1 1982.
aspirace
1. Nasání, odsátí. Aspirace obsahu tìlesné dutiny. Aspirace do injekèní støíkaèky
pøed vlastním, napø. nitrosvalovým podáním léku k vylouèení náhodného nabodnutí cévy. VLS 2009.
2. Vdechnutí tuhého útvaru, nejèastìji sousta nebo kapaliny. Proti vdechnutí existuje obranný mechanismus – zástava dýchá-
ASPIRACJA
astazja
ní pøi polykání, vzájemná souhra svalù
hltanu a hrtanu. Tato obrana je oslabena
napø. pøi vìtší opilosti, v bezvìdomí po
operaci, pøi nìkterých nervosvalových
chorobách apod. Vdechnutí mùûe být závaûnou událostí dušení, následního zápalu plic. VLS 2009. JK
(astasia)
Niemo¿noœæ utrzymania pozycji stoj¹cej,
wystêpuj¹ca najczêœciej z abazj¹ w histerii i w niektórych schorzeniach neurologicznych przy uszkodzeniu p³ata czo³owego. MEM1 1982, http 235.
astázie
Neschopnost stát, èasto kombinovaná s neschopností chùze (abázií). Pohyblivost konèetin u leûícího nemocného pøitom není
výraznìji narušena. Vyskytuje se u nìkterých neurologických poruch. VLS 2009. JK
ASTAZJA
ASTMA (asthma) syn. dychawica
Ka¿da postaæ dusznoœci wydechowej, której towarzyszy œwiszcz¹cy oddech. W jêzyku potocznym oznacza astmê oskrzelow¹, chorobê o pod³o¿u alergicznym,
cechujac¹ siê napadow¹ dusznoœci¹, g³ównie wydechow¹, po³¹czon¹ z odkrztuszaniem gêstej, ci¹gn¹cej siê plwociny i œwiszcz¹cym oddechem. Astma oskrzelowa
jest spowodowana zwê¿eniem oskrzelików wskutek skurczu ich miêœni g³adkich, obrzêku i nadmiernego wydzielania
œluzu. Chorobê wywo³uj¹ ró¿ne alergeny
dostaj¹ce siê do organizmu przez drogi
oddechowe, przewód pokarmowy lub skórê. Narz¹dem wstrz¹sowym s¹ drobne
oskrzela. Antygenami s¹ zazwyczaj substancje bia³kowe pochodzenia bakteryjnego, pokarmowego, py³ki ró¿nych kwiatów i krzewów, ³upie¿ zwierzêcy, kurz
i pleœñ. W powstawaniu napadów odgrywaj¹ równie¿ du¿¹ rolê czynniki psychiczne i warunki klimatyczne. Dominuj¹-
56
astma
cym objawem klinicznym jest dusznoœæ
napadowa, która mo¿e zjawiæ siê w ka¿dej porze dnia. Chory odczuwa brak tchu.
Utrudniony jest zw³aszcza wydech, natomiast wdechy s¹ powierzchowne, œwiszcz¹ce, s³yszalne na odleg³oœæ. Klatka piersiowa przyjmuje po³o¿enie wdechowe.
Zjawia siê kaszel, odkrztuszanie plwociny, sinica. Napad mo¿e trwaæ ró¿nie d³ugo. D³ugotrwa³a choroba prowadzi do powstawania rozedmy p³uc, zniekszta³cenia
klatki piersiowej i niewydolnoœæ kr¹¿enia. MEM1 1982.
astma
Onemocnìní charakterizované záchvatovou dušností vznikající na podkladì náhlého zúûení prùdušek. Podkladem je chronický zánìt prùdušek, který zvyšuje reaktivitu dýchacích cest na èetné podnìty
(zevní vlivy, infekce, emoce, fyzickou námahu aj.). Uplatòují se dìdièné faktory,
které spolu s novorozeneckým a kojeneckým obdobím ovlivòují utváøení imunitního systému, jehoû odchylná reakce na
nìkteré alergeny (pyl, prach, peøí, nìkteré
potraviny) – atopie – vede k vzniku astmatu a nìkdy dalších onemocnìní (atopický ekzém, senná rýma). Významný je rovnìû vliv psychiky. Klasicky se astma projevuje astmatickým záchvatem dušnosti
s pískáním, obtíûným výdechem. V nejtìûších pøípadech vzniká status asthmaticus. U nìkterých pacientù pøevládá kašel,
tzv. astmatický ekvivalent. Jde o nemoc
charakterizovanou záchvatovitou reverzibilní obstrukcí dýchacích cest se sníûenou sekundovou vitální kapacitou. Je sníûena vrcholová výdechová rychlost PEF,
jejíû monitorování lze u nemocných jednoduše provádìt. K zhodnocení provokaèních faktorù a reverzibility lze provádìt testy bronchoprovokaèní èi testy s pouûitím bronchodilatancií. S ohledem na
astma sercowa-napadowa
etiologii se rozlišuje astma exogenní – alergické, endogenní – námahové. Pøi tzv. aspirinovém astmatu vznikají záchvaty po
aplikaci acetylsalicylové kyseliny èi jiných lékù, bývají pøi nìm i nosní polypy.
K astmatickým záchvatùm mùûe vést i aspergilóza. VLS 2009. JK
(cardiac
asthma)
Dusznoœæ nocna wystêpuj¹ca u niektórych chorych z ciê¿k¹, przewlek³¹ niewydolnoœci¹ kr¹¿enia pochodzenia sercowego, gdy towarzyszy jej zastój i nadciœnienie w kr¹¿eniu p³ucnym. Napady wi¹¿¹
siê ze znacznym przepe³nieniem krwi¹ p³uc
w pozycji le¿¹cej. Ciœnienie w naczyniach w³osowatych p³ucnych wzrasta do
wartoœci, przy której nastêpuje przesiêk
do pêcherzyków p³ucnych, co mo¿e doprowadziæ do obrzêku p³uc. Zmiana pozycji na siedz¹c¹ lub stoj¹c¹ przynosi
ulgê, gdy¿ krew z p³uc ulega przemieszczeniu do ni¿ej po³o¿onych czêœci cia³a
(koñczyny). Astma sercowa pojawia siê
w przebiegu ciê¿kich organicznych chorób uk³adu kr¹¿enia i jest jednym z objawów lewokomorowej niewydolnoœci kr¹¿enia. Dusznoœæ ma charakter wdechowo-wydechowy. MEM1 1982.
astma srdeèní
Tìûká noèní záchvatová dušnost vznikající u závaûné poruchy levé srdeèní komory, pøi níû se v plicích hromadí krev,
kterou levá komora není schopna pøeèerpat do velkého tìlového obìhu. Mùûe
vzniknout aû plicní otok. Dušnost se zhoršuje vleûe, kdy se krev hromadí v plicích.
Posazením se obtíûe zmíròují, vhodné je
proto kromì odborné léèby spát s nìkolika polštáøi pod horní polovinou trupu.
Leèba je zamìøena na srdeèní selhání (zejména diuretika, vazodilataèní terapie).
VLS 2009. JK
ASTMA SERCOWA-NAPADOWA
57
atak serca
ASYSTOLIA (asystole, asystolia)
Zatrzymanie akcji serca lub jego komór
(w bloku przedsionkowo-komorowym zupe³nym), prowadz¹ce do ustania przep³ywu krwi w kr¹¿eniu du¿ym, ma³ym i wieñcowym. Mo¿e byæ spowodowana bezpoœrednim dzia³aniem toksycznym na miêsieñ sercowy produktów przemiany materii, nadmiarem niektórych elektrolitów
(potas), œrodkami znieczulaj¹cymi lub
zaburzeniami nerwowych mechanizmów
regulacyjnych przy podra¿nieniu wspó³czulnego albo przywspó³czulnego uk³adu
nerwowego. Asystolia wymaga natychmiastowego podjêcia zabiegów reanimacyjnych. MEM1 1982.
asystolie
Stav, pøi nìmû na srdci vymizí jakákoli
elektrická a mechanická èinnost, resp. kdy
vymizí èinnost komor (komorová asystolie). Dochází k okamûité zástavì krevního obìhu (není hmatný puls), k bezvìdomí a bez okamûité resuscitace k smrti. Na
EKG se asystolie projeví jako rovná èára
(izoelektrická linie) nebo pøi komorové
asystolii jako samotný záznam èinnosti
síní (vlny P). VLS 2009. JK
(heart attack) syn. zakrzepica têtnicy wieñcowej
Nag³a choroba objawiaj¹ca siê silnymi
bólami w okolicy serca, czêsto promieniuj¹cymi do lewego ramienia i barku,
niepokojem, niekiedy równie¿ dusznoœci¹. W przypadku, gdy chory przestaje
oddychaæ, stosuje siê do czasu przybycia
lekarza sztuczne oddychanie i masa¿ serca. MEM1 1982.
záchvat srdce syn. tachykardie
Bušení nebo silné údery srdce pùsobící
krátkodobé ztráty vìdomí. Záchvatové
zrychlení srdeèní èinnosti. VLS 2009. JK
ATAK SERCA
ataksja
58
atropina
ATAKSJA (ataxia) syn. bezw³ad ruchowy
Stanowi jedn¹ z manifestacji wielu chorób centralnego uk³adu nerwowego. Ataksja przejawiaæ siê mo¿e nieprawid³owoœciami chodu (chód chwiejny, na szerszej
podstawie), niezgrabnoœci¹ ruchów koñczyn górnych szczególnie przy próbie wykonania okreœlonych czynnoœci oraz zaburzeniami wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych. Ataksja mo¿e byæ
skutkiem: a) uszkodzenia g³ównego narz¹du koordynacji ruchowej – mó¿d¿ku,
b) uszkodzenia po³¹czeñ mó¿d¿ku z rdzeniem, oœrodkami podkorowymi i korowymi mózgowia (konary mó¿d¿ku), c) uszkodzenia p³atów czo³owych, d) uszkodzenia sznurów tylnych rdzenia krêgowego, przenosz¹cych wra¿enia czucia g³êbokiego i wibracji. MEM1 1982, http 235.
ataxie
Porucha hybnosti zpùsobená onemocnìním nervového systému, napø. mozeèku.
Projevuje se nesoumìrností pohybù a jejich špatnou koordinací. Pacient pøestøeluje pøi svých pohybech, se zavøenýma
oèima se nedokáûe dotknout špièky nosu,
je narušena jeho chùze a øeè. K ataxii vede rovnìû ageneze vermix mozeèku, pøechodnì bývá ataxie rovnìû v opilosti.
na go równie¿ stosowaæ do asekuracji
z górnego stanowiska jednego lub dwóch
wspinaczy niezale¿nie, jest wtedy przyrz¹dem samoblokuj¹cym (do monta¿u
w odpowiedniej pozycji s³u¿y specjalne
metalowe ucho). Dodatkowe ucho umieszczone z przodu przyrz¹du u³atwia kontrolowane odblokowanie po odpadniêciu lub
w razie potrzeby opuszczania osoby asekurowanej. Http 235.
ATC Guide slang. kyblíky
Praktická a velmi populární jisticí pomùcka americké firmy Black Diamond.
Patøí do skupiny jisticích pomùcek, které
se v Èesku slangovì oznaèují kyblíky. Svou
konstrukcí vychází z dávné Stichtovy
brzdy. Je s ní moûno jistit jak dynamicky
prvolezce, tak i druholezce, pøièemû druholezce je moûno jistit horním jištìním
jak „od sebe” pøi tzv. rybaøení, tak i z horního jisticího stanovištì. Navíc v pøípadì
jištìní druholezce z horního stanovištì mùûeme vyuûít samosvornou funkci této jisticí pomùcky. ATC Guide lze pouûít pro
lana v rozsahu prùmìrù od 7,7 mm do 11
mm. Mùûeme pouûít jak jednoduché lano, tak i dvoupramenné lano (buï polovièní, nebo dvojité). V pøípadì pouûití
dvoupramenného lana je kaûdý jeden pramen veden sám svým jedním podélným otvorem v tìle jisticí pomùcky. Http 165. JK
ATC Guide (AIR TRAFFIC CONTROLGUIDE)
Stosowany we wspinaczce przyrz¹d asekuracyjno-zjazdowy produkowany przez
amerykañsk¹ firmê Black Diamond. £¹czy w sobie cechy kubka i p³ytki przewodnickiej. Mo¿e byæ stosowany na pojedynczych i podwójnych linach dynamicznych i statycznych o œrednicach od
7,7 do 11 mm. Jest przyrz¹dem niesymetrycznym, tzn. mo¿na go u¿ywaæ ze zwiêkszonym lub zmniejszonym tarciem. Mo¿-
(atropine)
Alkaloid tropinowy wystêpuj¹cy w wielu
roœlinach z rodziny psiankowatych, np.
w liœciach pokrzyku, wilczej jagodzie. Pora¿a zakoñczenia przywspó³czulnego uk³adu nerwowego, co prowadzi do obni¿enia
wydzielania gruczo³owego i rozkurczu
miêœni g³adkich przewodu pokarmowego, oskrzeli, uk³adu moczowego. Rozszerza Ÿrenice i pora¿a akomodacjê oka (nastawnoœæ oka). W rzadkoskurczu przyœpiesza czynnoœæ serca. W ma³ych daw-
LER
ATROPINA
auskultacja
kach pobudza korê mózgow¹, dzia³a depresyjnie na uk³ad pozapiramidowy i oœrodek wymiotny. W du¿ych dawkach wywo³uje œpi¹czkê atropinow¹ (w leczeniu
chorób psychicznych). Stosowana w stanach skurczowych przewodu pokarmowego (wrzodowej chorobie, kolce w¹trobowej i jelitowej) i uk³adu moczowego
(kolce nerkowej), dychawicy oskrzelowej. U¿ywana te¿ przed zabiegami chirurgicznymi. MEM1 1982.
atropin
Alkaloid z rulíku zlomocného, který blokuje parasympatický (cholinergní) nervový systém. Otrava (napø. pøi zámìnì
rulíku s borùvkou) se projevuje suchostí
v ústech, zèervenáním kùûe, rozšíøením
zornic, poruchou zraku, bušením srdce,
poruchou moèení a v tìûších pøípadech
i poruchami nervové èinnosti (velká vzrušivost apod.). Léèebnì se atropin uûívá
jako spasmolytikum (tlumí kolikovité bolesti) nebo pøi nápadnì pomalé srdeèní
èinnosti (bradykardie napø. u infarktu
myokardu). VLS 2009. JK
(ausculation) syn. os³uchiwanie
Metoda badania polegaj¹ca na os³uchiwaniu cia³a przy u¿yciu ucha (stetoskopu) lub fonendoskopu. Nasilenie i barwa
odg³osów wywo³ywanych czynnoœci¹
narz¹du oddychania, kr¹¿enia i trawienia
oraz obecnoœæ odg³osów dodatkowych
pozwalaj¹ wnioskowaæ o ich stanie.
MEM1 1982.
auskultace
Je to vyšetøení poslechem, souèást fyzikálního vyšetøení, k nìmuû se pouûívá fonendoskop. Poslechem je moûné zachytit
pohyb plynu, vzduchu nebo tekutiny v trubicových orgánech, proudìní krve srdcem,
proudìní vzduchu prùduškami a prùdušinkami, pohyb tekutiny a plynu ve støe-
AUSKULTACJA
59
autostrada
vì. Zmìny tìchto zvukù mohou slouûit
k diagnóze nìkterých poruch. Zmìny proudìní krve v srdci pøi chlopenních vadách
se projeví jako srdeèní šelesty, zápal plic
mùûe vést ke zmìnám poslechu nad plícemi. VLS 2009. JK
ODDECHOWY
(pulmonary
controller)
Automat, który obni¿a wartoœæ ciœnienia
panuj¹cego w butli do ciœnienia otoczenia, zmiennego w czasie nurkowania.
Http 220.
plicní regulátor
Plicní automatika, oznaèovaná téû jako
regulátor, která umoûòuje potápìèi dýchat dýchací médium, zpravidla vzduch,
stlaèené smìsi plynù pod vodní hladinou
pod tlakem okolní vody. Http 149. ST
AUTOMAT
AUTOMATYCZNY
DEFOBRYLATOR
ZE-
(Automated External Defibrillator) syn. AED
Urz¹dzenie umo¿liwia personelowi paramedycznemu, bez znajomoœci zaburzeñ
rytmu serca, wykonanie szybkiej defibrylacji elektrycznej w przypadku wyst¹pienia migotania komór. AED jest u¿ywany
przede wszystkim w pomocy przedszpitalnej w medycynie ratunkowej. Larsen
2013, s. 8.
automatický externí defibrilátor
Jednoduše pouûitelné zaøízení speciálnì
vyvinuté pro poskytnutí ûivot zachraòujícího elektrošoku u pacientù postiûených
náhlým srdeèním selháním. Http 237. ST
WNÊTRZNY
(motorway, highway)
1. Droga przeznaczona wy³¹cznie do ruchu pojazdów samochodowych: a) wyposa¿ona przynajmniej w dwie trwale rozdzielone jednokierunkowe jezdnie, b) posiadaj¹ca wielopoziomowe skrzy¿owania
ze wszystkimi przecinaj¹cymi j¹ drogami
transportu l¹dowego i wodnego. Ustawa
AUTOSTRADA
AvaLung
1985/21.03., r. 1, art. 4, pkt 11.
2. Droga dwujezdniowa, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi, na której nie dopuszcza siê ruchu poprzecznego,
przeznaczona tylko do ruchu pojazdów
samochodowych, które na równej, poziomej jezdni mog¹ rozwin¹æ prêdkoœæ co
najmniej 40 km/h, w tym równie¿ w razie
ci¹gniêcia przyczep. Ustawa 1997/20.06.,
dz. 1, art. 2, pkt 3.
dálnice
1. Pozemní komunikace urèená pro rychlou dálkovou a mezistátní dopravu silnièními motorovými vozidly, která je budována bez úrovòových køíûení, s oddìlenými místy napojení pro vjezd a výjezd,
a která má smìrovì oddìlené jízdní pásy.
Zákon è. 13/1997, è. 1, § 4, bod 1.
2. Pozemní komunikace oznaèená dopravní znaèkou „Dálnice”. Zákon è. 101/2013,
hl. 1, § 2, bod r. JM-B
AVALUNG (AvaLung)
Urz¹dzenie, które pozwala ofiarom lawin
oddychaæ pod zwa³ami œniegu. Jest to rurkopodobne urz¹dzenie, które pozwala na
czerpanie czystego tlenu ze œniegu wokó³
cia³a i równoczesne odprowadzenie toksycznego dwutlenku wêgla jak najdalej od
twarzy. Rurka oddechowa jest zintegrowana z uprzê¿¹ piersiow¹, któr¹ nak³ada
siê na kurtkê. W przypadku porwania przez
lawinê wystarczy chwyciæ w zêby ustnik.
W momencie wydechu AvaLung odprowadza ciep³y dwutlenek wêgla na sam koniec rurki i uwalnia go z boku cia³a i po
stronie pleców. Cia³o dzia³a jak bariera
odgradzaj¹ca „dobre”, czyste pok³ady
tlenu od „z³ych”, ska¿onych CO2. W momencie wdechu nastêpuje przestawienie
zaworu i powietrze jest czerpane z przodu cia³a za pomoc¹ porowatej struktury
zaprojektowanej specjalnie do pobierania
powietrza ze œniegu. Http 1.
60
awaria
Avalung
Pomùcka, která je zabudována do vesty
nebo postroje, které jsou nošeny na tìle,
pokud se pohybujeme v oblastech s výskytem lavin, jeû nejsou pod kontrolou.
Pokud se uvolní lavina, musí si ten, kdo
Avalung pouûívá, zastrèit do pusy náustek a dýchat skrze Avalung bìhem zasypání. Jednocestný ventil dovoluje vdechování z okolního snìhu v pøední èásti
a vydechování do zadní èásti vesty. Tak
je vytvoøena umìlá vzduchová kapsa a je
zabezpeèeno odvádìní vydechovaného
CO2. Http 106. JK
(failure, breakdown)
Stan niesprawnoœci obiektu uniemo¿liwiaj¹cy jego funkcjonowanie, wystêpuj¹cy
nagle i powoduj¹cy jego niew³aœciwe
dzia³anie lub ca³kowite unieruchomienie.
Stwierdzenie tego stanu na ogó³ nie wymaga u¿ycia aparatury badawczej. Moment wyst¹pienia awarii nie jest mo¿liwy
do okreœlenia z góry, przewa¿nie nie sposób przewidzieæ równie¿ jej zasiêgu. Niekiedy mo¿na jednak stwierdziæ oznaki
zapowiadaj¹ce awariê. Http 235.
porucha syn. havárie
1. Trvalé nebo doèasné vyèerpání schopnosti konstrukce plnit poûadavky na ni
kladené, které zhoršuje její spolehlivost,
pøípadnì sniûuje její bezpeènost, pøedpokládanou ekonomickou ûivotnost, uûitnou
jakost apod. Je to zmìna konstrukce proti
pùvodnímu stavu. Mùûe vzniknout jako
dùsledek vady nebo z jiných pøíèin. Porucha stavební konstrukce má technické
dùsledky. Http 306.
2. Takové poškození konstrukce, které vyûaduje výmìnu nebo generální opravu
jedné nebo nìkolika èástí konstrukce, pøípadnì zrušení konstrukce. Http 306. JM-B
AWARIA
awaria powa¿na
(major accident)
Zdarzenie, w szczególnoœci emisja, po¿ar
lub eksplozja, powsta³e w trakcie procesu
przemys³owego, magazynowania lub transportu, w których wystêpuje jedna lub wiêcej niebezpiecznych substancji, i prowadz¹ce do natychmiastowego powstania
zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia ludzi lub
œrodowiska albo powstania takiego zagro¿enia z opóŸnieniem. Http 140.
závaûná havárie
Mimoøádná, èásteènì nebo zcela neovladatelná, èasovì a prostorovì ohranièená
událost, napø. závaûný únik, poûár nebo
výbuch, která vznikla nebo jejíû vznik
bezprostøednì hrozí v souvislosti s uûíváním objektu nebo zaøízení, v nìmû je nebezpeèná látka vyrábìna, zpracovávána,
pouûívána, pøepravována nebo skladována, a která vede k váûnému ohroûení nebo k váûnému dopadu na ûivoty a zdraví
lidí, hospodáøských zvíøat a na ûivotní
prostøedí nebo k újmì na majetku. Zákon
è. 59/2006, TSPzOKØaPOS 2009. MB
AWARIA POWA¯NA
TECHNICZNA (technical failure)
Gwa³towne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego,
urz¹dzenia technicznego lub systemu urz¹dzeñ technicznych powoduj¹ce przerwê
w ich u¿ywaniu lub utratê ich w³aœciwoœci. Ustawa 2002/18.04.
technická havárie
Mimoøádná událost vzniklá v souvislosti
s provozem technických zaøízení a budov
nebo výrobou, zpracováním, skladováním, uûitím a pøepravou nebezpeèných látek. Štìtina a kol. 2000. MB
AWARIA
(asylum)
Jest to udzielenie przez pañstwo schronienia na w³asnym terytorium (azyl terytorialny) obcokrajowcowi przeœladowaneAZYL
61
azylant
mu ze wzglêdu na dzia³alnoœæ lub przekonania polityczne, religijne, rasowe, naukowe b¹dŸ spo³eczne w kraju, którego
jest obywatelem. Azyl sankcjonuje pozostanie cudzoziemca w kraju przyjmuj¹cym i automatycznie uchyla zasadê ekstradycji. Instytucja azylu nie obejmuje
osób oskar¿onych o przestêpstwa pospolite, a tak¿e dezerterów z armii. […] W III
RP kwestiê azylu reguluje Ustawa Konstytucyjna z 1992, zgodnie z któr¹ azylu
obcokrajowcowi lub bezpañstwowcowi
udziela minister spraw wewnêtrznych
w porozumieniu z ministrem spraw zagranicznych. Http 74.
azyl
1. Ochranný pobyt, který stát poskytuje
státnímu pøíslušníku tøetí zemì nebo osobì bez státní pøíslušnosti v souvislosti s jejím pronásledováním zpravidla z dùvodù
politických (v ÈR jsou dùvody udìlení
azylu specifikovány v zákonì o azylu).
Http 210.
2. Forma mezinárodnìprávní ochrany osoby nacházející se mimo území zemì své
státní pøíslušnosti, popø. mimo území zemì svého posledního trvalého bydlištì,
je-li osobou bez státní pøíslušnosti, která
je ve své vlasti pronásledována za uplatòování politických práv a svobod nebo
má odùvodnìný strach z pronásledování
z dùvodu rasy, náboûenství, národnosti,
pøíslušnosti k urèité sociální skupinì nebo pro zastávání urèitých politických názorù. Zákon è. 325/1999, TSPzOKØaPOS
2009, s. 9. MB
(asylum seeker)
Cz³owiek, który stara siê uzyskaæ lub uzyska³ gdzieœ azyl. Http 71.
azylant
Cizinec, kterému byl podle zákona udìlen azyl, a to po dobu platnosti rozhodnutí o udìlení azylu. Zákon è. 325/1999. MB
AZYLANT
azymut
(azimuth)
K¹t zawarty miêdzy pó³nocn¹ czêœci¹ po³udnika odniesienia a danym kierunkiem
poziomym. Wartoœæ azymutu liczy siê
zgodnie z ruchem wskazówek zegara i wyra¿a w mierze k¹towej, najczêœciej w stopniach. Azymut mo¿e s³u¿yæ do orientacji
w terenie. W zale¿noœci od przyjêtego
po³udnika odniesienia wyró¿nia siê:
– azymut magnetyczny,
– azymut geograficzny,
– azymut kartograficzny,
– azymut topograficzny.
Ró¿nicê miêdzy azymutem geograficznym a azymutem magnetycznym (czyli
azymut geograficzny kierunku pó³nocy
magnetycznej) nazywa siê deklinacj¹ magnetyczn¹ albo zboczeniem magnetyczAZYMUT
62
azymut
nym. Ró¿nica miêdzy azymutem geograficznym a azymutem kartograficznym
to zbie¿noœæ po³udników. Http 235.
azimut
Orientovaný úhel, který svírá urèitý smìr
(pochodová osa, smìr k pozorovanému
objektu, smìr pohybu […] od smìru severního). Úhel je orientovaný, záleûí tedy
na smìru mìøení úhlu – mìøí se po smìru
pohybu hodinových ruèièek, tj. od severu
k východu. Mìøí se ve stupních. Z definice vyplývá, ûe sever má azimut 0 °, východ 90 °, jih 180 ° a západ 270 °, s výjimkou jiûního a severního pólu, kde tato definice neplatí. K mìøení azimutu se pouûívá buzola. Http 11. JK
badanie lekarskie
63
banda¿ wê¿owy
B
BADANIE LEKARSKIE (medical examination)
Przeprowadzone osobiœcie przez lekarza
w czasie postêpowania z pacjentem. Formalnie dzieli siê na badanie podmiotowe
(zbieranie wywiadów, anamneza) i badanie przedmiotowe (fizykalne). Badanie
lekarskie najczêœciej wi¹¿e siê tak¿e ze
zlecaniem badañ wymagaj¹cych technik
laboratoryjnych lub obrazowych. MEM1
1982.
vyšetøení slang. kontrola
Souhrn postupù ke stanovení objektivních skuteèností, z nichû lze usoudit na
zdravotní stav pacienta. Základní vyšetøení provádí lékaø a k hodnocení pouûívá
vlastní smysly (fyzikální vyšetøení). VLS
2009. JK
(ballistics)
Dziedzina nauki zajmuj¹ca siê ruchem
pocisku od momentu wprowadzenia go
w ruch a¿ do momentu jego ca³kowitego
zatrzymania. LP 2001.
balistika
Aplikovaná vìda zabývající se teoretickým a experimentálním studiem pohybu
støel vystøelovaných z hlavòových zbraní
a raket od poèátku jejich pohybu v hlavni
nebo raketnici aû po zasaûení a znièení
cíle. Http 152. JM-B
BALISTYKA
BANDA¯ (bandage) syn. opaska dziana
podtrzymuj¹ca
1. Jest to: a) pas p³ótna, gazy itp., s³u¿¹cy
do umocowania opatrunku unieruchomienia koñczyny lub powstrzymania krwawienia, b) sprzêt po¿arniczy, s³u¿¹cy do
doraŸnej naprawy po¿arniczych wê¿y
t³ocznych. MSP 1990, s. 19–20.
2. P³at b¹dŸ wstêga gazy, p³ótna, muœlinu
b¹dŸ innej tkaniny, a tak¿e dzianiny, a nawet tkanino-dzianiny stosowany do mocowania opatrunków. Nie nale¿y stosowaæ bezpoœrednio na ranê. W sprzeda¿y
wystêpuje najczêœciej w postaci rolek taœmy. MEM1 1982.
obvaz syn. bandáû, fáè, obvazový materiál, obvazivo
1. Vhodným zpùsobem upravený sterilní
materiál, urèený k pøekrytí rány, pøípadnì
k fixaci poranìní.
2. Léèebné nebo preventivní ovinutí èastí
tìla textilií eventuálnì v kombinaci s dalšími pøedmìty (napø. dlaha) nebo hmotami (napø. sádra, škrob, pryû, plast èi lepidlo). VLS 2009. AW
BANDA¯ ELASTYCZNY (elastic bandage)
Banda¿ wykonany z elastycznej tkaniny,
stosowany dla powstrzymania krwawienia (zob. opaska uciskowa). Jest on u¿ywany tak¿e w przypadku z³amania ¿eber,
a tak¿e do unieruchomienia z³amañ oraz
innych urazów narz¹dów ruchu. Http 235.
obinadlo elastické
Pruh textilie, mul, kaliko, plátno, pryûová
textilie aj. urèené k uûití jako obvazy. Je
oboustrannì mikrobodovì impregnováno
latexem. Základem obinadlového obvazu
jsou jednotlivé obtáèky urèité èásti tìla
(hovorovì túry). Jednoduché je obvazování krátkých úsekù konèetiny (kruhový
obvaz) nebo úsekù válcového tvaru (hoblinový obvaz). Http 41. ST
(hose bandage)
Sprzêt po¿arniczy, s³u¿¹cy do doraŸnej naprawy […] mniejszych uszkodzeñ po¿arniczych wê¿y t³ocznych. MSP 1990, s. 20.
hadicová bandáû
Pruh látky ve tvaru bandáûe uûívaný pro
BANDA¯ WÊ¯OWY
banda¿ wê¿owy metalowy
prozatímní utìsnìní menší trhliny v tlakové hadici. VSPO 3.5.3. GB
BANDA¯ WÊ¯OWY METALOWY (metal
hose bandage)
Metalowa objemka, s³u¿¹ca do doraŸnego uszczelniania pêkniêæ wê¿y t³oczonych
podczas podawania wody. Powsta³e otwory i uszkodzenia mo¿na zabezpieczyæ
banda¿em bez przerywania pracy uk³adu
gaœniczego. […] Aktualnie u¿ywa siê banda¿y klamrowych metalowych. Http 98.
hadicová objímka kovová
Prostøedek v podobì objímky pouûívaný
pro prozatímní utìsnìní menší trhliny
v tlakové hadici. VSPO 3.5.4. GB
(put a bandage on)
Nak³adanie tkaniny na ranê, która j¹
uszczelnia i chroni.
obvazování
Je to èinnost, která v první pomoci slouûí
pøedevším k zastavení krvácení, k ochranì rány pøed neèistotou a infekcí a ke
znehybnìní poranìné konèetiny. Http
208. ST
BANDA¯OWANIE
(barotrauma) syn. uraz
ciœnieniowy
Uszkodzenie fizyczne tkanek cia³a spowodowane ró¿nic¹ ciœnieñ: miêdzy ciœnieniem panuj¹cym przy ciele lub tkance
a ciœnieniem nowego otoczenia. Do barotraumy dochodzi najczêœciej w czasie szybkiej zmiany po³o¿enia z oœrodka X o ciœnieniu Px do oœrodka Y, w którym wystêpuje ciœnienie Py. Miêdzy Px i Py wystêpuje znacz¹ca ró¿nica. Z uwagi na ró¿nicê rozprê¿alnoœci tkanek i substancji,
z której zbudowana jest nowa przestrzeñ,
dochodzi do trwa³ych zmian mechanicznych cia³a i uszkodzeñ. Wyró¿niæ mo¿emy barotraumê p³uc, uszu, zatok. Http 235.
barotrauma
Fyzické poškození tkání zpùsobené rozdí-
BAROTRAUMA
64
bazalt
lem tlakù mezi tìlesnými dutinami a okolním prostøedím. Postihuje nejèastìji potápìèe (pøedevším ušním a plicním barotraumatem). Pøíèinou poškození je stlaèení èi
roztaûení tkánì vlivem zmìny tlaku
okolního prostøedí. Barotraumata se dìlí
podle zasaûeného orgánu nebo podle mechanismu zpùsobujícího poškození. Http
11. JK
(basalt)
Ska³a pochodzenia wulkanicznego (wylewna), o strukturze bardzo drobnoziarnistej, czasem porfirowej. Zabarwiona zwykle na czarno, szaro lub zielonkawo. Charakterystyczn¹ cech¹ bazaltu jest oddzielnoœæ s³upowa, wynikaj¹ca z kurczenia siê
zastyg³ej lawy w czasie jej oziêbiania. Wynikiem tego procesu s¹ efektowne s³upy
bazaltowe, których widok dowodzi dobitnie o wulkanicznej przesz³oœci terenu. Bazalt jest ska³¹ stosunkowo œlisk¹, s³abo
urzeŸbion¹, z nik³ymi zwykle szczelinami. Dro¿d¿ 2011.
èediè syn. bazalt
Velice èetná tmavá výlevná vyvøelá hornina s charakteristickou porfyrickou nebo
sklovitou strukturou. Obvykle má šedou
èi èernou barvu, zvìtralý èediè má barvu
spíše šedou. Pro èediè je charakteristická
jemnozrnná stavba vzniklá rychlým utuhnutím lávy na povrchu planety. Ve své
stavbì obsahuje èasto velké krystaly minerálù èi vesikule, drobné bublinky vyplnìné plynem èi druhotnou mineralizací,
a nebo se vyskytuje ve formì struzky.
Odluènost èedièe je obvykle sloupcovitá.
Textura bývá proudovitá nebo všesmìrná.
Termín èediè je v souèasnosti pouûíván pro
intruzivní horniny se sloûením typického
èedièe nacházející se nehluboko pod povrchem, ale horniny stejného sloûení s hrubozrnnou strukturou jsou nazývány buï
diabas nebo gabro. Http 11. JK
BAZALT
benzyna
(petrol, gasoline)
Mieszanina lekkich wêglowodorów alifatycznych, cykloalkanów, wêglowodorów
aromatycznych i nienasyconych. Lotna,
³atwopalna ciecz o specyficznym zapachu,
dobrze rozpuszczalna w rozpuszczalnikach organicznych. Jest najczêœciej produktem destylacji ropy naftowej. Rozró¿nia
siê benzynê lekk¹, o temperaturze wrzenia 90–120°C i benzynê ciê¿k¹, o temperaturze wrzenia do 200°C. Benzynê poddaje siê uszlachetnieniu w procesie reformingu katalitycznego. Benzyna lekka znajduje zastosowanie jako rozpuszczalnik
(rozpuszcza oleje, t³uszcze, ¿ywice), benzyna ciê¿ka jest paliwem w silnikach spalinowych. Http 72.
benzín
Kapalina ropného pùvodu pouûívaná hlavnì jako palivo v záûehových spalovacích
motorech, ale i jako rozpouštìdlo, zejména pro øedìní nátìrových hmot. Skládá se
pøedevším z alifatických uhlovodíkù získávaných frakèní destilací ropy, s pøídavkem isooktanu nebo aromatických uhlovodíkù toluenu a benzenu ke zvýšení oktanového èísla. Bìûnì se pøidávají také
malá mnoûství rùzných aditiv, napø. pro
zlepšení výkonu motorù a sníûení škodlivých emisí. Nìkteré smìsi mohou obsahovat významné mnoûství ethanolu jakoûto èásteènì alternativního paliva. Http
11. JM-B
BENZYNA
(apnoea)
Nag³e zatrzymanie oddechu. Bezdech mo¿e byæ przejœciowy (np. odruchowy po
zanurzeniu w zimnej wodzie) lub nieodwracalny (pora¿enie oddechu). MEM1
1982.
apnoe syn. zástava dechu
Na urèitý èas lze dýchání zastavit vùlí
potápìèe. Nìkdy se krátká apnoe objevuje pøi tìûkých chorobách srdce, plic èi
BEZDECH
65
bezpieczeñstwo
mozku. Krátké apnoe se mohou objevovat v prùbìhu normálního spánku, dlouhé
pøestávky v dýchání svìdèí o spánkovém
apnoickém syndromu. VLS 2009. JK
(security, safety)
1. Stan pewnoœci, spokoju, braku zagro¿enia poczucia zabezpieczenia. Zaspokojenie takich potrzeb, jak istnienie, przetrwanie, ca³oœæ, to¿samoœæ, niezale¿noœæ,
spokój i pewnoœæ rozwoju. Ko³odziñski
2013.
2. Stan, który daje poczucie pewnoœci
i gwarancje jego zachowania oraz szansê
na doskonalenie. Jedna z podstawowych
potrzeb cz³owieka to sytuacja odznaczaj¹ca siê brakiem ryzyka utraty czegoœ, co
cz³owiek szczególnie ceni, na przyk³ad
zdrowia, pracy, szacunku, uczuæ, dóbr materialnych. Wyró¿nia siê m.in. bezpieczeñstwo globalne, regionalne, narodowe; bezpieczeñstwo militarne, polityczne, spo³eczne; bezpieczeñstwo fizyczne, psychiczne,
socjalne; bezpieczeñstwo strukturalne i personalne. STzZPDiZ 2000, s. 17.
3. Dziedzina aktywnoœci podmiotu, której treœci¹ jest zapewnianie mo¿liwoœci
przetrwania (egzystencji) i swobody realizacji w³asnych interesów w niebezpiecznym œrodowisku, w szczególnoœci poprzez wykorzystywanie szans (okolicznoœci sprzyjaj¹cych), stawianie czo³a wyzwaniom, redukowanie ryzyka oraz przeciwdzia³anie (zapobieganie i przeciwstawianie siê) wszelkiego rodzaju zagro¿eniom dla podmiotu i jego interesów. Koziej 2011, s. 20.
bezpeènost
1. Stav, kdy je systém schopen odolávat
známým a pøedvídatelným vnìjším a vnitøním hrozbám, které mohou negativnì pùsobit proti jednotlivým prvkùm (pøípadnì
celému systému) tak, aby byla zachována
struktura systému, jeho stabilita, spolehliBEZPIECZEÑSTWO
bezpieczeñstwo po¿arowe
vost a chování v souladu s cílovostí. Je to
tedy míra stability systému a jeho primární a sekundární adaptace. TSPzOKRaPOS 2009.
2. Stav, kdy jsou na nejniûší moûnou míru eliminovány hrozby pro objekt (zpravidla národní stát, popø. i mezinárodní organizaci) a jeho zájmy a tento objekt je
k eliminaci stávajících i potenciálních hrozeb efektivnì vybaven a ochoten pøi ní
spolupracovat. ÈBT 2002. JM-B
66
bezpieczeñstwo zewnêtrzne pañstwa
wania po¿¹danych zachowañ u uczestników ruchu drogowego. Http 235.
dopravní bezpeènost
Ochrana ûivota, zdraví a majetku v provozu na pozemních komunikacích. Tradièní metodou jejího mìøení jsou dopravní nehody. Jejich sledování, srovnávání, klasifikace a rozbor jsou vyjádøeny
statistickým rozborem dopravní nehodovosti. Http 85. JM-B
BEZPIECZEÑSTWO WEWNÊTRZNE PAÑ-
fire safety)
Stan eliminuj¹cy zagro¿enie dla ¿ycia lub
zdrowia ludzi, uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych œrodków zabezpieczenia przeciwpo¿arowego oraz prowadzonych dzia³añ
zapobiegawczych i organizacyjnych.
RMSW 1992.
poûární bezpeènost
Souhrn organizaèních, územnì technických, stavebních a technických opatøení
k zabránìní vzniku poûáru nebo výbuchu
s následným poûárem, k ochranì osob,
zvíøat a majetku v pøípadì vzniku poûáru
a k zamezení jeho šíøení. VMV è. 246/
2001. GB
BEZPIECZEÑSTWO PO¯AROWE (
BEZPIECZEÑSTWO RUCHU DROGOWEGO (road traffic safety) syn. BRD
Zbiór zasad dotycz¹cych bezpiecznego
poruszania siê po drogach, jak równie¿
osobna dziedzina wiedzy zajmuj¹ca siê
kszta³towaniem w³aœciwych warunków
ruchu drogowego. Na bezpieczeñstwo ruchu drogowego sk³adaj¹ siê zagadnienia
z zakresu nadzoru nad ruchem drogowym,
organizacji ruchu drogowego, szkolenia
i egzaminowania kierowców, psychologii
transportu, ratownictwa medycznego, stanu technicznego i wymagañ wobec pojazdów, dróg i oznakowania, a tak¿e promo-
(internal security of the state)
Transsektorowy obszar bezpieczeñstwa,
którego treœæ (cele, warunki, sposoby
i œrodki) odnosi siê do œrodowiska wewnêtrznego (wnêtrza) pañstwa. Transsektorowe (transpodmiotowe) obszary bezpieczeñstwa narodowego (bezpieczeñstwa pañstwa) to czêœci zintegrowanego bezpieczeñstwa narodowego obejmuj¹ce sw¹
treœci¹ problematykê w³aœciw¹ jednoczeœnie ró¿nym podmiotom, dziedzinom i sektorom tego bezpieczeñstwa. Http 278.
vnitøní bezpeènost státu
1. Stav, kdy jsou na nejniûší moûnou míru eliminovány hrozby ohroûující stát
a jeho zájmy zevnitø a kdy je tento stát
k eliminaci stávajících i potenciálních
vnitøních hrozeb efektivnì vybaven a k ní
ochoten.
2. Souhrn vnitøních bezpeènostních podmínek a legislativních norem a opatøení,
kterými stát zajišÙuje demokracii, ekonomickou prosperitu a bezpeènost obèanù
a jimiû stanoví a prosazuje normy morálky a spoleèenského vìdomí. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
STWA
BEZPIECZEÑSTWO ZEWNÊTRZNE PAÑ-
(external security of the state)
Transsektorowy obszar bezpieczeñstwa,
którego treœæ (cele, warunki, sposoby
i œrodki) odnosi siê do œrodowiska ze-
STWA
bezpieczna odleg³oæ
wnêtrznego (otoczenia) pañstwa. Transsektorowe (transpodmiotowe) obszary bezpieczeñstwa narodowego (bezpieczeñstwa
pañstwa) – to czêœci zintegrowanego bezpieczeñstwa narodowego obejmuj¹ce sw¹
treœci¹ problematykê w³aœciw¹ jednoczeœnie ró¿nym podmiotom, dziedzinom i sektorom tego bezpieczeñstwa. Http 278.
vnìjší bezpeènost státu
1. Stav, kdy jsou na nejniûší moûnou
míru eliminovány hrozby ohroûující stát
a jeho zájmy zvnìjšku a kdy je tento stát
k eliminaci existujících i potenciálních vnìjších hrozeb efektivnì vybaven a ochoten.
Hrozby mohou být vojenské nebo ekonomické povahy, mohou mít charakter migraèní vlny apod.
2. Souhrn mezinárodnìpolitických, ekonomických a vojenských vztahù státu
s okolními státy a koalicemi, jejichû prostøednictvím prosazuje své státní zájmy.
TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
(safe distance) syn. odleg³oœæ przeciwpo¿arowa
Minimalna odleg³oœæ od obiektów s¹siednich, wymagana z uwagi na bezpieczeñstwo po¿arowe, okreœlona przepisami przeciwpo¿arowymi.
bezpeèná vzdálenost
Pøedepsaná vzdálenost vnìjších obrysù
spotøebièe nebo kouøovodu od hoølavých
stavebních konstrukcí, vestavìného nábytku, zaøizovacích pøedmìtù, skladovaného nebo zpracovaného hoølavého materiálu apod. Pøi dodrûení bezpeèné vzdálenosti [...] a pøíslušných návodù k obsluze tepelných spotøebièù nesmí sálavé teplo spotøebièe kouøovodu zpùsobit vìtší
oteplení hoølavých hmot v blízkosti spotøebièe neû 60 °C nad teplotu prostøedí
20 °C ±5 °C. Toto ustanovení platí pro
hoølavé hmoty stupnì hoølavosti B, C1, C2.
U hoølavých hmot C3 nesmí sálavé teplo
BEZPIECZNA ODLEG£OÆ
67
bierny opór
spotøebièe kouøovodu zpùsobit vìtší oteplení neû 35 °C nad uvedenou teplotu prostøedí. SBAHPAOP 1985, s. 25. GB
BEZPRAWNOÆ (unlawfulness, illegality)
Sprzecznoœæ miêdzy faktycznym zachowaniem siê cz³owieka, a takim zachowaniem, które nakazuje lub zakazuje przepis ustawy. Kraw-Kam-Korz 2000.
protiprávnost
Rozpor s právní normou v rámci právního øádu. V trestním právu jde, vedle
znakù uvedených ve zvláštní èásti trestního zákoníku, o obligatorní znak trestného èinu. Http 11. JM-B
expert)
Osoba posiadaj¹ca wiadomoœci specjalne
i powo³ana postanowieniem organu procesowego do stwierdzenia okolicznoœci
maj¹cych istotne znaczenie dla rozstrzygniêcia postêpowania. LP 2001.
znalec
Osoba se speciálními odbornými znalostmi a vìdomostmi v urèitém oboru, která
tyto své znalosti a vìdomosti vyuûívá k objasnìní skuteèností dùleûitých pro trestní
øízení. Http 100. JM-B
BIEG£Y (
(passive resistance)
Zachowanie niemaj¹ce charakteru czynnej napaœci lub czynnego oporu, które nie
ma na celu przeszkodzenie w wykonywaniu czynnoœci s³u¿bowych lub sprzeciwienie siê poleceniom policjanta (funkcjonariusza). Kraw-Kam-Korz 2000.
pasivní odpor
Èinnost osoby, kdy tato osoba mùûe stát,
sedìt nebo leûet, ale jinak se aktivnì nebrání. Pøesto, jestliûe tato osoba svým
jednáním porušuje zákon, zakroèující policista se snaûí tuto osobu donutit k opuštìní místa, protoûe dobrovolnì toto místo
nechce opustit, nespolupracuje a odmítá
BIERNY OPÓR
bioterroryzm
uposlechnout pokynù policisty. Osoba tedy policistovi znemoûòuje zákrok pouze
fyzickou hmotností vlastního tìla, popøípadì se mùûe nìjakým zpùsobem pøipoutat k pøedmìtu, jako jsou zábradlí, møíûe,
znaèky, stromy, vozidla apod., ale jinak
se policistovi nebrání pøi provádìní jeho
zákroku smìøujícího k odvedení osoby
z místa. Policista k pøekonání pasivního
odporu proti osobì, která ho odmítá následovat, pouûije pøedevším hmaty a chvaty. Https 3. JM-B
(bioterrorism)
Zamierzone u¿ycie albo groŸba u¿ycia
w celu wywo³ania choroby, zabicia ludzi,
zwierz¹t lub zniszczenia roœlin – wirusów, bakterii, grzybów, toksyn produkowanych przez ¿ywe organizmy. Celem bioterroryzmu jest skuteczne wywo³anie lêku i paniki wœród ludnoœci i ratowników
oraz chaos w wielu dziedzinach ¿ycia
i ogromne straty ekonomiczne. Http 64.
bioterorismus
Úmyslné, politickými pohnutkami motivované zneuûití nebo pohrùûka zneuûití
biologického prostøedku s cílem usmrtit nebo vyvolat onemocnìní lidí nebo zvíøat,
pøípadnì zpùsobit jiné hospodáøské ztráty. Mùûe mít souvislost vojenskou, politickou, náboûenskou nebo mít povahu
prostého trestného èinu. TSPzOKRaPOS
2009. JM-B
BIOTERRORYZM
(blocker)
Jeden z wêz³ów stosowanych we wspinaczce bardzo popularny i powszechnie
stosowany obecnie wêze³ samozaciskowy. Wêze³ stosowany podobnie jak prusik, czyli m.in. do autoasekuracji podczas
zjazdu na linie, te¿ do wykonywania
czynnoœci ratowniczych oraz transportowych. Jest ³atwy do przesuwania, do zawi¹zania wymaga karabinka. Jego niew¹tBLOKER
68
BLS
pliw¹ zalet¹ jest to, i¿ zawsze ³atwo jest
go odblokowaæ. Da siê go przesuwaæ nawet pod obci¹¿eniem. SW-MiT 2014, http
235.
vánoèkový prusík syn. spirálový prusík,
Pemberthy, Helical
Tento prusík má velké vyuûití pøi rùzných záchranáøských manévrech. Je to díky tomu, ûe jde posunovat dolù, i kdyû je
zatíûen bøemenem. Jde s ním plynule prusíkovat (šplhat) i dolù. Uzel se váûe na
smyèce uzavøené do okruhu. Spojovací
uzel vlastní smyèky musí být umístìn dole pøed karabinou, aby se nepletl do vzájemných køíûeních pramenù. Èím více je
ovinutí okolo lana, tím lépe drûí i tlustší
smyèky. Bylo by dobré, aby se jednotlivé
prameny smyèky pøi ovinutí kolem lana
støídaly jako horní a dolní pøi svém vzájemném køíûení. Zlepší se tak zadrhovací
schopnost uzlu. Http 29. JK
BLS (Basic Life Support, automated
external defibrillation) syn. podstawowe zabiegi resuscytacyjne
Zespó³ czynnoœci obejmuj¹cy bezprzyrz¹dowe utrzymywanie dro¿noœci dróg oddechowych oraz podtrzymywanie oddychania i kr¹¿enia. Natychmiastowe rozpoczêcie resuscytacji przez œwiadków zdarzenia zwiêksza szansê prze¿ycia trzykrotnie, dlatego algorytm BLS zosta³ stworzony dla osób, które nie posiadaj¹ wykszta³cenia medycznego, ale s¹ œwiadkami zdarzenia i w sposób znacz¹cy mog¹ wp³yn¹æ na zminimalizowanie ryzyka
zgonu osoby poszkodowanej. Istot¹ BLS
jest resuscytacja kr¹¿eniowo-oddechowa.
BLS syn. základní první pomoc
Soubor metod a opatøení, která mohou
být pøi náhlém postiûení zdraví poskytnuta nebo provedena bez jakéhokoliv
specializovaného vybavení. Její nedílnou
souèástí je i pøivolání odborné, nejèastìji
bocznica
zdravotnické první pomoci a v pøípadì
bezprostøedního ohroûení ûivota i základní neodkladná resuscitace. Je nutné ji zahájit pøi poruše jedné ze tøí základních ûivotních funkcí (vìdomí, dýchání, srdeèní
èinnosti). Http 364. MB
(siding)
Droga kolejowa po³¹czona z lini¹ kolejow¹ i s³u¿¹ca do wykonywania za³adunku i wy³adunku wagonów lub wykonywania czynnoœci utrzymaniowych pojazdów
kolejowych lub postoju pojazdów kolejowych oraz przemieszczania i w³¹czania
pojazdów kolejowych do ruchu po sieci
kolejowej. W sk³ad bocznicy kolejowej
wchodz¹ równie¿ urz¹dzenia sterowania
ruchem kolejowym oraz inne urz¹dzenia
zwi¹zane z bezpieczeñstwem ruchu kolejowego, które s¹ na niej usytuowane.
Http 235.
Vleèka
¦eleznièní dráha, která slouûí vlastní potøebì provozovatele nebo jiného podnikatele a je zaústìna do celostátní nebo regionální ûeleznièní dráhy nebo do jiné
vleèky. Zpravidla jde o dráhu spojující
ûeleznièní stanici s prùmyslovým objektem a souèasnì kolejištì v areálu daného
prùmyslového objektu. Http 11. GB
BOCZNICA
(ladder side rail)
Pod³u¿na czêœæ drabiny, wystêpuj¹ca po
obu bokach, do której zamocowane s¹
szczeble. Bocznice mog¹ byæ wykonane
z drewna lub metalu. MSP 1990, s. 23.
štìøiny ûebøíku syn. postranice ûebøíku
Jsou to svislé èásti ûebøíku nesoucí pøíèle; jsou kotveny do nosné konstrukce.
VSPO 3.9.10. GB
BOCZNICE DRABINY
(stimul)
Czynnik inicjuj¹cy, wywo³uj¹cy pobudzenie, zachêcaj¹cy do realizacji okreœlonego celu. MSP 1990, s. 22.
BODZIEC
69
bosak
stimul
Pùsobení rùzných èinitelù (látek) na nervy a orgány tìla. Oznaèuje se tak i nìjaká okolnost (proces, dìj, èinnost), která
podnìcuje èi povzbuzuje èlovìka nebo
i jakýkoliv jiný ûivý organizmus k nìjakému chování, èinnosti, aktivitì, práci
zpravidla pozitivní povahy (ûádoucí podnìt). Stimuly mohou být rùzné povahy,
napø. spoleèenské stimuly, právní stimuly, finanèní, resp. ekonomické stimuly
apod. Http 11. GB
BOSAK PO¯ (pike pole, fire hook) syn.
osêka
Sprzêt po¿arniczy, podrêczny sprzêt burz¹cy. Ze wzglêdu na zastosowanie rozró¿nia siê: bosak ciê¿ki, bosak lekki, bosak podrêczny, bosak strzechowy i bosak
sufitowy. MSP 1990, s. 23.
trhací hákPO¯
Jednodílná nebo dvoudílná døevìná násada ukonèená na jedné stranì ocelovým
kováním, které je opatøeno krouûkem pro
upevnìní lana usnadòující ovládání pøi
pouûití trhacího háku. Pouûívá se jako
bourací náøadí. Vrchní èást násady tvoøí
objímka s pøímým a ohnutým èepelem
a navaøeným okem (prùmìr oka 6 cm) pro
upevnìní taûného lana. Http 370. GB
BOSAK WOPR (pike pole, fire hook)
W ¿eglarstwie bosak s³u¿y do przyci¹gania ewentualnie odpychania ³odzi lub
jachtu od kei, a tak¿e do uchwycenia
ucha boi cumowniczej lub podejmowania z wody cum. Wykorzystywany jest
tak¿e do badania dna pod ³odzi¹. Fur-Wój 1993.
trhací hákWOPR
Tyè s ûelezným hákem, pouûívá se k prohledávání dna z lodi. Pøi pøesném urèení
místa, kde se nalézá utonulý, se po tyèi
bosak ciê¿ki
spustí zachránce k místu, kde leûí tìlo
utonulého. Http 369. MB
BOSAK CIÊ¯KI (long pike pole, long
fire hook)
Sprzêt po¿arniczy, podrêczny sprzêt burz¹cy, sk³adaj¹cy siê z grotu stalowego
i drzewca z tarcicy sosnowej po³¹czonych
ze sob¹. Ca³kowita d³ugoœæ bosaka wynosi oko³o 5,23 m, masa – oko³o 12 kg. Bosak stanowi wyposa¿enie samochodów po¿arniczych […]. S³u¿y do rozrywania konstrukcji budynków, usuwania belek i innych przedmiotów. Bosak ciê¿ki obs³uguje jedna rota. MSP1990, s. 24.
teûký trhací hák
Dvoudílný hák s pøímým i ohnutým èepelem a kruhem pro taûné lano, s dvoudílnou násadou. Døevìná násada ukonèená na jedné stranì ocelovým kováním,
které je opatøeno krouûkem pro upevnìní
lana usnadòující ovládání pøi pouûití
trhacího háku. Pouûívá se jako bourací
náøadí ke strhávání trámù ze støech apod.
Celková délka je pøibliûnì 5 m, hmotnost
cca 11 kg, prùmìr násady 60 mm. Http
371. GB
LEKKI (lightweigt pike pole,
lightweigt fire hook)
i drzewca z tarcicy sosnowej po³¹czonych ze sob¹. Bosak lekki stanowi wyposa¿enie samochodów po¿arniczych […].
Wykorzystywany jest do zrywania nadpalonych przewodów, wyci¹gania drobnych elementów ze strefy po¿aru oraz
prowadzenia l¿ejszych czynnoœci burz¹cych. Bosak lekki ró¿ni siê od bosaka
ciê¿kiego mas¹ (oko³o 6 kg), d³ugoœci¹
drzewca (oko³o 4,2 m) oraz tym, ¿e ostatnia œruba przytwierdzaj¹ca ogon tulei do
drzewca nie ma kó³ka do za³o¿enia linki.
BOSAK
70
bosak sufitowy
Bosak lekki obs³uguje jedna osoba.
MSP1990, s. 24.
lehký trhací hák
Jednodílný trhací hák s pøímým i ohnutým èepelem a kruhem pro taûné lano,
upevnìný na násadì. Délka jednodílného
trhacího háku je pøibliûnì do 2,5 m. Je
urèený k vyprošÙování pøedmìtù z hoøících nebo zaplavených objektù, ke strhávání konstrukcí hrozících zøícením, k odtahování hoøících pøedmìtù apod. Http
371. GB
BOSAK STRZECHOWY (ceiling hook)
Sprzêt po¿arniczy, podrêczny sprzêt burz¹cy, sk³adaj¹cy siê z trójzêbnego grotu
stalowego i drzewca z tarcicy sosnowej
po³¹czonych ze sob¹. Stanowi wyposa¿enie samochodów gaœniczych po¿arniczych.
[…] Bosak strzechowy obs³ugiwany jest
przez co najmniej 2 osoby. S³u¿y do rozrywania strzech, stogów siana i s³omy oraz
stert materia³ów w³ókienniczych. Ca³kowita masa bosaka wynosi oko³o 8 kg,
d³ugoœæ oko³o 5,5 m. MSP 1990, s. 24.
trhací hák
Pouûívá se k rozebrání konstrukce støechy zasaûené poûárem, tj. k odstranìní
zbytkù støešní konstrukce se støešní krytinou, coû by mìlo umoûnit pøístup k ohnisku poûáru a usnadnit hašení poûáru.
Http 371. GB
(ceiling hook)
i drzewca z tarcicy sosnowej po³¹czonych
ze sob¹. W odró¿nieniu od bosaków ciê¿kiego, lekkiego i podrêcznego, grot sk³ada siê z dwóch haków i umieszczonego
miêdzy nimi ostrza; stanowi wyposa¿enie
samochodów gaœniczych. Bosak sufitowy
s³u¿y do prac wewn¹trz budynku, np. zrywania podsufitki, boazerii, zrywania odBOSAK SUFITOWY
botulizm
sadzonych od œciany przez wodê i temperaturê tynków. MSP 1990, s. 24.
trhací hák
Technický prostøedek, skládající se z tyèe
a kovové násady s hroty do pravého úhlu,
pouûívaný pøeváûnì pro strhávání stropù
atd. pro umoûnìní pøístupu k hoøící látce.
VSPO 3.11.1. GB
BOTULIZM (botulism) syn. zatrucie jadem kie³basianym
Wywo³uje toksyna wydzielana przez clostridium botulinum. Dzia³a na zakoñczenia presynaptyczne, zapobiegaj¹c uwalnianiu acetylocholiny, co powoduje pora¿enie miêœni. ród³em zaka¿enia s¹ nieprawid³owo przygotowane artyku³y spo¿ywcze oraz nie przetworzony miód. Objawy: nudnoœci, wymioty, suchoœæ b³on
œluzowych. Badanie neurologiczne ujawnia pora¿enia nerwów czaszkowych
(zw³aszcza unerwiaj¹cych miêœnie ga³koruchowe) oraz zstêpuj¹ce pora¿enia. Czucie i stan œwiadomoœci pozostaj¹ prawid³owe. Plantz-Wip 2010.
botulismus
Otrava zpùsobená botulotoxinem. Jed pùsobí v nervovém systému a na nervosvalové ploténce (inhibiènì). Po poûití (cca
za 6–72 hodin) se objeví suchost v ústech,
polykací a zrakové obtíûe, obrna svalù
s nebezpeèím ochrnutí dýchacího svalstva a zadušení. Vìdomí pøitom zùstává
zachováno. VLS 2009. JK
(bouldering)
Wspinaczka po zazwyczaj wolnostoj¹cych, kilkumetrowych blokach skalnych
bez u¿ycia asekuracji lin¹. Sportowy
charakter boulderingu wi¹¿e siê z czêstymi, zazwyczaj niekontrolowanymi, odpadniêciami od ska³y, st¹d te¿ podstawow¹
metod¹ asekuracji jest stosowanie tzw.
crashpadów, czyli przenoœnych materaców
BOULDERING
71
ból
oraz pomoc tzw. spottera, czyli partnera,
który pomaga w kontrolowaniu lotu, zabezpieczaj¹c górn¹ czêœæ cia³a przed bezpoœrednim uderzeniem o ziemiê. Bouldering to forma wspinaczki sk³adaj¹cej
siê z niewielkiej iloœci trudnych ruchów
(tzw. przechwytów). Zgodnie z ogólnie
przyjêt¹ przez œrodowiska wspinaczy norm¹ za boulder uznaæ mo¿na nawet jednoruchowe przejœcie danego problemu skalnego. Http 235.
bouldering
Druh lezení provozovaný bez lana na malých skalních blocích nebo nízkých skalách nìkolik metrù nad zemí. Název pochází z anglického slova boulder (balvan). V souèasnosti získává velkou popularitu hlavnì u zaèínajících lezcù, mj. i díky své nenároènosti na vybavení a zkušenosti. Obvyklým bezpeènostním opatøením je jištìní další osobou. Pøitom neprobíhá pomocí lana a jisticí techniky jako
v horolezectví, ale jistící zasahuje pøímo
pouze svýma rukama. Cílem je usmìrnit
pád lezce tak, aby nedopadl v nebezpeèné poloze tìla, napø. hlavou na vyènívající kámen. V pøípadì nehody také další
osoba mùûe poskytnout pomoc. K jeho
provozování v zásadì není nezbytné nic –
staèí ruce a nohy. Nejbìûnìji pouûívaným
vybavením jsou: a) lezeèky, coû je speciální obuv, která zároveò chrání nohu
a zároveò umoûòuje jemné a obratné kroky a má dobrou pøilnavost ke skále; b) tzv.
bouldermatka, coû je mìkká podloûka, která v pøípadì pádu zabrání váûnìjšímu zranìní; c) pytlík s „magnéziem”, coû je chemický pøípravek 4MgCO3Mg (OH)24H2O
omezující pocení rukou. Http 11. JK
(pain)
Wra¿enie powstaj¹ce przez podra¿nienie
zakoñczeñ bólowych nerwów czuciowych
przez bodŸce zewnêtrzne lub wewnêtrzBÓL
ból brzucha
ne, najczêœciej na skutek procesu chorobowego tocz¹cego siê w tkankach cia³a.
Ból odczuwa siê wtedy, gdy nasilenie
bodŸców przekracza granice fizjologiczne. MEM1 1982.
bolest
Nepøíjemný pocit a vjem, který patøí
k základním a dùleûitým pøíznakùm onemocnìní a jehoû biologickým smyslem je
upozornit na vznikající chorobu. Bolest
je pocit, pøi nìmû intenzita stimulù pøekraèuje meze fyziologické. VLS 2009. JK
(stomach ache)
Subiektywny objaw charakteryzuj¹cy siê
wystêpowaniem bólu zlokalizowanego
w obrêbie jamy brzusznej. Mo¿e byæ spowodowany zarówno chorobami narz¹dów
jamy brzusznej, jak i narz¹dów zlokalizowanych poza ni¹. Mo¿e mieæ charakter
przewlek³y lub ostry; niekiedy wymaga
szybkiego postêpowania diagnostyczno-terapeutycznego, w tym interwencji
chirurgicznej. Stan taki okreœla siê mianem ostrego brzucha. Http 235.
bolest bøicha
Bolest pociÙovaná v oblasti bøicha. Mùûe
mít charakter bolesti viscerální z útrob
nebo somatické z pobøišnice, bøišní stìny.
Zpùsobena mùûe být postiûením jednotlivých bøišních orgánù, bolest viscerální
není pøesnì lokalizována a èasto z ní nelze urèit postiûený orgán. V nìkterých
pøípadech mùûe být i pøenesena z oblasti
hrudníku èi páteøe. Http 41. ST
BÓL BRZUCHA
(headache)
Subiektywne i negatywne odczucie fizyczne (nasilenie bodŸców czuciowych
przekraczaj¹cych granice fizjologiczne)
wewn¹trz czaszki.
bolest hlavy syn. cefalea, cefalgie
Nejèastìji zpùsobena zmìnìnou reaktivitou hlavových cév, zejména v souvisBÓL G£OWY
72
broñ
losti s psychickým napìtím. Èasto je rovnìû pøenesena z oblasti krèní páteøe (cervikokraniální syndrom). Http 41. ST
(bradyarthia) syn. rzadkoskurcz ¿arg. zwolnienie akcji serca,
wolna akcja serca
Czêstoœæ rytmu komór poni¿ej 60 na minutê, zwolnienie czynnoœci serca. Bradykardia zatokowa jest zwykle wyrazem
zwiêkszonego napiêcia. Tego typu bradykardii jako objaw fizjologiczny wystêpuje np. w czasie snu, u sportowców.
Mo¿e byæ jednak objawem chorobowym,
np. we wzroœcie ciœnienia œródczaszkowego, w cholemii, a tak¿e efektem dzia³ania
leków. Bradykardia pozazatokowa jest wyrazem uszkodzenia serca. Res 2002.
bradykardie
Zpomalení srdeèní frekvence pod 60 úderù za minutu. Fyziologicky bývá u trénovaných sportovcù v klidu a pøi vagotonii.
Za chorobných stavù je nìkdy frekvence
zpomalena pøi infarktu myokardu, vlivem
nìkterých lékù, pøi zvýšení nitrolebního
tlaku aj. Zpomalení srdeèní frekvence
mùûe být i dùsledkem poruchy vedení
srdeèního vzruchu, eventuálnì s uplatnìním rytmù (junkèního, idioventrikulárního). Tìûká bradykardie vede k poklesu
srdeèního výdeje, do tìla se dostává málo
krve a mùûe dojít aû bezvìdomí. VLS
2009. JK
BRADYKARDIA
(abiosis)
Ustanie czynnoœci oddechowej i kr¹¿enia.
být bez známek ûivota
Èlovìk nevykazuje ûádné známky vìdomí nebo citlivosti. ST
BRAK OZNAK ¯YCIA
weapon, arms)
Œrodki techniczne s³u¿¹ce do celowego
ra¿enia (obezw³adniania, zabijania) ludzi
i zwierz¹t oraz niszczenia ró¿nego roBROÑ (
broñ gazowa
dzaju obiektów materialnych (budowli,
sprzêtu). EW 2007.
zbraò
Je to nástroj (moderní zbranì mohou být
i automatické stroje) urèený nebo v daném okamûiku pouûitý za úèelem zpùsobení zranìní ûivému organismu. Nìkteré
zbranì, hlavnì výbušniny, se však s úspìchem pouûívají i k jiným úèelùm (odstøel
snìhových lavin, ledových bariér na øekách apod.). Existují i zbranì pro prùmysl (nastøelovací pistole pro kotvení,
palné lisy na kabelová oka, zkoušeèky kvality betonu atd.). Zbranì patøí mezi nejstarší lidské nástroje, které byly vynalezeny. Postupem èasu se zbranì z primitivních nástrojù urèených k zabíjení vyvinuly v sofistikované stroje, pøièemû jejich souèasnou definici je tøeba rozšíøit
i o zbranì, jejichû úèelem je sniûovat bojeschopnost nepøítele. To v moderním vìku
nemusí nutnì znamenat zabíjení nebo zastrašování. Jedná se napø. o zbranì, jejichû úèelem je zkratování elektráren.
Http 11. JM-B
(gas weapon)
Popularna nazwa rêcznej broni palnej,
najczêœciej podobnej do pistoletu lub rewolweru, przeznaczonej do krótkotrwa³ego obezw³adniania przeciwnika z niewielkiej odleg³oœci (kilku metrów) strumieniem dra¿ni¹cych lub parali¿uj¹cych
substancji chemicznych rozpylanych podczas strza³u. EW 2007.
plynová støelná zbraò
Støelná zbraò, u které je funkce odvozena
od okamûitého uvolnìní energie stlaèeného vzduchu nebo jiného plynu. Http 11.
JM-B
BROÑ GAZOWA
BROÑ PALNA (fire-arms) ¿arg. giwera,
gnat, klamka
Rodzaj broni miotaj¹cej, która do napêdu
73
brzuch
pocisków wykorzystuje energie gazów
powstaj¹cych podczas spalania ³adunku
miotaj¹cego (napêdowego); [...] w zale¿noœci od budowy uk³adu miotaj¹cego
broñ palna dzieli siê na broñ lufow¹
i broñ rakietow¹. EW 2007.
støelná zbraò
Zbraò, u které je funkce odvozena od
okamûitého uvolnìní energie pøi výstøelu,
zkonstruovaná pro poûadovaný úèinek na
definovanou vzdálenost. Http 11. JM-B
(trough)
Uk³ad baryczny o niskim ciœnieniu atmosferycznym, którego d³ugoœæ jest znacznie wiêksza od szerokoœci. Wzd³u¿ osi
bruzdy niskiego ciœnienia zachodzi konwergencja linii pr¹du, czêsto tak¿e przebiega front atmosferyczny o ma³ej prêdkoœci przemieszczania, dlatego wystêpuje
pogoda z du¿ym zachmurzeniem i opadami trwaj¹ca w danym miejscu przez d³u¿szy czas. Http 43.
brázda nízkého tlaku vzduchu
Pásmo niûšího tlaku vzduchu bez uzavøených izobar. Leûí mezi dvìma oblastmi
vysokého tlaku vzduchu a navzájem je
oddìluje. Je obvykle spojená s tlakovou
níûí a zpravidla se v ní nachází studená
nebo okluzní fronta. V brázdì nízkého
tlaku vzduchu pøevláda oblaèné poèasí
s obèasnými sráûkami. HA 2010. JK
BRUZDA NISKIEGO CINIENIA
BRZEG (bank, shore)
Granica zetkniêcia siê l¹du z powierzchni¹ wody, np. jeziora, morza, rzeki. Http
138.
bøeh
Pruh pevné pùdy podél vodní plochy; bøeh
potoka, øeky, moøský bøeh. SSÈpŠaV 2001.
JM-B
(stomach)
Czêœæ cia³a miêdzy przepon¹ a dnem
miednicy. MEM1 1982.
BRZUCH
burza
bøicho
Spodní èást trupu, èást tìla mezi bránici
a dnem pánve. Èást trupu pod hrudníkem.
V bøišní dutinì jsou zejmena orgány trávicího, moèového a pohlavního systému
s pøíslušnými cévami a nervy. V horní
èásti je bøišní dutina oddìlena bránicí od
dutiny hrudní, dolù pøechází plynule do
pánve. Pro úèely popisu lokalizace nálezu, bolesti aj. se bøicho dìlí na bøišní
krajiny. VLS 2009, http 41. ST
BURZA (storm, squall) syn. nawa³nica
Zjawisko atmosferyczne, podczas którego wystêpuj¹ intensywne opady deszczu lub deszczu i gradu, którym towarzysz¹ wy³adowania elektryczne w atmosferze (b³yskawice i grzmoty). Pierwszymi objawami maj¹cych nast¹piæ wy³adowañ atmosferycznych w wysokich partiach gór – granie, szczyty – jest tzw. ciche wy³adowanie, charakteryzuj¹ce siê
cichym bzykaniem, suchym trzaskaniem,
stawaniem w³osów na g³owie. Po zaobserwowaniu tych zjawisk nale¿y jak najszybciej opuœciæ to miejsce. Http 160.
bouøka
Soubor elektrických, optických a akustických jevù vznikajících mezi oblaky
navzájem nebo mezi oblaky a zemí, bìhem kterých dochází k silným sráûkám,
které mohou zpùsobit lokální záplavy.
Druhé nebezpeèí je spojeno s blesky, které mohou pøi kontaktu se zemí zapálit
okolí a zapøíèinit tak vznik poûárù. Silná
bouøe se nazývá vichøice a je doprovázená silným vìtrem, který vyvrací stromy
z koøenù, pøetrhává elektrické vedení vlivem pádù stromù a odnáší støechy.
Patøí k nejnebezpeènìjším meteorologickým jevùm v letní polovinì roku v horách. Bouøku oznaèujeme podle doby
a místa vzniku, pohybu, vzdálenosti od
74
busola magnetyczna
místa pozorování, intenzity projevù atd.
Http 11, http 171. JM-B
(fire storm)
Po¿ar na tyle du¿y, ¿e wytworzona przezeñ kolumna gor¹cego powietrza zasysa
w sposób ci¹g³y powietrze z otoczenia, co
powoduje dalsze zwiêkszanie temperatury p³omieni, a tak¿e wzrost natê¿enia ognia i wiatru, mog¹cy nawet wytworzyæ
huragan. Burze ogniowe mog¹ powstaæ
podczas du¿ych po¿arów lasu lub podczas dzia³añ wojennych wskutek intensywnych bombardowañ ³adunkami zapalaj¹cymi. MSP 1990, s. 26.
poûární bouøe syn. rozsáhlý poûár
1. Poûár velkého rozsahu s frontou šíøící
se na mnoûství budov nebo na velkou plochu lesa, který pøekonává pøírodní nebo
lidmi vytvoøené pøekáûky, napø. cesty
a vodní toky. VSPO 1.2.4.
2. Proud vzduchu obrovské síly a rychlosti unášející hoøící èástice, vytvoøený
rozsáhlým poûárem. VSPO 3.11.5. GB
BURZA OGNIOWA
(compass)
Przyrz¹d s³u¿¹cy do wyznaczania kierunku po³udnika magnetycznego, tj. okreœlania kursu magnetycznego. Dzia³a jak magnetyczny kompas, ró¿ni¹c siê od niego
rozmiarami i szczegó³ami konstrukcji,
dodatkowo zaopatrzony jest np. w przyrz¹dy celownicze i skalê kierunków. Busola magnetyczna u¿ywana jest w nawigacji lotniczej (zw³aszcza w lotnictwie lekkim i szybownictwie) i morskiej. Obecnie g³ównie jako przyrz¹d rezerwowy.
Bywa u¿ywana tak¿e w geodezji oraz
w sytuacjach wymagajacych orientowania siê w terenie. Http 70.
buzola syn. busola
Jednoduchý pøístroj, který slouûí k orientaci v terénu, urèování svìtových stran
a mìøení azimutu. Základem buzoly je
BUSOLA MAGNETYCZNA
butla tlenowa
kompas, který svou støelkou ukazuje na
magnetický pól Zemì. Pro bìûné úèely
orientace je to dostateènì pøesný smìr
k severnímu zemìpisnému pólu Zemì.
V pøípadì potøeby pøesného mìøení je
nutné vzít v úvahu magnetickou deklinaci Zemì a mìøení korigovat. Dále je buzola opatøena prùzorem, kterým se nastavuje smìr k bodu v terénu. Mìøení se provádí pomocí otoèného kotouèe se stupnicí s vyznaèenými úhly. Buzola také bývá na jedné hranì opatøena mìøítkem,
které je moûné pouûít pro odèítání vzdáleností v mapì. Další pomùckou je zrcátko pøipevnìné tak, aby bylo moûné pøi
pohledu prùzorem také sledovat støelku
a udrûovat orientaci celé buzoly. Http 11,
HA 2010. JK
(oxygen cylinder)
Cylindry zakoñczone z jednej strony wypuk³ym denkiem, a z drugiej szyjk¹ z gwintem. Wykonywane na ciœnienie pracy 200,
220 lub 300 at. Pojemnoœæ butli mo¿e
byæ 10 l, 12 l, 15 l, 18 l, s¹ spotykane
równie¿ butle mniejsze o pojemnoœci 4 l,
7 l, 8 l. Butla zakoñczona jest zaworem.
Http 220.
tlaková láhev
Nádoba pro skladování a pøepravu plynù
pøi tlaku vyšším neû atmosférický tlak,
plní se vzduchem èi smìsí plynù. Nejèastìji uûívané na potápìní jsou 200 bar
láhve, dále pak 232 bar èi 300 bar. Https
5. ST
BUTLA TLENOWA
(firefighter’s boots)
Specjalistyczne obuwie o wysokiej klasie
bezpieczeñstwa, wykorzystywane podczas
akcji ratowniczo-gaœniczych. Specjalne
obuwie stra¿ackie jest wodoodporne, wyposa¿one w stalowe wk³adki, posiada podeszwy odporne na niektóre chemikalia
BUTY STRA¯ACKIE SPECJALNE
75
buty wspinaczkowe
i na kontakt z gor¹cym pod³o¿em. Http
288.
hasièské boty
Vodovzdorná bezpeènostní obuv nevytváøející jiskry. VSPO 3.1.5. GB
(climbing shoes)
Specjalny rodzaj butów stosowany we
wspinaczce skalnej czy sportowej. Swoim kszta³tem wymuszaj¹ odpowiednie
u³o¿enie stopy, umo¿liwiaj¹c wykorzystanie ma³ych elementów rzeŸby skalnej,
takich jak: stopnie, krawêdzie, dziurki
itd. Buty zasadniczo mo¿na podzieliæ na
kilka grup: a) ekstremalnie asymetryczne
– najbardziej profilowane do œrodka stopy, tzn. linia piêta–paluch jest mocno wygiêtym ³ukiemù zazwyczaj posiadaj¹ te¿
zakrzywiony w dó³ czubek, który znacz¹co u³atwia stawianie stopy na stopniach
w du¿ym przewieszeniu. […]; b) œrednio
asymetryczne twarde – mniej wykrêcaj¹ce stopê, wygodniejsze od super asymetrycznych, a dziêki twardej podeszwie
pozwalaj¹ stawaæ na ma³e stopnie osobom o s³abszym paluchu, œródstopiu […];
c) œrednio asymetryczne miêkkie – bardzo dobrze dzia³aj¹ na tarcie, dobrze stoj¹ na krawêdziach, radz¹ sobie w dziurkach […]; d) symetryczne – wygodne,
doœæ sztywne, nie wymagaj¹ silnej stopy,
ale ich precyzja bywa s³aba […]. Dodatkowym kryterium podzia³u mo¿e byæ
sposób mocowania butów na stopie. Wyró¿niamy: a) buty wi¹zane (lace up) –
dobrze trzymaj¹ce stopê, pozwalaj¹ idealnie roz³o¿yæ nacisk w odpowiednich
miejscach, nawet po rozbiciu stosunkowo
dobrze trzymaj¹; b) buty na rzepy (velcro) – mniej precyzyjnie mocowane (ale
zazwyczaj kompensowane odrobinê inn¹
konstrukcj¹ pantofla), ale za to wygodnie
i szybkie zak³adanie, co jest wa¿ne na
boulderach czy na d³ugich drogach; poBUTY WSPINACZKOWE
buty wspinaczkowe
trafi¹ zrobiæ siê za luŸne do noszenia na
ekstremalnych drogach; c) buty wsuwane
(baletki) – lekkie pantofle trzymaj¹ce
stopê dziêki gumie, dobrze dopasowane,
z czasem robi¹ siê „kapciowate”, idealne
na bouldery czy panel. Podeszwy butów
wspinaczkowych s¹ wykonywane z gumy
o wysokim wspó³czynniku tarcia. Http 235.
lezecké boty slang. lezeèky
Nejobvyklejší název pro speciální obuv,
vyuûívanou pøi skalním lezení a boulderingu. Pro zlepšení pøilnavosti mají obvykle lezeèky na vnìjší stranì vrstvu
z gumy, zvyšující tøení se skálou (pøípadnì s chyty na umìlé stìnì). Dìlení:
a) nazouvaèka – lezecká bota bez pouûití
šnìrování. Drûí na noze pomocí gumièek
nebo suchého zipu. Je velmi lehká, praktická na obouvání a zouvání. Nazouvací
lezeèce je pøisuzována optimální ohebnost a cit. Vyûaduje však dobrou muskulaturu noûní klenby a doporuèuje se jiû
zdatným lezcùm; b) nízké lezeèky – jsou
nejrozšíøenìjším typem. Botka a šnìro-
76
buty wspinaczkowe
vání usnadòují drûení na noze. Vykrojení
v oblasti kotníku zaruèuje velkou volnost
pohybu v kloubu; c) lezeèky s vyšší botkou – chrání kotník a jsou pouûívány pøedevším v horách, kde jsou zaklíòování
nohou, spáry a klimatické podmínky drsnìjší neû na cvièných skalách èi umìlých
stìnách. Pro výrobu modelù lezeckých
bot spojují výrobci nìkolik parametrù:
tvar pro pohodlí a anatomii chodidla, jemnost špièky a podráûky pro citlivost, pøilnavost gumy pro výkonnost. Botka bývá
v drtivé vìtšinì pøípadù z kùûe nebo syntetická. Materiál musí být odolný. Vnitøní
podšívka je bavlnìná nebo ze syntetických vláken (napø. Cambrelle). Gumy, ze
kterých jsou vyrábìny podráûky, prošly
znaèným vývojem, co se týèe pøilnavosti.
Obecnì jsou vyrábìny z pøírodní pryûe
s pøídavkem pøírodní pryskyøice podporující pøilnavost a poddajnost. Podráûce
se nìkdy také øíká lepièka. Http 11. JK
centrum logistyczne
77
Centrum Zarz¹dzania Kryzysowego
C
(logistics centre)
Wyspecjalizowana struktura gospodarcza
grupuj¹ca na zwartym obszarze du¿y zbiór
podmiotów specjalizuj¹cych siê w organizacji i fizycznym przep³ywie mas towarowych. Ma charakter publiczny. Stanowi
punkt styku popytu i poda¿y us³ug logistycznych i transportowych. Jest zlokalizowane na skrzy¿owaniu wa¿nych (miêdzynarodowych) arterii transportowych
i stanowi punktowy element infrastruktury logistycznej o wysokim stopniu z³o¿onoœci technicznej i organizacyjnej. Wyposa¿one jest w takie elementy, jak: intermodalny wêze³ transportowy, nowoczesne
powierzchnie magazynowe, platformy
prze³adunkowe, nowoczesne obiekty biurowe, posterunek celny, system zaopatrzenia œrodków transportu w paliwo i energiê, punkt technicznej obs³ugi i napraw
œrodków transportu, infrastrukturê informatyczn¹, bank, pocztê, biura ubezpieczycieli, obiekty hotelowo-gastronomiczne i inne. SPT 2011.
logistické centrum
Centrum, které integruje do jednoho místa dopravní a zasílatelské podniky, poskytovatele logistických sluûeb, celní, veterinární, fytotechnickou a hygienickou
správu, prùmyslové a obchodní podniky
s jejich intenzivními logistickými poûadavky, leasingové, pojišÙovací a bankovní
spoleènosti. Pro realizaci pøepravních poûadavkù vyuûívá nejménì dvou druhù
dopravy (zejména silnièní/ûeleznièní dopravu), øídí a prohlubuje kooperativní vztahy mezi jednotlivými subjekty. Logistické centrum je uzlovým bodem, ve kterém
se stýkají dopravní prostøedky rùzných
CENTRUM LOGISTYCZNE
druhù dopravy. Nabízí optimální podmínky pro tvorbu kombinovaných pøepravních øetìzcù, jako napø. silnièní – ûeleznièní – silnièní doprava nebo silnièní –
ûeleznièní – krátká námoøní – silnièní doprava. Http 134. JM-B
CENTRUM POWIADAMIANIA RATUNKO-
(Emergency Centre) syn. CPR,
zintegrowane stanowisko dyspozytorskie
Zintegrowane stanowisko dyspozytorskie,
co najmniej Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej
i Pañstwowego Ratownictwa Medycznego, bêd¹ce elementem sk³adowym systemu powiadamiania ratunkowego, przeznaczone do przyjêcia zg³oszenia alarmowego i jego weryfikacji w celu bezzw³ocznego wdro¿enia procedur dysponowania s³u¿b i podmiotów ratowniczych
oraz uruchomienia innych przedsiêwziêæ
zwi¹zanych z organizacj¹ dzia³añ ratowniczych b¹dŸ analiz¹ aktualnej gotowoœci
operacyjnej. Http 282.
ohlašovna poûárù
Místo s trvalou obsluhou vybavené potøebnými komunikaèními prostøedky, které je urèeno k pøijímání hlášení o vzniku
poûáru nebo jiné mimoøádné události
a k vyhlášení poûárního poplachu, jakoû
i k plnìní dalších úkolù podle pøíslušné
dokumentace poûární ochrany. VMV
è. 246/2001. GB
WEGO
CENTRUM ZARZ¥DZANIA KRYZYSO(Integrated Rescue System) syn.
CZK
Centrum, które spe³nia funkcjê punktu koordynacyjnego i oœrodka ³¹cznoœci, scalaj¹cego w codziennej dzia³alnoœci s³u¿by
ratownicze i komunalne, które bior¹ bezWEGO
charakterystyka po¿arowa obiektu
78
poœredni i poœredni udzia³ w akcjach ratowniczych. Http 122.
Integrovaný záchranný systém syn. IZS
Koordinovaný postup sloûek Integrovaného záchranného systému pøi pøípravì na
mimoøádné události a pøi provádìní záchranných a likvidaèních prací. Základními sloûkami Integrovaného záchranného systému jsou Hasièský záchranný sbor
Èeské republiky, jednotky poûární ochrany zaøazené do plošného pokrytí okresu
jednotkami poûární ochrany, zdravotnická záchranná sluûba a Policie Èeské republiky. Zákon è. 239/2000, TSPzOKRa
POS 2009. JM-B
CHARAKTERYSTYKA PO¯AROWA OBIEK-
(building fire profile)
Zasadnicze wielkoœci charakteryzuj¹ce
i okreœlaj¹ce po¿arowe dane techniczne
(PDT) substancji, kategoriê niebezpieczeñstwa po¿arowego, kategoriê zagro¿enia wybuchem, kategoriê zagro¿enia ludzi, wielkoœæ obci¹¿enia ogniowego, wielkoœæ stref po¿arowych, kategoriê odpornoœci ogniowej budynku, odleg³oœci po¿arowe, warunki ewakuacji, urz¹dzenia
przeciwpo¿arowe, organizacjê ochrony
przeciwpo¿arowej itp. MSP 1990, s. 28.
poûárnì-technická charakteristika
Vlastnost látky vyjádøená mìøitelnou hodnotou nebo stanovená na základì mìøitelných hodnot více dílèích vlastností
anebo jev vystihující chování látky pøi
procesu hoøení nebo s ním souvisejícím.
VMV è. 246/2001. GB
TU
CHEMOODPORNE
SZCZELNE
UBRANIE
GAZO-
(gas protection suit) syn.
CUG
Gazoszczelny ubiór ochronny o wy¿szej
klasie wytrzyma³oœci, zapewniaj¹cy ochronê ca³ego cia³a przed ciek³ymi chemikaliami, parami, gazami i cz¹steczkami sta-
chmury
³ymi. W stra¿y po¿arnej stosowane s¹ chemoodporne ubrania gazoszczelne typu
1A (powietrze do oddychania dostarczane jest niezale¿nie od otoczenia z aparatu oddechowego na sprê¿one powietrze, zak³adanego pod ubiór chroni¹cy
przed chemikaliami) lub 1B (aparat oddechowy zak³adany na zewn¹trz ubioru
chroni¹cego przed chemikaliami). Warstwy zewnêtrzne i wewnêtrzne materia³ów stosowanych do produkcji chemicznych ubrañ gazoszczelnych s¹ warstwami
chemoodpornymi i gazoszczelnymi, maj¹cymi zapewniæ odpowiedni¹ ochronê
przed dzia³aniem substancji chemicznych.
Do materia³ów tych nale¿¹: Teflon, Viton, Neopren, Butyl, Hepalon.
protiplynový oblek
Jednodílný plynotìsný oblek, pouûívaný
spoleènì s dýchacím pøístrojem nebo tento pøístroj zahrnující, urèený pro pouûití
ve škodlivém prostøedí. VSPO 3.1.8. GB
(clouds)
Obserwowane w atmosferze skupiska kondensatów substancji wystêpuj¹cej w postaci pary. W atmosferze ziemskiej jest to
para wodna. Och³adzanie zmniejsza zdolnoœæ powietrza do zatrzymywania pary
wodnej. Och³adzanie do temperatury punktu rosy powoduje nasycenie pary wodnej
(saturacjê), dalsze och³adzanie wywo³uje
przesycenie i kondensacjê. Kondensacja
i parowanie (w przypadku chmur wodnych) oraz depozycja i sublimacja (w przypadku chmur lodowych) zachodz¹ w atmosferze na chmurowych lub lodowych
j¹drach (zarodkach) nukleacji. Http 235.
oblak slang. mrak, mraèno
Viditelná soustava malých èástic vody
nebo ledu (pøípadnì jiných látek) v atmosféøe Zemì nebo jiných planet. Oblaky
vznikají tehdy, kdyû se vlhkost vzduchu
zkondenzuje na kapky nebo ledové krysCHMURY
choroba
talky. Výška, ve které se dìj odehrává,
bývá rùzná a hranice, za kterou se voda
v plynném skupenství mìní na kapalinu,
se nazývá rosný bod. Závisí na stabilitì
vzduchu a mnoûství pøítomné vlhkosti.
Prùmìrná oblaková kapka nebo ledový
krystalek má v prùmìru pøibliûnì 0,01 mm.
Studená oblaka tvoøící se ve velkých výškách obsahují pouze ledové krystalky, niûší, teplejší oblaka, obsahují pouze vodní
kapky. Èasto se objevuje mylný názor, ûe
oblaky jsou sloûeny z vodní páry. Není to
pravda, protoûe samotná vodní pára je neviditelná bez ohledu na výšku a hustotu.
Oblaky tvoøí voda v kapalném nebo pevném skupenství. Http 11. JK
79
choroba kesonowa
(disease, sickness, ailment,
illness)
Reakcja dynamiczna ustroju na dzia³anie
czynnika chorobotwórczego. Wyra¿a siê
zaburzeniami we wspó³oddzia³ywaniu narz¹dów i tkanek. MEM1 1982.
nemoc
Porucha zdraví. Obvykle je zjistitelná objektivnì, bývá vnímána nemocnou osobou a stává se pøedmìtem zdravotnických sluûeb. VLS 2009. JK
przebiegu mo¿e doprowadziæ do obrzêku
mózgu zwi¹zanego z przebywaniem na
du¿ej wysokoœci. Pojawienie siê choroby
zale¿y od wysokoœci, szybkoœci jej pokonywania, pojemnoœci ¿yciowej p³uc i reakcji uk³adu oddechowego. Objawy choroby górskiej o ³agodnym przebiegu: obustronny ból g³owy, najczêœciej umiejscowiony w okolicy czo³owej, brak ³aknienia, nudnoœci, s³aboœæ i zmêczenie. Czêsto towarzysz¹ im sennoœæ i z³e samopoczucie. Objawy ostrej choroby górskiej:
wymioty, nasilaj¹cy siê ból g³owy, sk¹pomocz, narastaj¹ca dusznoœæ. W wiêkszoœci wypadków choroba górska jest
schorzeniem samoograniczaj¹cym siê.
Plantz-Wip 2010.
horská nemoc
Onemocnìní vznikající ve vyšších nadmoøských výškách (od 2 aû 3 tisícù m n.
m.) v dùsledku niûšího atmosférického tlaku, resp. niûšího parciálního tlaku kyslíku. Bývá bolest hlavy, nevolnost, nespavost, únava, podráûdìnost, poruchy soustøedìní. Vzniká zejména pøi rychlém výstupu, u citlivých osob je nutná postupná
aklimatizace. V nejtìûších pøípadech hrozí edém plic èi mozku. VLS 2009. JK
(mountain sickness)
Stwierdza siê j¹ u osób, które szybko dosta³y siê na wysokoœæ 2000 m (6600
stóp) lub wiêksz¹. Przyczyn¹ jest niedotlenienie hipobaryczne maj¹ce liczne niekorzystne skutki ogólnoustrojowe. Rozwija siê ró¿nego stopnia obrzêk mózgu
o charakterze zarówno cytotoksycznym
(niewydolnoœæ pompy sodowo-potasowej), jak i naczyniopochodnym („przeciekaj¹ca” bariera krew–mózg). Zaburzenia gospodarki wodnej ustroju prowadz¹
do obrzêków obwodowych, ³agodnego
obrzêku œródmi¹¿szowego p³uc i retencji
wody. Choroba górska o gwa³townym
(caisson disease,
decompression sickness) syn. choroba
dekompresyjna, DCS
Dochodzi do niej w zwi¹zku z powstawaniem we krwi i w tkankach pêcherzyków
gazu, kiedy ciœnienie otoczenia jest obni¿one. G³ówn¹ przyczyn¹ powstawania
pêcherzyków gazu jest zbyt szybkie wynurzanie siê. Mimo ¿e pêcherzyki gazu
mog¹ tworzyæ siê w ca³ym organizmie,
podstawow¹ konsekwencj¹ ich powstawania jest zamykanie œwiat³a naczyñ
krwionoœnych. Jeœli w sercu istnieje przeciek z prawa na lewo, to istnieje ryzyko
zatorowoœci z konsekwencjami neurolo-
CHOROBA
CHOROBA GÓRSKA
CHOROBA KESONOWA
choroby zakane
80
gicznymi. Pêcherzyki powietrza we krwi
mog¹ byæ traktowane przez uk³ad odpornoœciowy jako materia obca i tym samym byæ przyczyn¹ zainicjowania reakcji zapalnej, aktywacji czynnika Hagemana oraz wytwarzania skrzepliny. Ostatecznym efektem takiej odpowiedzi jest
zmniejszenie perfuzji tkankowej, niedotlenienie i uszkodzenie narz¹dów. Typ I
choroby kesonowej to ³agodna postaæ tej
choroby, dotycz¹ca przede wszystkim
skóry i miêœni szkieletowych. Typ II choroby kesonowej dotyczy uk³adu nerwowego, serca i innych narz¹dów istotnych
dla ¿ycia. Plantz-Wip 2010.
kesonová nemoc syn. dekompresní nemoc, desaturaèní aeropatie, DCS
Chorobný stav vznikající pøi rychlém vynoøení z velkých hloubek, zejména u potápìèù. Bìhem pobytu v hloubce, tj. v prostøedí s vyšším tlakem, neû je tlak atmosférický, dochází v tkáních k rozpouštìní
vìtšího mnoûství vzduchu. Pøi náhlém
poklesu tlaku (dekompresi) se vzduch (zejména dusík) z roztoku uvolòuje ve formì bublinek a dochází k vzduchové, resp.
plynové embolii. Podobný stav vznikající pøi poruše tìsnosti kabiny letadel ve
vysokých výškách se spolu s kesonovou
nemocí oznaèuje obvykle jako dekompresní nemoc. K pøíznakùm kesonové nemoci patøí projevy poškození nervového
systému (rùznì rozsáhlé obrny aû paraplegie, psychické poruchy), pozdìji napø.
aseptické nekrózy kostí aj. V léèbì se uûívá hyperbarická komora. VLS 2009. JK
CHOROBY ZAKANE
(infectious disea-
ses)
Choroby wywo³ane przez drobnoustroje
(bakterie, wirusy, grzyby, roztocza), toksyczne produkty (jad kie³basiany), a tak¿e przez paso¿yty lub inne biologiczne
czynniki chorobotwórcze, które ze wzglê-
chwyty oswobadzaj¹ce
du na charakter i sposób szerzenia stanowi¹ zagro¿enie dla zdrowia i ¿ycia ludzi.
Mog¹ szerzyæ siê ró¿nymi drogami: przez
kontakt bezpoœredni (z osoby na osobê),
drog¹ kropelkow¹ podczas kaszlu i kichania, przez kontakt seksualny, przez wk³ucie bezpoœrednio do organizmu, na zaka¿onej igle czy strzykawce, a tak¿e przez
owady, które spe³niaj¹ funkcje noœników.
Http 187.
nakaûlivá nemoc syn. infekèní onemocnìní
Klinicky zjevná (aparentní) infekce podmínìná nejen pøítomností a mnoûením
mikroorganizmù, ale také narušením tkání hostitele do té míry, ûe se objevují klinické pøíznaky. Onemocnìní mùûe probíhat v rozpìtí od mírného klinického
obrazu aû po tìûká ireverzibilní poškození vedoucí k trvalým následkùm èi dokonce smrti. TSPzOKØaPOS 2004. JM-B
CHUSTA TRÓJK¥TNA
(triangular ban-
dage)
Du¿y kawa³ek p³ótna w kszta³cie trójk¹ta, u¿ywany do opatrunków w okolicy
biodra, d³oni lub stopy (najczêœciej jako
temblak do podtrzymywania chorej koñczyny górnej) w przypadkach, kiedy brak
banda¿y. MEM1 1982.
šátek trojcípý slang. šátek
Je to obvazový materiál ve tvaru rovnoramenného trojúhelníku. V rámci první pomoci lze veškerá poranìní horní konèetiny zvládnout pomocí šátkového závìsu. JK
(grip release)
Ruchy ratownika niepozwalaj¹ce uchwyciæ siê go przez osobê ratowan¹ oraz
czynnoœci jak najszybszego wyzwolenia
siê z uœcisku ratowanego.
osvobozovací chvaty
Chvaty, které fungují na principu pák
CHWYTY OSWOBADZAJ¥CE
cia³o obce
a švihù. Dùleûité je pøesné a rychlé provedení. Hnát 2011, s. 59. ST
(foreign matter)
Elementy, przedmioty, które znajduj¹ siê
w ciele cz³owieka i nie stanowi¹ jego
czêœci.
cizí tìleso
Ostré nebo zabodnuté pøedmìty, které
jsou velmi rizikové pro tìlo èlovìka, i které jsou v tìle. ST
CIA£O OBCE
(warm front)
Ciep³e powietrze nasuwa siê na powietrze ch³odne. Poniewa¿ powietrze ciep³e
jest l¿ejsze od ch³odnego, „pe³znie” po nim
w górê, zu¿ywaj¹c na to znaczn¹ czêœæ
swojej energii, niewiele jej zostaje na samo przesuwanie siê frontu, dlatego ruch
frontu ciep³ego jest znacznie wolniejszy
ni¿ ruch samej ciep³ej masy powietrza. Powierzchnia frontowa jest pochylona pod
ma³ym k¹tem w stosunku do powierzchni
ziemi, a geograficznie powierzchnia taka
mo¿e rozci¹gaæ siê pasem o szerokoœci nawet do 1000 km. Wszelkie zjawiska pogodowe zwi¹zane z przechodzeniem frontu ciep³ego zachodz¹ na du¿ym obszarze
geograficznym. Http 235.
teplá fronta
Úzké rozhraní mezi ustupujícím studeným a pøicházejícím teplým vzduchem.
V souvislosti s pomalými výstupnými pohyby teplého vzduchu dochází ke kondenzaci vodní páry a vytváøí se tak mohutný
oblaèný systém vrstevnaté oblaènosti, která sahá stovky kilometrù pøed èáru fronty
(její prùseènici se zemským povrchem).
Sráûky s ní související mají trvalý charakter a šíøka sráûkového pásma je obvykle
300 aû 400 km. Prvním pøíznakem blíûící
se teplé fronty jsou vysoké oblaky druhu
cirrus, které naznaèují pøíliv teplého vzduchu ve vyšších hladinách atmosféry. Http
171. JK
81
ciê¿ki samochód ratowniczo-ganiczy
GAZOWE (gas cutting, flame
cutting)
Ciêcie tlenowe, wypalanie szczeliny strumieniem czystego tlenu w metalu podgrzanym p³omieniem gazowym. MSP
1990, s. 32.
øezání plamenem
Øezání plamenem potøebuje jako øezný
plyn kyslík. Kyslík je do štìrbiny øezu
foukán pod tlakem aû 6 barù. Zde reaguje
zahøátý kov s kyslíkem. Http 121. GB
CIÊCIE
CIEP£Y FRONT
(arc cutting) syn.
ciêcie ³ukowe
Proces ciêcia metali (stali, stopów aluminium, stopów miedzi itp.) przy zastosowaniu ³uku plazmowego. Ciêcie plazmowe prowadzone jest w sposób zmechanizowany lub rêczny. Procesy ciêcia zmechanizowanego dotycz¹ g³ównie ciêcia
przy zastosowaniu przecinarek CNC lub
robotów przemys³owych. ród³em ciep³a
topi¹cym metal jest ³uk plazmowy jarz¹cy siê miêdzy elektrod¹ a materia³em
obrabianym. Http 235.
plazmové øezání
Základem je monofázový invertor. Ten dodává elektronicky zpracované napìtí do
hoøáku [...]. Celý proces generace a zpracování napìtí, ale i samotný vznik a hoøení plazmového oblouku øídí mikroprocesor. Speciální zapalovací systém CEBORA produkuje VF napìtí, kterým se
zapaluje pilotní oblouk. Pøi kontaktu pilotního oblouku s materiálem zareaguje
magnetický senzor, pøepojí póly na trysce
a zapálí silový øezný oblouk. Http 30. GB
CIÊCIE PLAZMOWE
CIÊ¯KI SAMOCHÓD RATOWNICZO-GA-
(fire pumper truck)
Wed³ug oznaczeñ tradycyjnych rodzaj samochodu po¿arniczego […] o masie ca³kowitej powy¿ej 12 000 kg, wyró¿niany
[…] symbolem C, np. GCBA-6/32. ZgodNICZY
cirrocumulus
nie z systemem oznaczeñ wed³ug normy
europejskiej PN-EN 1846-1:2011 pojazdy samochodowe zaliczane do klasy ciê¿kiej (maksymalna masa rzeczywista powy¿ej 16 000 kg) oznaczane s¹ liter¹ S.
MSP 1990, s. 32.
cisternová automobilová støíkaèka
Poûární vozidlo, vybavené èerpadlem
a zpravidla nádrûí s vodou, jakoû i hadicemi, proudnicemi a technickými prostøedky pro zdolávání poûárù. VSPO 2.18.
GB
(Cirrocumulus cloud)
syn. Cc, chmura k³êbiasto-pierzasta
Chmura w postaci cienkiej, bia³ej ³awicy,
której poszczególne elementy maj¹ rozmiar k¹towy poni¿ej jednego stopnia (widziane z powierzchni Ziemi). S¹ to chmury wysokie, wystêpuj¹ce na wysokoœci od
6000 do 12 000 m, zbudowane s¹ z kryszta³ków lodu, nie daj¹ opadów. Powstaj¹
w wyniku powolnego podgrzewania od
do³u chmur typu cirrus lub cirrostratus.
Od podobnych im chmur altocumulus
mo¿na je odró¿niæ tym, ¿e s¹ mniejsze
i bardziej bia³e. S¹ te¿ na tyle cienkie, ¿e
na ich dalszych od S³oñca krawêdziach
nie tworz¹ siê cienie. Szczególnym przypadkiem cirrusów s¹ smugi kondensacyjne, które powstaj¹ pod tropopauz¹ w wyniku kondensacji pary wodnej w zetkniêciu ze spalinami silników samolotu odrzutowego. Http 235.
cirrocumulus syn. Cc
Pøipomíná drobounké vloèky nebo chumáèky, jejichû úhlový rozmìr nepøesahuje jeden prostorový stupeò. Vloèkovitá
struktura oblaku je víceménì pravidelnì
uspoøádaná. Èásti oblakù nemají vlastní
stín a pokrývají oblohu v horní èásti troposféry. Sloûen je z ledových krystalù.
Tvarovì se cirrocumulus podobá oblaku
altocumulus. Z cirrocumulu nevypadávají
CIRROCUMULUS
82
cinienie atmosferyczne
sráûky. Signalizuje pozvolný pøíchod nestálého poèasí. Http 11, HA 2010. JK
CIRRUS (Cirrus cloud) syn. CI
Chmura pierzasta. Nale¿y do chmur wysokich, zbudowanych z kryszta³ków lodu.
Chmury piêtra wysokiego wystêpuj¹ w górnej troposferze. Podstawa chmur pierzastych mo¿e wyst¹piæ poni¿ej wysokoœci
o temperaturze powietrza 0°C, wy¿ej
w atmosferze tropikalnej, ni¿ej w obszarach polarnych. W Europie chmura cirrus
mo¿e wystêpowaæ na wysokoœci od 6 000
do 12 000 m. Temperatury w chmurach cirrus wynosz¹ zwykle od -10°C do -40°C.
Tropopauza jest naturaln¹ barier¹ dla
wierzcho³ków chmur pierzastych. Typowa chmura cirrus wygl¹dem przypomina
nici pajêcze, delikatne w³ókna, „w³osy
anielskie”, pierze, nierzadko te¿ k³aczki
lub loczki. Z tych chmur nigdy nie pada
deszcz. Http 235.
cirrus syn. Ci slang. kštice, høíva
Oblak, který tvoøí jasnì bílá jemná vlákna, skoro vûdy prùsvitná a bez vlastního
stínu. Vlákna mohou tvoøit i chomáèky
nebo jiné útvary. Je to typický oblak vysokého patra (8 aû 13 km). Cirry jsou sloûené výhradnì z ledových krystalkù. I kdyû
pokrývají velkou èást oblohy, slunce skrz
nì snadno prosvítá a èlovìku se mùûe
zdát den jako sluneèný a pìkný, pøestoûe
pøitom mùûe být skoro zataûeno. Z cirrù
nikdy nepadají atmosférické sráûky. Pokud
se zhušÙují a kombinují s cirrostraty, bývá to pøedzvìst pohybující se teplé fronty. Pøi tomhle typu oblaku vznikají také halové jevy. Halové jevy vznikají odrazem
sluneèního svìtla od krystalkù a tyto krystalky právì obsahují mraky cirrus. Http
11, HA 2010. JK
CINIENIE ATMOSFERYCZNE (atmospheric pressure)
1. Ciœnienie wywierane przez atmosferê
click-up
ziemsk¹ na powierzchniê Ziemi i wszystkie przedmioty. MSP 1990, s. 32.
2. Stosunek wartoœci si³y, z jak¹ s³up
powietrza atmosferycznego naciska na
powierzchniê Ziemi (lub innej planety),
do powierzchni, na jak¹ ten s³up naciska.
W górach ciœnienie atmosferyczne jest ni¿sze, a na nizinach wy¿sze, poniewa¿ s³up
powietrza ma ró¿ne wysokoœci. Http 235.
atmosférický tlak
V normálních podmínkách pùsobí na èlovìka venkovní ovzduší pøi hladinì moøe
tlakem 101 kPa. Tento tlak není nijak
zvlášÙ pociÙován, neboÙ plyny obsaûené
v krvi a tìlních dutinách pùsobí na organismus stejným tlakem, takûe vnìjší
a vnitøní tlak je v rovnováze. SBAHPAOP
1985, s. 16–17. GB
(click-up)
Przyrz¹d s³u¿¹cy do asekuracji. Click-Up
jest pó³automatem. W procesie blokowania liny bierze udzia³ zarówno sam przyrz¹d, jak i karabinek (tutaj zalecany jest
HMS). Click-Up mo¿e nie zablokowaæ
siê samoczynnie (np. w przypadku zas³abniêcia asekuranta), poniewa¿ istotne jest
trzymanie liny hamuj¹cej przy biodrze, dok³adnie tak samo jak przy asekuracji z kubka. Istniej¹ te¿ sytuacje, kiedy lina mo¿e
œlizgaæ siê pod obci¹¿eniem w pozycji zablokowanej. Mo¿e byæ to spowodowane
niew³aœciwym doborem karabinka oraz zale¿eæ od stopnia miêkkoœci liny, a tak¿e
jej œrednicy. Podczas asekuracji nale¿y
zwróciæ uwagê na mo¿liwoœæ obrócenia
siê karabinka w przyrz¹dzie, co skutkuje
zwiêkszonym poœlizgiem liny i mo¿e sprawiæ, ¿e Click-Up nie zablokuje siê pod
obci¹¿eniem. Http 324.
Click-up
Jisticí pomùcka Click-up se øadí do skupiny poloautomatických jisticích pomùcek nìkdy nazývaných jisticí pomùcky
CLICK-UP
83
cofanie siê p³omienia
s asistovaným brzdìním. To znamená, ûe
jištìní, zadrûení lana stále musí provádìt
osoba (jistiè) svojí rukou, jisticí pomùcka
mu svou blokaèní funkcí pouze pomáhá.
V rámci této skupiny patøí k druhu tìch,
které k blokování lana vyuûívají karabinu, jeû je do jisticí pomùcky pøipnuta.
V pøípadì Click-upu je to karabina HMS,
kterou je pøímo jisticí pomùcka pøipevnìna k sedacímu úvazu jistièe. Princip jištìní této jisticí pomùcky je zaloûen na tom,
ûe lano vetknuté do jisticí pomùcky obohacuje zároveò i karabinu HMS, a v pøípadì silného zatíûení lano posune karabinu do pozice, kde karabina lano mezi
sebe a plochu jisticí pomùcky stiskne,
a zablokuje, zastaví nebo velice výraznì
zpomalí jeho posun. Click-up je v zásadì
pomìrnì jednoduchou konstrukcí. Sestává se ze dvou postranních kovových boènic, které jsou od sebe pøedìleny plastovou výplní. Obì boènice a plastovou
výplò drûí pohromadì nìkolik masivních
kovových nýtù. V boènicích jsou naproti
sobì identické otvory, které jsou tou hlavní podstatou funkènosti jisticí pomùcky.
Jsou speciálnì tvarované, a tímto tvarem
urèují dráhu pohybu karabiny pøi blokování lana. V jedné urèité pozici umístìní
v otvoru karabina HMS plní funkci pouze
pøipojení jisticí pomùcky k úvazu, a my
mùûeme lano posunovat skrz jisticí pomùcku sem a tam, podle potøeby prvolezce. A v druhé pozici, kam je karabina
zatíûením vtaûena, dojde k zablokování
lana. Http 165. JK
COFANIE SIÊ P£OMIENIA (flashback)
Zjawisko, gdy p³omieñ pal¹cy siê u wylotu dyszy (dzioba) cofa siê do palnika
lub nawet do wê¿a, najczêœciej acetylenowego […]. Wtedy gaz, pal¹c siê, wydaje charakterystyczne dŸwiêki (strza³y). Http 235.
cudzoziemiec
zpìtné šlehnutí plamene
Toto nastane, je-li rychlost hoøení smìsi
plynù vyšší neûli jejich výstupní rychlost
z hoøáku. Plamen vnikne do hoøáku a nastává tzv. støílení a pískání hoøáku. Vlivem zpìtného šlehnutí plamene mùûe dojít k poškození hadic pro stlaèené plyny,
redukèního ventilu a pøípadnì mùûe plamen proniknout aû do láhve s acetylénem.
Jednou z hlavních pøíèin zpìtného šlehnutí plamene je zanedbávání ovìøovací
zkoušky na sání, tj. injekèního úèinku, coû
se vztahuje pouze na nízkotlaké hoøáky
s injektorem. Další pøíèiny zpìtného šlehnutí plamene mohou být zpùsobeny vlivem usazování rozstøiku tekutého kovu
na vnìjší nebo vnitøní stranì hubice hoøáku, nastavení pøíliš nízkého tlaku, neprùchodnost hadic, napø. hadice jsou špatnì chránìny v místech pøechodu nebo pøejezdu, z hadic nebyl odstranìn klouzek,
pøi ohøátí hoøáku na zápalnou teplotu plynu byl pøíliš pøiškrcený hoøák, anebo pøed
zapálením hoøáku nebyl odfouknut z hadic vzduch. SBAHPAOP 1985, s. 434. GB
(foreigner)
Osoba pochodz¹ca z innego kraju, nieposiadaj¹ca obywatelstwa kraju, w którym przebywa. Regulacja statusu cudzoziemców jest ró¿na w poszczególnych
krajach. Obecnie du¿e znaczenie ma te¿
prawo miêdzynarodowe, a na terenie Unii
Europejskiej regulacje unijne. Http 235.
cizinec
Kaûdá fyzická osoba, která není obèanem
Èeské republiky. Pro úèely zákona o pobytu cizincù se cizincem rozumí fyzická
osoba, která není státním obèanem Èeské
republiky, vèetnì obèana Evropské unie.
V obecnìjším významu je v Èeské republice za cizince povaûován kaûdý èlovìk,
který nemá èeské státní obèanství. Http
210, Zákon è. 326/1999. MB
CUDZOZIEMIEC
84
cumulonimbus
(mooring rope) syn. lina cumownicza
Lina s³u¿¹ca do cumowania, czyli mocowania jednostki p³ywaj¹cej do nabrze¿a, boi, dalby lub innej jednostki oraz do
holowania i tym podobnych czynnoœci
(np. obracanie jednostki na dalbie). Mocuje siê j¹ na l¹dzie (nabrze¿e, pomost)
do polera lub pierœcienia cumowniczego,
a na jednostce do polera lub (na mniejszych jednostkach) do knagi. Liny podawane na brzeg mog¹ mieæ koniec wolny lub zakoñczony uchem plecionym.
Http 235.
koníkovací šòùra
Kus silnìjšího provazu, za který se loï
uvazuje u bøehu, spouští jezem èi za
který ji vodák táhne jak kùò v úseku, kde
je málo vody. Http 311. ST
CUMA
(Cumulonimbus cloud)
syn. Cb, chmura k³êbiasta deszczowa
Gêsta chmura rozbudowana pionowo na
wysokoœæ kilku lub kilkunastu kilometrów,
niekiedy w kszta³cie wie¿y, o górnej powierzchni g³adkiej, zakoñczonej kopulasto lub kalafiorowato (Cumulonimbus calvus, Cb cal), b¹dŸ w postaci bardziej rozbudowanej w piêtrze wysokim (Cumulonimbus capillatus, Cb cap), przypominaj¹ca olbrzymie kowad³o lub grzyb (incus
Cb cap in). Podstawa chmur tego rodzaju
znajduje siê na wysokoœci 2–3 km, natomiast górny ich pu³ap w strefie miêdzyzwrotnikowej mo¿e przekraczaæ 20 km.
Z³o¿one w dolnej czêœci z kropel wody,
a w górnej z kryszta³ków lodu chmury s¹
najbardziej rozbudowane w kierunku pionowym. Dlatego zjawiska fizyczne w nich
wystêpuj¹ce s¹ bardzo gwa³towne. Chmury tego rodzaju mog¹ byæ Ÿród³em gwa³townych opadów deszczu, œniegu lub gradu, którym czêsto towarzysz¹ wy³adowania elektryczne (burze). Cech¹ charakteryCUMULONIMBUS
cumulus
styczn¹ tego rodzaju chmury jest wystêpowanie silnego wiatru tu¿ przed rozpoczêciem opadu. Wiatr ten nosi nazwê
szkwa³ i wystêpuje w „przedniej czêœci
chmury”. W chmurach tego typu wystêpuj¹ bardzo silne pr¹dy wznosz¹ce (jak
i zstêpuj¹ce). Ich prêdkoœæ mo¿e dochodziæ nawet do kilkudziesiêciu metrów na
sekundê. Spotykane prêdkoœci pr¹dów
wznosz¹cych dochodz¹ do 10–15 m/s,
a nawet do 25 m/s (gdy chmura jest dobrze rozwiniêta). Http 235.
cumulonimbus syn. Cb
Bouøkový oblak, který roste do velkých
výšek kolem 5000 aû 15 000 m. Díky tropopauze ve vyšších vrstvách atmosféry
má jeho horní èást typický tvar kovadliny. Je v podstatì pøíèinou všech bouøek
a ostatních jevù, jako napø. tornáda. Lze
ho rozdìlit podle jeho tvarù, intenzity
sráûek a rùzných doprovodných meteorologických jevù, kterými jsou napø. související pruhy virga, krupobití, v zimì snìhové bouøe atd. Jeho tvary a tím pádem
i stupnice intenzity sráûek z nìj vypadávajících jsou rùzné. Cumulonimbus se obecnì vyvíjí z oblaènosti typu cumulus congestus a vyskytuje se nejvíc v letních mìsících jako doprovodný jev vlhkého poèasí a vìtších veder nebo jako nástup studené fronty, kde cumulonimbus hraje roli
široce rozpoloûeného oblaku s moûností
velkého výskytu bouøkové èinnosti zejména na zaèátku fronty. Http 11, HA
2010. JK
CUMULUS (Cumulus cloud) syn. Cu,
chmura k³êbiasta
To oddzielna, gruba, bia³a chmura, z³o¿ona z kropel wody. Jej górna czêœæ (z wyj¹tkiem gatunku Cumulus fractus) ma
kszta³t kopu³y, a podstawa po³o¿ona poziomo na podobnej wysokoœci w przedziale od oko³o 600 do 2500 metrów. Cu-
85
czas dojazdu
mulusy s¹ wiêc rodzajem chmur powstaj¹cych w piêtrze niskim troposfery. Bardziej wypiêtrzonym chmurom k³êbiastym
towarzysz¹ niewielkie opady deszczu.
Chmury te potrafi¹ szybko siê przekszta³caæ, a typowy czas ¿ycia ma³ego cumulusa trwa 10–30 minut. Http 235.
cumulus syn. Cu slang. kupa
Jeden z druhù oblakù, vûdy vzniká v dùsledku vzestupných proudù v atmosféøe. Typicky dochází k tìmto vzestupným proudùm na studené frontì, nebo jde o termickou konvekci, pøièemû v øadì pøípadù
jde o souhru obou vlivù: studená fronta
s sebou sice pøinese labilní teplotní zvrstvení, to je však jen jednou z podmínek
vzniku konvekce. Konvekci pak vyvolá
nebo významnì podpoøí ohøev povrchu
Zemì Sluncem a následný ohøev vzduchu
od povrchu Zemì, jako by šlo o normální
termickou konvekci. Cumulus mùûe vznikat i v dùsledku vzestupu vìtru na horské
pøekáûce. Cumulus je obvykle zdrojem
sráûek aû ve stadiu cumulus congestus
– tento oblak je typickým zdrojem letních
pøehánìk. Obecnì sráûky z oblaku cumulus mají vûdy charakter pøehánìk, mnoûství sráûek však mùûe být velmi vysoké
a mùûe se jednat i o pøívalové sráûky.
(attendance time)
Czas, który up³yn¹³ od momentu przyjêcia zg³oszenia zdarzenia do momentu opuszczenia stra¿nicy przez zastêpy stra¿y po¿arnej.
doba výjezdu
Èas uplynulý mezi pøevzetím zprávy
o poûáru nebo jiné události do doby, kdy
prostøedky opustí hasièskou zbrojnici.
VSPO 1.1.30. GB
CZAS ALARMOWANIA
(attendance time)
Czas, który up³yn¹³ od wyjazdu ze stra-
CZAS DOJAZDU
czas operacyjny
¿nicy do chwili dojazdu na teren dzia³ania bojowego. MSP 1990, s. 34–35.
doba dojezdu
Èas uplynulý od doby, kdy hasièská technika opustí hasièskou zbrojnici, do doby,
kdy hasièská technika pøijede na místo
události. GB
response time)
Czas, który up³yn¹³ od momentu przyjêcia zg³oszenia zdarzenia do momentu
przyjazdu zastêpu stra¿y po¿arnej na miejsce dzia³ania bojowego.
doba dojezdu
o poûáru nebo jiné události do doby pøíjezdu hasièské techniky na místo události. VSPO 1.1.31. GB
CZAS OPERACYJNY (
(attendance time)
Czas, który up³yn¹³ od przyjêcia informacji o po¿arze lub o innym wydarzeniu do
momentu, kiedy jednostki stra¿y po¿arnej opuszcz¹ remizê. VSPO 1.1.30
doba výjezdu
o poûáru nebo jiné události do doby, kdy
prostøedky opustí hasièskou zbrojnici.
VSPO 1.1.30. GB
86
czteroko³owiec
závaûnému poškození (nitrolební hypertenze). Http 41. ST
(ice axe) ¿arg. dziabki, dziaby
Sprzêt u¿ywany w alpinizmie, wspinaczce lodowej oraz zimowej turystyce górskiej. Ma postaæ laski zakoñczonej g³owic¹. Czekan to narzêdzie wielofunkcyjne, s³u¿y do wspinaczki, wyr¹bywania
stopni w lodzie, jako laska do podpierania, do hamowania podczas zeœlizgniêcia
siê oraz do asekuracji. Fyf-Pe 2003.
cepín slang. zbranì, pikly, motyky, motyèky
Horolezecké náèiní (speciální víceúèelový nástroj), urèený k pohybu osob po
ledovcích, ledových plotnách, snìhových
polích, ale i v kombinovaném nebo èistì
skalním terénu. HA 2007. JK
CZEKAN
CZAS WYJAZDU
(skull)
Koœci lub struktura chrzêstna, s³u¿¹ca jako szkielet g³owy i chroni¹ca mózg.
lebka
Spojení nìkolika kostí, které chrání mozek (mozková èást, neurocranium) a tvoøí
kostru oblièeje (oblièejová èást, splanchnocranium). Mozková èást má u èlovìka výraznou pøevahu nad oblièejovou
v souvislosti s mohutným rozvojem mozku. Kosti jsou spojeny švy sutura. Lebka
tvoøí pevnou ochranu pro mozek, ale nemùûe se zvìtšit a v pøípadì nìkterých onemocnìní (napø. nitrolební krvácení, otok
mozku) dochází k útlaku mozku a jeho
CZASZKA
(man overboard)
Osoba, która podczas p³yniêcia statkiem
(lub ³odzi¹) wypad³a z niego do wody.
muû pøes palubu
Èlovìk, který vypadl do vody z lodi. ST
CZ£OWIEK ZA BURT¥
(quad, four-wheeler, ATV, all-terrain vehicle) syn. Quad,
wszêdo³az
Motocykl na czterech ko³ach, przeznaczony do jazdy poza drogami utwardzonymi. Wszêdo³azy mog¹ byæ trójko³owe
(trajka), czteroko³owe (quad), a tak¿e
szeœcio- lub oœmioko³owe, mog¹ mieæ
tak¿e napêd g¹sienicowy. Definicja ANSI
(American National Standards Institute)
ujmuje, ¿e pojazd taki jest u¿ywany
przez siedz¹c¹ na nim okrakiem, pojedyncz¹ osobê. Pojazd ten powinien mieæ
opony o obni¿onym ciœnieniu (u³atwiaj¹ce poruszanie siê po grz¹skim terenie)
i kierownicê typu motocyklowego. Ze
wzglêdu na walory napêdowe znajduje
równie¿ zastosowanie w wojsku, ratownictwie górskim, rolnictwie. Ze wzglêdu
CZTEROKO£OWIEC
czujka po¿arowa
na zastosowanie pojazdy te s¹ zwykle
dzielone przez producentów na: a) sportowe wyœcigowe (sport); b) terenowe przeprawowe (utility); c) rekreacyjne. Modele terenowe maj¹ zazwyczaj napêdzane
wszystkie cztery ko³a (4x4), aczkolwiek
czêsto pozostawiana jest mo¿liwoœæ od³¹czania przedniego napêdu. Http 235.
ètyøkolka
Malé motorové vozidlo podobné motocyklu se ètyømi koly (umístìnými na dvou
nápravách a ve dvou stopách jako u automobilu). Je urèena pro jízdu v terénu, kde
má díky menším rozmìrùm a hmotnosti
lepší prùchodnost neû terénní automobil;
oproti terénnímu motocyklu je ménì nároèná na jezdce a umoûòuje pøepravu nevelkého nákladu, napø. náøadí. Bìûný je
pøední a zadní nosiè, existují i verze s valníkem. Za ètyøkolkou je také moûné tahat
pøívìs (obvykle pomocí bìûného taûného
zaøízení v provedení „koule”, jaké se
u automobilù pouûívá pro taûení pøívìsù
o hmotnosti do 3,5 t). Ve slangovém oznaèení se pojem ètyøkolka pouûívá i pro
oznaèení osobních automobilù s pohonem
všech ètyø kol (4x4, 4WD). Ètyøkolka má
pohon buï zadních, nebo všech ètyø kol.
Protoûe je urèena do terénu, postrádá
èasto diferenciál (pro lepší prùchod terénem, navíc to sniûuje výrobní náklady
a poruchovost). Existují i vìtší valníkové
verze se 6 koly (2 zadní nápravy). Ètyøkolka pro práci a pro jízdu v terénu bývá
vybavena i navijákem. Http 11. JK
(fire detector, fire
warning sensor)
Samoczynny wykrywacz i nadajnik, integralna czêœæ urz¹dzenia sygnalizacji po¿arowej, dzia³a pod wp³ywem zjawiska
fizycznego lub chemicznego wystêpuj¹cego podczas po¿aru. MSP 1990, s. 37.
CZUJKA PO¯AROWA
87
czyn zabroniony
hlásiè poûáru
Jednoduché zaøízení, které obsahuje v jedné krabièce všechny komponenty potøebné pro spolehlivou detekci kouøe a vyvolání poplachu zvukovým signálem. [...]
Èidla hlásièe dokáûe poûár (resp. kouø
z poûáru) vèas detekovat a silným akustickým signálem na nìj upozorní uûivatele
domácnosti (domu), kterým tak umoûní
nebezpeèí zlikvidovat jiû v zárodku èi
ohroûený prostor vèas opustit a pøivolat
hasièe. Http 174. GB
CZYN BEZPRAWNY (unlawful act)
Zachowanie polegaj¹ce na dzia³aniu
sprzecznym z prawem lub niedope³nieniu
obowi¹zku wynikaj¹cego z normy prawnej, orzeczenia s¹dowego lub zobowi¹zania cywilnoprawnego. W prawie cywilnym czyn bezprawny mo¿e byæ czynem
niedozwolonym.
W prawie karnym czyn bezprawny jest
obwarowany kar¹ kryminaln¹ – jest wtedy czynem zabronionym pod groŸb¹ kary
(inaczej: jest karnie bezprawny, tzn. jest
sprzeczny z normami prawa karnego)
i stanowi element sk³adaj¹cy siê na strukturê przestêpstwa lub wykroczenia. Okolicznoœæ wy³¹czaj¹ca bezprawnoœæ czynu
w prawie karnym nazywa siê kontratypem. Http 235.
protiprávní úkony
Protiprávní úkony náleûí do skupiny subjektivních právních skuteèností. Chování
subjektu zpùsobuje spoleèensky neûádoucí vznik, zmìnu nebo zánik právního
vztahu. Toto protiprávní jednání tak není
v souladu s právní normou, èímû porušuje nebo ohroûuje právní normou chránìné
hodnoty a vztahy. Http 305. JM-B
(forbidden act) syn.
przestêpstwo ¿arg. znêty
1. Zachowanie wype³niaj¹ce ustawowe
CZYN ZABRONIONY
czynny opór
znamiona typu czynu zabronionego, czyli
odpowiadaj¹ce opisowi zachowania okreœlonego w ustawie karnej. Czyn zabroniony jest obwarowany sankcj¹ zastosowania kary kryminalnej, tym samym jest czynem bezprawnym karnie i stanowi element sk³adaj¹cy siê na strukturê przestêpstwa lub wykroczenia. Nie stanowi
przestêpstwa czyn zabroniony, którego
spo³eczna szkodliwoœæ jest znikoma.
Zgodnie z treœci¹ art. 1 Kodeksu karnego
mo¿na stwierdziæ, i¿ zapewnia on zasadê
gwarancji na podstawie, której odpowiedzialnoœæ karn¹ ponieœæ mo¿na wy³¹cznie wtedy, gdy zostanie pope³niony czyn
zabroniony pod groŸb¹ kary przez ustawê
obowi¹zuj¹c¹ w czasie jego pope³nienia.
St¹d przyjmuje siê, ¿e wyra¿a on prawo
cz³owieka do bezpieczeñstwa prawnego.
Nale¿y jednak pamiêtaæ, i¿ nie pope³nia
przestêpstwa sprawca czynu zabronionego, je¿eli nie mo¿na mu przypisaæ winy
w czasie czynu. Http 279.
2. Pojêcie charakterystyczne dla przepisów karnych. Kodeks karny formu³uje zasadê, ¿e odpowiedzialnoœci karnej podlega ten tylko, kto pope³nia czyn zabroniony pod groŸb¹ kary przez ustawê obowi¹zuj¹c¹ w czasie jego pope³nienia. Inaczej
mówi¹c, czynem takim jest postêpek, którego zabrania jakaœ ustawa karna (a wiêc
nie tylko kodeks karny, lecz np. kodeks
karny skarbowy), okreœlaj¹c zarazem kary za dopuszczenie siê takiego czynu.
Przestêpstwo jest natomiast zbrodni¹ albo wystêpkiem. Zbrodniê mo¿na pope³niæ tylko umyœlnie, wystêpek zaœ mo¿na
pope³niæ tak¿e nieumyœlnie, je¿eli ustawa
tak stanowi. Czyn zabroniony uwa¿a siê
za pope³niony umyœlnie, je¿eli sprawca
chce go pope³niæ albo, przewiduj¹c mo¿liwoœæ jego pope³nienia, na to siê godzi.
Natomiast czyn zabroniony uwa¿a siê za
pope³niony nieumyœlnie, je¿eli sprawca
88
czynny opór
nie mia³ zamiaru tego dokonaæ, ale to jednak zrobi³ na skutek niezachowania ostro¿noœci wymaganej w danych okolicznoœciach, mimo ¿e mo¿liwoœæ pope³nienia
tego czynu przewidywa³ albo móg³ przewidzieæ. Http 154, KK, art. 1.
trestný èin
Takové jednání, jehoû znaky jsou uvedeny v trestním zákonì a které je nebezpeèné pro spoleènost. Musejí tedy být najednou splnìny dvì podmínky. Ta první
podmínka je formální a øíká, ûe jen takové jednání, které je zákonem oznaèeno za
trestný èin, mùûe být trestným èinem. Jestliûe tedy nìjaké jednání není v trestním zákonì popsáno, nemùûe být trestným èinem, byÙ by bylo jakkoliv nebezpeèné a nemorální. Jedná se o jeden ze
základních principù právního státu, ûe
není trestného èinu bez zákona (nullum
crimen sine lege). Http 298. JM-B
(active resistance)
Zmuszanie funkcjonariusza publicznego
lub osoby do pomocy mu przybranej do
przedsiêwziêcia lub zaniechanie prawnej
czynnoœci s³u¿bowej przy u¿yciu przemocy lub groŸby bezprawnej. Kraw-Kam-Korz 2000.
aktivní odpor
Èinnost osoby, kdy se osoba aktivnì snaûí zabránit policistovi v provedení èi dokonèení sluûebního zákroku, nebo dokonce na policistu útoèí. Útok znamená rychlou a energickou akci, zpravidla provedením jedním nebo nìkolika údery. Cílem
úderù je zasáhnout a zpùsobit tak pronikavou bolest. Policista, který zakroèuje
proti takto aktivnímu útoèníkovi, musí
z hlediska úèelnosti obrany zvolit takovou iniciativní a ofenzivní akci, jejímû
cílem bude zasáhnout útoèníka takovým
zpùsobem, aby koneèný obranný efekt byl
maximálnì úèinný. Https 3. JM-B
CZYNNY OPÓR
dane osobowe
89
defibrylacja
D
(personal data)
Termin prawny, który w prawie polskim
zosta³ zdefiniowany w ustawie z dnia 29
sierpnia 1997 o ochronie danych osobowych. Wszelkie informacje dotycz¹ce
zidentyfikowanej lub mo¿liwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Osob¹ mo¿liw¹ do zidentyfikowania jest osoba,
której to¿samoœæ mo¿na okreœliæ bezpoœrednio lub poœrednio, w szczególnoœci
przez powo³anie siê na numer identyfikacyjny albo jeden lub kilka specyficznych
czynników okreœlaj¹cych jej cechy fizyczne, fizjologiczne, umys³owe, ekonomiczne, kulturowe lub spo³eczne. Http
109, http 235.
osobní údaje
Jakákoliv informace týkající se urèeného
nebo urèitelného subjektu údajù. Subjekt
údajù se povaûuje za urèený nebo urèitelný, jestliûe lze subjekt údajù pøímo
nebo nepøímo identifikovat zejména na
základì èísla, kódu nebo jednoho èi více
prvkù, specifických pro jeho fyzickou,
fyziologickou, psychickou, ekonomickou, kulturní nebo sociální identitu. Http
328. JM-B
DANE OSOBOWE
(free of charge line)
Bezp³atna linia telefoniczna, najczêœciej
numer alarmowy 112, wykorzystywany
w sytuacjach zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia, obs³ugiwana przez 24 godziny na dobê. Istnieje mo¿liwoœæ po³¹czenia z telefonu komórkowego i stacjonarnego. Jest
to te¿ grupa europejskich, darmowych linii telefonicznych o charakterze spo³ecznym przeznaczona dla dzieci i osób doros³ych znajduj¹cych siê w trudnych sytuacjach i potrzebuj¹cych wsparcia (np.
DARMOWA LINIA
numery rozpoczynaj¹ce siê na 116). Telefony tego rodzaju s¹ obs³ugiwane w ró¿nych krajach europejskich przez organizacje pozarz¹dowe, tak dzieje siê i w Polsce. Http 341.
bezplatná linka
Je to bezplatná telefonická linka krizové
pomoci. Je v provozu 24 hodin dennì po
celý rok a je dostupná z celé Èeské republiky zdarma z pevné linky a mobilních
telefonù. Http 196. ST
DEFIBRYLACJA
(defibrillation) ¿arg.
strzelanie, strza³
1. Postêpowanie maj¹ce na celu przywrócenie prawid³owego rytmu zatokowego
serca u chorego z migotaniem przedsionków i komór lub inn¹ postaci¹ niemiarowoœci. MEM1 1982, Wo³oszyn 2007.
2. Jest zabiegiem, którego celem jest przerwanie migotania komór. Mechanizm dzia³ania defibrylacji polega na jednoczesnej
depolaryzacji ca³ego miêœnia sercowego
w wyniku zadzia³ania pr¹dem o odpowiednio du¿ej mocy. Defibrylacja powoduje
uporz¹dkowanie ³adunków elektrycznych
w sercu i powrót prawid³owego przewodzenia w uk³adzie bodŸco-przewodz¹cym. Http 188.
defibrilace slang. elektrický šok
Léèebný úkon spoèívající v pouûití elektrického výboje, který souèasnì depolarizuje všechny buòky (vymaûe veškerou
chaotickou srdeèní èinnost) a umoûní
nástup pravidelného rytmu. Tímto zpùsobem se zruší fibrilace komor a na èas se
„vymaûe” veškerá chaotická srdeèní èinnost a umoûní se nástup pravidelnìjšího
rytmu. Jde o výkon zachraòující ûivot,
neboÙ fibrilace komor bez léèby vede rych-
defibrylator
le k smrti. Defibrilace se provádí okamûitì, jakmile je to moûné, pacient pøi fibrilaci je v bezvìdomí. Dvì elektrody se pøikládají na hrudník a aplikuje se krátký
elektrický výboj. Není-li defibrilace dostupná, je nutná kompletní resuscitace –
umìlé dýchání, srdeèní masáû aû do
doby, kdy defibrilaci bude moûné uskuteènit. VLS 2009, http 41. ST
DEFIBRYLATOR (defibrillator) ¿arg. Ed,
grill, defik
Aparat stosowany do elektrycznej defibrylacji, którego dzia³anie polega na aplikowaniu wstrz¹su elektrycznego pr¹dem
roz³adowuj¹cego siê kondensatora. MEM1
1982, Wo³oszyn 2007.
defibrilátor slang. defik
Pøístroj urèený k defibrilaci, pracuje na
principu elektrického výboje. VLS 2009.
JK
DEKONTAMINACJA WSTÊPNA (decontamination)
Zespó³ czynnoœci realizowanych w trakcie i po zakoñczeniu dzia³añ na terenie
akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego zmierzaj¹cych do zneutralizowania
szkodliwego oddzia³ywania substancji
niebezpiecznych na ludzi i otoczenie oraz
wyeliminowania ewentualnych Ÿróde³ dalszego ska¿enia œrodowiska i ludzi. Http
127.
odmoøení syn. dekontaminace
Odstranìní nebo sníûení chemického nebo jiného zamoøení, kterému byla jednotka vystavena, na bezpeènou úroveò.
VSPO 1.2.8. GB
(depression)
Podstawowa formacja skalna, forma wklês³a, nieckowate, rozci¹gniête w pionie zag³êbienie; formacja podobna w kszta³cie
i przebiegu do ¿lebu, ale proporcjonalnie
p³ytsza i szersza, zwykle te¿ wiêksza od
DEPRESJA
90
deska ratunkowa
typowego ¿lebu. Treter 2005, Rad-ParPar 2004.
proláklina
Místo na pevninì, které leûí pod úrovní
hladiny svìtového oceánu. Http 11. JK
(aquaboard)
To jeden z podstawowych przedmiotów
s³u¿¹cych do nauki p³ywania na basenach,
dlatego wa¿ne jest, by deska by³a wygodna, mia³a odpowiedni¹ wypornoœæ, a zarazem by³a trwa³a. Utrzymuje ona p³ywaj¹cego na powierzchni wody. U¿ywa siê
jej równie¿ do transportu rannego, np.
przy uszkodzeniu krêgos³upa.
záchranná deska
Pomùcka pro plavèíky na bazénech, ale
i na otevøené vodní hladinì. Je vyrobena
z lehèeného materiálu s vysokým vztlakem, který zajišÙuje pøi osobním zásahu
maximální bezpeènost. Tuto desku doporuèujeme i místo velmi známých záchranných kruhù (které jsou vìtšinou tìûké
a mohou ublíûit), pouûití v bazénu je
vhodné pøi poranìní krèní páteøe. Http
200. ST
DESKA DO PYWANIA
ORTOPEDYCZNA
(long spine
board, spinal board)
Specjalny rodzaj noszy u³atwiaj¹cych stabilizacjê poszkodowanego i jego transport w trudnych warunkach. Wo³oszyn
2007.
ortopedická deska
Speciální druh nosítek. Je to zaøízení urèené k ruènímu a pìšímu pøenášení nemocné a zranìné osoby. VLS 2009. JK
DESKA
RATUNKOWA (rescue board),
syn. deska ortopedyczna
Rodzaj noszy u³atwiaj¹cy transport osoby
ratowanej, w przypadku podejrzenia uszkodzenia krêgos³upa osoba jest unieruchamiana za pomoc¹ pasów mocuj¹cych.
Deska przeznaczona do transportu dzieci
DESKA
deska nie¿na
oraz osób doros³ych. Posiada uchwyty,
które umo¿liwiaj¹ przenoszenie jej od
dwóch do szeœciu ratowników.
páteøní deska
Slouûí k transportu ranìných, u kterých
je podezøení na poranìní páteøe. Páteøní
deska je vyrobena z jednoho kusu pevného
plastu, který je vyplnìný polyuretanovou
pìnou. Deska je omyvatelná. Hladký povrch páteøní desky je zdrsnìn v úchopových èástech. Http 113. ST
(snow slab)
P³at zbitego, sprasowanego wiatrem œniegu (tzw. gipsu), który oderwa³ siê od s¹siednich mas œniegu i obsuwa siê po powierzchni spodniej warstwy œnie¿nej, zwykle rozbijaj¹c siê przy tym na bry³y. Obsuwaj¹ca siê deska œnie¿na du¿ych rozmiarów mo¿e sama stanowiæ lawinê œnie¿n¹, a zawsze mo¿e te¿ spowodowaæ lawinê przez poruszenie mas œniegu innego
rodzaju. Rad-Par-Par 2004.
deskové laviny
Deska je tvoøena kohezní vrstvou snìhové pokrývky, která leûí na ménì kohezní,
slabší vrstvì snìhu na skluzném horizontu, po nìmû sjede. Podloûí deskové laviny mùûe tvoøit další, tvrdší vrstva snìhu
nebo samotný povrch bez snìhu. Mohou
se tedy tvoøit deskové laviny povrchové
i základové. Deskové laviny mají èárový
odtrh. Deskové laviny dosahují bìhem
nìkolika sekund rychlosti i pøes 100 m/s.
Blahùt 2004. JK
DESKA NIE¯NA
(rain)
Opad atmosferyczny dosiêgaj¹cy powierzchni Ziemi w postaci kropel wody o œrednicy wiêkszej od 0,5 mm. Gdy krople s¹
mniejsze ni¿ 0,5 mm opad taki nazywa
siê m¿awk¹. […] Deszcz mo¿e powstawaæ te¿ z lodowych chmur wysokich, gdy
opadaj¹ce i ogrzane w pobli¿u powierzDESZCZ
91
deszcz
chni Ziemi kryszta³y przekszta³caj¹ siê
w krople wody, które mog¹ byæ wtedy
du¿e lub ma³e w zale¿noœci od wilgotnoœci wzglêdnej powietrza. Intensywnoœæ
deszczu klasyfikuje siê jako: lekki opad –
gdy spada nie wiêcej ni¿ 0,25 cm wody
na godzinê, umiarkowany opad – pomiêdzy 0,25–0,75 cm wody na godzinê, silny
opad – powy¿ej 0,75 cm wody na godzinê. Deszcz, który zalicza siê do opadów
atmosferycznych, powstaje w wyniku cyrkulacji atmosferycznej, jaka ma miejsce
miêdzy powierzchni¹ Ziemi a atmosfer¹
ziemsk¹. Aby móg³ powstaæ deszcz, najpierw musz¹ wytworzyæ siê odpowiednie
iloœci chmur. Te zaœ powstaj¹ w wyniku
procesu parowania. Wraz ze strumieniami ciep³ego powietrza do atmosfery unosi siê para wodna, która w wyniku spadku temperatury (im wy¿ej tym ch³odniej,
oko³o 0,6°C na ka¿de 100 m) ulega kondensacji. Innymi s³owy przechodzi ze
stanu gazowego w stan ciek³y. W wyniku
tego procesu w atmosferze powstaj¹ chmury. Kolejnym etapem w cyrkulacji atmosferycznej jest powstanie opadu atmosferycznego (w tym przypadku deszczu).
Http 235.
déšÙ
Hydrometeor, který øadíme mezi kapalné
vertikální sráûky, tedy sráûky vypadávající z oblakù. DéšÙ je tvoøen kapkami
vody o prùmìru vìtším neû 0,5 mm, popøípadì i menšími. Pokud jsou vypadávající sráûky menší neû 0,5 mm, mluvíme o mrholení. Ojedinìlé vypadávání
dešÙových kapek se lidovì oznaèuje jako
krápání. Vodní kapky mají kulovitý tvar,
který je proudícím vzduchem jen nepatrnì deformován. V takovémto tvaru kapka ovšem zùstane jen zlomek sekundy.
Velké kapky jsou odspodu ploché nebo
dokonce lehce duté. Vodní kapky mají
detektor gazów palnych
92
detektor promieniowania jonizuj¹cego
prùmìr mezi 0,5 a 7 mm. Nejèastìji ale
z oblakù vypadávají kapky o velikosti
1 aû 2 mm. Http 11. JK
nový pøístroj nosíme co nejblíûe k tìlu,
pomùûe rychlejšímu naleznutí tìla pod
lavinou. JK
DETEKTOR GAZÓW PALNYCH (flammable gas detector)
Urz¹dzenie do wykrywania stê¿enia gazów palnych w powietrzu w celu okreœlenia niebezpieczeñstwa wyst¹pienia wybuchu na danym obszarze. MSP 1990, s. 45.
detektor hoølavých plynù
Pøístroj pro zjištìní koncentrace smìsi
hoølavých plynù se vzduchem, pro urèení
nebezpeèí výbuchu v daném prostoru.
VSPO 3.3.3. GB
PIPS (avalanche transceiver, avalanche beacon, PIEPS)
Zminiaturyzowane urz¹dzenie elektroniczne (wielkoœci paczki papierosów), dzia³aj¹ce jako nadajnik b¹dŸ odbiornik fal radiowych. Podczas wyjœcia w góry, w³¹czony na nadawanie wysy³a fale radiowe
o sta³ej, ujednoliconej czêstotliwoœci
(457 kHz). W przypadku zasypania przez
lawinê posiadacza takiego urz¹dzenia,
œwiadkowie wypadku b¹dŸ przybyli na
miejsce ratownicy prze³¹czaj¹ swoje pipsy na odbiór i, kieruj¹c siê sygna³em wysy³anym przez detektor zasypanego turysty, precyzyjnie namierzaj¹ miejsce, w którym le¿y cz³owiek. Odbiornik pozwala
na zlokalizowanie nadaj¹cego urz¹dzenia
z odleg³oœci oko³o 40 m z dok³adnoœci¹
do oko³o 0,5–1 m. Dyl¹g 2010.
lavinový pøístroj Pieps syn. lavinový
vyhledávaè Pieps
Pøístroj s maximálnì vyuûitelným, tj.
kruhovým dosahem, díky èemuû není závislý na poloze antény zasypaného. Disponuje eliptickým dosahem, kdy rozhodujícím prvkem pro zachycení signálu je
poloha antény zasypaného vùèi poloze
antény vyhledávajícího (ideální pozice je
pøímá èi rovnobìûná, nejménì výhodná
je pozice antén v úhlu 90 stupòù). Umoûòuje rychlé a pøesné dohledání i v pøípadì hlubokého zasypání. Http 234. JK
DETEKTOR LAWINOWY (avalanche detector, avalanche photodiode, APD)
¿arg. Pieps
Urz¹dzenie elektroniczne s³u¿¹ce do szybkiego lokalizowania zasypanych pod œniegiem (lawin¹) turystów. Detektor lawinowy mo¿e pracowaæ w trybie nadawania lub odbioru. Urz¹dzenie powinno byæ
noszone w terenie zagro¿onym lawinami
przez wszystkich uczestników zespo³u
wspinaczkowego i nastawione na nadawanie. W tym trybie emituje ono co oko³o 1 sekundê krótki impuls elektromagnetyczny na czêstotliwoœci 457 kHz. Jeœli
jeden z turystów zostanie porwany przez
lawinê, pozostali przestawiaj¹ swoje urz¹dzenia na odbiór i w tym trybie wskazuj¹
one odleg³oœæ i kierunek do nadaj¹cego
urz¹dzenia zasypanego pod œniegiem wraz
z ofiar¹, umo¿liwiaj¹c jej odnalezienie
i odkopanie. Potocznie detektor lawinowy jest okreœlany jako Pieps, od austriackiej firmy, która jest jednym z producentów tych urz¹dzeñ. Http 235.
lavinový pøístroj syn. lavinový vyhledávaè slang. pípák
Pøístroj, který je schopen rychle lokalizovat i vìtší poèet zasypaných osob. Lavi-
DETEKTOR
DETEKTOR PROMIENIOWANIA JONIZU-
(radiation detector)
Przyrz¹d (urz¹dzenie) do wykrywania promieniowania jonizuj¹cego, wytwarzaj¹cy
informacjê (np. w postaci impulsów elektrycznych), która umo¿liwia okreœlenie
rodzajów i parametrów wystêpuj¹cego
J¥CEGO
detoksykacja
promieniowania. MSP 1990, s. 45.
detektor záøení
Pøenosný pøístroj pro zjištìní a zmìøení
existence alfa, gama, beta a neutronového ionizaèního záøení. VSPO 3.3.8. GB
(detoxication) syn. odtruwanie
Usuniêcie z organizmu trucizny lub jej
zobojêtnienie. MEM1 1982.
detoxikace
Proces, jímû se tìlo zbavuje jedovatých toxických látek nebo je zneškodòuje. Hlavním místem detoxikace jsou játra. Zahrnuje rùzné chemické dìje, které kromì
vlastní detoxikace umoûòují i exkreci látky z organismu. Pro detoxikaci jsou dùleûité mikrozomální enzymy. VLS 2009. JK
DETOKSYKACJA
(detonation)
1. Zjawisko rozk³adu materia³u wybuchowego, przebiegaj¹ce z du¿¹ prêdkoœci¹,
któremu towarzyszy huk i nag³e wyzwolenie du¿ej energii. MSP 1990, s. 45.
2. Wybuch (fala reakcji chemicznych) rozprzestrzeniaj¹cy siê w materiale wybuchowym z prêdkoœci¹ ponaddŸwiêkow¹, a najczêœciej z wysok¹ prêdkoœci¹ hiperdŸwiêkow¹ (z regu³y wynosi kilka km/s do 10
km/s; w gazach 1,8–3 km/s, w cia³ach
sta³ych 4–10,3 km/s), powoduj¹cy powstanie w otaczaj¹cym go oœrodku fali uderzeniowej. Na jej czole wystêpuje bardzo
wysokie ciœnienie (do oko³o 50 GPa)
i temperatura (do oko³o 5800°C).
W innym sensie za detonacjê uwa¿a siê
taki wybuch, który przebiega z maksymaln¹ mo¿liw¹ szybkoœci¹ dla danego materia³u wybuchowego pod warunkiem, ¿e
jest to powy¿ej 400 m/s. Gdy wybuch przebiega z prêdkoœci¹ powy¿ej 400 m/s, ale
poni¿ej maksymalnej prêdkoœci mo¿liwej
dla danego materia³u wybuchowego, wówczas nazywa siê go eskplozj¹, natomiast
DETONACJA
93
dezynfekcja
gdy wybuch przebiega z prêdkoœci¹ poni¿ej 400 m/s wówczas nazywa siê go deflagracj¹. Http 235.
detonace
Šíøení chemického rozkladu výbušniny
konstantní rychlostí vyšší neû rychlost
zvuku. Rychlost detonace ve výbušných
plynných smìsích je 1000 aû 3500 m/s.
Detonaèní vlna vykazuje znaèné destrukèní úèinky, hlavnì v místech odrazu od
pøekáûky, kde se mùûe tlak i 2krát aû
2,5krát zvìtšit (v plynech z 1 aû na 5 MPa).
Pro posouzení procesù výbuchù byly provedeny praktické zkoušky v reálných podmínkách poûárù. TNS 1986. GB
(disinfection) syn. odka¿anie
Postêpowanie maj¹ce na celu niszczenie
drobnoustrojów i ich przetrwalników. Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, ale nie zawsze usuwa
formy przetrwalnikowe. Zdezynfekowany materia³ nie musi byæ ja³owy. Dezynfekcja, w przeciwieñstwie do antyseptyki, dotyczy przedmiotów i powierzchni
u¿ytkowych. Http 235.
dezinfekce
Specializovaná dekontaminace zamìøená
na zneškodnìní patogenních choroboplodných mikroorganismù. Provádí se pomocí dezinfekèních prostøedkù fyzikálních
(teplo, filtrace, UV záøení), èastìji prostøedkù chemických. Jsou to chemické
látky nebo jejich smìsi, které zneškodòují patogenní mikroorganismy na kontaminovaných pøedmìtech nebo v prostøedí. V praxi se pouûívají jen ty látky, kde
doba pùsobení, potøebná pro zneškodnìní
mikrobù, není pøíliš dlouhá. Úèinnost jakéhokoliv dekontaminaèního postupu nebo prostøedku, tedy i dezinfekce, je dána
øadou faktorù, které zahrnují nejen pouûitou metodu nebo vlastnosti pouûité lát-
DEZYNFEKCJA
dioda elektroluminescencyjna
ky, ale i odolnost mikrobu a øadu vnìjších faktorù, které kvalitu dezinfekce
sniûují nebo zvyšují. Dezinfekèní úèinek
je chemická reakce závislá na koncentraci reagujících látek, teplotì, vlhkosti,
kyselosti vnìjšího prostøedí, vliv má i povrchové napìtí. Tyto faktory ovlivòují,
spolu s charakterem dezinfikovaného materiálu a druhem mikroorganismu, na který má být pùsobeno, volbu pøípravku. Jednotlivé dezinfekèní prostøedky se mohou
navzájem potencovat nebo neutralizovat.
MPOZ. MB
DIODA ELEKTROLUMINESCENCYJNA
(light-emitting diode) syn. dioda œwiec¹ca, LED
Dioda zaliczana do pó³przewodnikowych
przyrz¹dów optoelektronicznych, emituj¹cych promieniowanie w zakresie œwiat³a widzialnego, podczerwieni i ultrafioletu. Http 235.
LED syn. ledka
Dioda emitující svìtlo, je to polovodièový svìtelný zdroj. Ledky se pouûívají
v mnoha zaøízeních jako kontrolky a stále
èastìji pro osvìtlování. Jde o elektronickou polovodièovou souèástku obsahující
pøechod P–N. Na rozdíl od klasických
diod LED vyzaøuje viditelné svìtlo, infra,
pøípadnì UV v úzkém spektru barev a pouûívá se v široké øadì aplikací. Http 11. JK
(fire investigation)
Czynnoœæ maj¹ca na celu ustalenie miejsca powstania po¿aru, Ÿród³a powstania
po¿aru i przyczyny powstania po¿aru
oraz dokonania oceny przebiegu dzia³añ
ratowniczo-gaœniczych od zauwa¿enia po¿aru do jego ugaszenia. MSP 1990, s. 46.
vyšetøování poûárù
Je to souhrn úkonù a postupù, smìøujících ke zjištìní pøíèiny vzniku poûáru
DOCHODZENIE PO¯AROWE
94
dojazd po¿arowy
a jeho rozšíøení, které se ve všeobecné
úrovni øídí ustanovením § 50 vyhlášky
è. 246/2001 Sb., o stanovení podmínek
poûární bezpeènosti a výkonu státního
poûárního dozoru (vyhláška o poûární
prevenci), na základì které se zjišÙuje zejména:
– místo a doba vzniku poûáru;
– osoba, u které poûár vznikl;
– pøíèina vzniku poûáru vèetnì moûných
verzí;
– okolnosti mající vliv na šíøení poûáru
vèetnì dodrûení podmínek poûární bezpeènosti stavby, vyplývajících z ovìøené
projektové dokumentace;
– následky poûáru, jako jsou pøedbìûná
zpùsobená škoda, zranìné a usmrcené
osoby;
– výše uchránìných hodnot pøi hasebním
zásahu;
– porušení pøedpisù o poûární ochranì;
– jiné okolnosti nezbytné pro zjištìní pøíèiny vzniku poûáru. Http 175. GB
(damping down
fire)
Faza dzia³añ ratowniczo-gaœniczych zwi¹zana z gaszeniem pojedynczych ognisk
po¿aru, w celu zabezpieczenia przed ponownym rozwiniêciem siê po¿aru. MSP
1990, s. 47.
dohašování poûáru syn. dohašování ohnì
Èinnosti potøebné po uhašení ohnì, k odstranìní skrytého doutnání pro finální
ochlazení horkých sutin apod. VSPO 1.2.7.
GB
DOGASZANIE PO¯ARU
DOJAZD PO¯AROWY (fire department
access road, fire apparatus access road)
syn. droga po¿arowa
Ostatni odcinek drogi, ulicy, placu itp.
o odpowiedniej szerokoœci i utwardzonej
nawierzchni, pozwalaj¹cy na przejazd samochodów po¿arniczych bez przeszkód
dokument podró¿y
o ka¿dej porze doby i roku do okreœlonego miejsca na terenie danej dzia³ki budowlanej. Kwestie dotycz¹ce parametrów
dróg po¿arowych okreœla Prawo Budowlane. MSP 1990, s. 47.
nástupní plocha
Plocha slouûící pro protipoûární zásah
vnìjší stranou objektu pøedevším pomocí
automobilových ûebøíkù a pojízdných plošin na automobilových podvozcích. Nástupní plocha musí rozmìry a vlastnostmi
vyhovovat poûadavkùm souèasné poûární
techniky a svým umístìním musí vyhovovat moûnostem této techniky a taktice hašení poûáru. SBAHPAOP 1985, s. 180. GB
(travel identity
card)
Dokument, który wydaje siê cudzoziemcowi, posiadaj¹cemu zezwolenie na osiedlenie siê, zezwolenie na pobyt rezydenta
d³ugoterminowego Wspólnoty Europejskiej lub korzysta z ochrony uzupe³niaj¹cej. Polski dokument podró¿y mo¿e
zostaæ wydany uprawnionemu cudzoziemcowi jeœli: utraci³ on dokument podró¿y,
dokument podró¿y uleg³ zniszczeniu, dokument podró¿y utraci³ wa¿noœæ, a uzyskanie przez cudzoziemca nowego dokumentu podró¿y nie jest mo¿liwe. Cudzoziemiec nieposiadaj¹cy dokumentu podró¿y musi wykazaæ, i¿ nie jest w stanie
uzyskaæ paszportu, aby móg³ zostaæ mu
wydany polski dokument podró¿y. Sytuacja taka mo¿e mieæ miejsce tylko wtedy,
gdy w Polsce nie ma placówki dyplomatycznej lub konsularnej pañstwa, którego
obywatelem jest cudzoziemiec, a zwrócenie siê do najbli¿szej placówki poza
granicami Polski jest niemo¿liwe lub
szczególnie trudne. W wyj¹tkowych okolicznoœciach, cudzoziemiec, któremu
udzielono zgody na pobyt tolerowany
mo¿e nie chcieæ lub obawiaæ siê zwróciæ
DOKUMENT PODRÓ¯Y
95
dokumentacja dodatkowa
do przedstawicielstwa dyplomatycznego
kraju, którego jest obywatelem. Ustawa
2003/13.06., Ustawa 2013/12.12., RMSWiA
2003/13.08.
cestovní prùkaz totoûnosti
Cestovní dokument, který vydá policie na
ûádost cizince za úèelem jeho vycestování v pøípadì, ûe nemá platný cestovní
doklad a nemùûe si z dùvodù nezávislých
na jeho vùli opatøit cestovní doklad jiným
zpùsobem, a v dalších pøípadech. Zákon
è. 326/1999, TSPzOKØaPOS 2009.
DOKUMENT TO¯SAMOCI
(proof of
identity)
Dokument urzêdowy stwierdzaj¹cy to¿samoœæ osoby. Podstawowe dane zawarte
w takim dokumencie to: nazwisko i imiona osoby, data urodzenia, p³eæ, numer
identyfikacyjny (np. PESEL). Mo¿e równie¿ zawieraæ: nazwisko rodowe, imiona
rodziców, miejsce urodzenia, adres zameldowania, wzrost, kolor oczu i inne.
Http 235.
prùkaz totoûnosti
Doklad, který obsahuje oficiálnì potvrzené základní údaje o svém drûiteli, obvykle zejména jeho celé jméno, fotografii
a datum narození, ale mùûe obsahovat
i další údaje, tøeba rodné èíslo, povolání,
adresu bydlištì, vyznání nebo národnost.
V moderní dobì mùûe mít podobu èipové
karty a kromì fotografie obsahovat i biometrické údaje. Http 11. JM-B
(technical documentation) syn. DTR, paszport
urz¹dzenia, obiektu
Wszelkie dokumenty wspomagaj¹ce dokonanie prawid³owego rozpoznania przez
dowódcê. S¹ to np. plany obiektu, informacje o obiekcie, informacje o produkcji,
karty charakterystyki substancji, dokumenty przewozowe, instrukcje obs³ugi itp.
DOKUMENTACJA DODATKOWA
dokumentacja dzia³añ ratowniczych
prùvodní dokumentace
Montáûní návod, technické podmínky pro
projektování nebo provoz, návod k obsluze, poûadavky na kontroly, údrûbu nebo opravy, podmínky poûární bezpeènosti pro pouûívání výrobku nebo zaøízení,
bezpeènostní listy apod. VMV è. 246/2001.
GB
DOKUMENTACJA
DZIA£AÑ
RATOWNI-
(rescue operations records)
Dokumentacja dzia³añ ratowniczych obejmuje:
– kartê zdarzenia,
– zestawienie dobowe zdarzeñ,
– kartê udzielonej kwalifikowanej pierwszej pomocy,
– kartê dekontaminacyjn¹ osoby poszkodowanej,
– informacjê ze zdarzenia,
– informacjê o dzia³aniach ratowniczych
przeprowadzonych przez oddzia³ lub pododdzia³ odwodu operacyjnego,
– meldunek o wypadku lekkim ratownika,
– meldunek o wypadkach œmiertelnych,
ciê¿kich i zbiorowych ratowników […],
– meldunek o wypadku lub kolizji pojazdu podmiotu ksrg,
– potwierdzenie udzia³u w dzia³aniu ratowniczym,
– potwierdzenie przekazania terenu, obiektu lub mienia objêtego dzia³aniem ratowniczym. […]
Dokumentacjê dzia³añ ratowniczych sporz¹dzaj¹:
– dyspozytor lub dy¿urny operacyjny
stanowiska kierowania komendanta PSP,
– ratownik podmiotu ksrg,
– kieruj¹cy,
– dowódca odwodu operacyjnego na obszarze województwa i dowódca centralnego
odwodu operacyjnego RMSWiA 2011/18.02.,
rozdz. 6, § 32, ust. 2, § 33.
CZYCH
96
dolina U-kszta³tna
poûární dokumentace
Obsahuje dùleûité dokumenty o poûární
ochranì v organizaci. Dává pøehled o organizaèním uspoøádání poûární ochrany,
jejím provádìní a výsledcích èinnosti na
úseku poûární ochrany. Je podkladem pro
hodnocení celkové situace poûární ochrany, prùkazným materiálem pro kontrolní
orgány a pomáhá pøi šetøení pøíèin vzniku
poûárù. Poûární dokumentace obsahuje
zejména tyto dokumenty: poûární knihu,
poplachové smìrnice, poûární plány, poûární øády pracovišÙ, písemné doklady
o èinnosti poûárnì-technické komise,
pøehled poûárù, rozbory pøíèin opakování
poûárù. SBAHPAOP 1985, s. 258. GB
DOLINA U-KSZTA£TNA (U-shaped valley)
syn. ¿³ób lodowcowy
Dolina powsta³a w wyniku przekszta³cenia doliny V-kszta³tnej przez lodowiec
górski. Profil takiej doliny przypomina
literê „U”: charakteryzuje siê ona stromymi œcianami skalnymi i stosunkowo
p³askim dnem zazwyczaj wype³nionym
osadami morenowymi lub pochodz¹cymi
ze stoków (sto¿ki piargowe, aluwialne
i koluwia osuwiskowe). Ma ona przebieg
bardziej prostolinijny ni¿ dolina rzeczna,
z której zosta³a uformowana. Dodatkowo
w przeciwieñstwie do dolin rzecznych,
¿³ób lodowcowy mo¿e posiadaæ niewyrównany profil pod³u¿ny, a przeg³êbione dno
¿³obu mo¿e siêgaæ poni¿ej poziomu morza (skalne dna dolin alpejskich, Sognefjord w Norwegii). Jest to element charakterystyczny dla obszarów wysokogórskich, które s¹ lub by³y w przesz³oœci zlodowacone. Http 235.
trog syn. ledovcové údolí
Zvláštní pøípad údolí s typickým tvarem
písmene U, které vzniká pùsobením erozivní èinnosti postupujícího ledovce. Vznikající ledovec v karu (ledovcovém kotli)
dolina V-kszta³tna
má tendence sestupovat po zakøiveném
zemském povrchu do míst s niûší nadmoøskou výškou. Ledovec v podstatì pomalu odtéká z místa svého vzniku. Sestupuje po tzv. ledovcových splazech.
Bìhem svého odtékání tlaèí pøed (a pod)
sebou velikou zmìÙ klastù, které jsou ve
vzájemné interakci s okolím. Tlak pùsobící na klasty se projevuje tím, ûe se postupnì zaboøují do podloûí, které obrušují
a poškozují, èímû dávají podnìt ke vzniku údolí. Rychlost obrušování je závislá
na odolnosti rozrušované horniny a na
spádnici, po které ledovec odtéká. Stává
se, ûe èím více ledovec rozrušuje podklad,
tím vìtší vytváøí spádnici a tím rychleji
odtéká a urychluje erozivní èinnost. Vlivem tlaèící masy úlomkù se údolí neustále prohlubuje a rozšiøuje. Http 11. JK
(V-shaped valley)
Typ doliny, której przekrój poprzeczny
zbli¿ony jest kszta³tem do litery V. Charakteryzuje siê ona stromymi zboczami,
pokrytymi drobnym materia³em skalnym
– zwietrzelin¹ oraz w¹skim dnem, w którym p³ynie ciek wodny. Doliny te wystêpuj¹ g³ównie na obszarach górskich –
w górnych biegach rzek. Powstaj¹ wskutek erozji wg³êbnej: woda nios¹ca ze sob¹ materia³ skalny uderza nim o dno nieustannie je pog³êbiaj¹c. Potok usuwa powsta³e cz¹stki skalne, transportuj¹c je
w dó³ swojego biegu, dlatego, wraz z up³ywem czasu, dolina staje siê coraz grubsza
i szersza. Http 235.
øíèní údolí
Druh údolí, které vzniká erozivním pùsobením tekoucí vody vedoucím k zahlubování koryta do podloûí. Vodní tok vzniká
na místì pøirozené deprese a sklonu, kde
se voda akumuluje a vlivem gravitaèního
pùsobení se pohybuje z vyšší oblasti do
DOLINA V-KSZTA£TNA
97
dolna granica wybuchowoci
niûší. Bìhem teèení voda pùsobí na své
podloûí erozivní silou, èímû zaèíná rozrušovat podloûí, uvolnìný materiál transportovat a vytváøet si tak øíèní koryto,
které pøi dlouhodobé aktivitì vede aû ke
vzniku øíèního údolí. Øíèní údolí se oproti jiným typùm údolí vyznaèuje ostrými
svahy ve tvaru písmena V, které se sbíhají k vodní hladinì. Øíèní údolí jsou
známá z oblastí vysokých hor, kde má
voda silnou erozivní schopnost, ale objevují se i na støedním toku èi na místech,
kde tok musí pøekonávat pøekáûku (napø.
vyzvednutí kùry tektonickými pochody).
Http 11. JK
DOLNA GRANICA WYBUCHOWOCI (lower explosion limit) syn. DGW, zapalnoœæ
Minimalne stê¿enie gazu, par cieczy palnej lub py³u palnego, przy którym mieszanina z powietrzem mo¿e po raz pierwszy zapaliæ siê od znormalizowanego Ÿród³a zap³onu. Wartoœæ DGW jest sta³¹ charakterystyczn¹ dla okreœlenia danej substancji. MSP 1990, s. 47–48.
dolní mez výbušnosti syn. dolní teplotní mez výbušnosti
Nejniûší koncentrace tzv. oblasti výbušnosti, coû je takové rozmezí koncentrace
hoølavého plynu, par hoølavých kapalin
nebo prachu ve smìsi se vzduchem, uvnitø kterého je tato smìs schopná výbuchu po iniciaci zdrojem zapálení. Udává
se u plynù a par hoølavých kapalin nejèastìji v objemových procentech a u prachù ve hmotových procentech nebo v jednotkách hmoty na jednotku objemu. [...]
Je-li obsah hoølavé látky ve smìsi se vzduchem niûší nebo vyšší, neû èiní dolní mez
výbušnosti, není v tìchto pøípadech smìs
výbušná. SBAHPAOP 1985, s. 57. GB
dolomit
(dolomite)
Ska³a osadowa, zbudowana g³ównie z minera³u o tej samej nazwie i kalcytu (wêglanu wapnia). Ska³y dolomitowe powstaj¹ czêsto z morskich wapieni, które
zosta³y przeobra¿one chemicznie przez
wodê bogat¹ w magnez. Dolomit jest zwykle bia³y, szary lub ¿ó³ty, rzadziej brunatny czy niemal czarny. Dro¿d¿ 2011.
dolomit
Klencový minerál. Pùvod: hydrotermální;
krystaluje v nízkoteplotní fázi, metasomatickým zatlaèováním kalcitu ve vápencových sedimentech, sedimentárním vysráûením z moøské vody. Nejèastìji tvoøí
zrnité, masivní nebo kulièkové agregáty,
pseudomorfózy. Krystaly ve tvaru romboedru mají zohýbané plochy a obvykle
tvoøí drùzy. Http 11. JK
DOLOMIT
DORZECZE (catchment area, river basin)
1. Zlewnia danej rzeki, czyli ca³y obszar,
z którego wody powierzchniowe sp³ywaj¹ do systemu okreœlonej rzeki. Granic¹
dorzecza jest dzia³ wodny, a jego punktem zamykaj¹cym – ujœcie danej rzeki do
recypienta. Http 235.
2. Obszar, z którego ca³kowity odp³yw
wód powierzchniowych nastêpuje ciekami naturalnymi przez jedno ujœcie do
morza. Http 141.
povodí
Území, ze kterého veškerý povrchový
odtok odtéká sítí vodních tokù k urèitému
místu vodního toku (obvykle soutok s jiným vodním tokem nebo vyústìní vodního toku do jiného vodního útvaru). Povodí je ohranièeno rozvodnicí, kterou je
myšlená hranice geomorfologického rozhraní mezi sousedními povodími. Plocha
povodí zahrnuje také plochy povrchových
vodních útvarù v povodí. Zákon è. 254/
/2001, TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
98
dowód osobisty
DOSTARCZANIE
WODY GANICZEJ NA
(water relay pumping)
System dostarczania wody gaœniczej; pobieranie wody w punktach czerpania wody za pomoc¹ pomp po¿arniczych i przesy³anie na teren po¿aru. W zale¿noœci od
rodzaju sprzêtu i mo¿liwoœci technicznych oraz warunków terenowych, wyró¿nia siê nastêpuj¹ce systemy dostarczania
wody: a) przet³aczanie wody, b) przepompowywanie wody, c) dowo¿enie wody,
d) system mieszany (kombinowany),
w sk³ad którego mog¹ wchodziæ wszystkie b¹dŸ niektóre systemy dostarczania wody na du¿e odleg³oœci. MSP 1990, s. 48.
dálková doprava vody hadicemi
Pøeprava vody na poûáøištì ze vzdáleného vodního zdroje pomocí èerpadel vøazených v hadicovém vedení. VSPO 1.2.26.
GB
DU¯E ODLEG£OCI
(identity card, ID
card, national identity card)
Dokument stwierdzaj¹cy to¿samoœæ osoby i poœwiadczaj¹cy obywatelstwo, w postaci pojedynczej wielowarstwowej karty
o wymiarach karty kredytowej wykonanej
z poliwêglanu. W wielu pañstwach, w tym
w Polsce, jego posiadanie jest obowi¹zkowe. Http 235.
obèanský prùkaz
Prùkaz totoûnosti pouûívaný v Èeské republice a na Slovensku (døíve také v Èeskoslovensku) k identifikaci obyvatel. Obèanský prùkaz je vydáván všem obèanùm
s trvalým pobytem na území státu po dosaûení patnácti let vìku nebo v pøípadì
zájmu prakticky ihned po narození (avšak
za pøíplatek 50 Kè a s platností pouze
5 let) a v pøípadì potøeby je nutné se
pomocí nìj nebo pomocí cestovního pasu
prokázat. Poslední vzory vydávané od
roku 2000 obsahují strojovì èitelné kódy
DOWÓD OSOBISTY
dowód rejestracyjny
a je moûné se jimi identifikovat kdekoli
v Evropské unii. Http 11. JM-B
(vehicle registration document) ¿arg. ok³adki
Dokument stwierdzaj¹cy dopuszczenie pojazdu samochodowego, ci¹gnika rolniczego, motoroweru lub przyczepy do ruchu na drogach. Dokument ten zawiera
rubryki, w których podczas jego wydawania wpisuje siê: numer rejestracyjny, markê, typ, model, rodzaj nadwozia, przeznaczenie, barwê nadwozia, numer podwozia – nadwozia, numer silnika, masê
w³asn¹, dopuszczaln¹ ³adownoœæ, liczbê
miejsc, pojemnoœæ silnika, rodzaj paliwa,
nazwisko w³aœciciela i jego adres, dopuszczaln¹ masê ca³kowit¹, dopuszczaln¹
masê ci¹gniêtej przyczepy, dopuszczalny
nacisk osi, rok produkcji, datê pierwszej
rejestracji, termin badañ technicznych
i okreœlenie terminu nastêpnego badania
technicznego, wszelkie zmiany, np. adresu zamieszkania w³aœciciela, adnotacje
urzêdowe, np. adnotacja, ¿e pojazd posiada hak do przyczepy. LP 2001.
technický prùkaz silnièního motorového vozidla a pøípojného vozidla
Doklad, kterým se osvìdèují schválení
technické zpùsobilosti vozidla k provozu
na pozemních komunikacích, údaje o vlastníkovi a provozovateli vozidla, údaje o provedených technických zmìnách na vozidle a zmìnách v registru silnièních vozidel, údaje o provedených pravidelných
technických prohlídkách vozidla, pokud
této technické prohlídce podléhá. Tento
prùkaz je veøejnou listinou. VMDaS
è. 243/2001. JM-B
DOWÓD REJESTRACYJNY
99
dozownik rodka pianotwórczego
nej, który na mocy odpowiednich przepisów, odbytych szkoleñ i uzyskanych uprawnieñ ma prawo do jednoosobowego dowodzenia (kierowania). MSP1990, s. 49.
velitel
Dùstojník velící hasièské stanici, poûárnímu vozidlu nebo èinnostem na místì
poûáru nebo jiné mimoøádné události.
VSPO 1.1.27. GB
DOWÓDCA
AKCJI
(incident comman-
der)
Funkcjonariusz po¿arnictwa, funkcyjny
ochotniczej (obowi¹zkowej) stra¿y po¿arnej lub inna osoba, która na mocy odpowiednich przepisów ma prawo do jednoosobowego dowodzenia w czasie akcji
gaœniczej, podczas dzia³añ z zakresu ratownictwa chemicznego itp. MSP 1990,
s. 49.
velitel zásahu
Velitel jednotky, která jako první dorazila
na místo zásahu; v této funkci øídí èinnost všech jednotek na místì zásahu, pokud funkci nepøevzal velitel jednotky s právem pøednostního velení. Http 89. GB
(suffer an injury)
Nieprzyjemne fizyczne lub psychiczne
uczucie wskutek dzia³ania czynnika zewnêtrznego, doznanie uszkodzenia tkanek cia³a lub narz¹dów cz³owieka wskutek dzia³ania czynnika zewnêtrznego. Ustawa 2002/30.10.
utrpìní úrazu
Pocit poranìní nebo pocit náhlé zevní
události, která svým pùsobením na organismus vyvolá jeho poškození. Http 41.
ST
DOZNANIE URAZU
DOZOWNIK RODKA PIANOTWÓRCZE-
(commander, commanding
officer, officer in charge)
Funkcjonariusz Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej lub stra¿ak Ochotniczej Stra¿y Po¿arDOWÓDCA
(in-line foam concentrate inducer)
Urz¹dzenie przeznaczone do zasysania
i mieszania œrodka pianotwórczego z wod¹. Zadaniem elementów dozuj¹cych jest
GO
dozymetr
zapewnienie w³aœciwego stê¿enia roztworu koncentratu pianotwórczego z wod¹, co gwarantuje optymalne parametry
piany gaœniczej. […] Przeznaczony jest
do monta¿u na linii by-pass pomiêdzy
króæcem ssawnym i t³ocznym pompy po¿arowej. Czêœæ wody po stronie t³ocznej
jest kierowana na dozownik, nie powoduj¹c przy tym znacz¹cego spadku ciœnienia. Http 151.
pevný pøimìšovaè
Zaøízení umístìné u èerpadla, schopné do
nìj dodávat dostateèné mnoûství pìnidla
pro zásobování jedné nebo více pìnotvorných proudnic. VSPO 3.8.10. GB
DOZYMETR (dosimeter) syn. dawkomierz promieniowania
Przyrz¹d do okreœlania dawki promieniowania jonizuj¹cego. […] Rozró¿nia siê
m.in. dozymetry chemiczne, fotometryczne, luminescencyjne, pó³przewodnikowe,
komory jonizacyjne, liczniki Geigera-Müllera i in. MSP1990, s. 50.
dozimetr
1. Zaøízení k mìøení dávek ionizujícího
záøení. Pøístroj je pouûíván v lékaøství
a vojenství k mìøení hodnoty ozáøení.
Dozimetr funguje na principu zmìn látky
v nìm obsaûené. V souèasnosti se pouûívají dozimetry digitální, nikoli filmové.
2. Osobní pøístroj poûárníka pro mìøení
mnoûství (dávky) ionizaèního záøení pùsobícího na osobu po urèitou dobu. VSPO
3.3.1. GB
(roof ladder)
Element budowlany, zazwyczaj zwi¹zany
na sta³e z dachem, przeznaczony dla pracowników s³u¿by kominiarskiej lub do
innych celów. MSP 1990, s. 50.
støešní ûebøík
¦ebøík, podobný hákovému, pouûívaný
pro výstup na støechu. VSPO 3.9.5. GB
DRABINA DACHOWA
100
drabina mechaniczna
vertical safety ladder)
Element budowlany, stale zamocowany do
budynku i stanowi¹cy dodatkowe wyjœcie
ewakuacyjne dla ludzi. MSP 1990, s. 50.
evakuaèní ûebøík
Venkovní ûebøík urèený pro evakuaci
osob z jedno- nebo vícepatrových domù;
zajišÙuje bezpeèný sestup díky (dvojitému) zábradlí. GB
DRABINA EWAKUACYJNA (
D-4,2 (hook ladder)
Sprzêt po¿arniczy, rodzaj drabiny po¿arniczej przenoœnej zawieszanej, u¿ywany
obecnie wy³¹cznie do æwiczeñ i uprawiania dyscypliny sportowej w sporcie po¿arniczym. Cech¹ charakterystyczn¹ drabiny jest wieñcz¹cy j¹ hak (kosa), który
umo¿liwia zaczepienie drabiny w otworze okiennym. Maksymalna d³ugoœæ drabiny: 4,10 m, iloœæ szczebli: 13, minimalna masa: 8,5 kg. MSP1990, s. 50.
hákový ûebøík
Krátký ûebøík na horním konci opatøený
hákem pro zavìšení na okenní rám, parapet nebo jinou hranu, urèený pro výstup
na budovu. VSPO 3.9.3. GB
DRABINA HAKOWA
MECHANICZNA (turntable
ladder)
Sprzêt ratowniczy, ewakuacyjny, sk³adaj¹cy siê z dwóch zasadniczych czêœci:
podwozia samochodu po¿arniczego i drabiny. W przypadku drabiny mechanicznej
wszystkie ruchy zwi¹zane z podnoszeniem, obrotem, wysuwem i pionowaniem
s¹ wykonywane przez silnik spalinowy
samochodu za poœrednictwem mechanizmów uk³adów napêdowych. Drabina o napêdzie mechanicznym lub elektrycznym
[…] oznaczana jest tradycyjnie symbolem SD. MSP1990, s. 50–51.
automobilový ûebøík
Poûární vozidlo s hydraulicky nebo meDRABINA
drabina nasadkowa
chanicky ovládaným vícedílným výsuvným ûebøem, otoèným o 360 °. VSPO 2.22.
GB
(extension ladder)
syn. DN
Sprzêt po¿arniczy, rodzaj drabiny przystawnej, wieloprzês³owej. Drabina szczególnie przydatna w akcjach ratowniczych
prowadzonych w piwnicach, studniach,
zbiornikach, na poddaszach oraz wszêdzie tam, gdzie niemo¿liwe jest u¿ycie
innych drabin. Przês³a mo¿na wykorzystywaæ pojedynczo lub ³¹czyæ w zestawy
maksymalnie czteroprzês³owe. Bocznice
drabiny s¹ […] zaopatrzone w specjalne
jarzma i zamki, umo¿liwiaj¹ce ³¹czenie
z sob¹ poszczególnych drabin (przêse³).
Iloœæ szczebli w jednym przêœle: 8 (7 drewnianych i 1 metalowy). D³ugoœæ przês³a
drabiny: 2730 mm. D³ugoœæ drabiny czteroprzês³owej: 8490 mm. Masa jednego
przês³a drabiny: 9,1 kg. MSP 1990, s. 51.
nastavovací ûebøík
Kónický nìkolikadílný ûebøík, opatøený
kovovými objímkami na štìøinách pro
vzájemné spojení jednotlivých dílù, takûe
lze celou sadu pomocí pøipevnìného lana
spustit èi zvednout. VSPO 3.9.8. GB
DRABINA NASADKOWA
(fire ladder)
Konstrukcja u¿ywana przez stra¿ po¿arn¹, u³atwiaj¹ca wchodzenie na wysokoœci. Wykonana z drewna i (lub) metalu.
Sk³ada siê z dwóch pionowych belek (bocznic) po³¹czonych poziomymi szczeblami
(stopniami). Http 235.
poûární ûebøík
Poûární pøenosný ûebøík jednohákový je
urèen pro zásahovou èinnost […]. Všechny materiály byly vybrány s ohledem na
mimoøádné namáhání, kterému mùûe být
ûebøík pøi poûárním zásahu a poûárním
sportu vystaven. […] Všechny souèásti
DRABINA PO¯ARNICZA
101
dren
poûárního pøenosného ûebøíku jednohákového, s výjimkou pøíèlí, jsou zhotoveny z lehké slitiny. Pøíèle jsou z bukového døeva a opatøeny pouzdry, vsazeny do
štìøin a jsou staûeny svorníky. Tøináctou
pøíèel tvoøí trubka. Hák je uchycen na 10.
a 12. pøíèli. V ohybu a ve høebeni je vyztuûen pøinýtovanými pøíloûkami. Http
222. GB
S£UPKOWA D-3,1 (folding
ladder, pole ladder)
Drabina przystawna sk³adaj¹ca siê z dwu
specjalnie ukszta³towanych bocznic po³¹czonych przegubowo ze szczeblami, co
umo¿liwia z³o¿enie bocznic i nadanie drabinie kszta³tu s³upka (st¹d nazwa). Jest to
drabina dostêpna – jednoosobowa. D³ugoœæ drabiny w stanie z³o¿onym 3230 mm,
i w stanie u¿ytkowym 2972 mm. Iloœæ
szczebli: 9. Masa: 9,77 kg. MSP 1990, s. 52.
skládací ûebøík
¦ebøík s pøíèlemi zavìšenými na štìøinách tak, ûe se tyto štìøiny mohou sloûit
do sebe. VSPO 3.9.2. GB
DRABINA
(extension ladder)
Drabina stra¿acka dwu- lub trzyprzês³owa, wysuwana przy pomocy liny, z umieszczonymi na koñcach przêse³ kó³kami
prowadz¹cymi, u³atwiaj¹cymi operowanie wysuniêt¹ drabin¹, wyró¿nia siê dodatkowym przestawnym elementem pozwalaj¹cym osi¹gn¹æ wiêksz¹ wysokoœæ […]
przy du¿ej stabilnoœci ca³ej konstrukcji
drabiny. Niektóre rodzaje drabin wysuwanych wyposa¿one s¹ w dr¹¿ki podporowe, zapewniaj¹ce dodatkow¹ stabilizacjê drabiny. Http 44.
vysunovací ûebøík
Vícedílný ûebøík, obvykle vysouvaný pomocí lana. VSPO 3.9.1. GB
DRABINA WYSUWANA
(drain)
S¹czek, rurka gumowa lub ze sztucznego
DREN
dreszcze
tworzywa, wprowadzona do rany albo jamy cia³a w celu odprowadzenia na zewn¹trz: wydzieliny z rany, krwi lub powietrza. Stosowany: 1. z regu³y po wszystkich operacjach wewn¹trz klatki piersiowej i wtedy jest po³¹czony z aparatur¹
stale odsysaj¹c¹, pod ujemnym ciœnieniem, wydzielinê i powietrze z jamy
op³ucnej; 2. w operacjach w innych okolicach cia³a, kiedy spodziewane jest s¹czenie krwi lub innych p³ynów z rany.
MEM1 1982.
drén
Pomùcka k odvádìní tekutin z ran po
úrazu, po operaci (napø. krve, ûluèe, hnisu).
VLS 2009. JK
(shiver)
S¹ to drobne skurcze miêœni wystêpuj¹ce
w okresie szybkich zmian temperatury cia³a z przyczyn zewnêtrznych (np. na skutek zmarzniêcia) lub z przyczyn wewnêtrznych (np. gor¹czka w przebiegu
ró¿norakich stanów chorobowych), powoduj¹ce trzêsienie siê cia³a. Http 205.
tøesavka
Projevuje se chvìním celého tìla, zpravidla doprovází horeèku. Je projevem øady infekèních onemocnìní. Opakovaná
tøesavka bývá u sepsí a malárie. Mùûe
provázet i neinfekèní onemocnìní, napø.
zánìt slinivky bøišní, zánìt ûluèníku, lupus erythematodes èi alergické reakce.
Http 195. ST
DRESZCZE
(convulsive disorder)
Niezale¿ne od woli krótkie, szybko po
sobie nastêpuj¹ce skurcze miêœni szkieletowych lub skurcze uogólnione. Http 205.
tremor syn. tøes
Neúmyslný, rytmický svalový pohyb, který se vyskytuje na jedné nebo více èástech tìla. Mimovolní pohyby se nejèastìji
vyskytují na horních i dolních konèetiDRGAWKI
102
droga
nách, na oblièeji, na hlasivkách nebo na
trupu tìla, nejèastìji se tøes vyskytuje na
rukou. Pøíèinou bývají jak neurologické
poruchy rùzného pùvodu, tak také jiná
onemocnìní èi podnìty (napø. prochladnutí, hypoglykemický stav, otrava alkoholem èi jinými jedy). ST
(road)
1. Budowla wraz z drogowymi obiektami
in¿ynierskimi, urz¹dzeniami oraz instalacjami, stanowi¹ca ca³oœæ techniczno-u¿ytkow¹, przeznaczona do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowana w pasie
drogowym. Ustawa 1985/21.03., r. 1, art. 4,
pkt 2.
2. Wydzielony pas terenu sk³adaj¹cy siê
z jezdni, pobocza, chodnika, drogi dla
pieszych lub drogi dla rowerów, ³¹cznie
z torowiskiem pojazdów szynowych znajduj¹cym siê w obrêbie tego pasa, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów,
ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub pêdzenia zwierz¹t. Ustawa 1997/20.06.,
dz. 1, art. 2, pkt 1.
silnice
Veøejnì pøístupná pozemní komunikace
urèená k uûití silnièními a jinými vozidly
a chodci. Silnice tvoøí silnièní síÙ. Silnice
se podle svého urèení a dopravního významu rozdìlují do tìchto tøíd: a) silnice
I. tøídy, která je urèena zejména pro dálkovou a mezistátní dopravu, b) silnice II.
tøídy, která je urèena pro dopravu mezi
okresy, c) silnice III. tøídy, která je urèena
k vzájemnému spojení obcí nebo jejich
napojení na ostatní pozemní komunikace.
Silnice I. tøídy vystavìná jako rychlostní
silnice je urèena pro rychlou dopravu a je
pøístupná pouze silnièním motorovým
vozidlùm, jejichû nejvyšší povolená rychlost není niûší, neû stanoví zvláštní pøedpis. Rychlostní silnice má obdobné stavebnì-technické vybavení jako dálnice.
DROGA
droga ekspresowa
O zaøazení pozemní komunikace do kategorie dálnice, silnice nebo místní komunikace rozhoduje pøíslušný silnièní správní úøad na základì jejího urèení, dopravního významu a stavebnì-technického
vybavení. Zákon è. 13/1997, hl. 1, § 5,
odst. 1. JM-B
(express road,
expressway)
Droga dwu- lub jednojezdniowa, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi,
na której skrzy¿owania wystêpuj¹ wyj¹tkowo rzadko, przeznaczona tylko do ruchu pojazdów samochodowych. Ustawa
1997/20.06., dz. 1, art. 2, pkt 4.
silnice pro motorová vozidla
Pozemní komunikace oznaèená dopravní
znaèkou „Silnice pro motorová vozidla”.
Zákon è. 13/1997, hl. 1, § 2, odst. s. JM-B
DROGA EKSPRESOWA
(fire escape)
W³aœciwie wytyczone i oznakowane bezpieczne wyjœcie, wyposa¿one w obowi¹zkowe lub dodatkowe œrodki techniczne
u³atwiaj¹ce ewakuacjê, prowadz¹ce bezpoœrednio na przestrzeñ otwart¹ albo bezpoœrednio lub poœrednio na drogi komunikacji ogólnej: korytarze, galerie, schody itp., […] które stanowi¹ po³¹czenia
z terenem lub przestrzeni¹ otwart¹. Rozró¿nia siê drogi ewakuacyjne poziome,
drogi ewakuacyjne pionowe i drogi ewakuacyjne specjalne. MSP 1990, s. 54.
úniková cesta
Komunikace v objektu nebo na objektu,
umoûòující bezpeènou evakuaci osob
z objektu ohroûeného poûárem nebo z jeho èásti na volné prostranství, popø. pøístup poûárních jednotek do prostorù napadených poûárem. Úniková cesta musí
umoûnit bezpeènou a vèasnou evakuaci
všech osob z objektu ohroûeného poûárem. Podle stupnì ochrany, kterou úniDROGA EWAKUACYJNA
103
drogi oddechowe
ková cesta poskytuje unikajícím osobám,
se rozlišují únikové cesty nechránìné
a chránìné. Nechránìná úniková cesta je
kaûdý trvale volný komunikaèní prostor
smìøující k východu na volné prostranství nebo do chránìné únikové cesty. Nechránìné únikové cesty nemusí být od
ostatních prostorù v objektu poûárnì oddìleny stavebními konstrukcemi. Chránìná úniková cesta je trvale volný komunikaèní prostor vedoucí k východu na volné prostranství a tvoøí samostatný poûární úsek chránìný proti úèinkùm poûárù
poûárnì dìlicími konstrukcemi. V chránìných únikových cestách nesmí být ûádné poûární zatíûení kromì hoølavých hmot
v konstrukcích oken, dveøí, podlah a madel. SBAHPAOP 1985, s. 388. GB
DROGA PO¯AROWA (fire department
access road, fire apparatus access road)
syn. dojazd po¿arowy
Dojazd po¿arowy lub wyznaczone drogi
komunikacji poziomej i pionowej do i wewn¹trz budynku. MSP1990, s. 53.
zásahová cesta
Cesta slouûící poûární jednotce k nasazení sil a prostøedkù u objektu i uvnitø objektu (viz STN 92 0101). VSPO 5.4. GB
(respiratory tract)
Czêœci cia³a wchodz¹ce w sk³ad uk³adu
oddechowego, przez które przedostaje siê
powietrze do p³uc. Uk³ad oddechowy
dzieli siê na dolny i górny.
dýchací cesty
Souèást dýchacího ústrojí tvoøená systémem navazujících dutých orgánù, které
pøivádìjí vzduch k plicním sklípkùm (alveolùm), ale samy se neúèastní výmìny
plynù. Funkcí dýchacích cest je rovnìû
úprava vlastností vzduchu tak, aby plíce
nepoškozovalo ohøátí, zvlhèení a filtrace
neèistot. Dýchací cesty se dìlí na horní
DROGI ODDECHOWE
dusznica bolesna
a dolní èást oznaèované s tradièním slovosledem jako horní a dolní cesty dýchací. Horní cesty dýchací (zkratka HCD)
zahrnují nosní dutinu, vedlejší nosní dutiny (paranazální sinusy) a nosohltan (farynx). Dolní cesty dýchací (zkratka DCD)
zahrnují hrtan (larynx), prùdušnici (trachea) a celý bronchiální strom, tj. prùdušky (bronchus) a prùdušinky (bronchioli). Http 41. ST
(angina pectoris)
syn. d³awica piersiowa, angina pectoris, stenocardia
Zespó³ chorobowy cechuj¹cy siê napadowymi bólami zamostkowymi promieniuj¹cymi ku górze i lewej koñczynie górnej, wystêpuj¹cymi pod wp³ywem wysi³ku fizycznego, emocji lub innych czynników i ustepuj¹cymi w spoczynku oraz po
podaniu œrodków azotynowych lub nitrogliceryny. Dusznica bolesna jest jednym
z objawów wieñcowej choroby. Najczêstsz¹ przyczyn¹ jest mia¿d¿yca naczyñ
wieñcowych serca, rzadziej: nadciœnienie
têtnicze, wady serca, ki³owe zapalenie têtnicy g³ównej, napadowy czêstoskurcz.
Ból zale¿y od wzglêdnego niedotlenienia
miêœnia sercowego i jest objawem niewydolnoœci wieñcowej, tj. dysproporcji
miêdzy aktualnym ukrwieniem miêœnia
sercowego i jego zapotrzebowaniem zwi¹zanym ze zwiêkszon¹ prac¹ w czasie
wysi³ku fizycznego, emocji, spo¿ywania
posi³ków, dzia³ania zimna itp. Nasilenie
bólu mo¿e byæ ró¿ne, pocz¹wszy od lekkiego do bardzo silnego, dusz¹cego, d³awi¹cego. Niekiedy zamiast bólu wystêpuje uczucie pieczenia i palenia za mostkiem. U niektórych chorych bóle wystêpuj¹ w spoczynku, zw³aszcza po u³o¿eniu siê do snu. Czêsto s¹ one objawem
zwiastuj¹cym zawa³ serca. Napad bólowy trwa 5–15 minut i mo¿e powtarzaæ
DUSZNICA BOLESNA
104
dusznica bolesna
siê kilka razy dziennie. Charakterystyczn¹ cech¹ bólów jest ustêpowanie w spoczynku i po podaniu nitrogliceryny pod
jêzyk. MEM1 1982.
angina pectoris syn. AP, onemocnìní
srdce
Forma ICHS, projevující se bolestí na hrudi (stenokardií). U klasické neboli námahové anginy pectoris je bolest vyvolána
fyzickou námahou (rychlá chùze, chùze
do schodù, pohlavní styk) èi rozrušením.
Nìkdy vyzaøuje do ramen nebo èelistí.
Postiûený se musí zastavit a èekat, aû bolest pomine. V klidu to bývá do nìkolika
minut. Ústup bolesti lze urychlit podáním
nitroglycerinu (nitrátù) pod jazyk èi ve
formì spreje. Nitráty i jiné léky (antagonisté vápníku, betablokátory) se uûívají
i preventivnì, èímû se sníûí èetnost záchvatù. Nezmizí-li bolest po nitroglycerinu
a trvá-li déle neû dvacet minut, je podezøení na infarkt myokardu. Také vìtší èetnost záchvatù a horší odpovìï na dosavadní léèbu vyûadují okamûité lékaøské
vyšetøení (tzv. nestabilní angina pectoris).
V diagnóze se uplatòuje EKG, které však
v klidu mùûe být zcela normální. Proto
existují tzv. zátìûové testy, které mohou
chorobu odhalit vyšetøením EKG pøi kontrolovaném zatíûení. Ischemie myokardu
se na EKG projeví sníûením depresí úseku ST. V nìkterých pøípadech se provádí
i rentgenové vyšetøení vìnèitých tepen srdce (koronarografie), po nìmû nìkdy následuje chirurgická léèba (bypass, PTCA).
Podstatou anginy pectoris je nejèastìji aterosklerotické zúûení koronárních tepen
srdce a nedostatek kyslíku v srdci pøi vìtší námaze. Kromì uûívání lékù má velký
význam i boj proti rizikovým faktorùm
aterosklerózy. Dekubitální angina pectoris – záchvaty stenokardie dostavující se
v poloze vleûe. Prinzmetalova vazo-
dusznoæ
spastická angina pectoris neboli variantní
angina pectoris – angina pectoris s odlišným prùbìhem od klasické námahové anginy pectoris. Bolest se èasto dostavuje
v klidu a je zpùsobena spasmem koronárních cév. Na rozdíl od klasické anginy
pectoris se na EKG projeví vìtšinou zvýšením elevací úseku ST. Souvislost s angínou je pouze slovní, zde jde o svíravou
bolest na hrudi. VLS 2009. JK
(dyspnoea, breathlessness)
Stan, który subiektywnie wyra¿a siê uczuciem braku tchu, powietrza, obiektywnie
zaœ przyœpieszeniem oddychania, po³¹czonym ze sp³yceniem lub pog³êbieniem
oddechów. Przyczyny s¹ ró¿ne, np. choroby p³uc, serca, wymiana materii, anemia i inne. MEM1 1982.
dušnost
Pocit nedostatku vzduchu provázený zvýšeným dechovým úsilím. Pøíèin je øada.
Mùûe jít o choroby plic, srdce, látkové
výmìny, anemie aj. VLS 2009. JK
DUSZNOÆ
(smoke)
Uk³ad koloidalny, w którym oœrodkiem
rozpraszaj¹cym jest gaz, a cz¹stki koloidalne s¹ cz¹stkami sta³ymi, zawiesina
bardzo drobnych cz¹stek sta³ych w gazie.
Dym jest, obok mg³y, jedn¹ z postaci gazozolu, a najczêœciej jego odmiany – aerozolu. Zazwyczaj jest produktem ubocznym spalania i czêsto towarzyszy ogniowi. Na terenach zurbanizowanych wraz
z mg³¹ mo¿e tworzyæ smog. Http 235.
kouø syn. dým
Produkt nedokonalého spalování. Obsahuje obvykle bezbarvé plyny a drobné viditelné èásti (popel, popílek, saze). Pevné
èásti kouøe mohou pùsobit ve vzduchu
jako kondenzaèní jádra. Proto oblasti
vzniku velkého mnoûství kouøe (v minulosti napø. velké mìstské aglomerace)
DYM
105
dzia³ko wodne
jsou i místy výskytu mlh. Dým je rozptýlená tuhá látka v plynu, mlha je kapalina
rozptýlená v plynu, kouø je kapalina a tuhá látka rozptýlená v plynu. Http 11. JM-B
STRA¯Y PO¯ARNEJ (fire
brigade responsibilities)
Wszelkie akcje prowadzone przez podmioty krajowego systemu ratowniczogaœniczego i inne jednostki […] ochrony
przeciwpo¿arowej, obejmuj¹ce przede
wszystkim przygotowanie i prowadzenie
dzia³añ gaœniczych, ratowniczych, prewencyjnych. MSP 1990, s. 53.
èinnosti poûárních jednotek
Všeobecný termín pro èinnosti hasièských jednostek, které zahrnují záchranáøství (mohou zahrnovat paramediky),
hašení poûárù, záchranné práce a poûární prevenci. VSPO 1.1.13. GB
DZIA£ANIA
(master stream device, master stream appliance)
Sprzêt po¿arniczy gaœniczy, s³u¿¹cy do
podawania […] wody o du¿ej wydajnoœci
i umo¿liwiaj¹cy podawanie jej na du¿e
odleg³oœci. W zale¿noœci od wydajnoœci
rozró¿nia siê dzia³ka wodne oznaczane
symbolem DW-8, DW-16, DW-24 itp.
(cyfry po literach DW oznaczaj¹ iloœæ
hektolitrów wody podawanej w ci¹gu
jednej minuty). Dzia³ka dzielimy na:
przenoœne, przewoŸne i sta³ej zabudowy.
MSP 1990, s. 58.
lafetová proudnice
Speciální druh proudnice, buï pøenosná,
nebo stabilní s pohybem ve vodorovné
a svislé rovinì, pouûívaný pro dodávku
velkého mnoûství vody nebo pìny. Proudnici tvoøí podstavec se ètyømi sklopnými
opìrami. Uprostøed podstavce je prùtokové koleno, které je na vstupu opatøeno
pøechodem 110/75. Na otoèném výstupu
je proudnice opatøena spojkou pro pøipo-
DZIA£KO WODNE
dzia³ko wodne przenone
jení proudnice 75. Horizontální a vertikální pohyb je zajištìn pomocí ovládacích rukojetí s drûadly. VSPO 3.6.6., http
358. GB
WODNE PRZENONE ( portable master stream device) syn. dzia³ko wodne przewoŸne
Przenoœny sprzêt po¿arniczy gaœniczy,
s³u¿¹cy do podawania du¿ych iloœci wody, który mo¿na ustawiæ w dowolnym
miejscu na obszarze po¿aru.
pøenosná lafetová proudnice
Lafetová proudnice urèená pro postavení na zem nebo na malý pøívìs, která mùûe být umístìna kdekoliv na poûáøišti.
Proudnice v provedení bez sklopných noh
s pøírubou DN 100. Vstupem je prùtokové koleno 110/75, otoèný výstup 75, ovládací rukojeti pro horizontální i vertikální
pohyb, materiál ocel a slitina hliníku. Prùmìry hubic 21, 26, 30 mm, prùtoky 800,
1200, 1600 l/min, dostøik 50, 55, 60 m,
jmenovitý tlak 0,8 MPa, hmotnost 32 kg.
VSPO 3.6.9., http 357. GB
DZIA£KO
DZIA£KO WODNO-PIANOWE (master
stream device)
Sprzêt po¿arniczy gaœniczy, s³u¿¹cy do
106
dzia³ko wodno-pianowe
podawania wody lub piany gaœniczej o du¿ej wydajnoœci i na du¿e odleg³oœci. W celu podania œrodka pianotwórczego do
dzia³ka montowana jest pr¹downica pianowa lub dysza z rur¹ pianow¹. Dzia³ka
takie oznaczane s¹ symbolem DWP-8,
DWP-16, DWP-24 itp. (cyfry po literach
DWP oznaczaj¹ iloœæ hektolitrów wody
lub wodnego roztworu œrodka pianotwórczego podawanych w ci¹gu jednej minuty). Dzia³ka dzielimy na: przenoœne,
przewoŸne i sta³ej zabudowy. MSP 1990,
s. 58.
lafetová proudnice – monitor
Speciální druh proudnice na vozidle urèené pro vyšší dodávku hasiva na poûáøištì. Vyznaèuje se snadnou obsluhou, ke
které staèí jeden hasiè, popø. mùûe být
ovládána elektronicky z pracovištì strojníka nebo kabiny øidièe. Lafetová proudnice mùûe být i v pøenosném provedení.
Nevýhodou je vyšší spotøeba vody, smysl
má tedy pouze u cisteren s vìtším objemem nádrûí na hasiva. Z lafetové proudnice lze hasit vodou i pìnou. Http 356. GB
echosonda
107
ekspres
E
(sound detector)
1. Urz¹dzenie do pomiaru g³êbokoœci
wody oraz odleg³oœci od unosz¹cych siê
w niej cia³ sta³ych, wykorzystywane podczas dzia³añ ratownictwa wodnego, zwi¹zanych z poszukiwaniem topielców. Http
235.
2. Urz¹dzenie wykorzystuj¹ce fale dŸwiêkowe, znajduj¹ce zastosowanie podczas
akcji ratowniczych zwi¹zanych z katastrofami budowlanymi, s³u¿¹ce do lokalizacji zagruzowanych osób.
detektor zvuku
Zaøízení citlivé na zvuk, pouûívané pro
lokalizaci zavalených osob. VSPO 3.10.14.
GB
ECHOSONDA
(domino effect)
Wzrost prawdopodobieñstwa lub (oraz)
ciê¿koœci lub wielkoœci skutków powa¿nej awarii z powodu bliskiej lokalizacji
zak³adów czy instalacji, iloœci zapasów
substancji niebezpiecznych w tych zak³adach (instalacjach) DS III, http 4.
domino efekt
Moûnost zvýšení pravdìpodobnosti vzniku nebo velikosti dopadù závaûné havárie
v dùsledku vzájemné blízkosti objektù
nebo zaøízení nebo skupiny objektù nebo
zaøízení a umístìní nebezpeèných látek.
Zákon è. 59/2006, TSPzOKRaPOS 2009.
JM-B
EFEKT DOMINA
(ecosystem)
Uk³ad ekologiczny na danej przestrzeni,
której granice s¹ czêsto nieostre. Ekosystem charakteryzuje siê wzglêdnie jednorodnymi b¹dŸ zró¿nicowanymi warunkami œrodowiska abiotycznego (biotopu),
w którym ¿yj¹ i funkcjonuj¹ populacje
oraz grupy organizmów, jako ca³oœæ nazyEKOSYSTEM
wane biocenoz¹ (ogó³ organizmów wystêpuj¹cych na danym obszarze powi¹zanych ze sob¹ w jedn¹ ca³oœæ ró¿nymi zale¿noœciami). Miêdzy biocenoz¹ a biotopem zachodzi wymiana materii i przep³yw energii. Ekosystem to uk³ad energetycznie otwarty. Poszczególne ekosystemy maj¹ powi¹zania z s¹siednimi systemami. [...] Podstawowo ekosystem dzielimy na: l¹dowy, wodny, sztuczny, naturalny. Http 315.
ekosystém
Funkèní soustava ûivých a neûivých sloûek ûivotního prostøedí, jeû jsou navzájem spojeny výmìnou látek, tokem energie a pøedáváním informací a které se
vzájemnì ovlivòují a vyvíjejí v urèitém
prostoru a èase. Zákon è. 114/1992,
(explosimeter)
Przyrz¹d przeznaczony do pomiaru stopnia zagro¿enia wybuchem gazów i par cieczy palnych. Eksplozymetry mierz¹ stê¿enie czynnika palnego w powietrzu i porównuj¹ je z granicami wybuchowoœci
(najczêœciej z doln¹ granic¹ wybuchowoœci). W razie przekroczenia ustawionego limitu w³¹cza siê alarm ostrzegaj¹cy
o zagro¿eniu. Http 235.
explozimetr
Pøístroj pro zjištìní koncentrace smìsi
hoølavých plynù se vzduchem a pro urèení nebezpeèí výbuchu v daném prostoru.
VSPO 3.3.2. GB
EKSPLOZYMETR
(express, climbing express,
quickdraw)
Dwa karabinki po³¹czone krótk¹, usztywnion¹ pêtl¹ z taœmy. Ekspresy s¹ stosowane do mocowania liny do punktów aseEKSPRES
ekstradycja
kuracyjnych. U¿ycie ekspresu zamiast
pojedynczego karabinka zmniejsza tzw.
przesztywnienie przelotów, czyli niekorzystnie skierowane si³y utrudniaj¹ce asekuracjê oraz tarcie utrudniaj¹ce wspinaczkê. Dziêki zastosowaniu ekspresów lina
w uk³adzie asekuracyjnym porusza siê swobodniej i z mniejszymi oporami. Fyf-Pe
2003.
expresní smyèka syn. expressa, expres
set slang. preska
Krátká sešitá popruhová (plochá) smyèka
spojující dvojici karabin (pojmem expreska bývá myšlen také celý komplet
obou karabin se smyèkou, nìkdy se takový komplet oznaèuje delším názvem
expres set, slangovì i preska). Slouûí ke
spojení lana a jistícího bodu pøi lezení.
Pouûívá se místo jednoduché karabiny.
Výhodou je vìtší volnost pohybu lana,
menší tøení v jisticím bodì a oproti dvìma karabinám a samostatné smyèce
umoûòuje rychlejší zajištìní pøi dosaûení
jistícího bodu. V nìkterých situacích sniûuje také pravdìpodobnost samovolného
otevøení karabiny. HA 2007. JK
(extradition)
Jest to wydanie przez pañstwo w³adzom
innego pañstwa osoby przebywaj¹cej na
terytorium pañstwa wydaj¹cego, dokonywane w sytuacji, gdy osoba ta podejrzana
jest o pope³nienie na terytorium pañstwa
zwracaj¹cego siê z wnioskiem o ekstradycjê czynu przestêpczego lub w celu odbycia kary. Ekstradycja dokonywana jest
na podstawie umowy miêdzynarodowej,
o ile pañstwo zwracaj¹ce siê z wnioskiem
o ekstradycjê zapewnia wzajemnoœæ.
Wiêkszoœæ krajów nie dopuszcza ekstradycji w³asnych obywateli b¹dŸ osób, które uzyska³y na ich terytorium prawo azylu. Z wnioskiem o ekstradycjê mo¿e wyst¹piæ pañstwo, je¿eli przestêpstwo zoEKSTRADYCJA
108
ekstradycja
sta³o dokonane na jego terytorium, lub
je¿eli pope³nione przestêpstwo rozci¹ga
swoje skutki na jego terytorium. Z analizy umów miêdzynarodowych i ustawodawstwa wewnêtrznego pañstw, odczytaæ
mo¿na trzy najwa¿niejsze zasady ekstradycyjne, przyjête niemal powszechnie:
a) podstawê ekstradycji stanowiæ mo¿e
tylko czyn zagro¿ony kar¹ w obu pañstwach (tzw. zasada podwójnej karalnoœci),
b) osobê wydan¹ mo¿na œcigaæ wy³¹cznie za przestêpstwa, które by³y podstaw¹
wydania, jak równie¿ wykonywaæ wobec
niej tylko tak¹ karê, do wykonania której
zosta³a wydana (tzw. zasada specjalnoœci),
c) nie podlegaj¹ wydaniu osoby, które
w pañstwie pobytu korzystaj¹ z prawa
azylu.
Procedura ekstradycyjna regulowana jest
w drodze umownej. Najczêœciej wniosek
ekstradycyjny przesy³any jest w drodze
dyplomatycznej, choæ coraz czêœciej spotykane jest przesy³anie wniosku bezpoœrednio pomiêdzy ministerstwami sprawiedliwoœci lub prokuraturami generalnymi. Do wniosku powinna zostaæ do³¹czona dokumentacja wraz z uzasadnieniem, samo zaœ przestêpstwo, na podstawie którego ekstradycja ma zostaæ dokonana, powinno mieœciæ siê w ramach klauzuli ogólnej b¹dŸ szczegó³owego wyliczenia zawartego w umowie. Ostatni¹
czynnoœci¹ ekstradycyjn¹ jest przekazanie podejrzanego przez w³adze policyjne.
Http 235.
extradice
Jeden z druhù horizontální mezinárodní
justièní spolupráce v trestních vìcech.
Její podstatou je zajištìní obvinìného nebo odsouzeného na území jiného státu
a jeho následné vydání k trestnímu stíhání èi k výkonu trestu odnìtí svobody do
ekwipunek
státu vyûadujícího. Poddruhem extradice
je také pøedávání na základì evropského
zatýkacího rozkazu. Obdobou vydávání
v oblasti vertikální mezinárodní justièní
spolupráce v trestních vìcech je pøedávání mezinárodním trestním soudùm a tribunálùm. V nìkterých federálních státech
se pojem vydávání (extradice) pouûívá
také pro vydávání mezi jednotlivými èlenskými státy (napø. Spojené státy americké). Vydávání je upraveno tzv. Extradièním právem. V závislosti na „smìru” pohledu se terminologicky rozlišuje mezi
vyûádáním (oznaèuje extradici z pohledu
státu vyûadujícího, tj. státu, který o vydání ûádá) a vydáním (oznaèuje extradici
z pohledu státu doûádaného, tj. státu, který je o vydání ûádán). Http 11. MB
(equipment)
Przedmioty stanowi¹ce wyposa¿enie ratownika lub rzeczy, które stanowi¹ czyjeœ
wyposa¿enie na wyprawê b¹dŸ podró¿.
výstroj
Vše, co si s sebou turista potøebuje vzít
na výlet a co si s sebou nosí (vybavení turisty), a také speciální obleèení pro turisty. Je to také speciální vybavení pro záchranáøe. K výstroji nepatøí výzbroj. ST
EKWIPUNEK
(electrocardiograph) syn. EKG
Aparat, który wykonuje badanie EKG,
odbiera impulsy elektryczne powstaj¹ce
podczas cyklu pracy serca i rejestruje je
w postaci graficznego zapisu – elektrokardiogramu. MEM1 1982.
elektrokardiograf syn. EKG
Pøístroj, který snímá elektrickou aktivitu
srdce. Výsledkem je elektrokardiogram.
VLS 2009. JK
ELEKTROKARDIOGRAF
(electrocardiography)
Dzia³ fizjologii zajmuj¹cy siê rejestrowaELEKTROKARDIOGRAFIA
109
elektrownia j¹drowa
niem i analiz¹ elektryczn¹ czynnoœci serca oraz metoda diagnostyczna. Badania
przeprowadza siê za pomoc¹ specjalnego
aparatu elektrokardiografu, który odbiera
impulsy elektryczne powstaj¹ce podczas
cyklu pracy serca i rejestruje je w postaci
graficznego zapisu elektrokardiogramu
(EKG). MEM1 1982.
elektrokardiografie
Základní vyšetøovací metoda v kardiologii zaloûená na snímání elektrické aktivity srdeèního svalu a jejím záznamu ve formì elektrokardiogramu. VLS 2009. JK
ELEKTROKARDIOGRAM (electrocardiogram) syn. aparat EKG
Zapis œredniego potencja³u bioelektrycznego serca uzyskany metod¹ elektrokardiografii. Analiza EKG jest szczególnie
cenna w rozpoznawaniu zaburzeñ rytmu
serca i zaburzeñ jego ukrwienia. MEM1
1982.
elektrokardiogram syn. EKG pøístroj
Grafický záznam elektrické aktivity srdeèního svalu metodou elektrokardiografie. VLS 2009. JK
(nuclear power plant)
Obiekt przemys³owo-energetyczny (elektrownia cieplna), wytwarzaj¹cy energiê
elektryczn¹ poprzez wykorzystanie energii pochodz¹cej z rozszczepienia j¹der
atomów, najczêœciej uranu (uranu naturalnego lub nieco wzbogaconego w izotop 235U), w której ciep³o konieczne do
uzyskania pary wodnej, jest otrzymywane z reaktora j¹drowego. Http 235.
jaderná elektrárna
Výrobna elektrické energie, resp. technologické zaøízení slouûící k pøemìnì vazebné energie jader tìûkých prvkù na elektrickou energii. Skládá se obvykle z jaderného reaktoru, parní turbíny s alternáto-
ELEKTROWNIA J¥DROWA
elektrycznoæ atmosferyczna
rem a z mnoha dalších pomocných provozù. V principu se jedná o parní elektrárnu, ve které se energie získaná jaderným
reaktorem pouûívá k výrobì páry v parogenerátoru. Tato pára pohání parní turbíny, které pohání alternátory pro výrobu
elektrické energie. Http 11. JM-B
ELEKTRYCZNOÆ
ATMOSFERYCZNA
atmospheric electricity) syn. b³ysk
Zjawiska elektryczne zachodz¹ce w atmosferze ziemskiej, takie jak: wy³adowania atmosferyczne, jonizacja i przewodnictwo elektryczne powietrza, pole elektryczne atmosfery itp. Http 139.
atmosférická elektøina syn. blesk, elektrický výboj
Rozdílné elektrické náboje mezi bouøkovými mraky navzájem nebo mezi mraky a zemí. Vznik atmosférické elektøiny
není pøesnì objasnìn. Ohroûení èlovìka
atmosférickou elektøinou mùûe nastat hlavním vùdèím jiskrovým výbojem, který
postupuje k zemi cestou nejmenšího odporu, jehoû pøímý zásah je pro èlovìka
vûdy smrtelný, nebo vedlejším rozvìtveným jiskrovým výbojem odboèeným od
hlavního výboje s následky popálení
všech stupòù, ochrnutí nervového systému, šoku, zástavy dechu – podobnì jako
u vysokého napìtí, nebo naindukovaným
výbojem z okolních vodivých pøedmìtù
s následky podle výše naindukovaného
napìtí a styku èlovìka, nebo nepøímým
úèinkem výboje blesku v blízkosti èlovìka, napø. oûehnutím, ozáøením intenzívním ultrafialovým záøením, odhozením
nebo poškozením organismu vzduchovou
vlnou, ohlušením, pøípadnì téû zemním
proudem (tj. krokovým napìtím) rozptýleným kotem místa zemního svodu pøi
výboji blesku. Atmosférická elektøina zpùsobuje téû neûádoucí rušení telekomunikaèních prostøedkù, pøepìtí v dálkových
(
110
epidemia
i místních elektrických venkovních vedeních, pøíp. mùûe vést i k neûádoucímu odpálení náloûí. SBAHPAOP 1985, s. 16. GB
(emigration)
Wyjazd za granicê na pobyt czasowy lub
w celu zamieszkania na sta³e. Opuszczenie kraju mo¿e mieæ charakter dobrowolny lub przymusowy. Przyczyny emigracji
mog¹ byæ polityczne, gospodarcze, religijne lub naukowe. Http 235.
emigrace
Zmìna místa pobytu smìrem z území domovského státu. Emigrace je procesem,
pøi nìmû obyvatelé opouštìjí své domovské státy s cílem usídlit se v zahranièí.
Http 210. MB
EMIGRACJA
(emission)
Wprowadzanie bezpoœrednio lub poœrednio, w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka, do
powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancji b¹dŸ energii, takich jak ciep³o, ha³as, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Ustawa 2001/27.04.
emise
Vnášení jedné nebo více zneèišÙujících
látek do ûivotního prostøedí. Zákon è. 86/
/2002, TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
EMISJA
(epicentre)
Punkt na powierzchni ziemi, po³o¿ony pionowo nad ogniskiem (hipocentrum) trzêsienia ziemi. SWOiZO 1989.
epicentrum
Myšlený bod na povrchu Zemì, který
vznikne kolmým prùmìtem hypocentra
na zemský povrch. Http 11. JM-B
EPICENTRUM
(epidemic)
Wystêpowanie w okreœlonym czasie i na
okreœlonym terenie przypadków zachorowañ lub innych zjawisk zwi¹zanych ze
zdrowiem w liczbie wiêkszej ni¿ oczekiwana. MEM1 1982.
EPIDEMIA
epilepsja
epidemie
Pøedstavuje vìtší nahromadìní výskytù
onemocnìní v èasových a místních souvislostech. VLS 2009. JK
EPILEPSJA (epilepsy) syn. padaczka,
choroba œw. Walentego ¿arg. Epi
Choroba uk³adu nerwowego objawiaj¹ca
siê okresow¹ utrat¹ przytomnoœci oraz
drgawkami. Typowy napad epilepsji objawia siê tym, ¿e chory nagle traci przytomnoœæ i upada. Twarz mu sinieje, Ÿrenice nie reaguj¹ na œwiat³o, czêsto przygryza jêzyk. Po kilku sekundach pojawiaj¹ siê drgawki miêœni, po których oddech powraca do normy, sinica ustêpuje, na ustach zjawia siê piana. Stan nieprzytomnoœci trwa od kilku do kilkunastu
minut, po czym chory zapada w sen. Czasem na parê godzin przed napadem pojawiaj¹ siê tzw. zwiastuny: niepokój, rozdra¿nienie, ko³atanie serca, z³e samopoczucie, zaburzenia wzrokowe i s³uchowe.
Chory ma odczucie zimna, mo¿e mieæ dreszcze i bóle g³owy. MEM1 1982, http 227.
epilepsie syn. padoucnice slang. epizáchvat
Skupina poruch mozku projevujících se
opakovanými záchvaty rùzného charakteru. Záchvaty jsou zpùsobeny výbojem
v elektrické èinnosti urèité èásti nervových bunìk a mohou se projevovat poruchami vìdomí a vnímání, køeèemi, vegetativními projevy a psychickými pøíznaky.
(erosion)
Proces niszczenia powierzchni terenu
przez wodê, wiatr, s³oñce, si³ê grawitacji
i dzia³alnoœæ organizmów. Efekty dzia³ania erozji:
– zmiana rzeŸby terenu, a czasami tak¿e
zmiana struktury pod³o¿a,
– w przypadku erozji ska³, efektem jest
EROZJA
111
europejski nakaz aresztowania
rozpoczêcie procesów glebotwórczych,
– w przypadku erozji gleby, efektem jest
obni¿enie jej wartoœci, a czasem wrêcz
jej usuniêcie i ods³oniêcie skalistego pod³o¿a. Http 235.
eroze
Pøirozený proces rozrušování a transportu
objektù na zemském povrchu (pùda, horniny, skály apod.). Pøíèinou eroze je mechanické pùsobení pohybujících se okolních látek – pøedevším vìtru, proudící
nebo vlnící se vody, ledu, snìhu, pohyblivých zvìtralin a nezpevnìných usazenin.
Erozí však není chemické rozpouštìní
hornin (koroze). Eroze byla vûdy existujícím pøírodním procesem. Urèitý stupeò eroze jako pøírodního jevu mùûe být
prospìšný ekosystémùm, v poslední dobì
je však eroze stále více ohroûována nedostatkem dešÙù, a tudíû je èasto eroze
vytváøena ve prospìch ekosystémù zámìrnì. Http 11. JK
EUROPEJSKI
NAKAZ
ARESZTOWANIA
(European Arrest Warrant, EAW) syn.
ENA
Uproszczona forma ekstradycji istniej¹ca
pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi Unii
Europejskiej, umo¿liwiaj¹ca aresztowanie osoby podejrzanej lub oskar¿onej
o pope³nienie przestêpstwa albo ju¿ skazanej za nie, i wydanie jej do kraju,
w którym zostanie postawiona przed s¹dem lub przekazana do wykonania wczeœniej orzeczonej kary. Europejski nakaz
aresztowania zosta³ ustanowiony decyzj¹
ramow¹ Rady z dnia 13 czerwca 2002 r.
w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób miêdzy pañstwami cz³onkowskimi, która
w art. 31 nakazywa³a od 1 stycznia 2004 r.
zast¹piæ przepisy krajowe dotycz¹ce ekstradycji w stosunkach pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi przepisami tej decyzji
ewakuacja
(CELEX: 32002F0584). Nakaz wydaje
organ s¹dowy pañstwa staraj¹cego siê
o wydanie osoby (w zale¿noœci od kraju
mo¿e to byæ s¹d lub prokurator) lecz ostatecznie o wydaniu osoby decyduje organ
s¹dowy pañstwa, na którego terytorium
osoba przebywa. W odró¿nieniu od ekstradycji, w przypadku europejskiego nakazu aresztowania w zasadzie rezygnuje
siê z zasady podwójnej karalnoœci, co oznacza, i¿ w odniesieniu do grup przestêpstw
wskazanych w decyzji ramowej nie trzeba badaæ, czy kraj, który ma wydaæ osobê równie¿ penalizuje czyn, za pope³nienie którego pewien kraj stara siê o przejêcie osoby. Wystarczy, ¿e czyn jest
karany w kraju, który wyda³ nakaz aresztowania. W przypadku przestêpstw niewymienionych w decyzji ramowej, brak podwójnej karalnoœci, mo¿e byæ przyczyn¹
odmowy wydania osoby, choæ nie musi –
pozostawione jest to do uznania s¹du
decyduj¹cego o wydaniu. Http 235.
evropský zatýkací rozkaz syn. EZR
Rozhodnutí justièního orgánu nìkterého
z èlenských státù Evropské unie, na jehoû
základì je moûné zahájit po osobì, v tomto èlenském státì trestnì stíhané nebo
hledané pro úèely výkonu trestu odnìtí
svobody èi ochranného opatøení spojeného s odnìtím svobody uloûeného soudem tohoto èlenského státu, pátrání v ostatních èlenských státech Evropské unie
a v pøípadì lokalizace této osoby na území nìkterého z èlenských státù poûádat
o její pøedání do èlenského státu, jehoû
justièní orgán evropský zatýkací rozkaz
vydal. Pøedávání na základì evropského
zatýkacího rozkazu je poddruhem extradice, od kterého se odlišuje vypuštìním
rozhodovací pravomoci orgánù moci výkonné (typicky ministra spravedlnosti),
stanovením lhùt pro øízení o pøedání a pro-
112
ewidencja kierowców
lomením nìkterých dùvodù pro nepovolení vydání, resp. omezení jejich aplikace
(omezena je moûnost odmítnout pøedání
vlastního obèana a v pøípadech, které se
týkají nìkterého z 32 vyjmenovaných jednání, není pøezkoumávána oboustranná
trestnost). Http 11. MB
(evacuation)
1. Przemieszczenie ludnoœci i transport
mienia z rejonów, w których wystêpuj¹ zagro¿enia do miejsc bezpiecznych. Http 55.
2. Celowe i zorganizowane wywo¿enie
lub wynoszenie z terenu dzia³añ i zagro¿onego zajêciem przez nieprzyjaciela chorych i pora¿onych ¿o³nierzy, usuwanie
ludnoœci cywilnej, jeñców wojennych.
LWW 1979, s. 115.
3. Zorganizowane przemieszczanie (usuwanie, wynoszenie, wywo¿enie, wyprowadzanie) ludnoœci, wszelkiego rodzaju
dóbr materialnych oraz zwierz¹t hodowlanych z obszarów lub obiektów zagro¿onych i objêtych skutkami dzia³añ zbrojnych albo katastrof, w celu ich ochrony,
udzieleniu pomocy (ratunku) i ograniczenia strat materialnych. Przeworski 1995.
evakuace
Souhrn organizaèních a technických opatøení zabezpeèujících pøemístìní osob, zvíøat a vìcných prostøedkù v daném poøadí
priority z míst ohroûených mimoøádnou
událostí do míst, ve kterých je zajištìno
pro osoby náhradní ubytování a stravování,
pro zvíøata ustájení a pro vìcné prostøedky uskladnìní. VMV è. 246/2001, TSPz
OKØaPOS 2004. JM-B
EWAKUACJA
(drivers register)
Rodzaj ewidencji, w której gromadzi siê
dane o osobach posiadaj¹cych […] uprawnienia do kierowania pojazdami silnikowymi lub tramwajami, zwane dalej „uprawEWIDENCJA KIEROWCÓW
nieniami”. W ewidencji gromadzi siê tak¿e dane o osobach nieposiadaj¹cych uprawnieñ, w stosunku do których orzeczono
œrodek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów.
Ewidencjê prowadzi minister w³aœciwy do
spraw wewnêtrznych w systemie teleinformatycznym. W rozumieniu niniejszej
ustawy minister ten jest administratorem
113
danych zgromadzonych w ewidencji. KD,
art. 100a.
evidence øidièù
Údaje o øidièi (karta øidièe), definice libovolných kontrol øidièù, majetek svìøený øidièùm, definice mzdy øidièe, zálohy na cestovní výdaje, doklady, kontakty. Http 194. AZ
fajka
114
fajka nurkowa
F
(snorkel)
Daje mo¿liwoœæ oddychania powietrzem
z powierzchni bez potrzeby wynurzania
twarzy z wody. Wykorzystywana jest
w trakcie nurkowañ bezdechowych, p³ywania po powierzchni, czy powrotu z nurkowania w ca³ym sprzêcie po powierzchni (szczególnie wa¿ne przy nurkowaniach na morzu, gdzie wystêpuje du¿a
fala). Http 220.
šnorchl
Souèást potápìèského vybavení, patøí do
takzvaného ABC (šnorchl, maska, ploutve). Šnorchl umoûòuje pøi plavání na
hladinì drûet hlavu pod vodou a pøitom
normálnì dýchat. Je sestaven z náustku
z mìkké gumy nebo silikonu a z dýchací
plastové trubice s vnitøním prùmìrem pøibliûnì 2 cm, délkou maximálnì 40 cm. Náustek je boèním vývodem nebo ohebnou
hadicí spojen s dýchací trubicí. U moderních šnorchlù uû trubky nejsou rovné,
ale mírnì prohnuté – kopírují tak tvar
hlavy. Http 11. ST
FAJKA
FAJKA NURKOWA (snorkel) syn. rurka
do oddychania
Daje mo¿liwoœæ oddychania powietrzem
z powierzchni bez potrzeby wynurzania
twarzy z wody. Wykorzystywana jest
w trakcie nurkowañ bezdechowych, p³ywania po powierzchni, czy powrotu z nurkowania w ca³ym sprzêcie po powierzchni (szczególnie wa¿ne przy nurkowaniach na morzu, gdzie wystêpuje du¿a
fala). Rurka powinna posiadaæ œrednicê
oko³o 2 cm i d³ugoœæ oko³o 30–35 cm,
mo¿e posiadaæ kszta³t anatomiczny tzn.
dopasowany do obrysu twarzy. D³ugoœæ
oraz œrednica fajki nie jest bez znaczenia,
gdy¿ decyduje o oporach oddechowych.
Rurka nie powinna wystawaæ wiêcej ni¿
oko³o 5–8 cm ponad czubek g³owy, zwiêkszenie d³ugoœci zwiêksza opory oddechowe, podobnie jak zmniejszenie œrednicy
rurki poni¿ej 1,5 cm. Rurka jest zakoñczona z jednej strony ustnikiem, a drugi
koniec jest najczêœciej otwarty, choæ ostatnio pojawiaj¹ siê rozwi¹zania z zaworkiem labiryntowym ograniczaj¹cym
mo¿liwoœæ wlewania siê wody do fajki.
Http 220.
dýchací trubice syn. šnorchl
Zahnutá nebo jednoduchá trubice, opatøená na jednom konci náustkem, pøípadnì
jednocestným vypouštìcím ventilem. Délka trubice 40 cm nesmí být pøekroèena,
jinak je zde nebezpeèí zpìtného vdechnutí uû vydechnutého vzduchu. Objem vydechnutého vzduchu by byl menší neû
objem dýchací trubice a vydechnutý
vzduch by neopustil trubici. Dá se tomu
zabránit pouûitím vhodného ventilu, díky
kterému se vzduch vydechuje pøímo do
vody a trubicí se pouze vdechuje èerstvý
vzduch. Dalším dùvodem proti pouûití
delších trubic je tlak vody, která svírá
hrudní koš a brání tak nadechnutí potápìèe. V hloubkách vìtších neû 112 cm jiû
vdech není vùbec moûný, neboÙ hrudník
je vodou stlaèen do pozice usilovného
výdechu (v hloubkách aû do 70 m je
proto tøeba pouûít k dýchání potápìcí
pøístroje, které automaticky nastavují tlak
vdechovaného vzduchu na hodnotu tlaku
v okolní vodì). Èech-Mi 2008, s. 107,
http 11. ST
fartuch na kajak
115
NA KAJAK (slipcover) syn.
pokrowiec na kajak
Pokrycie wykonane z dwóch czêœci ³¹czonych w œrodku za pomoc¹ suwaka,
wi¹zania i zewnêtrznego ko³nierza ³¹cz¹co-chroni¹cego. Jest on w formie komina
(miejsce dla kajakarza). Nowatorskie rozwi¹zania ochrony newralgicznych miejsc
pokrowca, tj. suwak, uniemo¿liwia przedostawanie siê wody do wnêtrza kajaka
podczas transportu nawet po wieloletnim
u¿ytkowaniu. Pokrowiec posiada równie¿
uchwyt na ramiê. Http 132.
špricdeka syn. krycí zástìra do kajaku
Speciální, vodìvzdorný kus látky, slouûící k zakrytí otvorù v lodi, aby se tudy
v peøejích nedostávala voda. Vìtšinou
i souèást odìvu pro kajakáøe nezbytná.
Http 311. ST
FARTUCH
FAZA CZWARTA ROZWOJU
PO¯ARU
(fourth phase of fire development)
Dodatkowo wyodrêbniana faza po¿aru,
w której nastêpuje ca³kowite wypalenie
materia³ów palnych i dalsze stygniêcie
pogorzeliska, a temperatura osi¹ga wartoœæ
sprzed zapalenia. Http 284.
ètvrtá fáze poûáru
Èasový úsek od poèátku sniûování intenzity hoøení aû do úplného vyhoøení hoølavých látek. V této fázi jiû hrozí zøícení
vnitøního i obvodového zdiva, komínù,
schodišÙ apod. Èinnost jednotek se zamìøuje na odkrývání a dohašování ohnisek
poûáru, pokud velitel zásahu nerozhodl,
ûe na objektu bude provádìna pouze kontrolní dohlídka aû do úplného vyhoøení.
Http 257. GB
FAZA DRUGA ROZWOJU PO¯ARU
(se-
cond phase of fire development)
Okres czasu, w którym szybkoœæ wydzielania ciep³a osi¹ga wartoœæ maksymaln¹.
W etapie tym nastêpuje szybkie zmniej-
faza pierwsza rozwoju po¿aru
szanie stê¿enia tlenu, co w konsekwencji
prowadzi do zmniejszenia szybkoœci spalania. Http 95.
druhá fáze poûáru
Èasový úsek od poèátku intenzivního hoøení aû do doby, kdy jsou poûárem zasaûeny všechny hoølavé materiály a konstrukce hoøícího objektu. Situace na místì
poûáru v této fázi jiû bývá velmi sloûitá
a vyûaduje vysoké nároky na organizaci
hasebních prací, zvláštì blíûí-li se poûár
k závìru této fáze. Kovové konstrukce
ztrácejí pevnost a hrozí akutní nebezpeèí jejich zøícení. Http 257. GB
FAZA PIERWSZA ROZWOJU
PO¯ARU
(first phase of fire development)
Od chwili zainicjowania po¿aru, spalaj¹cy siê materia³ ogrzewa otoczenie, powoduj¹c rozprzestrzenianie siê ognia. W wyniku spalania powstaje coraz wiêcej gor¹cych produktów spalania. Gdy temperatura gazów w strefie podsufitowej osi¹gnie temperaturê ich samozap³onu, wymieszane z powietrzem gazy zapalaj¹ siê.
P³on¹ca strefa podsufitowa wypromieniowuje du¿¹ porcjê energii, co skutkuje
dalszym wzrostem temperatury. Kiedy stê¿enie gazów palnych w mieszaninie z powietrzem, a tak¿e temperatura przekraczaj¹ pewne graniczne wartoœci, nastêpuje zjawisko rozgorzenia. Jest to przejœcie
z po¿aru o okreœlonej powierzchni do sytuacji, w której pal¹ siê wszystkie materia³y w pomieszczeniu. Wydzielanie ciep³a gwa³townie roœnie, roœnie równie¿
temperatura. Http 95.
první fáze poûáru
Èasový úsek od vzniku poûáru aû do poèátku intenzivního hoøení. Podle statistických údajù trvá obvykle 3 aû 10 minut
a je závislý na druhu hoølavých látek i podmínkách rozvoje poûáru. Vzhledem k tomu, ûe intenzita hoøení je ještì pomìrnì
faza trzecia rozwoju po¿aru
116
malá, protoûe poûárem je zasaûena pouze
èást hoølavých materiálù, je tato fáze nejvýhodnìjší pro zahájení hasebních prací. Likvidace bývá jednoduchou záleûitostí a škody zpùsobené poûárem jsou minimální. Http 257. GB
FAZA
TRZECIA
ROZWOJU
PO¯ARU
(third phase of fire development)
Nastêpuje dopalanie siê resztek materia³u
palnego oraz ¿arzenie, w fazie tej temperatura stopniowo zaczyna spadaæ. Http
284.
tøetí fáze poûáru
Èasový úsek od konce druhé fáze, tj.
v daném objektu hoøí všechny hoølavé
látky a intenzita hoøení dosahuje maxima,
aû do zaèátku poklesu intenzity hoøení.
V této fázi bývají narušeny i ostatní nosné
prvky a dochází ke zøícení stropù, krovù
apod. Zásah jednotek se zamìøuje na ochlazování a ochranu okolních objektù a je na
rozhodnutí velitele zásahu, zda bude na
hoøící objekt provádìn zásah, nebo bude-li
vhodnìjší zasaûený objekt nechat zcela
vyhoøet. To závisí na míøe ohroûení okolí, ûivotního prostøedí apod. Vlastní zásah
na takto zasaûený objekt je velmi nároèný a obvykle nákladný. Http 257. GB
(phases of fire
development)
1. Etap (stadium) po¿aru charakteryzuj¹cy siê pewnymi stanami nastêpuj¹cymi
po sobie. […] Fazy nie wystêpuj¹ podczas spalania wybuchowego, spalania gazu i par cieczy palnych. […] Wyró¿nia
siê trzy fazy po¿aru, przy czym fazy te ró¿nie s¹ ujmowane. MSP 1990, s. 68–69.
2. Parametrem charakteryzuj¹cym rozwój
po¿aru jest tak¿e jego temperatura. […]
Zmienia siê ona równie¿ w czasie trwania po¿aru. Uwzglêdniaj¹c powy¿sze, po¿ar […] mo¿na podzieliæ na […] fazy.
Http 95.
FAZY ROZWOJU PO¯ARU
fen
fáze poûáru
Intenzita poûáru se v prùbìhu poûáru mìní. U poûáru, který není hašen, je doba
rozvoje poûáru obvykle charakterizována
ètyømi fázemi poûáru. Intenzita jednotlivých fází mùûe být velmi rozdílná a závisí pøedevším na mnoûství hoølavých
látek, jejich poûárnì-technických charakteristikách a podmínkách ovlivòujících
šíøení poûáru. Http 177. GB
foehn wind)
Ciep³y i suchy wiatr, wiej¹cy z gór w doliny. W wyniku zmian fizycznych nastêpuje ogrzewanie i osuszanie spadaj¹cego
powietrza oraz gwa³towne ocieplenie
w obszarze jego oddzia³ywania. W Tatrach
ten wiatr nosi nazwê halny. Powstanie i cechy fizyczne wiatrów fenowych wynikaj¹
z ró¿nic, jakie wystêpuj¹ w trakcie zmian
temperatury powietrza wilgotnego i suchego w wyniku zmiany ciœnienia. Warunkiem powstania tego wiatru jest ró¿nica ciœnienia atmosferycznego po obu stronach bariery górskiej. Ró¿nica ta wymusza ruch powietrza. Powietrze napotykaj¹c góry, unosi siê, och³adzaj¹c siê wilgotnoadiabatycznie, tj. ok. 0,6° na 100 m
wysokoœci. W czasie unoszenia siê powietrza nastêpuje kondensacja, tworz¹ siê
chmury i deszcze. Suche ju¿ powietrze
przekracza barierê szczytów górskich i opada po drugiej stronie ku dolinom. Opadaj¹c, ogrzewa siê, ale tym razem suchoadiabatycznie, tj. oko³o 1° na 100 m. St¹d
te¿ wiatry fenowe s¹ suche oraz znacznie
cieplejsze ni¿ powietrze na tej samej wysokoœci po przeciwnej stronie gór. Im
wy¿sza jest bariera górska, tym ta ró¿nica mo¿e byæ wiêksza. Http 235.
fén
Teplý, silný nárazový vítr vanoucí z vysokých hor do údolí. Vzniká, kdyû vlhký
vzduch z moøe musí pøekonat vysokou
FEN (
fifi
horskou pøekáûku. Pøi jejím pøekonávání je nucen tento vzduch stoupat, èímû se
ochlazuje o 1 °C na kaûdých 100 m. Pøi
nasycení brzy kondenzuje, vytvoøí se bohatá oblaènost a zaène pršet nebo snìûit. Nasycená vzduchová hmota se ochlazuje pøibliûnì jen o 0,6 °C na kaûdých
100 m. Na druhé stranì vrcholu (tzv. závìtrná strana) naopak klesá do údolí. Vlhkost jiû ztratil pøi svém vzestupu (oblaènost se rychle rozpouští). Jedná se tedy
o suchý vzduch, který se rychle otepluje,
a to po celou dobu o 1 °C na kaûdých
100 m. Http 184. JK
fifi hook)
Haczyk pomocniczy, s³u¿¹cy do podwieszania ³aweczki na karabinku w przelotach lub w otworach w skale, do podwieszenia sprzêtu lub jako chwilowy odci¹g.
Ma³e otwory s³u¿¹ do przywi¹zania repsznura, który odczepia ³aweczkê i podci¹ga j¹ za wspinaczem przechodz¹cym
na kolejny hak.
fifi-háèek
Malý kovový háèek, na kterém je povìšen ûebøíèek, který se zavìšuje do oka
postupového jištìní (napø. skoby, nýtu,
atd.) pøi technickém lezení. Lezec je s háèkem spojen tenkou, delší pomocnou šòùrkou, za kterou poté, co uû skobu pøelezl
výše, háèek ze skoby vytáhne. Http 165. JK
FIFI (
(pillar)
Podstawowa formacja skalna, forma wypuk³a, najczêœciej stroma i wybitna formacja powstaj¹ca na styku dwóch œcian (równie¿ kant filara, ostroga). Treter 2005.
skalní pilíø
Je to erozní tvar, který zùstane po zøícení
brány. Http 11. JK
FILAR
(firn)
Forma przejœciowa miêdzy œniegiem i lodem firnowym. Gêstoœæ: 0,4–0,8 g/cm3.
FIRN
117
flara
Powstaje w wyniku przeobra¿enia luŸnych kryszta³ów œniegu w agregaty ziaren lodu o œrednicy dochodz¹cej do kilku
milimetrów. Proces ten zachodzi podczas
wielokrotnego podtapiania, a nastêpnie
zamarzania œniegu. Nie bez znaczenia
jest te¿ nacisk warstw nadleg³ych, czyli
kumuluj¹cego siê œniegu. Jest to œnieg
przeobra¿aj¹cy siê w coraz twardsz¹ i bardziej zbit¹ masê. Jest to inaczej œnieg
ziarnisty. Pod wp³ywem nacisku wierzchnich warstw kryszta³ki œniegu ³¹cz¹ siê
i tworz¹ wiêksze ziarna. Powierzchniowe
rozmarzanie i ponowne zamarzanie scala
ziarna firnu, a na g³êbokoœci oko³o 100 m
pod wp³ywem nacisku wy¿ej le¿¹cych
warstw staj¹ siê lodem buduj¹cym l¹dolód. Firnem nazywa siê równie¿ letnie
œniegi le¿¹ce w cieniu pod ska³ami stwardnia³e i skorupiaste p³aty, które po rozgarniêciu okazuj¹ strukturê ziarnist¹. Na
takim letnim œniegu niezmiernie ³atwo
o poœlizgniêcie i niebezpieczne upadki,
zw³aszcza na stromych zboczach. Http
235, Rad-Par-Par 2004.
firn
Pøechodné stádium mezi snìhem a ledem.
Vzniká opakovaným natáváním a mrznutím snìhu. Bìhem nìho dochází ke zmenšování objemu snìhového tìlesa a zvyšování jeho hustoty. Zmìny ve struktuøe
krystalù postupnì mìní sníh na led, který
v dostateèné mocnosti zaène tvoøit ledovec. Firnové oblasti jsou klíèovou sloûkou míst, kde se tvoøí nový horský ledovec
a pevninský ledovec. V Evropì je moûno
takové oblasti nalézt v Alpách a na Skandinávském poloostrovì. Http 11. JK
FLARA
(flare) syn. rakieta sygnaliza-
cyjna
Przyrz¹d pirotechniczny s³u¿¹cy do sygnalizacji (w przeciwieñstwie do racy,
która pe³ni g³ównie funkcjê oœwietlenio-
fonendoskop
w¹), bazuj¹cy na reakcji egzotermicznej.
Flary s¹ czêsto zaopatrywane w silnik rakietowy, dziêki którym mog¹ one wzlatywaæ wysoko w niebo. Pociski te mog¹
byæ odpalane zarówno z ziemi, jak i ze
specjalnych rakietnic, zwanych te¿ pistoletami sygna³owymi. W ratownictwie flary s³u¿¹ do ostrzegania, zwracania uwagi na siebie, oœwietlania terenu akcji.
Http 235.
svìtlice
Raketa urèená k osvìtlení místa nebo
k signalizaci. Nìkdy je svìtlice umístìna
na padáèku, který je vystøelován do vzduchu, aby svìtlo pokrylo co nejvìtší prostor na co nejdelší dobu. V horách lze
SOS vysílat také svìtlicí. Pro vysílání nouzového volání se pouûívá èervená svìtlice, pøíjem se potvrzuje bílou svìtlicí. Bílá
svìtlice (popø. tøi za sebou jdoucí svìtelné nebo zvukové signály znamenají „rozumím zprávì”. Poslední pouûívanou svìtlicí je zelená (nebo dlouhé opakované zvukové èi svìtelné signály). Jejich pouûití
znamená „návrat na základnu”. Hon-Tu
2004. JK
(phonendoscope, stethoscope) syn. s³uchawka lekarska, stetoskop
Przyrz¹d do os³uchiwania narz¹dów wewnêtrznych, z³o¿ony ze s³uchawki zaopatrzonej w elastyczn¹ membranê, któr¹
przyk³ada siê do cia³a badanego oraz z gumowych lub plastykowych przewodów,
po³¹czonych z koñcówkami zak³adanymi
do uszu lekarza. MEM1 1982.
fonendoskop syn. stetoskop slang. uši
Nástroj ke sledování zvukù z vnitøku tìla,
lékaøský nástroj pouûívaný k poslechu
(auskultaci) tìlesných zvukù, nejèastìji
èinnosti srdce (srdeèních ozev a šelestù),
dýchání a eventuálnì støevních pohybù
peristaltiky. Tvoøí jej zvoncovitý konec
FONENDOSKOP
118
formacja skalna
s membránou, která se pøikládá k tìlu,
a pryûové nebo plastové hadièky vedoucí
ke sluchátkùm. Jeho pouûití umoûòuje
lepší rozlišení zvuku. VLS 2009. JK
(rock formation)
Naturalna, wypuk³a lub wklês³a forma
ukszta³towania terenu zbudowana najczêœciej z litej ska³y. Jest to ska³a tworz¹ca
formê o wyraŸnie zaznaczonych, przypominaj¹cych figurê geometryczna kszta³tach i rozmiarach od kilku do kilku tysiêcy metrów. Charakterystycznym, ³atwo
rozpoznawalnym wzrokiem formacjom
nadano nazwy, dziêki czemu mo¿na je
identyfikowaæ w terenie. Mo¿na wyró¿niæ nastêpuj¹ce formacje skalne, ze
wzglêdu na ich postaæ:
a) wypuk³e: grzbiet, grzêda, grañ, grzebieñ, koñ skalny, filar, ¿ebro, szczyt, turnia, twardzielec, skalica, ska³ka, tor, ambona, baszta, piramida, ig³a skalna, kolumna, chybotek, mogot, ambona skalna,
grzyb skalny, g³owa cukru, mur skalny,
maczuga skalna, skalne miasto, hornito,
okap, próg skalny, organy skalne, rygiel
skalny, muton, kuesta, urwisko, klif, klif
mrozowy, terasa strukturalna, terasa krioplanacyjna. Wypuk³e formacje skalne s¹
czêsto tworzone przez wychodnie skalne;
b) wklês³e: cyrk lodowcowy, ¿leb, komin,
rysa, zachód, rów grzbietowy, szczerba,
przewieszka, most skalny, ³uk skalny, skalna brama, okno skalne, tunel skalny;
c) p³askie: œciana, p³yta, p³aœñ. Niektóre
z podanych wy¿ej terminów odnosz¹ siê
nie tylko do form zbudowanych ze ska³
litych, ale i niezlityfikowanych ska³ osadowych (gruntów sypkich lub np. gliny),
ziemi itp. SWMiT 2013, http 235.
skalní útvar
Oznaèení pro vìtší souvislý výchoz skalních hornin na zemský povrch, který mùûe být lehce zvìtralý. Skály mohou mít
FORMACJA SKALNA
friendy
charakter terénních stupòù, osamìlých
skal èi skalisek. Vznikají zvìtráváním,
erozí a denudací hornin, které mají obvykle selektivní ráz. Podle své geneze,
pozice a polohy mohou mít skály specifická jména: skalní jehla, mrazový srub
(skalní stupeò se svislou stìnou ènìjící ze
svahu, vzniklý mrazovým zvìtráváním
a následným odnosem zvìtralé horniny),
tor, stìna karu, skalní zeï, skalní hradba,
skalní defilé, skalní vìû, skalní pyramida,
skalní høib, skalní brána, skalní okno,
skalní komín, vulkanický suk, skalní ostroh, bornhardt, hum, mogot. Rozsáhlejší
území se skalami jsou nazývána skalními
mìsty. Http 11. JK
(spring-loaded camming device, SLCD, cam, friend) syn. SLCD,
Camalot, Alien, Cam ¿arg. koœci mechaniczne
Mimoœrodowy przyrz¹d s³u¿¹cy do zak³adania punktów asekuracyjnych w szczelinach o ró¿nej szerokoœci w zakresie od
1 do 30 cm. W przeciwieñstwie do haków ich zak³adanie i zdejmowanie nie
niszczy ska³y. Nazwa powszechnie stosowana dla tego typu przyrz¹du jest zastrze¿onym znakiem towarowym firmy
Wild Country. Http 235.
friendy syn. SLCD
Sloûitìjší aktivní (mechanické) vklínìnce, které se skládají z nìkolika dílù vùèi
sobì pohyblivých. Zataûením za ovládací
páèku se výstøedníky friendu zúûí, poté
se friend vloûí do skalní pukliny, ovládací páèka se povolí, výstøedníky friendu
se roztáhnou a vklíní se do pukliny. Z principu konstrukce plyne, ûe èím víc se poté
tahá za nosné oko friendu, tím se výstøedníky friendu víc roztahují. Tedy èím
víc se friend zatíûí, tím víc drûí ve skalní
puklinì. Http 165. JK
FRIENDY
119
front ch³odny
(cold front)
Rodzaj frontu atmosferycznego. Jest to
granica miêdzy nacieraj¹c¹ ch³odn¹ mas¹
powietrza i ustêpuj¹c¹ mas¹ ciep³¹. Przewa¿nie ma charakter burzowy, a g³ównym typem chmur wystêpuj¹cych w obrêbie tego frontu jest cumulonimbus. Powietrze ch³odne jako ciê¿sze wsuwa siê
pod l¿ejsze powietrze ciep³e. Ze wzglêdu
na to, ¿e powietrze ch³odne nie musi traciæ energii na wspinanie siê po masie powietrza ciep³ego, prawie ca³a jego energia zu¿ywana jest na przesuwanie frontu
w poziomie, dlatego front ch³odny jest
frontem szybkim, zawsze szybszym od
frontu ciep³ego. Front ch³odny zajmuje
pas o szerokoœci tylko oko³o 50–75 km,
a wypychane do góry z du¿¹ prêdkoœci¹
powietrze ciep³e musi w rezultacie utworzyæ chmury typu k³êbiastego. Przed nadejœciem frontu ch³odnego znajdujemy
siê w ciep³ej masie powietrza. Pierwsz¹
oznak¹ zbli¿ania siê frontu ch³odnego
mo¿e byæ wyst¹pienie chmur altocumulus lenticularis (altocumulus w kszta³cie
soczewki). Podobnie jak przesuwana
w wodzie rêka powoduje zafalowanie
wody przed sob¹, tak szybko przesuwaj¹cy siê front ch³odny, równie¿ powoduje
zafalowanie powietrza, a objawem tego
s¹ w³aœnie te chmury. Na samym czele
frontu ch³odnego mamy ogromn¹ chmurê
burzow¹ cumulonimbus, która zasysa
ciep³e powietrze sprzed czo³a frontu, czyszcz¹c je przy okazji z wszelkiego typu
zawiesin (charakterystycznych dla powietrza w ciep³ej masie), dlatego w czasie przechodzenia frontu ch³odnego widocznoœæ znacznie siê poprawia. Samego cumulonimbusa mo¿na nie zauwa¿yæ
przez s³ab¹ widocznoœæ wewn¹trz ciep³ej
masy powietrza. Wiatr natomiast wzmaga siê i zmienia swój kierunek na przeFRONT CH£ODNY
front ciep³y
ciwny. Robi siê coraz ciemniej, wiatr staje siê porywisty. Mog¹ pojawiaæ siê pierwsze b³yskawice. Frontowa chmura cumulonibus jest znacznie potê¿niejsza i czas
jej ¿ycia jest znacznie d³u¿szy od tej,
która powstaje wewn¹trz jednorodnej
masy powietrza na skutek lokalnego przegrzania pod³o¿a. Zaczyna siê silny burzowy opad i burza z piorunami, która relatywnie szybko mija. Koniec burzy oznacza, ¿e linia frontu ju¿ przesz³a. Http 235.
studená fronta
Rozhraním mezi teplým vzduchem v teplém sektoru tlakové níûe neboli cyklóny
a studeným vzduchem v týlu cyklóny.
Frontální plocha postupuje pomìrnì rychle a na svém èele vytlaèuje teplejší vzduch
prudce do výšky, èímû vzniká mohutná
bouøková oblaènost cumulonimbus s mnoha nebezpeènými jevy, pøedevším bouøkami, silnými sráûkami (èasto kroupami),
nárazovým vìtrem, sníûenou dohledností. Po pøechodu studené fronty se ochladí
a zpravidla fouká silný nárazový vítr,
zprvu padají trvalé sráûky, které èasem
pøecházejí k pøeháòkám. Pozdìji se oblaènost protrhává, v noci se mùûe i zcela
vyjasnit a bìhem dne je na obloze kupovitá oblaènost. Teplota vzduchu po pøechodu fronty rychle poklesne, naopak
atmosférický tlak vzrùstá. Pásmo oblaènosti a sráûek se nachází za èárou fronty
(èárou fronty se rozumí prùseènice frontální plochy se zemským povrchem).
Rozlišujeme studenou frontu I. a II. druhu. Studená fronta I. druhu se v Èechách
objevuje pøedevším v zimním období a pøipomíná obrácenou teplou frontu s rozsáhlým komplexem vrstevnaté oblaènosti
a déletrvajícími sráûkami. Studená fronta
II. druhu pøichází ve støední Evropì hlavnì v teplé èásti roku. Pásmo její oblaènosti je úzké, v øádu desítek aû stovek km.
120
front ciep³y
Na èele fronty se vyskytují bouøky s intenzivními sráûkami, èasto kroupami. Po
pøechodu èáry fronty pøes místo pozorování se sráûky zmíròují nebo ustávají èi
pøecházejí k pøeháòkám. Za nìkolik desítek minut aû nìkolik hodin se obloha
mùûe témìø vyjasnit. Http 11, HA 2010. JK
(warm front)
Rodzaj frontu atmosferycznego. Wystêpuje wówczas, gdy ciep³a masa powietrza odsuwa masê ch³odn¹. Poniewa¿ powietrze ciep³e jest l¿ejsze od ch³odnego,
„pe³znie” po nim w górê, zu¿ywaj¹c na
to znaczn¹ czêœæ swojej energii, niewiele
jej zostaje na samo przesuwanie siê frontu, dlatego ruch frontu ciep³ego jest znacznie wolniejszy ni¿ ruch samej ciep³ej masy powietrza. Powierzchnia frontowa jest
pochylona pod ma³ym k¹tem w stosunku
do powierzchni ziemi, a geograficznie powierzchnia taka mo¿e rozci¹gaæ siê pasem o szerokoœci nawet do 1000 km.
Wszelkie zjawiska pogodowe zwi¹zane
z przechodzeniem frontu ciep³ego zachodz¹ na du¿ym obszarze geograficznym.
Http 235.
teplá fronta
Rozhraní mezi dvìma vzduchovými hmotami, které se liší teplotou a vlhkostí. Teplá vzduchová hmota se nasouvá na studenou, dochází ke konvekci a tvorbì oblakù. Nejprve se vytváøí oblaka typu cirrus
fractus a cirrus, z nichû sráûky nevypadávají, pozdìji se vytváøí oblaka typu altostratus, stratus a nimbostratus, v této
fázi se jiû vyskytují atmosférické sráûky,
vìtšinou mírnìjší intenzity, avšak delšího
trvání. Pøi pøechodu teplé fronty atmosférický tlak vzduchu pozvolna poklesne, teplota vzduchu mírnì stoupne. Pro ÈR je
teplá fronta typická pro chladnìjší pololetí, kdy je pevnina ohøívána teplejším oceánským vzduchem. Http 11, HA 2010. JK
FRONT CIEP£Y
front meteorologiczny
(front)
syn. front atmosferyczny
W¹ska strefa przejœciowa oddzielaj¹ca
masy powietrza o ró¿nych w³aœciwoœciach termicznych i wilgotnoœciowych.
W tej strefie o szerokoœci od kilkudziesiêciu do kilkuset km i bardzo ma³ym nachyleniu wzglêdem powierzchni ziemi
(kilka stopni) nastêpuje mieszanie siê powietrza, co czêsto przejawia siê intensywnymi zjawiskami pogodowymi. Poni¿ej frontu znajduje siê powietrze ch³odne,
powy¿ej ciep³e. W zale¿noœci od kierunku ruchu mas powietrza rozró¿nia siê
front ciep³y [...] oraz front ch³odny [...].
Front powsta³y z po³¹czenia frontu ciep³ego z doganiaj¹cym go frontem ch³odnym to front okluzji. Kiedy strefa frontu
nie przemieszcza siê jest to front stacjonarny. Z fizycznego punktu widzenia
(opisu stanu atmosfery uk³adem równañ)
front atmosferyczny jest stref¹ nieci¹g³oœci. Ze wzglêdu na du¿e ró¿nice temperatur na niewielkiej przestrzeni w strefie frontu wystêpuj¹ silne wiatry i inne
gwa³towne zjawiska atmosferyczne, np.
burze. Http 286.
atmosférické fronty
Rozhraní mezi vzduchovými hmotami,
které mají rùzné fyzikální vlastnosti (rùznou teplotu, vlhkost apod.). Èím jsou
rozdíly vìtší, tím výraznìjší jsou i projevy poèasí na frontách. Klasifikujeme je
podle nejrùznìjších hledisek, základní je
rozdìlení podle smìru postupu na
studené a teplé. Http 171. JK
FRONT METEOROLOGICZNY
(fire front)
Odcinek obwodu terenu po¿aru, na którym liniowa szybkoœæ rozprzestrzeniania
siê po¿aru jest najwiêksza. Przy po¿arach
zewnêtrznych jest ona zgodna z kierunkiem wiatru. Http 131.
FRONT PO¯ARU
121
front zokludowany
fronta poûáru
Èást obvodu poûáru, kde v daném okamûiku probíhá šíøení poûáru. Pokud na
frontì poûáru provádí jednotka poûární
ochrany hašení, hovoøíme o frontì hašení. Volf 2014. GB
(stationary front)
Strefa przejœciowa pomiêdzy ciep³¹ i zimn¹ mas¹ powietrza, nieprzemieszczaj¹ca
siê lub poruszaj¹ca siê z prêdkoœci¹ mniejsz¹ ni¿ 2 m/s. Http 235.
stacionární fronta
Pokud se fronta mezi pozorovacími termíny podstatnì nepøemisÙuje, jedná se
o stacionární frontu. Je to moûné tehdy,
kdyû se sloûky vìtru kolmé na èáru fronty ohýbají nebo mají opaèný smìr. Tyto
fronty zùstávají témìø bez pohybu jen
pomìrnì krátkou dobu. Nejèastìji se její
jednotlivé èásti zaènou pohybovat. V jednotlivých úsecích potom stacionární fronta pøejímá charakter teplé fronty nebo
studené fronty. Http 88, HA 2010. JK
FRONT STACJONARNY
(occluded front)
syn. front okluzji
Jeden z trzech rodzajów frontów atmosferycznych. Stanowi on kombinacjê
frontu ch³odnego i frontu ciep³ego. Na
mapach synoptycznych okluzje oznacza
siê lini¹ fioletow¹ lub br¹zow¹ z pó³kolami i trójk¹tami. Poniewa¿ front ciep³y
jest frontem powolnym, a ch³odny to
front szybki, czasami dochodzi do sytuacji, ¿e oba rodzaje frontów spotykaj¹ siê
ze sob¹. Gdy front ch³odny dogoni front
ciep³y i powietrze ch³odne za frontem
ch³odnym jest ch³odniejsze od powietrza
ch³odnego przed frontem ciep³ym, zachodzi okluzja ch³odna. Powierzchnia frontu
ch³odnego wpe³za wtedy pod powierzchniê frontu ciep³ego wypychaj¹c j¹ do
góry. Powstaje zachmurzenie typowe dla
FRONT ZOKLUDOWANY
funkcjonariusz
obu rodzajów frontów. Je¿eli natomiast
front ch³odny doganiaj¹cy front ciep³y
bêdzie mia³ za sob¹ powietrze cieplejsze
ni¿ przed frontem ciep³ym, powstaje okluzja ciep³a. Powierzchnia frontu ch³odnego wspina siê na powierzchnie frontu
ciep³ego. Tu równie¿ zachmurzenie jest
mieszane. Http 235.
okluzní fronta
Vzniká spojením rozhraní studené a teplé
fronty. Okluzní frontu dìlíme na okluzní
frontu s charakterem teplé fronty a na
okluzní frontu s charakterem studené fronty. Okluzní fronta s charakterem teplé
fronty vzniká, je-li vzduch za studenou
frontou teplejší neû vzduch pøed teplou
frontou. Její projevy jsou obdobné jako
u teplé fronty. Vyskytuje se spíše v zimních
mìsících. Okluzní fronta s charakterem
studené fronty vzniká, je-li vzduch za studenou frontou chladnìjší neû vzduch pøed
teplou frontou. Projevuje se podobnì jako studená fronta a vyskytuje se hlavnì
v létì. Poèasí na okluzních frontách nemusí být tak výrazné jako pøi pøechodech
samostatných studených èi teplých front.
Její projevy záleûí hlavnì na stadiu cyklony, s níû je okludovaná fronta spojena.
Proto nelze tyto fronty podceòovat. Jejich
projevy sice postupnì slábnou, ale mohou pøi svém pomalém pohybu zhoršovat
podmínky pro bezpeèný pohyb, zvláštì
v horách. Http 48. JK
FUNKCJONARIUSZ (officer, functionary)
Funkcjonariuszem publicznym jest […]:
– osoba bêd¹ca pracownikiem administracji rz¹dowej, innego organu pañstwowego lub samorz¹du terytorialnego, chyba ¿e pe³ni wy³¹cznie czynnoœci us³ugowe (sprz¹taczka, kawiarka), a tak¿e inna
osoba w zakresie, w którym uprawniona
jest do wydawania decyzji administracyj-
122
funkcjonariusz PSP
nych,
– osoba bêd¹ca pracownikiem organu kontroli pañstwowej lub organu kontroli samorz¹du terytorialnego, chyba ¿e pe³ni
wy³¹cznie czynnoœci us³ugowe,
– osoba zajmuj¹ca kierownicze stanowisko w innej instytucji pañstwowej,
– funkcjonariusz organu powo³anego do
ochrony bezpieczeñstwa publicznego albo funkcjonariusz S³u¿by Wiêziennej.
Http 155.
pøíslušník
Osoba náleûející k urèité vymezené skupinì. Napø. podle zákona o sluûebním
pomìru pøíslušníkù bezpeènostních sborù
je to fyzická osoba, která v bezpeènostním sboru vykonává sluûbu. Tento pøíslušník je ve sluûebním pomìru k Èeské republice. Zákon è. 361/2003, http 11. AZ
PAÑSTWOWEJ STRAPO¯ARNEJ (state fire officer)
Osoba posiadaj¹ca obywatelstwo polskie,
korzystaj¹ca z pe³ni praw publicznych,
daj¹ca rêkojmiê nale¿ytego wykonywania obowi¹zków s³u¿bowych, maj¹ca
okreœlone kwalifikacje, odpowiedni stan
zdrowia i warunki fizyczne do s³u¿by
w jednostkach Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej. Stosunek s³u¿bowy nawi¹zuje siê na
podstawie mianowania lub powo³ania.
Funkcjonariuszom Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej nadawane s¹ stopnie po¿arnicze.
MSP 1990, s. 71.
pracovník poûární ochrany
Osoba pracující na úseku poûární ochrany. Tuto èinnost vykonává jako své povolání nebo je k plnìní úkolù povìøena orgánem státní správy, výrobní i nevýrobní
organizací nebo spoleèenskou organizací a vykonává ji vedle svého základního
zamìstnání. SBAHPAOP 1985, s. 275. GB
FUNKCJONARIUSZ
¯Y
gangrena
123
gaza
G
(gangrene) syn. zgorzel
Rozk³ad obumar³ych tkanek w ¿ywym
organizmie pod wp³ywem bakterii gnilnych. Warunkiem powstania gangreny jest
istnienie w organizmie ogniska martwicy.
Wyró¿nia siê gangrenê such¹, wilgotn¹.
MEM1 1982.
gangréna syn. snìÙ
Nekróza tkánì druhotnì zmìnìná pùsobením zevních faktorù (vysycháním, hnilobou, pùsobením nìkterých bakterií).
Gangréna dolní konèetiny pøi poruchách
prokrvení, gangréna støeva pøi uskøinutí
kýly. VLS 2009. JK
GANGRENA
(firefighting)
Czynnoœci zwi¹zane z przerywaniem reakcji spalania, zmierzaj¹ce bezpoœrednio
do lokalizacji i likwidacji po¿aru. MSP
1990, s. 72.
hašení poûáru syn. hašení ohnì
Èinnost bezprostøednì zamìøená k lokalizaci a likvidaci poûáru. Mùûe být provádìna jednotlivými osobami (stabilními
hasicími zaøízeními) anebo v rámci specializované organizované èinnosti jednotkami poûární ochrany poûární represe.
V posledním pøípadì jde o organizovanou bojovou èinnost, která se provádí
rùznými zpùsoby a postupy. SBAHPAOP
1985, s. 89. GB
GASZENIE PO¯ARU
(natural gas, earth gas)
Naturalne paliwo wydobywane ze z³ó¿
znajduj¹cych siê w skorupie ziemskiej.
Stanowi mieszaninê gazów – metanu z innymi gazami palnymi oraz zwi¹zkami niepalnymi. Sk³ad gazu zale¿y od miejsca jego wydobywania oraz istotnie zale¿y od
technologii zgazowania. Zawartoœæ metanu powoduje, i¿ w procesie spalania nie
GAZ ZIEMNY
tworz¹ siê py³y i nie powstaj¹ sta³e odpady. W wyniku ró¿norodnych procesów
chemicznych sk³ad gazu ulega zmianom
i koñcowym produktem jest gaz ziemny
przystosowany do transportu sieci¹ gazoci¹gów i u¿ytkowania go w coraz wiêkszej liczbie urz¹dzeñ opartych na technologii gazowej. Http 230.
zemní plyn
Pøírodní hoølavý plyn vyuûívaný jako významné plynné fosilní palivo. Jeho hlavní
sloûkou je metan. Zemní plyn se tìûí z porézních sedimentárních hornin uzavøených ve strukturních pastech podobnì
jako ropa. Nachází se samostatnì, spoleènì s ropou nebo èerným uhlím. Pouûívá se také jako zdroj vodíku pøi výrobì
dusíkatých hnojiv. Díky tomu, ûe obsahuje pøedevším metan, má v porovnání s ostatními fosilními palivy pøi spalování nejmenší podíl CO2 na jednotku uvolnìné
energie. Je proto povaûován za ekologické palivo. Ve vozidlech se vyuûívá ve
stlaèené (CNG) nebo zkapalnìné podobì
(LNG). Zemní plyn je bez zápachu, proto
se odorizuje, tj. pøidávají se do nìj páchnoucí plyny (napø. ethylmerkaptan) tak,
aby bylo moûno èichem zjistit koncentraci ve vzduchu vìtší neû 1 %. Zemní plyn
je vyuûíván jako zdroj energie a také jako
surovina pro chemický a palivový prùmysl. Http 11. JM-B
(gauze)
Jest to materia³ opatrunkowy. MEM1
1982.
gáza syn. mul
Je to druh obvazového materiálu. VLS
2009. JK
GAZA
gaza higieniczna
GAZA HIGIENICZNA (gauze pack, gauze
pad)
To tkanina bawe³niana stosowana w zabiegach ambulatoryjnych i higienicznych.
trojcípý šátek
Šátek z netkaného textilu, jednotlivì zabalený, pouûitelný v pøedlékaøské pomoci
i ambulantní péèi. ST
(irritating gas)
Substancje powoduj¹ce denaturacjê lub
utlenianie bia³ek, dzia³aj¹c w wiêkszoœci
na powierzchniê, z któr¹ maj¹ kontakt.
Ich dzia³anie zale¿y w du¿ym stopniu od
ich rozpuszczalnoœci w wodzie i w t³uszczach, dawki i czasu ekspozycji. Mo¿na
podzieliæ je na trzy grupy:
– dobrze rozpuszczalne w wodzie i szybko ulegaj¹ce hydrolizie, dzia³aj¹ce g³ównie na górne drogi oddechowe i spojówki, wywo³uj¹ miejscowe objawy podra¿nienia, niekiedy oparzenia chemicznego
(chlor, amoniak, siarkowodór i inne);
– s³abo rozpuszczalne w wodzie powoduj¹ podra¿nienie b³ony œluzowej i skurcz
oskrzeli (dwutlenek siarki);
– ³atwo rozpuszczalne w t³uszczach powoduj¹ uszkodzenie tkanki p³ucnej z toksycznym obrzêkiem p³uc (tlenki azotu).
[…] Gazy dra¿ni¹ce stanowi¹ nie tylko
potencjalne zagro¿enie dla osób zatrudnionych przy ich produkcji czy zawodowym u¿ytkowaniu, ale równie¿ dla tych,
które mog¹ stykaæ siê z nimi w ¿yciu pozazawodowym. Http 56.
dráûdivé plyny
Do této skupiny patøí øada rùznorodých
plynù, které se vyznaèují dráûdivým úèinkem na dýchací cesty a plíce. Z nejèastìji
se vyskytujících plynù uvádíme chlor,
brom, fluorovodík, oxid siøièitý, amoniak,
ozón, chlorkyan, akrolein, fosgen a smìs
GAZY DRA¯NI¥CE
124
gazy ganicze
vyšších oxidù dusíku oznaèovaných jako
nitrózní plyny. SBAHPAOP 1985, s. 63. GB
(extinguishing gases,
fire suppression gases)
Gazy, które przy normalnym ciœnieniu
i w granicach temperatur, jakie mog¹ powstaæ podczas po¿aru, s¹ niepalne, nie
podtrzymuj¹ palenia i nie wchodz¹ w reakcje chemiczne z gaszonymi materia³ami. Dzia³anie gaœnicze gazów polega przede wszystkim na obni¿eniu stê¿enia tlenu
w powietrzu do wartoœci, przy której proces palenia ustaje. Gazy gaœnicze stosowane s¹ przede wszystkim w sta³ych instalacjach gaœniczych do przerywania procesu palenia w objêtoœciach zamkniêtych
(aparaty, ruroci¹gi, pomieszczenia produkcyjne itp.). Najpowszechniej stosowanym gazem gaœniczym jest dwutlenek
wêgla – CO2. Stanowi on wype³nienie
tzw. gaœnic œniegowych. Znakomicie nadaje siê do gaszenia wêgla kamiennego,
koksu, siarki i metali, takich jak sód, potas, wapñ oraz ¿elazo i cynk, jak równie¿
urz¹dzeñ elektrycznych pod napiêciem
(maks. do 1kV). Z uwagi na nisk¹ temperaturê (-78oC) CO2, wydobywaj¹cego
siê w postaci zmro¿onej, tzw. „œniegu”
z dyszy gaœnicy, nale¿y zachowaæ szczególn¹ ostro¿noœæ w razie gaszenia nim na
przyk³ad p³on¹cej odzie¿y na cz³owieku
lub urz¹dzeñ, które nie s¹ odporne na ci¹g³e, du¿e zmiany temperatury. Http 331.
inertní plyny
Plynné látky, které nejsou hoølavé a hoøení nepodporující. Inertní plyny se pouûívají k hašení buï v èisté podobì, nebo ve
smìsích, a to nejèastìji v plynném skupenství. Mohou se také pouûívat v kapalném skupenství nebo ve formì pevného
aerosolu. Dopravují se a skladují buï ve
stlaèeném stavu, nebo zkapalnìném, mohou se ovšem také pøímo vyrábìt na mísGAZY GANICZE
g¹bka fibrynowa
125
tì pouûití ve speciálních hasicích agregátech. Pro hašení se nejèastìji pouûívá
oxid uhlièitý, dusík, vzácné plyny (argon), vodní pára a spálené plyny. Http
360. GB
(gauze sponge, fibrin sponge) ¿arg. spongostan
Absorbuj¹cy siê œrodek krwiopochodny,
hemostatyczny (hamuj¹cy krwawienie) do
miejscowego stosowania na krwawi¹c¹
powierzchniê. Stosuje siê j¹ miejscowo
do hamowania krwawienia w operacjach
na mózgu i naczyniach krwionoœnych,
w krwawieniach z nosa, zêbodo³ów itp.
G¹bka fibrynowa jest wch³aniana przez
tkanki, dlatego te¿ nie trzeba jej usuwaæ
po zatrzymaniu krwawienia. MEM1 1982.
ûelatinová houba slang. spongostan, gelaspon
Jde o vstøebatelné hemostatikum na bázi
sušené vepøové ûelatiny. Ta pøi kontaktu
s krví zvìtší svùj objem a vytvoøí porézní
matrici, do níû jsou zachycovány trombocyty, které aktivují koagulaèní kaskádu.
ûelatina dokáûe absorbovat aû 40násobnì
vìtší mnoûství tekutin, neû je její hmotnost. Ve formì houby, tenkého filmu,
krychle èi váleèku se Spongostan aplikuje buï suchý, nebo zvlhèený fyziologickým roztokem na krvácející oblast. Vyuûitelný je pøi vìtšinì chirurgických výkonù. Slouûí k vyplnìní tkáòových defektù
pøi operativních zákrocích nebo extrakcích zubù, k ošetøení povrchových ran
a k ošetøení ran pøi bércových vøedech.
Http 299. JK
G¥BKA FIBRYNOWA
GENERALNA
DYREKCJA
DRÓG
KRA-
(General Directorate for National Roads and Motorways) syn. GDDKiA
Urz¹d administracji rz¹dowej w Polsce
powo³any w resorcie Ministerstwa Infra-
JOWYCH I AUTOSTRAD
Global Positioning System
struktury (i póŸniej w Ministerstwie Transportu i Budownictwa, nastêpnie w Ministerstwie Transportu) jako urz¹d centralny do zarz¹dzania drogami krajowymi
i realizacji bud¿etu pañstwa w tym zakresie. Http 235.
Øeditelství silnic a dálnic ÈR syn. ØSD
Státní pøíspìvková organizace zøízená Ministerstvem dopravy ÈR. Základním pøedmìtem èinnosti organizace ØSD je výkon
vlastnických práv státu k nemovitostem
tvoøícím dálnice a silnice I. tøídy, zabezpeèení správy, údrûby a oprav dálnic a silnic I. tøídy a zabezpeèení výstavby a modernizace dálnic a silnic I. tøídy. Vnitøní
organizaèní struktura je urèena organizaèním øádem. Vzhledem k celostátní pùsobnosti organizace jsou její útvary dislokovány na území celé republiky. Http 269.
JM-B
GLOBAL POSITIONING SYSTEM (global
positioning system, GPS) syn. GPS,
GPS-NAVSTAR
Jeden z systemów nawigacji satelitarnej,
stworzony przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, obejmuj¹cy swoim
zasiêgiem ca³¹ kulê ziemsk¹. System sk³ada siê z trzech segmentów: segmentu kosmicznego – 31 satelitów orbituj¹cych
wokó³ Ziemi na œredniej orbicie oko³oziemskiej, segmentu naziemnego – stacji
kontrolnych i monitoruj¹cych na ziemi
oraz segmentu u¿ytkownika – odbiorników sygna³u. Zadaniem systemu jest dostarczenie u¿ytkownikowi informacji o jego po³o¿eniu oraz u³atwienie nawigacji
po terenie. Http 235.
Globální polohovací systém syn. GPS
Je to vojenský globální druûicový polohový systém provozovaný Ministerstvem
obrany Spojených státù amerických, s jehoû pomocí je moûno urèit polohu a pøesný èas kdekoliv na Zemi nebo nad Zemí
g³êbokociomierz
126
Gore-Tex
s pøesností do deseti metrù. Pøesnost GPS
lze s pouûitím dalších metod ještì zvýšit
aû na jednotky centimetrù. Èást sluûeb
tohoto systému s omezenou pøesností je
volnì k dispozici i civilním uûivatelùm.
Http 11. JK
nìkteré smyslové funkce, zejména chuÙ,
èich, sluch a zrak, které jsou obvykle
zprostøedkovány pouze prostøednictvím
orgánù hlavy. Lidská hlava a zejména
oblièej má velký význam jako rozlišovací
znak jednotlivých lidí. Http 11. JK
(depth gauge)
Urz¹dzenie podaj¹ce g³êbokoœæ nurkowania. Mo¿e byæ elektroniczny lub analogowy. G³êbokoœci s¹ podawane w metrach (w krajach anglosaskich w stopach). Zast¹piæ go mo¿e komputer nurkowy, który oprócz g³êbokoœci podaje
równie¿ inne parametry nurkowania, do
czasów dekompresji w³¹cznie. Przy braku komputera jest elementem niezbêdnym w ka¿dym nurkowaniu, dodatkowo
nale¿y posiadaæ tablice dekompresyjne.
Mo¿e byæ zak³adany na rêkê lub montowany do konsoli. Http 220.
hloubkomìr
Je to mìøidlo k mìøení hloubky otvorù,
dráûek apod. Vhodný záloûní doplnìk
potápìèské výstroje. Ukazuje hloubku, ve
které je plavec. Http 11. ST
GOR¥CZKA (fever, hyperthermia)
Ogólny odczyn ustroju na dzia³anie czynników szkodliwych, wyra¿aj¹cy siê podwy¿szeniem ciep³oty cia³a powy¿ej normy fizjologicznej (37°C). Przyczyn¹ gor¹czki mog¹ byæ cia³a gor¹czkotwórcze,
czynniki fizyczne i impulsy odruchowo-nerwowe. Nadmiern¹ i zbyt d³ug¹ trwaj¹c¹ gor¹czkê staramy siê obni¿aæ za pomoc¹ œrodków przeciwgor¹czkowych.
MEM1 1982.
horeèka slang. teplota
Oznaèení stavu organismu, jehoû tìlesná
teplota je vyšší neû obvyklá. U èlovìka je
za horeèku povaûována teplota vyšší neû
38 °C (více neû 37 °C se povaûuje za zvýšenou teplotu). Do urèité míry je obrannou reakcí organismu – za vyšší teploty
probíhají nìkteré reakce rychleji a úèinnìji. Horeèka vzniká nastavením mozkového centra øídícího tìlesnou teplotu na
vyšší úroveò. VLS 2009. JK
G£ÊBOKOCIOMIERZ
(head)
Czêœæ cia³a, zajmuj¹ca u cz³owieka i u innych ssaków szczytowe umiejscowienie
(ewentualnie przednie). Kostne rusztowanie g³owy stanowi czaszka (cranium), zapewniaj¹ca ochronê zawartego w niej
mózgu (cerebrum). W obrêbie przedniej
czêœci czaszki, tzw. trzewioczaszki, osadzony jest narz¹d wzroku oraz pocz¹tek
dróg: pokarmowej i oddechowej. W czêœci skroniowej czaszki znajduje siê narz¹d s³uchu. G³owa doros³ego cz³owieka
wa¿y oko³o 4–5 kg. Http 235.
hlava
V anatomii oznaèení pro pøední èást tìla
ûivoèichù. Její souèástí jsou obvykle mozek, oèi, uši, nos a ústa, které zajišÙují
G£OWA
GORE-TEX (Gore-Tex)
Znak towarowy nale¿¹cy do firmy W.L.
Gore & Associates. Firma opatruje tym
znakiem produkty, w których wystêpuj¹
oparte na teflonie w³ókna, nici i membrany. Obraz mikroskopowy membrany PTFE
z mikroskopu SEM. Rozmiar wypustek
to oko³o 10 mikronów. Najbardziej znanym rodzajem produktu opatrywanego
tym znakiem towarowym jest rodzaj tkaniny wodno- i wiatroodpornej, a jednoczeœnie „oddychaj¹cej”, któr¹ stosuje siê
w odzie¿y wierzchniej – kurtkach, spodniach, butach itp., przeznaczonych dla
góra
osób wykonuj¹cych wzmo¿ony wysi³ek
fizyczny w trudnych warunkach atmosferycznych (wspinaczka, ¿eglarstwo, kolarstwo górskie, wojsko, stra¿ po¿arna, policja itp.). Tkaniny gore-texowe chroni¹
cia³o przed deszczem i wiatrem, a jednoczeœnie umo¿liwiaj¹ wydajne odprowadzanie pary wodnej (potu) w kierunku od
cia³a na zewn¹trz. Dzia³anie Gore-Texu
opiera siê na wprasowanej w tkaninê pó³przepuszczalnej membranie, wykonanej
z porowatego teflonu. Mikrootwory te s¹
wiêksze ni¿ pojedyncze moleku³y wody,
z jakich sk³ada siê wydzielany w postaci
pary wodnej pot, a jednoczeœnie mniejsze
ni¿ wielocz¹steczkowe pakiety, z jakich
sk³ada siê woda w stanie ciek³ym (np.
deszcz). Ró¿nica stê¿eñ pary wodnej po
dwu stronach membrany powoduje powstanie ciœnienia osmotycznego, co umo¿liwia transport pary wodnej z oœrodka
o wiêkszym stê¿eniu do oœrodka o mniejszym, a jednoczeœnie membrana jest nieprzepuszczalna dla wody. Http 235.
Gore-Tex
Registrovaná znaèka, nejvíce je známá ve
vztahu k nepromokavým tkaninám. Pro
tento úèel je materiál Gore-Tex sloûený
z úzké pórovité membrány z expandovaného polytetrafluoretylenu (teflon), která
je nalaminována mezi jiné textilie, nejèastìji nylon nebo polyester. Membrána
má okolo 1,4 miliardy pórù na centimetr
ètvereèní, nejnovìjší mají i více pórù. Tím
se stává neprostupnou pro tekoucí vodu
a zároveò umoûòuje skrze sebe výpar.
Tyto póry jsou pøibliûnì 20 000krát menší neû kapka vody (to, ûe kapka neprojde
skrz, souvisí s jejím povrchovým napìtím),
ale zároveò asi 700krát vìtší neû molekula
páry, která tak mùûe snadno projít skrz.
Veškeré výrobky obsahující goretexovou
membránu musí projít nároènými zátìûo-
127
góra
vými testy, které zjišÙují jednak jejich fyzickou odolnost napø. proti pøetrûení nebo odírání a jednak vodìodolnost a paropropustnost. Goretexovou membránu nesmí ve svých výrobcích pouûívat kterýkoliv výrobce odìvù, ale pouze ten, jehoû
výrobky splòují vysoké kvalitativní normy. Http 11. JK
(mountain, hill)
Wypuk³a forma ukszta³towania terenu
o silnie urozmaiconej rzeŸbie, wysokoœciach wzglêdnych w stosunku do najbli¿szych den dolinnych powy¿ej 300 m i du¿ym nachyleniu stoków. Ze wzglêdu na
wysokoœci wzglêdne i stromoœæ stoków
wyró¿nia siê góry niskie, œrednie i wysokie. Ze wzglêdu na sposób powstania wyró¿nia siê góry fa³dowe, zrêbowe, wulkaniczne i ostañce. W rzeŸbie górskiej wyró¿niæ mo¿na formy wklês³e (doliny, kotliny) i wypuk³e (pojedyncze szczyty).
Formy wypuk³e ³¹cz¹ siê w grzbiety górskie lub masywy górskie, te z kolei w pasma górskie. Pasma i masywy wraz z pogórzami i kotlinami œródgórskimi tworz¹
³añcuchy górskie. Kilka ³añcuchów górskich o wspólnych cechach geologicznych, powsta³e w czasie tego samego fa³dowania nosz¹ nazwê systemu górskiego.
Góry fa³dowe i zrêbowe powstaj¹ w wyniku procesów orogenicznych, natomiast
wulkaniczne w wyniku dzia³alnoœci wulkanicznej, a ostañce w wyniku dzia³alnoœci erozyjnej i denudacyjnej g³ównie
wody. Http 235.
hora
Výrazná vyvýšenina kupovitého, kuûelovitého nebo tabulovitého tvaru s relativní
výškou nad okolním terénem 300–600 m.
Pro vyšší vyvýšeninu se pouûívá pojem
velehora, nìkdy ale také hora. Více hor
na jednom místì mùûe tvoøit pohoøí. Stáøí
GÓRA
górna granica wybuchowoci
hor je velmi rozmanité a souvisí s geologickými obdobími na Zemi. Http 11. JK
GÓRNA
GRANICA
WYBUCHOWOCI
(upper explosion limit) syn. GGW,
górna granica zapalnoœci
1. Granica, w której zawartoœæ sk³adnika
palnego w mieszaninie z powietrzem pozwala jeszcze na zapalenie. MSP 1990,
s. 79
2. Stê¿enie maksymalne, powy¿ej którego mieszanka par cieczy palnej, gazu lub
py³u palnego z powietrzem staje siê niepalna. Wartoœæ górnej granicy wybuchowoœci jest sta³¹ charakterystyczn¹ dla okreœlenia danej substancji. MSP 1990, s. 79.
horní mez výbušnosti syn. horní teplotní mez výbušnosti
Nejvyšší koncentrace tzv. oblasti výbušnosti, coû je takové rozmezí koncentrace hoølavého plynu, par hoølavých kapalin nebo prachu ve smìsi se vzduchem,
uvnitø kterého je tato smìs schopná výbuchu po iniciaci zdrojem zapálení. Udává
se u plynù a par hoølavých kapalin nejèastìji v objemových procentech a u prachù ve hmotových procentech nebo v jednotkách hmoty na jednotku objemu.
SBAHPAOP 1985, s. 57. GB
GÓRSKIE OCHOTNICZE POGOTOWIE
RATUNKOWE (Mountain Volunteer
Search and Rescue) syn. GOPR
Organizacja prowadz¹ca akcje ratownicze, szkolenia i zapobiegaj¹ca wypadkom
na terenach górskich Polski. Powsta³o
w 1952 r. w Zakopanem. W jego struktury zosta³o wówczas tak¿e w³¹czone Tatrzañskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Obecnie GOPR tworzy 7 grup regionalnych: Bieszczadzka, Krynicka, Podhalañska, Jurajska, Beskidzka, Wa³brzysko-K³odzka, Karkonoska; GOPR obecnie, tak jak dzia³aj¹cy niezale¿nie TOPR,
128
GOPR
jest organizacj¹ zamkniêt¹, czyli aby zostaæ ratownikiem GOPR, trzeba przejœæ
intensywne szkolenie oraz testy i egzaminy kwalifikacyjne, które sprawdzaj¹ nie
tylko umiejêtnoœci teoretyczne, takie jak
wiedza medyczna oraz topografia terenu,
ale tak¿e kondycjê fizyczn¹, umiejêtnoœæ
jazdy na nartach, itp. Ratownicy GOPR
pe³ni¹ 24-godzinne dy¿ury przez wszystkie dni w roku w swoich stacjach ratunkowych. Umieszczone s¹ one zazwyczaj
przy schroniskach, wiêkszych stacjach
narciarskich oraz miejscach wytê¿onego
ruchu turystycznego. Ratownicy dziêki
sponsorom korzystaj¹ dzisiaj z nowoczesnego sprzêtu ratowniczego, który
znacznie usprawnia ich pracê, np. samochody terenowe, quady, skutery œnie¿ne,
detektory lawinowe, GPS-y, itp. Ratowników GOPR mo¿na ³atwo rozpoznaæ
dziêki charakterystycznym strojom czerwonym lub czerwono-niebieskim polarom, kurtkom, spodniom. Na stroju widnieje owalny symbol z b³êkitnym krzy¿em poœrodku lub (oraz) krzy¿ bezpoœrednio na ubraniu wraz z podpisem GOPR.
Na lewym ramieniu okalaj¹cy, poziomy
bia³o-niebiesko-bia³y pas. Http 235.
Horská sluûba Èeské republiky
Oznaèení horské sluûby, kterou v Èeské
republice vykonávají v nìkolika èeských
pohoøích dobrovolníci v obèanském sdruûení Horská sluûba Èeské republiky, o. s.
(zaloûeno 25. 6. 1990) a od roku 2005 téû
profesionálové v organizaci Horská sluûba ÈR, o. p. s. Tyto organizace navazují
na èinnost krkonošské horské sluûby, která vznikla v Krkonoších v letech 1934–
–1935 a v dalších pohoøích ve 40. a 50.
letech 20. století. Od roku 1990 existovalo
Sdruûení horských sluûeb ÈR. Jednotlivé
oblasti (Šumava, Krušné hory, Jizerské
hory, Krkonoše, Orlické hory, Jeseníky
grad
a Beskydy) mìly jako obèanská sdruûení
vlastní právní subjektivitu. V roce 2001
oblastní sdruûení zanikla a Sdruûení horských sluûeb ÈR zmìnilo název na Horská sluûba Èeské republiky, o. s. Obèanské sdruûení bylo financováno pøeváûnì
z rozpoètu Ministerstva zdravotnictví ÈR.
Od roku 2004 pøevzalo garanci Ministerstvo pro místní rozvoj ÈR v rámci podpory cestovního ruchu a koncem roku 2004
zøídilo novou obecnì prospìšnou spoleènost Horská sluûba ÈR, o. p. s., která od
1. ledna 2005 pøevzala odpovìdnost za
èinnost horské sluûby v Èeské republice
a má podle statutu za úkol spolupracovat
s dosavadním obèanským sdruûením. Èinnost horské sluûby je zatím upravena
pouze v èásti druhé zákona è. 159/1999
Sb., o nìkterých podmínkách podnikání
a o výkonu nìkterých èinností v oblasti
cestovního ruchu a o zmìnì zákona è. 40/
1964 Sb., Obèanský zákoník, ve znìní
pozdìj ích pøedpisù, a dále podle zákona
è. 455/ 1991 Sb., o ûivnostenském podnikání (ûivnostenský zákon), ve znìní pozdìjších pøedpisù (dále jen „zákon o cestovním ruchu”). V roce 2009 byla schválena novela zákona o civilním létání,
k nìmuû byla „pøilepena” také zmìna zákona o cestovním ruchu se tøemi novými
paragrafy o fungování horské sluûby. Nová úprava nabyla úèinnosti 1. ledna 2010.
Zákon, který by upravoval èinnost a organizaci horské sluûby komplexnì, nebyl
dosud pøijat. Kromì poskytování první
pomoci Horská sluûba také pravidelnì
sleduje lavinové nebezpeèí a vývoj poèasí a vydává odpovídající varování. Vìnuje se preventivní a osvìtové èinnosti. Udrûuje zimní tyèové znaèení. Http 11. JK
(hail, hailstones) ¿arg. gradziny,
gradowiny
Opad atmosferyczny w postaci bry³ek
GRAD
129
gradobicie
lodu (nazywanych gradzinami lub gradowinami) o œrednicy powy¿ej 5 mm. Opad
gradu nastêpuje zwykle w ciep³ej porze
roku z mocno rozbudowanych chmur typu cumulonimbus i bywa po³¹czony z silnym opadem deszczu. Http 235.
kroupy
Jeden z druhù atmosférických sráûek a tudíû i hydrometeorù. Jedná se o ledové èi
snìhové hrudky pokryté vrstvou èi nìkolika vrstvami zmrzlé vody vznikající v oblacích druhu kumulonimbus (hovorovì
bouøkový oblak) a následnì dopadající na
zemský povrch. Jejich velikost je od 5 mm
aû do nìkolika centimetrù v prùmìru.
Padání krup se oznaèuje jako krupobití.
Kroupy se vytváøejí vlivem silného výstupného proudìní vzduchu o rychlostech
aû nìkolika desítek metrù za sekundu
uvnitø bouøkových mrakù kumulonimbù,
kde je teplota vzduchu ve vrchních vrstvách troposféry pod bodem mrazu. K cirkulujícím ledovým èásticím, neseným
v silných výstupných vzdušných proudech
bouøkového mraku, pøimrzají kapky pøechlazené vody. Tyto èástice opakovanì
stoupají a klesají tak dlouho, neû proudy
zeslábnou nebo kdyû kroupy pøesáhnou
hmotnost, kterou jsou proudy schopny
unést, pak zaèíná krupobití. Http 11. JK
hailstorm)
Zjawisko meteorologiczne polegaj¹ce na
opadzie bry³ek lodu o œrednicy 0,5–5 cm.
Najczêœciej wystêpuje w ciep³ej porze roku. Towarzysz¹ mu wy³adowania atmosferyczne. Http 258.
krupobití
Zvláštní forma atmosférického úkazu,
bìhem kterého na zem dopadají ledová
tìlesa pøibliûnì kulového tvaru, která poškozují i jiná tìlesa vlivem kinetické energie. Nejhorší dopady má krupobití na
zemìdìlské oblasti s poli, kde jsou lámá-
GRADOBICIE (
granica pañstwowa
na stébla s obilím, která následnì uhnívají. Škody jsou zpravidla pouze materiální. Http 11. JM-B
(border)
Powierzchnia pionowa przechodz¹ca przez
liniê graniczn¹ oddzielaj¹ca terytorium,
podziemie i obszar powietrzny jednego
pañstwa od innych pañstw lub obszarów
niczyich. Do okreœlania granic czêsto
u¿ywa siê charakterystycznych elementów geograficznych, jak na przyk³ad rzeki, ³añcuchy górskie lub wybrze¿a morskie. Oznaczana jest specjalnymi znakami. Rodzaje granic ze wzglêdu na ich genezê: a) antecedentne – wyznaczone
przed ukszta³towaniem osadnictwa i krajobrazu kulturowego na danym obszarze,
b) subsekwentne – powsta³y w trakcie
lub po zagospodarowaniu danego obszaru (wiêkszoœæ granic w Europie), c) narzucone – na³o¿one w sposób sztuczny na
istniej¹c¹ sieæ osadnicz¹ i krajobraz kulturowy. Http 235.
státní hranice
Hranice, která definuje vnitøní území kaûdého státu. Stanovena bývá prostøednictvím mezinárodní smlouvy a v terénu je
pak vyznaèena hranièními kameny, sloupy èi mezníky. Státní hranice se v pøeváûné vìtšinì zemí smí oficiálnì pøekraèovat
jen na místech oznaèených a k tomu urèených jako hranièní pøechody. Výjimku
tvoøí tzv. vnitøní schengenské hranice
v rámci EU/EHP, na nichû platí zvláštní
reûim a tyto je povoleno pøekraèovat (bez
kontrol) v kaûdém místì, s výjimkou míst,
kde je to pøímo zakázáno (napø. národní
parky, vojenské prostory nebo místa, která jsou zdraví a ûivotu nebezpeèná). Èlenské státy však mohou v pøípadì potøeby
krátkodobì kontroly na svých vnitøních
hranicích obnovit. Státní hranice mùûe
být buï pøirozená (orografická), jdoucí
GRANICA PAÑSTWOWA
130
granica wewnêtrzna
napø. po høebenech hor nebo vodními
toky, èi umìlá (geometrická), která je
vedena bez ohledu na pøírodní pøekáûky.
K tomu mùûe dojít napø. po ukonèení
války (hranici Maïarska stanovila Trianonská smlouva jako výsledek váleèné
prohry Uherska, podobnì bylo vytvoøeno
nárazníkové pásmo na Kypru). Umìlé
hranice nìkdy prochází i mìsty (Èeský
Tìšín/Cieszyn, Èeské Velenice/Gmünd,
Komárno/Komárom, Štúrovo/Esztergom,
Görlitz/Zgorzelec). Geometrická je také
tzv. hranice astronomická, urèená poledníkem èi rovnobìûkou. Jestliûe jsou pøi
vzniku nového státu respektovány pùvodní administrativní hranice (napø. pøi rozdìlení Èeskoslovenka), hovoøí se o zachování principu uti possidetis. Http 11. MB
GRANICA WEWNÊTRZNA (internal border)
Zgodnie z definicj¹ Komisji Europejskiej
granice pañstw cz³onkowskich na obszarze Wspólnoty Europejskiej (Unii Europejskiej), tj. wspólne granice l¹dowe
pañstw cz³onkowskich, w³¹czaj¹c w to
stacje kolejowe i autobusowe przed mostami i tunelami ³¹cz¹cymi pañstwa cz³onkowskie, porty lotnicze dla wewn¹trzwspólnotowych lotów oraz porty morskie
dla wewn¹trzwspólnotowych podró¿y morskich. Granice wewnêtrzne to wspólne
granice l¹dowe pañstw-stron oraz ich lotniska dla lotów wewnêtrznych i ich porty
morskie dla regularnych po³¹czeñ promowych wy³¹cznie z obszaru i na obszar
pañstw-stron bez przerywania podró¿y
w portach po³o¿onych poza tym obszarem. Przez lot wewnêtrzny nale¿y rozumieæ
lot wy³¹cznie z obszaru i na obszar pañstw-stron bez l¹dowania na obszarze kraju trzeciego. Stadtmüller 2003.
vnitøní hranice
1. Na základì Schengenských dohod se
granica zewnêtrzna
vnitøní hranicí rozumí spoleèné pozemní
hranice smluvních stran, jakoû i jejich letištì pro vnitøní lety a jejich námoøní pøístavy pro pravidelná trajektová spojení
výluènì z pøístavù a do pøístavù na území
smluvních stran, bez pøerušení plavby
v pøístavech mimo toto území. Http 210.
2. Vnitøní hranicí se rozumí: a) spoleèné
pozemní hranice èlenských státù EU, vèetnì øíèních a jezerních hranic, b) letištì
èlenských státù EU pro vnitøní lety, c) námoøní, øíèní a jezerní pøístavy èlenských
státù EU pro pravidelná trajektová spojení. NEP è. 562/2006, TSPzOKØaPOS
2009. MB
GRANICA ZEWNÊTRZNA (external border)
Zgodnie z definicj¹ Komisji Europejskiej
s¹ to granice l¹dowe pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej niebêd¹ce granicami l¹dowymi z innymi pañstwami cz³onkowskimi, granice morskie oraz porty
lotnicze i porty morskie, jeœli nie s¹ traktowane jako granice wewnêtrzne Unii
Europejskiej. W myœl definicji przyjêtej
przez Grupê Schengen granic¹ zewnêtrzn¹ s¹ granice l¹dowe i morskie oraz porty
lotnicze i morskie pañstw-stron konwencji z Schengen, o ile granice te nie s¹ granicami wewnêtrznymi. Stadtmüller 2003.
vnìjší hranice
Hranice mezi èlenskými státy a tìmi, které se na schengenské spolupráci nepodílí
(tzv. tøetí státy), stejnì tak jako jejich
letištì a námoøní pøístavy. Lze je pøekraèovat pouze na hranièních pøechodech
a všichni obèané tøetích státù procházejí
dùkladnou kontrolou. Http 365. MB
granite)
G³êbinowa kwaœna ska³a o budowie jawnokrystalicznej, zbudowana z kwarcu,
skalenia potasowego i plagioklazu oraz
GRANIT (
131
granit
biotytu. Granit ma strukturê jawnokrystaliczn¹, najczêœciej œredniokrystaliczn¹,
rzadziej grubokrystaliczn¹ lub drobnokrystaliczn¹, niekiedy porfirowat¹, teksturê bezkierunkow¹ (bez³adn¹), niekiedy
ukierunkowan¹, przybiera ró¿ne barwy,
najczêœciej szare, jasnoszare, niekiedy
prawie bia³e, bia³oró¿owe, zielone, czerwone, ciemnoszare i inne. G³ównymi minera³ami granitu s¹ ortoklaz, plagioklaz,
kwarc i biotyt. Ponadto w sk³ad granitu
mog¹ wchodziæ: muskowit i amfibole
(hornblenda, barkevikit, arfvedsonit, riebeckit), rzadziej pirokseny (hipersten,
diopsyd, diallag, egiryn). W niewielkich
iloœciach wystêpuj¹ minera³y akcesoryczne: apatyt, cyrkon, monacyt, ksenotym,
turmalin, beryl, tytanit, rutyl, anataz, magnetyt, allanit, fluoryt, granat i inne. Granit odznacza siê wyraŸnym ciosem, zwykle w trzech prostopad³ych kierunkach,
co u³atwia jego wietrzenie, a tak¿e eksploatacjê. Http 235.
granity syn. ûuly
Hlubinné vyvøelé horniny. Za granity se
povaûují všechny hlubinné horniny, které
obsahují podstatné mnoûství draselných
ûivcù, kyselých plagioklasù a køemene.
Granity jsou obvykle do šeda zbarvené
s modrým odstínem, známé jsou ovšem
také èervené ûuly (rapakivi). Granity jsou
stejnomìrnì zrnité (eugranitické), obèas
porfyrické. Struktura je hypidiomorfnì
zrnitá. Hustota granitù se pohybuje kolem
2,80 g/cm. Odluènost granitù je kvádrovitá, nìkde tlustì lavicovitá, vyskytuje se
také sloupcovitá a kulovitá odluènost, nepravidelnì polyedrická odluènost je typická pro zvrásnìné oblasti. Mineralogickými sloûkami granitù jsou pøedevším
ûivce (ortoklas a plagioklas), køemen,
slídy (muskovit a/nebo biotit) a amfibol
(hornblende). Granity obsahuje také malé
grañ
pøímìsi magnetitu, granátu, zirkonu a apatitu. Vzácnì obsahuje i pyroxen a velmi
vzácnì ûelezem obohacený olivín a fajalit. Http 11. JK
(ridge, arete)
Zazwyczaj stromy, ostry i skalisty grzbiet
górski, ostra krawêdŸ utworzona przez
stykaj¹ce siê zbocza lub ostra, czêsto silnie poszarpana, szczytowa partia pasma
lub grzbietu górskiego. Grañ zazwyczaj
stanowi odcinek ³¹cz¹cy s¹siednie szczyty ze sob¹. Ale grani¹ nazywa siê czasami tak¿e wybitne ¿ebra skalne opadaj¹ce
ze szczytu ku dolinie i nie³¹cz¹ce siê z s¹siednim szczytem. W górach wy¿szych
ni¿ Tatry zdarzaj¹ siê granie lodowe.
Http 235.
horský štít syn. matterhorn, karlingy
Vrcholová èást velehory nebo horského
masívu tvoøená skalními stìnami a sloûitìjšími skalními tvary, obvykle se jím rozumí horní tøetina. Horským štítem se také rozumí výrazná izolovaná hora se strmými skalními stìnami, ale i hora výraznì kulminující ve skalním hebanu. V èeské i zahranièní literatuøe se horské štíty
objevují pod synonymy matterhorn (podle typové lokality ve Walliských Alpách) nebo karlingy. V Èeské republice
ûádné horské štíty nejsou. Nejbliûší pøíklady horských štítù jsou v Alpách a ve
Vysokých Tatrách. Http 11. JK
GRAÑ
132
grupa krwi
lotu, stosunkowo prosta obs³uga i „wybaczanie” b³êdów przy wspinaniu „na
wêdkê” i asekuracji przez laika, daje sobie radê tak¿e ze stosunkowo zniszczonymi, mechatymi linami, nie skrêca liny,
nie niszczy oplotu (brak z¹bków, rowków
itp.), doœæ dobrze nadaje siê do samoasekuracji. Http 317.
Grigri
Jisticí prostøedek s asistovanou brzdicí silou pouûívaný v horolezectví pro jištìní
na jednoduchém lanì. Je opatøen výkyvnou vaèkou, která se pøi rychlém zatíûení
lana pootoèí a tím sevøe lano a dojde
k brzdìní. Lano je pak automaticky sevøeno a drûeno, dokud zatíûení trvá. Pouûívání Grigri je tøeba dobøe nacvièit, chybné pouûití mùûe být nebezpeèné. Zejména je tøeba vloûit lano správným smìrem
a vaèka se musí volnì pohybovat. Velkou
výhodou Grigri je v podstatì automatické
brzdìní i v pøípadì, kdy je jistící horolezec neschopen lano drûet. K uvolnìní zablokovaného lana v Grigri slouûí plastová páèka, napø. ke spouštìní visícího
lezce. Dalším vývojem je geometricky ponìkud upravené Grigri 2, které lze pouûívat s moderními tenèími lany. Grigri a Grigri 2 zkonstruovala francouzská firma
Petzl, zabývající se výrobou horolezeckého a jeskyòáøského vybavení a výstrojí
pro práci ve výškách. Http 11. JK
(blood group, blood
grouping)
Serologiczne zró¿nicowanie populacji ludzkiej ze wzglêdu na obecnoœæ ró¿nych
antygenów w elementach komórkowych
krwi, zw³aszcza w krwinkach czerwonych.
Z wykrytych do tej pory uk³adów grupowych najwiêksze znaczenie praktyczne
ma uk³ad grupowy AB0 i Rh, Przetaczanie krwi jednoimiennej w obu tych uk³adach jest zasad¹ nienaruszaln¹. Uk³ad
GRUPA KRWI
GRI-GRI (Grigri, Gri-gri, Gris-gris)
Automatyczny, samoblokuj¹cy przyrz¹d
asekuracyjno-zjazdowy stosowany we
wspinaczce, produkowany przez firmê
Petzl. W momencie odpadniêcia krzywka
dociska linê, blokuj¹c j¹. Przyrz¹d ten
wyposa¿ony jest w dŸwigniê, która umo¿liwia jego odblokowanie b¹dŸ kontrolowanie zjazdu. Zalety: szybka reakcja i wydawanie luzu, bezpieczeñstwo wy³apania
grzbiet górski
grupowy AB0: w krwinkach czerwonych
wystêpuj¹ dwa antygeny – antygen A i B,
które mog¹ wystêpowaæ osobno (grupa
krwi A i B) lub razem (grupa krwi AB),
albo te¿ mo¿e byæ ich brak (grupa krwi
0). Poza tym w krwinkach znajduje siê
substancja antygenowa H. W surowicy
krwi zawsze wystêpuj¹ naturalne przeciwcia³a (tzw. izoprzeciwcia³a, aglutyniny) dla antygenów nieobecnych w krwinkach czerwonych. Grupy krwi s¹ niezmienne przez ca³y czas ¿ycia osobnika
i s¹ dziedziczne. Uk³ad grupowy Rh:
w uk³adzie tym istniej¹ 3 pary antygenów: C i c, D i d, E i e, mog¹cych wystêpowaæ w ró¿nych zestawieniach. W praktyce przetaczania krwi i patologii ci¹¿y
najwiêksze znaczenie ma antygen D, poniewa¿ jest najsilniejszy i najczêœciej
(w 99%) wywo³uje uodpornienie. Dlatego te¿ dla celów medycyny praktycznej
wprowadzono podzia³ ludzi na dwie grupy Rh+ i Rh–, w zale¿noœci od obecnoœci
w krwinkach antygenu D. Poza uk³adami
antygenowymi AB0 i Rh w erytrocytach
znajduje siê wiele innych antygenów. Równie¿ leukocyty, p³ytki krwi i bia³ka osocza posiadaj¹ w³asne antygeny. MEM1
1982.
krevní skupina
Dìdièné „oznaèení” èervených krvinek
(erytrocytù), ale i jiných bunìk tìla, jehoû podstatou je urèitá chemická slouèenina, specifická kombinace nìkolika sacharidù na povrchu bunìèné membrány,
která má charakter antigenu. Nejznámìjší
a pro krevní transfuzi nejdùleûitìjší jsou
skupiny systému AB0, skupina A, B, AB
nebo 0, ale existuje jich mnohem více.
Znalost krevní skupiny je nezbytná k provedení transfuze a transplantace – u ní je
však tøeba ještì dalších vyšetøení, protoûe
s výjimkou skupiny AB má nositel urèité
133
grzbiet górski
krevní skupiny souèasnì v krvi protilátky
proti ostatním, napø. osoba s krevní skupinou A má protilátky proti skupinì B
apod. I krvinky skupiny 0 mají na svém
povrchu antigen – tzv. H-antigen, tj. kombinaci sacharidù s koncovým cukrem fukosou. Enzymatickou úpravou tohoto antigenu pak vznikají antigeny odpovìdné
za skupinu: A na konci je cukr galaktosamin nebo B na konci je cukr galaktosa.
Dìdiènost krevní skupiny je pak dána
pøítomností genu pro tyto enzymy. Pro
schopnost tvorby skupiny A a stejnì tak
B staèí zdìdit gen pro pøíslušný enzym
od jednoho z rodièù. Vyšetøení krevní
skupiny se pouûívá i pøi vyšetøování otcovství; v kriminalistice v souèasnosti
však existují i další, sloûitìjší a pøesnìjší
metody. Nejèastìjší u nás jsou skupiny 0
a A. Lidé s urèitou kevní skupinou mají
vìtší nebo menší náchylnost k urèitým
nemocem, jde však jen o nepatrnì vyšší
riziko neû u ostatních lidí. U skupiny 0 je
èastìjší vøedová choroba ûaludku a dvanáctníku a niûší výskyt karcinomu ûaludku. U skupiny A se èastìji vyskytují nìkteré karcinomy tlustého støeva a rekta,
mammy, dìlohy, vajeèníkù, ischemická
choroba srdeèní a nemoci ûluèových cest,
u skupiny B napø. astma bronchiale a u skupiny AB napø. nádory slinných ûláz, chronická leukemie nebo cukrovka. VLS
2009. JK
(mountain ridge)
Obszar po³o¿ony wzd³u¿ linii grzbietowej ³¹cz¹cy znacz¹ce szczyty i prze³êcze
danego pasma górskiego (formacji górskiej). Mo¿e byæ stromy lub ³agodny, skalisty (grañ) lub pokryty zwietrzelin¹ i gleb¹. Http 235.
horský høbet
Protáhlá vyvýšenina, jejíû délka pøesahuje šíøku, s rùznými sklony svahù a ploGRZBIET GÓRSKI
grzmot
chou zaoblenou vrcholovou èástí. Mezi
høbety patøí rùzné hory a kopce. Existuje
nìkolik druhù høbetù podle zpùsobu vzniku. Http 11. JK
(thunder)
DŸwiêk wytworzony przez piorun. W zale¿noœci od rodzaju piorunu oraz jego odleg³oœci od s³uchaj¹cego, grzmot mo¿e
przybieraæ formy od ostrego, g³oœnego
trzasku do d³ugiego, niskiego pomruku.
Nag³e zwiêkszenie ciœnienia i temperatury powietrza wskutek uderzenia piorunu
powoduje jego szybkie rozszerzenie siê,
co z kolei wywo³uje grom dŸwiêkowy.
Odleg³oœæ zjawiska od obserwatora mo¿e
byæ wyliczona znaj¹c odleg³oœæ czasow¹
pomiêdzy zobaczeniem b³yskawicy a us³yszeniem grzmotu. Poniewa¿ œwiat³o porusza siê w powietrzu szybciej ni¿ dŸwiêk,
stoj¹cy odpowiednio daleko od miejsca
uderzenia pioruna obserwator zobaczy b³yskawicê wczeœniej ni¿ us³yszy grzmot.
Znaj¹c czas, jaki up³yn¹³ pomiêdzy zauwa¿eniem tych dwóch zjawisk, mo¿liwe
jest obliczenie swojej przybli¿onej odleg³oœci od miejsca uderzenia pioruna.
Prêdkoœæ dŸwiêku w suchym powietrzu
o temperaturze 20°C wynosi oko³o 343
m/s, zaœ prêdkoœæ œwiat³a w powietrzu
jest, w zwi¹zku z relatywnie ma³¹ odleg³oœci¹, pomijalnie wysoka. Znaj¹c te dane mo¿na stwierdziæ, i¿ ka¿de 2,9 s ró¿nicy czasowej pomiêdzy b³yskawic¹
a grzmotem oznacza 1 km odleg³oœci pioruna od obserwatora. Piorun jest rzadko
s³yszalny z odleg³oœci powy¿ej 20 km.
Http 235.
hrom
Je to akustický tøesk doprovázející výboj
blesku. Vysoká hustota proudu ve výbojovém kanálu blesku zahøeje vzduch na
vysoké teploty. Dochází k ionizaci vzduchu a vzniku plazmatu. Zahøáté plazma
GRZMOT
134
gwizdek
se prudce rozpíná, tlaèí na okolní vzduch
a vyvolává rázovou vlnu, kterou pak slyšíme jako hrom. Akustický tøesk hromu
se v atmosféøe šíøí a odráûí se od pøekáûek, hlavnì terénních útvarù (napø. kopcù). Zvuk hromu odraûený od pøekáûek
dobíhá k pozorovateli se zpoûdìním a prodluûuje trvání akustického efektu. Pomocí zvuku hromu se dá i pøibliûnì urèit
vzdálenost blesku od místa pozorovatele.
Rychlost zvuku ve volné atmosféøe èiní
pøibliûnì 340 m/s. Zvuk hromu urazí tedy
zhruba 1 km pøibliûnì za 3 sekundy. Svìtlo blesku se v atmosféøe šíøí rychlostí
velmi blízkou rychlosti svìtla ve vakuu,
èili je viditelné prakticky okamûitì, jeho
zvukový doprovod v podobì hromu má oproti svìtlu mnohonásobné dopravní zpoûdìní dané relativnì pomalou rychlostí šíøení zvuku v atmosféøe. Http 11. MB
(fine) syn. kara grzywny
Kara za wykroczenie, dolegliwoœæ finansowa, mo¿e byæ wymierzana przed kolegium do sraw wykroczeñ, w postêpowaniu karnym, w postêpowaniu mandatowym. Kraw-Kam-Korz 2000.
penìûitý trest
Trest, který mùûe soud uloûit, jestliûe pachatel pro sebe nebo pro jiného úmyslným trestným èinem získal nebo se snaûil
získat majetkový prospìch. Zákon è. 40/
2009, § 67. JM-B
GRZYWNA
(whistle)
Generator akustyczny nieposiadaj¹cy elementów ruchomych (ewentualnie elementy drgaj¹ce), zamieniaj¹cy energiê strumienia gazu lub cieczy w energiê drgañ
akustycznych. Najpowszechniej znanym
jest gwizdek ustny, w którym drgania strumienia powietrza powstaj¹, gdy strumieñ
podstawowy rezonuje ze strumieniem
z komory rezonansowej. Http 235.
GWIZDEK
gwizdek
píšÙalka syn. malá píšÙala
Speciální akustické zaøízení urèené pro
vydávání intenzivního zvuku o vyšších
frekvencích pomocí vyfukování vzduchu
135
gwizdek
z lidských plic. Mùûe slouûit jako dìtská
hraèka, speciální hudební nástroj, signalizaèní zaøízení, sportovní náèiní, pomùcka pro výcvik zvíøat apod. Http 11. JK
haczyk lodowy
136
halucynogeny
H
(ice-hook)
Haczyk s³u¿¹cy do asekuracji, który s³u¿y do technicznego wspinania siê po lodzie.
ledovcový háèek
Slouûí k technickému lezení v ledu (lezec
do nìj odsedává, stoupá nohou do smyèky zavìšené v háèku apod.). Ledovcový
háèek není typické jištìní vyuûitelné jako
postupové pøi volném lezení. UmísÙuje se
do dírky pøedem cepínem vysekané v ledu. HA 2010. JK
HACZYK LODOWY
HAK (piton, pin, peg)
Metalowy klin, który po wbiciu w szczelinê skaln¹ mo¿e byæ u¿ywany jako punkt
asekuracyjny dla wspinacza lub w speleologii. Wbija siê w szczeliny w œcianie.
Obecnie nie jest popularny ze wzglêdu na
du¿¹ masê, koniecznoœæ wbijania go m³otkiem i szkody, jakie powoduje w skale
(odchodzi siê od u¿ywania hak na rzecz
kostek i friendów). Http 235.
skalní skoby
Kovové èepele s okem pro pøipnutí karabiny. Zatloukají se kladivem do tenkých
skalních puklin. Podle zvykù v té které
oblasti se buï nechávají trvale osazené
ve skále, anebo je druholezec ze skály
opìt kladivem vytluèe ven a na štandu je
pøevezme prvolezec k dalšímu pouûití.
V Èeské republice je v drtivé vìtšinì oblastí jiû vyskobováno, tudíû se zde témìø
uû skobování nepraktikuje. Http 165. JK
(aid climbing) syn. wspinaczka technik¹ sztucznych u³atwieñ,
wspinaczka hakowa
Rodzaj wspinaczki, w którym jako stopnie czy chwyty wykorzystywane s¹ osadzane przez wspinacza punkty asekura-
HAKÓWKA
cyjne. W klasycznej technice hakowej,
na osadzonym punkcie asekuracyjnym
przejœciowo wiesza siê krótkie, kilkuszczebelkowe drabinki, zwane ³aweczkami. Podchodzi siê po nich jak najwy¿ej
i osadza kolejny punkt asekuracyjny. Http
235.
hákovaèka syn. technické lezení, lezení
s umìlými prostøedky
Lezení, kdy lezec k pøekonání gravitace
vyuûívá pøítahù za jisticí body (vyuûívá
je jako chyty a stupy). Nejèastìji se pouûívají malé závìsné ûebøíèky, které se zavìšují do postupových jištìní, do nichû se
šlape. Http 25. JK
(hallucinogens) syn.
psychomimetyki, psychozomimetyki
Grupa zwi¹zków o ró¿norodnej budowie
chemicznej, charakteryzuj¹ca siê wywo³ywaniem halucynacji wzrokowych (rzadziej s³uchowych i wêchowych), depersonalizacji (zmiany osobowoœci), zaburzeñ w doznawaniu wra¿eñ zmys³owych
i dezorientacji czasowo-przestrzennej. Do
najbardziej znanych halucynogenów nale¿¹: syntetyczny LSD, meskalina i haszysz. Halucynogeny uzale¿niaj¹ psychicznie.
halucinogeny
Skupina drog charakteristická svým základním efektem – kvalitativní zmìnou
vìdomí (LSD, psilocybin, meskalin atd.).
Po pouûití drog této skupiny dochází èasto k výrazným zmìnám psychiky aû psychotické hloubky a intenzity. Objevují se
zrakové a sluchové halucinace, projevy
depersonalizace, derealizace, deformace
èasu a prostoru. Bývají pøítomny zvláštní
vjemy barev a zvukù, zvuky mohou být
HALUCYNOGENY
heksy
137
hemoglobinuria
napø. vnímány barevnì. Mohou se dostavit extatické proûitky splynutí s pøírodou
a vesmírem, ale i hrùzné vjemy takové
intenzity a hodnovìrnosti, ûe se postiûená
osoba snaûí uniknout bez ohledu na moûné zranìní èi smrt. U halucinogenù není
pøíliš vyjádøena psychická ani fyzická závislost. Rizikem je zde krajní nevypoèitatelnost jejich efektu. VLS 2009. JK
nia w przeci¹gu kilku minut (nale¿y pamiêtaæ, ¿e zim¹ dotarcie do niektórych
miejsc mo¿e zajmowaæ ca³y dzieñ). Http
161.
vrtulník syn. helikoptéra
Letadlo tìûší vzduchu s pohánìnými horizontálnì rotujícími nosnými plochami.
Nejèastìji je uûíván k záchranným akcím.
Http 325. JK
HEKSY (hex, hexes)
Jeden z typów koœci, elementów sprzêtu
wspinaczkowego, koœci heksagonalne
o przekroju nieregularnego szeœciok¹tu.
Ze wzglêdu na swoj¹ budowê heksy
mo¿emy osadzaæ na trzy ró¿ne sposoby,
w tym równie¿ mimoœrodowo. Zazwyczaj przy heksach nie stosuje siê stalowych ciêgie³, lecz bardziej giêtkie pêtle
z repsznura lub taœmy. Http 235.
hexentrik slang. hex
Typ excentrického vklínìnce. Je moûné
jej zaloûit do skalní pukliny pøíènì jako
klasický vklínìnec, ovšem èastìji se na
hexu vyuûívá jeho tvar, nepravidelný šestiboký hranol. Díky tomuto nepravidelnému tvaru je moûné hex umístit i do témìø
rovnobìûné pukliny. Puklina mu však
musí „padnout na tìlo”. Aby se hex v rovnobìûné puklinì kvalitnì vzpøièoval, je
dobré, aby smyèka v hexu byla z umìlého vlákna. Nìkdy pouûívaná ocelová lanka vkliòovatelnost hexu spíše kazí. Hex
je v souèasnosti na ústupu a je nahrazován populárními friendy. Http 29. JK
HE£M STRA¯ACKI (firefighter’s helmet)
Œrodek ochrony indywidualnej, uzbrojenie (wyposa¿enie) osobiste stra¿aka,
ochronne nakrycie g³owy przeznaczone
do stosowania podczas akcji ratowniczo-gaœniczych, […] æwiczeñ itp. MSP 1990,
s. 82.
hasièská pøilba syn. hasièská helma
Ochrana hlavy hasièù pøi poûáru, chránící
hasièe pøed zranìním hlavy. VSPO 3.1.7.
GB
(helicopter, chopper) syn.
œmig³owiec ¿arg. œmig³o
Statek powietrzny o napêdzie silnikowym, wyposa¿ony w obracaj¹ce siê w p³aszczyŸnie poziomej œmig³o, startuj¹cy
i l¹duj¹cy pionowo. Jeden z najszybszych
i najskuteczniejszych œrodków transportu, pozwalaj¹cy w górach podj¹æ dzia³a-
HELIKOPTER
(haemoglobinurgia)
Wystêpowanie hemoglobiny w moczu
w wyniku hemolizy krwinek czerwonych
i wzrostu poziomu wolnej hemoglobiny
w osoczu (hemoglobinemia). Ze wzglêdu
na przyczyny wyró¿nia siê: hemoglobinuriê toksyczn¹ (zatrucia benzenem, o³owiem, anilin¹, fosforem, sulfonamidami,
jadami wê¿ów i inne) oraz napadow¹,
powstaj¹c¹ nagle, np. pod wp³ywem zimna, du¿ego wysi³ku (hemoglobinuria marszowa) lub z bli¿ej nieznanych przyczyn. Nastêpstwa hemoglobinurii zale¿¹
od przyczyny i nasilenia. D³ugotrwa³a
hemoglobinuria ³¹czy siê zawsze ze znaczn¹ niedokrwistoœci¹ i wyczerpaniem czynnoœci erytroblastycznej szpiku. MEM1
1982.
hemoglobinurie
Pøítomnost hemoglobinu v moèi v dùsledku nadmìrné hemolýzy (a následné
hemoglobinemie), ta mùûe být jednorá-
HEMOGLOBINURIA
hiperglikemia
zová (potransfuzní reakce) nebo mùûe
být projevem hemolytické anemie (paroxysmální noèní hemoglobinurie, chladová hemoglobinurie). Rozsáhlejší hemoglobinurie mùûe poškodit ledviny. Moè je
tmavá podobnì jako pøi hematurii. VLS
2009. JK
(hyperglycaemia)
Podwy¿szenie stê¿enia glukozy we krwi
powy¿ej normy fizjologicznej, tj. powy¿ej 80–120 mg/100 ml. Hiperglikemia
wystêpuje przejœciowo po spo¿yciu glukozy lub wêglowodanów, albo utrzymuje
siê wskutek niedoboru insuliny czy wzmo¿onego wydzielania hormonów zwiêkszaj¹cych poziom glukozy we krwi. Hiperglikemia wystêpuje w cukrzycy pierwotnej i wtórnej. Mo¿e te¿ pojawiaæ siê
w przebiegu ciê¿kich zaka¿eñ, po zabiegach chirurgicznych i w ci¹¿y. Szkodliwa
dla organizmu jest nie sama hiperglikemia, lecz towarzysz¹ce jej zaburzenia, np.
œpi¹czka hiperglikemiczna. MEM1 1982.
hyperglykemie
Vysoká hladina (koncentrace) glukosy
v krvi. Nejèastìjší pøíèinou je diabetes
mellitus, pøi nìmû buòky nejsou schopny
pøi nedostatku inzulinu èi inzulinové rezistenci glukosu zpracovat a vyuûít jako
zdroj energie. Hyperglykemie mùûe vzniknout rovnìû vzácnìji, napø. pøi nadprodukci glukagonu, glukokortikoidù, výrazné aktivaci sympatoadrenálního systému.
VLS 2009. JK
HIPERGLIKEMIA
(hypercapnia)
Zwiêkszona zawartoœæ dwutlenku wêgla
we krwi; bywa nastêpstwem znacznego
upoœledzenia wentylacji p³uc (pêcherzykowej) i usuwania dwutlenku wêgla z ustroju.
Dzia³a depresyjnie na oœrodkowy uk³ad nerwowy i prowadzi do kwasicy oddechowej.
MEM1 1982.
HIPERKAPNIA
138
hipertermia
hyperkapnie
Zvýšení parciálního tlaku oxidu uhlièitého (paCO2) v arteriální krvi. Vzniká pøi
závaûné poruše alveolární ventilace, zejména pøi tìûších obstrukèních chorobách.
Hyperkapnie permisivní je stav, kdy je
mechanicky ventilovaný pacient úmyslnì
hypoventilován buï sníûením dechové
frekvence, nebo dechového objemu. U stavù, které se vyznaèují závaûnou bronchiální obstrukcí a hyperinflací plic (napø.
astma), se tím získá více èasu na výdech,
èímû se zabrání nebezpeènému nárùstu
tlaku uvnitø plicních sklípkù a vývoji tzv.
auto-PEEPu. VLS 2009. JK
(hyperthermia) syn. przegrzanie
Podwy¿szenie ciep³oty cia³a w nastêpstwie zachwiania równowagi miêdzy iloœci¹ ciep³a produkowanego przez ustrój
lub dop³ywaj¹cego z zewn¹trz a mo¿liwoœci¹ oddania tego ciep³a. Przegrzanie
powstaje w skutek nadmiernej temperatury otoczenia, podwy¿szaj¹cej granicê wydolnoœci termoregulacji lub w czasie chorób (przewa¿nie zakaŸnych), w których
wystêpuj¹ zaburzenia dzia³ania oœrodka
termoregulacji na tle toksycznym. Niekiedy przegrzanie wytwarzane jest sztucznie
w celu wzmo¿enia odpornoœci ustroju.
MEM2 1982.
hypertermie syn. pøehøátí
Zvýšení vnitøní teploty tìla nad normální
rozmezí. Je výsledkem nepomìru mezi
tvorbou tepla v organismu (svalová èinnost a metabolismus) a jeho ztrátami (teplota okolí, pocení, obleèení apod.). Kromì horeèky vzniká hypertermie pøi pøehøátí (úûeh, úpal, insolace), poruchách øízení tìlesné teploty, nìkterých hormonálních chorobách. Dochází k poruchám mozku, krevního obìhu, ledvin aj. VLS 2009.
JK
HIPERTERMIA
hiperwentylacja
(hyperventilation)
Zwiêkszona wentylacja p³uc. Jest zwykle
nastêpstwem zwiêkszonego zapotrzebowania ustroju na tlen i pobudzenia oœrodków oddechowych za poœrednictwem chemoreceptorów. Hiperwentylacja wysi³kowa mo¿e przekraczaæ 120 l/min. Charakteryzuje siê wzrostem objêtoœci oddechów,
co jest sytuacj¹ optymaln¹, zapewniaj¹c¹
bardzo niewielki wzrost pracy oddechowej. Hiperwentylacja dowolna nie wynika z potrzeb metabolicznych ustroju, prowadzi do hipokapni. MEM2 1982.
hyperventilace
Zvýšená ventilace vedoucí k poklesu arteriální tenze oxidu uhlièitého (pCO2)
pod normální rozmezí, tj. k hypokapnii.
K hyperventilaci vede dráûdìní dechových center v CNS, nìkteré otravy (iniciální fáze otravy salicyláty), horeèka, psychické stavy, popøípadì hypoxemie. Èistá
hypokapnie zpùsobuje respiraèní alkalózu (se sníûenou koncentrací ionizovaného
kalcia a s následnou zvýšenou neuromuskulární dráûdivostí – tetanií). VLS 2009.
JK
HIPERWENTYLACJA
(hypoglycaemia)
Obni¿enie stê¿enia glukozy we krwi poni¿ej normy fizjologicznej, tj. poni¿ej
80–120 mg/100 ml. Przy obni¿eniu glukozy poni¿ej 70 mg/100 ml dochodzi do
znacznego os³abienia, zawrotów g³owy
i uczucia g³odu. Przy obni¿eniu poni¿ej
50–40 mg/100 ml pojawiaj¹ siê objawy
zaburzeñ czynnoœci mózgu. Jest to nieswoisty zespó³ objawów rozpoczynaj¹cych siê ogólnym podnieceniem, lêkiem,
uczuciem g³odu, czêstoskurczem, zaczerwienieniem lub zbledniêciem twarzy, obfitym poceniem, obni¿eniem napiêcia miêœni, obni¿eniem temperatury cia³a, w koñcu drgawkami i utrat¹ przytomnoœci
(wstrz¹s hipoglikemiczny). MEM1 1982.
HIPOGLIKEMIA
139
hipotermia
hypoglykemie
Nízká koncentrace krevního cukru (glukosy). Vede k závaûným poruchám èinnosti mozku, který je na pøívodu cukru
krví závislý. K pøíznakùm patøí slabost,
hlad, tøes, studený pot, zmatenost aû bezvìdomí (hypoglykemické kóma), nìkdy
i s køeèemi. Nejèastìji k hypoglykemii
dochází pøi léèbì cukrovky pøedávkováním inzulinu nebo perorálních antidiabetik. První pomocí i léèbou, která zlepší
stav takøka okamûitì, je podání glukosy,
eventuálnì glukagonu. VLS 2009. JK
HIPOKAPNIA
(hypocapnia) syn. hipo-
karbia
Zmniejszona zawartoœæ dwutlenku wêgla
we krwi. Jest z regu³y nastêpstwem hiperwentylacji, nieuzasadnionej potrzebami metabolicznymi ustroju. Brak dzia³ania dwutlenku wêgla pobudzaj¹cego oddychanie mo¿e prowadziæ do okresowego bezdechu, a ponadto do odruchowego
niedokrwienia mózgu i zasadowicy oddechowej z niskim zasobem zasad. MEM1
1982.
hypokapnie
Sníûení parciálního tlaku oxidu uhlièitého (paCO2) v arteriální krvi v dùsledku
rychlejšího a hlubšího dýchání v klidu (hyperventilace), napø. pøi hysterii, horeèce
nebo pøi nìkterých plicních chorobách
s hypoxemií (která stimuluje hyperventilaci). Hypokapnie zpùsobuje úbytek kyselých látek v krvi – respiraèní alkalózu,
projevující se tetanií (brnìním svalù aû
jejich køeèemi). VLS 2009. JK
HIPOTERMIA (hypothermia)
Obni¿enie ciep³oty cia³a poni¿ej normy
fizjologicznej w wyniku ujemnego bilansu cieplnego: iloœæ ciep³a wytwarzanego
w wyniku przemian metabolicznych jest
mniejsza ni¿ iloœæ ciep³a traconego przez
hydrant
140
hydrant wewnêtrzny
organizm MEM1 1982.
hypotermie
Pokles tìlesné teploty jako následek nadmìrných ztrát tepla pod 35 °C. Nejèastìjší pøíèinou je vliv nepøíznivých zevních podmínek (mrazivé a vìtrné prostøedí, vdechování studeného vzduchu, pobyt
ve studené vodì, sníûení metabolismu,
intoxikace, trauma atd,). VLS 2009. JK
klucz do hydrantów nadziemnych, s³u¿¹cy
do otwierania i zamykania zaworów oraz
szybkiego i bezpiecznego odkrêcania i zakrêcania nasad hydrantów. Http 287.
nadzemní hydrant
Hydrant s jedním nebo s více výstupy nad
úrovní terénu, trvale napojený na tlakové
vodovodní potrubí, slouûící pro poûární
zásah (viz ISO 8421-4). VSPO 4.4. GB
(hydrant)
Urz¹dzenie przeciwpo¿arowe, umo¿liwiaj¹ce bezpoœredni pobór wody z g³ównych
przewodów sieci wodoci¹gowej, pozwalaj¹ce na podjêcie akcji gaœniczej. MSP
1990, s. 83.
hydrant
1. Zaøízení umístìné na vodovodním potrubí, slouûící k napojení hasièské zásahové hadice a následnému hašení poûáru. Http 11.
2. Ventil vsazený do vodovodního øádu
umoûòující napojení hasièské techniky
a tím zajištìní stálé dodávky vody pro
poûární jednotku. PPO 2012, nr 4, s. 33.
GB
PODZIEMNY (ground hydrant)
1. Hydrant przeciwpo¿arowy podziemny s³u¿y do poboru wody z ruroci¹gów
ogólnego przeznaczenia w celach gaœniczych i gospodarczych. Hydrant zabudowuje siê na ruroci¹gach poziomych w pozycji pionowej. Do obs³ugi hydrantów
podziemnych wykorzystuje siê klucze do
hydrantów podziemnych, przeznaczone
do otwierania i zamykania zasuw i zaworów, a tak¿e stojaki hydrantowe, przeznaczone do poboru wody z hydrantów podziemnych. Https 12.
2. W przypadkach, gdy zainstalowanie
hydrantów nadziemnych jest szczególnie
utrudnione lub niewskazane, dopuszcza
siê instalowanie hydrantów podziemnych
o œrednicy nominalnej DN 80. RMSWiA
2009/24.07.
podzemní hydrant
Je to hydrant trvale napojený na tlakové
vodovodní potrubí, který je chránìn deskou èi krytem na úrovni terénu, slouûící
pro poûární zásah (ISO 8421-4). VSPO
4.3. GB
HYDRANT
HYDRANT NADZIEMNY (pillar hydrant)
syn. hydrant
1. Rodzaj hydrantu usytuowany na ruroci¹gu nad poziomem ziemi. Zgodnie
z Rozporz¹dzeniem Ministra Spraw Wewnêtrznych i Administracji z dnia 24
lipca 2009 r. w sprawie przeciwpo¿arowego zaopatrzenia w wodê oraz dróg po¿arowych na sieci wodoci¹gowej przeciwpo¿arowej stosuje siê hydranty zewnêtrzne nadziemne o œrednicy nominalnej DN 80. Http 287.
2. Hydrant nadziemny przeznaczony jest
do pobierania z sieci wodoci¹gowej wód
pitnych i nieuzdatnionych o ciœnieniu
max. 1,6 MPa. Do obs³ugi hydrantu nadziemnego wykorzystuje siê dodatkowo
HYDRANT
(fire hydrant
box)
Urz¹dzenie przeciwpo¿arowe umieszczone na sieci wodoci¹gowej wewnêtrznej,
wyposa¿one w sprzêt po¿arniczy (wê¿e
i pr¹downice) i umo¿liwiaj¹ce podjêcie
akcji gaœniczej. MSP 1990, s. 82.
HYDRANT WEWNÊTRZNY
hydronetka
141
vnitøní hydrant
Vnitøní nástìnné hydranty jsou zpravidla
vybaveny veškerým pøíslušenstvím (hadice, proudnice) a jsou okamûitì pouûitelné. Http 326. GB
HYDRONETKA
(hand-pump extingui-
sher)
Podrêczny sprzêt po¿arniczy gaœniczy
hydronetka
uruchamiany rêcznie, s³u¿¹cy do zwalczania po¿aru w zarodku, œrodek gaœniczy (woda) wyrzucany jest ze zbiornika
hydronetki za pomoc¹ ss¹co-t³ocz¹cej
pompy rêcznej. MSP 1990, s. 84.
tømenové èerpadlo
Pøenosné dvojèinné ruèní èerpadlo s krátkou hadicí a hubicí. VSPO 3.4.6. GB
identyfikacja
142
imisja zanieczyszczeñ
I
(identification)
Stwierdzenie to¿samoœci, dokonuje siê
w oparciu o dane osoby zawarte w dokumentach. Podstawowe dane niezbêdne do
stwierdzenie to¿samoœci to:
– imiê i nazwisko,
– imiona rodziców,
– data i miejsce urodzenia,
– adres zamieszkania. Kraw-Kam-Korz
2000.
prokázání totoûnosti
Prokázání jména, popøípadì jmen, pøíjmení, data narození a v pøípadì potøeby
také adresy místa trvalého pobytu, adresy
místa pobytu nebo adresy bydlištì v zahranièí, rodného èísla a státní pøíslušnosti. Rozsah a zpùsob zjišÙování osobních
údajù musí být pøimìøené úèelu zjišÙování totoûnosti. Zákon è. 273/2008, § 63,
odst. 1. JM-B
IDENTYFIKACJA
(drowning
person recognition) syn. rozpoznanie
ton¹cego
Orientacja, w jakim stanie jest ton¹cy.
Identyfikacja ton¹cego polega na ocenie
ruchów ramion i nóg k¹pi¹cego siê, pozycji jego cia³a, ruchów w wodzie i oddechu. Trzeba zwróciæ uwagê, czy jest on
wyczerpany, ranny, w panice, nieprzytomny, nieoddychaj¹cy lub wymiotuj¹cy.
Mo¿e on byæ spokojny, ale nie jest w stanie sobie pomóc ze wzglêdu na uraz,
skurcze lub s³abe umiejêtnoœci p³ywackie. Mich-Mich 2011, s. 287.
rozpoznání tonoucího
Rozpoznávání situací ohroûujících tìlesné zdraví plavce a pøedevším neobvyklý
zpùsob plavcova chování ve vodì, který
je podmínìn jeho indispozicí a který ho
IDENTYFIKACJA TON¥CEGO
mùûe pøivést k utonutí. Je to také schopnost rozpoznat chování tonoucího od osob,
které plavou nebo si jen hrají ve vodì. AW
(puncture needle)
Sprzêt medyczny, s³u¿¹cy do wykonywania zastrzyków lub do pobierania materia³u do badañ. Jest to cienka rurka metalowa, ostro zakoñczona z jednej strony,
a z drugiej strony maj¹ca nasadkê pasuj¹ca do strzykawki lub innego przyrz¹du,
z którego wstrzykuje siê leki albo roztwory. MEM1 1982.
injekèní jehla
Zdravotnická pomùcka. Jedná se o dutou
jehlu, která je bìûnì pouûívána s injekèní
støíkaèkou pro vstøíknutí látky do tìla.
Pouûívá se také jak k odbìru kapalných
vzorkù z tìla, napø. krve z ûíly jejím napíchnutím, tak i k rychlé aplikaci léku
nebo pro aplikaci lékù, které nejsou vstøebatelné jinou cestou, jako napø. inzulin.
Http 231. JK
IG£A DO INIEKCJI
(ambient concentration)
Iloœæ danego zanieczyszczenia py³owego
lub gazowego w jednostce objêtoœci powietrza (inaczej: stê¿enie zanieczyszczeñ
lub poziom substancji w powietrzu). Stê¿enia zanieczyszczeñ s³u¿¹ do oceny stopnia zanieczyszczenia powietrza poprzez
porównanie ich z dopuszczalnymi poziomami substancji w powietrzu. Poziom
substancji w powietrzu jest to stê¿enie
substancji w powietrzu w odniesieniu do
ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu
i powierzchni. Ustawa 2001/27.04.
imisní zneèištìní ovzduší
Zneèištìní ovzduší vyjádøené hmotnostní
IMISJA ZANIECZYSZCZEÑ
infekcja
koncentrací zneèišÙující látky nebo stanovené skupiny zneèišÙujících látek. Zákon
è. 86/2002, TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
(infection) syn. zaka¿enie
Wtargniêcie drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu. Miejsce wtargniêcia drobnoustrojów nazywa siê wrotami zaka¿enia. Nastêpstwa infekcji mog¹ byæ ró¿ne. Niekiedy si³y obronne ustroju doprowadzaj¹ do zniszczenia zarazków ju¿ we wrotach zaka¿enia, bezpoœrednio po ich wtargniêciu. Jeœli to nie nast¹pi³o, drobnoustroje mog¹ siê rozmna¿aæ we wrotach zaka¿enia. MEM1 1982.
infekce syn. nákaza
Proniknutí choroboplodných zárodkù (bakterií, virù, chlamydií, ricketsií, plísní) do
organismu. Pøíslušné mikroorganismy vnikají do tìla rùznými zpùsoby. V organismu se pomnoûí a po urèité dobì nutné
k rozvoji onemocnìní se objevují pøíznaky více èi ménì typické pro danou infekci, související rovnìû s poškozením orgánù, které patogen napadá. Nakaûený jedinec mùûe choroboplodné zárodky vyluèovat a mùûe tak nakazit jiné osoby. VLS
2009. JK
INFEKCJA
(infrastructure)
W odniesieniu do ca³ego kraju to podstawowy sk³adnik gospodarki (transport,
handel itd.) i instytucji pañstwowych (jak
np. wojsko, s³u¿ba zdrowia, oœwiata). Jest
to zbiór podstawowych budowli i urz¹dzeñ niezbêdnych do funkcjonowania jako ca³oœci gospodarki i spo³eczeñstwa.
Http 316.
infrastruktura
Komplex výrobních, nevýrobních, telekomunikaèních, dopravních zaøízení a prostøedkù, organizaèních a øídicích vazeb
k zajištìní funkcí národního hospodáøství, fungování státní správy a samospráINFRASTRUKTURA
143
infuzja
vy a pro zajištìní obrany státu. OVKIvEUT 2009. JM-B
(critical infrastructure)
Systemy oraz wchodz¹ce w ich sk³ad powi¹zane ze sob¹ funkcjonalnie obiekty,
w tym obiekty budowlane, urz¹dzenia,
instalacje, us³ugi kluczowe dla bezpieczeñstwa pañstwa i jego obywateli oraz
s³u¿¹ce zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a tak¿e instytucji i przedsiêbiorców.
Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy:
a) zaopatrzenia w energiê i paliwa,
b) ³¹cznoœci i sieci teleinformatycznych,
c) finansowe,
d) zaopatrzenia w ¿ywnoœæ i wodê,
e) ochrony zdrowia,
f) transportowe i komunikacyjne,
g) ratownicze,
h) zapewniaj¹ce ci¹g³oœæ dzia³ania administracji publicznej,
i) produkcji, sk³adowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych
i promieniotwórczych, w tym ruroci¹gi
substancji niebezpiecznych. PPzZZK 2008,
Nowak 2005.
kritická infrastruktura
Kritickou infrastrukturou se rozumí výrobní i nevýrobní systémy, jejichû nefunkènost by mìla váûné dopady na bezpeènost, ekonomiku a zachování nezbytného rozsahu dalších základních funkcí
státu pøi krizových situacích. TSPzOKØaPOS 2004. JM-B
INFRASTRUKTURA KRYTYCZNA
(infusion) syn. wlew
Wprowadzenie do organizmu wiêkszych
iloœci p³ynu drog¹ pozaustn¹. W zale¿noœci od miejsca wprowadzenie p³ynu rozró¿nia siê infuzjê podskórn¹, do¿yln¹
i doodbytnicz¹. Zale¿nie od sposobu wpro-
INFUZJA
instalacja gazowa
144
wadzenia wyró¿nia siê infuzjê szybk¹ i infuzjê kroplow¹ (kroplówka). Infuzja doodbytnicza najczêœciej ma charakter czyszcz¹cy (lewatywa). MEM1 1982.
infuze slang. kapaèka
Podávání tekutin do ûíly. Mùûe slouûit
k dodání tekutin a ûivin nebo k podávání
lékù. K infuzi mùûe být pouûita povrchová ûíla horní konèetiny nebo hluboká ûíla
zejména k dlouhodobým infuzím velkého
mnoûství tekutiny a výûivných látek. VLS
2009. JK
INSTALACJA GAZOWA
(gas system, gas
fittings)
Uk³ad przewodów gazowych w budynku
wraz z armatur¹, wyposa¿eniem i urz¹dzeniami gazowymi, rozpoczynaj¹cy siê
na kurku g³ównym i zakoñczonych urz¹dzeniami gazowymi. Definicja instalacji
gazowej podana w rozporz¹dzeniu w sprawie warunków technicznych dla budynków nieco siê ró¿ni, np. do instalacji gazowej wlicza siê dodatkowo przewody odprowadzaj¹ce spaliny z urz¹dzeñ gazowych. PN-M-34507.
odbìrné plynové zaøízení syn. OPZ
Plynové zaøízení, které zaèíná hlavním
uzávìrem plynu a konèí plynovými spotøebièi. Souèástí odbìrného plynového zaøízení jsou, kromì hlavního uzávìru, domovní regulátor tlaku plynu, domovní plynovod, regulátory pøed plynomìry a spotøebièi a spotøebièe plynu. Na OPZ jsou
umístìny plynomìry, které však nejsou
jeho souèástí, protoûe patøí dodavateli
plynu. Http 270. JM-B
(exhaust gas
system)
Kompletna instalacja s³u¿¹ca do odprowadzania produktów spalania z urz¹dzenia grzewczego na zewn¹trz budynku,
sk³ada siê z czopucha i przewodu spaliINSTALACJA SPALINOWA
instrukcja bezpieczeñstwa po¿arowego
nowego. Http 190.
spalinová cesta
Souhrnné oznaèení pro vedení spalin od
kouøového hrdla spotøebièe paliv do volného ovzduší. Spalinová (kouøová) cesta
je zpravidla tvoøena prùduchem kouøovodu, sopouchem a prùduchem komína,
popøípadì komínovým nástavcem. Http
191. JM-B
INSTALACJA
MOWA
SYGNALIZACYJNO-ALAR -
(fire protection system, alarm
system)
Rozumie siê przez to instalacjê automatycznego wykrywania i przekazywania informacji o po¿arze. RMSW 1992.
zaøízení elektrické poûární signalizace
Je to soubor hlásièù poûáru, ústøeden
a doplòujících zaøízení, vytváøejících systém, kterým se akusticky i opticky signalizuje. SBAHPAOP 1985, s. 421. GB
INSTRUKCJA BEZPIECZEÑSTWA PO¯A-
(fire safety instructions)
Podstawowy dokument operacyjny obiektu, zak³adu pracy, urz¹dzenia specjalnego
lub obszaru leœnego uwzglêdniaj¹cy wszelkie elementy i czynniki systemu operacyjnego ochrony przeciwpo¿arowej, opracowany na podstawie przeprowadzonego
studium operacyjno-taktycznego i zawieraj¹cy informacje pozwalaj¹ce na podejmowanie trafnych decyzji podczas dzia³añ bojowych. MSP 1990, s. 153.
poûární plán
Jeden ze základních dokumentù poûární
ochrany organizace. Jeho úèelem je obeznámit osoby povìøené péèí o poûární
ochranu organizace s uspoøádáním a poûárním rizikem všech objektù a zaøízení
organizace, ale i s moûností hasebního postupu v pøípadì poûáru a zajištìním rychlého a úspìšného zásahu jednotek poûární ochrany pøi zdolávání poûáru. Souèástí
ROWEGO
IMiGW PIB
145
poûárního plánu je hasební plán. Podrobnosti o poûárním plánu obsahuje zvláštní
smìrnice ministerstva vnitra. SBAHPAOP
1985, s. 260. GB
INSTYTUT
METEOROLOGII
I
GOSPO-
DARKI WODNEJ PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY (Institute of Meteorology and Water Management – National Research Institute) syn. IMiG
Jednostka badawczo-rozwojowa utworzona na mocy uchwa³y nr 338/72 Rady
Ministrów z dnia 30 grudnia 1972 r. w sprawie po³¹czenia Pañstwowego Instytutu
Hydrologiczno-Meteorologicznego z Instytutem Gospodarki Wodnej, dzia³aj¹ca
na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1985 r.
o jednostkach badawczo-rozwojowych.
Nadzór nad Instytutem sprawuje Minister
Œrodowiska. Do podstawowych statutowych zadañ Instytutu nale¿y prowadzenie prac naukowo-badawczych oraz s³u¿b
pañstwowych w dziedzinach: meteorologii, hydrologii, oceanologii, gospodarki
i in¿ynierii wodnej, jakoœci zasobów wodnych, gospodarki œciekowej i utylizacji
osadów œciekowych. Celem dzia³ania Instytutu jest zaspokajanie potrzeb spo³eczeñstwa, gospodarki narodowej i obronnoœci Pañstwa w zakresie jego dzia³ania.
Cel ten Instytut realizuje przez prowadzenie prac badawczych, rozwojowych,
wdro¿eniowych oraz przez utrzymanie
sieci obserwacyjno-pomiarowej, prowadzenie obserwacji i pomiarów, opracowywanie prognoz i ekspertyz. Http 181.
Èeský hydrometeorologický ústav syn.
ÈHMÚ
Organizace zabývající se zejména pøedpovìdní a výstraûnou sluûbou ohlednì poèasí a dalšími sluûbami v oborech meteorologie, klimatologie, hydrologie nebo letecké meteorologie. Za daných situací
vydává varování (napø. pøed silným vì-
interwencja policyjna
trem), varuje obyvatele pøed povodnìmi
vydáváním stupòù povodòové aktivity
(SPA) atd. Provádí také výzkum a modelování atmosféry a klimatu. Základním
úèelem této pøíspìvkové organizace je
vykonávat funkci ústøedního státního ústavu Èeské republiky pro obory èistota
ovzduší, hydrologie, jakost vody, klimatologie a meteorologie jako objektivní
odborné sluûby poskytované pøednostnì
pro státní správu. Http 11. JM-B
(insulin)
Jest hormonem produkowanym przez komórki beta trzustki. Insulina wp³ywa na
przemiany wêglowodanowe, lipidowe
i bia³kowe, jest bardzo istotnym hormonem anabolicznym reguluj¹cym prawid³owy metabolizm ustroju. Http 188.
inzulín
Hormon slinivky bøišní tvoøený v Langerhansových ostrùvcích v tzv. beta buòkách. Peptid tvoøený dvìma øetìzci spojenými C-peptidem. Je dùleûitý pro udrûování pøimìøené glykemie a pro správný
prùbìh látkové pøemìny, ovlivòuje i metabolismus bílkovin a tukù. Http 41. ST
INSULINA
INTERWENCJA POLICYJNA (police intervention)
Niezw³oczne przybycie policjantów na
miejsce zaistnia³ego zdarzenia i podjêcie
wszelkich mo¿liwych czynnoœci w granicach prawa, zmierzaj¹cych w celu ustalenia charakteru, rodzaju i okolicznoœci
powsta³ego zdarzenia oraz przedsiêwziêcie czynnoœci przywracaj¹cych naruszony porz¹dek prawny. Kraw-Kam-Korz
2000.
policejní opatøení
Opatøení provádìné Policií Èeské republiky k zajištìní vnitøního poøádku a bezpeènosti (veøejného poøádku). Http 212.
JM-B
interwencyjne dzia³ania ratownicze
INTERWENCYJNE
DZIA£ANIA
146
RATOW-
emergency rescue operations)
Prowadzone w strefie zagro¿enia lub
strefie dzia³añ ratowniczych w celu realizowania czynnoœci ratowniczych oraz zapewnienia bezpieczeñstwa ratownikom.
Kierowaniu interwencyjnemu podlegaj¹
si³y nieprzekraczaj¹ce wielkoœci¹ jednej
kompanii. Kierowanie interwencyjne s¹
zobowi¹zani przej¹æ ratownicy z jednostek ochrony przeciwpo¿arowej, posiadaj¹cy kwalifikacje do kierowania dzia³aniem ratowniczym, w³aœciwi ze wzglêdu
na obszar chroniony. RMSWiA 2011, §23.
nouzové záchranné práce
Záchrannými pracemi jsou èinnosti k odvrácení nebo omezení bezprostøedního pùsobení rizik vzniklých mimoøádnou událostí, zejména ve vztahu k ohroûení ûivota, zdraví, majetku nebo ûivotního prostøedí, a vedoucí k pøerušení jejich pøíèin.
Záchranné práce se provádí bezprostøednì nebo nejpozdìji v okamûiku, kdy je to
moûné s ohledem na ûivoty a zdraví zasahujících osob, napø. vzájemné jištìní záchranáøù pøi povodních. Za záchranné práce lze povaûovat i èinnosti, které umoûòují vytvoøení pøimìøených bezpeènostních podmínek pro ochranu zasahujících
osob. Zákon è. 239/2000, § 2, písm. C.
MB
NICZE (
(intubation)
Wprowadzenie do tchawicy przez nos
lub usta rurki gumowej albo z tworzywa
sztucznego. Celem intubacji jest zapewnienie dro¿noœci dróg oddechowych podczas ogólnego znieczulenia lub reanimacji. MEM1 1982.
intubace
Zavedení endotracheální rourky (trubièky) do prùdušnice, které umoûòuje mechanickou ventilaci, odsávání sekretù a zabraòuje aspiraci. Intubace je moûná cesINTUBACJA
inwersja temperatury
tou orotracheální (ústy) nebo nazotracheální (nosem). VLS 2009. JK
(temperature inversion) syn. inwersja termiczna,
inwersja
To w meteorologii zjawisko atmosferyczne polegaj¹ce na wzroœcie temperatury
powietrza wraz z wysokoœci¹. W normalnych warunkach w najni¿szej czêœci atmosfery, troposferze, powietrze bli¿ej powierzchni ziemi jest cieplejsze ni¿ wy¿ej.
Dzieje siê tak dlatego, ¿e powietrze ogrzewa siê od nagrzanej powierzchni ziemi,
a tak ogrzane powietrze unosi siê do góry
w wyniku konwekcji. Unosz¹ce siê powietrze och³adza siê w wyniku przemiany adiabatycznej. Czasami w wyniku zjawisk zachodz¹cych w atmosferze dochodzi do odwrotnego uk³adu temperatur
ni¿ zazwyczaj. Zjawisko to mo¿e wywo³ywaæ inne efekty w atmosferze, które
mog¹ byæ widoczne, np. gromadzenie siê
mg³y lub ró¿nice w zanieczyszczeniu
atmosfery. Ze wzglêdu na wysokoœæ
wystêpowania inwersje dzieli siê na inwersje w atmosferze swobodnej (górne)
oraz inwersje przyziemne (dolne). Te dwa
rodzaje dzieli siê dalej.
Inwersje w atmosferze swobodnej:
– osiadania – powstaje w efekcie osiadania mas powietrza w wy¿u. Górne warstwy powietrza przemieszczaj¹c siê w dó³,
sprê¿aj¹ siê, a zatem zwiêksza siê ich
temperatura i w œrednich wysokoœciach
powstaje warstwa powietrza cieplejszego
ni¿ powietrze poni¿ej,
– turbulencyjna – powstaje na skutek
mieszania siê powietrza wywo³anego
silnymi zawirowaniami powietrza. Zawirowania te mog¹ tworzyæ siê na nierównoœciach terenowych lub przy silnym
wietrze,
– frontowa – wystêpuje we frontach atINWERSJA TEMPERATURY
mosferycznych, zw³aszcza we froncie
ciep³ym, gdy masa ciep³ego powietrza
wœlizguje siê na masê powietrza zimnego. Na styku tych mas, obecna jest
warstwa inwersji,
– pasatowa – wystêpuje w pobli¿u zwrotników, gdzie zachodz¹ silne pr¹dy zstêpuj¹ce. Opadaj¹c, powietrze szybko siê
ogrzewa, co powoduje efekt analogiczny
do inwersji osiadania,
– tropopauzy – zatrzymanie spadku temperatury z wysokoœci¹ spowodowane kontaktem z cieplejsz¹ stratosfer¹.
Inwersje przyziemne:
– radiacyjna – powstaje podczas bezwietrznych i bezchmurnych nocy, g³ównie po zachodzie s³oñca. Po dniu pod³o¿e
i powietrze przy ziemi jest ogrzane,
pod³o¿e wypromieniowuje (st¹d nazwa
radiacyjne) swoje ciep³o do atmosfery,
szybko och³adzaj¹c siê, tymczasem powietrze traci ciep³o znacznie wolniej.
W warstwie tu¿ przy powierzchni, powietrze staje siê wtedy ch³odniejsze ni¿
znajduj¹ce siê ponad nim powietrze uprzednio ogrzane,
– orograficzna – charakterystyczna dla
dolin górskich. Jest to pewien wariant inwersji radiacyjnej, powietrze och³odzone
w wyniku wypromieniowania ciep³a z ziemi sp³ywa ze zbocz górskich, na dno doliny,
– adwekcyjna – powstaje, gdy nad wych³odzon¹ powierzchniê ziemi nap³ywa
cieplejsze powietrze. Warstwa powietrza
granicz¹ca z powierzchni¹, och³adza siê,
a powietrze powy¿ej pozostaje ciep³e,
– œniegowa – powstaje, gdy powietrze
cieplejsze och³adza siê od œniegu.
W wyniku ró¿nic w prêdkoœci rozchodzenia siê dŸwiêku w powietrzu ciep³ym
i zimnym, zjawisku inwersji przyziemnej
towarzyszy znacz¹cy wzrost s³yszalnoœci
147
dalekich g³osów. Jest to zwi¹zane ze zjawiskiem refrakcji (zstêpuj¹cej). Http 235.
inverze teploty vzduchu syn. teplotní
inverze
Meteorologický jev, kdy teplota vzduchu
v nìkteré vrstvì dolní atmosféry s výškou
neklesá, ale stoupá. Pro dolní vrstvy atmosféry (troposféru) je charakteristické,
ûe teplota vzduchu s výškou klesá, tzn.
pøi zemském povrchu je vzduch teplejší
neû ve výšce. Je to zpùsobeno ohøevem
o zemský povrch, který vydává teplo získané pohlceným sluneèním záøením. Pøenos tepla od zemského povrchu je provázen jevem zvaným konvekce, kdy ohøátý
vzduch stoupá a na jeho místo se shora
tlaèí vzduch studený. Teplota stoupajícího vzduchu klesá s klesajícím tlakem ve
vìtších výškách (adiabatický dìj). V urèité výšce se kondenzací vlhkosti obsaûené
ve stoupajícím vzduchu zpravidla vytváøí
konvekèní oblaènost typu cumulus a cumulonimbus. Pokles teploty vzduchu v niûších vrstvách atmosféry (do výšky 11 km)
èiní pøibliûnì 1 °C na 150 m výšky, tedy
asi 0,65 °C na 100 m. Lokální inverze
napø. v údolí mùûe být zpùsobena stékáním chladného vzduchu po svazích dolù.
U dna kotliny se potom vytváøí vrstva studeného vzduchu, v níû mnohdy dochází
ke kondenzaci vodní páry a vzniku mlhy
nebo nízké oblaènosti. Ve vìtším mìøítku
mùûe inverzi zpùsobit nasunutí teplejší
masy vzduchu nad vrstvu vzduchu studeného, èímû dojde k zastavení konvekèního proudìní. Jedním z následkù inverze teploty vzduchu je výrazné zvýšení
koncentrace škodlivin z výfukù a komínù
v nehybné pøízemní vrstvì vzduchu. K inverzním situacím, trvajícím øadu dní, dochází zpravidla v podzimních a zimních
mìsících. Charakteristická je nízká oblaènost, zahalující níûiny, zatímco vystupu-
iæ na dno
jící horské oblasti se tìší jasnému a teplému poèasí. Na rozhraní chladné a teplé
masy vzduchu (které mají rùzný index lomu pro procházející záøení) mùûe docházet k zajímavým projevùm zrcadlení, oznaèovaným jako fata morgána, èi šíøení rádiových vln odrazem o inverzní rozhraní
(tzv. troposférické vedení). Inverzní situace tak bývají pro radioamatéry zajíma-
148
iæ na dno
vou pøíleûitostí, jak zachytit signál stanic,
které jsou pøi vysílání za bìûných podmínek pro velkou vzdálenost nedosaûitelné.
Http 11. JK
(go down, go under)
Podczas zanurzenia w wodzie cia³o opada na dno.
jít ke dnu
Tìlo èlovìka klesá ke dnu. ST
IÆ NA DNO
jama brzuszna
149
jednostka stra¿y po¿arnej
J
(abdominal cavity)
Jedna z jam tu³owia, znajduj¹ca siê miêdzy przepon¹ a miednic¹.
bøišní dutina
Bøišní dutina je ohranièena bøišní muskulaturou, bederní páteøí, kostìným pánevním kruhem a smìrem nahoru dolní plochou bránice. Vnitøní povrch dutiny bøišní je vystlán tenkou blánou, pobøišnicí
(peritoneum) a vytváøí tak peritoneální
dutinu. Tím je dutina bøišní rozdìlena na
tøi prostory, které jsou zevnì jen tìûko
odlišitelné. Http 224. ST
JAMA BRZUSZNA
(nasal cavity)
Pierwszy odcinek górnych dróg oddechowych, przez który powietrze wnika do
p³uc, jest jam¹ zbudowan¹ z dwóch czêœci przedzielon¹ przegrod¹.
nosní dutina
V anatomii oznaèení pøirozeného dutého
prostoru, který je ohranièen definovanými orgány èi èástmi tìla a obsahuje
nìkteré orgány èi jejich èásti, prostor nad
a za nosem uprostøed tváøe. Http 41. ST
JAMA NOSOWA
(cave)
Naturalna pusta przestrzeñ w skale o rozmiarach umo¿liwiaj¹cych jej penetracjê
przez cz³owieka (o d³ugoœci ponad 10 m,
krótsze to schrony). Najliczniejsze s¹ jaskinie krasowe, grawitacyjne, tektoniczne, lodowcowe, wietrzeniowo-erozyjne lub
pseudokrasowe. Http 235, Rad-Par-Par
2004.
jeskynì
Podzemní dutina, vytvoøená pøirozenou
cestou. Vzniká vìtšinou vymíláním nebo
vymýváním horniny, obvykle vápence,
podzemními prameny. Http 11. JK
JASKINIA
JEDNOSTKA P£YWAJ¥CA (watercraft,
vessel)
Konstrukcja zdolna do unoszenia siê na
wodzie i pod wod¹.
plavidlo
Kaûdý plovoucí stroj. ST
JEDNOSTKA
RATOWNICZO-GANICZA
PAÑSTWOWEJ STRA¯Y PO¯ARNEJ
(public fire brigade) syn. JRG PSP
Jednostka stra¿y po¿arnej, wchodz¹ca
w sk³ad komendy powiatowej (miejskiej)
PSP, do zadañ której nale¿y: organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczo-gaœniczych w czasie walki z po¿arami,
likwidacja miejscowych zagro¿eñ, wykonywanie pomocniczych czynnoœci w czasie klêsk ¿ywio³owych, likwidacja innych miejscowych zagro¿eñ przez inne
s³u¿by ratownicze, wykonywanie czynnoœci ratowniczo-gaœniczych przy prowadzeniu dzia³añ w ramach pomocy wzajemnej poza w³asnym obszarem dzia³ania,
przygotowanie w³asnych si³ i œrodków do
wype³niania zadañ ratowniczych na przydzielonym obszarze dzia³ania, wspó³dzia³anie z innymi s³u¿bami ratowniczymi na
przydzielonym obszarze dzia³ania w zakresie doskonalenia obs³ugi zdarzeñ. Http
189.
poûární jednotka veøejná
Hasièská jednotka zøízená zákonem, která zajišÙuje hašení, záchranné práce, jiné
havarijní sluûby a za urèitých podmínek
poûární preventivní sluûby pro spoleènost. VSPO 1.1.15. GB
JEDNOSTKA STRA¯Y PO¯ARNEJ
(fire
brigade)
Podstawowa ca³oœæ organizacyjna stra¿y
po¿arnej bêd¹ca cz¹stk¹ wiêkszej struk-
jezioro krasowe
tury, która dziêki swej strukturze organizacyjnej i wyposa¿eniu jest zdolna do prowadzenia dzia³añ ratowniczo-gaœniczych.
MSP1990, s. 90.
poûární jednotka
Organizaèní jednotka disponující trénovaným muûstvem, technikou a technickými prostøedky pro zdolávání poûárù
a jiných mimoøádných událostí. VSPO
1.1.12. GB
(karst lake)
Rodzaj jeziora w obni¿eniu krasowym wype³nionym wod¹. Powstaje w wyniku:
– podniesienia siê zwierciad³a wód podziemnych (sta³ego lub okresowego);
– niedostatecznego odwodnienia polja (jezioro poljowe);
– wyœcielenia dna leja krasowego osadami nieprzepuszczalnymi;
– zapadniêcia siê ska³ gipsowych lub wapiennych. Http 235.
krasové jezero
Druh jezera, které vzniklo rozpouštìním
podloûí. Krasová sníûenina je poté vyplnìna vodou. Mezi tento druh jezer patøí
napø. jezera: závrtová (vzniklá ucpáním
JEZIORO KRASOWE
150
jezioro polodowcowe
dna závrtu), poljová (vzniklá nedostateèným odvodnìním polje), solná (vzniklá
rozpuštìním solného pnì). Http 11. JK
(glacial lake)
Rodzaj jeziora powsta³ego w zag³êbieniu
terenu utworzonym wskutek dzia³alnoœci
lodowca lub l¹dolodu, charakterystyczny
dla obszarów m³odoglacjalnych. Woda
tych jezior nie jest roztopow¹ wod¹ lodowcow¹, poniewa¿ ta dawno uleg³a wymianie, a nawet w pewnych przypadkach
w jeziorze nigdy nie by³o wód roztopowych. W niektórych miejscach pojawi³y
siê stale podmok³e obszary bagien i torfowisk. […] Formy brzegów jezior niejednokrotnie s¹ podobne do niektórych
form wybrze¿a morskiego: spotyka siê tu
falezy, niekiedy wa³y nadbrze¿ne, a przy
ujœciach rzek delty. Http 235.
ledovcové jezero
Druh jezera, které vzniklo v dùsledku prohloubení zemského povrchu ledovcem.
Voda v tìchto jezerech není ta, jeû by zbyla
po roztáni ledovcù samotných, ponìvadû
ta jiû dávno odtekla. Http 11. JK
JEZIORO POLODOWCOWE
kaftan bezpieczeñstwa
151
kamizelka kuloodporna
K
(straight
jacket, strait jacket)
Specjalny typ ubioru wykonany z mocnej
i wytrzyma³ej tkaniny z rozpiêciem z ty³u
oraz d³ugimi rêkawami (o wiele d³u¿szymi ni¿ rêce „u¿ytkownika”), które zawija
siê wokó³ osoby krêpowanej i wi¹¿e z ty³u w supe³ (lub mocuje za pomoc¹ specjalnych pasów). Jest to jeden ze œrodków przymusu bezpoœredniego. Http 235.
svìrací kazajka slang. ochranný kabátek
Èást odìvu tvaru krátkého kabátu èi vesty
s dlouhými rukávy fixovanými k obvodu
tìla. V psychiatrii se pouûívá u rùzných duševních poruch jako jeden z tzv.
omezovacích prostøedkù k zamezení volného pohybu horních konèetin a dalších
projevù pacienta, a to bez souhlasu dotèené osoby, s cílem pøedejít poškození jeho samotného, okolí a zajištìní bezpeènosti a zdraví. Http 11. AZ
KAFTAN BEZPIECZEÑSTWA
(kayak)
Niewielka ³ódŸ turystyczna lub sportowa,
napêdzana jest wios³em o dwóch piórach,
nieopartym o ¿adne urz¹dzenia przymocowane do pok³adu (w odró¿nieniu od
³odzi wios³owej). Za³oga siedzi twarz¹ do
kierunku p³yniêcia. Pochodzi od inuickiej
(eskimoskiej) ³odzi nazywanej qajaq.
Obecnie spotykana jest ogromna liczba
bardzo ró¿nych, jeœli chodzi o kszta³t kad³uba i technologiê wykonania, kajaków.
Najkrótsze (kajaki do rodeo – akrobacji
kajakowej) maj¹ 1,7 m d³ugoœci, a najd³u¿sze (regatowe kajaki czteroosobowe)
– 11 m. Przeciêtna d³ugoœæ kajaka turystycznego to 3,5–5 m, a szerokoœæ 60–
KAJAK
–80 cm. Http 325. ARPDSK 2008, s. 4.
kajak
Malé obvykle pádlem pohánìné plavidlo
pùvodem ze severských oblastí. Eskymáci
je pouûívali k lovu a dopravì. K pohánìní kajaku se pouûívá oboustranné kajakáøské pádlo (tzv. dvojpádlo), na rozdíl
od jednostranného pádla u kánoe. V kajaku se sedí. Uzavøený kajak se pouûívá
i k sjíûdìní obtíûnì splavných tokù a v nìkterých sportovních disciplínách. Http
11. AW
TERMOWIZYJNA
(thermal
imaging camera, TIC) syn. termowizor, kamera termiczna, kamera termograficzna, kamera podczerwieni
Optoelektroniczne urz¹dzenie obrazowe,
którego dzia³anie polega na przetworzeniu obrazu w podczerwieni, wysy³anego
przez obiekt, na obraz wizyjny, czytelny
dla obserwatora.
termokamera
Pøenosný technický prostøedek zachycující infraèervené záøení a zobrazující je
jako tepelný obraz na katodovou trubici.
VSPO 3.11.19. GB
KAMERA
(bulletproof vest)
Specjalny ubiór wykonany w formie
mniej lub bardziej przypominaj¹cej kamizelkê, maj¹cy chroniæ przed pociskami wystrzelonymi z rêcznej broni palnej krótkoi d³ugolufowej, takiej jak rewolwer, pistolet, karabin i strzelba. Ubiory takie s¹
u¿ywane przez s³u¿by policyjne i wojskowe, s³u¿by ochrony osobistej oraz osoby
prywatne (w tych krajach, gdzie zezwala na to prawo) w sytuacji, gdy mo¿e byæ
KAMIZELKA KULOODPORNA
kamizelka odblaskowa
zagro¿one ich zdrowie i ¿ycie. Http 235.
neprùstøelná (balistická) vesta
Ochranný oblek, vìtšinou více èi ménì
pokrývající trup a zhotovený z pevných
materiálù, který je odolný proti støelám
z ruèních palných zbraní. Http 11. AZ
ODBLASKOWA (fluorescent vest, reflective safety vest)
Odzie¿ ochronna z taœmami posiadaj¹cymi w³aœciwoœci odblaskowe i kolor ³atwo
odró¿nialny od t³a. Popularnym przyk³adem s¹ ¿ó³te kamizelki noszone przez
s³u¿by ratownicze i porz¹dkowe w wielu
krajach czy kamizelki noszone przez kierowców i rowerzystów. Http 235.
výstraûná reflexní vesta
Vzhledovì pøipomíná klasickou vestu, jenûe tato je vyrobena z vysoce reflexního
materiálu a slouûí ke zvýšení viditelnosti
osoby na místech s rizikem dopravní nehody nebo jiného nebezpeèí. Http 333. AZ
KAMIZELKA
KAMIZELKA RATOWNICZO-WYRÓWNAW-
(Buoyancy Control Device)
Umo¿liwia zmianê p³ywalnoœci, od ujemnej przez obojêtn¹ do dodatniej, utrzymuje nurka na powierzchni wody, najlepiej
w pozycji bezpiecznej (twarz¹ do góry),
pozwala wyp³yn¹æ na powierzchniê w sytuacji awaryjnej. Kamizelka ratowniczowyrównawcza jest obecnie obowi¹zkowym wyposa¿eniem ka¿dego p³etwonurka. Http 220.
ûaket BCD
Vesta slouûí k vyrovnání vztlaku a díky
pouûití potápìèského ûaketu mùûe potápìè dofouknutím èi vyfouknutím kontrolovat svùj vertikální pohyb. Potápìèské
ûakety jsou vybaveny inflátorem, D-krouûky k uchycení potápìèských doplòkù, kapsami a popruhy k upevnìní potápìèské
lahve. Potápìèské ûakety se dìlí na køídla
a klasické ûakety. Potápìèská køídla jsou
CZA
152
kamizelka ratunkowa
oproti klasickým ûaketùm vybavena ocelovým backplatem (zádovou deskou), která umoûòuje pøipevnìní zdvojených lahví. Výhodou potápìèských køídel je moûnost snadné výmìny duše za menší èi
vìtší podle potøeby a vìtší volnost pohybu (absence nafouknutých kapes v pøední
èásti). Jsou vyhledávané pøedevším vyznavaèi technického potápìní. Klasické
ûakety jsou zpravidla komfortnìjší, hodnì polstrované, vybavené zkracovacími
a ramenními pøezkami. Díky rozloûení
duše i na pøední èást jsou v profilu o nìco
vìtší neû køídla. Zato ale nabízejí vìtší
bezpeènost pøi nechtìném vynoøení – ûaket drûí oproti køídlu postavu potápìèe
vzpøímenou. Http 133. ST
RATUNKOWA (rescue
jacket) syn. pas ratunkowy
Kamizelka wykonana z kilku segmentów
sztywnej pianki obszytej pomarañczowym
materia³em lub w inny sposób, bêd¹ca na
wyposa¿eniu g³ównie du¿ych jednostek
p³ywaj¹cych, np. statków. Generalnie kamizelka powinna zapewniæ zachowanie
pozycji pionowej z utrzymaniem ust nad
powierzchni¹ wody nawet w przypadku
osoby nieprzytomnej lub wyczerpanej. Takie kamizelki ratunkowe o du¿ej wypornoœci, w jaskrawym kolorze, o sztywnym
ko³nierzu nazywane s¹ pasami ratunkowymi. W za³o¿onym pasie cz³owiek powinien mieæ mo¿liwoœæ wykonania bezpiecznego skoku do wody z wysokoœci
minimum 4,5 m, przep³yniêcia niewielkiej odleg³oœci i wejœcia do ³odzi lub
tratwy ratunkowej. Pas powinien byæ wyposa¿ony w gwizdek, lampkê z bateryjk¹,
nalepki odblaskowe i proszek barwi¹cy
u³atwiaj¹cy lokalizacjê ratowanego w ci¹gu dnia. Istniej¹ równie¿ pneumatyczne
pasy ratunkowe zaopatrzone w wentyl do
nadmuchiwania przez u¿ytkownika lub
KAMIZELKA
kamizelka ratunkowa w kszta³cie...
nape³niane automatycznie (po wpadniêciu do wody automat nape³nia pas bez
udzia³u cz³owieka) lub pó³automatycznie,
gdy do nape³niania pasa potrzebne jest
poci¹gniêcie za dŸwigniê. Http 319.
záchranná vesta
Krátký kabát bez rukávù s vylehèenou
výplní, pøi pádu do vody pomáhá v pøetoèení na záda a límec bude drûet hlavu nad
vodou. Další funkce aktivní záchrany, které nabízí plovací záchranné vesty, jsou
napø. integrované postroje, límce, reflexní pásky, píšÙalka a další. Konstrukce
vesty Standard zajišÙuje stabilizaci tìla
v poloze na zádech s nosem a ústy vysoko na hladinou vody. Vesta je vybavena
utahovacím pásem s pøezkou v oblasti
hrudníku, pojišÙovacím utahovacím pásem
s pøezkou v rozkroku, reflexními pruhy
a signalizaèní píšÙalkou. Záchranná nafukovací vesta Pneumatic je vybavena ruèním ovládáním nafukování, je plnìna plynem CO2 a k plnému pouûití je pøipravena bìhem pìti vteøin. Http 337. ST
KAMIZELKA RATUNKOWA W KSZTA£-
(rescue jacket)
Kamizelka (w kszta³cie podkowy) wykonana z kilku segmentów sztywnej pianki
obszytej pomarañczowym materia³em lub
w inny sposób, bêd¹ca na wyposa¿eniu
g³ównie du¿ych jednostek p³ywaj¹cych
(np.) statków. Generalnie kamizelka powinna zapewniæ zachowanie pozycji pionowej z utrzymaniem ust nad powierzchni¹ wody nawet w przypadku osoby nieprzytomnej lub wyczerpanej. Http 319.
záchranná podkova
Krátký kabát ve tvaru podkovy, pøi pádu
do vody pomáhá v pøetoèení na záda a límec bude drûet hlavu nad vodou. Http
337. ST
CIE PODKOWY
153
kaniulacja
(canoe) syn. kanu
Niewielka ³ódŸ turystyczna lub sportowa,
napêdzana wios³em o jednym piórze (pagajem). Za³oga klêczy lub siedzi twarz¹
do kierunku p³yniêcia. ARPDSK 2008,
s. 4.
kánoe
Mezi vodáky nepouûívanìjší otevøená
loï na mírnìjších vodách pro dvì osoby.
Do lodi se vejde bagáû, dìti, psi, takûe je
ideální i pro vícedenní plavbu. Http 329.
AW
KANADYJKA
KANIULA DO¯YLNA OBWODOWA (peripheral venous catherer, PVC) syn.
wenflon
Plastikowa rurka umieszczana tymczasowo w ¿yle, wraz z zewnêtrzn¹ czêœci¹
pozwalaj¹c¹ na przy³¹czenie strzykawki
lub kroplówki. Niektóre kaniule uwalniaj¹ antykoagulant zapobiegaj¹cy powstawaniu skrzepu w œwietle rurki. Wprowadzany do ¿y³y przy pomocy stalowej
ig³y. Dziêki kaniuli pacjent mo¿e otrzymywaæ do¿ylnie lekarstwa bez koniecznoœci ka¿dorazowego wykonywania nowego wk³ucia. MEM1 1982.
kanyla
Kovová nebo plastová trubièka umoûòující proudìní tekutin nebo vzduchu, která
na rozdíl od jehly nemá hrot. Kanyla se
zavádí napø. do ûíly, kde se mùûe dlouhodobìji ponechat, zejména pøi potøebì opakovaných infuzí. VLS 2009. JK
(cannulation)
Wprowadzenie (i pozostawienie) kaniuli,
np. w ¿yle. uzyskanie dostêpu do ¿y³y
umo¿liwia podawanie leków i p³ynów infuzyjnych oraz pobieranie krwi do badañ.
Http 351.
kanylace
Zavedení (a ponechání) kanyly, napø.
v ûíle. Kanyla je trubice, která se vsouvá
KANIULACJA
kapsu³ka
do tìla (lidského nebo zvíøecího), obvykle pro zavádìní nebo odstraòování tekutin nebo získávání informací. VLS 2009,
http 11. JK
(kapsule, cachet)
Sta³a postaæ leku, przeznaczona do stosowania doustnego (z mo¿liwoœci¹ uwalniania substancji leczniczej w ró¿nych odcinkach przewodu pokarmowego). Mo¿e
byæ zbudowana z ¿elatyny, skrobi lub innych polimerów organicznych. Jan-Szmi-Ziel 2001.
kapsle
Léková forma urèená k polykání. Vlastní
lék je uloûen v ûelatinové kapsli, ta se
celá spolkne a v trávicím ústrojí se rozpustí. VLS 2009. JK
KAPSU£KA
(punishment)
Podstawowy œrodek przymusu pañstwowego s³u¿¹cy do zwalczania przestêpstw
i wykroczeñ. Kraw-Kam-Korz 2000.
trest syn. sankce
Uvalení nìjakého omezení, újmy, ztráty
nebo bolesti, jímû oprávnìná osoba vymáhá dodrûování mravních, spoleèenských
nebo právních pravidel daného spoleèenství. Smyslem trestu mùûe být náprava,
odstrašení, ochrana spoleènosti nebo obnovení narušeného øádu. Http 11. JM-B
KARA
(carabiner, snap hook)
Pod³u¿ny, zbli¿ony rozmiarem do d³oni,
metalowy pierœcieñ z otwieranym zamkiem na jednym boku, s³u¿¹cy do szybkiego i skutecznego po³¹czenia elementów. Jeden z podstawowych sk³adników
sprzêtu wspinaczkowego i speleologicznego, najczêœciej fragment uk³adu asekuracyjnego. Karabinek z technicznego punktu widzenia jest ³¹cznikiem. Http 323,
Fyf-Pe 2003.
karabina
Pevné kovové oko, uzavírané pérovým
KARABINEK
154
karta alarmowa
nebo šroubovým mechanismem, které
slouûí hlavnì jako spolehlivý spojovací
prvek (napø. mezi horolezeckým lanem
a skalní skobou). Nejèastìji se s karabinou setkáme v horolezectví, speleoalpinismu, v záchranáøství, je vyuûívána pro
zajištìní pøi práci ve výškách a nad volnou hloubkou, v jachtingu a u dalších aktivit. HA 2007. JK
KARALNOÆ (criminality, criminal liability)
Jest nierozerwalnie zwi¹zana z przewinieniem, a zawinienie z umyœlnoœci¹ b¹dŸ
nieumyœlnoœci¹ zachowanie. Jest to element konieczny dla bytu przestêpstw i wykroczeñ, a wyra¿a siê psychicznym stosunkiem sprawcy do pope³nionego czynu. Obejmuje œwiadomoœæ i wolê pope³niania czynu. Czyn zawieraj¹cy znamiona przestêpstwa (wykroczenia) jest zagro¿ony sankcj¹ karn¹ w myœl zasady:
nie ma przestêpstwa ani wykroczenia bez
kary okreœlonej w ustawie. Kraw-KamKorz 2000.
trestnost èinu
Posuzuje se podle zákona úèinného v dobì, kdy byl èin spáchán, podle pozdìjšího
zákona se posuzuje jen tehdy, jestliûe to
je pro pachatele pøíznivìjší. TZ, è. 1, hl. I,
d. 2, § 2. JM-B
(firefighting chart,
predetermined attendance card, fire
alarm running card)
Podstawowy dokument operacyjny zawieraj¹cy informacje dotycz¹ce danego
obszaru oraz zwi¹zany z alarmowaniem
i dysponowaniem jednostek taktycznych
stra¿y po¿arnych do akcji ratowniczych.
Sk³ada siê z trzech czêœci: czêœæ I zawiera informacje opisowe, czêœæ II – informacje graficzne (plan sytuacyjny), czêœæ
III – instrukcjê alarmow¹ jednostek stra-
KARTA ALARMOWA
karta dojazdowa
¿y po¿arnej. MSP1990, s. 95.
poplachová karta
Je to karta upøesòující nezbytné podrobnosti k výjezdu. VSPO 1.1.29. GB
KARTA DOJAZDOWA (dispatch card)
syn. karta wyjazdowa
Dokument operacyjny okreœlaj¹cy trasê
dojazdu od stra¿nicy Pañstwowej Stra¿y
Po¿arnej do ka¿dej ulicy znajduj¹cej sjê
w rejonie (sektorze) dzia³ania danej jednostki. Obecnie karty dojazdowe coraz
czêœciej zastêpowane s¹ przez systemy
teleinformatyczne (np. GPS). MSP 1990,
s. 95–96.
výjezdový lístek
Karta urèující potøebné mnoûství sil a prostøedkù vysílaných k mimoøádné události, vèetnì dalších nutných informací. VSPO
1.1.3. GB
(firefighting chart,
predetermined attendance card, fire
alarm running card)
Podstawowy dokument operacyjny zawieraj¹cy informacje dotycz¹ce miejsca,
czasu i rodzaju zdarzenia, a tak¿e dane
dotycz¹ce prowadzonych dzia³añ ratowniczo-gaœniczych. Obecnie kartê zdarzenia wype³nia siê na gotowym formularzu,
dostêpnym w systemie SWD-ST. Karta
zdarzenia sk³ada siê z dwóch czêœci: pierwsza dotyczy rodzaju zdarzenia, miejsca
zdarzenia i jednostki prowadz¹cej dzia³ania; druga to karta manipulacyjna systemu SWD-ST. MSP1990, s. 95.
poplachová karta
Karta upøesòující nezbytné podrobnosti
k výjezdu. VSPO 1.1.29. GB
KARTA ZDARZENIA
(helmet)
Istotny element systemu zabezpieczeñ,
który zapewnia ochronê przed spadaj¹cymi kamieniami lub uderzeniem o œcianê
skaln¹. Kask powinien byæ dobrze dopaKASK
155
kask wspinaczkowy
sowany i prawid³owo zapiety, ¿eby nie
mo¿na go by³o zsun¹æ z g³owy ani nawet
si³¹ z niej zerwaæ. Dyl¹g 2010.
pøilba
Jedna z nejdùleûitìjších ochranných sportovních pomùcek pøi horolezectví. Pøilba
musí obepínat celou vrchní èást hlavy,
dolní okraj pøilby má lemovat èelo a týl
hlavy. Pásek pøilby musí být pøimìøenì
utáhnutý pod bradou, aby se bránilo sesmeknutí pøilby. Http 167. JK
(climbing helmet) syn. kask alpinistyczny
Jest to wyspecjalizowany rodzaj kasku
przeznaczony do ochrony g³owy przed
urazami, które mog¹ nast¹piæ podczas
uprawiania wspinaczki. Podobnie jak inne typowe kaski, kask wspinaczkowy zabezpiecza przed urazami powstaj¹cymi
w wyniku uderzenia g³ow¹ o twarde pod³o¿e, w tym równie¿ o przedmioty z ostrymi krawêdziami. Musi on równie¿ zabezpieczaæ przed skutkami uderzenia niewielkimi od³amkami skalnymi poruszaj¹cymi siê z du¿¹ prêdkoœci¹. Kask wspinaczkowy powinien posiadaæ: niewielk¹
masê, odpowiedni¹ wentylacjê, wygodny
system regulacji, umo¿liwiaj¹cej dopasowanie do kszta³tu g³owy, zaczepy przeznaczone do mocowania latarki czo³owej. Fyf-Pe 2003, http 323.
horolezecká pøilba
Jedna z nejdùleûitìjších ochranných pomùcek z výstroje horolezce. Ochraòuje
hlavu, jejíû zranìní je znaènì nepøíjemné
a potencionálnì vûdy velmi nebezpeèné.
Horolezec je bìhem své akce v øadì situací ohroûen úderem do hlavy, jednak je
to nebezpeèí pádu v èlenitém skalním terénu, kdy ztrácí moûnost ovládat polohu
svého tìla a pádem mùûe být vrûen proti
skále, jednak je to nebezpeèí zásahu ze
shora padajícím pøedmìtem, coû je obKASK WSPINACZKOWY
katastrofa naturalna
zvláštì nepøíjemné, protoûe to je vìc, kterou èlovìk obvykle nemùûe ovlivnit a jejíû zásah neèeká a nemùûe se jí aktivnì
bránit. Http 165. JK
(natural disaster)
1. Zdarzenie zwi¹zane z dzia³aniem si³
natury, w szczególnoœci wy³adowania atmosferyczne, wstrz¹sy sejsmiczne, silne
wiatry, intensywne opady atmosferyczne,
d³ugotrwa³e wystêpowanie ekstremalnych
temperatur, osuwiska ziemi, po¿ary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach
wodnych, masowe wystêpowanie szkodników, chorób roœlin lub zwierz¹t albo
chorób zakaŸnych ludzi albo te¿ dzia³anie innego ¿ywio³u. Ustawa 2002/18.04.
2. Sytuacja spowodowana przez dzia³anie
si³ natury, w szczególnoœci powodzie, susze, po¿ary, wy³adowania atmosferyczne,
osuwiska, zjawiska lodowe na rzekach
i zbiornikach wodnych, masowe wystêpowanie szkodników, chorób roœlin i zwierz¹t albo ognisk chorób zakaŸnych ludzi,
do których opanowania nie wystarczaj¹
rutynowe dzia³ania odpowiednich s³u¿b
oraz niezbêdne jest uruchomienie dodatkowych si³ i œrodków. Ba-Cha-Now
2012.
3. Zdarzenie, które powoduje lub mo¿e
spowodowaæ degradacjê œrodowiska, stwarzaj¹c powa¿ne niebezpieczeñstwo dla
zdrowia i ¿ycia ludzi lub ¿ywych zasobów przyrody oraz dzia³alnoœci gospodarczej. STzZBN 2002.
pøírodní pohroma syn. ûivelní pohroma
1. Mimoøádná událost vzniklá v dùsledku
škodlivého pùsobení pøírodních sil, události, které nastávají v dùsledku pøírodních èinností a nièivì postihují pøírodu
nebo spoleènost; druhy ûivelních pohrom:
zemìtøesení, sesuvy, povodnì, bouøky, soKATASTROFA NATURALNA
156
k¹pielisko
peèné výbuchy. Slabý a kol. 2000, s. 54.
2. Škodlivì pùsobící síly a jevy vyvolané
plošnì pøírodními vlivy, které ohroûují
ûivoty, zdraví, majetek nebo ûivotní prostøedí – povodnì, záplavy, deštì, vliv
snìhu, námrazy, vìtrné smrštì, sesuv pùdy, zemìtøesení apod. Do této kategorie
se zatøiïují zejména události, které jsou
spojeny s vyhlášením stavu nebezpeèí,
stupnì povodòové aktivity apod. Http
178. JM-B
(disaster)
Niezamierzone, gwa³towne zniszczenie
obiektu lub jego czêœci tak¿e konstrukcyjnych elementów rusztowañ, elementów
urz¹dzeñ formuj¹cych, œcianek szczelnych i obudowy wykopu. Http 325.
technologické pohromy
Nehody v chemickém a dalším prùmyslu,
indukovaná zemìtøesením (dùlní èi horské otøesy, otøesy indukované pøehradami, injektáûí tekutin do zemského nitra, èerpáním tekutin ze zemského nitra, umìlými explozemi), havárie pøi dopravì a skladování chemických materiálù, dopravní
havárie, radiaèní havárie a velká zneèištìní ûivotního prostøedí. Http 105. JM-B
KATASTROFA TECHNOLOGICZNA
(bathing beach)
Wyznaczony uchwa³¹ rady gminy, wydzielony i oznakowany fragment wód powierzchniowych, wykorzystywany przez
du¿¹ liczbê osób k¹pi¹cych siê, okreœlon¹
w uchwale rady gminy w sprawie wykazu k¹pielisk pod warunkiem, ¿e w stosunku do tego k¹pieliska nie wydano sta³ego zakazu k¹pieli. K¹pieliskiem nie
jest: basen p³ywacki, basen uzdrowiskowy, zamkniêty zbiornik wodny podlegaj¹cy oczyszczaniu lub wykorzystywaniu w celach terapeutycznych, sztuczny,
zamkniêty zbiornik wodny, oddzielony
K¥PIELISKO
kierowanie ruchem
157
od wód powierzchniowych i wód podziemnych. Ustawa 2001/18.07.
koupalištì
Kaûdé vhodné místo u vody nebo na vodì, kde je dána moûnost pohybu ve vodì a na okolních prostorách na vzduchu
a slunci. Http 11. ST
RUCHEM (road traffic
control)
Zgodnie z hierarchi¹ wa¿noœci na skrzy¿owaniu to policjant jest najwa¿niejsz¹
osob¹ na nim. Wszyscy kieruj¹cy s¹ zobowi¹zani do wykonywania poleceñ wydawanych przez policjanta lub inn¹ osobê uprawnion¹ do kierowania ruchem.
Sygna³y dawane przez kieruj¹cego ruchem s¹ wa¿niejsze ni¿ sygnalizacja
œwietlna, znaki drogowe oraz prawo o ruchu drogowym, czyli tzw. regu³a prawej
strony. Bardzo czêsto gesty, pozycja czy
sygna³y podawane przez policjanta kieruj¹cego ruchem drogowym nie s¹ zrozumia³e dla wszystkich kieruj¹cych. Http 80.
øízení provozu
Provádìní scénáøù øízení a ovlivnìní provozu. Policista øídí provoz na pozemních
komunikacích zmìnou postoje a pokyny
paûí, pøitom zpravidla pouûívá smìrovku,
kterou drûí v pravé ruce. Http 309. AZ
KIEROWANIE
(driver)
Jest to osoba uprawniona do kierowania
pojazdem silnikowym. Ustawa 1997/26.04.,
dz. 1, art. 2, pkt 21.
øidiè
Úèastník provozu na pozemních komunikacích, který øídí motorové nebo nemotorové vozidlo anebo tramvaj. Øidièem je
i jezdec na zvíøeti. Zákon è. 13/1997, r. 1,
§ 2, pkt d. JM-B
KIEROWCA
KIERUJ¥CY
DZIA£ANIEM
RATOWNI-
(incident commander) syn. KDR
Pierwszy przyby³y na miejsce zdarzenia
CZYM
kieruj¹cy
dowódca jednostki ochrony przeciwpo¿arowej (do czasu przybycia osoby posiadaj¹cej uprawnienia do przejêcia kierowania). Kieruj¹cy dzia³aniem ratowniczym
[…] kieruje dzia³aniami si³ i œrodków
podmiotów KSR i innych podmiotów
uczestnicz¹cych w dzia³aniu ratowniczym
[…]. Wyró¿nia siê trzy poziomy kierowania dzia³aniem ratowniczym: a) interwencyjny […]; b) taktyczny […]; c) strategiczny. RMSWiA 2011, rozdz. 5, § 21,
ust. 1; § 22, ust. 2 oraz § 23.
velitel zásahu
Velitel jednotky, která jako první dorazila
na místo zásahu a v této funkci øídí èinnost všech jednotek na místì zásahu,
pokud funkci nepøevzal velitel jednotky
s právem pøednostního velení. Http 89.
GB
(driver)
Osoba, która kieruje pojazdem lub zespo³em pojazdów. Ustawa 1997/26.04., dz. 1,
art. 2, pkt 20.
provozovatel vozidla
Vlastník vozidla nebo jiná fyzická nebo
právnická osoba zmocnìná vlastníkem
k provozování vozidla vlastním jménem.
Zákon è. 13/1997, hl. 1, § 2, bod b. JM-B
KIERUJ¥CY 1
leader)
Jest to osoba, która prowadzi kolumnê
pieszych, jedzie wierzchem albo pêdzi
zwierzêta pojedynczo lub w stadzie. Ustawa 1997/26.04., dz. 1, art. 2, pkt 20.
prùvodce vedených nebo hnaných zvíøat
Úèastník provozu na pozemních komunikacích, který doprovází zvíøata jdoucí
jednotlivì nebo ve stádech po pozemní
komunikaci. Prùvodcem vedených nebo
hnaných zvíøat není chodec vedoucí psa.
Zákon è. 13/1997, hl. 1, § 2, bod c. JM-B
KIERUJ¥CY 2 (
kilof
(pickaxe)
Narzêdzie s³u¿¹ce do rozdrabniania wiêkszych czêœci skalnych i wstêpnego rozdrabniania twardego pod³o¿a. Sk³ada siê
z ostrza w kszta³cie wyd³u¿onego i niekiedy zakrzywionego klina, osadzonego
w koñcowej czêœci na drewnianym stylisku. Niekiedy kilof posiada dwa ostrza po
obu stronach styliska (lub jedno ostrze
spiczaste a drugie sp³aszczone). Kilof
z jednym ostrzem nazywany jest oskardem. Http 235.
krumpáè
Druh tìûké motyky, slouûící jako nástroj
pro oddìlování zeminy pøi ruènì provádìných zemních pracích. Skládá se z døevìné, obvykle bukové násady a dvoustranné ocelové èásti s hrotem na jedné a tenkým klínem na druhé stranì. Je to nástroj
jednoduchý, ale platí zde nepøímá úmìra:
èím jednodušší nástroj, tím vìtší zruènost
a cvik dìlník potøebuje, jestliûe s ním má
pracovat den co den. Násady krumpáèe
jsou cca metrové, protoûe se vyrábí z metrového døeva, u stojícího muûe ale má
násada dosahovat do hrudního dùlku (solar), takûe pro muûe výšky 180 cm je
výška násady 125 cm. Krumpáè musí být
kováøem tence vykovaný a naostøený.
Http 11. JK
KILOF
(handhold)
Dobry lub wyj¹tkowo dobry chwyt, miejsce, którego mo¿na siê z³apaæ w czasie
wspinaczki. Http 322.
madlo
Výrazný chyt po horolezce, který lze pohodlnì uchopit celou dlaní ruky. Http
165. JK
KLAMA
(smoke outlets)
Urz¹dzenia, które prawid³owo zaprojektowane pod wzglêdem iloœci, wielkoœci,
rozmieszczenia na […] dachu lub stropoKLAPY DYMOWE
158
kleszczyki chirurgiczne
dachu, chroni¹ pomieszczenia objête po¿arem przed zadymieniem oraz nadmiernym wzrostem temperatury. Klapy dymowe otwierane s¹ w celu usuniêcia drog¹ wentylacji naturalnej nagromadzonych
w budynkach gor¹cych gazów po¿arowych i dymów po¿arowych, zapewniaj¹c
odpowiednie warunki do ewakuacji ludzi
oraz pracy ekip ratowniczych. MSP 1990,
s. 100.
otvory pro odvod kouøe
Pøipravené otvory ve zdech a stropech,
které v pøípadì poûáru bude moûno k odvodu kouøe lehce otevøít, rozšíøit, prorazit
a tím odvést kouø a horké plyny z budovy
zasaûené poûárem. VSPO 5.12. GB
(chest)
Czêœæ tu³owia miêdzy szyj¹ i jam¹ brzuszn¹. Chroni ona narz¹dy wewnêtrzne (g³ównie serce i p³uca) i umo¿liwia proces wymiany gazowej. MEM1 1982.
hrudník
Horní èást trupu, v oblasti od krku aû po
bránici. Http 11. ST
KLATKA PIERSIOWA
(forceps)
Narzêdzia chirurgiczne w kszta³cie no¿yczek, maj¹ce zamiast ostrzy sp³aszczone
pokarbowane powierzchnie, szczelnie do
siebie przylegaj¹ce, zaopatrzone w ³atwo
zamykaj¹cy i otwieraj¹cy siê zameczek,
który umo¿liwia zaciœniêcie w kleszczykach naczyñ krwionoœnych lub innej tkanki w czasie operacji na potrzebny czas.
Ró¿ne rodzaje kleszczyków chirurgicznych nazywane s¹ czêsto nazwiskami chirurgów, którzy je wprowadzali do u¿ycia,
np. kleszczyki Peana, Kochera, Mikulicza, Magilla itd. MEM1 1982.
kleštì
Kovové chirurgické nástroje sestávající
z dvou ramen (tzv. branûí) urèené k úchopu, jako svorky èi ke štípání. Drûadla
KLESZCZYKI CHIRURGICZNE
klimat
mohou být opatøena zoubkovaným uzávìrem, který umoûòuje sepnutí kleští.
Úchopové kleštì slouûí k zachycení tkánì, orgánu aj., jejich pracovní èásti jsou
opatøeny háèky èi øadou speciálních zakonèení. Nìkteré kleštì se kromì úchopu
uûívají také jako svorky na cévy, støevo
a jiné duté orgány. Štípací kleštì slouûí
v ortopedii a v kostní chirurgii k štípání
kostí a kostních úlomkù. VLS 2009. JK
(climate)
Ogó³ zjawisk pogodowych na danym
obszarze w okresie wieloletnim. Ustalany
jest na podstawie wieloletnich obserwacji
ró¿norodnych sk³adników, najczêœciej
pomiarów temperatury, opadów atmosferycznych i wiatru. Standardowy okres to
oko³o trzydzieœci lat. Klimat okreœlany
jest na podstawie wieloletnich obserwacji
pogody dla danego regionu (przynajmniej 30 lat). Klimat na Ziemi kszta³tuj¹
trzy podstawowe procesy klimatotwórcze: obieg ciep³a, obieg wody i kr¹¿enie
powietrza, oraz czynniki geograficzne:
uk³ad l¹dów i oceanów, wysokoœæ n.p.m.
Klimat jest jednym z czynników ekologicznych wp³ywaj¹cych na wystêpowanie i ¿ycie organizmów. Badaniem klimatu zajmuje siê klimatologia. Wyró¿nia siê
nastêpuj¹ce skale klimatu: klimat planetarny, geoklimat, makroklimat, mezoklimat, topoklimat, mikroklimat. Podzia³
klimatyczny Ziemi: klimat oko³obiegunowy, klimat umiarkowany, klimat podzwrotnikowy, klimat zwrotnikowy, klimat podrównikowy, klimat równikowy.
Czynniki klimatotwórcze, to: a) meteorologiczne radiacyjne, uk³ad ciœnieñ, fronty
atmosferyczne, masy powietrza, prêdkoœæ
wiatru; b) niemeteorologiczne szerokoœæ
geograficzna, rzeŸba terenu, odleg³oœæ od
morza, pr¹dy morskie, pokrycie terenu,
antropogeniczne, wysokoœæ nad poziomem
KLIMAT
159
klimatyzacja
morza, wielkoœæ i rozmieszczenie l¹dów
i oceanów. Http 235.
podnebí syn. klima
Dlouhodobý stav poèasí, podmínìný energetickou bilancí, cirkulací atmosféry, charakterem aktivního povrchu a dnes i èlovìkem. Zmìny probíhají v dlouhodobých
èasových úsecích. Podle mìøítka rozsahu,
v nìmû se podnebí uplatòuje, se rozeznává makroklima, mezoklima, místní klima
a mikroklima. Mikroklima uzavøených
prostor se oznaèuje jako kryptoklima. Studiem podnebí se zabývá klimatologie.
Popis podnebí pro urèitou oblast, obvykle
pro hydrometeorologicky uzavøený celek
povodí, se nazývá klimatografie. Podnebí
se popisuje pomocí klimatických prvkù,
coû jsou statistické charakteristiky odvozené z prvkù meteorologických. Základními jsou prùmìry teploty vzduchu a prùmìrné úhrny sráûek. Struèné a souhrnné
informace jsou nejèastìji prezentovány
v klimagramech (klimogramech). Na Zemi rozlišujeme rùzné podnebné (klimatické) pásy: tropický, subtropický, mírných
šíøek, subpolární a polární (arktický a antarktický). Pro kaûdý pás jsou stanoveny
intervaly hodnot základních klimatických
prvkù, jako jsou teplota, sráûky, sluneèní
svit, ale i další. Dále rozlišujeme klima
mìst, klima hor, klima uzavøených prostor apod. Http 11. JK
(air-conditioning)
Regulowanie w pomieszczeniu zamkniêtym czynników wp³ywaj¹cych na stan
powietrza, tj. temperatury, ciœnienia, wilgotnoœci, zapachu, zapewniaj¹cych dogodne warunki do pracy i funkcjonowania cz³owieka lub optymalne warunki dla
okreœlonego procesu przemys³owego. MSP
1990, s. 105.
klimatizace
Zpùsob vìtrání, zajišÙující úpravu èistoty,
KLIMATYZACJA
klin wysokiego cinienia
160
teploty a vlhkosti vzduchu. Úprava vzduchu na poûadované parametry se provádí
v klimatizaèním zaøízení. SBAHPAOP
1985, s. 121. GB
KLIN
WYSOKIEGO
CINIENIA
(high
pressure ridge)
Jeden z uk³adów barycznych, peryferyjna
czêœæ wy¿u barycznego, w której izobary
przyjmuj¹ wartoœæ litery „U”. Http 235.
høeben vysokého tlaku vzduchu
Pásmo vyššího tlaku vzduchu bez uzavøených izobar oddìlující dvì tlakové níûe.
V oblasti høebenu vysokého tlaku vzduchu pøevládá podobné poèasí jako v tlakových výších. HA 2010. JK
nut extractor) syn.
jebade³ko, ekstraktor
Urz¹dzenie s³u¿¹ce g³ównie do wyjmowania kostek i innych metalowych elementów sprzêtu wspinaczkowego ze szczelin i innych formacji skalnych, w których
zosta³y umieszczone celem za³o¿enia asekuracji. U¿ywane bywa równie¿ do przewlekania repów i pêtli przez ma³e ucha
skalne. Zazwyczaj niesione jest przez drugiego wspinacza w zespole, gdy¿ to do
niego nale¿y demonta¿ przelotów osadzonych przez prowadz¹cego. Fyf-Pe 2003,
http 235.
šÙáradlo
Nezbytná pomùcka pro všechny vyznavaèe tradièního lezení. S jeho pomocí lze
ze spár a trhlin snáze vyprostit vklínìnce
i friendy. HA 2010. JK
KLUCZ DO KOSTEK (
(hose coupling
wrench)
Sprzêt po¿arniczy s³u¿¹cy do szczelnego
po³¹czenia lub roz³¹czenia ³¹czników wê¿y t³ocznych lub ssawnych, ³¹czenia wê¿y z nasadami pomp po¿arniczych, hydrantów, rozdzielaczy, pr¹downic, zasysaczy itp. MSP 1990, s. 104.
KLUCZ DO £¥CZNIKÓW
koc ganiczy
klíè na hadicové pùlspojky
Nástroj na utahování nebo povolování
hadicových spojek. VSPO 3.5.7. GB
KLUCZKA (offset water knot)
Jeden z wêz³ów stosowanych we wspinaczce. Stosowany g³ównie do ³¹czenia
lin o zbli¿onej œrednicy oraz formowania
pêtli. Podczas wi¹zania kluczki nale¿y
pamiêtaæ o pozostawieniu stosunkowo d³ugich wolnych koñców lin (oko³o dziesiêciokrotnoœci œrednicy liny). Daje siê zawi¹zaæ bardzo szybko i ³atwo (nawet jedn¹
rêk¹). Nie ma tendencji do klinowania siê
w czasie œci¹gania liny po zjeŸdzie. Nie
ma tendencji do samoistnego rozwi¹zywania siê (nawet na nowej œliskiej linie).
Http 235, SWMiT 2013.
zadrhovací klièka
Uzel, který pouûíváme pøi blokacích, tedy zabránìní prokluzu u jisticích pomùcek, zejména u polovièního jisticího uzlu
nebo v modifikované formì u reversu èi
attached. Pøi sloûitìjších manipulacích
a riziku uvolnìní vûdy zajišÙujeme zadrhovací klièku buï pomocí karabiny, nebo pomocí pojistného uzlu. Lie-Vo 2013.
JK
(fire blanket)
1. Podrêczny sprzêt gaœniczy, przeznaczony do gaszenia ma³ych po¿arów. Dzia³anie gaœnicze polega na odciêciu dop³ywu
powietrza do pal¹cego siê przedmiotu.
MSP 1990, s. 104.
2. U¿ycie koca gaœniczego sprowadza siê
do narzucenia go na p³on¹cy materia³
i zlikwidowania nieszczelnoœci tak, aby
materia³, p³on¹c, zu¿y³ tlen zawarty w powietrzu. Spadek zawartoœci tlenu poni¿ej
iloœci niezbêdnej do palenia spowoduje
samoistne wygaszenie p³omieni. Koc gaœniczy wykorzystuje siê równie¿ do ewakuacji ludzi i mienia. Http 331.
KOC GANICZY
koc ratunkowy
hasicí deka syn. hasicí rouška
1. Jeden z hasicích prostøedkù, pomùcka
k uhašení zaèínajících poûárù. Pouûívá se
k hašení poûárù v první fázi a jejím principem je zamezit pøístupu kyslíku a zabránit tak hoøení. Aby deka neprohoøela
døíve, neû dojde k udušení poûáru, je vyrobena z nehoølavého materiálu. Døíve se
pouûíval napø. tkaný azbest (od kterého
se dnes obecnì upouští kvùli jeho karcinogenitì), novìjší hasicí deky jsou napø.
ze sklenìných textilních vláken, aramidu,
nebo i vlny. Http 11.
2. Rouška, speciálnì urèená pro utlumení
malých poûárù. VSPO 3.11.4. GB
(emergency blanket,
thermal blanket) syn. koc przeciwwstrz¹sowy, folia termiczna, folia izotermiczna, NRC ¿arg. folia, folia ¿ycia
Cienka metalizowana p³achta z tworzywa
sztucznego. U¿ywana w ratownictwie,
turystyce i wspinaczce oraz sytuacjach
awaryjnych lub warunkach ekstremalnych w celu poprawy komfortu cieplnego, zmniejsza mo¿liwoœæ wych³odzenia
organizmu przez zmniejszenie utraty ciep³a organizmu w wyniku parowania wody,
konwekcji oraz promieniowania cieplnego. Http 354.
izotermická fólie syn. záchranná deka,
termoizolaèní fólie, tepelná fólie
Slouûí k zamezení úniku lidského tepla.
Slouûí také jako reflexní plocha, odrazem
sluníèka mùûete upozornit záchranáøe na
svou pozici. Lehká a skladná plastová
(polyethylenová) fólie, na kterou je v tenké vrstvì chemicky nanesen hliník. Je
pouûívaná ke sníûení tepelných ztrát
lidského tìla pøedevším pøi první pomoci.
Izotermická fólie zabraòuje ztrátám odpaøováním a zèásti i sáláním. U dvojbarevných (zlatostøíbrných) folií je jedno,
kterou stranou se dá k tìlu – odrazivý
KOC RATUNKOWY
161
kodeks karny
efekt má pokovení nezávisle na orientaci
fólie. Mýtus o chlazení (zlatou dovnitø)
se udrûuje i mezi profesionály. Základní
funkcí je však zabránìní velmi významným ztrátám tepla vznikajícím odpaøováním vody z povrchu tìla. Pøed ztrátami
pøímo do zemì (ztráty tepla vedením) fólie nechrání. Postiûený by mìl být obleèený, pøikrytý, izolovaný od studené zemì podloûkou a aû nakonec obalený fólií.
(Civil Code) syn.
k.c., kc
Usystematyzowany wed³ug okreœlonych
regu³ (nawi¹zuj¹cych do systematyki pandektowej) zbiór przepisów prawnych z zakresu prawa cywilnego obejmuj¹cy przynajmniej podstawowy zestaw instytucji
z tej dziedziny. Http 235.
obèanský soudní øád
Souèást práva soukromého, je základní
procesní nástroj, jehoû prostøednictvím
soudy poskytují ochranu narušeným nebo
ohroûeným subjektivním právùm. Http
337. JM-B
KODEKS CYWILNY
KODEKS KARNY (Criminal Code) syn.
k.k., kk
Akt normatywny stanowi¹cy zbiór przepisów reguluj¹cych odpowiedzialnoœæ karn¹ obywateli danego pañstwa. Okreœla
definicjê przestêpstwa, zasady odpowiedzialnoœci za przestêpstwo (w tym okolicznoœci wy³¹czaj¹ce bezprawnoœæ czynu
– tzw. kontratypy), zasady wymiaru kary,
zasady przedawnienia odpowiedzialnoœci
karnej. Ustala tak¿e katalog kar, innych
œrodków przymusu oraz œrodki zwi¹zane
z poddaniem sprawcy próbie (jak warunkowe zawieszenie wykonania kary). Http
235.
trestní zákon syn. trestní zákoník
Zákon, který obsahuje skutkové podstaty
trestných èinù. Http 11. JM-B
kodeks postêpowania administracyjnego
KODEKS POSTÊPOWANIA ADMINISTRA-
(Administrative Procedure
Code) syn. k.p.a.
Kodeks obejmuj¹cy swoim zakresem postêpowanie administracyjne sensu stricto,
postêpowanie w sprawach rozstrzygania
sporów o w³aœciwoœæ miêdzy organami
jednostek samorz¹du terytorialnego i organami administracji rz¹dowej oraz miêdzy innymi organami pañstwowymi i innymi podmiotami, które s¹ z mocy prawa
lub na mocy porozumieñ powo³ane do
za³atwiania spraw indywidualnych w drodze decyzji administracyjnej, a tak¿e postêpowanie w sprawie wydawania zaœwiadczeñ oraz postêpowanie w sprawach
skarg i wniosków. Http 235.
správní øád syn. SprØ, s. ø.
Název zákona è. 500/2004 Sb., který je
základním procesním pøedpisem upravujícím øízení pøed správním úøadem (správní øízení). V tomto smyslu je subsidiární
ke všem dalším procesním úpravám správního práva. Http 11. JM-B
CYJNEGO
(knee)
1. Czêœæ koñczyny dolnej miêdzy udem
i podudziem, zawieraj¹ca staw kolanowy
³¹cz¹cy koœæ udow¹ i piszczelow¹. Staw
kolanowy sk³ada siê z dolnej nasady koœci udowej, nasady bli¿szej koœci piszczelowej oraz rzepki. Staw kolanowy umo¿liwia ruchy zginania i prostowania oraz
obracania na wewn¹trz i zewn¹trz – jedynie przy zgiêtym kolanie. Mocne wiêzad³a boczne i przyœrodkowe oraz wiêzad³a
krzy¿owe po³¹czone wewn¹trz stawu utrzymuj¹ staw kolanowy we w³aœciwym po³o¿eniu i zapewniaj¹ jego prawid³ow¹ mechanikê. MEM1 1982.
2. Ruchome po³¹czenie miêdzy koœci¹ udow¹ a piszczelow¹. So-Pi 2006.
koleno
Oblast dolní konèetiny, místo pohyblivéKOLANO
162
ko³nierz ortopedyczny
ho spojení stehna a bérce. Kolenní kloub
je nejsloûitìjším kloubem v lidském tìle,
podílí se na nìm stehenní kost, holenní
kost a èéška. Navíc jsou mezi tyto kosti
vloûeny dva menisky (zevní a vnitøní)
a zkøíûené vazy. Silné postranní vazy a uspoøádání kloubu umoûòují pohyb prakticky jen ve smìru ohnutí (flexe) a zpìtného nataûení (extenze). Jakákoli síla pùsobící mimo tento základní pohyb, napø.
rotace, mùûe kloub poškodit. Pro jeho
zpevnìní mají velký význam i stehenní
svaly. VLS 2009. JK
(road spikes)
Œrodek przymusu bezpoœredniego, urz¹dzenie s³u¿¹ce do zatrzymywania pojazdu przez przebicie jego opon, mo¿e j¹
stosowaæ tylko policjant umundurowany.
RRM 1990, § 10, pkt 1.
zastavovací pás
Prostøedek k násilnému zastavení vozidla. Zákon è. 273/2008, dz. 5, § 38, pkt 1h.
JM-B
KOLCZATKA DROGOWA
KO£NIERZ ORTOPEDYCZNY
(orthopae-
dic collar)
Orteza s³u¿¹ca do unieruchomienia odcinka szyjnego krêgos³upa. W razie podejrzenia urazu, stosowany jest jako podstawowy œrodek w celu zapobie¿enia dalszym urazom krêgos³upa szyjnego i rdzenia krêgowego. Zbudowany jest zwykle
z zewnêtrznej skorupy polietylenowej,
nadaj¹cej kszta³t, oraz wyœció³ki piankowej, zapewniaj¹cej komfort pacjentowi.
Czasem posiada otwór tracheostomijny,
s³u¿¹cy tak¿e do sprawdzania têtna. Mo¿e byæ jedno- lub dwuczêœciowy. Http
235.
krèní límec
Pøedstavuje ortopedickou zdravotní pomùcku pro terapeutickou léèbu krèní páteøe, slouûí k podpoøe krku a hlavy pa-
ko³nierz Schanza
cienta, to vše v závislosti na indikacích.
Krèní límce jsou lehké, anatomicky tvarované, jednoduše se pouûívají a jsou vyrobeny z komfortních materiálù pøíjemných pro pokoûku. Rùzné druhy krèních
límcù se liší zejména tím, ûe jedny jsou
opatøeny výztuhou, druhé jsou bez výztuhy. Http 327, http 91. JK
SCHANZA (cervical collar,
neck brace) syn. ko³nierz ortopedyczny
Opatrunek unieruchamiaj¹cy krêgos³up
szyjny, w postaci szerokiej obrêczy. Stosowany w przykurczach miêœni szyi,
w podwichniêciach krêgos³upa szyjnego
i w innych chorobach wymagaj¹cych unieruchomienia. MEM1 1982.
Schanzùv obvaz syn. límec slang. šanzák, šancák
Obvaz krku pouûívaný k odlehèení krèní
páteøe. VLS 2009. JK
KO£NIERZ
(rescue circle)
Ko³o ratunkowe jest podstawowym sprzêtem ratunkowym na wielu k¹pieliskach,
p³ywalniach i ró¿nych jednostkach p³ywaj¹cych. Mo¿na je podzieliæ na stosowane na œródl¹dziu i stosowane na morzu.
Te ostatnie wymagaj¹ atestu. Badanie to
polega na w³o¿eniu ko³a do wody i obci¹¿eniu go ciê¿arem 15 kg przez 24 godziny. Je¿eli ko³o nie tonie – uzyskuje
atest. Wykonane jest ono ze sprasowanego styropianu obszytego pomarañczowym
materia³em i linki chwytowej o wiêkszej
d³ugoœci ni¿ obwód, przymocowanej opaskami w czterech miejscach. Ko³o mo¿e
byæ u¿ywane samodzielnie lub z link¹,
któr¹ powinno siê przywi¹zaæ bezpoœrednio do ko³a i porz¹dnie zbuchtowaæ.
Atestowane ko³a morskie posiadaj¹ równie¿ odblaskowe nak³adki u³atwiaj¹ce
dostrze¿enie w nocy i w trudnych warunkach atmosferycznych. Wystêpuj¹ rówKO£O RATUNKOWE
163
komenda
nie¿ ko³a ratunkowe w kszta³cie podkowy, wykonane z pianki polietylenowej,
lekkiej i bardziej wytrzyma³ej ni¿ styropian. Konserwacja polega na wymyciu
i wysuszeniu. W ostatnich czasach pojawi³y siê sztywne ko³a plastikowe, wewn¹trz puste, ze specjalnymi pojemnikami na linkê o ergonomicznych kszta³tach
usytuowanymi wewn¹trz ko³a. Http 319.
záchranný kruh
Plavecká pomùcka podobná bìûnému plaveckému kruhu. Poskytuje se jako podpùrný prostøedek tonoucím se neplavcùm.
Je tvoøen rùznými odolnými plasty (polyethylen, polyuretan, atd.), popø. døevem.
Obvykle je èervenobíle pruhovaný. Http
11. ST
(command) syn. rozkaz, nakaz
Polecenie bezwarunkowego wykonania
zaniechania okreœlonej czynnoœci b¹dŸ
innego zachowania (tj. akt indywidualny
i konkretny), wydane przez osobê dysponuj¹c¹ w³adz¹ (dowódca, prze³o¿ony) nad
osob¹, której wydano polecenie (podw³adny, pe³ni¹cy s³u¿bê). Rozkazy (dyktaty) wydawane s¹ ustnie b¹dŸ pisemnie
lub za pomoc¹ sygna³u, przepisy nie przewiduj¹ mo¿liwoœci ich zaskar¿enia, co
nie wy³¹cza mo¿liwoœci odmowy wykonania rozkazu sprzecznego z prawem.
Rozkaz podlega natychmiastowemu wykonaniu, chyba ¿e wyraŸnie wskazano inny
termin na jego realizacjê. Http 235.
povel syn. rozkaz, pøíkaz
Rozkaz, jehoû znìní a provedení je v pøíslušném cvièebním øádu pøesnì pøedepsáno pro urèité úkony a jehoû výkon následuje ihned, jakmile byl dán. Povely jsou:
ústní povely, znamení paûí, signály píšÙalkou, signály polnicí. Povel je tedy s tohoto hlediska speciální pøípad rozkazu,
závazné vyjádøení vùle velitelovy vykoKOMENDA
komin
navatelùm, obsahující údaje nutné k provedení daného úkolu. Cejp 1939, s. 78. ST
(chimney)
Murowana, betonowa lub stalowa konstrukcja zawieraj¹ca pionowe przewody
(przewód) do odprowadzania zanieczyszczonego powietrza lub spalin na zewn¹trz budynku. Http 190.
komín
Svislá konstrukce s prùduchem, jehoû èást
od sopouchu po ústí komína je urèena
pro odvod spalin a èást od sopouchu po
pùdici je urèena pro jímání kondenzátu
nebo tuhých èástí spalin. Komín mùûe
obsahovat více prùduchù. Http 191. JM-B
KOMIN
(chimney)
Podstawowa formacja skalna, forma wklês³a, najczêœciej pionowe, wklês³e zag³êbienie na tyle szerokie, ¿e mo¿e siê
w nim zmieœciæ cz³owiek. Jest zbudowana z dwóch przeciwleg³ych œcian, najczêœciej zamkniête w g³êbi trzeci¹ œcian¹.
Treter 2005.
skalní komín
V geomorfologické i horolezecké terminologii je to úzký prostor omezený dvìma svislými skalními stìnami nebo stìnou a skalní vìûí, popøípadì dvìma skalními vìûemi. Šíøka odstupu protilehlých
stìn je taková, ûe umoûòuje výstup nebo
sestup komínem zvláštní horolezeckou
technikou. Výška se pohybuje od 2 do 10
metrù (výjimeènì i více). Skalní komíny
vznikají postupným rozšiøováním vertikálních puklin a trhlin ve skalním
masívu. Nejèastìji se vyskytují na okrajích sedimentární tabule, kde dochází
k odsedání skalních stìn. Typické jsou pro
reliéf skalních mìst. Specifickou formou
s èásteènì odlišnou genezí jsou krasové
komíny. Http 24. JK
KOMIN SKALNY
164
kompas magnetyczny
HIPERBARYCZNA (hyperbaric chamber) syn. worek Gamowa, komora ciœnieniowa
To ma³e pomieszczenie (w postaci nadmuchiwanego worka lub metalowego tunelu) przystosowane do wdychania tlenu
pod okreœlonym ciœnieniem. Http 39.
hyperbarická komora syn. dekompresní komora slang. komora
Pozvolná zmìna tlaku v komoøe umoûòuje, aby se v ní lidé pøipravili na pùsobení vysokého atmosférického tlaku, anebo naopak aby snesli dekompresi èili pøechod z vysokého na normální tlak ovzduší, aniû by je postihla dekompresní nemoc. VLS 2009. JK
KOMORA
(compass)
Przyrz¹d nawigacyjny s³u¿¹cy do wyznaczania kierunku po³udnika magnetycznego. W kompasie wykorzystywane jest
zjawisko ustawiania siê swobodnie zawieszonego magnesu wzd³u¿ linii pola
magnetycznego. Kompas sk³ada siê z w¹skiego, d³ugiego i lekkiego magnesu (tzw.
ig³y magnetycznej) u³o¿yskowanego na
pionowej osi oraz tarczy z podzia³k¹ k¹tow¹ (tzw. ró¿y wiatrów). Wspó³czesne
kompasy wype³nione s¹ p³ynem (zwykle
alkoholem), co zapobiega drganiu ig³y
utrudniaj¹cemu odczyt. Http 235.
kompas
Zaøízení urèující svìtové strany. Typický
kompas obsahuje volnì pohyblivou magnetickou støelku, která si zachovává
smìr sever–jih podle zemského magnetického pole. Dnes ale existují i kompasy
zaloûené na mnoha dalších fyzikálních
principech. Zdokonalenou verzí kompasu, která pouûívá azimut, je buzola. Jednoduchý kompas se dá vyrobit tak, ûe šicí
jehlu asi 20krát podélnì pøejedeme magnetem. Pak ji poloûíme na malý plovoucí nekovový pøedmìt (napø. víèko od
KOMPAS MAGNETYCZNY
kompres
PET lahve, korek, kus polystyrenu) a ten
na klidnou vodní hladinu. Zmagnetizovaná jehla se svými konci natoèí na sever
a jih. Http 11. JK
(compress)
Zimny lub gor¹cy ok³ad stosowany w celach leczniczych. Ustawa 2001/18.07.
náèinek
Obklad pro oteplování nebo ochlazování
tìla. Pøikládá se pøímo na postiûené místo. ST
KOMPRES
(public transport)
Zbiorowa komunikacja miejska, gminne
przewozy pasa¿erskie wykonywane w granicach administracyjnych miasta albo miasta i gminy, miast, miast i gmin s¹siaduj¹cych, je¿eli zosta³o zawarte porozumienie lub zosta³ utworzony zwi¹zek miêdzygminny w celu wspólnej realizacji publicznego transportu zbiorowego. SPT 2011.
mìstská hromadná doprava syn. MHD
1. Èinnost dopravce spoèívající v pravidelné pøepravì osob, ruèních zavazadel,
spoluzavazadel a ûivých zvíøat vozidly
veøejné dráûní osobní dopravy a veøejné
silnièní osobní dopravy, je-li doprava uskuteèòována pro poskytování obecných
pøepravních potøeb na území mìsta, pøípadnì jeho pøímìstských oblastí. Zákon
è. 175/2000, § 2.
2. Souèástí mìstské hromadné dopravy
(MHD) jsou napø. autobusy, trolejbusy,
tramvaje, metro aj. Souèástí mìstské dopravy je však i napø. taxisluûba a neveøejná (individuální) doprava, zejména silnièní (po pozemních komunikacích). V nìkterých mìstech jsou souèástí systému
veøejné dopravy i jiné druhy nehromadné
dopravy, napø. radiobus nebo mikrobusy.
Http 11. JM-B
KOMUNIKACJA MIEJSKA
165
kontuzja
(coniotomy) syn. krikotyreotomia
Zabieg laryngologiczny polegaj¹cy na
przeciêciu wiêzad³a pierœcienno-tarczowego, umieszczonego miêdzy dolnym brzegiem blaszki chrz¹stki tarczowatej krtani
oraz górnym brzegiem ³uku chrz¹stki
pierœcieniowatej krtani. Stosowany jako
szybki i doraŸny sposób udro¿nienia dróg
oddechowych, które zosta³y zablokowane
na wysokoœci lub powy¿ej szpary g³oœni.
Http 235.
koniotomie syn. konikotomie
Protìtí vazivové membrány hrtanu mezi
štítnou a prstencovou chrupavkou. Provádí se akutnì spíše v nouzových podmínkách k doèasnému zabezpeèení prùchodnosti dýchacích cest, není-li moûná jejich
intubace, napø. v rámci první pomoci pøi
rozsáhlém, èasto alergickém otoku dýchacích cest v oblasti koøene jazyka èi
hlasivek. Po protìtí membrány se do dýchacích cest zavádí kanyla (trubièka).
VLS 2009. JK
KONIKOTOMIA
(counterpuch)
W celu przyhamowania kajaka stosuje
siê kontrowanie. Manewr ten wykonuje
siê, wios³uj¹c do ty³u obustronnie, prowadz¹c wios³o od rufy do dzioba kajaka.
Stron¹ pracuj¹c¹ wios³a jest w tym przypadku strona wypuk³a.Poniewa¿ kontrowanie silnie hamuje bieg ³odzi, mo¿na
w³o¿yæ pióro wios³a ukoœnie z ty³u i pos³ugiwaæ siê nim jak sterem. Http 281.
kontrování
Zpìtný chod, èili zábìr pádlem proti normálnímu smìru plavby. Pro háèka zábìr
témìø neuûívaný (brzdí loï), pro kormidelníka pomìrnì èastý. Http 311. ST
KONTROWANIE
KONTUZJA (contusion, injury) syn. st³uczenie ¿arg. uraz
Uszkodzenie tkanek w wyniku urazów
konwekcja
166
przedmiotami têpymi. Kontuzja mo¿e dotyczyæ tylko skóry (obra¿enia najl¿ejsze),
mo¿e tak¿e obejmowaæ tkanki po³o¿one
g³êbiej: miêœnie, nerwy, naczynia, a nawet narz¹dy wewnêtrzne. MEM1 1982.
kontuze syn. zhmoûdìní, pohmoûdìní
Tupé, nepronikající poranìní. Kontuze
kùûe, kloubù, svalù, vnitøních orgánù,
hrudníku, mozku atd. VLS 2009. JK
(convection)
Przenoszenie ciep³a na skutek ruchu gazu
lub cieczy. W meteorologii konwekcja
oznacza w przewa¿aj¹cym stopniu pionowy ruch ogrzanego powietrza. Konwekcja wystêpuj¹ca w czasie po¿aru mo¿e doprowadziæ do powstania po¿arów
punktowych. ESDPL 2013, s. 37.
šíøení tepla proudìním syn. konvekcí
Jeden ze zpùsobù šíøení tepla, kdy dochází k proudìní hmoty o rùzné teplotì.
Šíøení tepla proudìním není moûné u pevných látek, uplatòuje se pouze u tekutin
(kapalin a plynù), pøípadnì u plazmatu.
Pohybem hmoty dochází k vzájemnému
pohybu jednotlivých èástí, které mají odlišnou teplotu a tedy rùznou hustotu vnitøní
energie, a tím se pøenáší teplo. Http 11. GB
KONWEKCJA
KOÑCZYNA (extremity, limb)
Czêœæ cia³a krêgowców, parzyste narz¹dy
ruchu. Wyró¿niamy koñczyny górne i dolne. MEM1 1982.
konèetina syn. extremitas
Kloubovitý nebo chápavý výènìlek ûivoèišného tìla. Rozlišujeme konèetinu horní a dolní. VLS 2009. JK
KOÑCZYNA
DOLNA
(lower extremity,
lower limb)
Po³¹czona jest z tu³owiem za pomoc¹ obrêczy koñczyny dolnej w stawie biodrowym. Koñczyny dolne s¹ przystosowane
do chodzenia, biegania i skakania. MEM1
1982.
kostka
dolní konèetina
Párový orgán opory, díky kterému je zajištìn pohyb vzpøímeného tìla. Vyznaèuje
se mohutnìjší strukturou a obecnì menším rozpìtím pohybù kloubù, neû je tomu
u konèetiny horní. Http 11. JK
(upper extremity,
upper limb)
Po³¹czona jest z tu³owiem za pomoc¹
obrêczy koñczyny górnej w stawie barkowym. sk³adaj¹ siê z okolicy naramiennej, okolicy pachowej, ramienia, ³okcia,
przedramienia, nadgarstka, rêki i d³oni.
MEM1 1982.
horní konèetina
Oblast od ramene po koneèky prstù. Anatomicky se horní konèetina skládá z následujících èástí: paûe, rameno, loket, pøedloktí, zápìstí, ruka, dlaò. Http 11. JK
KOÑCZYNA GÓRNA
KOREK PNEUMATYCZNY USZCZELNIA-
(portable manhole cover)
Sprzêt pneumatyczny uszczelniaj¹cy, s³u¿¹cy do szybkiego uszczelniania studzienek, kana³ów i ruroci¹gów, ochrony przed
ska¿eniem po wypadkach z udzia³em substancji niebezpiecznych, zabezpieczania
kana³ów i przepustów podczas powodzi,
spiêtrzania wody oraz testowania szczelnoœci kana³ów. Http 99.
pøenosný kryt vpusti
Kryt slouûící k zamezení vniknutí zneèišÙující látky do kanalizaèního systému.
VSPO 3.3.7. GB
J¥CY
nut)
Element sprzêtu wspinaczkowego, u¿ywany do tworzenia punktów asekuracyjnych demontowanych po zakoñczeniu
wspinaczki. Osadzenie kostki jest mo¿liwe dziêki odpowiedniemu uk³adowi rzeŸby skalnej poprzez klinowanie w rysach,
szczelinach lub dziurkach. Zak³adanie kostek jest uznawane za jedn¹ z najelegantKOSTKA (
kosz smoka ssawnego
szych metod asekuracji, gdy¿ jest nieinwazyjne – nie niszcz¹c ska³y, pozwala
zachowaæ jej naturalny charakter dla kolejnych wspinaczy i turystów. Koœci, które zosta³y silnie obci¹¿one, maj¹ tendencjê do „zacierania siê” w skale (ze wzglêdu na miêkki metal z którego s¹ wykonane) i czêsto do ich wyjêcia niezbêdny
jest specjalny przyrz¹d, nazywany jebade³kiem. Http 235.
vklínìnec slang. èok
Osobní ochranný prostøedek. Je urèen pro
postupové jištìní pøi lezení na pískovcových skalách a na skalách s dostateèným
tøením. Jsou to kovové jehlanovité pøedmìty rùzné velikosti, slouûící k doèasnému postupovému jištìní. Vhodné pro úzké spáry a trhliny. ZBLII 2013. JK
(suction hose
strainer)
Sprzêt po¿arniczy do zak³adania na smok
ssawny w celu zabezpieczenia przed dostawaniem siê wiêkszych zanieczyszczeñ
do wê¿y ssawnych i wnêtrza pompy podczas pobierania wody ze stawu, rzeki lub
innego otwartego zbiornika wodnego. MSP
1990, s. 209.
sací koš syn. sací síto
Filtr na konci sací hadice, zabraòující
vniknutí neèistot do èerpadla. VSPO
3.7.8. GB
KOSZ SMOKA SSAWNEGO
(bones)
Twory ró¿nej wielkoœci i kszta³tu, zbudowane z tkanki kostnej. Rozró¿nia siê koœci d³ugie, krótkie, p³askie, ró¿nokszta³tne. Ka¿da koœæ pokryta jest okostn¹, a powierzchnie koœci przylegaj¹ce do siebie
warstw¹ chrz¹stki. Zewnêtrzna czêœæ koœci zbudowana jest z istoty zbitej, wewnêtrzna zaœ z g¹bczastej. Niektóre koœci
maj¹ wewn¹trz jamy szpikowe (koœci
d³ugie), inne zawieraj¹ jamy wype³nione
KOCI
167
kotlina
powietrzem, komunikuj¹cym siê z powietrzem atmosferycznym. S¹ to tzw. koœci pneumatyczne (koœæ czo³owa, sitowa,
klinowa). Wszystkie koœci po³¹czone stawami i wiêzad³ami tworz¹ koœciec (szkielet). MEM1 1982.
kost
Orgán tvoøený tvrdým pojivem kostní
tkánì. Po zubu nejtvrdší tkáò lidského tìla. Obsahuje kostní buòky, bílkoviny (zejména kolagen) a anorganickou hmotu
soli vápníku a fosforu. Toto sloûení dodává kosti kromì tvrdosti i znaènou pruûnost. Kost je ûivý orgán, který kromì podpùrné funkce má i èetné funkce v metabolismu – tomu odpovídá i èilá látková výmìna mezi kostí a okolím. Kost prodìlává neustálou pøemìnu, kterou reaguje na
míru zatíûení. Uvnitø kosti je kostní døeò.
Rozlišujeme následující kosti: èelní, èichová, hlezenní, holenní, hrudní, klíèní,
klínová, klínovitá, køíûová, kyèelní, lícní,
loketní, lýtková, nosní, patní, patrová, paûní, radlièná, sedací, skalní, slzní, spánková, stehenní, stydká, temenní, týlní, vøetenní. VLS 2009. JK
KOÆ SKRONIOWA (temporal bone)
Jest elementem sk³adowym wchodz¹cym
w sk³ad podstawy i bocznej czêœci czaszki. Znajduje siê pomiêdzy koœci¹ potyliczn¹ a koœci¹ klinow¹. Http 5.
kost spánková
Kost tvoøená šupinou tvoøící èást klenby
lebeèní (squama temporalis), kostí skalní
(os petrosum) neboli pyramidou, kostí
bubínkovou (os tympanicum), výbìûkem
bradavkovým a bodcovitým (processus
mastoideus, styloideus). Http 41. ST
structural basin, valley)
Rozleg³a, niezbyt mocno wyd³u¿ona,
wklês³a forma terenu, ze wszystkich stron
otoczona wzniesieniami. Mo¿e byæ w po-
KOTLINA (
kotwa
staci zamkniêtej (bezodp³ywowej) lub
otwartej. Kotliny powstaj¹ na skutek ruchów górotwórczych (czyli orogenezy)
lub w wyniku erozji. Kotliny dzielimy
m.in. na: denudacyjne, erozyjne, wulkaniczne i zapadliskowe. Http 235.
kotlina
Rozlehlá oblast, která je ze všech stran
obklopena vyvýšeninami. Kotlina mùûe
být zcela uzavøená (bezodtoková) nebo
mùûe mít odtok. Kotlina mùûe vzniknout
dùsledkem horotvorných pohybù (orogeneze) nebo pùsobením eroze. Http 11. JK
bolt)
Rodzaj stalowego ko³ka (nitu) osadzanego w skale, stanowi¹cego potem sta³y
punkt zaczepienia dla stanowiska lub
asekuracji. Kotwy mo¿na osadzaæ w otworach wierconych za pomoc¹ wiertarki lub
rêcznie z wykorzystaniem samej kotwy podobnie jak spit. Kotwa trzyma siê w otworze przez rozklinowanie fragmentu koronki lub z pomoc¹ specjalnego kleju.
Ró¿nica pomiêdzy kotw¹ a spitem, bior¹c pod uwagê ich budowê, czêsto jest
prawie niezauwa¿alna. Jednak kotwy inaczej przenosz¹ si³y i w odró¿nieniu do
spitów s¹ bardziej wytrzyma³e na si³y dzia³aj¹ce poosiowo. Http 322.
kotva
Èasto pouûívaný a praktický jisticí prostøedek do snìhu. Jsou deskové kotvy
(tzv. deadman) a „kolíkové” kotvy. Http
166. JK
KOTWA (
(deadman) syn. deadman
Rodzaj kotwy, wykonana zosta³a z anodyzowanego duraluminium. Znajduje zastosowanie przy budowaniu stanowisk
i punktów asekuracyjnych w terenie œnie¿nym. Wyposa¿ona w wytrzyma³¹ linkê
stalow¹ oraz liczne otwory u³atwiaj¹ce
szybki monta¿. Dodatkowe otwory po-
KOTWA DMM
168
Krajowy Rejestr Karny
zwalaj¹ na mocowanie pomocniczych
repów i innego szpeju oraz zmniejszaj¹
wagê ca³ego zestawu do 360 g. Boczne
zagiêcia i szpic u³atwiaj¹ kopanie w œniegu w sytuacjach awaryjnych. Deadman
jest najlepszym rozwi¹zaniem asekuracyjnym, szczególnie w sypkim i niezwi¹zanym œniegu lub kruchym mikœcie, niepozwalaj¹cym na zak³adanie klasycznej asekuracji. Http 240.
kotva desková syn. kotva DDM
Deskovou kotvu lze pouûít do mìkkého
snìhu. Deska se do snìhu ukládá tak, aby
svírala se snìhovým povrchem úhel 40 °,
a musí být v mìkkém snìhu zahrabána
pod alespoò zhruba pùlmetrovou vrstvou.
Ten je dobré nad kotvou udusat, aby
zhutnìl. Ocelové lanko vedené od kotvy
musí být trochu delší (tak 1 m), aby ze snìhu vyúsÙovalo znatelnì níû, neû je kotva
ve snìhu uloûena. Díky tomu bude pøi
zatíûení deska kotvy taûena shodnìji se
sklonem svahu, a tím i proti mocnìjší vrstvì snìhu. Http 166. JK
KRAJOWY REJESTR KARNY (National Criminal Register) syn. KRK
Jest to instytucja, której zadaniem jest
prowadzenie stale aktualizowanej bazy
danych dotycz¹cej karanych osób i podmiotów zbiorowych. Powo³ana zosta³a na
podstawie ustawy z dnia 24 maja 2000 r.
o Krajowym Rejestrze Karnym (Dz.U.
z 2000 r. Nr 50, poz. 580, z póŸn. zm.)
i zast¹pi³a wczeœniej dzia³aj¹cy Centralny
Rejestr Skazanych (CRS). Dotychczasowa praktyka potwierdzi³a zasadnoœæ prowadzenia podobnych rejestrów. W toku
postêpowañ prowadzonych wobec ró¿nych osób odpowiadaj¹cych na podstawie kodeksu karnego, a tak¿e nieletnich,
konieczne jest ustalenie, czy sprawca dopuœci³ siê przestêpstwa po raz pierwszy,
czy mia³ ju¿ do czynienia z wymiarem
Krajowy Rejestr S¹dowy
sprawiedliwoœci. Ma to te¿ du¿e znaczenie dla s¹dów – uprzednie karanie jest
traktowane jako okolicznoœæ obci¹¿aj¹ca
i ma znaczenie w przypadku wykonywania orzeczeñ w postêpowaniu karnym.
Od 2013 mo¿liwa jest automatyczna wymiana danych pomiêdzy Krajowym Rejestrem Karnym a Krajowym Rejestrem
S¹dowym (KRS), dziêki czemu s¹dy rejestrowe mog¹ na bie¿¹co weryfikowaæ
informacje, czy zg³oszona do KRS osoba
nie jest skazana za jedno z przestêpstw,
które uniemo¿liwia wpisanie jej do rejestru. Http 235.
Rejstøík trestù
Organizaèní sloûka státu (døíve rozpoètová organizace) podøízená Ministerstvu
spravedlnosti, která vede evidenci osob
pravomocnì odsouzených soudy v trestním øízení a dále evidenci jiných skuteèností významných pro trestní øízení. Údaje z evidence slouûí pro potøebu trestního, obèanskoprávního nebo správního
øízení a k prokazování bezúhonnosti. Rejstøík trestù má sídlo v Praze, v jeho èele
je øeditel, kterého jmenuje a odvolává ministr spravedlnosti. Rejstøík trestù byl zøízen zákonem è. 269/1994 Sb., který také
upravuje jeho fungování. […] Souèástí
evidence Rejstøíku trestù jsou i údaje
o osobách pravomocnì odsouzených soudy, které byly shromáûdìny podle døíve
platných pøedpisù, a údaje pøedané Rejstøíku trestù na základì mezinárodní
smlouvy se Slovenskou republikou. Údaje o osobách pravomocnì odsouzených
soudy se uchovávají 100 let od narození
osoby, které se týkají. Do evidence Rejstøíku trestù se zaznamenávají také údaje
o odsouzení cizozemským soudem, jestliûe o uznání rozhodnutí takového soudu
rozhodl pøíslušný soud v Èeské republice. Http 11. MB
169
Krajowy Rejestr S¹dowy
KRAJOWY REJESTR S¥DOWY (National Court Register)
Jest to rodzaj rejestru publicznego prowadzony przez wybrane s¹dy rejonowe
i Ministerstwo Sprawiedliwoœci. Sk³ada
siê z trzech osobnych rejestrów, w których prowadzi siê spis: przedsiêbiorców,
stowarzyszeñ, innych organizacji spo³ecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zak³adów opieki
zdrowotnej oraz d³u¿ników niewyp³acalnych. KRS dzia³a od 1 stycznia 2001 r.
na podstawie ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze S¹dowym
(Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 z póŸniejszymi zmianami). Zast¹pi³ istniej¹cy
poprzednio rejestr handlowy. KRS pe³ni
dwie zasadnicze funkcje: informacyjn¹
i legalizacyjn¹. Funkcja informacyjna polega na tym, ¿e KRS stanowi ogólnopolsk¹ bazê danych o podmiotach uczestnicz¹cych w obrocie gospodarczym. Funkcja legalizacyjna polega na tym, ¿e dopiero wpis do rejestru pozwala na dokonywanie dalszych czynnoœci prawnych
(czêsto jest to jednoznaczne z uzyskaniem osobowoœci prawnej). Http 235.
Obchodní rejstøík
Veøejný rejstøík, do kterého se zapisují
zákonem stanovené údaje o podnikatelích, jako je napø. firma, sídlo, pøedmìt
podnikání nebo spoleèníci. Kaûdý do nìj
mùûe nahlíûet a poøizovat si z nìj výpisy.
Do obchodního rejstøíku se zapisují: obchodní spoleènosti a druûstva, nìkteré podnikající zahranièní osoby, fyzické osoby,
které jsou podnikateli, mající bydlištì
v Èeské republice a které o zápis poûádají (povinný je zápis v pøípadì prùmìrné
výše výnosù nebo pøíjmù sníûených o DPH
za poslední dvì úèetní období pøesahující
120 mil. Kè) a další osoby, stanoví-li povinnost jejich zápisu zvláštní právní pøed-
Krajowy System Ratowniczo-Ganiczy
pis. Rejstøík také obsahuje sbírku listin,
která obsahuje dùleûité listiny týkající se
jednotlivých subjektù (napø. zakladatelskou listinu spoleènosti nebo spoleèenskou smlouvu, úèetní závìrky, podpisové
vzory statutárních orgánù atd.) Http 11.
MB
KRAJOWY SYSTEM RATOWNICZO-GAsyn. KSRG
Powsta³ w 1991 roku. Od 1995 roku zacz¹³ funkcjonowaæ w Polsce, zorganizowany przez Pañstwow¹ Stra¿ Po¿arn¹,
Krajowy System Ratowniczo-Gaœniczy,
którego podstawowym celem jest ochrona ¿ycia, zdrowia, mienia lub œrodowiska
poprzez: walkê z po¿arami i innymi klêskami ¿ywio³owymi, ratownictwo techniczne, chemiczne i od 1997 roku równie¿ poprzez ratownictwo ekologiczne
i medyczne. Podstawowym za³o¿eniem
w budowie systemu ratowniczo-gaœniczego by³o stworzenie jednolitego i spójnego uk³adu, skupiaj¹cego powi¹zane ze
sob¹ ró¿ne podmioty ratownicze, tak aby
mo¿na by³o podj¹æ skutecznie ka¿de dzia³anie ratownicze. Krajowy System Ratowniczo-Gaœniczy stanowi integraln¹ czêœæ
bezpieczeñstwa wewnêtrznego pañstwa,
obejmuj¹c¹ w celu ratowania ¿ycia, zdrowia, mienia lub œrodowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie po¿arów, klêsk ¿ywio³owych lub innych miejscowych zagro¿eñ. Konstrukcja systemu
zak³ada, ¿e zasady realizacji podstawowych zadañ ratowniczych s¹ niezmienne
i dostosowane do specyfiki wszelkiego
rodzaju zdarzeñ, równie¿ zdarzeñ masowych lub klêsk ¿ywio³owych, kiedy si³y
i œrodki ratownicze s¹ niewystarczaj¹ce,
a organizacja dzia³añ ratowniczych wymaga modyfikacji priorytetów oraz dokonania uproszczeñ w procedurach dzia³ania. RMSWiA 2011, http 176.
NICZY
170
kras
Integrovaný záchranný systém syn. IZS
Koordinovaný postup jeho sloûek pøi pøípravì na mimoøádné události a pøi provádìní záchranných a likvidaèních prací.
Integrovaný záchranný systém je efektivní systém vazeb, pravidel spolupráce a koordinace záchranných a bezpeènostních
sloûek, orgánù státní správy a samosprávy, fyzických a právnických osob pøi spoleèném provádìní záchranných a likvidaèních prací a pøípravì na mimoøádné
události. Tak aby struènì øeèeno „nikdo
nebyl opomenut, kdo pomoci mùûe a vzájemnì si nikdo z nich nepøekáûel”. Základním právním pøedpisem je zákon
239/2000 Sb. o integrovaném záchranném systému. Integrovaný záchranný systém existuje v Èesku od roku 2001, aèkoliv jeho základy vznikly jiû v roce
1993. Hlavním koordinátorem integrovaného záchranného systému v Èesku je
Hasièský záchranný sbor Èeské republiky. Pokud na místì neštìstí zasahuje více
sloûek IZS, velitelem zásahu se stává
vedoucí èlen sloûky, jejíû èinnost je na
místì pøevaûující. Základní sloûky IZS
zajišÙují nepøetrûitou pohotovost pro pøíjem ohlášení vzniku mimoøádné události,
její vyhodnocení a neodkladný zásah
v místì mimoøádné události. Tvoøí jej:
a) Hasièský záchranný sbor Èeské republiky, b) jednotky poûární ochrany zaøazené do plošného pokrytí kraje jednotkami
poûární ochrany, c) poskytovatelé zdravotnické záchranné sluûby, d) Policie
Èeské republiky. Http 176, http 11. GB
(karst) syn. procesy krasowe,
krasowienie
Procesy rozpuszczania ska³ przez wody
powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowieniu podlegaj¹ ska³y krasowiej¹ce,
przede wszystkim wapienie, a tak¿e doloKRAS
krem
mity, margle, gips, anhydryt, halit (potocznie sól kamienna). Mianem krasu
okreœla siê równie¿ formy powierzchni
Ziemi powsta³e w wyniku powy¿szych
procesów, a tak¿e obszar, na jakim te
procesy i formy wystêpuj¹. Http 235.
kras
Geologické oznaèení pro soubor osobitých tvarù a jevù vznikajících èinností
povrchové a podzemní vody (erozí a zejména korozí) v krajinì, jejíû podklad tvoøí rozpustné horniny (vápenec èi dolomit,
sádrovec, halit). Voda vsakující z povrchu do podzemí rozšiøuje pùvodní puklinové systémy a vytváøí jeskynní komplexy. Http 11. JK
(cream)
Preparat kosmetyczny do pielêgnacji
i ochrony skóry oraz w³osów, stosowane
bezpoœrednio na skórê w celach pielêgnacyjnych. Wystêpuj¹ w formie sta³ej lub
pó³t³ustej emulsji wodno t³uszczowe.
Http 235.
krém
Druh emulze pouûívaný v koûním lékaøství a kosmetice. Pùsobí povrchnìji neû
mast, ale je obvykle výhodnìjší z hlediska aplikace. Http 41. ST
KREM
(blood)
P³yn ustrojowy, który za poœrednictwem
uk³adu kr¹¿enia pe³ni funkcjê transportow¹ oraz zapewnia komunikacjê pomiêdzy poszczególnymi uk³adami organizmu. Krew jest p³ynn¹ tkank¹ ³¹czn¹, kr¹¿¹c¹ w naczyniach krwionoœnych (uk³ad
krwionoœny zamkniêty) lub w jamie cia³a
(uk³ad krwionoœny otwarty). W szerokiej
definicji obejmuje krew obwodow¹ i tkankê krwiotwórcz¹, a w w¹skiej tylko tê
pierwsz¹. Jako jedyna (wraz z limf¹) wystêpuje w stanie p³ynnym. Dziedzina medycyny zajmuj¹ca siê krwi¹ to hematoloKREW
171
krêgi
gia. Http 235.
krev
Tìlesná tekutina kolující v krevních cévách, tepnách, kapilárách a ûilách, skládá se z plasmy a krevních tìlísek bunìk.
Plasmu tvoøí pøedevším voda, elektrolyty
a krevní bílkoviny (albumin, globuliny, øada speciálních bílkovin). Ke krevním tìlískùm patøí èervené krvinky (erytrocyty), bílé krvinky (leukocyty) a krevní destièky (trombocyty). Krev pøenáší velké
mnoûství látek – kyslík, oxid uhlièitý, ûiviny, hormony, odpadní látky, popø. léky
apod., má význam pøi udrûování stálosti
vnitøního prostøedí (homeostázy), chemického sloûení i teploty a pøi obranyschopnosti organismu (bílé krvinky, protilátky). Http 41. ST
KRÊGI (vertebrae)
Jednostki strukturalne krêgos³upa, po³¹czone ze sob¹ mniej lub bardziej œciœle za
pomoc¹ wi¹zade³, chrz¹stkozrostów oraz
stawów. Sk³adaj¹ siê z dwóch g³ównych
czêœci: trzonu i ³uku. Trzon w kszta³cie
niskiego walca kostnego sk³ada siê z warstwy zbitej i g¹bczastej wype³nionym
czerwonym szpikiem kostnym. Po³o¿ony
jest od strony brzusznej krêgos³upa, jego
powierzchnia górna i dolna s¹ g³adkie.
£uk krêgowy po³o¿ony jest od strony
grzbietowej. Miêdzy trzonem a ³ukiem
znajduje siê otwór krêgowy dla rdzenia
krêgowego. Od ³uku krêgowego odchodzi 7 wyrostków. Wyró¿niamy: krêgi szyjne, piersiowe, lêdŸwiowe, koœæ krzy¿ow¹
oraz jednolit¹ koœæ ogonow¹. MEM1 1982.
obratel
Základní kostìná souèást páteøe. Nejvìtší èástí, smìøující ventrálnì, je tìlo, dozadu smìøuje oblouk, uprostøed mezi nimi
je otvor, kterým prochází mícha. Z oblouku dozadu vystupuje trnový výbìûek
a do stran dva pøíèné výbìûky. Obratle
krêgos³up
jsou navzájem spojeny klouby (kloubními výbìûky vystupujícími z oblouku)
a meziobratlovou ploténkou (diskem)
mezi tìly obratlù. Mezi sousedními obratly jsou otvory, jimiû vystupují míšní
koøeny. Páteø je tvoøena 7 obratli krèními,
12 hrudními, 5 bederními, 5 køíûovými,
spojenými v kost køíûovou a 4–5 kostrèními. VLS 2009. JK
(backbone, spine)
Ruchomy koœciec osiowy tu³owia, sk³adaj¹cy siê z 33–34 krêgów. Na przekroju
tu³owia le¿y po stronie grzbietowej. Koniec górny krêgos³upa dŸwiga czaszkê,
dolny ³¹czy siê z obrêcz¹ koñczyny dolnej
(miednicz¹). Krêgos³up ochrania rdzeñ
krêgowy i stanowi miejsce przyczepów
miêœni poruszaj¹cych g³ow¹, tu³owiem
i koñczynami. MEM1 1982.
páteø
Souèást osového skeletu, souèást kostry
obratlovcù. Páteøí probíhá mícha. Je sloûena z øady obratlù (u èlovìka je jich
33–34), mezi kterými jsou mìkké meziobratlové ploténky. Páteø sahá od spodiny
lebeèní aû do dolní èásti zad. Nese hmotnost hlavy i dalších èástí trupu a pøenáší ji
na pánev a dolní konèetiny. VLS 2009.
JK
KRÊGOS£UP
KROPLÓWKA (drip, drip infusion) syn.
infuzja, wlew kroplowy
Sposób powolnego wlewania metod¹
kroplow¹: krwi i jej preparatów, p³ynów
krwiozastêpczych, innych p³ynów infuzyjnych lub leków rozpuszczonych w wiêkszej iloœci p³ynu. Do kroplówek u¿ywa
siê zestawu do przetaczania, przeznaczonego do jednorazowego u¿ytku, sk³adaj¹cego siê z pojemnika z p³ynem, uk³adu
rurek z tworzyw sztucznych, kroplomierza umo¿liwiaj¹cego za poœrednictwem
zacisku regulowanie szybkoœci kropel
172
krwawienie
oraz z ig³y. Zestaw do przetaczania krwi
zaopatrzony jest dodatkowo w siatkê filtracyjn¹. W zale¿noœci od drogi przetaczania kroplowego, rozró¿nia siê kroplówki: do¿yln¹, podskórn¹ i doodbytnicz¹. MEM1 1982.
infuze slang. kapaèka
Podávání tekutin do ûíly. Mùûe slouûit
k dodání tekutin a ûivin (nemùûe-li pacient jíst, napø. po bøišní operaci) nebo
k podávání lékù. K infuzi mùûe být pouûita povrchová ûíla horní konèetiny (napø.
v loketní jamce) nebo hluboká ûíla zejména k dlouhodobým infuzím velkého
mnoûství tekutiny a výûivných látek. VLS
2009. JK
(larynx)
Górny odcinek w³aœciwego przewodu oddechowego, po³o¿ony miêdzy gard³em
i tchawic¹, stanowi¹cy narz¹d g³osotwórczy. Zbudowana jest ze szkieletu chrzêstnego, wiêzade³ i miêœni. MEM1 1982.
hrtan
Souèást horních cest dýchacích, slouûí
k tvorbì hlasu. Je uloûen na pøední stranì
krku a u muûù je zevnì patrný jako tzv.
ohryzek èili Adamovo jablko. Tvoøí ho
soustava chrupavek, vazy a svaly. VLS
2009. JK
KRTAÑ
(bleeding)
Wydostawanie siê krwi poza obrêb naczyñ krwionoœnych. Uszkodzenie du¿ych
naczyñ têtniczych i ¿ylnych powoduje
krwotok. MEM1 1982.
krvácení syn. hemoragie
Mùûe mít pøíèinu v poškození nebo porušené funkci krevních cév (nìkteré vaskulitidy èi vaskulopatie), krevních destièek
nebo krevních bílkovin zodpovìdných za
krevní sráûení (koagulopatie). Velké krvácení ohroûuje postiûeného vznikem šoku
a vykrvácením, opakovaná drobná krváKRWAWIENIE
krwawienie z jamy ustnej
173
cení vedou k anemii z nedostatku ûeleza.
Rozlišujeme tøi základní typy krvácení:
vláseènicové, ûilní a tepenné. VLS 2009.
JK
(mouth
bleeding, stoma bleeding)
Wyp³yw krwi z uszkodzonych naczyñ
krwionoœnych, znajduj¹cych siê w jamie
ustnej.
krvácení z dutiny ústní
Krev vytéká z dutiny ústní. Vìtšinou to
bývá zpùsobeno pokousáním jazyka èi jiné vnitøní tkánì úst, pøípadnì vylomením
zubu. ST
KRWAWIENIE Z JAMY USTNEJ
KRWAWIENIE Z NOSA
(nosebleed, epi-
staxis)
Czêsto wystêpuj¹cy objaw chorobowy
polegaj¹cy na utracie krwi, kiedy Ÿród³o
krwawienia znajduje siê w obrêbie jamy
nosowej. Krwawienie z nosa mo¿e mieæ
ró¿ne nasilenie: od niewielkiego plamienia do powa¿nego, zagra¿aj¹cego ¿yciu
krwotoku. Http 235.
krvácení z nosu
Vytok krve z nosní dutiny nejèastìji pøi
narušení cév v pøední èásti nosní pøepáûky, v tzv. locus Kiesselbachi, kde je sliznice velmi tenká a tudíû snadno zranitelná. Samotné krvácení je snadno pozorovatelný jev: krev vytéká z nosních dírek
a pøi záklonu hlavy zatéká i do nosohltanu a následnì do úst. Http 307. AW
(bleeding from
ear)
Wyp³yw krwi z uszkodzonych naczyñ
krwionoœnych, znajduj¹cych siê w kanale
s³uchowym.
krvácení ze zvukovodu
Krev vytéká z ušního kanálku. Ke krvácení ze zvukovodù dochází nejèastìji pøi
poranìní hlavy a mùûe tedy signalizovat
velice váûné zranìní. ST
KRWAWIENIE Z UCHA
krwioplucie
(haematoma)
1. Wynaczyniona krew zbieraj¹ca siê
w rozwarstwionych tkankach, do których
nacieka z uszkodzonych naczyñ.
2. Wynaczyniona krew zbieraj¹ca siê
w jamach cia³a, np. krwiak op³ucnej,
krwiak wewn¹trzczaszkowy. MEM1 1982.
hematom syn. krevní výron slang.
modøina
Rozsáhlý uzavøený krevní výron v hlubších tkáních podkoûí; nahromadìní krve
ve tkáni v prostoru mimo krevní cévy.
K pøíèinám patøí zejména úrazy a krvácivé poruchy. VLS 2009. JK
KRWIAK
(haematuria) syn. hematuria
Obecnoœæ krwi w moczu, œwiadcz¹ca
o schorzeniu narz¹du moczowego. Krwinki czerwone mog¹ pochodziæ z ka¿dego
odcinka uk³adu moczowego. Najczêstsze
przyczyny obfitego krwiomoczu to: kamica dróg moczowych, urazy, gruŸlica,
nowotwory, zapalenia, zawa³ nerki. MEM1
1982.
krvavá moè syn. hematurie
Pøítomnost krve v moèi. Pøíèinou jsou
nemoci ledvin, glomerulární hematurie
moèových cest, zánìty, poranìní, nádory,
krvácivé poruchy. Nìkdy je patrná pouhým okem jako naèervenalé zbarvení
moèi (makroskopická hematurie), jindy
jen pøi mikroskopickém vyšetøení moèi
(mikroskopická hematurie). Z glomeulárních pøíèin mùûe jít napø. o akutní, rychle
progredující èi chronickou glomerulonefritidu. Ne zcela vzácná je hematurie arteficiální. VLS 2009. JK
KRWIOMOCZ
(haemoptysis)
1. Odpluwanie wydzieliny zmieszanej
z krwi¹ pochodz¹c¹ z górnych dróg oddechowych, wystêpuje g³ównie w gruŸlicy, nowotworach narz¹du oddechowego,
KRWIOPLUCIE
krwotok
174
stanach zapalnych p³uc, po urazach klatki
piersiowej po³¹czonych ze z³amaniem
¿eber. MEM1 1982.
2. Odkaszliwanie lub odpluwanie krwi
pochodz¹ce z dróg oddechowych lub p³uc.
Wein-Coc-Man 2011, s. 278.
hemoptýza syn. vykašlávání krve slang.
kašel s pøímìsí krve
Vykašlávání nebo plivání krve z dýchacích cest (plic), nìkdy se proti pojmu hemoptoe zdùrazòuje jen malá pøímìs krve
ve sputu (obvykle však synonymum).
V minulosti bývala závaûnou komplikací
tuberkulózy, nyní je nutné uvaûovat zejména o plicních nádorech. Kromì tìchto
pøíèin je nìkdy vyvolána i jinými nemocemi plic èi srdce (napø. chronickým zánìtem prùdušek, mitrální stenózou). VLS
2009. JK
(haemorrhage)
Wydostanie siê krwi poza œwiat³o naczynia krwionoœnego lub poza serce wskutek
przerwania ci¹g³oœci ich œcian. Krwotok
mo¿e byæ nastêpstwem urazu lub pêkniêcia zmienionego chorobowo naczynia.
MEM1 1982.
krvácení syn. hemoragie
Mùûe mít pøíèinu v poškození nebo porušené funkci krevních cév, krevních destièek nebo krevních bílkovin zodpovìdných za krevní sráûení. VLS 2009. JK
KRWOTOK
KRWOTOK
P£UCNY
(pulmonary hae-
morrhage)
Masywne krwioplucie oznacza wykrztuszanie ponad 100 ml krwi na godzinê
lub ponad 300–500 ml w ciagu doby.
Przyczyny: przewlek³e zapalenie oskrzeli, zapalenie p³uc, gruŸlica, zaka¿enie grzybicze, rozstrzenie oskrzeli, mukowiscydoza, p³ucne choroby paso¿ytnicze, ropieñ p³uca, rak p³uca, zastoinowa niewydolnoœæ kr¹¿enia, zwê¿enie zastawki dwu-
krzepniêcie krwi
dzielnej, zatorowoœæ p³uca, przetoka têtniczo-¿ylna, nadciœnienie p³ucne, ziarniak
Wegnera, zespó³ Goodpasture, zach³yœniêcie siê cia³em obcym i uraz. Zaburzenia krzepniêcia i ma³op³ytkowoœæ mog¹
sprzyjaæ krwiopluciem w ka¿dym z tych
stanów. Plantz-Wip 2010.
difuzní krvácení do plic
ûivot ohroûující stav, èasto zpùsobený
nìkterou z autoimunitních chorob poškozujících plicní kapiláry (lupus erythematodes, Goodpastureùv syndrom, Wegenerova granulomatóza aj.), infekcí (legionáøská nemoc) nebo vdechnutím toxické
látky (isokyanát), v souèasnosti je také
popisována u pøíjemcù transplantátu kostní døenì. Vykašlávání krve je vìtšinou
jedním z pøíznakù, není ale podmínkou
pro stanovení diagnózy. Léèba je podpùrná, pøi závaûném krvácení lze provést selektivní embolizaci krvácející cévy nebo chirurgický zákrok. VLS 2009. JK
(coagulation)
Zespó³ reakcji enzymatycznych i zjawisk
fizykochemicznych prowadz¹cych do powstania skrzepu krwi. W procesie krzepniêcia krwi bior¹ udzia³ osoczowe czynniki krzepniêcia krwi, fosfolipidy krwinek p³ytkowych i jony wapnia. Kolejnoœæ
dzia³ania poszczególnych czynników
w procesie krzepniêcia ujmuje tzw. kaskadowy schemat krzepniêcie krwi. Krzepniêcie krwi jest procesem dynamicznym,
w którym czynniki u³atwiaj¹ce krzepniêcie s¹ równowa¿one przez czynniki hamuj¹ce. W procesie krzepniêcia krwi rozró¿nia siê g³ówne fazy: a) tworzenie tromboplastyny osoczowej, b) przejœcie protrombiny w trombinê pod wp³ywem tromboplastyny, c) proteoliza fibrynogenu przez
trombinê na monomery fibryny i dwa polipeptydy, polimeryzacja monomerów fibryny i ich utrwalenie poprzecznymi wi¹KRZEPNIÊCIE KRWI
kubek
zaniami pod wp³ywem dzia³ania tzw.
czynnika XIII. W wyniku krzepniêcia
krwi powstaje skrzep w³óknikowy, który
zatrzymuje krwawienie z uszkodzonego
naczynia. Optymalne krzepniêcie krwi
zale¿y od prawid³owego uk³adu naczyniowego, odpowiedniej liczby krwinek
p³ytkowych i w³aœciwego stê¿enia osoczowych czynników krzepniêcia. W zaburzeniach tych uk³adów pojawiaj¹ siê objawy krwotocznej skazy. Prawid³owy czas
krzepniêcia krwi od momentu jej pobrania do utworzenia skrzepu wynosi 5–12
minut. Jest on znacznie wyd³u¿ony przy
niedoborach osoczowych czynników krzepniêcia. MEM1 1982.
hemokoagulace syn. krevní sráûení
Proces, pøi nìmû krev pøechází z kapalného do tuhého stavu a vzniká krevní
sraûenina (krevní koláè, koagulum) a sérum. Je dùleûitou souèástí zástavy krvácení (hemostázy). Podstatou jsou kaskádovité reakce speciálních krevních bílkovin. Kromì koagulaèních faktorù vèetnì
iontù kalcia jsou dùleûité i faktory z trombocytù. Klasicky se dìlí na systém vnitøní, zevní a spoleèný. Celý systém má sloûku negativní zpìtné vazby (antikoagulaèní), k níû patøí zejména antitrombin, proteiny C a S, TFPI. Porucha krvácení se
nazývá koagulopatie a projevuje se zvýšeným krvácením (hemoragií). Nadmìrná
krvácení (hyperkoagulace, trombofilie)
zvyšuje riziko trombóz. Testy na vyšetøení krvácení jsou napø. Quickùv test, APTT,
trombinový èas. Krev odebraná z tìla se
za nìkolik málo minut sráûí. Je-li tøeba
tomuto sráûení zabránit (napø. pøi vyšetøení krevního obrazu nebo pøi odbìrech
krve u dárcù k transfuzi), pøidává se do
krve ihned látka, která z ní odstraní vápník, jenû je pro sráûení nezbytný. VLS
2009. JK
175
kwasica
(belay device, ATC) syn. ATC
Przyrz¹d s³u¿¹cy do asekuracji podczas
wspinaczki. Jest podobny do p³ytki Stichta, jednak nie posiada sprê¿ynki. Ponadto
zamiast sznurka ograniczaj¹cego oddalanie siê przyrz¹du od karabinka producenci kubków asekuracyjnych czêsto stosuj¹
stalowe linki lub kab³¹ki (eliminuje to
jedn¹ z wad p³ytki Stichta, jak¹ jest pl¹tanie siê sznurka). Sposób u¿ycia, dzia³anie
i obs³uga kubka nie ró¿ni siê od p³ytki
Stichta. W wiêkszoœci kubków, szczególnie przy pracy z linami o wiêkszych
œrednicach, zablokowanie liny jest ³atwiejsze ni¿ w przypadku p³ytki Stichta,
w zwi¹zku z czym asekuracja ma charakter statyczny. W celu u³atwienia asekuracji dynamicznej, niektóre kubki posiadaj¹ mo¿liwoœæ wpiêcia liny na dwa
sposoby, ró¿ni¹ce siê stopniem hamowania liny. Http 235.
stichtovka syn. ATC, tube slang. kyblík
Jedna z nejpopulárnìjších jisticích pomùcek. V horolezectví se pak jisticí pomùcka bìûnì také pouûívá ke slaòovaní z vrcholu, po dokonèení výstupu. Takûe kyblík není jen jisticí pomùcka, ale také slaòovací pomùcka. Kyblík má u vìtšiny typù této pomùcky dva otvory, coû se mimochodem hodí i pro jištìní dvoupramennými lany, ale také se to hodí pro slaòování po dvou pramenech lana, coû je
obvyklý zpùsob, jak se lano pøi slaòování
instaluje, protoûe pak jej dole ze zemì máme moûnost stáhnout dolù k sobì a vzít
na další akci. Lano se do kyblíku vkládá
tak, ûe do jednoho otvoru vloûíme vûdy
jeden pramen lana a oba takto vzniklé ohyby lana procvakneme karabinou HMS.
Http 12. JK
KUBEK
(acidosis)
Wzrost stê¿enia jonów wodorowych w p³ynach ustrojowych, spowodowany zwiêkKWASICA
kwasica metaboliczna
szeniem zawartoœci kwasów lub utrat¹
zasad. Kwasica mo¿e byæ wyrównana,
jeœli odczyn pH krwi nie ulega zmianie,
oraz niewyrównana, je¿eli zawiod¹ mechanizmy regulacyjne i dojdzie do spadku pH krwi. Ze wzglêdu na mechanizm
powstawania rozró¿nia siê kwasicê oddechow¹ i metaboliczn¹. Niezale¿nie od pochodzenia kwasica prowadzi do pobudzenia oœrodka oddechowego w mózgu i chemoreceptorów, co objawia siê przyspieszeniem i pog³êbieniem oddechu (tzw.
oddech Kussmaula). Najczêœciej wystêpuje kwasica mocznicowa w przebiegu
niewydolnoœci nerek i kwasica cukrzycowa bêd¹ca wynikiem niedoboru insuliny.
MEM1 1982.
acidóza
Porucha acidobazické rovnováhy ve prospìch kyselin, tj. jejich zvýšená tvorba èi
jejich zadrûení pøi sníûeném vyluèování,
popø. zvýšené ztráty èi diluce látek zásaditých s tendencí k poklesu pH. Dìlí se
na acidózu metabolickou a respiraèní.
Kromì celkové acidózy mùûe docházet
k acidóze lokální, èasto spojené s ischemií
dané oblasti (napø. v loûisku infarktu).
Organismus obecnì toleruje acidózu lépe
neû alkalózu, zejména postupnì vznikající acidóza mùûe být dobøe snášena. Tìûší
acidóza zhoršuje funkce organismu, dochází k narušení metabolismu, k pøesunùm iontù (zejména hyperkalemii, ovšem
s tendencí k depleci kalia), zhoršení funkce orgánù (napø. srdeèní kontraktility),
objevuje se slabost, únava aû poruchy vìdomí v tìûkých stavech. Pøi akutnì vzniklé acidóze klesá pH (acidemie), organismus se snaûí acidózu kompenzovat, èímû
pøibliûuje pH normálním hodnotám. K hodnocení stavu acidózy proto nestaèí pouhé
stanovení pH (pouûívá se Astrupovo vyšetøení, rùzné nomogramy, koncentrace
176
kwasica oddechowa
iontù a anion gap apod.). Léèebná korekce acidózy musí být opatrná a musí pøihlíûet k etiologii acidózy. V zásadì se
podává hydrogenuhlièitan (bikarbonát),
a to postupnì. VLS 2009. JK
KWASICA
METABOLICZNA
(metabolic
acidosis)
Powstaje wskutek nadmiernego wytwarzania kwasów organicznych (cukrzyca,
g³odzenie, upoœledzona czynnoœæ w¹troby, nadmierny wysi³ek fizyczny i drgawki, wstrz¹s), zatruæ salicylanami i alkoholem metylowym, nadmiernej utraty kationów (biegunki, przetoki jelitowe, niewydolnoœæ nerek), zatrzymywania anionów (niewydolnoœæ nerek z ka¿dej przyczyny, odwodnienie), podawania œrodków zakwaszaj¹cych (chlorek amonu,
kwas solny). MEM1 1982.
acidóza metabolická
Acidóza zpùsobená metabolickými dìji,
tj. nadmìrnou tvorbou a retencí kyselin
èi úbytkem alkalických látek. Hlavními
kyselinami jsou ketolátky (ketoacidóza),
mléèná kyselina (laktátová acidóza), sulfáty, fosfáty aj. pøi selhání ledvin. Exogennì vznikají èi se retinují kyseliny,
napø. pøi intoxikaci ethanolem a methanolem, salicyláty, ethylenglykolem. Ztráty
bikarbonátu jsou napø. pøi proximální renální tubulární acidóze èi tìûších prùjmech. Tyto dvì skupiny acidóz lze odlišit
pomocí anion gapu, resp. chloremie (srov.
acidóza hyperchloremická, normochloremická). Pøi acidóze metabolické je negativní base excess (base deficit), pH klesá,
pCO2 je normální. Pøi kompenzaci dochází k hyperventilaci a poklesu CO2. VLS
2009. JK
KWASICA ODDECHOWA (aspiratory acidosis)
Rozwija siê w nastêpstwie upoœledzone-
kwasica oddechowa
go wydalania dwutlenku wêgla przez
p³uca, co powoduje wzrost stê¿enia kwasu wêglowego (H2CO3) w p³ynie miêdzykomórkowym i obni¿enie pH krwi. Kwasica oddechowa wystêpuje w zahamowaniu czynnoœci oœrodka oddechowego
(uszkodzenie, dzia³anie leków), chorobach p³uc (dychawica oskrzelowa, rozedma p³uc, rozstrzenie oskrzeli, zapalenie,
obrzêki), w sercu p³ucnym i znieczuleniu
ogólnym w chirurgii. Klinicznie mo¿e
objawiaæ siê (poza objawami choroby podstawowej) os³abieniem, bólami g³owy, zobojêtnieniem, a w ciê¿szych przypadkach
sennoœci¹ i œpi¹czk¹. MEM1 1982.
177
kwasica oddechowa
acidóza respiraèní
Acidóza vzniklá zadrûením oxidu uhlièitého pøi alveolární hypoventilaci. Je hyperkapnie, klesá pH (acidemie), dochází
k vzestupu bikarbonátù. Dochází k ní pøi
respiraèní insuficienci II. typu, napø. pøi
tìûkém astmatickém záchvatu, plicní obstrukèní nemoci, otravách s útlumem dechového centra, poruchách nervového
a nervosvalového pøenosu aj. Èasto je
kombinována s jinou poruchou (napø.
metabolickou laktátovou acidózou v dùsledku souèasné hypoxemie). Kompenzací
je zvýšení acidity moèi a retence bikarbonátù. VLS 2009. JK
laryngoskop
178
latarka czo³owa
L
(laryngoscope) syn.
wziernik krtani
Przyrz¹d do bezpoœredniego ogl¹dania
krtani, z³o¿ony z ³y¿ki prostej lub wygiêtej osadzonej na rêkojeœci oraz Ÿród³a
œwiat³a. Laryngoskop mo¿e posiadaæ dodatkowe wyposa¿enie optyczne: lupê powiêkszaj¹c¹, aparat fotograficzny. Oprócz
badania umo¿liwia on tak¿e wykonywanie zabiegów leczniczych i bezpoœrednie
wprowadzenie leków do krtani. MEM1
1982.
laryngoskop
Pøístroj, který umoûòuje pohled do hrtanu
buï pøi jeho vyšetøení, nebo pøi intubaci.
Na laryngoskop se nasazuje laryngoskopická lûíce, buï rovná, nebo zahnutá.
VLS 2009. JK
LARYNGOSKOP
(laryngoscopy) syn.
wziernikowanie krtani
Ogl¹danie krtani maj¹ce istotne znaczenie w rozpoznawaniu chorób krtani.
MEM1 1982.
laryngoskopie
Endoskopická metoda vyšetøení hrtanu.
VLS 2009. JK
LARYNGOSKOPIA
(headlight, headlamp, headtorch) ¿arg. czo³ówka
Latarka mocowana bezpoœrednio na czole lub kasku za pomoc¹ specjalnych pasków. W porównaniu z latarkami rêcznymi czo³ówki maj¹ nastêpuj¹ce zalety: nie
zajmuj¹ r¹k, snop œwiat³a w naturalny
sposób pokrywa siê z kierunkiem zwrócenia g³owy, œwiat³o rozproszone przez
reflektor i obudowê czo³ówki nie razi
oczu, dziêki korzystnemu usytuowaniu
Ÿród³a œwiat³a, czo³ówka pozwala na optymalne oœwietlenie przedmiotów widziaLATARKA CZO£OWA
nych z bliska (np. map), nawet przy stosunkowo niewielkiej intensywnoœci œwiecenia. Ze wzglêdu na swobodê pos³ugiwania siê rêkami czo³ówki s¹ szczególnie czêsto wykorzystywane przez s³u¿by
ratownicze, wspinaczy, groto³azów, wêdkarzy oraz inne osoby licz¹ce siê z mo¿liwoœci¹ wykonywania jakiejkolwiek
pracy w ciemnoœci. Nowoczesne latarki
czo³owe s¹ zasilane z baterii (najczêœciej
3 x AAA lub 3 x AA) lub akumulatorów
(np. specjalnych pakietów akumulatorów
litowych). S¹ lekkie i bardzo wydajne.
Wœród produkowanych obecnie czo³ówek, wiêkszoœæ posiada mo¿liwoœæ regulacji k¹ta emisji w p³aszczyŸnie pionowej, a tak¿e stopniow¹ lub p³ynn¹ regulacjê natê¿enia œwiat³a. Czêœæ czo³ówek
posiada kilka niezale¿nych Ÿróde³ œwiat³a: diody LED do umiarkowanego oœwietlenia bliskiego obszaru w szerokim zakresie k¹tów oraz silne ¿arówki (lub nowoczesne, kilkuwatowe diody LED) do
celów krótkotrwa³ego oœwietlenia obszarów oddalonych o kilkadziesi¹t i wiêcej
metrów. Konstrukcja latarek czo³owych
jest równie¿ odporna na wilgoæ (czy wrêcz
zanurzenie w wodzie) oraz umo¿liwia
pracê w szerokim zakresie temperatury.
Http 235.
èelová lampa slang. èelovka
Lehká miniaturní svítilna uèená k pøipevnìní na hlavu gumovým páskem, coû
umoûòuje svítit ve smìru natoèení hlavy,
pøièemû uûivatel má volné ruce. Baterie
jsou pøitom buï pøímo spojené s reflektorem, nebo jsou umístìné ve zvláštním
pouzdøe na opaèné stranì gumového pásku. U výkonnìjších èelovek bývají baterie v samostatném pouzdøe u pasu a do
latarka diagnostyczna
179
reflektoru vede kablík. Èelová lampa bývá obvykle robustní konstrukce, odolná
vùèi vlivùm poèasí, modely pro jeskyòáøe bývají vodotìsné. Jako baterie se nejèastìji pouûívají minituûkové èlánky
AAA nebo klasické tuûkové baterie, vyskytují se ale i akumulátory. Zdrojem svìtla byly zpoèátku ûárovky, u nejvýkonnìjších modelù halogenové. V souèasné dobì jsou nahrazovány stále výkonnìjšími
modely LED diod, které mají sice menší
svítivost, ale daleko delší výdrû neû klasické ûárovky. Èelové lampy LED Lenser
osazené diodou H7 se jiû svítivostí vyrovnají halogenovým ûárovkám. U èelových lamp pro speleologii se jako zdroj
svìtla pouûívá acetylénový hoøák, acetylén se vyvíjí ve vyvíjeèi v pouzdøe u pasu.
Karbidová èelovka se téû kombinuje
s elektrickou. Http 11. JK
LATARKA DIAGNOSTYCZNA
(examina-
tion torch)
Ma³y, przenoœny sprzêt wykorzystywany
przez lekarzy, ratowników medycznych,
pracowników s³u¿by zdrowia. Http 280.
diagnostická svítilna
Svítilna urèená pro lékaøe, záchranáøe
a zdravotníky. Je to malý pøenosný zdroj
svìtla s vlastním zdrojem elektrické energie. Http 332. JK
LAWINA (avalanche) ¿arg. deska
Gwa³towna utrata stabilnoœci i przemieszczanie siê: spadanie, staczanie lub
zeœlizgiwanie siê ze stoku górskiego mas
œniegu, lodu, gleby, gruntu, materia³u
skalnego b¹dŸ ich mieszaniny (ruch jednego typu materia³u z regu³y powoduje
ruch innego typu materia³u znajduj¹cego
siê na zboczu). Lawina jest najgwa³towniejsz¹ postaci¹ ruchów masowych i stanowi olbrzymie zagro¿enie dla ludzi i ich
otoczenia oraz infrastruktury. Http 160.
lek
lavina
Náhlé uvolnìní a následný rychlý sesuv
snìhové hmoty po dráze delší neû 50 m
a minimálním objemu 1000 m3. Laviny
pøedstavují váûné nebezpeèí pøedevším
v horských oblastech, kde je jak dostatek
strmých svahù, tak dostateèná mohutnost
snìhové pokrývky. Http 171. JK
(treatment, therapy) syn. terapia
Dzia³ medycyny obejmuj¹cy wszelkie metody postêpowania, maj¹ce na celu przywrócenie zdrowia. Istnieje kilka podzia³ów metod terapii: leczenie przyczynowe,
objawowe, zachowawcze, chirurgiczne,
swoiste, nieswoiste, uzupe³niaj¹ce i substytucyjne. MEM1 1982.
léèba syn. terapie, léèení
Postup, který má odstranit chorobu, chorobný proces nebo jinou poruchu zdraví
a odstranit nebo zmírnit jejich projevy.
Léèba se rozdìluje podle kvality zásahu
chorobného procesu na kauzální, symptomatickou a paliativní. Podle metody postupu lze dále rozlišovat léèbu konzervativní, chirurgickou, rehabilitaèní, farmakologickou, psychologickou, biologickou.
VLS 2009. JK
LECZENIE
LEK (drug, medicine)
Zwi¹zek chemiczny, œrodek roœlinny lub
zwierzêcy pobudzaj¹cy, albo hamuj¹cy fizjologiczne czynnoœci komórek, tkanek
i narz¹dów, stosowany w celach leczniczych, w diagnostyce i zapobiegawczo.
Nauk¹ o produkcji leków i ich dzia³aniu
w najszerszym ujêciu jest farmacja. Natomiast farmakologia jest nauk¹ o terapeutycznym zastosowaniu leków, mechanizmach i skutkach ich dzia³ania na
organizm. MEM1 1982.
lék
Léèivá látka a léèivý pøípravek upravený
lekka woda
180
k pouûití a vydání nemocnému. Studiem
jejich úèinkù a pùsobení na lidský organismus se zabývá farmakologie, jejich
pøípravou farmacie. VLS 2009. JK
LEKKA WODA (light water, aqueous
film forming foam, AFFF) syn. AFFF,
œrodek pianotwórczy syntetyczny, tworz¹cy film wodny
1. Œrodek pianotwórczy, przeznaczony
praktycznie tylko do gaszenia ciek³ych wêglowodorów. Przy jego zastosowaniu,
oprócz izoluj¹cej warstwy piany, tworzy
siê na powierzchni cieczy film wodny,
szybko rozp³ywaj¹cy siê po niej i odcinaj¹cy dop³yw tlenu i emisjê par, a tak¿e
ch³odz¹cy tê ciecz. Http 235.
2. Piana wytwarzana z œrodków typu
FFFP lub AFFF tworzy film wodny, który w krótkim czasie odcina dop³yw tlenu,
zduszaj¹c poprzez to p³omienie. Http 235.
3. Koncentrat ciek³y zawieraj¹cy syntetyczne fluorowe œrodki powierzchniowo
czynne, wodny roztwór lekkiej wody podany na menisk cieczy palnej tworzy cienki film i powstaje w ten sposób szczególny rodzaj piany. MSP1990, s. 115.
lehká voda
Pìnidlo vytváøející vodní film plovoucí
po hladinì uhlovodíkù za urèitých podmínek (viz ISO 8421-4). VSPO 3.8.2. GB
LICZBA
SPIENIENIA
(foam expansion
ratio)
Stosunek objêtoœci wytworzonej piany do
objêtoœci wodnego roztworu zawieraj¹cego pianotwórczy œrodek gaœniczy, z którego zosta³a wytworzona piana gaœnicza.
W zale¿noœci od liczby spienienia rozró¿nia siê pianê gaœnicz¹ ciê¿k¹, pianê
gaœnicz¹ œredni¹ i pianê gaœnicz¹ lekk¹.
MSP 1990, s. 116.
èíslo napìnìní
Pomìr objemu pìny k objemu pìnotvor-
lina dynamiczna
ného roztoku, ze kterého vznikla (viz
ISO 8421-4). VSPO 3.8.7. GB
LIGNINA (wood-wool, xylogen)
1. Bia³a wata stosowana do dezynfekcji
ran. To potoczne okreœlenie waty celulozowej – bardzo ch³onnego, miêkkiego
papieru u¿ywanego do celów sanitarnych
i opatrunkowych.
2. Jeden z podstawowych sk³adników
drewna (obok celulozy i hemiceluloz),
w którym wystêpuje w iloœci oko³o 20%.
Jest substancj¹ lepiszczow¹, powoduj¹c¹
zwartoœæ struktury komórek drewna. Http
235.
lignin
Amorfní polymer koniferylalkoholu, sinapylalkoholu a kumarylalkoholu pøíbuzný s celulosou, který spoleènì s ní tvoøí
rostlinná vlákna a bunìèné stìny døevin.
Obsah ligninu tvoøí zhruba 26 % aû 35 %
hmotnosti døeva a je vyšší u jehliènanù
neû u listnáèù. Http 41, http 11. ST
(line, rope, cable, hawser)
Rodzaj sznura dowolnej d³ugoœci, u¿ywanego m.in. przez stra¿aków.
lano
Libovolnì dlouhá šòura pro pouûití v extrémnì nároèných podmínkách, pouûívaná hasièi. VSPO 3.11.6. GB
LINA
(dynamic rope)
Jej konstrukcja gwarantuje, ¿e podczas
hamowania upadku wspinacza przeci¹¿enia dzia³aj¹ce na niego nie przekrocz¹ 12 g.
Liny dynamiczne dzieli siê na: a) linê pojedyncz¹ – ma zwykle 50 do 70 m d³ugoœci i oko³o 9–12 mm œrednicy, asekuracja odbywa siê na jednej ¿yle liny. Jej
g³ówne zalety to ³atwoœæ u¿ywania i niska waga; b) linê podwójn¹ – zwana te¿ po³ówkow¹, jest cieñsza (oko³o 8–9 mm).
U¿ywa siê z³o¿onej na pó³ jednej ¿y³y
d³ugoœci do 120 m lub dwóch lin o d³uLINA DYNAMICZNA
lina górska
goœciach do 60 m. W pewnych szczególnych przypadkach mo¿na asekurowaæ siê
jedn¹ ¿y³¹ liny podwójnej. Liny te zapewniaj¹ wiêksze bezpieczeñstwo oraz
umo¿liwiaj¹ szybsz¹ ewakuacjê, zwykle
u¿ywane s¹ w rejonach wspinaczkowych
o górskim charakterze; c) linê bliŸniacz¹
– jeszcze cieñsze (oko³o 7–8 mm) dwie
¿y³y o sumarycznej d³ugoœci do 120 m
u¿ywane zawsze razem, podwójnie. Obecnie trac¹ na popularnoœci; d) linê lodowcow¹ – przeznaczona do asekuracji w terenie, gdzie potencjalne odpadniêcie nie
bêdzie ciê¿kie (wspó³czynnik odpadniêcia 1). Http 235.
dynamické lano
Má prùtaûnost 5–15 % (pro lezecké úèely
však obvykle do 8 %). Je urèeno pro horolezectví. Pøi výrobì dynamických lan je
snaha o maximální pevnost a pruûnost –
odolnost proti rázovým silám. Jsou urèena zejména k zachycení lezce pøi pádu,
kdy pohlcují pádovou energii aû do úplného zastavení. Jejich pruûnost totiû postupnì pohlcuje kinetickou energii horolezce a tím zabraòuje rizikùm zpùsobeným velkým pøetíûením v okamûiku zachycení pádu. Tìmito riziky mohou být
váûná vnitøní zranìní, poškození páteøe
pøi uvázání lana pouze na sedací úvazek
nebo selhání nìkterých èástí jisticího systému. Dynamická lana obvykle rozlišujeme na „málopádová” a „mnohopádová”,
tedy podle toho, kolik lano snese tzv. normových pádù, aniû by jeho vlastnosti
(napø. schopnost pohlcovat pádovou energii) klesly pod kritickou mez. HA 2010. JK
(rope, climbing rope)
Element sprzêtu wspinaczkowego; ma
zapewniæ wspinaczowi bezpieczeñstwo
w razie odpadniêcia od œciany. Poza tym
po zamocowanej linie mo¿na podejœæ do
góry lub zjechaæ ze œciany. Sama lina nie
LINA GÓRSKA
181
linia wiecznego niegu
stanowi jeszcze pe³nego zabezpieczenia –
w po³¹czeniu z innymi elementami sprzêtu wspinaczkowego tworzy ona system
asekuracyjny zwany ³añcuchem asekuracyjnym. Http 324.
horolezecké lano
Slouûí lezci k jištìní pøi výstupu v tìûkém horském terénu, pøi sportovním lezení na cvièných stìnách, lezení na ledu
a pro další outdoorové aktivity, kde je
nutné chránit osoby proti pádu. Jsou vyuûívána i pro slanìní (sestup pomocí lana)
v místech, kde nelze pouûít klasický sestup z výšky napø. skalní (nebo jinou) stìnou. Http 11. JK
LINA STATYCZNA (static rope)
Lina charakteryzuj¹ca siê niewielkimi
w³aœciwoœciami dynamicznymi (wyd³u¿enie rzêdu 2–5%), przez co ma zastosowanie tam, gdzie wyd³u¿anie siê pod wp³ywem obci¹¿enia jest niepo¿¹dane. Ma³o
elastyczna, posiada bardzo ma³e w³asnoœci dynamiczne zdolnoœci do poch³aniania
energii upadku. U¿ywana przewa¿nie
w speleologii do celów komunikacyjnych
i transportowych, d³ugoœci do 200 m.
Http 235.
statické lano
Má prùtaûnost nepøesahující 5 %. Pouûívá
se pøedevším pro speleologické a záchranáøské úèely a pro práce ve výškách.
U tìchto lan je ûádoucí co nejmenší prùtaûnost, neboÙ zejména pøi zdolávání hlubokých vertikál pùsobí podélné pruûení
dynamického lana znaèné problémy – èím
pruûnìjší je lano, tím vìtší je amplituda
kmitavého pohybu, který lezec nedobrovolnì vykonává. Jev, jenû je nejen nepøíjemný, ale i nebezpeèný. HA 2010. JK
(snow line)
syn. granica wiecznego œniegu
Wysokoœæ, wyra¿ona w metrach n.p.m.,
LINIA WIECZNEGO NIEGU
linka
powy¿ej której opad œniegu przewy¿sza
jego topnienie w bilansie rocznym.
W sprzyjaj¹cych warunkach topograficznych powy¿ej tej granicy mog¹ powstawaæ pola firnowe lodowców (zobacz te¿:
linia równowagi bilansowej), w tym wypadku stanowi ona doln¹ granicê pola firnowego. Po³o¿enie granicy wieloletniego
œniegu zale¿y g³ównie od czynników: klimatycznych, zw³aszcza œredniej temperatury lata i iloœci opadów atmosferycznych
(klimatyczna granica wieloletniego œniegu), pogodowych (sezonowa granica wieloletniego œniegu), geomorfologicznych:
rzeŸba terenu, nachylenie, ekspozycja itp.
(orograficzna granica wieloletniego œniegu). Wysokoœæ, na której przebiega ta granica, jest zró¿nicowana. […] W strefie
umiarkowanej wystêpuje na wysokoœci
ok. 800–3200 m n.p.m. Http 235.
èára vìèného snìhu
Nad touto èárou sníh ani v létì neroztaje.
Jako snìhovou èáru oznaèujeme hranici,
která vymezuje plochu zemského povrchu se souvislou snìhovou pokrývkou.
Výška snìhové èáry je urèena klimatickými podmínkami, zejména negativní tepelnou bilancí i mnoûstvím sráûek, zejména pevných. Rozlišujeme: a) èáru vìèného snìhu, nad níû sníh nikdy zcela neroztává, b) doèasnou snìhovou èáru u doèasné snìhové pokrývky. Http 25. JK
(line, rope, cable, hawser)
Elastyczne ciêgno mog¹ce przenosiæ g³ównie si³y rozci¹gaj¹ce. W niektórych przypadkach przenosi si³y poprzeczne. U¿ywana przez stra¿aków. Http 235.
lano
Libovolnì dlouhá šòura pro pouûití v extrémnì nároèných podmínkách, pouûívaná hasièi. VSPO 3.11.6. GB
LINKA
182
linka ratownicza
DO
WÊ¯Y SSAWNYCH
(hose
securing line)
Sprzêt po¿arniczy pomocniczy, s³u¿¹cy
do: a) podwi¹zania celem zabezpieczenia
linii ssawnej przed obci¹¿eniem, przypadkowym od³¹czeniem od pompy i spadniêciem do zbiornika wodnego, z którego
pobierana jest woda, b) odwodnienia linii
ssawnej przez zawór smoka ssawnego po
zakoñczeniu pobierania wody. Linka do
wê¿y ssawnych jest zakoñczona z jednej
strony pêtl¹, a z drugiej stalowym zatrzaœnikiem owalnym. MSP 1990, s. 120.
lano záchytné sacích hadic
Slouûí pro spouštìní sacích hadic do vodního zdroje a k jejich upevnìní nebo jako
vodicí lano v zakouøených místnostech
apod. Lano záchytné je vyrobeno z polyesterového technického vlákna se dvìma oky a karabinou v jednom oku. Http
255. GB
LINKA
LINKA RATOWNICZA 1 (rescue line) syn.
linka stra¿acka
Specjalna lina stra¿acka u¿ywana do zabezpieczenia siê stra¿aka przed spadniêciem z du¿ej wysokoœci.
záchranné lano
Speciální lano vèetnì technických prostøedkù k záchranì z výšek, resp. s výškovou technikou. VSPO 3.11.12. GB
LINKA RATOWNICZA 2 (safety line, lifeline) syn. linka stra¿acka
Rodzaj linki stra¿ackiej, s³u¿¹cej do utrzymywania ³¹cznoœci ze stra¿akiem wchodz¹cym do zadymionych pomieszczeñ.
bezpeènostní lano
Provaz vybavený dvìma typu uzlù, které
indikují smìr cesty ukazateli smìru, pouûívaný jako pomoc nositele dýchací techniky k nalezení zpáteèní cesty ze zakouøeného prostøedí. VSPO 3.2.9. GB
linka stra¿acka
(halyard, rescue
line) syn. linka ratownicza
Sprzêt ratowniczy, u¿ywany do: a) ratowania ludzi w ograniczonym zakresie, b)
samoratowania siê stra¿aka z wy¿szej kondygnacji, c) zabezpieczania siê stra¿aka,
wykonuj¹cego zadania bojowe na wysokoœci, przed spadniêciem, d) utrzymywania ³¹cznoœci za pomoc¹ sygna³ów sygnalizacji czuciowej oraz zabezpieczenia
stra¿aka wchodz¹cego (np.) do zadymionej piwnicy i innych pomieszczeñ. Linka
stra¿acka u¿ywana jest równie¿ podczas
wykonywania ró¿nego rodzaju zadañ w ramach ratownictwa technicznego, powodzi itp. MSP 1990, s. 117.
poûární lano
Pouûívají ho hasièi a záchranáøi nejen
k záchranì osob, ale i k vytaûení èi upevnìní pøedmìtù – tøeba i hadic nebo støíkaèek. [...] najdete poûární lana záchytná,
ventilová, záchranná nebo „vazáky”. Http
254. GB
LINKA STRA¯ACKA
ledge)
Podstawowa formacja skalna, forma wypuk³a, poziome lub lekko pochy³e wystaj¹ce miejsce w œcianie. Treter 2005.
skalní øímsy
Úzké horizontální skalní výstupky šíøek
centimetrù aû decimetrù, taky se mùûe jednat o metry, v takovém pøípadì se v horolezecké terminologii hovoøí o skalních
policích. HA 2010. JK
LISTWA (
(glacier)
Lodowiec, którego forma jest œciœle uwarunkowana lokaln¹ morfologi¹ pod³o¿a.
Lodowce górskie wystêpuj¹ w górach
wszystkich stref klimatycznych, jeœli góry te osi¹gaj¹ wysokoœæ lokalnej granicy
wieloletniego œniegu. W zale¿noœci od
uwarunkowañ topograficznych oraz klimatycznych, lodowce górskie mog¹ przyLODOWIEC GÓRSKI
183
lodowiec górski
bieraæ ró¿ne formy. [...] Jeœli lodowce górskie, wyp³ywaj¹c poza obrêb masywu górskiego, ³¹cz¹ siê w postaci czap lodowych, mówimy o lodowcach piedmontowych. Http 235.
ledovec horský
Nehomogenní pøírodní tìleso tvoøené ledem. [...] Horský ledovec se vyskytuje
v nìkolika typech. Náhorní ledovec se
nachází na nìjaké horské plošinì (plató)
a splazy z nìj vytékají do vícero smìrù.
[...] Karový ledovec se nachází v horském kotli a nemá, kam by odtékal. Je jak
jezero sevøený skalami, jen místo vody je
led. Visutý ledovec je takový, jenû dotekl
na okraj velkého terénního srázu a dalším pohybem dolù se z jeho èela ulamují
velké kusy ledu, které se pak øítí dolù horským úboèím. Mnohdy tak vznikají celé
ledopády plné sérakù (ledovcové bloky,
vìûe), které spojují visutý ledovec s ledovcem údolním. Mùûe ale taky být, ûe
kusy ledu z visutého ledovce se zøítí dolù
do suchého údolí jen jako ledová lavina.
A tam pak roztají. Údolní ledovec protéká horským údolím a je podobný øece. Je
to vlastnì dlouhý ledovcový splaz, pomalu se sunoucí vpøed. […] Ledovce vznikají snìûením. Ve vysokých polohách hor
napadnou takové vrstvy snìhu, ûe se spodní vrstvy snìhu za stálého støídaní teplot
a tlaku stlaèí, snìhové vloèky ztratí svou
krystalickou podobu a vznikne nejprve
ledovcový firn (velmi hrubozrnný sníh)
a z nìj pak ledovcový led. Jeho masa pro
svou obrovskou hmotnost zaène ve smìru nejmenšího odporu silou gravitace stékat dolù. Led ledovce je hrubozrnný a prostoupený mnoûstvím malých bublinek
vzduchu. V místech chladnìjšího klimatu
se na povrchu ledovce vyskytuje sníh èi
firn. V niûších polohách, kde je pøes den
tepleji, bývá povrch ledovce tvoøen právì
lokalizacja po¿aru
hrubozrnným ledem. Na ledovci mùûeme
pozorovat øadu tvarù a jevù. Pro horolezectví hrají nejvìtší roli ledovcové trhliny. Http 165. JK
PO¯ARU (fire localization)
1. Powstrzymanie rozprzestrzeniania siê
po¿aru i ograniczenie intensywnoœci procesu spalania. Http 128.
2. Czas trwaj¹cy od chwili rozpoczêcia
dzia³añ gaœniczych do momentu ograniczenia rozprzestrzeniania siê po¿aru. Http
128.
lokalizace poûáru
Zastavení šíøení poûáru do okolních prostor. Je to první fáze hasièského zásahu,
kdy se hasièi snaûí spíše neû hasit ohnisko poûáru zabránit šíøení poûáru tam, kde
dosud ûádné škody nenapáchal, nebo jen
minimálnì. [...] Provádí se hašením vnìjšího okraje poûáøištì, ochlazováním a vlhèením okolních prostor apod. Http 362.
GB
LOKALIZACJA
LON¯A (lanyard, twin leg lanyard)
Sprzêt stosowany do autoasekuracji na
drogach wspinaczkowych typu via ferrata. Sk³ada siê z liny dynamicznej, karabinków, za pomoc¹ których wpina siê lon¿ê do liny asekuruj¹cej, p³ytki hamuj¹cej
lub zszywanej pêtli, które powoduj¹ absorbowanie energii upadku na zestawie
asekuracyjnym. Http 235.
ferratový set
Základní jisticí pomùcka pro lezení
zajištìných cest; lezecké vybavení, které
zaruèí bezpeèný pohyb na zajištìných cestách. Je vybaven karabinami a slouûí pøedevším k lezení na ferratových cestách.
Obvykle se skládá z brzdy a z karabin, které jsou spojené smyèkami. Nejdùleûitìjší
souèást setu je samotná brzda neboli tlu-
184
Lotnicze Pogotowie Ratunkowe
miè. Ten mùûe být buï kovový, kterým se
provléká lano, nebo tkaný. Http 267. JK
LORNETKA (binocular)
Przyrz¹d optyczny w postaci dwóch lunet, sprzê¿onych równolegle. Umo¿liwia
obuoczn¹ obserwacjê odleg³ych obiektów. Rozstawienie lunet wp³ywa tak¿e na
wra¿enie plastycznoœci obrazu, daj¹c efekt
stereoskopowy. Lornetka jest tak skonstruowana, aby dawa³a obraz prosty, czyli
nieodwrócony. Jej zalet¹ w porównaniu
z lunetk¹ (przy tej samej œrednicy obiektywu) jest jaœniejszy obraz o wiêkszej
rozdzielczoœci. Http 235.
triedr syn. binokulár, dalekohled, kukátko
Pøenosný dalekohled, tvoøený soustavou
èoèek a hranolù. V principu se jedná
o Keplerùv dalekohled se dvìma spojnými èoèkami. Mezi nì je navíc vloûena
soustava dvou optických hranolù, které
obraz ètyøikrát odrazí (nastává zde totální
odraz). Hranoly jsou vzájemnì pootoèeny o 90 °. Tím je pùvodnì pøevrácený
obraz narovnán a navíc se tak zkrátí konstrukèní délka dalekohledu, takûe lze
pouûít objektiv s delší ohniskovou vzdáleností a tím i zvìtšením. Http 11. AW
LOTNICZE
POGOTOWIE
RATUNKOWE
(helicopter emergency medical service,
HEMS) syn. LPR, Œmig³owcowa S³u¿ba
Ratownictwa Medycznego ¿arg. HEMS
S³u¿ba ratownictwa medycznego, wykonuj¹ca w polskim systemie opieki zdrowotnej zadania z zakresu lotniczego transportu ratowniczego i sanitarnego. Pogotowie powsta³o w 2000 roku jako samodzielny publiczny zak³ad opieki zdrowotnej podleg³y ministrowi zdrowia. Wykonuje zadania zwi¹zane z medycyn¹ i lotnictwem: ratownictwo medyczne – medyczne czynnoœci ratunkowe (loty do wy-
lód
padków i nag³ych zachorowañ i udzielanie pomocy ich ofiarom), lotniczy transport sanitarny (transport pacjentów wymagaj¹cych opieki medycznej pomiêdzy
zak³adami opieki zdrowotnej), lotniczy transport medyczny spoza granic kraju (np.
transport do Polski obywateli naszego
kraju, ofiar wypadków lub nag³ych zachorowañ, do których dosz³o poza granicami Polski), lotniczy transport medyczny poza granice kraju. Bazy LPR w Polsce nosz¹ nazwê HEMS. Http 199.
Letecká záchranná sluûba syn. LZS
slang. Letecká
Nedílná souèást záchranných sluûeb i celého integrovaného záchranného systému.
Je vyuûívána v zásadì ve tøech typech
situací: primární lety – zásahy v obtíûnì
pøístupném místì (nepøístupný terén, velká vzdálenost od stanovištì ZZS, neprùjezdná komunikace apod.), sekundární
lety – potøeba transportovat pacienta do
vzdáleného specializovaného centra (napø.
u závaûných úrazù do traumacentra), kdy
pacienta primárnì ošetøí pozemní posádka a vrtulník pøebírá pacienta k transportu do vzdálenìjší nemocnice, ambulanèní
lety – v situacích, kdy dominuje potøeba
šetrného transportu (tato indikace je však
povaûována za relativní a neexistují data,
která by potvrzovala prospìch této indikace). Nejèastìji jsou k záchranným
akcím uûívány vrtulníky, ale v nìkterých
zemích se mùûeme setkat také se speciálními letadly. Http 11. JK
185
lód
(ice)
Minera³ z gromady tlenków o wzorze chemicznym H2O. Jest to stan sta³y wody. Zamarzanie czystej wody, przy ciœnieniu atmosferycznym wynosz¹cym 101 325 Pa,
zachodzi w temperaturze 0°C. Przy zamarzaniu objêtoœæ lodu jest wiêksza, ni¿
tworz¹cej go wody, przez co gêstoœæ lodu
jest o blisko 10% mniejsza (w temperaturze 0°C gêstoœæ wody wynosi 0,9998
g/cm2, a lodu 0,9167 g/cm2). Dziêki temu
lód p³ywa na wodzie, a zbiorniki wodne
zamarzaj¹ od powierzchni w dó³. Lód jest
kryszta³em dwój³omnym, jednak jego
wspó³czynniki za³amania ró¿ni¹ siê niewiele: wynosz¹ no = 1,309 i ne = 1,313
dla fali o d³ugoœci oko³o 590 nm. Http
235.
led
Chemický vzorec H2O, je šestereèný minerál. Led má své specifické místo mezi
ostatními minerály, i kdyû se vìtšinou
v mineralogických systémech neuvádí vùbec nebo pouze okrajovì. Vznik: Pøi bìûném atmosférickém tlaku tekutá voda
tuhne v led pøi teplotì 0 °C (273,15 K,
32 °F). Jestliûe jsou ve vodì rozpuštìny
další látky (napø. sùl kamenná), mùûe voda zùstat tekutá i pøi teplotách pod bodem
mrazu. Led existuje v mnoha formách,
napø.: sníh, ledové krystaly, kroupy, jinovatka, námraza, kra, rampouch. Svìtová
meteorologická organizace definuje rùzné druhy ledu v závislosti na pùvodu, velikosti, tvaru, váze atd. Http 11. JK
LÓD
³añcuch górski
186
³opatka lawinowa
£
mountain range)
Teren górski o równolegle u³o¿onych pasmach wraz z kotlinami i przylegaj¹cymi
doñ pogórzami. Górotwór w postaci wyd³u¿onego pasma, zwykle z³o¿onego z szeregu równoleg³ych do siebie grzbietów,
oddzielonych kotlinami górskimi, pod³u¿nymi dolinami i obni¿eniami. £añcuchy
górskie s¹ czêsto poprzecinane, w ca³oœci
lub czêœciowo, poprzecznymi dolinami
rzecznymi (prze³omami). Http 235.
høeben horský syn. høbet
Geomorfologické oznaèení protáhlého
kopce èi hory, zejména jeho protáhlé vrcholové hrany èi plošiny, pøípadnì i rozsáhlejšího protáhlého horského pásma.
Høeben mùûe spojovat pøes sedlo èi sedla
dva èi více vrcholù nebo mùûe být tvoøen
pomìrnì rovným vrcholovým pásmem,
na jehoû konci výška prudèeji klesá. Ostøejší skalnaté høebeny èasto vznikají erozivními silami, jako napø. ledovcovou
èinností, kdy ledovec obrousí dvì strany
pohoøí, èímû vznikají po obou stranách
údolí a mezi nimi zvláštní druh horského
høebenu v podobì arety. Mnohé høebeny
jsou pomìrnì oblé a pozvolné, napø. brdské høebeny. V obecném jazyce a názvosloví je termín høeben pøibliûným synonymem slova høbet, v odborné terminologii se høbet pravdìpodobnì pouûívá èastìji pro oblejší høebeny. Http 11. JK
£AÑCUCH GÓRSKI (
(hose coupling)
Elementy stanowi¹ce zakoñczenie odcinków wê¿y t³ocznych i ssawnych. S³u¿¹ do […] ³¹czenia wê¿y po¿arniczych
o jednakowych œrednicach wewnêtrznych
oraz do ³¹czenia wê¿y po¿arniczych z nasadami innych urz¹dzeñ gaœniczych (np.
£¥CZNIK WÊ¯OWY
hydrant, pompa, rozdzielacz). Zgodnie
z polsk¹ norm¹ (PN) ³¹czniki pod wzglêdem wielkoœci dzielimy na: A – 110; B –
75; C – 52; D – 25. […] W Polsce stosowane s¹ ³¹czniki typu Storz. MSP 1990,
s. 119.
hadicová pùlspojka
Prostøedek pro spojení dvou dílù hadic
nebo pro pøipojení jiného zaøízení k hadici. VSPO 3.7.7. GB
£¥CZNOÆ RADIOWA
(radio-communi-
cation)
Komunikowanie siê urz¹dzeñ za pomoc¹
fal radiowych (wysy³ane i odbierane sygna³y maj¹ postaæ fal radiowych), umo¿liwiaj¹ce wymianê danych miêdzy nimi.
Warunkiem pomyœlnego wspó³dzia³ania
tych¿e urz¹dzeñ jest pozostawanie w zasiêgu dzia³ania. Gdy ze wzglêdu na odleg³oœæ czy ukszta³towanie terenu jest to
niemo¿liwe, stosuje siê ró¿ne „wspomagacze”, jak maszty antenowe, zaawansowane anteny odbiorcze itp. Http 83.
rádiová komunikace
Typ bezdrátové komunikace, který spoèívá ve spojení dvou subjektù jiným zpùsobem neû mechanicky (kabelem). Http 11.
JM-B
£OPATKA LAWINOWA (rescue shovel,
avalanche shovel)
Sk³adana ³opata (by mieœci³a siê w plecaku), bez której nie da siê kopaæ w twardym œniegu, jaki tworzy siê po zejœciu lawiny. Dyl¹g 2010.
lavinová lopata
Pomùcka, která efektivnì odstraòuje sníh
díky speciálnímu tvaru a velikosti. Má
rychlé a bezproblémové skládání. Http
171. JK
³ód motorowa
£ÓD MOTOROWA (motor-boat) syn.
motorówka
Statek o mo¿liwoœciach szybkiego przemieszczania siê po akwenie napêdzanego
silnikiem zaburtowym z napêdem œrubowym i strugowodnym. Http 319.
motorová loï
Malé plavidlo s motorovým pohybem
(pohon benzínový nebo naftový). ST
£ÓD PODWÓJNA (debl-kánoe)
£ódŸ przeznaczona do transportu maksymalnie dla dwóch osób.
deblovka
Loï pro dvì osoby, napø. klasická kánoe.
Http 311. ST
(rescue boat,
fire-boat)
Sprzêt ratowniczy, lekki œrodek do poruszania siê na wodzie, z regu³y za pomoc¹ wiose³ lub specjalnego silnika zaburtowego. Stanowi wyposa¿enie wiêkszoœci jednostek stra¿y po¿arnej. MSP
1990, s. 120.
poûární èlunPO¯
Motorový èlun, který je dodateènì vybaven technikou pro zdolávání poûárù. VSPO
2.10. GB
£ÓD RATOWNICZA PO¯
£ÓD RATUNKOWAwopr (rescue boat)
Sprzêt p³ywaj¹cy, s³u¿¹cy do ratowania
ton¹cego lub jego transportu z wody na
brzeg i przygotowany do bardzo szybkiej
reakcji, gdy potrzebna jest natychmiastowa pomoc. Stosowana równie¿ w przypadku powodzi. Wówczas mo¿na ni¹ bardzo szybko dotrzeæ do osób poszkodowanych czy podtopionych, aby jak najszybciej nieœæ im pomoc.
záchranný èlun
Pevný nebo nafukovací èlun urèený k záchranì lidí na vodní hladinì. Tyto èluny
jsou zakotveny v pøístavech nebo v jejich
blízkosti, ve speciálních budovách na po-
187
³uk elektryczny
bøeûních plošinách nebo na palubách velkých lodí. Http 11. ST
(rowing boat)
Ma³y bezpok³adowy statek, który napêdzany jest wios³ami, umieszczonymi symetrycznie po obu burtach dulek lub z rêki. Na niektórych ³odziach mo¿na wios³owaæ pojedynczym wios³em, o ile jednostka jest wyposa¿ona w uchwyt do
wios³a na rufie. Jest to tzw. wios³owanie
na œrubkê.
veslová loï
Loï, která má pohon lidskou silou pomocí vesel. Bývá jednoveselní nebo dvouveslová. Veslaøská loï jede pouze takovou rychlostí, jakou ji udìlí lopatka vesla
bìhem zátahu a ûádný jiný impuls síly
tuto rychlost nezvìtšuje. Http 148. ST
£ÓD WIOS£OWA
(electric arc)
Wy³adowanie elektryczne, najczêœciej wystêpuj¹ce w gazie, charakteryzuj¹ce siê
du¿¹ gêstoœci¹ pr¹du oraz niewielk¹ rezystancj¹. W wiêkszoœci przypadków jest
to zjawisko niepo¿¹dane i nios¹ce ze sob¹ zagro¿enia zarówno dla urz¹dzeñ, jak
i dla ludzi przypadkowo znajduj¹cych siê
w pobli¿u. […] NajgroŸniejszy nie jest
sam przep³yw pr¹du zwarcia ³ukowego,
ale zjawiska temu towarzysz¹ce. £uk wytwarza ciœnieniow¹ falê uderzeniow¹, która gwa³townie nagrzewa powietrze wzd³u¿
osi ³uku. Powstaj¹cy gor¹cy strumieñ gazów unosi z powierzchni przewodnika
roztopione cz¹steczki metali, mog¹ce powodowaæ oparzenia. Osoby wystawione
na zagro¿enia towarzysz¹ce wy³adowaniu ³ukowemu nara¿one s¹, oprócz oparzeñ, na czêœciow¹ lub ca³kowit¹ utratê
wzroku, s³uchu, szok, efekty dzia³ania fali uderzeniowej itp. Http 145.
záøení elektrického oblouku
Elektrický oblouk pøi svaøování je dlou£UK ELEKTRYCZNY
³upek
hodobý elektrický výboj v plynném prostøedí, který vzniká mezi elektrodou a základním materiálem. V elektrickém oblouku vzniká teplo a záøení. Teplota v oblouku je rozdìlena nerovnomìrnì a nejvyšší
je uprostøed oblouku, kde dosahuje 4500
aû 6000 °C. Výše teploty je závislá na
pouûitém prùmìru elektrody a na intenzitì proudu. SBAHPAOP 1985, s. 421. GB
(slate, shale)
Szeroka grupa ska³ wykazuj¹cych wyraŸn¹ ³upkowatoœæ, która jest wynikiem procesów metamorficznych (rzadszym przy£UPEK
188
³upek
padkiem s¹ ³upki osadowe). Sk³ad mineralny ³upek jest bardzo zró¿nicowany,
dlatego wyró¿nia siê wiele ich rodzajów,
które ró¿ni¹ siê kolorem, w³aœciwoœciami
tarciowymi i sposobem erodowania, czyli
w praktyce rzeŸb¹ ska³y. Dro¿d¿ 2011.
bøidlice
Oznaèení pro usazené èásteènì metamorfované horniny s jemnou zrnitostí vzniklé
z jílovcù a prachovcù. Obsahuje pøedevším minerály biotit, muskovit a andalusit. Bøidlice mívají èernou aû šedou barvu
a vyznaèují se dobrou rovinnou štìpností.
Http 11. JK
mandat karny
189
manewr Esmarcha
M
(fine) ¿arg. bon, faktura, kwit
Rodzaj rozstrzygniêcia zapadaj¹cego w postêpowaniu mandatowym. Za pomoc¹
mandatu karnego funkcjonariusze policji
oraz innych uprawnionych organów mog¹ na³o¿yæ grzywnê [...] za wykroczenie
okreœlone w kodeksie postêpowania w sprawach o wykroczenia. Istniej¹ trzy rodzaje
mandatów karnych: gotówkowy – wydawany ukaranemu bezpoœrednio po uiszczeniu grzywny funkcjonariuszowi, kredytowany – wydawany za potwierdzeniem
odbioru oraz zaoczny – wydawany pod
nieobecnoœæ sprawcy, je¿eli nie zachodzi
w¹tpliwoœæ co do jego osoby. Mandatem
gotówkowym mo¿e byæ na³o¿ona grzywna wy³¹cznie na osobê czasowo tylko przebywaj¹c¹ na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej lub niemaj¹c¹ sta³ego miejsca
zamieszkania albo pobytu. Mandat karny
gotówkowy staje siê prawomocny z chwil¹ uiszczenia grzywny funkcjonariuszowi,
który j¹ na³o¿y³. Natomiast mandat kredytowy oraz mandat zaoczny powinien
zostaæ uiszczony w terminie 7 dni od daty potwierdzenia odbioru (mandat kredytowy) b¹dŸ wystawienia (mandat zaoczny). LP 2001, http 81.
pokuta
Forma penìûité sankce, která mùûe být
udìlena ve stanovených pøípadech porušení zákonné povinnosti. V èeském pøestupkovém právu se tak nazývá finanèní
postih, který mùûe být uloûen orgánem
veøejné moci zejména pøi spáchání pøestupku nebo jiného správní deliktu. V aktuálním trestním právu se pokuta nazývá
penìûitý trest. Rozdílná je smluvní pokuMANDAT KARNY
ta, která není veøejnoprávní sankcí, ale
soukromoprávním zajišÙovacím institutem. Jako sankce také nevystupuje poøádková pokuta, která je procesním opatøením. Pokuty za èernou jízdu nebo jiná
porušení pøepravního øádu a pøepravních
podmínek ve veøejné dopravì jsou v souèasné èeské legislativì nazývané pøiráûka, jejich výši stanoví smluvní pøepravní
podmínky nebo tarif, pøièemû horní hranici výše èástky stanoví zákon o silnièní
dopravì [...] a zákon o dráhách [...]. Pokuta za pøestupky nebo správní delikty
mùûe být udìlena jak fyzické osobì, tak
i právnické osobì (a to i státu). Nejèastìjší a nejznámìjší pokutou jsou ale pokuty
za pøestupky v dopravì pøi porušení pravidel silnièního provozu, kdy je úèastník,
který je poruší, trestán zaplacením penìûní èástky. Další oblastí, kde jsou pokuty
èasto vyuûívány, je napø. ekologie. Http
38, SSÈpŠaV 2001. JM-B
MANEKIN SZKOLENIOWY
(phantom)
syn. fantom
Umo¿liwia realistyczny trening podstawowych czynnoœci z zakresu resuscytacji
kr¹¿eniowo-oddechowej osób we wszystkich grupach wiekowych. Rus 2002.
fantom slang. model, Andula, Anèa
Umìlé zaøízení simulující tvar nebo polohu lidského tìla vyuûívané ve zdravotnictví pro výuku zdravotníkù. Http 332.
JK
ESMARCHA (Esmarch maneouver) syn. rêkoczyn Esmarcha
Wykonywany w celu udro¿nienia górnych dróg oddechowych. Stoj¹c za g³ow¹
pacjenta, nale¿y chwyciæ ¿uchwê pacjen-
MANEWR
manewr Heimlicha
ta w okolicy jej k¹tów, a nastêpnie przemieœciæ j¹ do przodu i ku górze. Ruch ten
powoduje jednoczesne uniesienie jêzyka
i nag³oœni. Manewr ten stanowi zalecan¹
metodê u pacjentów z podejrzeniem uszkodzenia krêgos³upa szyjnego. PlantzWip 2010.
Esmarchùv hmat
Hmat pouûívaný k uvolnìní dýchacích
cest. Hlava pacienta se uchopí zezadu tak,
ûe prsty obejmou po obou stranách èelist
a palce se pøiloûí na bradu. Tlakem prstù
se docílí pøedsunutí èelisti, tlakem palcù
otevøení úst. VLS 2009. JK
HEIMLICHA (Heimlich maneouver, abdominal thrust) syn. chwyt
Heimlicha, rêkoczyn Heimlicha
Technika pomocy przedlekarskiej stosowana przy zad³awieniach. Polega na wywarciu nacisku na przeponê w celu sprê¿enia powietrza znajduj¹cego siê w drogach oddechowych i „wypchniêcia” obiektu znajduj¹cego siê w tchawicy. Manewr
Heimlicha z racji na potencjaln¹ mo¿liwoœæ uszkodzenia trzewi jamy brzusznej
stosowany jest zwykle tylko wtedy, gdy
inne metody zawiod³y (takie, jak np. opukiwanie po plecach). Wykonuje siê go zale¿nie od wieku poszkodowanego – kluczowe znaczenie ma tutaj wielkoœæ cia³a
pacjenta. W przypadku osób doros³ych
ratownik staje za ofiar¹ wypadku i obejmie j¹ rêkoma na wysokoœci pasa, uk³ada
obie swoje rêce w piêœæ miêdzy pêpkiem
a ¿ebrami poszkodowanego tak, aby mo¿liwe by³o uciskanie przepony ku górze,
po czym energicznie i szybko uciska przeponê. U dzieci przeponê uciska siê jedn¹
rêk¹ (z palcami zwiniêtymi w piêœæ),
a drug¹, otwart¹ przytrzymuje siê dziecko na plecach. Zalecane jest stosowanie
manewru Heimlicha wobec w³asnej osoby w przypadku, gdy niemo¿liwe jest
MANEWR
190
mankiet
uzyskanie pomocy od drugiego cz³owieka. Przy uciskaniu przepony mo¿na wykorzystaæ kant blatu lub innego sprzêtu
bêd¹cego w pobli¿u. Przy niepodjêtej pomocy przedmedycznej ofiara mo¿e umrzeæ w ci¹gu 5 minut od momentu zad³awienia. Rus 2002.
Heimlichùv manévr slang. vypuzovací
manévr
Manévr urèený k vypuzení pøedmìtu,
který ucpal dýchací cesty, nejèastìji sousta, které bylo vdechnuto. Osoba provádìjící Heimlichùv manévr se postaví za postiûeného, obejme jeho hrudník, spojí ruce nad epigastriem a krátce a intenzivnì
stlaèí tuto oblast smìrem dovnitø a nahoru.
Vzniklý pøetlak v oblasti hrudníku mùûe
vdechnutý pøedmìt vytlaèit. K vdechnutí
sousta dochází vìtšinou ve výdechu, proto postiûený má v plicích málo vzduchu
k vytvoøení pøetlaku dostateèného ke kašli. Heimlichùv manévr mùûe zachránit ûivot, i kdyû je nìkdy provázen komplikacemi poranìní ûeber, jater apod. Je-li postiûený jiû v bezvìdomí, poloûí se na záda
a silnì se stlaèuje epigastrium. Pøed Heimlichovým manévrem se však zásadnì mají
nejprve zkusit silné údery mezi lopatky
i opakovanì, vûdy série cca 4 úderù, stejnì
tak pøi neúspìchu Heimlichova manévru;
po nich se manévr zkouší znovu; pøi opakovaném neúspìchu lze také zkusit ukazovákem pøedmìt nahmátnout (mùûe být
za koøenem jazyka) a pohnout s ním. VLS
2009. JK
(button of an oar)
Skórzane lub blaszane zabezpieczenie
wios³a osadzonego w dulce przed œcieraniem siê trzonu wios³a.
vìneèek
Èást vesla, která je zapøená o havlinku.
Http 11. ST
MANKIET
mapa
(map)
Pewien model rzeczywistoœci, który jest
dwuwymiarowym rysunkiem przedstawiaj¹cym zmniejszony i uogólniony obraz
Ziemi. Wykonuje siê j¹ wed³ug okreœlonych zasad, stosuj¹c przyjête umowne
œrodki graficzne. Zawiera elementy matematyczne (skalê, siatkê, podzia³kê, ramkê
z podzia³em stopniowym), geograficzne
(znaki topograficzne) i legendê. Charakterystyczn¹ w³aœciwoœci¹ mapy jest kartometrycznoœæ, czyli mo¿liwoœæ wykonywania pomiarów odleg³oœci lub powierzchni. Http 158.
mapa
Zmenšený generalizovaný konvenèní obraz
Zemì, nebeských tìles, kosmu èi jejich
èástí pøevedený do roviny pomocí matematicky definovaných vztahù (kartografickým zobrazením), ukazující podle zvolených hledisek polohu, stav a vztahy pøírodních, socioekonomických a technických objektù a jevù. Http 57, HA 2010.
JM-B
MAPA
(synoptic chart,
weather map) syn. mapa pogody
Mapa obrazuj¹ca aktualny stan pogody na
du¿ym obszarze, np. kontynencie. Rozró¿nia siê mapy synoptyczne:
a) dolne – zawieraj¹ce dane meteorologiczne, takie jak: temperatura, ciœnienie
zredukowane do poziomu morza, wilgotnoœæ powietrza, zachmurzenie oraz rodzaje chmur, prêdkoœæ i kierunek wiatru,
które umieszczono na mapie przy pomocy umownych symboli z wykreœlonymi izobarami i frontami atmosferycznymi.
b) górne – zawieraj¹ dane meteorologiczne uzyskane przy pomocy obserwacji aerologicznych (radiosonda¿owych).
Porównanie map synoptycznych aktualnych z poprzednimi sprzed kilku godzin
MAPA SYNOPTYCZNA
191
marmur
pozwala z pewnym prawdopodobieñstwem postawiæ prognozê dalszego przebiegu pogody. Mapa synoptyczna jest
podstaw¹ pracy meteorologa-synoptyka.
Http 70.
synoptická mapa
Meteorologická mapa, na níû je ve smluvených znaèkách znázornìno poèasí na
velkém území v urèitém okamûiku. Znázornìné údaje vyjadøují výsledky pozorování meteorologických stanic v dané oblasti. Po analýze tìchto údajù, kterou provádí meteorolog za pomoci dalších nezbytných informací (výškových map, údajù z druûic Meteosat), jsou do mapy zakresleny izobary, tlakové útvary, atmosférické fronty, oblasti sráûek mlh a bouøek. Synoptické mapy jsou základem rozboru pro pøedpovìdi poèasí. HA 2010. JK
TOPOGRAFICZNA (topographic
map)
Mapa szczegó³owa, przedstawiaj¹ca powierzchniowe elementy Ziemi (topografiê terenu). Http 235.
topografická mapa
Mapa místopisná, podrobná, zobrazující
zejména geografickou realitu co nejpodrobnìji. Http 11. JM-B
MAPA
(marble)
Ska³a metamorficzna powsta³a z przeobra¿enia wapieni lub rzadziej dolomitów.
Sk³ada siê g³ównie z krystalicznego kalcytu lub dolomitu (marmur dolomitowy).
Niewielka czêœæ geologów jako marmur
definiuje wy³¹cznie ska³y wêglanowe, przeobra¿one w warunkach g³êbokiego metamorfizmu strefy kata (temperatury 500°C
do 700°C, wysokie ciœnienie), nazywaj¹c
ska³y przeobra¿one w strefach ni¿szego
metamorfizmu (epi i mezo) wapieniem
krystalicznym. Przewa¿nie jednak terminu wapieñ krystaliczny u¿ywa siê w przyMARMUR
masa¿
padku ska³ metamorficznych jako synonimu marmuru dla ka¿dej ska³y wêglanowej, poddanej metamorfizmowi. Dro¿d¿
2011.
mramor syn. krystalický vápenec
Hornina, která obsahuje více neû 95 %
kalcitu. Pøimíšeny mohou být jílové hmoty, rùzné nerosty (grafit, limonit, hematyt
aj.) i organické látky, které bílý mramor
zabarvují. V širším slova smyslu se slovem mramor oznaèuje kaûdý vápenec,
který se dá leštit. Mramor vzniká pøemìnou (metamorfózou) vápencù. Vlivem vysokého tlaku a teploty v zemské kùøe došlo k pøekrystalování kalcitu pùvodní horniny – vìtšinou organogenního vápence. Http 11. JK
(massage)
Zabieg leczniczy usprawniaj¹cy lub kosmetyczny, polegaj¹cy na g³askaniu, ugniataniu, rozcieraniu, oklepywaniu wstrz¹saniu tkanek, g³ównie miêœni. Wykonywany jest przez kwalifikowanego masa¿ystê
najczêœciej rêcznie, niekiedy za pomoc¹
strumienia wody lub specjalnych mechanicznych urz¹dzeñ. MEM1 1982.
masáû
Léèebný výkon spoèívající v pùsobení
rukou (popøípadì speciálního pøístroje)
na mìkké èásti tìla (kùûi, podkoûí, svaly). Masáû zlepšuje místní prokrvení a odtok lymfy, pøíznivì ovlivòuje nervové
funkce i metabolismus pøíslušných tkání,
zmíròuje svalové napìtí, spasmy apod.
VLS 2009. JK
MASA¯
(heart massage, cardiac
massage)
Jeden z zabiegów postêpowania reanimacyjnego (resuscytacyjnego) stosowany
w przypadkach zatrzymania kr¹¿enia krwi
spowodowanego bezruchem serca (asystolia) lub migotaniem komór. Celem ma-
MASA¯ SERCA
192
maska do aparatu powietrznego...
sa¿u serca jest spowodowanie kr¹¿enia
krwi dla przywrócenia kr¹¿enia mózgowego i wieñcowego. MEM1 1982.
masáû srdce
Souèást kardiopulmonální resuscitace
(tzv. nepøímá masáû srdce provádìná na
zavøeném hrudníku rytmickým stlaèováním støední èásti hrudní kosti proti podloûce). Pøímou masáû srdce lze provádìt
napø. pøi srdeèních operacích pøímým stlaèováním srdce. VLS 2009. JK
MASKA DO APARATU POWIETRZNEGO
Z
MO¯LIWOCI¥
HE£MOWEGO
POD£¥CZENIA POD-
SYSTEMU
£¥CZNOCI
(breathing apparatus with communication device)
Czêœæ sprzêtu ochrony dróg oddechowych ³¹cz¹ca uk³ad oddechowy u¿ytkownika z innymi elementami sprzêtu i izoluj¹ca uk³ad oddechowy od otaczaj¹cej
atmosfery. Do niektórych typów masek
mo¿na pod³¹czyæ podhe³mowy system
³¹cznoœci bezprzewodowej, umo¿liwiaj¹cy komunikacjê z dowódc¹ i innymi ratownikami w zastêpie. Standardowo podhe³mowy system ³¹cznoœci bezprzewodowej sk³ada siê z:
a) mikrofonu kostnego, którego dŸwiêk
przekazywany jest do ucha œrodkowego
za pomoc¹ rezonansu koœci czaszki,
b) pojedynczej s³uchawki,
c) przycisku wielkopowierzchniowego do
nadawania,
d) z³¹cza do radiotelefonu. MSP 1990,
s. 123.
dýchací pøístroj umoûòující komunikaci
Standardní dýchací pøístroj obsahující
prostøedky pro komunikaci mezi hasièi
a jejich velitelem pøi pouûití dýchací techniky. VSPO 3.2.2. GB
BEZPRZEWODOWEJ
maska krtaniowa
(LMA, laryngeal
mask airway) syn. LMA
Przyrz¹d przeznaczony do utrzymania
dro¿noœci dróg oddechowych. Sk³ada siê
z maski o nadmuchiwanym brzegu, przymocowanej do rurki d³ugoœci 15–20 cm.
Maska krtaniowa zapewnia szczelnoœæ,
obejmuj¹c wejœcie do krtani, podobnie
jak maska twarzowa obejmuje nos i usta.
Rurka bêd¹ca czêœci¹ maski umo¿liwia
bezpoœrednie wprowadzenie powietrza
do krtani i tchawicy. Jej u¿ycie jest zalecane u nieprzytomnych pacjentów, gdy
nie jest mo¿liwe zabezpieczenie dro¿noœci dróg oddechowych przez intubacjê tchawicy. Maska krtaniowa nie zabezpiecza
dróg oddechowych przed aspiracj¹ i powinna byæ zast¹piona rurk¹ dotchawiczn¹
tak szybko, jak jest to mo¿liwe. PlantzWip 2010.
laryngeální maska
Pomùcka pouûívaná pøi resuscitaci. Zavádí se do hrtanu, umoûòuje zabezpeèení
prùchodnosti dýchacích cest, nezabraòuje
však nebezpeèí aspirace. VLS 2009. JK
MASKA KRTANIOWA
MASKA NURKOWA (diving mask, swim
mask)
Sprzêt, który umo¿liwia ostre (prawid³owe) widzenie pod wod¹ (w trakcie nurkowania), dziêki wytworzeniu przestrzeni
powietrznej przed oczami. Bez maski widzimy bardzo niewyraŸnie, kontury przedmiotów s¹ rozmyte, chroni oczy i nos
przed kontaktem z wod¹, umo¿liwia wyrównanie ciœnienia w masce (przez nos)
do ciœnienia otoczenia zmieniaj¹cego siê
wraz z g³êbokoœci¹ nurkowania. Wyrównywane ciœnienia jest niezmiernie wa¿ne,
okularki p³ywackie, które nie obejmuj¹
nosa, nie nadaj¹ siê do nurkowania. Http
220.
potápìèská maska
Souèást základního vybavení potápìèe.
193
mata sorpcyjna hydrofobowa
Skládá se z tìla masky z mìkké gumy nebo silikonu, ve kterém je vpøedu vsazený
rovný prùzor (zorník). Na tváø potápìèe
dosedá lícnice se zdvojeným okrajem,
která brání vnikání vody do vnitøního
prostoru masky. Http 11. ST
(breathing mask)
Wyrób medyczny s³u¿¹cy do przetransportowania tlenu ze zbiornika do p³uc pacjenta. Mo¿e przylegaæ do ust i nosa b¹dŸ
ca³ej twarzy. Pozwala uzyskaæ 40–60%
stê¿enia tlenu w powietrzu wdychanym.
Maski tlenowe wykorzystywane s¹ w medycynie przy przewlek³ej obturacyjnej
chorobie p³uc, tlenoterapii, przy udzielaniu pierwszej pomocy.
kyslíková maska
Pomùcka pro aplikaci kyslíku (oxygenoterapii) u pacienta pøi vìdomí. Mnoûství
pøivedeného kyslíku je moûno velmi pøesnì regulovat. Pacienti masku èasto špatnì
tolerují, nemohou s ní mluvit, zvyšuje se
nebezpeèí aspirace a také hrozí nebezpeèí
zpìtného vdechování oxidu uhlièitého. VLS
2009. JK
MASKA TLENOWA
MATA SORPCYJNA HYDROFOBOWA (oil
absorbent blanket)
Mata charakteryzuj¹ca siê doskona³¹ sorpcj¹ szerokiej gamy hydrofobowych substancji ropopochodnych, selektywnoœci¹
(sorpcja cieczy niemieszaj¹cych siê z wod¹) oraz niezatapialnoœci¹ nawet w stanie
najwy¿szego nasycenia maty. Mata mo¿e
byæ umieszczana w ka¿dych warunkach
pogodowych bezpoœrednio na powierzchni wody, a tak¿e na […] powierzchniach
sta³ych, np. betonu czy asfaltu Https 7.
olejový sorpèní prostøedek
Materiál pohlcující olej a odpuzující vodu, pouûívaný k absorpci zneèišÙující látky. VSPO 3.3.6. GB
materac pró¿niowy
PRÓ¯NIOWY (vacmat, vacuum mattres)
Produkt wielokrotnego u¿ytku. S³u¿y do
unieruchomienia uszkodzonej czêœci cia³a w po¿¹danej pozycji w celu udzielenia
pierwszej pomocy przedmedycznej. Materac pró¿niowy s³u¿y do unieruchomienia pacjenta w warunkach dzia³añ ratowniczych przedszpitalnych, jak i w czasie
transportu w ambulansie. Jest zaprojektowany w taki sposób aby umo¿liwiæ wydobycie pacjenta z miejsca wypadku o ograniczonym dostêpie do niego, w miejscach
zamkniêtych lub w¹skich. Stanowi niezast¹piony sprzêt w karetkach pogotowia
ratunkowego. Wykonany jest z p³ótna
o w³aœciwoœciach zmywalnych, ³atwego
w dezynfekcji, nie absorbuj¹cego wydzielin i p³ynów, krwi, brudu z dodatkow¹
ochronn¹ pod³oga odpinan¹ zabezpieczaj¹c¹ przed uszkodzeniami. Http 116.
vakuová matrace
Zajistí dokonalou fixaci celého tìla, která
je nutná pøi poranìní páteøe, pánve, tak,
ûe zranìný je transportován jako v sádrovém lùûku. JK
MATERAC
MATERIA£ WYBUCHOWY (explosive,
blasting material)
Pojedynczy zwi¹zek chemiczny lub mieszanina kilku zwi¹zków chemicznych,
która jest zdolna w odpowiednich warunkach do gwa³townej reakcji chemicznej
o charakterze egzotermicznym, której towarzyszy wydzielenie wielkiej iloœci produktów gazowych w postaci wybuchu (detonacji lub deflagracji). Inicjacja reakcji,
której ulega materia³ wybuchowy, wymaga bodŸców zewnêtrznych. Mog¹ one byæ
rozmaite w zale¿noœci od charakteru materia³u wybuchowego. Mo¿e to byæ, np.
dzia³anie mechaniczne (wybuch innego
materia³u, uderzenie, potarcie, a czasem
nawet lekki dotyk), ogrzanie, dop³yw œwia-
194
materia³y niebezpieczne po¿arowo
t³a, dop³yw pr¹du elektrycznego, kontakt
z inn¹ substancj¹ chemiczn¹. Http 235.
výbušnina
Obecné oznaèení chemické látky nebo
smìsi, která je schopna mimoøádnì rychlé exotermické reakce spojené s vývinem
plynù o velkém objemu – výbuchu. Technické pojmenování takové látky nebo
smìsi je výbušina. Slovo výbušnina zde
znamená zaøízení pøipravené k výbuchu –
bombu v kuføíku, granát, patronu prùmyslové trhaviny s rozbuškou a podobnì.
Ke spuštìní chemické reakce výbušiny
vedoucí k detonaci dochází mechanickým, termickým nebo elektrickým podnìtem. Souèástí smìsných výbušin je zpravidla oxidaèní èinidlo, které dodá chemické reakci potøebný kyslík. Http 11. JM-B
MATERIA£Y £ATWO ZAPALNE (inflammable material, flammable material)
Materia³y, których znormalizowane próbki w okreœlonych warunkach badañ, poddane dzia³aniu p³omienia lub promieniowania cieplnego zapal¹ siê p³omieniem,
a po jego usuniêciu pal¹ siê dalej. Http 96.
látky snadno hoølavé (tuhé)
Látky, které jsou snadno zápalné nebo
mohou zpùsobit vznícení pøi tøení èi k nìmu pøispìt. Snadno zápalné tuhé látky
jsou práškové, granulární nebo mazlavé
látky, které jsou nebezpeèné, jestliûe je
lze snadno zapálit krátkým kontaktem se
zdrojem zapálení, napø. hoøící zápalkou,
a jestliûe se plamen rychle šíøí. Https 2. GB
MATERIA£Y NIEBEZPIECZNE PO¯ARO-
(hazardous material)
Materia³y typu: gazy palne, ciecze palne
o temperaturze zap³onu poni¿ej 328,15 K
(55oC), metaria³y wytwarzaj¹ce w zetkniêciu z wod¹ gazy palne, materia³y zapalaj¹ce siê samorzutnie na powietrzu,
materia³y wybuchowe i wyroby pirotechWO
materia³y niepalne
niczne, materia³y ulegaj¹ce samorzutnemu rozk³adowi lub polimeryzacji, materia³y maj¹ce sk³onnoœæ do samozapalenia,
materia³y inne [...], jeœli sposób ich sk³adowania, przetwarzania lub innnego wykorzystania mo¿e spowodowaæ powstanie po¿aru. RMSWiA 2010.
poûárnì nebezpeèné látky syn. poûárnì
nebezpeèné hmoty
Nebezpeèné látky z hlediska poûární
ochrany, bezpeènosti za normálních atmosférických podmínek, pøípadnì za podmínek, pøi kterých jsou tyto látky pouûívány
nebo zpracovávány, tj. moûnosti jejich
vznícení, intenzity hoøení, tvorby výbušných smìsí s okyslièovadly (kyslíkem,
vzduchem atd.), tvorby zplodin hoøení,
rychlosti šíøení plamene atd. SBAHPAOP
1985, s. 259. GB
(nonflammable
material)
Materia³, którego próbki poddane w piecu dzia³aniu temperatury zbli¿onej do
750oC nie ulegaj¹ procesowi spalania
i spe³niaj¹ wszystkie poni¿sze warunki:
a) œredni przyrost temperatury pieca i powierzchni próbki nie przekracza 50oC;
b) œredni czas trwania utrzymuj¹cego siê
p³omieniowego spalania próbek nie przekracza 20 sekund; c) œredni ubytek masy
próbek po badaniu nie przekracza 50%.
Http 96.
látky nehoølavé
Za látky nehoølavé se povaûují takové
látky, které pùsobením ohnì nebo vysoké
teploty za normálního tlaku nehoøí, nedoutnají ani neuhelnatí (je to pøeváûná
vìtšina anorganických látek – cihly, písek,
hlína apod. Http 27. GB
MATERIA£Y NIEPALNE
(combustible material)
1. Materia³, którego próbki poddane bada-
MATERIA£Y PALNE
195
materia³y promieniotwórcze
niom w okreœlonych warunkach w ci¹gu
ustalonego czasu zapalaj¹ siê, powoduj¹
wydzielanie palnych gazów mog¹cych zapaliæ siê za pomoc¹ p³omienia umieszczonego nad powierzchni¹ próbki oraz
powoduj¹ wydzielanie ciep³a w takich
iloœciach, by podnieœæ temperaturê do
okreœlonych wartoœci. Http 96.
2. Materia³, którego próbki poddane w piecu dzia³aniu temperatury zbli¿onej do
750oC spe³niaj¹ przynajmniej jeden z poni¿szych warunków: a) œredni przyrost
temperatury pieca i powierzchni próbki
przekracza 50oC; b) œredni czas trwania
utrzymuj¹cego siê p³omieniowego spalania próbek przekracza 20 sekund; c) œredni ubytek masy próbek po badaniu przekracza 50%. Http 96.
látky hoølavé syn. hoølavé hmoty
1. Látka v tuhém, kapalném nebo plynném stavu, která je za pøedvídatelných
podmínek schopna hoøet nebo pøi své látkové nebo fázové zmìnì vytváøet produkty schopné hoøet. VMV è. 246/2001.
2. Jsou to látky, které jsou schopny samostatnì hoøet, a to i po odstranìní zdroje
zapálení. Podle skupenství se dìlí na hoølavé plyny, kapaliny a pevné hoølavé hmoty. Pro vypracování systému preventivních opatøení k zabránìní vzniku poûáru
– výbuchu pøi jejich výrobì, dopravì,
skladování a zpracování, je nezbytné znát
jejich poûárnì-technické charakteristiky
a princip jejich uplatnìní v návaznosti na
platné normy a pøedpisy pro projektování, výstavbu a provoz. SBAHPAOP 1985,
s. 96. GB
MATERIA£Y PROMIENIOTWÓRCZE (radioactive material)
Materia³em promieniotwórczym jest ka¿dy materia³ sta³y, ciek³y lub gazowy, zawieraj¹cy substancje (izotopy) promieniotwórcze lub ska¿ony nimi. Https 1.
materia³y trudno zapalne
196
radioaktivní látky
1. Jaderné materiály – látky obsahující
pøírodní uran, uran ochuzený o izotop
235
U, uran obohacený o izotop 235U, uran
obohacený o izotop 233U, thorium a látky
obsahující izotop plutonia 239Pu, nebo
smìsi uvedených látek.
2. Radioaktivní látky – látky obsahující
radionuklidy o hmotnostní aktivitì i aktivitì pøevyšující meze hmotnostní aktivity pro vyjmutí látky i meze aktivity pro
vyjmutí dodávky stanovené v pøíloze è. 3
Vyhlášky è. 317/2002 Sb. Https 10. AZ
MATERIA£Y TRUDNO ZAPALNE (
flash
resistant material)
Materia³y, których znormalizowane próbki w okreœlonych warunkach badañ poddane dzia³aniu p³omienia lub Ÿród³a promieniowania cieplnego pal¹ siê p³omieniem jedynie w zasiêgu dzia³ania Ÿród³a
ciep³a, po usuniêciu zaœ tego Ÿród³a lub
miejscowym zniszczeniu materia³u p³omieñ gaœnie. MSP 1990, s. 127.
látky nesnadno hoølavé
Látky, které pùsobením vysoké teploty za
normálního tlaku jen nesnadno hoøí, doutnají nebo uhelnatí a po odstranìní tepelného zdroje dále jiû nehoøí ani nedoutnají
(jsou to nìkteré plastické hmoty – polyvinylchlorid, vulkánfíbr apod.). Http 28.
GB
(loudspeaker)
Rêczne urz¹dzenie do wzmacniania g³osu, s³u¿¹ce do szybkiego komunikowania
siê z wiêksz¹ grup¹ osób m.in. na k¹pieliskach.
megafon
Ruèní trychtýøovité zaøízení, slouûící k zesílení lidského hlasu a smìrování ho do
urèité oblasti. Lidský hlas má tendenci
šíøit se stejnomìrnì do všech stran, zatímco kdyû je odesílán skrz megafon, je
MEGAFON
metoda Sylwestra Broscha
jeho zvuk koncentrován do dané oblasti.
Pokud èlovìk stojí mimo oblast do které
je zvuk megafonem vysílán, je obtíûnìjší
ho slyšet. Existují i elektronické megafony, které zvuk zesilují ještì mnohem silnìji. Ty se skládají z mikrofonu, zesilovaèe a reproduktoru. Http 11. ST
MELDUNEK
O SYTUACJI
PO¯AROWEJ
(fire incident report) syn. meldunek
o przebiegu po¿aru
Zwiêz³e sprawozdanie sk³adane prze³o¿onemu (dowódcy) najczêœciej ustnie […],
zawieraj¹ce informacje o prowadzonych
dzia³aniach bojowych, przekazywane podczas ich trwania i po zakoñczeniu. MSP
1990, s. 127.
prùbìûná zpráva o poûáru
Situaèní zpráva o zdolávání poûáru, poskytující podrobnosti o události. VSPO
1.3.5. GB
HOLGERA NIELSENA (Holger
Nielsen method)
Rodzaj sztucznego oddychania. Nale¿y
u³o¿yæ poszkodowanego na brzuchu tak,
aby jego policzek spoczywa³ na rêkach.
Ratownik pochyla siê i wyprostowanymi
rêkoma uciska lekko klatkê piersiow¹ na
wysokoœci ³opatek (wydech). Ratownik
ujmuje poszkodowanego za ramiona powy¿ej ³okci i przyci¹ga je ku sobie w górê i do ty³u (wdech). Http 235.
Nielsenova metoda syn. Holger Nielsenova metoda
Umìlé dýchání, pøi nìmû zachránce kleèí
u hlavy obìti (ta je v poloze na bøiše)
a provádí støídavì abdukci paûí (nádech)
a jejich addukci se stlaèením hrudníku
(výdech). VLS 2009. MB
METODA
SYLWESTRA BROSCHA (Silvester-Brosch method)
Nale¿y j¹ stosowaæ, je¿eli poszkodowany
ma uszkodzon¹ twarz i stwierdza siê
METODA
metodyka badañ przyczyn po¿aru
zatrzymanie kr¹¿enia. Metoda ta pozwala
wprowadziæ jednorazowo oko³o 270 ml
powietrza. Przy zastosowaniu tej metody
mo¿na wykonywaæ poœredni masa¿ serca. Pora¿onego u³o¿yæ na plecach. Pod
³opatkami umieœciæ podk³ad zrolowany
z miêkkiego materia³u. G³owa zwisa ku
ty³owi. Ratownik klêczy na jednym kolanie umieszczonym za g³ow¹ pora¿onego.
Stopa drugiej nogi dotyka barku. Chwyt za
d³onie. Http 235.
metoda podle Silvestra-Brosche
Metoda umìlého dýchání. Lze jí provádìt
jako alternativní mechanickou metodu pøi
nemoûnosti dýchání z plic do plic ústy:
a) pøi tìûkých krvavých poranìních oblièeje, b) pøi prokázaných otravách prudkými jedy, bojovými chemickými látkami, c) pøi pøítomnosti ûíraviny v oblièeji
postiûeného, d) pøi prokázané nebezpeèné infekci. V pøípadì, ûe není zachován
krevní obìh ani dýchání a nelze provádìt
umìlé dýchání z plic do plic ústy, je potøeba provádìt alespoò nepøímou srdeèní
masáû. Opakovanì se pøekládá pacientovi paûe za hlavu a pak se se stiskem
vrací ji na hrudník. Vypadá to, jako byste
postiûenému mávali pomyslnými køídly.
Http 363. MB
METODYKA BADAÑ PRZYCZYN PO¯ARU
(fire investigation methodology)
Zbiór zasad dotycz¹cych sposobów przeprowadzania badañ pogorzeliska, urz¹dzeñ i instalacji technologicznych, elektrycznych, centralnego ogrzewania, warunków sk³adowania materia³ów budowlanych itp. oraz umiejêtnoœæ oceny i wyci¹gania wniosków dla ustalenia przyczyny
po¿aru. MSP 1990, s. 129.
metodika zjišÙování pøíèin poûárù
Pøi poûáru je sloûitost situace znásobena
tím, ûe zpravidla dochází ke znièení stop
a dalších dùleûitých faktorù, které by
197
mg³a
jinak k objasòování pøíèiny mohly být pouûity. ZjišÙování pøíèin poûárù provádí podle zákonných ustanovení inspekce poûární ochrany obecních úøadù a v závaûných
pøípadech téû hlavní správa poûární ochrany ministerstva vnitra. V tomto smìru
mají pøíslušní pracovníci poûární ochrany
oprávnìní èinit všechna opatøení, jeû mohou vést ke zjištìní pøíèin poûárù, zejména mohou poûadovat od kohokoliv
vysvìtlení nutná k objasnìní pøíèiny poûáru. [...] Zjištìní pøíèiny poûáru pøedpokládá objasnit zejména situaci pøed vznikem poûáru, vyhodnotit objekt z poûárnì
technického hlediska, vyhodnotit charakter, mnoûství, stav a rozmístìní hoølavých
materiálù, charakter technologického procesu, jeho funkci a zvláštnosti, místní
specifické podmínky apod. a dále pøíznaky
a okolnosti potøebné pro urèení ohniska
a èasu vzniku poûáru, jako napø. vyhodnotit ohniskové pøíznaky na konstrukcích, zaøízeních a materiálech, vyhodnotit
smìr, rychlost a zpùsob šíøení poûáru, záznamy rùzných technických zaøízení, registrù, èidel apod., vyhodnotit poznatky
získané z ohledání místa poûáru ve vztahu k výpovìdím svìdkù a osob znalých
atd. Dalším neménì dùleûitým úkolem
pøi zjišÙování pøíèiny poûáru je stanovení
a provìrka verzí základních pøedpokladù
o pøíèinì a okolnostech vzniku poûáru.
Na základì získaných poznatkù, zjištìných faktù a pomocí dalších úkolù – objasòování, expertizy, zkoušky, rekonstrukce, výslechy atd., se provìøuje oprávnìnost jednotlivých verzí. SBAHPAOP 1985,
s. 149. GB
MG£A (haze, mist, fog)
Krople wody (lub kryszta³y lodu) zawieszone w powietrzu. Mg³y ró¿ni¹ siê od
chmur tym, ¿e ich dolna podstawa styka
siê z powierzchni¹ ziemi, podczas gdy
miejsce do k¹pieli
podstawa chmur jest ponad powierzchni¹
ziemi. Mg³a powoduje ograniczenie widzialnoœci poni¿ej 1 km. Jest to czêste
zjawisko w górach, nieraz przejœciowo,
nawet przy dobrej pogodzie. W czasie
d³ugiego okresu pogody bywa, ¿e mg³y
zjawiaj¹ siê na szczytach ko³o po³udnia,
przes³aniaj¹c widok, a po po³udniu lub
pod wieczór znów siê rozchodz¹. Kiedy
indziej mog¹ pojawiæ siê z samego rana,
a przed po³udniem znikn¹æ. Nieraz mg³y
znajduj¹ siê tylko na pewnym poziomie,
powy¿ej nich zaœ œwieci s³oñce i niebo
jest bezchmurne. […] Mg³y bywaj¹ suche lub mokre, maj¹ te¿ ró¿n¹ gêstoœæ.
Rad-Par-Par 2004, http 235.
mlha
Oblak, který leûí bezprostøednì nad zemí
a výraznì omezuje viditelnost na vzdálenost niûší neû 1 km. Vzniká kondenzací
vodní páry v pøízemní vrstvì vzduchu.
Skládá se z malých vodních kapièek nebo
drobných ledových krystalkù rozptýlených ve vzduchu. Mlha se od oblaku
odlišuje pouze tím, ûe se dotýká zemského povrchu, zatímco oblak nikoliv. Ochlazování vzduchu nad zemským povrchem,
které zpùsobuje vznik mlhy, mùûe být vyvoláno rùznými faktory. Mlha vzniká jako dùsledek kondenzace v pøízemní vrstvì vzduchu. Vzniká tehdy, poklesne-li
teplota vzduchu na teplotu rosného bodu.
Http 11. JK
(bathing beach)
Wydzielony i oznakowany fragment wód
powierzchniowych, niebêd¹cy k¹pieliskiem i wykorzystywany do k¹pieli. Ustawa 2001/18.07.
místo ke koupání
Vodní nádrû (oddìlené a oznaèené místo),
která se pouûívá pro koupání a plavání. ST
MIEJSCE DO K¥PIELI
198
miejscowy plan zagospodarowania...
(scene of the event,
site)
Okreœlony obszar powierzchni, gruntu,
zbiornika wodnego, obiektu ruchomego
lub nieruchomoœci, podziemia lub okreœlonego obszaru powietrza, na którym powsta³y zmiany w rzeczywistoœci spowodowane dzia³aniem przestêpczym lub te¿
istnieje uzasadnione podejrzanie, i¿ zmiany takie tam siê znajduj¹. Http 135.
místo èinu
1. Místem spáchání trestného èinu je místo, kde došlo k jednání pachatele, které
naplòuje objektivní stránku trestného èinu podle § 18 odst. 1 trestního øadu. Dále
se také mùûe jednat o místo, kde nastal,
pøíp. mìl nastat následek daného trestného øádu ve smyslu rozhodnutí è. 12/1972
Sb. rozhodnutí trestu. Místo spáchání
trestného èinu je prvotní hledisko pro
urèení místní pøíslušnosti. TØ § 18 odst.
1. a 2.
2. Místo èinu dìlíme na:
a) místo èinu v uûším slova smyslu – místo, kde trestná èinnost pachatele byla dokonána (napø. místo, kde došlo ke znásilnìní, vraûdì, vloupání);
b) místo èinu v širším slova smyslu –
všechna místa, kde pachatel vykonal cokoliv, co je v pøíèinné souvislosti s vyšetøovaným pøípadem (napø. místo, kde
upravoval nástroje, èekal na obìÙ, odhodil zbraò, zahrabal mrtvolu, ukryl koøist
apod.). Http 277. AZ
MIEJSCE ZDARZENIA
MIEJSCOWY
PLAN
ZAGOSPODAROWA-
(local land development plan, local spatial plan) syn.
plan miejscowy, MPZP
Akt prawa miejscowego przyjmowany
w formie uchwa³y rady gminy, okreœlaj¹cy przeznaczenie, warunki zagospodarowania i zabudowy terenu, a tak¿e rozmieszczenie inwestycji celu publicznego.
NIA PRZESTRZENNEGO
mienie
Sk³ada siê z czêœci tekstowej (uchwa³a) oraz
graficznej (za³¹cznik do uchwa³y). Ustalenia planu miejscowego wraz z innymi
przepisami kszta³tuj¹ sposób wykonywania prawa w³asnoœci nieruchomoœci. Http
235.
územní plán syn. ÚP
Urèitý druh územnìplánovací dokumentace, která si klade za cíl racionalizaci prostorového a funkèního uspoøádání území
v krajinì a jejího vyuûití. Územní plán si
klade za cíl nalézt takové pøedpoklady,
které by umoûnily další výstavbu a trvale
udrûitelný rozvoj spoèívající v nalezení
vyváûeného stavu mezi zájmy ûivotního
prostøedí, hospodáøství a spoleèenství lidí
obývajících dané území. Územní plán by
se mìl snaûit naplnit potøeby souèasné
generace tak, aby umoûnil existenci a pøeûití i generací pøíštích. Http 11. JM-B.
(possessions, property)
Termin oznaczaj¹cy w zale¿noœci od kontekstu: w znaczeniu ogólnym – ogó³ rzeczy bêd¹cych czyj¹œ w³asnoœci¹, w polskim jêzyku prawnym – w³asnoœæ i inne
prawa maj¹tkowe (art. 44 kodeksu cywilnego), w ekonomii – aktywa maj¹tkowe. Mienie obejmuje wszystkie prawa
podmiotowe maj¹tkowe. Pasywa nie wchodz¹ w sk³ad mienia, ale ci¹¿¹ na maj¹tku.
Ka¿dy podmiot ma w zasadzie jeden maj¹tek. Http 235.
majetek
To, co èlovìk nebo instituce má èili vlastní. Majetek je souhrn veškerých statkù,
se kterými daný majitel (fyzická nebo
právnická osoba) mùûe volnì nakládat
a kterými také ruèí za své pøípadné závazky. Majetek tvoøí fyzické (hmotné) nebo duševní (nehmotné) statky vlastnìné
urèitou konkrétní osobou, firmou nebo
institucí, s nimiû mùûe skuteèný majitel
volnì nakládat. Http 11. JM-B
MIENIE
199
miêsieñ
(international driving licence)
Jest dokumentem uniwersalnym, który
powinien byæ honorowany na ca³ym œwiecie. W obrêbie Unii Europejskiej obywatel kraju cz³onkowskiego mo¿e pos³ugiwaæ siê prawem jazdy wydanym w kraju
pochodzenia (lub w ka¿dym innym kraju
cz³onkowskim). St¹d nie ma potrzeby
uzyskiwania miêdzynarodowego prawa
jazdy w przypadku poruszania siê wy³¹cznie w Unii Europejskiej (ale te¿ m.in.
w Szwajcarii i innych pañstwach Europy
Zachodniej, nienale¿¹cych do struktur
UE). Miêdzynarodowe prawo jazdy jest
konieczne podczas podró¿y na wschód
Europy, a tak¿e gdy chcemy poruszaæ siê
samochodem na innych kontynentach.
Http 50.
mezinárodní øidièský prùkaz
Doplòkový doklad k národnímu øidièskému prùkazu. V Èeské republice se vydávají dva vzory mezinárodních øidièských prùkazù podle úmluv o silnièním
provozu, a to vzor podle vídeòské Úmluvy a vzor podle ûenevské Úmluvy. Mezinárodní øidièský prùkaz vydaný Èeskou
republikou neopravòuje k øízení vozidel
na území Èeské republiky. Http 202. AZ
MIÊDZYNARODOWE PRAWO JAZDY
(muscle)
Kurczliwy narz¹d, jeden ze strukturalnych i funkcjonalnych elementów narz¹du ruchu, stanowi¹cy jego element czynny. Wystêpuje u wy¿szych bezkrêgowców i u krêgowców. Jego kszta³t i budowa zale¿y od roli pe³nionej w organizmie. Miêœnie zbudowane s¹ z tkanki miêœniowej. Po³¹czone z elementami szkieletu, w wyniku skurczów miêœniowych kurcz¹ siê i rozkurczaj¹, powoduj¹c ruchy poszczególnych elementów szkieletu wzglêdem siebie. Energi¹, z której miêsieñ korzysta, jest zmagazynowany w nim glikoMIÊSIEÑ
miênie oddechowe
gen lub glukoza dostarczona przez krew.
Dzia³anie miêœnia uzale¿nione jest od
oporu stawianego przez szkielet (hydrostatyczny lub twardy). Ze wzglêdu na budowê i spe³niane funkcje w organizmie
wyró¿niane s¹ trzy g³ówne typy miêœni:
miêsieñ g³adki, miêsieñ szkieletowy (poprzecznie pr¹¿kowany), miêsieñ sercowy
(poprzecznie pr¹¿kowany serca). G³ówn¹
funkcj¹ miêœnia jest ruch cia³a i koñczyn.
MEM1 1982.
sval
Orgán, resp. jedna z hlavních tkání lidského tìla (svalová tkáò), který má schopnost kontrakce (staûení). Staûení svalu je
zdrojem pohybu a síly. Svaly zabezpeèují
pohyb organismu a jeho vzpøímené postavení, vyvolávají pohyb vnitøních orgánù, vyvíjejí tlaky a napìtí, vytváøejí teplo. V organismu se rozeznávají tøi typy
svalù. Kosterní (pøíènì pruhované) svaly
zabezpeèují pohyb lidského tìla, pohyb
konèetin, mimiku, dýchání, udrûují vzpøímenou polohu apod. Jejich èinnost podléhá vùli, jsou ovládány míšními nebo
hlavovými nervy. Hladké svaly tvoøí souèást stìny øady vnitøních orgánù (trávicí
trubice, moèového ústrojí, pohlavních
orgánù, cév). Nepodléhají vùli a jsou øízeny autonomním nervovým systémem. Zabezpeèují pohyb tìchto orgánù. Srdeèní
sval (myokard) je zvláštní typ svalu, který má vzhled a nìkteré další vlastnosti
podobné svalu kosternímu, nepodléhá
vùli, má schopnost automacie (obsahuje
specializované buòky, které jsou samy
schopny vyvolat ve zbývajících èástech
srdce stah – pøevodní systém srdeèní).
VLS 2009. JK
ODDECHOWE (respiratory
muscles)
Miêœnie szkieletowe powoduj¹ce ruchy
oddechowe klatki piersiowej. W spokojMIÊNIE
200
migotanie i trzepotanie komór
nym wdechu uczestnicz¹ g³ównie przepona i miêœnie miêdzy¿ebrowe zewnêtrzne, które wspólnie zwiêkszaj¹ objêtoœæ
klatki piersiowej. Pobudzenia do rytmicznych skurczów docieraj¹ do miêœni oddechowych z oœrodków oddechowych przez
nerw przeponowy i nerwy rdzeniowe.
Przy g³êbokim oddychaniu wdech wspomagany jest przez dodatkowe miêœnie
oddechowe. Spokojny wydech jest aktem
biernym (powrót elastycznej tkanki p³uc
do postaci wyjœciowej). W nasilonym
wydechu uczestnicz¹ miêœnie brzucha
i czêœæ miêœni miêdzy¿ebrowych wewnêtrznych. MEM1 1982.
dýchací svaly
Svaly podílející se na dýchání. Na nádechu se uplatòuje zejména bránice
a zevní meziûeberní svaly. Klidný výdech
je pasivní (elasticita plicní tkánì). Pøi
usilovném nádechu se uplatòují i svaly
pletence (pektorální svaly), musculus
sternocleidomastoideus, pøi fixovaném
pletenci i další svaly paûní (nápadné
napø. pøi dušnosti). Pøi usilovném
výdechu se výraznì uplatòují i bøišní svaly, eventuálnì vnitøní interkostální svaly.
VLS 2009. JK
MIGOTANIE
I
TRZEPOTANIE
KOMÓR
(ventricular fibrillation and flutter)
Stan polegaj¹cy na szybkich, niemiarowych skurczach poszczególnych grup w³ókien miêœnia komór serca, prowadz¹cych
do drgaj¹cych, nieskutecznych skurczów
komór, wskutek czego kr¹¿enie ustaje
i w ci¹gu kilku minut nastêpuje zgon, je¿eli nie zastosuje siê zabiegów reanimacyjnych. MEM1 1982.
fibrilace komor syn. míhání komor
Porucha rytmu, která vede bìhem nìkolika sekund k bezvìdomí a bez náleûité
léèby (resuscitace a defibrilace) k smrti.
Pøi této arytmii komory nevypuzují ûád-
migotanie i trzepotanie przedsionków
201
nou krev a krevní obìh se zastavuje. Fibrilace komor je èasto komplikací akutního infarktu myokardu a bezprostøední
pøíèinou úmrtí. Po jejím vèasném odstranìní se pacient mùûe uzdravit. VLS 2009.
JK
MIGOTANIE
SIONKÓW
I
TRZEPOTANIE
(atrial
PRZED-
fibrillation
and
flutter)
Zaburzenie rytmu polegaj¹ce na bardzo
szybkich i czêstych skurczach przedsionków (240–340 skurczów na minutê w trzepotaniu i 340–600 skurczów na minutê
w migotaniu). MEM1 1982.
fibrilace síní syn. FS, míhání síní
Relativnì èastá arytmie s chaotickou elektrickou aktivitou v síních projevující se
na EKG místo P vln drobnými nestejnými vlnkami o frekvenci aû 300 za minutu oznaèovanými „f”. Pøevod na komory je zcela nepravidelný, z èehoû vyplývá
naprostá nepravidelnost srdeèního pulsu
a s ohledem na nestejné naplnìní komor
bìhem rùznì dlouhé diastoly i rozdílný
tepový objem. VLS 2009. JK
(supplementary migration, additional migration)
Migracja z w³asnej inicjatywy samych
migrantów. Migracj¹ powrotn¹ lub reemigracj¹ nazywa siê powrót migrantów
do pierwotnego miejsca pobytu po okresie nieobecnoœci. Mówi siê o repatriacji,
gdy te ruchy powrotne s¹ organizowane
przez w³adze publiczne, np. w przypadku
wymiany ludnoœci lub zmiany granicy.
Http 77.
dobrovolná migrace syn. chtìná migrace
Takové stìhování, které vyplývá z vlastní
iniciativy migranta. Protiproudem emigrace – obvykle slabším – je reemigrace,
kdy døívìjší emigranti se po urèité dobì
MIGRACJA DOBROWOLNA
MSWiA
nepøítomnosti vracejí do své mateøské zemì. Je-li takováto akce organizována státní mocí, mluví se obvykle o repatriaci.
Repatriace mívají ráz hromadných pøesidlovacích akcí provádìných na náklady
státu (na rozdíl od reemigrace). Http 360.
MB
(migraine)
Zespó³ chorobowy, którego g³ównym objawem s¹ napadowe, nawracaj¹ce bóle g³owy, zwykle jednostronne, o rozmaitym
nasileniu, czasie trwania i czêstoœci wystêpowania. Zwykle towarzysz¹ im nudnoœci i wymioty. Napad nierzadko poprzedzany bywa zwiastunami w postaci
objawów czuciowych, zw³aszcza wzrokowych. Pod³o¿em napadu migreny s¹ zaburzenia naczynioruchowe polegaj¹ce pocz¹tkowo na zwê¿eniu, a nastêpnie zwiotczeniu tetnic. Wyodrêbnia siê kilka postaci migren: oczn¹, pora¿enn¹, okoporaŸn¹ i gromadn¹. MEM1 1982.
migréna
Záchvatovitá bolest hlavy obvykle doprovázená nevolností, zvracením a psychickými pøíznaky. V klasické formì postihuje polovinu hlavy (hemikranie), ale existují rùzné formy s pøechodnými obrnami,
závratìmi, poruchami zraku, vázané na
menstruaci atd. Nìkdy záchvatu pøedchází aura. Pøíèina migrény není jednoznaènì objasnìna, uvaûuje se zejména
o zmìnìné reaktivitì mozkových cév
a zmìnì v metabolismu nìkterých neurotransmiterù. K léèbì se uûívá øada lékù.
Kromì léèby záchvatu je dùleûitá i ûivotospráva v období mezi záchvaty. VLS
2009. JK
MIGRENA
MINISTERSTWO
SPRAW
WEWNÊTRZ-
(Ministry of
the Interior and Administration)
Urz¹d administracji rz¹dowej, obs³uguj¹cy Ministra Spraw Wewnêtrznych i AdNYCH
I ADMINISTRACJI
m³odociany
ministracji, w³aœciwego do spraw czterech dzia³ów administracji rz¹dowej: administracji, informatyzacji, spraw wewnêtrznych, mniejszoœci narodowych oraz
wyznañ religijnych i etnicznych. Ministerstwo zosta³o utworzone z dniem 1 stycznia 1997 r., w ramach reformy centrum
administracyjno-gospodarczego. Ministerstwo zniesiono 21 listopada 2011 r., z moc¹ od 18 listopada 2011 r. Na jego miejsce utworzono: Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych i Ministerstwo Administracji
i Cyfryzacji. Http 235.
Ministerstvo vnitra
Ústøední orgán státní správy pro vnitøní
vìci. Ministerstvo bylo zøízeno zákonem
è. 2/1969 Sb., o zøízení ministerstev a jiných ústøedních orgánù státní správy Èeské republiky. Tento kompetenèní zákon
(ve znìní pozdìjších pøedpisù) vymezuje základní pùsobnost ministerstva. Http
11. AZ
(juvenile)
M³odocianym jest sprawca, który w chwili pope³nienia czynu zabronionego nie
ukoñczy³ 21 lat i w czasie orzekania
w pierwszej instancji 24 lat. KK, art. 115
§ 10.
mladistvý syn. nezletilý
V èeském prostøedí v nejobecnìjším smyslu èlovìk, který dovršil patnáctý rok a nepøekroèil osmnáctý rok svého vìku. Tento pojem se pouûívá zejména v trestním
právu, kde mladistvým je ten, který se
v uvedeném vìkovém rozpìtí dopustil
trestného èinu (mladistvý delikvent). Trestný èin mladistvého se oznaèuje jako
provinìní. Http 11. AZ
M£ODOCIANY
(electric hammer)
Rodzaj narzêdzia elektrycznego, s³u¿¹cego do kucia i kruszenia materia³ów budowlanych, którego obs³uga i dzia³anie
s¹ podobne do obs³ugi i dzia³ania m³ota
M£OT ELEKTRYCZNY
202
m³otek skalny
pneumatycznego. M³ot elektryczny dzia³a na zasadzie udaru mechanicznego (zêbatka popychaj¹ca wrzeciono). Http 112.
elektrické kladivo
Tìûký elektrický technický prostøedek,
jehoû pouûívání a provoz jsou podobné jako u pneumatické sbíjeèky. VSPO 3.10.5.
GB
(pneumatic drill,
jackhammer, demolition hammer)
Ciê¿kie przenoœne urz¹dzenie mechaniczne, […] zasilane sprê¿onym powietrzem, poruszaj¹cym bijak ruchem posuwisto-zwrotnym. Bijak uderza w koñcówkê w kszta³cie d³uta. M³ot pneumatyczny
ma podobn¹ obs³ugê i dzia³anie co m³ot
elektryczny i podobnie jak on s³u¿y do
kruszenia ró¿nych materia³ów. Http 235.
pneumatická sbíjeèka
Tìûký technický prostøedek na stlaèený
vzduch s výmìnnými nástroji, pracující na
principu kladiva, pouûívaný pro rozbíjení betonu, zdiva atd. VSPO 3.10. 11. GB
M£OT PNEUMATYCZNY
(rock climbing hammer)
Motek wykonany z utwardzanej na gor¹co stali. Posiada stalowy trzonek pokryty
gum¹ o bardzo dobrej przyczepnoœci,
dziêki czemu doskonale trzyma siê d³oni.
Doskona³y do osadzania punktów asekuracyjnych. Otwór w g³ówce m³otka
u³atwia wybijanie haków ze œciany.
skalní kladivo
Nezbytné pøi technickém lezení. Je pouûívané pøi zatloukání a vytloukání skob
k osazování fixního jištìní. Pouûívá se
i pøi vrtání pomocí ruèních vrtákù, trubkových vrtákù (tzv. rourákù) atd. Klasické skalní kladivo mívá delší zobák, èasto
opatøený háèky pro usnadnìní vytahování
postupového jištìní, a nìkdy i otvor v hlaM£OTEK SKALNY
mobilne stanowisko dowodzenia
203
morena
(wet dress)
Kombinezon neoprenowy o gruboœci od
2 do 3 mm, chroni¹cy nurka przed utrat¹
ciep³a.
mokrý oblek
Tenký oblek z neoprenu do 3 mm. Nemá
našity gumové manûety a voda jím protéká. Hodí se do potápìní v teplých vodách
a v bazénu. Http 19. ST
rów i obserwacji, unifikacja interpretacji
wyników. Http 235.
2. Zaprogramowany proces pobierania
próbek, dokonywania pomiarów i póŸniejszego ich rejestrowania oraz (lub) sygnalizowania ró¿nego rodzaju charakterystycznych cech elementów œrodowiska,
którego celem jest ocena stanu œrodowiska i jego zmian w odniesieniu do okreœlonych celów. Http 144.
monitoring
Opakované, vìtšinou dlouhodobé a systematické mìøení (pozorování) vybraných
fyzikálních, chemických (i jiných, napø.
biologických) ukazatelù pro zjišÙování
zmìn charakteristik [...] v èase a predikce
tìchto charakteristik nebo jejich dalšího
vývoje. Komplexnì jde o nìkolikastupòový a víceúèelový informaèní systém poèínající standardními mìøicími metodami
(analýzami), pokraèujích sbìrem dat a konèící jejích sloûitým statistickým a poèítaèovým zpracování. Http 118. JM-B
(monitoring)
1. Regularne jakoœciowe i iloœciowe pomiary lub obserwacje zjawiska czy obecnoœci np. substancji, przeprowadzane przez
z góry okreœlony czas. Programy monitoringu s¹ czêsto stosowane w celu gromadzenia informacji na temat stanu iloœciowego oraz jakoœciowego atmosfery
i hydrosfery lub rozprzestrzeniania siê
zanieczyszczeñ w czasie i przestrzeni.
Zgromadzone dane u³atwiaj¹ wybór w³aœciwych dzia³añ w przypadku szkodliwego wp³ywu tego stanu na ¿ycie i mienie
cz³owieka czy stan œrodowiska. Pozwalaj¹ tak¿e na podjêcie akcji naprawczych
lub usuwania skutków w ju¿ istniej¹cej
sytuacji, np. zagro¿enia powodziowego
czy ekologicznego. Zasady monitoringu to:
cyklicznoœæ pomiarów; unifikacja sprzêtu
i metodyk wykorzystywanych do pomia-
(moraine)
Wszelki materia³ skalny sk³adaj¹cy siê
z przemieszanych frakcji ró¿nej wielkoœci (bloki skalne, g³azy, ¿wiry, piaski, py³y), gliny, transportowanych i osadzanych
przez lodowiec, pochodz¹cych g³ównie
z niszczenia jego pod³o¿a, ze zboczy
wznosz¹cych siê ponad powierzchniê lodowca, jak równie¿ przynoszonych przez
lawiny i wiatr. Drugie rozumienie moreny to forma ukszta³towania powierzchni Ziemi o charakterze akumulacyjnym
wzniesienie (ró¿nego rodzaju pagórki,
pagóry, wzgórza, ci¹gi wzgórz, wa³y itp.)
utworzone z materia³u skalnego osadzonego przez lodowiec lub przemieszczonego pod jego naciskiem. Http 235.
moréna
Odborný termín z geologie, kterým se
oznaèuje kamenný val vzniklý ledovco-
vici, který usnadòuje vytahování skob.
HA 2010. JK
MOBILNE STANOWISKO DOWODZENIA
(mobile command unit)
Pojazd stra¿acki s³u¿¹cy jako operacyjne
stanowisko dowodzenia, wyposa¿ony
w sprzêt ³¹cznoœci.
mobilní velitelské stanovištì
Hasièské vozidlo vybavené jako mobilní
operaèní stanovištì pro velitele zásahu
u velkých událostí. Obvykle je vybaveno
radiostanicí a dalšími telekomunikaèními
systémy. VSPO 1.3.2. GB
MOKRA PIANKA
MONITORING
MORENA
morena czo³owa
vou èinností. Morény jsou tvoøeny pøeváûnì ze špatnì vytøídìného materiálu,
který se skládá z velkých balvanù aû po
malé jílové èásti. Sediment, který vzniká
v morénì, se nazývá till. Moréna mùûe
být buï stále ledovcem transportována,
èi jiû uloûena v urèité oblasti, kudy ledovec tekl èi kam aû zasahoval. Http 11. JK
(terminal moraine)
Rodzaj moreny powstaj¹cej wzd³u¿ czo³a
lodowca lub l¹dolodu w czasie stagnacji
w okresie jego etapowego zaniku. Zbudowana jest z gliny zwa³owej, bloków,
g³azów, ma ona charakter wa³u, garbu,
wzgórza lub ci¹gu wzgórz, czêsto o znacznych rozmiarach, powstaj¹cego w wyniku: a) akumulacji materia³u skalnego transportowanego wewn¹trz i w stopie lodowca, a tak¿e materia³u moreny powierzchniowej (morena czo³owa recesyjna); b) wyciœniêcia utworów pod³o¿a
przez czo³o lodowca (morena czo³owa
wyciœniêta, morena czo³owa wyciœniêcia); c) spiêtrzenia osadów przedpola lodowca wskutek zdzierania utworów przedpola i pod³o¿a lodowca, a nastêpnie ich
pchniêcia (sfa³dowania i nasuniêcia na
siebie) spowodowanego przez postêpowy
ruch mas lodu (morena czo³owa spiêtrzona). Http 235.
pøední moréna syn. èelní moréna, terminální moréna
Moréna, která vzniká v pøedpolí ledovce,
který tlaèí pøed sebou horninový materiál. Materiál se hromadí vlivem tlaku ledovce, který „ryje” podloûí, kde získává
prvotní materiál. Pøední moréna je zpravidla nejmocnìjší a nejlépe zachovanou.
Po odtání ledovce je pøední moréna èasto
zachována jako hráz. Je pomìrnì èasté,
ûe se oblast za morénou, kde kdysi býval
ledovec, zaène zaplòovat vodou a vzniká
MORENA CZO£OWA
204
mrowienie
tak hloubeno-hrazené jezero (zvané morénové jezero). Http 11. JK
(hose bridge)
syn. pomost wê¿owy, estakada
Mostek do zabezpieczenia przed zgnieceniem przez ko³a pojazdów odcinków wê¿owych u³o¿onych w poprzek drogi przejazdowej. Zbudowany jest z drewnianych
lub gumowych belek po³¹czonych miêdzy sob¹ taœm¹ z jedwabiu polipropylenowego. W zale¿noœci od wielkoœci mostka chroni on ró¿ne wielkoœci i iloœci wê¿y. Konstrukcja stosowana do zabezpieczenia wê¿y W 52 i W 75, u³o¿onych
w poprzek dróg przejazdowych.
pøejezdový mùstek
Nízká dvojitá rampa s dráûkou, do níû se
pokládá hadice, aby se zabránilo jejímu
poškození pøejíûdìjícími vozidly. VSPO
3.5.6. GB
MOSTEK PRZEJAZDOWY
PRZENONA (portable
pump)
Urz¹dzenie sk³adaj¹ce siê z silnika spalinowego i pompy po¿arniczej, wyposa¿one w uchwyty do przenoszenia. MSP
1990, s. 131.
pøenosné èerpadlo
Èerpadlo s pohonnou jednotkou uzpùsobené k pøenášení. VSPO 3.4.2. GB
MOTOPOMPA
MOTOPOMPA
PRZEWONA
(trailer
pump)
Urz¹dzenie sk³adaj¹ce siê z silnika spalinowego i pompy po¿arniczej, przeznaczone do zamontowania na przyczepie
dwuko³owej. MSP 1990, s. 131–132.
pøívìsná støíkaèka
Èerpadlo s pohonnou jednotkou osazené
na podvozku uzpùsobeném jako pøívìs.
VSPO 3.4.9. GB
(tingling sensation, formication)
Rodzaj parestezji, wra¿enia „biegaj¹cych
MROWIENIE
mróz
mrówek”, nietypowe i nieokreœlone uczucie polegaj¹ce na odczuwaniu k³ucia,
spowodowane uciskiem nerwu podczas
d³ugotrwa³ego braku zmiany po³o¿enia
cia³a. Przyczyn¹ mrowieñ (parestezji)
mog¹ byæ tak¿e zaburzenia elektrolitowe
(hipokaliemia, hipomagnezemia).
mravenèení syn. parentezie, HCOOH
Je to abnormální pocit brnìní bez podráûdìní nervu vnìjšími pøíèinami (napø. dotykem, tlakem apod.). Mùûe vzniknout na
podkladì útlaku nervu (napø. syndrom
karpálního tunelu – lidovì øeèeno kaprál,
nebo ještì èastìjší mravenèení pøi „bròavce”, ke které dochází traumatizací
nervu v lokti, kdyû se o nìj uhodíme), dále na podkladì epilepsie, otravy chemickými látkami, lymfatického otoku, neuropatií (poruch nervù) pøi komplikované
cukrovce, alkoholismu (nedostatek vitaminu B1 a toxický vliv alkoholu), nádorového onemocnìní nebo v dùsledku nedokrvení (ischémie), které velmi dobøe
známe, kdyû déle sedíme a máme „nohu
pøes nohu”. Takovéto pøesezení není ne-
205
mróz
mocí, krev se po rozchození do nohou zase vrací a pocit mravenèení po chvíli ustává, mùûe však pùsobit nepøíjemnì. Http
342. ST
(frost)
Stan pogody, kiedy temperatura powietrza na otwartej przestrzeni (na wysokoœci 2 metrów nad gruntem) jest ni¿sza od
temperatury zamarzania wody (0°C) w normalnych warunkach. Wystêpuje kilka
stopni nasilenia mrozu: przymrozek: 0 do
-3,5°C (32–25,7°F), umiarkowany mróz:
-3,6 do -6,5°C (25,6–20,3°F), mróz: -6,6
do -11,5°C (20,2–11,3°F), bardzo ostry
mróz: poni¿ej -11,5°C (11,3°F). Http 235.
mráz
Stav, kdy teplota v prostøedí klesne pod
0 °C, èili pod bod mrazu. Voda mìní skupenství z kapalného na pevné, tedy tuhne,
coû vede k významným zmìnám. DešÙové sráûky nahrazují snìhové. Voda pøi
dotyku s pevným promrzlým povrchem
se mìní v led, rostou ledové krystaly.
Http 11. JK
MRÓZ
nadcinienie têtnicze
206
nag³e zatrzymanie kr¹¿enia
N
(arterial hypertension) syn. hipertonia, hipertensja
Zespó³ objawów klinicznych towarzysz¹cy podwy¿szonemu ciœnieniu krwi têtniczemu (skurczowemu lub/i rozkurczowemu) powy¿ej normy ustalonej dla wieku
i p³ci. Do obrazu chorobowego nale¿¹
równie¿ nastêpstwa nadciœnienia w narz¹dach g³ównych, w sercu, nerkach i mózgu. Za hipertensjê uwa¿a siê sta³e utrzymywanie siê podstawowego ciœnienia têtniczego krwi, niezale¿nie od p³ci i wieku, powy¿ej 160 mmHg dla ciœnienia
skurczowego i powy¿ej 95 mmHg dla
ciœnienia rozkurczowego, bez wzglêdu na
to, czy nieprawid³owoœæ dotyczy tylko
jednego z ciœnieñ, czy równoczeœnie skurczowego i rozkurczowego. Hipertensja
dzieli siê na na tzw. hipertensjê pierwotn¹ (samoistn¹), której przyczyna nie
jest znana (nadciœnieniowa choroba) i na
hipertensjê wtórn¹ (objawow¹), wystêpuj¹c¹ jako objaw w przebiegi innych chorób. Hipertensja objawowa stanowi oko³o
30% wszystkich przypadków nadciœnienia. Wystêpuje ona w przebiegu chorób
nerek (k³êbkowe zapalenie, odmiedniczkowe zapalenie, torbielowatoœæ, zwyrodnienie cukrzycowe itp.), chorób gruczo³ów wewnêtrznego wydzielania (pierwotny aldosteronizm, zespó³ Cushinga, guz
chromoch³onny nadnerczy), zwê¿enia
cieœni aorty, zatrucia ci¹¿owego, chorób
uk³adu nerwowego (zwiêkszone ciœnienie
œródczaszkowe), stwardnienie zatoki szyjnej, zatrucia o³owiem. MEM2 1982.
hypertenze syn. hypertenzní nemoc
Vysoký tlak krve v tepnách. Hodnoty arNADCINIENIE TÊTNICZE
teriálního krevního tlaku: 140 a více mm
rtuÙového sloupce u systolického tlaku
a 90 a více mm rtuÙového sloupce u diastolického tlaku jsou povaûovány za patologické (chorobné) a je tøeba je léèit
(Widimský 1998). Arteriální hypertenze
je onemocnìní charakterizované zvýšeným tepenným tlakem ve velkém krevním obìhu. Jedno z nejèastìjších onemocnìní, jehoû pøíèina vìtšinou není známa
(tzv. esenciální hypertenze, u níû existuje
øada teorií vysvìtlujících její vznik). V malém poètu pøípadù je vysoký krevní tlak
zpùsoben jinou chorobou (tzv. sekundární hypertenze), zejména onemocnìním
ledvin (napø. glomerulonefritida, renální
insuficience) èi nadledvin (Connùv syndrom, feochromocytom), popøípadì koarktací aorty aj. Levá srdeèní komora musí
u hypertenze èerpat krev proti vysokému
tlaku, coû vede k jejímu zatìûování a hypertrofii a postupnému poškození. Vysoký krevní tlak se nemusí zejména zpoèátku projevovat ûádnými nápadnými pøíznaky, ale pozdìji se mohou dostavit závaûné komplikace (srdeèní selhání, urychlení aterosklerózy, ICHS, cévní mozkové
pøíhody, postiûení ledvin). VLS 2009. JK
NAG£E
ZATRZYMANIE
KR¥¯ENIA
(sudden circulatory arrest) syn. NZK
Nag³y stan chorobowy, w którym dochodzi do zatrzymania czynnoœci mechanicznej serca powoduj¹cego ustanie kr¹¿enia
krwi. Nastêpnie wystêpuje wtórne zatrzymanie oddechu i w konsekwencji dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu. W³aœciwym postêpowaniem po rozpoznaniu nag³ym zatrzymaniu kr¹¿enia
jest rozpoczêcie resuscytacji. SN 2009.
najanica
srdeèní zástava
Zástava èinnosti srdce jakoûto pumpy.
Vede k pøerušení krevního obìhu (srdeèní výdej klesá k nule) s následnou tìûkou hypoxií ve všech orgánech tìla. Nejcitlivìjším orgánem je mozek, který je jiû
po pìti minutách znaènì poškozen. Jde
o akutní stav s náhlým vznikem bezvìdomí, vymizením pulsu, zástavou dechu
a smrtí, která nastává, není-li ihned zahájena pøimìøená léèba, tj. resuscitace.
Správnì vedená kardiopulmonální resuscitace, a to v první fázi i laiky, však mùûe
nemocného v øadì pøípadù zachránit. VLS
2009. JK
(incident lighting)
Rodzaj mobilnego, przenoœnego lub
umieszczonego na wózku zestawu oœwietleniowego, sk³adaj¹cy siê zazwyczaj z generatora pr¹du napêdzanego silnikiem spalinowym […], masztu i zestawu lamp halogenowych. Stra¿ po¿arna wykorzystuje
najaœnice […] do oœwietlania miejsca
prowadzonych dzia³añ. Znajduj¹ one zastosowanie wszêdzie tam, gdzie nie ma
innego rodzaju oœwietlenia. Http 235.
osvìtlení místa havárie
Reflektor, pøenosný nebo upevnìný na
poûárním vozidle, pouûívaný pro osvìtlení èinnosti poûární jednotky. VSPO
3.11.2. GB
NAJANICA
(payment order)
Orzeczenie s¹dowe wydawane na posiedzeniu niejawnym bez udzia³u stron wy³¹cznie na podstawie treœci pozwu oraz
za³¹czonych do niego dokumentów.
Istot¹ nakazu zap³aty jest:
a) w postêpowaniu upominawczym – propozycja rozstrzygniêcia sporu w sposób
zgodny w ca³oœci z ¿¹daniem powoda,
która w przypadku niezaskar¿enia jej
w terminie przez pozwanego – staje siê
NAKAZ ZAP£ATY
207
namiot cianowy
wi¹¿¹ca dla obu stron;
b) w przypadku postêpowania nakazowego – skrócenie postêpowania i wzmocnienie ochrony interesów powoda, gdy
przedstawione przez niego dowody nale¿¹ do okreœlonych w ustawie kategorii
dokumentów, b¹dŸ to maj¹cych walor
silnego dowodu, b¹dŸ uzasadniaj¹cych
interes spo³eczny w udzieleniu powodowi szczególnej ochrony.
Orzeczenie przesy³a siê powodowi oraz
pozwanemu, który w wyznaczonym terminie mo¿e wnieœæ œrodek zaskar¿enia.
Niezaskar¿ony nakaz zap³aty ma skutki
prawomocnego wyroku. Czynnikami,
które maj¹ zachêciæ pozwanego d³u¿nika
do wykonania nakazu s¹ skrócenie postêpowania i mniejsze koszty procesu (w nakazie orzeka siê obowi¹zek zwrotu na
rzecz powoda tylko 1/4 op³aty s¹dowej
od pozwu). Http 235.
trestní pøíkaz syn. platební rozkaz
Rozhodnutí v trestním øízení, které mùûe
vydat samosoudce i bez projednání vìci
v hlavním líèení, pokud byl skutkový
stav spolehlivì prokázán opatøenými dùkazy. Jeho obdobou v obèanském soudním øízení je platební rozkaz. Http 11. AZ
NAMIOT CIANOWY (portaledge) syn.
platforma œcianowa
Specyficzny rodzaj namiotu s³u¿¹cy do
biwakowania podczas przebywania d³ugich dróg wspinaczkowych. Po zdjêciu
œcianek zewnêtrznych tworzy platformê,
z której mo¿na asekurowaæ wspinaj¹c¹
siê osobê, odpoczywaæ czy te¿ przygotowywaæ posi³ki. Http 235.
závìsný stan
Stan vyrobený speciálnì pro ty, kteøí chtìjí strávit jednu a více nocí ve stìnì. Závìsné lùûko muûe být vyuûito odkryté
nebo zastøešené v pøípadì nepøíznivého
poèasí. JK
napiêcie dotykowe
208
narty
(voltage, tension)
Napiêcie pojawiaj¹ce siê w przypadku
uszkodzenia izolacji miêdzy dwoma punktami jednoczeœnie dostêpnymi, nienale¿¹cymi do obwodu elektrycznego, których
mo¿na dotkn¹æ dwoma czêœciami cia³a,
np. dwiema rêkami lub rêk¹ i stop¹. Napiêcie dotykowe dopuszczalne d³ugotrwale (napiêcie dotykowe bezpieczne) – najwy¿sza dopuszczalna wartoœæ napiêcia
dotykowego, które mo¿e siê d³ugotrwale
utrzymywaæ w okreœlonych warunkach
œrodowiskowych. Http 146.
dotykové napìtí
NapìÙový rozdíl potenciálù, který ûivý
subjekt mùûe pøi dotyku s ûivými nebo neûivými èástmi pøeklenout. Nebezpeèné
dotykové napìtí je napìtí, které je schopno poškodit zdraví subjektu elektrickým
proudem. Elektrotechnické pøedpisy vyûadují, aby výše dotykového napìtí do
doby, neû pøedøazené jistièe nebo vypínací prvky porušený obvod odpojí, nepøestoupila maximálnì pøípustné hodnoty,
tzv. dovolená dotyková napìtí, stanovená s ohledem na nebezpeènost prostøedí,
provozovací napìtí, pøístupnost neûivých
èástí i rychlost vypnutí. SBAHPAOP 1985,
s. 61. GB
krokové napìtí
Rozdíl elektrických potenciálù pøeklenutý krokem èlovìka v okolí místa, kudy
elektrický proud protéká do zemì. Pøi prùchodu proudu zemnièem nebo jiným vodivým pøedmìtem spojeným se zemí, napø.
uzemnìním, ocelovým stoûárem, vodièem
leûícím na zemi, na který se pøivádí napìtí, vznikají okolo nìho místa se stejným
nebo s rozdílným potenciálem. SBAHPAOP 1985, s. 136. GB
(step voltage)
1. Ró¿nica potencja³ów dwóch punktów
pod³o¿a odleg³ych od siebie o d³ugoœæ kroku (0,8–1,0 m). Je¿eli wartoœæ tej ró¿nicy
przekroczy wartoœæ napiêcia bezpiecznego, wyst¹pi realna groŸba pora¿enia pr¹dem elektrycznym.
2. Napiêcie wystêpuj¹ce miêdzy punktami ziemi dotykanymi przez stopy cz³owieka przechodz¹cego w miejscu naelektryzowanym, wskutek zetkniêcia przewodu wysokiego napiêcia z ziemi¹ (np. w nastêpstwie zerwania przewodu przez burzê
i uziemienia go). MSP 1990, s. 138.
NARTY
NAPIÊCIE DOTYKOWE
NAPIÊCIE KROKOWE
NARODOWE S£U¯BY METEOROLOGICZ-
(national meteorological services)
S³u¿by powo³ane do prowadzenia os³ony
meteorologicznej kraju, zbieraj¹ce, archiwizuj¹ce i przetwarzaj¹ce dane niezbêdne do opracowania prognoz w ró¿nych
skalach czasowych i przestrzennych.
Http 239.
hydrologická sluûba
Menší èást Èeského hydrometeorologického ústavu; pøímo v hydrologických útvarech pracuje asi 140 lidí a na pøedpovìdních pracovištích dalších 20 hydrologù (celkem necelých 20 % zamìstnancù
ústavu). Jsou rozmístìni v centrálních
útvarech v Praze a v poboèkách ústavu.
Http 9. JM-B
NE
(ski)
D³ugie, p³askie p³ozy mocowane do nóg
poprzez system butów i wi¹zañ, które
umo¿liwiaj¹ œlizganie siê po powierzchni
œniegu, poniewa¿ ciep³o wytworzone tarciem nart powoduje, ¿e topi siê œnieg
znajduj¹cy siê bezpoœrednio pod nart¹, co
wytwarza bardzo cienk¹ warstwê wody,
na powierzchni której mog¹ œlizgaæ siê
narty. Specjalne smary, które s¹ u¿ywane
do smarowania nart obni¿aj¹ temperaturê
topnienia œniegu znajduj¹cego siê w stycznoœci z nart¹, u³atwiaj¹c tworzenie warstwy wody. Narty montowane s¹ do bu-
natarcie
tów narciarskich za pomoc¹ specjalnych
wi¹zañ. Http 235.
lyûe
Dvì podlouhlé desky se zvednutou špièkou, které se pouûívají k lyûování. Pùvodnì døevìné, nyní obvykle ze sklolaminátù a nebo jiných kompozitních materiálù. Pøipevòují se k nohám pomocí lyûaøského vázání. Http 11. JK
(attack)
Zasadnicza forma dzia³ania taktycznego
polegaj¹ca na bezpoœrednim dzia³aniu
œrodkami gaœniczymi na po¿ar w celu
przerwania procesu palenia. Cechy charakterystyczne natarcia: a) du¿e tempo dzia³añ pozwalaj¹ce na uratowanie pal¹cego
siê obiektu i ograniczenie strat, b) œcis³a
zale¿noœæ miêdzy powodzeniem dzia³añ
a intensywnoœci¹ podawania œrodka gaœniczego, czyli iloœci¹ œrodka gaœniczego
podawanego w jednostce czasu na jednostkê powierzchni lub kubatury obiektu.
Https 13.
poûární útok
Jeden ze zpùsobù zdolávání poûáru jednotkami. Je to organizované nasazení potøebných sil a prostøedkù v urèitém smìru
podle situace na místì zásahu. Pøedpokladem provedení úèinného poûárního
útoku je dostatek sil a prostøedkù. Úèinný poûární útok musí zajistit: a) záchranu
osob, zvíøat a majetku, b) lokalizaci a likvidaci poûáru, vèetnì ochrany okolí.
BØJPO 2001. GB
NATARCIE
(direct attack)
Ofensywna taktyka gaszenia po¿aru, polegaj¹ca na natarciu na krawêdŸ po¿aru
lub w jej pobli¿u. Technika ta zwykle
opiera siê na u¿yciu narzêdzi rêcznych
i wody. ESDPL 2012, s. 59.
pøímý útok
Tato metoda vyuûívá úzkého vodního
NATARCIE BEZPOREDNIE
209
natarcie frontalne
proudu, který je tvoøen malými kapièkami vody. Proud kapièek je aplikován
do prostoru plamenù a na ohnisko pøímo
pøi postupu zasahujících hasièù. Metoda
pøímého útoku je vhodná pøedevším pro
poèáteèní úsek první fáze volného rozvoje poûáru. Http 348. GB
(flank attack)
Metoda gaszenia po¿aru polegaj¹ca na
atakowaniu po¿aru wzd³u¿ skrzyd³a lub
obu skrzyde³ jednoczeœnie. ESDPL 2012,
s. 62.
boèní útok
Je veden tehdy, znemoûòuji-li podmínky
na místì zásahu (zpravidla stavební, bezpeènostní a klimatické) vést èelní útok.
Boèní útok se vede zpravidla ze dvou
stran souèasnì. BØJPO 2001. GB
NATARCIE BOCZNE
(head attack)
Atak jednostek stra¿y po¿arnej na czo³o
po¿aru w celu ograniczenia rozprzestrzeniania siê po¿aru na jego froncie. Natarcie to skierowane jest tylko w jedn¹ stronê i trwa do momentu zd³awienia po¿aru.
èelní útok
Je veden ve smìru proti postupující frontì poûáru, pøi èemû se soustøedí všechny
síly a prostøedky v klínu nebo øadì podle
povahy poûáru. Klínem se proniká k místu nejintenzivnìjšího hoøení. V øadì se
postupuje, kdyû pro velkou intenzitu hoøení nelze proniknout k místu nejintenzivnìjšího hoøení. BØJPO 2001. GB
NATARCIE CZO£OWE
(head attack)
Metoda gaszenia po¿aru, polegaj¹ca na
atakowaniu frontu po¿aru. Taktyka ta nie
jest czêsto stosowana, ze wzglêdu na wiêksze zagro¿enie dla stra¿aków. ESDPL
2012, s. 62.
frontální útok
Je veden naráz všemi silami a prostøedky
na celé frontì poûáru nebo jeho ploše.
NATARCIE FRONTALNE
natarcie porednie
210
Tento poûární útok se pouûívá tam, kde
by postupné nasazování proudù nevedlo
k likvidaci poûáru vzhledem k potøebné
intenzitì dodávky hasebních látek (napø.
u poûárù nádrûí hoølavých kapalin by
postupné nasazování proudù zapøíèinilo
rozlití, vzkypìní nebo vyvrûení kapaliny
z nádrûe, a tím i rozšíøení poûáru).
BØJPO 2001. GB
(indirect attack)
Wszelkie metody gaszenia wykonywane
z dala od krawêdzi po¿aru. ESDPL 2012,
s. 62.
nepøímý útok
Spoèívá v aplikaci vodního proudu na
rozûhavené povrchy. Po dopadu vody na
ûhavý povrch dojde k jejímu odpaøení
a vzniku páry, která pùsobí inertizaèním
úèinkem a dochází ke sníûení intenzity
hoøení, vlivem omezeného pøístupu kyslíku. Metoda nepøímého útoku je preferována hlavnì pro plnì rozvinuté poûáry.
Http 348. GB
NATARCIE POREDNIE
NAWIJARKA
RÊCZNA
(hand-operated
wind-up reel)
Rêcznie obs³ugiwana nawijarka z rêcznym napêdem korbowym, s³u¿¹ca do podnoszenia, opuszczania lub przesuwania
luŸnych ³adunków, z regu³y o udŸwigu
do 1000 kg.
ruèní naviják
Ruènì ovládaný naviják s moûností velmi jemného nastavení, pouûívaný pøi záchranných akcích, jako je uvolnìní volantu, sedadel nebo stabilizování vozidla.
VSPO 3.10.15. GB
(kidneys)
Parzyste narz¹dy wytwarzaj¹ce mocz, po³o¿one zaotrzewnowo w jamie brzusznej
obok krêgos³upa. Nerka ma kszta³t ziarna
fasoli, jej d³ugoœæ wynosi 11–12 cm, szerokoœæ 5–6 cm, gruboœæ 3–4 cm, ciê¿ar
NERKI
nerki
120–200 g. Brzeg boczny nerki jest jest
wypuk³y, przyœrodkowy wklês³y z zag³êbion¹ wnêk¹ nerkow¹, przez któr¹ wnikaj¹ do narz¹du têtnica nerkowa i nerwy,
a opuszczaj¹ go ¿y³y nerkowe, naczynia
limfatyczne i moczowód. Wnêka przechodzi w g³êbok¹ szczelinê zatokê nerkow¹. Nerka otoczona jest torebk¹ w³óknist¹, któr¹ otacza z zewn¹trz torebka t³uszczowa. Ca³y narz¹d objêty jest powiêzi¹ nerkow¹, zroœniêta od góry z przepon¹, od do³u i przyœrodkowo z powiêzi¹
lêdŸwiow¹. Nerka prawa jest po³o¿ona
nieco ni¿ej ni¿ lewa. Czynnoœæ nerki mo¿e byæ okreœlona jako wydalnicza, regulacyjna i wewn¹trzwydzielnicza. Czynnoœæ wydalnicza polega na usuwaniu
z moczem koñcowych produktów przemiany materii. Czynnoœæ regulacyjna, zapewniaj¹ca homeostazê ustroju, obejmuje
regulacjê objêtoœci p³ynów ustrojowych,
regulacjê ciœnienia osmotycznego i sk³adu p³ynów ustrojowych. Czynnoœæ wewn¹trzwydzielnicza obejmuje wydzielanie enzymueniny aktywuj¹cego angiotensynê, ponadto czynnika aktywuj¹cego erytropoetynê. Rdzeñ nerki zawiera znaczne
iloœci prostaglandyn. MEM1 1982.
ledviny
Párový orgán uloûený podél páteøe na
pøechodu jejího hrudního úseku v úsek
bederní. Je souèástí moèového ústrojí, podílí se na „oèišÙování” krve a vyluèování
neûádoucích zplodin z tìla, na regulaci
mnoûství tekutin a solí v tìle, krevního
tlaku, krvetvorby, acidobazické rovnováhy, aktivaci vitaminu D aj. Základní funkèní jednotkou ledviny je nefron (glomerulus a soustava tubulù), v nìmû se tvoøí
a upravuje moè. Ledvina je tvoøena parenchymem (pøedevším nefrony, sbìrné
kanálky) a cévami a ledvinnou pánvièkou.
Na povrchu je jemné pevné pouzdro. Cév-
niebezpieczna dzia³alnoæ
ní zásobení tvoøí Arteria renalis a Vena
renalis. Na øezu ledviny lze rozlišit vnìjší
èást parenchymu – kùru, zde jsou umístìny hlavnì glomeruly, a jeho vnitøní èást –
døeò (tvoøenou hlavnì tubuly). Ta je makroskopicky rozdìlena do jehlanovitých
útvarù – ledvinných pyramid. Ledviny
mají znaènou rezervu pro svou èinnost,
navíc jsou schopné kompenzovat úbytek
ledvinné tkánì hypertrofií zbylého parenchymu. Proto èlovìk mùûe ûít pouze
s jednou ledvinou. Pøi tìûkém onemocnìní, kdy ledviny jiû nemohou plnit svou
funkci, je však k pøeûití tøeba oèišÙovat
krev umìle „umìlou ledvinou” – hemodialýzou nebo ledvinu transplantovat.
VLS 2009. JK
NIEBEZPIECZNA DZIA£ALNOÆ (hazardous activity)
Jakakolwiek dzia³alnoœæ, w trakcie której
wystêpuje lub mo¿e wyst¹piæ (jest obecna lub mo¿e byæ obecna) jedna lub wiêcej substancji niebezpiecznych w iloœciach równych wartoœciom progowym
(wielkoœciom granicznym) lub wiêkszych od nich, podanych w za³¹czniku 1
do konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, i która mo¿e spowodowaæ skutki transgraniczne. Http 4.
nebezpeèná èinnost
Jakákoli èinnost, pøi níû je pøítomna nebo
mùûe být pøítomna jedna nebo více nebezpeèných látek v mnoûstvích rovnajících se nebo pøesahujících mezní mnoûství uvedená v pøíloze I Úmluvy o úèincích prùmyslových havárií pøesahujících
hranice státù a která by mohla mít úèinky
pøesahující hranice státù. Http 273. JM-B
(restricted visibility, limited visibility, poor
visibility)
Widocznoœæ wystêpuj¹c¹ od zmierzchu
NIEDOSTATECZNA
WIDOCZNOÆ
211
niedyspozycja p³ywaj¹cego
do œwitu, a tak¿e w warunkach zmniejszonej przejrzystoœci powietrza od œwitu
do zmierzchu. Ustawa 1997/20.06., dz.1,
art. 2, pkt 25.
sníûená viditelnost
Situace, kdy úèastníci provozu na pozemních komunikacích dostateènì zøetelnì nerozeznají jiná vozidla, osoby, zvíøata nebo pøedmìty na pozemní komunikaci, napø. od soumraku do svítání, za
mlhy, snìûení, hustého deštì nebo v tunelu. Zákon è. 13/1997, r. 1, § 2, pkt. Ff.
JM-B
NIEDRO¯NOÆ
(obstruction, occlusion)
syn. obturacja
Zamkniêcie œwiat³a narz¹dów przewodowych, prowadz¹ce do zahamowania przesuwania siê w nich w³aœciwej dla nich zawartoœci. Mo¿e dotyczyæ jelit, prze³yku,
dróg ¿ó³ciowych, dróg moczowych, przewodów trzustkowych, naczyñ krwionoœnych i limfatycznych, dróg oddechowych,
przewodów slinowych, tr¹bki s³uchowej
itp. MEM1 1982.
obturace
Ucpání, uzavøení, závaûný zdravotní
stav. VLS 2009. JK
NIEDYSPOZYCJA
P£YWAJ¥CEGO
(swimmer’s indisposition)
W p³ywaniu oznacza to stan, w którym
zawodnik nie jest w stanie pokonaæ przeszkody wodnej z powodu kontuzji, wyczerpania, skurczy, problemów psychicznych i innych. Jednak jest w pe³ni œwiadomy, nie panikuje, postrzega i mo¿na
siê z nim komunikowaæ. W tym momencie wymaga on pomocy ratownika. Jeœli
taka pomoc nie nadejdzie, mo¿e uton¹æ.
indispozice plavce
V plavání se tím rozumí stav, kdy plavec
není schopen sám pøekonat vodní pøekáûku z dùvodu zranìní, vysílení, postiûení
niepokój
køeèí, psychických komplikací aj. Je však
pøi plném vìdomí, nepropadá panice, vnímá a lze s ním komunikovat. Pokud není
v této fázi dopomoc poskytnuta, pøechází
indispozice èasto do fáze tonutí. Http
350. AW
(anxiety)
Stan emocjonalny charakteryzuj¹cy siê poczuciem braku bezpieczeñstwa, nieokreœlonego dyskomfortu. Uto¿samiany czêsto
z lêkiem, ró¿ni siê jednak od niego brakiem zmian fizjologicznych (uczucie dusznoœci, pocenie siê, przyspieszony puls),
które zawsze towarzysz¹ lêkowi. Http
235.
úzkost
Z lékaøského (psychiatrického) pohledu
sloûitá kombinace emocí, zahrnující strach,
zlé pøedtuchy a obavy. Èasto je doprovázena fyzickými pøíznaky, jako je bušení srdce, pocit nevolnosti, bolest na hrudi
a zkrácené dýchání. Úzkost je nepøíjemný emoèní stav, jehoû pøíèinu není moûné
definovat. Strach je urèitou odpovìdí na
konkrétní nebezpeèí. Úzkost mùûe trvat
velmi krátce, akutnì, nebo dlouhodobì.
Intenzita úzkosti je rùzná, od lehkého neklidu aû po stav výrazné paniky. Http 41.
AW
NIEPOKÓJ
NIESIENIE POMOCY PRZEZ DWÓCH LUB
(help by two or
more lifeguards)
Czynnoœæ wykonywana wówczas, gdy
w wodzie zagro¿ona jest wiêcej ni¿ jedna
osoba. W pewnych przypadkach do jednego ton¹cego podp³ywa dwóch ratowników, gdy jeden z nich ma mniejsze doœwiadczenie w ratowaniu. Ratownicy
podp³ywaj¹ do ton¹cego i podtrzymuj¹ go
jednym ramieniem tak, ¿e ton¹cy znajduje siê miêdzy nimi. Dalej p³yn¹ wszyscy
trzej plecami do góry.
WIÊCEJ RATOWNIKÓW
212
niewydolnoæ
dopomoc dvìma a více plavci
Unavený plavec je uprostøed mezi dvìma
plavci, všichni jsou v poloze na prsou.
Postiûený plavec se drûí nataûenými horními konèetinami za vnitøní ramena odpomáhajících. Ti plavou prsa, musí udrûovat stejnou rychlost a nesmí se od sebe
vzdalovat. Http 339. ST
NIESIENIE POMOCY ZMÊCZONEMU P£Y-
(helping tired swimminer)
Czynnoœæ wykonywana przez jednego
ratownika wodnego najczêœciej bez u¿ycia sprzêtu, gdy potrzebna jest nag³a interwencja. Do czynnoœci tych zalicza siê:
wejœcie lub skok do wody, dop³yniêcie,
uchwycenie p³ywaka, holowanie do brzegu. Tej pomocy udziela siê, gdy p³ywak
mo¿e siê komunikowaæ i jest œwiadomy
wykonywanych dzia³añ.
dopomoc unavenému plavci
Pøi dopomoci unavenému plavci nejde
ještì o vlastní záchranu tonoucího. Plavec je vysílený, postiûený køeèí apod.,
anebo jeho psychický stav vyluèuje další
pohyb bez pomoci. Je však pøi plném
vìdomí, vnímá a lze s ním komunikovat.
Pokud není v této fázi poskytnuta dopomoc, pøechází tento stav do fáze tonutí.
Http 339. ST
WAKOWI
(weak heartbeat)
Brak mo¿liwoœci czucia ruchu falistego naczynia krwionoœnego. Niewyczuwalnoœæ
pulsu w têtnicy.
nehmatný puls
Není moûné hmatat puls na vìtších tepnách blízkých povrchu tìla. Http 41. ST
NIEWYCZUWALNE TÊTNO
(failure, insuficiency)
Stan upoœledzonej czynnoœci narz¹du, gruczo³u lub uk³adu, kiedy nie jest on w stanie pe³niæ swych normalnych czynnoœci.
MEM1 1982.
NIEWYDOLNOÆ
niewydolnoæ kr¹¿enia
selhání
Neschopnost orgánu èi orgánového systému plnit základní funkce. Vzniká obvykle jako následek tìûších onemocnìní
daného orgánu. VLS 2009. JK
NIEWYDOLNOÆ KR¥¯ENIA (circulatory failure, circulatory insuficiency)
Mo¿e byæ pochodzenia sercowego lub
obwodowego. Uk³ad kr¹¿enia nie spe³nia
w tym stanie swych zasadniczych czynnoœci dostarczenia tlenu i materia³ów od¿ywczych tkankom i komórkom oraz usuwania z nich dwutlenku wêgla i innych
produktów przemiany materii. Niewydolnoœæ kr¹¿enia pochodzenia sercowego
polega na niezdolnoœci do utrzymania
dostatecznego kr¹¿enia krwi w zale¿noœci od potrzeb ustroju. Mo¿e dotyczyæ jednej lub obu komór serca. W zwi¹zku
z tym rozró¿nia siê niewydolnoœæ lewokomorow¹, prowadz¹c¹ do wzrostu ciœnienia w lewym przedsionku i zastoju
w kr¹¿eniu p³ucnym, co objawia siê dusznoœci¹, oraz prawokomorow¹, prowadz¹c¹ do wzrostu ciœnienia w ¿y³ach obwodowych i obrzêków. Najczêœciej obie postacie kojarz¹ siê ze sob¹. Do niewydolnoœci prowadz¹ wady serca, nadciœnienie,
choroby miêœnia sercowego (wieñcowa
choroba, zawa³ serca). Obwodowa niewydolnoœæ kr¹¿enia wystêpuje zwykle w nastêpstwie niedoboru objêtoœci krwi kr¹¿¹cej, co prowadzi do zmniejszenia pojemnoœci serca minutowej i objawów
wstrz¹su. MEM1 1982.
srdeèní selhání
Stav, kdy srdce není schopno plnit svou
funkci (tj. pøeèerpávat, „pumpovat” krev)
v mnoûství pøimìøeném nárokùm organismu. K pøíèinám se øadí porucha myokardu (zejména ischemie), objemové a tlakové pøetìûování srdce (napø. chlopenní
vady, hypertenze). Pøevaûuje-li porucha
213
niewydolnoæ kr¹¿enia
„levého” srdce, vzniká levostranné selhání projevující se zejména hromadìním krve v plicích s dušností aû vznikem
plicního edému. Porucha „pravého” srdce
(pravostranné selhání) se projeví pøedevším mìstnáním krve ve velkém obìhu
s otoky (zejména dolních konèetin) aû
vznikem transudátu v tìlních dutinách,
zvìtšením jater, zaûívacími obtíûemi aj.
Nikoliv vzácné je selhání oboustranné
s kombinací pøíznakù. K levostrannému
srdeènímu selhání vedou zejména ICHS,
chlopenní vady, tìûká hypertenze; pravostranné selhání je zpùsobeno pøedevším
závaûnými chorobami plic a plicní embolií. Srdeèní selhání mùûe být akutní nebo
chronické s rùznì dramatickými pøíznaky
a s rùznì zapojenými kompenzaèními mechanismy. K nim patøí zejména zvyšování preloadu (dilatace komory), retence tekutin a soli, tachykardie a aktivace sympatoadrenálního systému (vazokonstrikce). Nìkteré zmìny se vyvíjejí rychle
(napø. tachykardie), jiné po delší dobu
(retence tekutin), rozvoj nìkterých trvá
i mìsíce (hypertrofie a strukturální zmìny myokardu). Vznik otokù, transudátù
vede k obrazu tzv. mìstnavého (kongestivního) srdeèního selhání. Kompenzaèní
mechanismy samy o sobì mohou z dlouhodobého hlediska srdce poškozovat (tachykardie zvyšuje potøebu kyslíku, zhoršuje prokrvení, vazokonstrikce vede k zvýšení afterloadu atp.). Patofyziologicky se
rozlišuje selhání backward, forward. Na
nedostateènosti se podílí systolická dysfunkce (špatná kontraktilní schopnost)
i dysfunkce diastolická (sníûená poddajnost komory v diastole se vzestupem enddiastolického tlaku). V léèbì se v souèasnosti pouûívají zejména IACE vazodilatace, diuretika, betablokátory, klasicky kardiotonika. Dùleûitá je rovnìû správná ûi-
niewydolnoæ nerek
votospráva, omezení solení, dostatek fyzického i psychického odpoèinku. VLS
2009. JK
(renal failure,
renal insuficiency)
Ostra lub przewlek³a, prowadzi do zatrzymania w organizmie produktów przemiany materii wydalanych normalnie z moczem. Ostra niewydolnoœæ nerek mo¿e
byæ spowodowana przyczynami nerkowymi (zapalne albo toksyczne uszkodzenie nerek), lub pozanerkowymi (mechaniczne utrudnienie odp³ywu moczu,
wstrz¹s). Przewlek³a niewydolnoœæ nerek
jest stanem zejœciowym wielu chorób nerek, najczêœciej przewlek³ego k³êbkowego zapalenia nerek, odmiedniczkowego
zapalenia nerek, torbielowatoœci nerek,
nadciœnienia têtniczego itp. Ostatnim stadium niewydolnoœci nerek jest mocznica.
MEM1 1982.
selhání ledvin
Ledviny nemohou plnit své základní funkce. V zásadì se její pøíèiny dìlí na prerenální (zejména závaûné poruchy prokrvení), renální a postrenální (zejména obstrukce moèových cest). Akutní renální insuficienèní selhání ledvin bývá zpùsobeno šokem, otravou nebo prudce probíhajícím ledvinným onemocnìním. Obvykle
je provázeno sníûenou tvorbou moèi (oligurií, anurií). Závaûné jsou zejména poruchy hospodaøení s vodou a ionty (napø.
hyperhydrace, hyperkalemie), obìhové
a srdeèní selhání, otok mozku. Nejdùleûitìjší léèbou je hemodialýza, péèe o vnitøní prostøedí, krevní obìh, léèba pøíèiny
atd. Chronická renální insuficience je výsledkem postupného zhoršování funkce ledvin pøi øadì onemocnìní ledvin (glomerulonefritida, chronická pyelonefritida,
rùzné nefropatie vèetnì diabetické, poNIEWYDOLNOÆ NEREK
214
niewydolnoæ w¹troby
lycystické ledviny, hepatorenální syndrom
aj.). K pøíznakùm patøí hypertenze, anemie, kostní zmìny, renální osteodystrofie a poruchy fosfokalciového metabolismu, poruchy hemostázy, neuropatie, poruchy vnitøního prostøedí, metabolická
acidóza, narušení metabolismu, trávicího
ústrojí aj. Podle stupnì poruchy a kompenzace mùûe být chronická renální insuficience provázena polyurií èi v terminální fázi oligurií aû anurií s rizikem hypervolemie a hyperkalemie. Tìûkým stavem
s èetnými orgánovými komplikacemi je
uremie. Pro stanovení renálních funkcí se
pouûívá vyšetøení glomerulární filtrace èi
stanovení sérové koncentrace kreatininu
a moèoviny. Terapie spoèívá v léèbì pøíèin i komplikací: diuretika, antihypertenziva, rekombinantní erytropoetin, dieta
s omezením bílkovin èi soli, fosfátù, kalcium, kalcitriol, korekce poruch vnitøního
prostøedí atd. V pokroèilejších stadiích je
nutná hemodialýza, peritoneální dialýza
èi transplantace ren. VLS 2009. JK
W¥TROBY (hepatic
failure, liver failure)
Spowodowana znacznym zniszczeniem
w¹troby, najczêœciej w przebiegu jej marskoœci, wirusowego zapalenia, zatruæ,
w koñowej swej fazie objawia siê œpi¹czk¹ w¹trobow¹. Do wyzwolenia œpi¹czki
w tych stanach mog¹ przyczyniæ siê zaka¿enia, krwawienia do przewodu pokarmowego, zabiegi operacyjne. Wystêpuj¹
znaczne zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, bia³kowej i aminokwasowej, zatrucie amoniakiem, skaza krwotoczna, ¿ó³taczka, tzw. cuchniêcie w¹trobowe, kwasica, zaburzenia w uk³adach
enzymatycznych oraz ró¿ne postacie zaburzenia œwiadomoœci, a¿ do g³êbokiej
œpi¹czki. MEM1 1982.
NIEWYDOLNOÆ
nie¿yt
jaterní selhání
Závaûný stav vznikající selháváním funkce jater. Akutní jaterní selhání vzniká napø.
pøi tìûkém prùbìhu zánìtu jater, pøi nìkterých otravách napø. faloidinem, ale i po
pøedávkování paracetamolu, Reyeovì
syndromu, šoku. Chronické jaterní selhání se vyvíjí zejména na podkladì tìûké
cirhózy. K projevùm èi komplikacím patøí únava, hubnutí, nevolnost, ûloutenka,
nervové a psychické zmìny (jaterní encefalopatie aû kóma), flapping tremor, portální hypertenze sascitem a jícnovými varixy, otoky, obìhové a krvácivé poruchy,
hormonální zmìny, metabolické zmìny,
poruchy vnitøního prostøedí, selhání ledvin aj. Játra mají velkou funkèní rezervu,
pøíznaky selhání se projeví vìtšinou aû
pøi poklesu funkceschopného parenchymu pod 10 %. VLS 2009. JK
(catarrh, rhinitis) syn. katar,
zapalenie nie¿ytowe
Zapalenie b³ony œluzowej, w przebiegu
którego do wysiêku zapalnego do³¹cza siê
œluz produkowany w nadmiarze przez komórki nab³onka b³ony sluzowej na skutek
dzia³ania czynników dra¿ni¹cych. MEM1
1982.
katar
Typ povrchového zánìtu sliznic, provázený znaènou tvorbou sekretu, èasto hlenovitého charakteru. Katar postihuje zejména horní cesty dýchací (rýma, zánìt
hltanu, prùdušek) èi spojivky (konjunktivitida). VLS 2009. JK
NIE¯YT
NIE¯YT ¯O£¥DKA (gastritis) syn. katar
¿o³¹dka, zapalenie ¿o³¹dka
Ostre lub przewlek³e zapalenie b³ony œluzowej ¿o³¹dka. Ostry nie¿yt ¿o³¹dka wystêpuje po spo¿yciu cia³ dra¿ni¹cych. Ostre, krwotoczne zapalenie b³ony œluzowej
¿o³adka mo¿e wyst¹piæ w przebiegu cho-
215
nimbostratus
rób zakaŸnych. Objawem ostrego nie¿ytu
¿o³¹dka s¹ bóle w nadbrzuszu, nudnoœci,
wymioty, bóle i zawroty g³owy, ogólne
os³abienie i wyczerpanie, gor¹czka, utrata ³aknienia, uczucie pe³noœci w nadbrzuszu. Przewlek³y nie¿yt ¿o³¹dka cechuje
przewlek³y proces zapalno-zanikowy b³ony
sluzowej. Wystêpuje w chorobie Addisona-Biermera (niedokrwistoœæ), awitaminozach, niedoborze ¿elaza, w stanach przewlek³ego dra¿nienia ¿o³¹dka przez czynniki szkodliwe, w chorobach gruczo³ów
wydzielania wewnêtrznego. MEM1 1982.
gastritida syn. zánìt ûaludku
Akutní gastritida vzniká vìtšinou jako
souèást infekce nebo následkem dietní chyby. Èasto je spojena i se støevními projevy (gastroenteritida). Bývá znaèná nevolnost, zvracení, prùjmy. Jde o bìûné
onemocnìní, nìkdy se však za podobnými pøíznaky mohou skrývat závaûnìjší
stavy. Chronická gastritida je onemocnìní, které lze zjistit jen histologicky (biopsie pøi gastroskopii). Nemá typické pøíznaky a mùûe probíhat i zcela bezpøíznakovì. U chronické gastritidy se rozlišuje
nìkolik typù. Typ A je autoimunitní gastritida spojená s achlorhydrií a eventuálnì perniciózní anemií, uvádí se vyšší riziko vzniku nádoru. Typ B je antrální
gastritida vznikající v souvislosti s infekcí H pylori. Typ C se nìkdy uvádí jako
chemická gastritida. VLS 2009. JK
(Nimbostratus cloud)
syn. Ns, chmura warstwowa deszczowa
Chmura w postaci ciemnoszarej jednolitej warstwy, zazwyczaj ca³kowicie zas³aniaj¹cej niebo. Z³o¿ona jest z kropel wody oraz kryszta³ków lodu. Jej wystêpowaniu towarzysz¹ ci¹g³e opady deszczu
lub œniegu. Jest to chmura daj¹ca najd³u¿ej trwaj¹ce opady. Dolna podstawa chmury wystêpuje na wysokoœci 200–500 m
NIMBOSTRATUS
nitrogliceryna
(czêsto pod podstaw¹ wystêpuj¹ jeszcze
postrzêpione chmury stratus fractus (St
fra) na wysokoœci rzêdu 100–200 m, a nawet ni¿ej). Gruboœæ chmury jest bardzo
du¿a i dochodzi do 4–6 km. Czêsto te¿
³¹czy siê z wy¿ej po³o¿on¹ chmur¹ altostratus (As). Z tych powodów nimbostratus zawsze ca³kowicie przes³ania tarczê
s³oneczn¹. Obserwujemy wówczas pochmurn¹ i deszczow¹ pogodê, a zim¹
obfite opady œniegu. Czasem wystêpuje
te¿ opad deszczu lodowego, podobnego
do gradu, ale tylko w ch³odnych porach
roku. Nimbostratus powstaje na froncie
ciep³ym wskutek unoszenia siê ciep³ego
powietrza ponad ch³odne pod stosunkowo niewielkim k¹tem i kondensacji zawartej w nim pary wodnej. Chmura te¿ pojawia siê na froncie ch³odnym razem z cumulonimbusami oraz na froncie okluzji.
Nimbostratus wystêpuje zwykle w ch³odnych wycinkach ni¿u atmosferycznego.
Jest to typowa chmura frontalna. Chmura
nimbostratus nie daje zjawiska burzy,
aczkolwiek, jeœli wbudowane s¹ w ni¹
chmury cumulonimbus (Cb) mog¹ teoretycznie powstawaæ ³adunki elektrostatyczne na zasadzie indukcji elektrostatycznej.
Jeœli ró¿nice pomiêdzy nimi s¹ du¿e, to
mog¹ wyst¹piæ wewnêtrzchmurowe wy³adowania atmosferyczne, jednak¿e jest to
ma³o prawdopodobne. Mieszanka chmur
Ns i Cb daje ulewne i d³ugotrwa³e opady
deszczu lub œniegu. Http 235.
nimbostratus syn. Ns
DešÙová sloha, má horizontální rozmìry
tisíce kilometrù, vertikální mohutnost aû
nìkolik kilometrù a vypadávají z ní trvalé
sráûky, déšÙ, snìûení nebo jejich kombinace. Sráûky nemusí dopadat na zem
a vzniká tak virga, v tomto pøípadì se mrak
zdá být ze spoda rozostøený a modrý.
Èasto se pod nimbostraty tvoøí nízké cáry
216
ni¿ baryczny
oblakù, které se spojí v celkem souvislou
vrstvu. Tìmto cárùm se øíká fractostraty
nebo fractocumuly, podle toho, zda se víc
podobají cumulùm nebo stratùm. Témìø
vûdy zaène pršet, aû kdyû se tyto oblaky
utvoøí. Vìtšinou je tento mrak špatného
poèasí smíšený, tj. skládá se jak z vodních kapek, tak z ledových krystalkù. Obvykle zatahuje celou oblohu, má barvu
temnì šedou a vzhledem k velké mohutnosti jím slunce neprosvítá. Jelikoû je
oblak vertikálnì hodnì rozsáhlý, èasto
zasahuje do vysokého nebo nízkého patra, i kdyû patøí k oblakùm støedního patra. Http 11, HA 2010. JK
NITROGLICERYNA (nitroglycerin) ¿arg.
nitro
Trójazaotan gliceryny, lek rozszerzaj¹cy
naczynia krwionoœne, równie¿ wieñcowe. Dzia³a szybko, lecz krótkotrwale,
dobrze wch³ania siê z b³on œluzowych,
zw³aszcza jamy ustnej. Obni¿a ciœnienie
têtnicze, zmniejsza zapotrzebowanie miêœnia sercowego na tlen. MEM1 1982.
nitroglycerin syn. NTG slang. nitráty
Lék ze skupiny nitrátù uûívaný k léèbì
ICHS, zejména záchvatù, k jejich profylaxi, k akutní vazodilataèní léèbì srdeèního selhání èi k léèbì nestabilní anginy
pectoris. Úèinkuje stimulací guanylátcyklázy, pùsobí vazodilataci koronárních tepen a sníûením ûilního návratu. K neûádoucím úèinkùm patøí bolesti hlavy, nìkdy mùûe dojít k hypotenzi. VLS 2009. JK
(low pressure area, depression) syn. cyklon
Jeden z uk³adów barycznych, system ni¿owy, w którym wystêpuj¹ zazwyczaj
uk³ady frontalne. Nacisk jest tutaj po³o¿ony na to, ¿e ni¿ baryczny jest zjawiskiem pogodowym, a nie po prostu obszarem niskiego ciœnienia. Wraz z przyjœ-
NI¯ BARYCZNY
nos
ciem centrum ni¿u obserwuje siê spadek
ciœnienia i zazwyczaj zmianê innych parametrów, takich jak temperatura czy zachmurzenie. Wbrew potocznym oczekiwaniom wiar w rozwiniêtym (czasowo)
ni¿u barycznym nie wieje od obszaru ciœnienia wysokiego do niskiego, lecz równolegle do linii sta³ego ciœnienia. W ni¿u
wiatry wiej¹ cyklonalnie, czyli na pó³kuli
pó³nocnej przeciwnie do wskazówek zegara. Http 235.
tlaková níûe syn. cyklóna
Oblast se sníûeným tlakem vzduchu, pøièemû tlak vzduchu v jejím okolí je vyšší
neû tlak uvnitø oblasti. Na synoptických
mapách musí mít alespoò jednu uzavøenou izobaru. Vlivem rotace Zemì pak na
severní polokouli probíhá cirkulace vzduchu v cyklónì vûdy proti smìru pohybu
hodinových ruèièek, zatímco na jiûní polokouli probíhá cirkulace vzduchu vûdy
po smìru pohybu hodinových ruèièek.
(nose)
Czêœæ twarzy stanowi¹ca pocz¹tek dróg
oddechowych i zawieraj¹ca receptory narz¹du powonienia. Sk³ada siê z koœci,
chrz¹stek i skóry. MEM1 1982.
nos
Nepárový lidský smyslový orgán, který
urèuje vùni. ZajišÙuje jeden z pìti lidských smyslù, a to èich. Pøi dýchání také
slouûí k ohøívání a zvlhèování vzduchu
vstupujícího do prùdušnice a do plic.
Http 11. JK
NOS
(stretcher) ¿arg. prycza
Rodzaj urz¹dzenia medycznego, umo¿liwiaj¹ce transportowanie chorego lub
rannego w pozycji le¿¹cej. Stosowane
przez ró¿ne s³u¿by ratownicze, stanowi¹
podstawowe wyposa¿enie ambulansu sanitarnego. Tradycyjne nosze sk³adaj¹ siê
NOSZE
217
nosze podbierakowe SCOOP
z dwóch pod³u¿nych elementów (czêsto
drewnianych), których koñce stanowi¹
uchwyty transportowe. Pomiêdzy elementami znajduje siê p³achta z materia³u, na
której uk³ada siê osobê transportowan¹.
Nosze takie najczêœciej posiadaj¹ podpórki lub kó³ka, czêsto s¹ sk³adane. Do
transportu przy ich u¿yciu jest potrzebnych dwóch lub wiêcej ratowników. Http
235, MEM1 1982, Wo³oszyn 2007.
nosítka
Zaøízení urèené k ruènímu a pìšímu pøenášení osob, pøípadnì vìcí. Jsou nositka
zdravotnická, urèená k pøenášení zranìných nebo jinak nemohoucích osob, zejména je-li tøeba fixovat jejich polohu.
Nakládání na nosítka vyûaduje nácvik,
pøi nakládání velí vûdy zachránce u hlavy
poranìného. Zpùsob: a) navalením: tøi
nebo ètyøi zachránci uchopí poranìného
a navalí ho na bok oblièejem k sobì,
další zachránce pøiloûí nosítka k zádùm
zranìného a sklápí je do vodorovné polohy; b) podsunutím: tøi zachránci stojí obkroèmo nad poranìným a ètvrtý má pøipravená nosítka tak, aby byla za hlavou
zranìného, dále tøi zachránci zvednou poranìného, první jistí hlavu a ètvrtý podsune pod zranìného nosítka; c) ve stabilizované poloze: první zachránce drûí
ranìného za bérec pokrèené dolní konèetiny, druhý podsune své ruce pod pánev
zranìného a uchopí jeho ramena, vûdy
jedna noha krajních zachráncù musí být
mezi ûerdìmi nosítek. Na ni pøenesou pøi
zvedání poranìného svoji váhu. VLS
2009, Http 11. JK
SCOOP (scoop
stretcher)
Pozwalaj¹ na podnoszenie ofiary bez manipulacji. Sk³adane na d³ugoœæ i szerokoœæ. Specjalnie zaprojektowane, aby przetransportowaæ pacjenta bez koniecznoœci
NOSZE PODBIERAKOWE
nosze Sked
poruszania go.
scoop rám syn. scoop nosítka
Speciální nosítka urèená pro šetrný transport pacienta, a to zejména v pøípadech,
kdy má zachránce podezøení na poranìní
míchy nebo páteøe. Scoop rám neslouûí
jako imobilizaèní zaøízení, ale jako pomùcka ke zvednutí pacienta tak, aby se
minimalizoval jeho pohyb pøi manipulaci. Rám bývá nejèastìji vyroben z hliníku
nebo odolného plastu. Http 11. JK
SKED (reeves stretcher, SKED,
flexible stretcher)
Uniwersalny system transportu poszkodowanego i transportu sprzêtu zarówno
na l¹dzie, na wodzie, jak i w powietrzu.
Odpowiednie ukszta³towanie noszy i pasy stabilizuj¹ce pozwalaj¹ transportowaæ
poszkodowanego poziomo jak na zwyk³ych noszach, ale tak¿e w pozycji pionowej jest to szczególnie przydatne przy
transporcie np. w grotach skalnych, szybach górniczych i studniach. Taœmy pozwalaj¹ stosowaæ nosze w ratownictwie
wysokoœciowym a nawet jako nosze podwieszane do œmig³owca ratowniczego.
nosítka SKED
Záchranná nosítka pro pouûití v uzavøených a omezených prostorech, moûnost
pouûití ve vertikální i v horizontální poloze. Moûnost závìsu pod vrtulník. Transport pomocí tohoto prostøedku je moûno
provádìt po trávì, snìhu, ledu i kamenech, protoûe je vyroben z velice odolného
plastu. Sked je moûné pouûít jako transportní prostøedek pro vytahování a spouštìní ve strmých terénech, má také atest
pro pouûití pod vrtulníkem. JK
NOSZE
(neoplasm, new growth,
newgrowth tumor) syn. neoplasma,
tumor
Z³o¿ony proces patologiczny, œciœle zwi¹NOWOTWÓR
218
nowotwór
zany z organizmem gospodarza, najczêœciej wyra¿aj¹cy siê rozwojem guza, nacieku, owrzodzenia. Powstaje przy wspó³udziale czynników ustrojowych i zewn¹trzpochodnych, ale bezpoœrednia przyczyna
istoty ich dzia³ania jest nieznana. Nowotwór cechuje siê niekontrolowanym, nadmiernym rozmna¿aniem nienormalnych
odmian w³asnych komórek organizmu.
Jest to proces nieodwracalny, przejawiaj¹cy spaczone cechy ró¿nicowania, dojrzewania i nawet czynnoœci tkanki, z której siê rozwin¹³. Nowotwory dzieli siê na
niez³oœliwe, z³oœliwe i pó³z³oœliwe. Nowotwory niez³oœliwe, ³agodne, utworzone z tkanek o niemal prawid³owym wygl¹dzie, s¹ otorbione, ró¿nie rozprê¿aj¹co, uciskaj¹ otoczenie, ale go nie niszcz¹. Usuniête nie daj¹ nawrotów ani przerzutów, s¹ ca³kowicie wyleczalne. Nowotowory z³oœliwe, nieotorbione, naciekaj¹
bez ograniczenia tkanki otaczaj¹ce, wnikaj¹ do naczyñ, daj¹ odleg³e przerzuty drog¹ krwi lub limfy, usuniêtê mog¹ dawaæ
wznowy. Rozró¿nia siê nowotwory z³oœliwe z tkanki nab³onkowej – raki i z tkanek nienab³onkowych – miêsaki. […] Nowotwory pó³z³oœliwe ³¹cz¹ w sobie cechy
guzów niez³oœliwych i niektóre cechy z³oœliwych, np. wykazuj¹ uporczyw¹ nawrotowoœæ, naciekanie otoczenia, wszczepianie do otoczenia itp. Wielokrotne nawroty mog¹ prowadziæ do zez³oœliwienia procesu. MEM1 1982.
nádor
Patologický útvar tvoøený tkání, jejíû rùst
se vymkl kontrole organismu a roste na
nìm nezávisle. Maligní (zhoubný) nádor
pøi svém rùstu nièí okolní tkánì, zakládá
dceøiná loûiska (metastázy) a má rovnìû
celkové úèinky na organismus. Benigní
(nezhoubný) nádor roste ohranièenì a metastázy nezakládá; mùûe však utlaèovat
no¿yce hydrauliczne
okolní struktury (nebezpeèné napø. v mozku). Nìkteré benigní nádory se mohou po
èase zvrhnout v nádory zhoubné (malignizace). Nádory mohou vzniknout v jakékoliv tkáni a orgánu, pøièemû nejèastìjší jsou v oblastech, kde dochází i za
normálních okolností ke znaènému mnoûení bunìk èi k jejich stimulaci, napø.
pohlavními hormony (trávicí ústrojí, prùdušky, prsy, ûenské pohlavní ústrojí, prostata apod.). Nádory se oznaèují pøíponou
-om a nazývají se podle tkánì, z níû vznikají. Zhoubné epitelové nádory (karcinomy) patøí k nejdùleûitìjším nádorùm
u lidí. Nezhoubný nádor ze ûlázového epitelu je adenom, zhoubný nádor se nazývá
adenokarcinom. Zhoubné nádory vycházející z pojiva, svalu, cév krvetvorné a lymfatické tkánì se oznaèují jako sarkomy.
Pøíèina vzniku nádoru byla do znaèné míry objasnìna, stejnì jako jejich klonální
pùvod. Primární nádor je nádor vzniklý
prvotnì v urèitém orgánu (primárním
nádorem plic je bronchogenní karcinom),
jako sekundární nádor urèitého orgánu se
oznaèují metastázy. Nádory se rozeznávají histologickým vyšetøením, které mùûe ve vìtšinì pøípadù urèit pùvod nádoru
i jeho druh. Zhoubné nádory pøipomínají
svým mikroskopickým vzhledem nezralé
tkánì, nezhoubné nádory jsou obvykle
podobnìjší pùvodní tkáni. VLS 2009. JK
(hydraulic
cutters, life shears, hydraulic cutting
shears)
Narzêdzia ratownicze, s³u¿¹ce do wycinania i przecinania elementów konstrukcyjnych budynków oraz pojazdów, takich
jak: kraty, prêty, s³upki karoserii itd. No¿yce hydrauliczne s³u¿¹ do ciêcia prêtów,
krat, s³upków karoserii samochodowych,
stalowych profili budowlanych. Cylindry
si³owników hydraulicznych zwykle wyNO¯YCE
HYDRAULICZNE
219
no¿yczki opatrunkowe
konane s¹ ze stopów aluminium, natomiast
ostrza z wysokogatunkowej stali. […] Poniewa¿ ostrza posiadaj¹ du¿¹ twardoœæ,
nara¿one s¹ na pêkniêcia podczas ciêcia.
Z tego powodu nale¿y staraæ siê, aby elementy ciête by³y ustawione prostopadle
do p³aszczyzny ostrzy. Si³y ciêcia uzyskiwane w stosowanych aktualnie no¿ycach
dochodz¹ do 950 kN, a œrednice ciêtych
prêtów stalowych do 41 mm. Masa no¿yc
zawiera siê w przedziale od 9 do 15 kg.
No¿yce o ostrzach trójk¹tnych posiadaj¹
równie¿ funkcjê rozpierania. Http 192.
hydraulické nùûky
Hydraulický technický prostøedek, který
na principu nùûek støíhá kovy, plasty atd.
VSPO 3.10.7. GB
(scissors)
Narzêdzie o ró¿nym przeznaczeniu operacyjnym w chirurgii: nozyczki proste s³u¿¹ zwykle do obcinania szwów lub przecinania skóry, no¿yczki zagiête s³u¿¹ do
rozwarstwiania i preparowania tkanek.
MEM1 1982.
nùûky
Lékaøský pøístroj. Nìkteré nùûky uûívané
v chirurgii mají tupé a ostré branûe, slouûí
ke støíhání tkání, šicího materiálu apod.
Nùûky jsou rovné, zahnuté, rùzných tvarù a typù ostøí. VLS 2009. JK
NO¯YCZKI
OPATRUNKOWE
(bandage
scissors)
Masywne no¿yczki o jednym ostrzu têpo
zakoñczonym, a drugim o p³askowyklepanym zaokr¹glonym zakoñczeniu, prostopad³ym do p³aszczyzny no¿yczek, s³u¿¹cym do podsuwania pod opatrunek.
S³u¿¹ do przecinania opatrunków, krojenia gazy i ligniny. MEM1 1982.
nùûky pøevazové
Slouûí ke støíhání obvazového materiálu,
NO¯YCZKI
nó¿
mají zakulacenou spodní špièku – ochrana klienta pøed poranìním. VLS 2009. JK
(knife)
Urz¹dzenie z metalowym ostrzem, s³u¿¹ce do krojenia i ciêcia, niezbêdny przyrz¹d w górach. Wyró¿niamy: a) scyzoryki – uniwersalne i praktyczne. W zale¿noœci od modelu ró¿ni¹ siê wielkoœci¹ ostrzy i wyposa¿eniem [...]; b) no¿e sk³adane – bardzo wygodne, z regu³y maj¹
znacznie wiêksze ostrza ni¿ scyzoryki.
Oferuj¹ lepszy i pewniejszy chwyt –
wa¿ne przy ciê¿szych zadaniach; c) no¿e
klasyczne – typu rescue i survival, klasyczne finki lub no¿e myœliwskie. No¿e
do najciê¿szych zadañ, ale ciê¿kie i ma³o
porêczne. Http 293.
nùû
Velmi uûiteèný pomocník zejména v horách a pøi sloûitìjších výstupech. Pro záchranáøe, ale i speleoalpinisty se jedná pøímo o povinnou výbavu, která nejednou
zachránila ûivot. Noûe se pro tyto úèely
pouûívají vûdy zavírací. Nejvíc se osvìdèily buï speciální noûíky pøímo urèené
na „sedák”, nebo noûíky otevíratelné jednou rukou – tedy takové, které se otevírají palcem pomocí nýtu umístìného na èepeli. Vûdy je dobré dát pro tyto úèely
pøednost pilovitému ostøí nebo alespoò
jeho èásti, neboÙ právì pilka si lépe poradí s lany a popruhy. HA 2010. JK
NÓ¯
NUDNOCI (nausea) syn. md³oœci
Zespó³ objawów poprzedzaj¹cy najczêœciej wymioty. Nudnoœci wi¹¿¹ siê ze z³ym
samopoczuciem, ogólnym os³abieniem
(obni¿enie ciœnienia krwi), zawrotami
g³owy, silnym poceniem siê, œlinotokiem
i charakterystycznym, g³êbokim dechem.
Przyczyn¹ nudnoœci s¹ wszystkie czynniki, które wywo³uj¹ wymioty. MEM1
1982.
220
numer alarmowy
nauzea syn. nevolnost
Pocit na zvracení. Objevuje se pøi moøské
nemoci a jiných kinetózách, zaûívacích
obtíûích rùzného pùvodu, metabolických
poruchách, na poèátku tìhotenství, pøi
závrati aj. VLS 2009. JK
NUMER ALARMOWY (emergency telephone number) syn. telefon alarmowy
1. Numer telefonu ustalony w prawie
telekomunikacyjnym danego kraju lub
regionu, udostêpniany s³u¿bom ustawowo powo³anym do niesienia pomocy. [...]
Trzycyfrowe numery skrócone wybiera
siê bez ¿adnych poprzedzaj¹cych je cyfr,
np. numeru operatora (NDS) czy numeru kierunkowego – wskaŸnika strefy
numeracyjnej (WSN). Na mocy ustawy
Prawo telekomunikacyjne dostawca publicznie dostêpnych us³ug telekomunikacyjnych jest obowi¹zany zapewniæ u¿ytkownikom koñcowym swojej sieci, w tym
korzystaj¹cym z aparatów publicznych,
bezp³atne po³¹czenia z numerami alarmowymi. Wszystkie te numery musz¹ byæ
czynne i ich obs³uga musi przyjmowaæ
zg³oszenia ca³odobowo. Http 235.
2. U¿ywane telefony alarmowe:
112 – Europejski numer s³u¿b ratowniczych
999 – Pogotowie Ratunkowe
998 – Stra¿ Po¿arna
997 – Policja
Telefony alarmowe s³u¿b komunalnych:
991 – Pogotowie Energetyczne
992 – Pogotowie Gazowe
993 – Pogotowie Ciep³ownicze
994 – Pogotowie Wodoci¹gowo-Kanalizacyjne. Http 123.
tísòové volání
Tísòovým voláním se rozumí bezplatná
volba èísel, která jsou stanovena v èíslovacím plánu a uvedena v telefonních seznamech a která je nutno pro záchranu lid-
numer alarmowy 112
221
ských ûivotù, zdraví nebo majetku zpøístupnit. Èísla tísòového volání jsou stanovena takto:
150 – Hasièský záchranný sbor ÈR
155 – Zdravotní záchranná sluûba
158 – Policie Èeské republiky
156 – Mìstská policie
112 – Jednotné evropské èíslo tísòového
volání. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
NUMER ALARMOWY 112
(112 emergen-
cy telephone number)
Jednolity ogólnoeuropejski numer alarmowy u¿ywany w sieci telefonów stacjonarnych w Unii Europejskiej jak równie¿ w sieci GSM (telefonów komórkowych) na ca³ym œwiecie. Zosta³ wprowadzony w 1991 r., a jest regulowany przez
europejsk¹ dyrektywê o us³udze powszechnej. Nieskutecznoœæ oraz zaniedbania
we wprowadzeniu tej dyrektywy sta³y siê
przyczyn¹ procesów s¹dowych, które
Komisja Europejska wystosowa³a przeciwko 14 pañstwom. Wybranie numeru
112 nie wymaga odblokowania klawiatury telefonu komórkowego. Ponadto numer 112 mo¿na wybraæ w telefonie nie
posiadaj¹cym karty SIM. Numer 112
w Polsce: docelowo wybranie numeru
112 z jakiegokolwiek telefonu spowoduje
po³¹czenie z Centrum Powiadamiania
Ratunkowego (CPR). Do czasu pe³nego
wdro¿enia CPR mo¿liwe jest przekierowanie po³¹czenia z numerem 112 do jednostek Stra¿y Po¿arnej lub Policji. Numer 112 wspó³dzia³a z systemem lokalizacji, a po pracach udoskonalenia systemu lokalizacji (platforma lokalizacyjnoinformacyjna) w 2010 r. powsta³ system
Centrów Powiadamiania Ratunkowego.
Zachowane zostan¹ telefony alarmowe
s³u¿b 997, 998 i 999 m.in. po to, by nie
obci¹¿aæ nadmiernie numeru 112, który
ma s³u¿yæ do celów ratowniczych, a nie
numer identyfikacyjny REGON
do zg³aszania np. kradzie¿y. Http 235.
Jednotné evropské èíslo tísòového volání 112
Tísòová linka fungující ve všech státech evropského hospodáøského prostoru, v Chorvatsku a ve Švýcarsku. Tísòová linka byla zavedena na základì rozhodnutí Rady
Evropských spoleèenství o zavedení jednotného evropského èísla tísòového volání. Stalo se tak pøedevším z dùvodu usnadnìní komunikace s tísòovými sluûbami v rámci Evropské unie, protoûe došlo
k výraznému nárùstu soukromých i sluûebních cest v rámci Evropy, kde kaûdý
stát pouûívá svá vlastní tísòová èísla, která cizinec mnohdy nezná, navíc pøi zavolání má vìtšinou jazykové problémy.
Pro pøístup k tomuto tísòovému volání
bylo stanoveno telefonní èíslo 112. Rozhodnutí Rady jako pøímo aplikovatelný závazný pøedpis stanovilo èlenským státùm
povinnost toto èíslo zavést nejpozdìji do
31. prosince 1996. Bylo ponecháno na
rozhodnutí kaûdého státu, zda bude èíslo
112 jediným tísòovým èíslem, nebo zda
si zároveò ponechá svá stávající národní
èísla. Další úprava podmínek fungování
jednotného evropského èísla tísòového
volání byla provedena èlánkem èíslo 26
Smìrnice o univerzální sluûbì. Èlenským
státùm je uloûena povinnost zajistit bezplatný pøístup k tísòovému volání prostøednictvím èísla 112 na celém území;
zajistit, aby tato volání byla zodpovìzena
co nejkvalitnìji a aby provozovatelé telekomunikaèních sítí poskytli informace
o poloze volajícího pracovišti pro pøíjem
tísòového volání; zajistit odpovídající informovanost obèanù o existenci a zpùsobu pouûití èísla 112. Http 11. JK
IDENTYFIKACYJNY
REGON
(identification number)
Dziewiêciocyfrowy numer podmiotu goNUMER
spodarki narodowej w Krajowym Rejestrze Urzêdowym Podmiotów Gospodarki Narodowej (2 cyfry wyró¿nika województwa + 6 cyfr „numeru seryjnego” +
1 cyfra kontrolna). Rejestr numerów identyfikacyjnych REGON jest bie¿¹co aktualizowanym zbiorem informacji o podmiotach gospodarki narodowej prowadzonym w systemie informatycznym w postaci centralnej bazy danych oraz terenowych baz danych posadowionych w 16
urzêdach statystycznych. Wpisowi do rejestru numerów identyfikacyjnych REGON
podlegaj¹ nastêpuj¹ce podmioty: a) osoby prawne, b) jednostki organizacyjne nie
maj¹ce osobowoœci prawnej, c) osoby fizyczne prowadz¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹, w tym prowadz¹ce indywidualne
gospodarstwa rolne, d) jednostki lokalne
wy¿ej wymienionych podmiotów. Http
235.
identifikaèní èíslo osoby syn. IÈO
Unikátní osmimístné identifikaèní èíslo
právnické osoby, podnikající fyzické osoby nebo organizaèní sloûky státu (starší
èísla s ménì èíslicemi jsou odpøedu doplnìna nulami). Èeský statistický úøad jako
hlavní autorita v oblasti statistické evidence ekonomických subjektù pouûívá na
základì vnitøní normy zkratku IÈO, ale
protoûe zákon ûádnou oficiální zkratku
do roku 2010 nestanovoval, prosadila se
222
v jiných úøadech zkratka IÈ. Od 1. èervence 2010 je oficiální zkratkou dle zákona o základních registrech IÈO.
IÈO je v Èeské republice osmimístné èíslo. Podle § 26 zákona ÈNR è. 278/1992
Sb. bylo IÈO nevýznamový (poøadový)
kód. V souèasné dobì není zveøejnìn ûádný systém, podle nìjû by v èísle byl zakódován napøíklad typ subjektu nebo orgán, který èíslo pøidìlil. Poslední èíslice
IÈO je kontrolní. IÈO pøidìluje: a) právnickým osobám zapsaným do obchodního rejstøíku rejstøíkový soud, b) zahranièním osobám a organizaèním sloûkám
zahranièních osob rejstøíkový soud, c) nadacím, nadaèním fondùm a obecnì prospìšným spoleènostem rejstøíkový soud,
d) fyzickým osobám provozujícím ûivnost ûivnostenský úøad, e) sdruûením, politickým stranám a politickým hnutím
Ministerstvo vnitra, f) církvím a náboûenským spoleènostem a jejich evidovaným právnickým osobám Ministerstvo
kultury, g) školským právnickým osobám
a veøejným výzkumným institucím Ministerstvo školství, mládeûe a tìlovýchovy,
h) veøejným neziskovým ústavním zdravotnickým zaøízením Ministerstvo zdravotnictví, i) ostatním ekonomickým subjektùm Èeský statistický úøad. Http 11.
MB
obci¹¿enie ogniowe
223
objaw Blumberga
O
(fire load)
Obci¹¿enie ogniowe (Q) jest to okreœlona
w megad¿ulach (MJ) œrednia wartoœæ
cieplna wszystkich materia³ów palnych
zgromadzonych na 1 m2 budynku lub
wydzielonych w nim poszczególnych strefach po¿arowych. Zasady, wed³ug których oblicza siê wartoœæ obci¹¿enia ogniowego, okreœla Polska Norma PN-70/B02852 „Ochrona przeciwpo¿arowa w budownictwie. Obliczanie obci¹¿enia ogniowego oraz wyznaczanie wzglêdnego czasu trwania po¿aru”. Jednostk¹ obci¹¿enia
ogniowego jest 1 MJ/m2. Obci¹¿enie
ogniowe oblicza siê w celu ustalenia:
a) wzglêdnego czasu trwania po¿aru,
b) klasy odpornoœci ogniowej budynku,
c) odleg³oœci pomiêdzy obiektami budowlanymi, d) obliczenia przeciwpo¿arowego zaopatrzenia wodnego. MSP 1990,
s. 143.
poûární zatíûení
Pomyslné mnoûství døeva, vyjádøené v kg
na jednotce plochy v m2, jehoû normová
výhøevnost je ekvivalentní normové výhøevnosti všech hoølavých látek, které se
za normálních podmínek nebo uûívání
vyskytují v posuzovaném poûárním úseku, napø. hoølavé zaøizovací pøedmìty,
nábytek, technologické zaøízení, náplnì,
zpracovávané a skladované hoølavé suroviny a výrobky a hoølavé látky stavebních konstrukcích, kromì látek v nosných
stavebních konstrukcích zajišÙujících stabilitu objektu nebo jeho èásti a v poûárnì
dìlicích nebo poûárnì ohranièujících konstrukcích. SBAHPAOP 1985, s. 265. GB
OBCI¥¯ENIE OGNIOWE
(building, complex) syn. budynek
Pojedynczy budynek lub zespó³ pomieszczeñ w budynku, zespó³ zabudowañ stanowi¹cy integraln¹ ca³oœæ, urz¹dzenia terenowego. Wyró¿nia siê obiekty przemys³owe, sportowe, turystyczne, wojskowe,
policyjne, administracji pañstwowej, organizacji politycznych i spo³ecznych, jak
równie¿ pomieszczenia administrowane
lub zajmowana przez jednostki organizacyjne oraz przyleg³e do nich tereny podlegaj¹ce ochronie. LP 2001.
budova
Nadzemní stavba prostorovì soustøedìná a navenek pøeváûnì uzavøená obvodovými stìnami a støešní konstrukcí. Http
274. JM-B
OBIEKT
BLUMBERGA (Blumberg sign)
Objaw stwierdzany w badaniu przedmiotowym u chorych z ostrym zapaleniem
otrzewnej. Objaw charakteryzuje siê brakiem lub s³abo nasilon¹ bolesnoœci¹ podczas delikatnego i powolnego wpuklania
pow³ok brzusznych, z charakterystycznym wywo³aniem ostrego, silnego bólu
w momencie gwa³townego zwolnienia
ucisku. Proponowany mechanizm patofizjologiczny objawu to rozklejanie siê
blaszek otrzewnej, bolesne w wyniku zapalenia oraz nag³a zmiana ciœnienia w jamie brzusznej. Http 235.
Blumbergovo znamení
Pøíznak peritoneálního dráûdìní. Nemocný udává pøi palpaci bøicha bolest pøi tlaku i oddálení ruky, bývá pøi apendicitidì.
VLS 2009. JK
OBJAW
objaw Cullena
(Cullen’s sign)
Wybroczyny wokó³ pêpka. Konsekwencja krwawienia pozaotrzewnego w wyniku zpalenia trzustki lub urazu. Plantz-Wip
2010.
Cullenovo znamení
Nafialovìlé skvrny v okolí pupku vzniklé
v dùsledku krvácení v bøišní dutinì, bývá
pøi mimodìloûním tìhotenství èi pøi akutní pankreatitidì. VLS 2009. JK
OBJAW CULLENA
(Grey-Turner’s
sign)
Rokowniczo niekorzystny, bardzo rzadki
objaw ostrego zapalenia trzustki. W dodatnich objawach Greya Turnera obserwuje siê brunatnosine plamy podskórnej
martwicy tkanki t³uszczowej, zlokalizowane, inaczej ni¿ w objawie Cullena
w okolicy lêdŸwiowej, zwykle lewostronnie. Http 235.
Grey Turnerovo znamení syn. Turnerovo znamení
Nafialovìlé skvrny v oblasti tøísel a hypogastria vzniklé v dùsledku krvácení pøi
akutní pankreatitidì. VLS 2009. JK
OBJAW GREYA TURNERA
KUSSMAULA (Kussmaul’s sign)
Zwiêkszenie stopnia poszerzania ¿y³ szyjnych w czasie wdechu. Plantz-Wip 2010.
Kussmaulovo znamení
Vzestup jugulárního tlaku a náplnì krèních ûil pøi inspiraci. JK
OBJAW
MURPHYEGO (Murphy’s sign)
Ostre zatrzymanie wdechu podczas ucisku przez badaj¹cego okolicy prawego górnego kwadrantu jamy brzusznej. PlantzWip 2010.
Murphyho pøíznak
Pacient je vyzván k nádechu pøi hluboké
palpaci pod pravým ûeberním okrajem,
pøi cholecystitidì ucítí bolest. Pøi perinefrickém abscesu je citlivost na tlak nad
kostovertebrálním rohem. VLS 2009. JK
OBJAW
224
obra¿enia oczu
(refugee camp)
syn. obóz dla osób przemieszczonych
Obóz przeznaczony dla osób, które musia³y opuœciæ miejsce sta³ego zamieszkania ze wzglêdu na zagro¿enie ¿ycia, zdrowia b¹dŸ wolnoœci. Zagro¿enie to jest najczêœciej zwi¹zane z walkami zbrojnymi,
klêskami ¿ywio³owymi, przeœladowaniami z powodu religii, rasy lub przekonañ
politycznych. Http 235.
azylové zaøízení
Azylovým zaøízením se […] rozumí pøijímací støedisko, pobytové støedisko a integraèní azylové støedisko. Azylová zaøízení slouûí k hromadnému ubytování ûadatelù o udìlení mezinárodní ochrany, azylantù a osob poûívajících doplòkové ochrany za podmínek zaruèujících zachování
lidské dùstojnosti. […] Pobytové støedisko slouûí k ubytování ûadatele o udìlení
mezinárodní ochrany do doby nabytí právní moci rozhodnutí o jeho ûádosti o udìlení mezinárodní ochrany. Integraèní azylové støedisko slouûí k pøechodnému ubytování azylantù a osob poûívajících doplòkové ochrany. Ubytování podle vìty první se poskytuje nejdéle na dobu 18 mìsícù. Ministerstvo mùûe výjimeènì povolit ubytování podle vìty první i na dobu
delší neû 18 mìsícù. Zákon è. 325/1999,
hl. 11. MB
OBÓZ DLA UCHODCÓW
(eye injury)
Uszkodzenie oka, w wyniku którego odczuwa siê ból, ³zawienie, gorsz¹ widocznoœæ. Jeœli poszkodowany dozna niewielkiego urazu oka, np. zaprószenia, to zazwyczaj wystarcza przemycie czyst¹
wod¹. Jeœli jednak zabiegi te nie przynosz¹ poprawy, a poszkodowany nadal odczuwa ból, to nale¿y os³oniæ oba oczodo³y opatrunkiem i umocowaæ je banda¿em. Zawsze opatrujemy oba oczodo³y,
by poszkodowany mimowolnie nie rusza³
OBRA¯ENIA OCZU
obrona cywilna
oczami i nie pog³êbia³ urazu. Dro¿d¿
2011.
poranìní oèí
Poškození oèí, jehoû pøíznaky jsou: bolest, slzení, zhoršení vidìní. Opatøení: pøiloûení obvazu, zakrytí obou oèí, uloûení
vleûe nebo v sedì, transport pìšky je moûný jen v krajním pøípadì. HA 2010. JK
OBRONA CYWILNA (civil defence) syn.
OC
1. Element systemu obronnego pañstwa,
zespolony ze wszystkimi szczeblami administracji rz¹dowej i samorz¹dowej, podmiotami gospodarczymi, organizacjami
spo³ecznymi oraz spo³eczeñstwem. Ma
na celu ochronê ludnoœci, zak³adów pracy i urz¹dzeñ u¿ytecznoœci publicznej,
dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny,
organizowanie ewakuacji ludnoœci, udzielanie poszkodowanym pomocy medycznej, likwidacja ska¿eñ i zaka¿eñ. W czasie
pokoju do zadañ obrony cywilnej nale¿y
wspó³dzia³anie w zwalczaniu klêsk ¿ywio³owych i zagro¿eñ œrodowiska oraz usuwanie ich skutków, tak¿e planowanie,
organizowanie, szkolenie i upowszechnianie problematyki obrony cywilnej. EW
2007, t. 2.
2. System organizacyjny dzia³ania, planowania, szkolenia, prewencji i gotowoœci w nag³ych wypadkach na szczeblu lokalnym i krajowym, nastawiony na obronê ludnoœci cywilnej w przypadkach katastrof naturalnych spowodowanych przez
cz³owieka lub wynikaj¹cych z dzia³añ
zbrojnych. POS 2001, s. 104.
3. Jedno z ogniw uk³adu pozamilitarnego
w systemie obronnym pañstwa. Przeznaczona jest do przygotowania i koordynowania przedsiêwziêæ planistycznych, zapobiegawczo-ochronnych i ratunkowych,
maj¹cych na celu ochronê ludnoœci cywi-
225
obrona cywilna
lnej przed niebezpieczeñstwami wynikaj¹cymi z dzia³añ zbrojnych i klêsk ¿ywio³owych oraz przezwyciê¿anie ich bezpoœrednich nastêpstw, a tak¿e zapewnienie
warunków koniecznych do przetrwania.
STzZBN 2002.
civilní obrana
1. Souhrn èinností a postupù vìcnì pøíslušných orgánù a dalších zainteresovaných orgánù, organizací, sloûek a obyvatelstva, provádìných s cílem minimalizace negativních dopadù moûných mimoøádných událostí a krizových situací na
zdraví a ûivoty lidí a jejich ûivotní podmínky. Civilní obrana se stává za váleèného stavu souèástí systému obrany státu
a zabezpeèuje výkon humanitárních úkolù uvedených v èlanku 61 Dodatkového
protokolu k ûenevským úmluvám o ochranì obìtí mezinárodních ozbrojených konfliktù ze dne 12. 8. 1949, pøijatého v ¦enevì dne 8. 6. 1977. Zákon è. 239/2000,
TSPzOKØaPOS 2009.
2. Plnìní nìkterých nebo všech níûe uvedených humanitárních úkolù, jehoû cílem
je chránit civilní obyvatelstvo pøed nebezpeèím, pomoci mu odstranit bezprostøední úèinky nepøátelských akcí nebo
pohrom, vytvoøit nezbytné podmínky pro
pøeûití. Tìmito úkoly jsou: hlásné sluûby,
evakuace, organizování a poskytování
úkrytù, zatemòování, záchranné práce,
zdravotnické sluûby vèetnì první pomoci
a také náboûenská pomoc, boj s poûáry,
zjišÙování a oznaèování nebezpeèných
oblastí, dekontaminace a podobná ochranná opatøení, poskytování nouzového ubytování a zásobování, okamûitá pomoc pøi
obnovì a udrûování poøádku v postiûených oblastech, okamûitá oprava nezbytných veøejných zaøízení, bezodkladné pohøební sluûby, pomoc pøi ochranì pøedmìtù nezbytných k pøeûití, doplòující
obrona konieczna
èinnost nezbytná ke splnìní výše uvedených úkolù, vèetnì plánování a organizování, ale neomezující se pouze na tuto
èinnost. Http 261. JM-B
(lawful defence,
right of self-defense)
Okolicznoœæ wy³¹czaj¹ca bezprawnoœæ
czynu zabronionego. Obrona konieczna
jest wiêc jednym z kontratypów. Dokonanie czynu w sytuacji obrony koniecznej
oznacza, ¿e sprawca nie bêdzie zañ œcigany – czyn nie by³ bowiem bezprawny.
Obrona przed bezprawnym zamachem
(atakiem) jest prawem gwarantowanym
przez obowi¹zuj¹cy w Polsce Kodeks karny z 1997 roku. Prawo to jest natomiast jednym z podstawowych praw podmiotowych cz³owieka. A¿eby uznaæ jakiœ
czyn za zamach (atak), to czyn ten musi
mieæ charakter czynu bezprawnego. Bezprawnoœæ czynu polega na tym, ¿e czyn
ten jest sprzeczny z obowi¹zuj¹cym prawem (norm¹ prawn¹). Nie chodzi tu
o bezprawnoœæ w ogóle, lecz wy³¹cznie
o bezprawnoœæ (sprzecznoœæ z norm¹
prawn¹), która jest elementem przestêpstwa i poci¹ga za sob¹ odpowiedzialnoœæ
karn¹. Bezprawnie mo¿e dzia³aæ tylko
cz³owiek odpowiadaj¹cy za swoje czyny,
tak wiêc np. atak zwierzêcia lub osoby
niepoczytalnej nie jest zamachem, a zabicie takiego napastnika we w³asnej obronie nie jest dzia³aniem w obronie koniecznej, lecz dzia³aniem w stanie wy¿szej
koniecznoœci. Http 235.
nutná obrana
Obrana, která se nevztahuje jen na situace, kdy se obránce brání útoèníkovi, ale
platí i tehdy, kdy nìkdo brání jiného
napadeného. Vûdy však musí jít buï
o bezprostøednì hrozící útok, nebo o útok,
který zatím trvá. Pokud obránce zasáhne
proti útoèníkovi v dobì, kdy jeho útok jiû
OBRONA KONIECZNA
226
obrzêk
skonèil, nemùûe se uû jednat o nutnou
obranu. Obrana zároveò nesmí být v hrubém nepomìru ke zpùsobu daného útoku.
Mùûe sice být dùraznìjší neû útok, nìkdy
i musí, aby byla skuteènì úèinná, nikoli
však jej øádovì pøesahující. Pøi jejím posuzování se ale nepøihlíûí ke zpùsobeným
následkùm, ale pouze ke zvolenému zpùsobu obrany. V trestním právu patøí nutná
obrana mezi okolnosti vyluèující protiprávnost, protoûe èin, který by byl jinak
trestný a kterým nìkdo odvrací pøímo
hrozící nebo trvající útok na zájem, který
chrání trestní zákoník, není trestným èinem. Obrana ale nesmí být zcela zjevnì
nepøimìøená zpùsobu útoku, jinak o nutnou obranu nepùjde. Http 11. MB
OBRZÊK (oedema, swelling) syn. opuchlizna
Nagromadzenie p³ynu surowiczego w tkankach, g³ównie w luŸnej tkance ³¹cznej.
Objaw wielu chorób. Przyczyny powstawania obrzêku mog¹ byæ mechaniczne
lub fizyko-chemiczne. Fizyko-chemiczne
przyczyny obrzêku mog¹ mieæ charakter
miejscowy: zapalenie typu zakaŸnego,
urazowego lub alergicznego, albo ogólny: choroby nerek powoduj¹ce zmniejszenie zdolnoœci wydalania z organizmu
chlorku sodu lub zaburzenia wewn¹trzwydzielnicze upoœledzaj¹ce czynnoœæ wydzielnicz¹ nerek. MEM1 1982.
otok syn. edém
Nadmìrné hromadìní tekutiny v buòkách, tkáních a orgánech, které mùûe vést
k jejich zvìtšení a poruše funkce. Otok
vzniká jako dùsledek zvýšeného úniku
a hromadìní tekutiny v mimocévním prostoru. K tomu vede zejména zvýšený tlak
na ûilním konci kapiláry pøi ztíûeném odtoku krve, zvýšená propustnost stìny
kapiláry pøi zánìtu èi alergii, nízký obsah
obrzêk p³uc
krevních bílkovin a špatný odtok lymfy
z tkání. Podle pøíèiny se proto hovoøí
o otoku venostatickém, zánìtlivém, hypalbuminemickém a olymfedému. Otok mùûe být místní (lokální) nebo celkový (generalizovaný). Otoky provázejí øadu chorobných stavù. Otokem bývají postiûeny
i vnitøní orgány. VLS 2009. JK
(pulmonary oedema)
Stan chorobowy, w trakcie którego w pêcherzykach p³ucnych zamiast powietrza
zaczyna gromadziæ siê p³yn przesiêkowy,
który utrudnia wymianê gazow¹ w p³ucach. Do takiej sytuacji dochodzi najczêœciej w przebiegu niewydolnoœci kr¹¿enia
(lewokomorowej niewydolnoœci serca),
ale tak¿e w przypadku utrudnienia odp³ywu krwi z p³uc (w przypadku wad serca),
jak równie¿ w przypadku zaburzeñ toksycznych lub przemiany materii, w trakcie których dochodzi do uszkodzenia pêcherzyków p³ucnych (mocznica, zespó³
nerczycowy). Obrzêk p³uc jest jednym
z objawów ostrej choroby wysokoœciowej. Najczêstsz¹ jego przyczyn¹ jest skrajnie ciê¿ka zastoinowa niewydolnoœæ kr¹¿enia, w trakcie której – zgodnie z gradientem ciœnienia – dochodzi do przesiêkania p³ynów z naczyñ krwionoœnych do
œwiat³a pêcherzyków p³ucnych. Http 235.
plicní edém syn. otok plic
Nahromadìní tekutiny v plicích. Tekutina
se hromadí nejprve obvykle v intersticiu
(intersticiální plicní edém), pozdìji i v plicních sklípcích (alveolární plicní edém).
Vzniká zejména pøi tìûkém levostranném
srdeèním selhání (kardiální plicní edém).
Jinou pøíèinou mùûe být toxické poškození, selhání ledvin, šok, ARDS aj. Nekardiální plicní edém. Plicní edém znesnadòuje dýchání a výmìnu plynù v pliOBRZÊK P£UC
227
obszar chroniony
cích, v tìûkých pøípadech mùûe vést aû
k úmrtí. VLS 2009. JK
(cross-border observation)
Forma dzia³añ, których istot¹ jest uprawnienie funkcjonariuszy organów œcigania
pañstw Obszaru Schengen do kontynuowania dzia³añ obserwacyjnych okreœlonych osób poprzez granice innego pañstwa Schengen, które zosta³y zapocz¹tkowane na terytorium w³asnego pañstwa.
Safjañski 2007.
pøeshranièní sledování
V souladu s podmínkami vyhlášené mezinárodní smlouvy, kterou je Èeská republika vázána, mohou pøíslušníci policejních orgánù pøi sledování vstoupit na
území cizího státu a pokraèovat ve sledování osoby a vìcí i na území tohoto státu
a stejnì tak orgány cizího státu mohou
pøi sledování vstoupit na území Èeské republiky a pokraèovat zde ve sledování
osoby a vìcí. Pøi provádìní tìchto úkonù
na území Èeské republiky jsou orgány
cizího státu vázány právním øádem Èeské
republiky a pokyny policejního orgánu
Èeské republiky. TØ, è. 4, hl. XXV, § 436.
JM-B
OBSERWACJA TRANSGRANICZNA
OBSZAR CHRONIONY 1 (fire area) syn.
rejon dzia³ania
Obszar wyznaczony na rozmieszczenie
si³ i œrodków danej jednostki stra¿y po¿arnej. Rozró¿nia siê rejon dzia³ania w³asny i rejon dzia³ania pomocy wzajemnej.
MSP 1990, s. 190.
hasební obvod
Územní plocha pùsobnosti hasièského
sboru nebo jednotky, za kterou odpovídají. VSPO 1.2.9. GB
(fire-fighting circuit)
Obszar w³¹czony do rejonu dzia³ania jed-
OBSZAR CHRONIONY 2
obszar wodny
nostki PSP z s¹siedniego miasta, powiatu
ze wzglêdu na fakt, ¿e czas dojazdu w³aœciwej miejscowo jednostki Pañstwowej
Stra¿y Po¿arnej do danego obszaru jest
d³u¿szy ni¿ czas dojazdu jednostki z s¹siedniego miasta, powiatu.
hasební obvod
Oblast spadající do oblasti provozu poûární jednotky ze sousedního mìsta, okresu vzhledem k tomu, ûe doba jízdy místnì pøíslušné jednotky hasièského záchranného sboru do tohoto prostoru je delší
neû je doba jízdy jednotek z pøilehlého
mìsto, okresu. GB
(water area, water basin)
Wody œródl¹dowe oraz wody przybrze¿ne, a tak¿e k¹pielisko, miejsce wykorzystywane do k¹pieli, p³ywalniê oraz inne
obiekty dysponuj¹ce nieckami basenowymi o ³¹cznej powierzchni powy¿ej 100 m2
i g³êbokoœci ponad 0,4 m w najg³êbszym
miejscu lub g³êbokoœci powy¿ej 1,2 m.
Ustawa 2011/18.08.
vodní plocha
Pøirozené nádrûe, kde dochází k akumulaci vody, jeû se vyuûívají pro hospodáøské úèely (rybolov, chov ryb atd.) èi pro
vodohospodáøské úèely (vodárenství atd.)
nebo i pro rekreaèní. [...] Jako vodní plocha se tak èasto oznaèují rùzné tùòky,
rybníky, jezera, pøehradní nádrûe, moøe
a oceány (útvary jak pøírodní, tak i vytvoøené èlovìkem). Http 11. ST
OBSZAR WODNY
OBSZAR ZALEWOWY (floodland, floodplain, inundation area) syn. terasa zalewowa, koryto powodziowe, równina
zalewowa, równia zalewowa, teren zalewowy
1. Czêœæ doliny rzecznej, po³o¿ona bezpoœrednio wzd³u¿ koryta rzeki, p³aska
i szeroka, zalewana w okresach wezbrañ
i powodzi. Stanowi najczêœciej nieu¿y-
228
obwiniony
tek, porastany przez las ³êgowy lub wykorzystywany jako pastwisko. Http 76.
2. Obszar po jednej lub obu stronach koryta rzecznego okresowo zalewany wodami rzeki. Http 180.
záplavové území syn. záplavová èára
1. Území vymezené záplavovou èárou.
VMûP 236.
2. Køivka odpovídající prùseènici hladiny
vody se zemským povrchem pøi zaplavení území povodní. VMûP 236, TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
(accused)
Zodnie z kodeksem postêpowania w sprawach o wykroczenia obwinionym jest osoba, przeciwko której wniesiono wniosek
o ukaranie w sprawie o wykroczenie.
Sprawy przeciwko obwinionym rozpatrywane by³y dawniej w pierwszej instancji
przez kolegia do spraw wykroczeñ oraz
wydzia³y grodzkie s¹dów rejonowych.
Od 2010 roku rozpatrywane s¹ przez wydzia³y karne s¹dów rejonowych. Http 235.
obvinìný
Nejobecnìjší oznaèení osoby, proti které
se vede trestní stíhání, stojí stranou trestního øízení. Obvinìný je procesnìprávní
pojem, který je tøeba odlišovat od pachatele trestného èinu, coû je pojem hmotnìprávní. Trestný èin je objektivnì spáchán urèitým pachatelem, bez ohledu na
to, zda tato osoba nìkdy bude zjištìna orgány èinnými v trestním øízení a zda bude ze spáchání daného trestného èinu obvinìna, bude proti ní vedeno trestní stíhání a bude odsouzena. Podle souèasného trestního øádu se obvinìným stane
osoba podezøelá ze spáchání trestného èinu doruèením usnesení o zahájení trestního stíhání, které vydává zásadnì policejní
orgán nebo výjimeènì státní zástupce.
Proti usnesení o zahájení trestního stíhání
je pøípustná stíûnost, která nemá odkladOBWINIONY
ochraniacze na ³ydki
ný úèinek. Po naøízení hlavního líèení se
obvinìný oznaèuje jako obûalovaný. Odsouzeným je pak ten, proti nìmuû byl
vydán odsuzující rozsudek, který jiû nabyl právní moci. Http 11. MB
(gaiters) ¿arg.
stuptuty
Przeznaczone s¹ do poruszania w trudnym terenie. Idealnie chroni¹ przed wod¹, ros¹, œniegiem czy b³otem. Wykonane
s¹ z mocnej i odpornej na rozdarcia kordury. Stuptuty s¹ zapinane na ³ydce przy
pomocy zamka b³yskawicznego i zabezpieczone rzepem. U do³u znajduje siê nap,
który dodatkowo chroni zamek. Pod butem znajduje siê mocna stalowa linka, która utrzymuje stuptut na swoim miejscu.
Na boku umieszczono zapinany na klamrê pasek umo¿liwiaj¹cy regulacjê linki.
W trzech punktach, czyli u do³u, u góry
i nad kostk¹ s¹ wszyte gumy, dziêki czemu materia³ przylega do nogi. Z przodu
znajduje siê tak¿e haczyk umo¿liwiaj¹cy
zabezpieczenie stuptuta na sznurówkach.
Http 110.
kamaše syn. návleky
Trubka ze silné tkaniny navlékaná na lýtka a kryjící mezeru mezi botou a nohavicí. Jejich hlavním úèelem je zabránit
pronikání vlhkosti nebo snìhu do bot
shora. Brání však i zapadnutí štìrku, písku a jiných pøedmìtù do bot. Pro pohyb
ve snìhu a ledu se pouûívají pevné návleky, èasto zcela nepropustné nebo membránové (z materiálu Gore Tex), mnohdy
s rozpínacím zipem po celé své délce,
pøekrytým ještì záloûkou se suchým zipem. Návleky musí dobøe drûet na lýtku
pod kolenem a být dobøe pøipevnìné k botì. Pøipevnìní na botu je obvykle øešeno
popruhem vedeným pod botou, kde se
zaráûí o podpatek, a háèkem, který se zaklesává do tkanièek nad spodní èástí jaOCHRANIACZE NA £YDKI
229
ochrona ludnoci
zyka boty, takûe chrání pøed vniknutím
snìhu èi vody i do stahování bot. HA
2010. JK
(protection of population)
1. Zintegrowana dzia³alnoœæ organów administracji publicznej i podmiotów realizuj¹cych zadania ochrony ludnoœci maj¹c¹ na celu zapewnienie bezpieczeñstwa
obywateli, porz¹dku publicznego, ochronê ¿ycia i zdrowia osób przebywaj¹cych
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
oraz ochronê mienia, œrodowiska i dziedzictwa kulturowego na wypadek wyst¹pienia sytuacji zagro¿enia, poprzez: zapewnienie warunków niezbêdnych dla
ochrony ¿ycia i zdrowia ludzi oraz zapewnienie podstawowych warunków przetrwania w sytuacjach zagro¿enia; zapewnienie wspó³pracy wszystkich systemów
ratowniczych, monitorowania, ostrzegania i alarmowania, powiadamiania o zagro¿eniach, a tak¿e organów, s³u¿b i innych podmiotów realizuj¹cych zadania
z zakresu ochrony ludnoœci; merytoryczne, organizacyjne, rzeczowe i finansowe
wsparcie organizacji pozarz¹dowych w zakresie wykonywania zadañ z zakresu
ochrony ludnoœci, a w szczególnoœci spo³ecznych organizacji ratowniczych, humanitarnych i wolontariatu; organizowanie i koordynowanie pomocy humanitarnej; zapewnienie zasobów, które mog¹
byæ wykorzystane w celu realizacji zadañ
ochrony ludnoœci; edukacjê spo³eczeñstwa w zakresie kszta³towania œwiadomoœci zagro¿eñ i odpowiednich zachowañ na wypadek ich wyst¹pienia. Celem
ochrony ludnoœci jest tak¿e wspieranie
przedsiêwziêæ ochrony ludnoœci poza granicami kraju w ramach pomocy humanitarnej, ratowniczej, technicznej i eksperckiej, w trybie i na zasadach wynikaj¹-
OCHRONA LUDNOCI
ochrona przeciwpora¿eniowa
cych z prawa miêdzynarodowego i zawartych umów. Ustawa 2014.
2. Ca³okszta³t dzia³añ wszystkich podmiotów prawa pañstwowego, ka¿dego
w zale¿noœci od jego statusu prawnego,
maj¹cych na celu zapewnienie bezpieczeñstwa spo³eczeñstwa, mienia, dóbr dziedzictwa narodowego i œrodowiska w sytuacji klêsk i katastrof naturalnych oraz
spowodowanych przez cz³owieka, z wojn¹ w³¹cznie. Kitler 2001, nr 1.
3. Jedno z zadañ obrony cywilnej, które
obejmuje przedsiêwziêcia umo¿liwiaj¹ce
przetrwanie ludzi w czasie kataklizmu
i na wypadek wojny. STzZBN 2002.
ochrana obyvatelstva syn. civilní obrana
Plnìní úkolù civilní ochrany pøi ozbrojeném konfliktu i mimo nìj, zejména varování, vyrozumìní, evakuace, ukrytí a nouzové pøeûití obyvatelstva a další opatøení
k zabezpeèení ochrany jeho ûivota, zdraví a majetku. Výklad ochrany obyvatelstva není jednotný, v nìkterých zemích,
které nemají systém krizového øízení, je
termín ochrana obyvatelstva uûíván v širším výkladu jako systém nevojenské
ochrany – øeší napø. i ochranu vnitøní bezpeènosti a ekonomiky. Zákon è. 239/2000.
JM-B
OCHRONA
PRZECIWPORA¯ENIOWA
(protection)
Cykl dzia³añ i instalacji maj¹cych na celu
zwiêkszenie bezpieczeñstwa cz³owieka
podczas pracy z urz¹dzeniami zasilanymi
elektrycznie. Odpowiednie rozwi¹zania
techniczne, zwane œrodkami ochrony, stosuje siê w odniesieniu do ca³ej instalacji,
jej czêœci lub tylko jednego urz¹dzenia.
[…] W³aœciwie zastosowana ochrona przeciwpora¿eniowa powinna skutecznie przeciwdzia³aæ groŸnym skutkom ra¿enia pr¹dem elektrycznym równoczeœnie: a) w warunkach normalnej pracy urz¹dzenia, tj.
230
ochrona przeciwpo¿arowa
przy braku uszkodzeñ; b) w warunkach
zak³óceniowej pracy urz¹dzenia, tj. przy
wyst¹pieniu uszkodzenia. Http 340.
krytí elektrického zaøízení
Kaûdé konstrukèní opatøení tvoøící nedílnou èást elektrického zaøízení, které chrání pøed nebezpeèným dotykem ûivých èástí
nebo pohybujících se èástí elektrického
zaøízení, pøípadnì které chrání elektrické
zaøízení pøed poškozením cizími tìlesy
nebo vodou, která by mohla vniknout do
vnitøku zaøízení. Krytí elektrických zaøízení vyjadøuje jejich konstrukèní zabezpeèení proti vniknutí vody, nebezpeènému dotyku a vniknutí cizích pøedmìtù.
Stupeò zabezpeèení se oznaèuje písmeny
IP (International Protection) a je normalizován podle ÈSN EN 60529. Za písmeny
IP je dvojèíslí, pøípadnì pøídavné a doplòkové písmeno, které popisuje zpùsob
zkoušky. Http 17. GB
(firefighting and fire prevention)
Ochrona przeciwpo¿arowa polega na realizacji przedsiêwziêæ maj¹cych na celu
ochronê ¿ycia, zdrowia i mienia przed
po¿arem, klêsk¹ ¿ywio³ow¹ lub innym
miejscowym zagro¿eniem, poprzez: a) zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu siê po¿aru, klêski ¿ywio³owej lub
innego miejscowego zagro¿enia; b) zapewnienie si³ i œrodków do zwalczania po¿aru, klêski ¿ywio³owej lub innego miejscowego zagro¿enia; c) prowadzenie dzia³añ
ratowniczych. Ustawa 1991/24.08.
poûární ochrana
Souhrn opatøení zamìøených na pøedcházení poûárùm a jejich zdolávání, na záchranu lidských ûivotù, zdraví a majetku
pøed poûáry a jinými ûivelními pohromami a nehodami. Poûární ochrana se v základním èlenìní dìlí na poûární prevenci
OCHRONA PRZECIWPO¯AROWA
ochrona rodowiska
a poûární represi. Poûární ochrana patøí do
pùsobnosti republikových ministerstev
vnitra. Základním úkolem poûární ochrany je organizování a zabezpeèování poûární prevence a operativnì taktické pøipravenosti poûárních jednotek poûární represe, zamìøené na urychlené a úèinné
zdolávání vzniklých poûárù. Poûární ochranu zajišÙují ve své pùsobnosti všechny
ústøední orgány, orgány støedního èlánku
øízení, organizace a spoleèenské organizace. Za zabezpeèení poûární ochrany
v orgánech a organizacích odpovídají jejich vedoucí. Vedoucí organizace odpovídá zejména za provádìní potøebných protipoûárních bezpeènostních opatøení, za
dodrûování poûárních pøedpisù, za obstarávání, udrûování a zkoušení poûární techniky, zejména hasicích pøístrojù, stabilních hasicích zaøízení, elektrické poûární
signalizace, za vedení poûární dokumentace, za provádìní odborné pøípravy pracovníkù organizace, vèetnì pracovníkù
na úseku poûární ochrany. Pro zdolávání
poûárù, následkù ûivelních pohrom a nehod se ustavují jednotky poûární ochrany,
poûární represe. V organizacích zøizuje
vedení závodu poûární sbory, a kde situace
vyûaduje trvalé ochrany, jsou zøizovány
závodní poûární útvary. Výkonné orgány
národních výborù øídí, organizují a kontrolují poûární ochranu ve svých obvodech. SBAHPAOP 1985, s. 259. GB
(environmental security)
Ca³okszta³t dzia³añ zmierzaj¹cych do naprawienia wyrz¹dzonych szkód lub zapobiegaj¹cych wyrz¹dzeniu szkód fizycznemu otoczeniu lub zasobom naturalnym,
jak te¿ dzia³ania zmierzaj¹ce do zmniejszenia ryzyka wyst¹pienia takich szkód
b¹dŸ zachêcaj¹ce do bardziej efektywOCHRONA RODOWISKA
231
odbudowa
nego wykorzystywania zasobów naturalnych, w tym œrodki s³u¿¹ce oszczêdzaniu
energii i stosowania odnawialnych Ÿróde³
energii. Http 235.
environmentální bezpeènost
Stav, kdy lidská spoleènost a ekologický
systém na sebe vzájemnì pùsobí trvale
udrûitelným zpùsobem, jednotlivci mají
dostateèný pøístup ke všem pøírodním
zdrojùm a existují mechanismy na zvládání krizí a konfliktù pøímo èi nepøímo
spojených s ûivotním prostøedím. V tomto stavu jsou minimalizovány hrozby spojené s ûivotním prostøedím a zpùsobené
pøírodními nebo spoleèností vyvolanými
procesy (popø. jejich kombinací) aÙ uû zámìrnì, nezámìrnì nebo následkem nehody. Tyto hrozby mohou zapøíèinit nebo
zhoršovat jiû existující sociální napìtí nebo ozbrojený konflikt. Absolutní vìtšina
z nich navíc nerespektuje státní hranice
a èasto mùûe pùsobit globálnì. TSPzOKØaPOS 2009. MB
(renovation works)
Koñcowa faza reagowania kryzysowego,
w ramach której s¹ realizowane przedsiêwziêcia natychmiast po fazie reagowania
(nawet ju¿ w trakcie je trwania), maj¹ce
na celu usuniêcie skutków kryzysu i zapewnienie podstawowych warunków ¿ycia poszkodowanym ludziom, a tak¿e przywrócenie funkcjonowania newralgicznych
instytucji i urz¹dzeñ u¿ytecznoœci publicznej oraz wype³niania wszystkich podstawowych funkcji przez administracjê publiczn¹ PwSK 2006.
obnovovací práce
Èinnosti spoèívající v revitalizaci ûivotního prostøedí a smìøující k únosné obnovì ûivotního prostøedí, spoleèenského ûivota a materiálních hodnot. Obecnì jde
o èinnosti smìøující k obnovì území, kteODBUDOWA
oddychanie brzuszne
ré neodstraòují riziko ohroûení ûivota a ûivotního prostøedí a nemají charakter záchranných a likvidaèních prací (bezprostøedních opatøení). TSPzOKRaPOS 2009.
JM-B
BRZUSZNE (abdominal
breathing)
Rodzaj oddychania odbywaj¹cego siê
z u¿yciem przepony. Podczas oddychania
brzusznego porusza siê nie klatka piersiowa, a brzuch. Http 162.
bøišní dýchání syn. bøišní ventilace,
bránièní dýchání
Dýchání, pøi kterém je nádech vyvoláván
stahem bránice a jehoû zevním projevem
je vyklenování a zatahování bøišní stìny.
Podílí se na bìûném dýchání spolu s kostálním dýcháním, èistì bøišní dýchání je
fyziologické u kojencù, patologicky se
vyskytuje u interkostální paralýzy, napø.
u poliomyelitidy, nebo pøi celkové anestezii. U muûù pøevaûuje fyziologicky
bøišní dýchání, u ûen kostální dýchání.
Http 41. ST
ODDYCHANIE
(smoke venting)
Czynnoœæ zwi¹zana z usuwaniem dymu
(produktów spalania) z pal¹cego siê obiektu w celu umo¿liwienia przeprowadzenia
ewakuacji i u³atwienia prowadzenia dzia³añ bojowych. MSP 1990, s. 146.
odvod kouøe
Postupy smìøující k odvìtrání, popø. k vytvoøení otvorù v budovì a umoûòující odvod kouøe a horkých plynù bìhem hašení
(ISO 8421-5). VSPO 1.2.24. GB
ODDYMIANIE
(degassing, outgassing)
Proces technologiczny polegaj¹cy na usuniêciu z materia³u jego sk³adników lotnych. Mo¿e to byæ zarówno proces polegaj¹cy na usuniêciu sk³adników lotnych,
które ju¿ wczeœniej wystêpowa³y (np.
by³y zokludowane w sieci krystalicznej),
ODGAZOWANIE
232
odleg³oæ przeciwpo¿arowa
jak i poddawania materia³u procesowi
jednoczesnego rozk³adu do sk³adników
lotnych i ich usuniêciu. W tym drugim
przypadku odgazowanie jest w zasadzie
to¿same z piroliz¹. Http 235.
odplynìní
Postup, pøi nìmû se z plynového zaøízení
vytlaèuje plyn vzduchem nebo inertním
plynem. Odplyòuje se jenom ve zvlášÙ
odùvodnìných pøípadech, zejména pøi
odstavování plynového zaøízení z provozu za úèelem provádìní oprav nebo èištìní. Ta èást zaøízení, která se odplyòuje,
musí být spolehlivì oddìlena od ostatního zaøízení, tj. napø. zaslepením nebo dvìma uzávìry s odvìtraným mezikusem.
Postup odplynìní je obdobný jako je postup pøi odvzdušòování plynového zaøízení. Odplynìní se kontroluje pomocí
analyzátoru nebo detektoru na plyn nebo
u hoølavých plynù zapalováním vzorku
z balónku. Odplynìní je skonèeno, kdyû
koncentrace plynu ve smìsi se vzduchem
nebo inertním plynem klesne na jednu desetinu spodní meze výbušnosti. SBAHPAOP 1985, s. 195. GB
ODKA¯ANIE (decontamination) syn. dekontaminacja
Zespó³ czynnoœci wykonywanych na terenie akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego zmierzaj¹cych do zneutralizowania szkodliwego oddzia³ywania substancji niebezpiecznych na ludzi i otoczenie. Http 127.
odmoøení syn. dekontaminace
Odstranìní nebo sníûení chemického nebo jiného zamoøení, kterému byla jednotka vystavena, na bezpeènou úroveò.
VSPO 1.2.8. GB
(fire safety, minimum distance between
buildings)
Najmniejsza bezpieczna ze wzglêdów po-
ODLEG£OÆ PRZECIWPO¯AROWA1
odleg³oæ przeciwpo¿arowa
¿arowych odleg³oœæ miêdzy dwoma budynkami lub urz¹dzeniami wolno stoj¹cymi, okreœlona w Rozporz¹dzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia
2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaæ budynki i ich usytuowanie. MSP 1990, s. 147.
odstupová vzdálenost
Je to vzdálenost mezi vnìjším povrchem
obvodové stìny posuzovaného objektu
nebo zaøízení a hranicí poûárnì nebezpeèného prostoru, postaèující jednak
k útlumu sálání tepla na hodnotu niûší
neû je hodnota schopná zapálit hoølavé
hmoty typu døeva (1,8 W/cm2), jednak
k zabránìní dopadu hoøících èástí mimo
poûárnì nebezpeèný prostor. SBAHPAOP
1985, s. 199–200. GB
(fire safety, minimum distance between
buildings)
Minimalna odleg³oœæ od obiektów s¹siednich, wymagana z uwagi na bezpieczeñstwo po¿arowe, okreœlona przepisami
przeciwpo¿arowymi.
bezpeèná vzdálenost
Pøedepsaná vzdálenost vnìjších obrysù
spotøebièe nebo kouøovodu od hoølavých
stavebních konstrukcí, vestavìného nábytku, zaøizovacích pøedmìtù, skladovaného nebo zpracovaného hoølavého materiálu apod. Pøi dodrûení bezpeèné vzdálenosti [...] a pøíslušných návodù k obsluze tepelných spotøebièù nesmí sálavé teplo spotøebièe kouøovodu zpùsobit vìtší
oteplení hoølavých hmot v blízkosti spotøebièe neû 60 °C nad teplotu prostøedí
20 °C ± 5 °C. Toto ustanovení platí pro
hoølavé hmoty stupnì hoølavosti B, C1, C2.
U hoølavých hmot C3 nesmí sálavé teplo
spotøebièe kouøovodu zpùsobit vìtší oteplení neû 35 °C nad uvedenou teplotu prostøedí. SBAHPAOP 1985, s. 25. GB
ODLEG£OÆ PRZECIWPO¯AROWA2
233
odruch
(frostbite)
Uszkodzenie cia³a wywo³ane dzia³aniem
niskiej (ujemnej) temperatury otoczenia.
Ciê¿koœæ odmro¿enia okreœla siê w stopniach: I stopieñ charakteryzuje siê przejœciowymi zaburzeniami w kr¹¿eniu krwi
w skórze, bólem, czêsto silnym, bladoœci¹ lub sinoczerwonym zabarwieniem
skóry, obrzêkiem, pieczeniem i œwi¹dem
skóry; II stopieñ to pojawiaj¹ce siê na
skórze pêcherze z p³ynem surowiczym;
III stopieñ – martwica powierzchowna
skóry; IV stopieñ – martwica g³êboka,
której ulegaj¹ np. palce, uszy lub nos.
W takim przypadku mo¿e dojœæ do samoistnej amputacji odmro¿onej czêœci cia³a.
MEM1 1982.
omrznutí syn. omrzlina
Poranìní zpùsobené lokálnì pùsobícím
ochlazením. Vlastní poškození tkánì je
zprostøedkováno tím, ûe vlivem chladu
dojde k staûení tepének a omezení krevního obìhu v postiûené oblasti; nedostateèné místní prokrvení vede k rùznì závaûné destrukci tkánì. Podle závaûnosti
lokálního postiûení se dìlí na ètyøi stupnì: I. stupeò – šedobílé zbarvení, ztráta
citlivosti, pozdìji zèervenání a bolest.
II. stupeò – tvorba puchýøù. III. stupeò –
krvácení do kùûe, vývoj modroèerného
zbarvení. IV. stupeò – nezvratné znièení
tkánì, která pøi zahøátí odpadá. VLS 2009.
JK
ODMRO¯ENIE
(reflex)
OdpowiedŸ narz¹du wykonawczego (efektor) wywo³ana przez bodziec dzia³aj¹cy
na narz¹d odbiorczy (receptory) i wyzwolona za poœrednictwem uk³adu nerwowego. Jest podstawow¹ form¹ czynnoœci
uk³adu nerwowego.W receptorze energia
dzia³aj¹cego bodŸca zostaje przekszta³cona w energiê procesu nerwowego, w wyniku czego powstaje impuls lub salwa
ODRUCH
odruchy reniczne
impulsów przekazywana do efektora na
drodze ³uku odruchowego. Stopieñ pobudzenia efektora zale¿y od si³y dzia³aj¹cego bodŸca oraz od pobudliwoœci neuronów oœrodka i neuronów odœrodkowych.
Pobudliwoœæ oœrodka kierowana jest przez
inne struktury nerwowe oraz wewn¹trzoœrodkowe mechanizmy samoregulacji utworzone przez neurony poœrednicz¹ce, tworz¹ce synapsy pobudzaj¹ce i hamulcowe
z w³óknami odœrodkowymi. MEM1 1982.
reflex
Mimovolnì probíhající automatická odpovìï nervového systému na urèitý podnìt.
K uskuteènìní reflexu je nezbytná funkce
všech sloûek tzv. reflexního oblouku;
u jednoduššího, napø. míšního refelexu je
podnìt registrován receptorem, veden aferetními vlákny do míchy èi prodlouûené
míchy v pøípadì hlavových nervù, kde je
pøepojen na alfa-motoneurony a odpovìï
je vedena eferentními vlákny k efektoru,
napø. svalu. Pøíkladem takového reflexu
jsou šlachové reflexy, napø. patelární, èi
jednoduché reflexy nocicepèní. Princip
reflexu se uplatòuje i u sloûitìjších dìjù
v nervové soustavì. Vyšetøování reflexu
je dùleûitou souèástí klinického vyšetøení
v neurologii, hodnotí se napø. jejich výbavnost, symetriènost, intenzita odpovìdi. VLS 2009. JK
(pupillary reflexes)
Zwê¿anie siê Ÿrenic pod wp³ywem œwiat³a i przy zbieganiu siê oczu b¹dŸ rozszerzaniu siê Ÿrenic pod wp³ywem bodŸców
bólowych. MEM1 1982.
zornicový reflex syn. pupilární reflex
Je vyvolán mìnící se intenzitou svìtla a je
výsledkem spolupráce sympatiku a parasympatiku. Centrum zornicového reflexu
je ve støedním mozku. Vyšetøení zornicového pupilárního reflexu: pøi nìm se vyODRUCHY RENICZNE
234
odurzenie
šetøovanému posvítí silným svìtlem do
oka. U zdravého jedince dojde k zúûení
zornice na obou oèích. Reflex je porušen
napø. u nìkterých postiûení mozku. VLS
2009. JK
ODRZUCENIE AGRESYWNEGO TON¥CE-
(rejection of an aggressive drowning man)
Zasada, o której pamiêtaj¹ ratownicy wodni, ¿e do ton¹cego podp³ywa siê od ty³u,
by nastêpnie podaæ mu przedmiot, który
uniesie go na wodzie. W przypadku, gdy
ton¹cy jest agresywny, ratownik musi go
od siebie odrzuciæ, by potem znów podj¹æ akcjê ratowania, podp³ywaj¹c do ton¹cego od ty³u.
odraûení agresivního tonoucího
Pokud nás agresivní tonoucí uchopí,
odrazíme jeho útok plochou nohy nebo
ruky tlakem na hrudník tonoucího. Mùûe
se stát, ûe odraûení je nedostaèující a tonoucí nás uchopí, v tomto okamûiku je
nutné pouûít osvobozovací chvaty. Píša
2011. ST
GO
(nozzle reaction)
Si³a reakcji, wywo³ana przez wyp³yw wody z pyszczka pr¹downicy, […] dzia³aj¹ca w kierunku przeciwnym do kierunku
strumienia wody. Wielkoœæ tej si³y zale¿y
od prêdkoœci wyp³ywu wody wynikaj¹cej
ze œrednicy pyszczka i od ciœnienia na pr¹downicy. W celu zmniejszenia si³y odrzutu pr¹downicy stosuje siê wsporniki
i ³¹czniki k¹towe. Http 229.
zpìtná reakce hubice syn. zpìtná reakce vodního proudu
Síla pùsobící v opaèném smìru neû vodní
proud vycházející z hubice. VSPO 3.5.16.
GB
ODRZUT PR¥DOWNICY
(intoxication, narcosis)
Stan zaburzenia œwiadomoœci, charakteryzuj¹cy siê utrat¹ orientacji w czasie
ODURZENIE
odwodnienie
235
i przestrzeni, obni¿eniem wra¿liwoœci na
bodŸce otoczenia, upoœledzeniem zdolnoœci pojmowania. Czasami odurzeniu towarzysz¹ omamy wzrokowe i s³uchowe.
Odurzenie mo¿e byæ wywo³ane dzia³aniem jadów bakteryjnych lub leków odurzaj¹cych. MEM1 1982.
toxikomanie
Stav periodické nebo chronické intoxikace (otravy) organismu, která škodí organismu jedince i celé spoleènosti. Je vyvolána neustálou touhou po opakovaném
uûití „drogy”. JK
(dehydration) syn. dehydratacja
Stan powsta³y w wyniku utraty wody przez
organizm, towarzyszy mu zwykle niedobór elektrolitów (janów sodu, potasu,
chloru) oraz zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej. Odwodnienie jest stanem zagra¿aj¹cym ¿yciu, zw³aszcza dzieci, dlatego wymaga natychmiastowego
uzupe³nienia utraconych sk³adników.
MEM1 1982.
dehydratace
Ztráta a nedostatek vody v organismu,
buòkách. Vzniká ztrátami tekutiny pøi nadmìrných prùjmech a zvracení (cholera,
prùjmy u malých dìtí), pocení, nedostateèný pøívod tekutin aj. Projevuje se ûízní, suchostí sliznic, obìhovými, eventuálnì i psychickými pøíznaky a horeèkou.
Dehydratace je zvláštì nebezpeènou komplikací prùjmù u malých dìtí, které ještì
nemají dostateènì vyvinuté zpùsoby její
kompenzace. Kromì èisté vody se z tìla
mohou ztrácet i ionty (sodík, draslík,
chlor apod.). Ty je pak nutné s vodou léèebnì doplnit (iontové nápoje, infuze).
VLS 2009. JK
ODWODNIENIE
ODZIE¯ PRZECIWCHEMICZNA
(chemi-
cal splash suit)
Ubranie chroni¹ce stra¿aka przed szkod-
ognisko chorobowe
liwym dzia³aniem œrodków chemicznych
i biologicznych.
protichemický odìv
Ochranný odìv vyrobený z chemicky
odolného materiálu. VSPO 3.1.1. GB
(inspection)
Badania miejsca zdarzenia polegaj¹ce na
dokonywaniu systematycznych i szczegó³owych badañ i analiz, zmierzaj¹cych
m.in. do ujawnienia, utrwalenia i zabezpieczenia okreœlonych œladów. Kraw-Kam-Korz 2000.
ohledání
Specifická kriminalistická metoda, kterou
se na základì bezprostøedního pozorování zjišÙuje, zkoumá, hodnotí a dokumentuje materiální situace nebo stav objektù majících vztah k provìøované události za úèelem jejího poznání a získání
dùkazù i dalších informací dùleûitých pro
trestní øízení. Http 156. JM-B
OGLÊDZINY
CHOROBOWE (focus of inflammation)
Miejscowe zmiany, które s¹ przyczyn¹
i punktem wyjœcia procesu chorobowego.
W miejscu np. zadzia³ania czynnika chorobotwórczego (zapaleniotwórczego) wytwarzaj¹ siê miejscowe zmiany zapalne,
nazywane ogniskiem zapalnym. W wyniku odczynu miejscowego proces chorobowy mo¿e ulec umiejscowieniu i ograniczeniu, czynnik szkodliwy zostaje wówczas usuniêty lub zniszczony, a uszkodzenie naprawione. W przeciwnym wypadku proces ulega uogólnieniu. MEM1
1982.
ohnisko nákazy
Tvoøí konkrétní nemocný, který má infekèní chorobu, pøièemû samozøejmì záleûí na její závaûnosti. V první øadì takového èlovìka izolujeme – buï doma, nebo na infekèním oddìlení. Pak provádíme
OGNISKO
ognisko epidemiczne
šetøení v prostøedí, v nìmû se pacient pohyboval v dobì, kdy u nìj onemocnìní
propuklo, a ještì pøedtím, v prùbìhu inkubaèní doby. Nejde o místo jako takové,
ale hlavnì o lidi, s nimiû byl v kontaktu.
JK
OGNISKO EPIDEMICZNE (focus of epidemic) syn. ognisko epizootyczne
Miejsce (œrodowisko, teren, zabudowania) wraz z przebywaj¹cymi w nim zaka¿onymi ludŸmi (lub zwierzêtami), w którym istniej¹ warunki do rozprzestrzeniania siê czynnika chorobotwórczego na innych osobników. Ognisko epidemiczne
jest w zasadzie ograniczone w czasie. Istnieje dot¹d, dopóki trwaj¹ warunki sprzyjaj¹ce utrzymywaniu siê czynnika chorobotwórczego. Wykrywanie i likwidowanie ogniska epidemicznego jest jednym
z najwa¿niejszych zadañ epidemiologii,
zw³aszcza s³u¿by sanitarno-epidemiologicznej. MEM1 1982.
ohnisko
Místo, kde se vyskytuje etiologické agens
infekèní nemoci, resp. místo, kde se vyskytuje nakaûlivé onemocnìní. Http 11.
JK
(seat of fire)
1. Czêœæ terenu po¿aru, gdzie spalanie
jest najbardziej intensywne.
2. Ogniska po¿aru powsta³e w trzeciej fazie po¿aru na skutek zawalenia siê konstrukcji budynku i przywalenia gruzem
skupisk materia³ów palnych, które pal¹
siê przez ca³y czas lub zapalaj¹ siê po pewnym czasie od nowa (pal¹cy siê pieñ
(pnie) drzewa (drzew), s¹gi, drewna itp.)
na obszarze leœnym po przejœciu frontu
po¿aru lub linii po¿aru przy rozprzestrzenianiu siê po¿aru w formie kolistej.
MSP1990, s. 150.
ohnisko poûáru
1. Místo s nejvìtší intenzitou hoøení.
OGNISKO PO¯ARU
236
ok³ady gor¹ce
VSPO 3.11.16.
2. Místo, v nìmû došlo ke vzniku poûáru.
GB
(compress) syn. kompres
Odmiana zabiegu wodoleczniczego wywieraj¹cego dzia³anie miejscowe, stosowanego na ograniczonej przestrzeni w wybranej okolicy cia³a. Rozró¿nia siê: a) ok³ady och³adzaj¹ce, których dzia³anie opiera
siê na wywo³aniu skurczu naczyñ krwionoœnych pod wp³ywem zimna i zmniejszeniu przep³ywu krwi w obszarze zmienionym chorobowo; b) ok³ady rozgrzewaj¹ce, które wywo³uj¹ rozszerzenie naczyñ krwionoœnych i tym samym wzmagaj¹ przekrwienie miejscowe i powoduj¹
obni¿enie napiêcia miêœni; zalicza siê do
nich ok³ady zimne wysychaj¹ce zwane
ok³adami Priessnitza oraz ok³ady gor¹ce
– kataplazmy. MEM1 1982.
ovin syn. obk³ad slang. zábal
Metoda vodoléèby spoèívající v cirkulárním ovinutí èásti tìla obvykle tøemi vrstvami látky. Vnitøní vlhká, napø. bavlna,
len, støední obvykle plast, napø. „igelit”,
zevní suchá, napø. flanel èi vlna. Bìhem
aplikace ovinu probíhají 3 teplotní fáze:
hypotermická, izotermická a hypertermická, podle úèelu se nechá ovin pùsobit do
potøebné teplotní fáze. Klasickým ovinem
je Priessnitzùv zábal. Pokrývá-li takto pøipravený ovin 2/3 tìla a více, pouûívá se
termínu zábal, není-li vnitøní vrstva cirkulární, jde o obklad. VLS 2009. JK
OK£AD
(hot compress)
Stosowanie suchego lub wilgotnego ciep³a bezpoœrednio na skórê, w celu zwiêkszenia przep³ywu krwi têtniczej i limfy,
co zmniejsza napiêcie miêœniowe i ból
oraz pobudza wzrost i regeneracjê tkanek. Temperatura powy¿ej 48°C mo¿e
uszkadzaæ komórki. MEM1 1982.
OK£ADY GOR¥CE
ok³ady zimne
teplé obklady
Obklady, které se pouûívají k léèbì teplem. Zvyšují prokrvení, stimulují krevní
obìh a uvolòují napìtí. Pouûívá se jich
pøi bolestech v køíûi, svalù nebo zad, revmatických bolestech a celkovém napìtí.
JK
OK£ADY ZIMNE (cold compress)
Stosowanie miejscowego och³adzania
tkanek za pomoc¹ np. worka z lodem,
zimnych wilgotnych kompresów, w celu
zmniejszenia przep³ywu krwi i limfy,
a tym samym z³agodzenia miejscowych
stanów zapalnych. Zastosowanie: po urazach w pocz¹tkowych okresach (12–14
godz.) i w stanach zapalnych. MEM1 1982.
studené obklady
Obklady, které ochlazují a pùsobí protizánìtlivì. Vìtšinou je to gelový obklad
s plovoucí vloûkou. Léèba chladem pomáhá pøi modøinách, pohmoûdìninách,
otoku, tenisovém lokti, výronu, vykloubení, podvrtnutí, nataûení svalu, horeèce,
zánìtech, bolestech hlavy, migrénách, bodnutí chmyzem, lehkých popáleninách, krvácení z nosu, bolesti zubu. JK
OKNO SKALNE (window, window rock
formation)
Podstawowa formacja skalna, forma wklês³a, otwór albo otwarta szczelina w skale
lub miêdzy ska³ami. Treter 2005.
skalní okno
Salní útvar menších rozmìrù. Jedná se
o otvor skrz skálu nedosahující jejího
úpatí (èímû se liší od skalní brány). Vzniká dlouhodobým pùsobením exogenních
geologických èinitelù (vítr, voda, teplota
atd.) na horninu tvoøenou nestejnì odolnými vrstvami a materiály, díky kterým
se výraznì uplatòuje vliv selektivní eroze. Skalní okna jsou èetná pøedevším v pískovcových skalních mìstech, v kraso-
237
omdlenie
vých oblastech, ale vyskytují se i v odolnìjších horninách. Http 11. JK
(eye)
Narz¹d wzroku, który sk³ada siê z aparatu optycznego (ga³ki ocznej) oraz narz¹dów ochronnych i pomocniczych (powiek, spojówek, narz¹du ³zowego i miêœni). MEM1 1982.
oko
Párový orgán zraku pøibliûnì kulového
tvaru, uzpùsobený k pøijímání svìtelných
podnìtù a jejich pøemìnì na nervové impulsy, které jsou vedeny do mozku. VLS
2009. JK
OKO
OLIGURIA (oliguria) syn. sk¹pomocz
Zmniejszenie wydalania moczu. To mo¿e
byæ fizjologiczny skutek ograniczenia
przyjmowania p³ynów lub zwiêkszonego
ich wydalania z potem w wysokiej temperaturze otoczenia. Jako objaw chorobowy oliguria wystêpuje w niewydolnoœci
uk³adu moczowego, uk³adu kr¹¿enia,
w zaburzeniach czynnoœci przysadki,
przy znacznej utracie wody podczas biegunki lub w przypadkach zapalnych schorzeñ b³on surowiczych powoduj¹cych gromadzenie p³ynu w naturalnych jamach
cia³a. Oliguria wymaga œcis³ego ustalenia
przyczyny i usuniêcia jej ze wzglêdu na
groŸbê zatrucia ustroju przez produkty
przemiany materii. MEM1 1982.
oligurie
Malé mnoûství moèi vytvoøené za 24 hodin, ménì neû 500 ml. Objevuje se pøi
selhání ledvin rùzného pùvodu vèetnì
šoku. K nejèastìjším pøíèinám oligurie
patøí: akutní selhání ledvin, akutní tubulární nekróza, tìûká dehydratace, šokový
stav. VLS 2009. JK
(syncope) syn. zemdlenie
¿arg. zas³abniêcie
Stan krótkotrwa³ej (kilka sekund do kil-
OMDLENIE
opad atmosferyczny
kunastu minut) utraty przytomnoœci, spowodowany zahamowaniem czynnoœci kory mózgowej lub tworu siatkowatego. Najczêstsz¹ przyczyn¹ omdlenia jest nag³e
zmniejszenie dop³ywu krwi do mózgu
(zaburzenie czynnoœci serca lub uk³adu
naczyniowego). MEM1 1982.
omdlení syn. synkopa slang. mdloba
Krátkodobá ztráta vìdomí zpùsobená nedostateèným zásobením mozku kyslíkem
v dùsledku jeho náhlého nedokrvení podmínìného obvykle poklesem krevního
tlaku. Vyskytuje se i u zdravých lidí napø.
pøi citovém vzrušení, strachu, dlouhém stání apod. Závaûnìjší omdlení mohou být
vyvolána i nìkterými nervovými nebo srdeèními onemocnìními. VLS 2009. JK
(fall, precipitation)
Ogó³ ciek³ych lub sta³ych produktów
kondensacji pary wodnej spadaj¹cych
z chmur na powierzchniê Ziemi, unosz¹cych siê w powietrzu oraz osiadaj¹cych
na powierzchni Ziemi i przedmiotach.
Dzieli siê je na opady pionowe i poziome
(osady atmosferyczne). Do opadów pionowych zalicza siê: deszcz, m¿awkê,
œnieg, krupy oraz grad. Opad, który nie
dociera do powierzchni Ziemi, nazywa
siê virg¹. Http 235.
sráûky
V meteorologii definovány jako voda
v pevném èi kapalném skupenství, která se
tvoøí z vodní páry v atmosféøe a buï vypadává z oblaènosti na zem, nebo vzniká pøímo na zemském povrchu. Sráûky
buï dopadají na zemský povrch (na zemi
pak prší, snìûí èi registrujeme krupobití)
a nebo se stihnou odpaøit èi vysublimovat
ještì pøed tím, neû na zemi dopadnou,
a my pak pozorujeme pouze takzvané
sráûkové pruhy, kterým se øíká virga.
Http 171. JK
OPAD ATMOSFERYCZNY
238
opaska uciskowa
OPARZENIE (burn, scalding) syn. poparzenie
Uszkodzenie cia³a (najczêœciej skóry i b³on
œluzowych) w wyniku dzia³ania wysokiej
temperatury, œrodków chemicznych, energii elektrycznej. W zale¿noœci od g³êbokoœci uszkodzeñ oparzenia dzieli siê na
4 stopnie: I stopieñ – rumieñ, II stopieñ –
pêcherze i czêœciowa martwica skóry
z mo¿liwoœci¹ regeneracji naskórka od
dna, III stopieñ – ca³kowita martwica skóry i tkanki podskórnej, IV stopieñ – martwica narz¹dów g³êbiej le¿¹cych. MEM1
1982.
popálení syn. popálenina, opaøení
Poranìní zpùsobená úèinkem vysoké teploty (horké pøedmìty, plamen, horké plyny). Kromì místního poškození mùûe dojít k poruchám regulace a funkce vnitøních orgánù. V závislosti na výši teploty
a dobì pùsobení vznikají zmìny na kùûi
a v podkoûní tkáni. Rozlišují se 4 stupnì
postiûení: I. – zèervenání, otok, II. –
puchýøe, III. – pøíškvary, kùûe je postiûena ve všech vrstvách, IV. – je postiûena kùûe v celé tloušÙce a tkánì leûící
pod ní. VLS 2009. JK
(Esmarch’s bandage) syn. krêpulec
Stosowana w celu doraŸnego powstrzymania krwawienia z koñczyn oraz przy
niektórych zabiegach. MEM1 1982.
ESMARCHOVO
OBINADLO
slang. esmarch, zaškrcovadlo
Pryûové obinadlo uûívané k zaškrcení,
napø. paûe pøed odbìrem krve. VLS 2009.
JK
OPASKA ESMARCHA
OPASKA UCISKOWA (tourniquet) syn.
krêpulec
Nape³niany powietrzem mankiet z zegarem, okreœlaj¹cym w mm s³upa rtêci (Hg)
wywierane ciœnienie. S³u¿y do wywo³ania okresowego niedokrwienia koñczyn
opatrunek
w przypadkach krwotoków i zabiegów
operacyjnych wymagaj¹cych tzw. „suchego” pola operacyjnego. Opaskê uciskow¹ nak³ada siê na górn¹ czêœæ uda
i górn¹ czêœæ ramienia. Nak³adanie opaski uciskowej w innych miejscach koñczyn jest niedopuszczalne. MEM1 1982.
zaškrcovadlo slang. škrtidlo, turniket
Pryûový nebo textilní pásek, urèený k zástavì krvácení, vìtšinou tepenného (arteriálního). Širší popularitu získalo bìhem
první svìtové války pod názvem Esmarchovo obinadlo. Nyní je tento výraz pouûíván pro gumové nebo pryûové obinadlo
(Martinovo). Pouûití zaškrcovadla je zpùsob zástavy masivního krvácení z konèetin, které je následkem rozsáhlého øezného, seèného, bodného nebo støelného zranìní èi amputace konèetiny. Pouûívá se
doèasnì pøi nedostatku ošetøujících a masivním krvácení. Jde ale o agresivní zpùsob, protoûe dobøe utaûené zaškrcovadlo
èasto poškozuje tkáò, na kterou tlaèí.
Témìø vûdy je moûné jej nahradit tlakem
v ránì nebo tlakovým obvazem. VLS
2009. JK
(dressing)
Struktura ochraniaj¹ca ranê lub skaleczenie przed œrodowiskiem zewnêtrznym
i zapobiegaj¹ca dalszemu zaka¿eniu. Opatrunek mo¿e nie tylko os³aniaæ ranê, ale
równie¿ zawieraæ substancje lecznicze,
które dzia³aj¹ przeciwbakteryjnie lub przyspieszaj¹ gojenie. Wyró¿niamy:
a) banda¿ usztywniaj¹cy (na kolano itp.),
b) opatrunek tekstylny,
c) opatrunek gipsowy,
d) opatrunek kryj¹cy,
e) opatrunek syntetyczny,
f) opatrunek usztywniaj¹cy,
g) opatrunek elastyczny,
h) opatrunek œci¹gaj¹cy,
i) opatrunek uciskowy. MEM1 1982.
OPATRUNEK
239
opieka zdrowotna
obvaz syn. bandáû, fáè, obvazový materiál slang. obvazivo
1. Vhodným zpùsobem upravený sterilní
materiál, urèený k pøekrytí rány, pøípadnì
k fixaci poranìní.
2. Léèebné nebo preventivní ovinutí èastí
tìla textilií eventuálnì v kombinaci s dalšími pøedmìty (napø. dlaha) nebo hmotami (napø. sádra, škrob, pryû, plast èi lepidlo).
Podle materiálu rozlišujeme obvazy textilní, syntetické èi sádrové, podle urèení
pak obvazy krycí, tubulární, fixaèní,
elastické, tlakové èi napø. stahovací.
a) fixaèní bandáû (napø. na koleno)
b) textilní obvaz
c) sádrový obvaz (slang. trubka)
d) krycí obvaz
e) syntetický obvaz
f) tubulární obvaz
g) elastický obvaz
h) tlakový obvaz
i) stahovací obvaz. VLS 2009. JK
UCISKOWY
(pressure
dressing)
Stosowany w celu zatrzymania krwawienia w przypadku wielkich zranieñ. Wykonuje siê go jak opatrunek ochronny:
ja³owy p³at gazy, warstwa ligniny lub
waty i opaska. MEM1 1982.
tlakový obvaz syn. kompresní obvaz
Slouûí k zastavení silnìjších krvácení,
pokud nestaèí prostý krycí obvaz. Skládá
se ze sterilní krycí vrstvy, na kterou je
pøiloûena silná vrstva savého materiálu
stlaèující cévu v ránì (sloûený ruèník,
èást odìvu, nerozvinuté obinadlo apod.)
a která je pøitlaèována k ránì a pøipevnìna obinadlem. VLS 2009. JK
OPATRUNEK
(health care)
Zorganizowane dzia³anie okreœlonego systemu œwiadczeñ zdrowotnych opartych
na instytucjach s³u¿by zdrowia. Do zaOPIEKA ZDROWOTNA
opuchlizna
kresu dzia³ania opieki zdrowotnej nale¿y:
zapobieganie chorobom, urazom i zatruciom, stosowanie zapobiegawczo kierunkowego leczenia (naprawa zdrowia), rehabilitacja lecznicza oraz wspó³dzia³anie
w zaspokajaniu potrzeb medyczno-spo³ecznych. MEM1 1982.
péèe o zdraví
Široce pojatý souhrn všech sociálních,
ekonomických, politických, kulturnì-výchovných a zdravotnických prostøedkù,
opatøení a aktivit, jejichû smyslem je chránit, upevòovat, rozvíjet a navracet zdraví.
Odbornou èástí péèe o zdraví je zdravotnictví. VLS 2009. JK
(swelling) syn. obrzêk
Wynik nadmiernego gromadzenia siê p³ynu w tkankach. Http 69.
oteklina syn. otok
Nadmìrné hromadìní tekutiny v buòkách, tkáních a orgánech, které mùûe vést
k jejich zvìtšení a poruše funkce. Otok
vzniká jako dùsledek zvýšeného úniku a
hromadìní tekutiny v mimocévním prostoru. K tomu vede zejména zvýšený tlak
na ûilním konci kapiláry vláseènice pøi
ztíûeném odtoku krve, zvýšená propustnost stìny kapiláry pøi zánìtu èi alergii,
nízký obsah krevních bílkovin, zejména
albuminu, a špatný odtok lymfy z tkání.
Podle pøíèiny se proto hovoøí o otoku
venostatickém, zánìtlivém, hypalbuminemickém a olymfedému. Otok mùûe být
místní (lokální) nebo celkový (generalizovaný). Http 41. ST
OPUCHLIZNA
sliding down
the rope)
Jedna z technik wspinaczkowych, która
pozwala na zejœcie ze szczytu ska³y, ska³ki, jedna z najpopularniejszych metod
schodzenia, w trakcie której asekuruj¹cy
na dole ubezpiecza osobê schodz¹ca. Opuszczanie po linie przypomina zje¿d¿anie.
OPUSZCZANIE PO LINIE (
240
oskar¿ony
Zje¿d¿aj¹cy musi upewniæ siê, ¿e urz¹dzenia s¹ prawid³owo umieszczone w wyznaczonych miejscach, a liny nie znajduj¹ siê pomiêdzy luŸnymi ska³kami
i ostrymi krawêdziami.
slanìní
Zpùsob sestupu. Jedná se o spouštìní
(posunování se) po lanì, pøi kterém je lezec buï tìlem, nebo pomocí slaòovací
pomùcky ve stálém kontaktu s lanem, pøièemû mezi lanem a slaòovací pomùckou
(èi tìlem) dochází k vìtšímu tøení, které
brzdí rychlost spouštìní. Http 165. JK
(defendant)
W postêpowaniu karnym jest to osoba,
przeciwko której wniesiono do s¹du akt
oskar¿enia lub co do której prokurator
z³o¿y³ do s¹du wniosek o warunkowe umorzenie postêpowania. Oskar¿onego uznaje siê za niewinnego, dopóki jego wina
nie zostanie udowodniona i stwierdzona
prawomocnym wyrokiem, co ma umocowanie nie tylko w kodeksie postêpowania
karnego, ale przede wszystkim w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Oskar¿onego nale¿y odró¿niaæ od podejrzanego. Http 235.
obûalovaný
Osoba, o jejímû trestném èinu probíhá
trestní øízení pøed soudem (nejprve u soudu I. stupnì hlavní líèení, pozdìji pøípadnì øízení o odvolání, dovolání nebo návrhu na obnovu øízení). Èeské trestní právo pouûívá pro oznaèení této osoby další
termíny, které však nejsou synonymické:
obvinìným se pøedpokládaný pachatel
trestného èinu (do té doby podezøelý)
stává sdìlením obvinìní a zùstává jím po
celou dobu trestního øízení. Dnem, kdy
soud naøídí hlavní líèení, se obvinìný stává obûalovaným. Po právní moci odsuzujícího rozsudku se z obûalovaného stává
odsouzený. Laické veøejnosti (vèetnì noOSKAR¯ONY
oskrzela
vináøù) èiní znaèné potíûe odlišovat obûalovaného a ûalovaného, resp. obûalobu
a ûalobu, a zvlášÙ poslední dobou se stává bìûným jevem oznaèovat státního
zástupce chybnì jako ûalobce. Http 11.
MB
(bronchi, bronchia)
Rozga³êzienia tchawicy, która dzieli siê
na poziomie chrz¹stki pierœcieniowatej
na dwa oskrzela g³ówne: prawe i lewe.
Oskrzela prawe jest krótsze i biegnie bardziej stromo od lewego. Oskrzele lewe
tworzy z tchawic¹ k¹t wiêkszy ni¿ 90°
i jest d³u¿sze od prawego. Oskrzela wyœciela b³ona œluzowa pokryta nab³onkiem
migawkowym. MEM1 1982.
prùduška syn. bronchus
Je to souèást dýchacích cest. Trubicový
orgán, který vede vzduch do plic a z plic.
Dvì hlavní prùdušky vznikají z prùdušnice a postupnì se vìtví do bronchiálního
stromu na cca 20 generací stále menších
prùdušek aû prùdušinek. Stìna je tvoøena
hladkou svalovinou a sliznicí, ve vìtších
prùduškách téû chrupavkou. Svalovina
mùûe zúûit prùmìr prùdušky, sliznice obsahuje èetné ûlázky tvoøící hlen. VLS
2009. JK
OSKRZELA
(wanted person)
Osoba w stosunku do której wydano dokument stanowi¹cy podstawê poszukiwania na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej
lub poza jej granicami. LP 2001.
hledaná osoba
Èlovìk, který je úèastníkem trestního øízení (má jiû co doèinìní se zákonem a orgány èinnými v trestním øízení – policie,
státní zastupitelství, soudy). Jedná se o osoby, které policie hledá z nìjakého dùvodu, mohou to být osoby podezøelé z trestné èinnosti, na které vydal státní zástupce
pøedchozí souhlas nebo pøíkaz k jejich
OSOBA POSZUKIWANA
241
osoba zaginiona
zadrûení, odsouzení, kteøí nenastoupili do
výkonu trestu, neplatièi výûivného, osoby, které se vyhýbají právním úkonùm,
osoby, na které byl vydán evropský nebo
mezinárodní rozkaz k zatèení, uprchlí odsouzení z výkonu trestu apod. Hledanou
osobou mohou být také ti, kteøí uprchli ze
zaøízení pro výkon ochranného léèení, do
kterých byli umístìni na základì rozhodnutí soudu, nebo také vojáci v èinné sluûbì, kteøí se svévolnì vzdálili od útvarù,
kteøí se vyhýbají plnìní vojenského úkolu, nevrátili se z vycházky nebo dovolené. Hledaným je také cizinec, který
uprchl ze zaøízení pro zajištìní cizincù.
Existuje také tzv. pátrání po pobytu. Jedná se o pátrání po osobách, které je nutno
vyslechnout jako svìdky v rámci trestního øízení, ale není moûné je dostihnout
na uvedených adresách. Http 246. JM-B
(missing person)
Obywatel polski lub cudzoziemiec przebywaj¹cy na terytorium Rzeczpospolitej
Polskiej, którego nieobecnoœæ w ostatnim
znanym miejscu pobytu uzasadnia podejrzenie, ¿e móg³ (mo¿e) przebywaæ albo
znalaz³ siê w warunkach niebezpiecznych
dla ¿ycia lub zdrowia, w szczególnoœci
móg³ staæ siê ofiar¹ przestêpstwa, ulec
nieszczêœliwemu wypadkowi, pope³niæ
samobójstwo. Za osobê zaginion¹ uwa¿a
siê równie¿ osobê, o której wiadomo, ¿e
nie ¿yje, lecz jej zw³ok nie odnaleziono.
W przypadku zg³oszenia zaginiêcie osoby jednostka przyjmuj¹ca zg³oszenie od
osób najbli¿szych lub pozostaj¹cych w kontakcie z osob¹ zaginion¹ sporz¹dza dokument – zawiadomienie o zaginiêciu osoby. Dokument zawiera: dane personalne,
rysopis, informacje o stanie fizycznym
i psychicznym, zwyczajach, nawykach,
planach i zamierzeniach oraz kontaktach
zaginionego. LP 2001.
OSOBA ZAGINIONA
ostra choroba górska
pohøešovaná osoba
Èlovìk, kterého postrádá rodina, jeho nejbliûší, je to ten, který se nevrátil domù,
do svého bydlištì, do dìtského domova
apod., nebo ten, který zabloudil, osoby,
které zmizely za podezøelých okolností
a mohou se stát obìtí trestné èinnosti, které mohou být v nebezpeèí náhodné smrti,
újmy na zdraví nebo jiné újmy. Pohøešovanou osobou je ten, k nìmuû bylo uèinìno oznámení o pohøešování a není známo, kde se zdrûuje nebo pohybuje. Pohøešovanou osobou kromì èlenù rodiny mohou být svìøenci dìtských a výchovných
ústavù pro mládeû. Http 246. JM-B
CHOROBA GÓRSKA (Acute
Mountain Sickness) syn. choroba
d’Acosty, AMS
Nie jest jedn¹ konkretn¹ dolegliwoœci¹,
a zespo³em chorobowym spowodowanym brakiem adaptacji do warunków panuj¹cych na du¿ych wysokoœciach. Z regu³y pojawia siê na wysokoœciach powy¿ej 2500 m n.p.m., gdzie dostêpnoœæ tlenu w powietrzu ze wzglêdu na rozrzedzenie atmosfery zaczyna byæ za ma³a na
potrzeby organizmu cz³owieka. U osób
wyj¹tkowo wra¿liwych i niezaaklimatyzowanych pierwsze objawy mog¹ pojawiæ siê ju¿ na wysokoœci oko³o 1500 m
n.p.m. Z regu³y pierwszymi objawami s¹
ból g³owy, nudnoœci, wymioty. Czêsto tak¿e os³abienie, brak apetytu, zawroty
g³owy, problemy z zaœniêciem. Pocz¹tkowo nastêpuje wzrost têtna i ciœnienia krwi,
co jest reakcj¹ samoobronn¹ organizmu.
Nastêpnie przychodzi os³abienie serca
i spadek ciœnienia krwi, co prowadzi do
omdlenia. Ponadto nastêpuje utrata szeregu podstawowych funkcji organizmu,
m.in. zanika zdolnoœæ do rozmna¿ania
(powy¿ej oko³o 4500 m n.p.m.), utrata
wagi, niedaj¹ca siê skompensowaæ praOSTRA
242
osuwisko
wid³owym od¿ywianiem, nawet do 1 kilograma tygodniowo. Zwiêksza siê iloœæ
erytrocytów we krwi, co powoduje jej zagêszczenie, a stosowanie du¿ych dawek
aspiryny w celu jej rozrzedzenia mo¿e
spowodowaæ owrzodzenie uk³adu pokarmowego. Klasycznymi objawami ostrego
stanu s¹: obrzêk p³uc i obrzêk mózgu.
Dro¿d¿ 2011.
akutní horská nemoc syn. AHN
Komplex symptomù vyskytujících se
u èlovìka ve velkých výškách, zpùsobený je nedostatkem kyslíku. Mùûe postihnout kaûdého, kdo se pohybuje ve vyšších nadmoøských výškách, kde je niûší
atmosférický tlak. Týká se to pøedevším
letcù a horolezcù. Protiopatøením je aklimatizace nebo vdechování kyslíku z kyslíkové bomby. Ve vìtšinì pøípadù je AHN
závislá na rychlosti výstupu. Mùûe se
projevit jiû ve výšce kolem 3000 m. Akutní horské nemoci lze pøedejít dostateènou
aklimatizací, pomalým výstupem (300–500
výškových metrù za jeden den a noc, po
1000 metrech se doporuèuje udìlat den
pauzu) a vìnování pozornosti prvním pøíznakùm. V pøípadì pøetrvávajících problémù je nutné ihned zahájit sestup do niûších poloh. Pøi podcenìní akutní horské
nemoci hrozí vysokohorský otok plic nebo vysokohorský otok mozku a následná
smrt. Typické pøíznaky: nechutenství, zvracení, nespavost, únava nebo slabost, nejistota, malátnost, vrávoravá chùze, èasté
moèení – doplòovat tekutiny – riziko dehydratace, neboÙ se ztrácí pocit ûíznì.
Http 11. JK
landslide, landslip)
Nag³e przemieszczenie siê mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas
skalnych pod³o¿a spowodowane si³ami
przyrody lub dzia³alnoœci¹ cz³owieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obci¹¿e-
OSUWISKO (
osuwisko
nie). Jest to rodzaj ruchów masowych, polegaj¹cy na przesuwaniu siê materia³u
skalnego lub zwietrzelinowego wzd³u¿
powierzchni poœlizgu (na której nast¹pi³o
œciêcie), po³¹czone z obrotem. Ruch taki
zachodzi pod wp³ywem si³y ciê¿koœci.
Osuwiska s¹ szczególnie czêste w obszarach o sprzyjaj¹cej im budowie geologicznej, gdzie warstwy ska³ przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych wystêpuj¹
naprzemiennie. Miejsca wystêpowania
osuwisk to naturalne stoki i zbocza dolin
i zbiorników wodnych, obszary Ÿród³owe
rzek (gdzie erozja wsteczna zwiêksza spadek terenu), skarpy wykopów i nasypów
oraz wyrobisk. Do zjawisk wywo³uj¹cych osuwisko nale¿¹: wzrost wilgotnoœci gruntu spowodowany d³ugotrwa³ymi
opadami lub roztopami, podciêcie stoku
przez erozjê, np. w dolinie rzecznej, lub
w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka, np.
przy budowie drogi, nadmierne obci¹¿enie stoku, np. przez zabudowê, wibracje
zwi¹zane np. z robotami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami, trzêsienia ziemi, zachwianie mechanicznej
równowagi mas skalnych na skutek odkrywkowej eksploatacji surowców. […]
Podzia³ osuwisk:
Ze wzglêdu na kszta³t powierzchni poœlizgu:
– rotacyjne – o cylindrycznej powierzchni poœlizgu, masy koluwialne obracaj¹
siê,
– zeœlizgowe – o p³askiej powierzchni
poœlizgu (wystêpuj¹cej najczêœciej na kontakcie warstw), masy koluwialne przesuwaj¹ siê.
Ze wzglêdu na uk³ad warstw pod³o¿a:
– asekwentne – tworz¹ siê w jednorodnych, niewarstwowanych ska³ach (glinach, i³ach),
– konsekwentne – powstaj¹ w wyniku ru-
243
osuwisko
chu mas skalnych po jakiejœ powierzchni
strukturalnej, wyró¿nia siê osuwiska:
– konsekwentno-strukturalne: wzd³u¿ powierzchni u³awicenia,
– konsekwentno-zwietrzelinowe: wzd³u¿
powierzchni oddzielaj¹cej zwietrzelinê
od pod³o¿a skalnego,
– konsekwentno-szczelinowe: wzd³u¿ powierzchni zgodnej z przebiegiem szczelin
(np. ciosowych),
– insekwentne – tworz¹ siê, gdy osuniêcie nast¹pi w poprzek powierzchni strukturalnych,
– obsekwentne – ruch poprzeczny do biegu warstw,
– subsekwentne – ruch wzd³u¿ czo³owych powierzchni ³awic,
– z³o¿one.
III. Ze wzglêdu na czas wystêpowania:
– periodyczne – wystêpuj¹ przy obfitych
opadach
– chroniczne – s¹ w ci¹g³ym ruchu dopóki nachylenie stoku nie stanie siê minimalne.
Ze wzglêdu na sposób rozwoju:
– delapsywne – rozwój od do³u w górê
stoku,
– detruzywne – rozwój od góry w dó³
stoku. Http 235.
svahové pohyby
Soubor pohybù a pochodù pùsobících na
svahu. Dìlí se do nìkolika skupin v závislosti na rychlosti, typu a vedoucím procesu.
I. Gravitaèní svahové pohyby. Skupina
svahových pohybù, u nichû je pùvodcem
gravitace. Napìtí ve svahu ovlivòuje vývoj svahu (zmìna výšky èi sklonu), jeho
odlehèení a reûim podpovrchových vod.
Gravitaèní síly následnì u svahù pùsobí
smykové napìtí, èímû dochází k deformaci horniny nebo zeminy. V závislosti
na rychlosti se gravitaèní svahové pohy-
owietlenie awaryjne
by dìlí (od nejpomalejšího k nejrychlejšímu):
– Plouûení – velmi pomalý a dlouhodobý
pohyb, pøi nìmû dochází k teèení zeminové nebo horninové hmoty. Dochází
k deformaci, která ale nepøekraèuje mez
pevnosti hmoty. Podle hloubky se plouûení dále dìlí na povrchové a podpovrchové (nìkdy taky hlubinné).
– Sesouvání (téû sesuv) – pokud gravitaèní napìtí pøekroèí mez pevnosti horniny
èi zeminy, dojde k náhlé deformaci svahu
– sesouvání. Jde o rychlý, krátkodobý
a klouzavý pohyb hmoty po svahu podél
smykové plochy. Ta mùûe být jedna, ale
mùûe jich být i víc. V závislosti na typu
smykové plochy se sesuvy dále dìlí.
– Øícení – náhlý a krátkodobý pohyb horninové hmoty na strmých svazích, která se
zpravidla volným pádem pøesouvá do niûších poloh.
II. Fluviální svahové pohyby. Skupina
svahových pohybù podmínìných vodou.
V pøípadì pùsobení povrchového odtoku
vody, aÙ jiû sráûkové èi tavné (tj. zpùsobené táním), se hovoøí o ronu. Pøi nìm
dochází k nesoustøedìnému stékání vody
po povrchu terénu, která z sebou odnáší
jemné èástice pùdy nebo zvìtralinového
pláštì. Sráûková èi tavná voda, která se
vsákne (infiltruje) do pùdy, na svah dále
pùsobí mechanicky a chemicky. Podpovrchová voda pak mùûe zpùsobit následující svahové pohyby:
– Sufoze – mechanický odnos drobných
pùdních èi horninových èástic podzemní
vodou, který vede k sesedání povrchu,
vzniku výdutí a sníûenin.
– Soliflukce (téû pùdotok) – pøi nasycení
pùdy svahu mùûe dojít k plastickému pohybu materiálu. Na základì míry nasycení
se rozlišuje (od nejpomalejšího): pomalá
soliflukce, rychlá soliflukce, bahenní prou-
244
owietlenie awaryjne
dy a blokovobahenní proudy.
– Teèení – za urèitých podmínek mùûe
dojít ke ztekucení jílového podloûí.
Svahový pohyb nejprve zaèíná jako sesuv,
ale záhy se mìní v teèení rozbøedlých jílù.
– Plíûivý pohyb zvìtralin – velmi pomalý
pohyb hmoty po svahu v dùsledku rùzných
pøíèin. Dále se dìlí na plíûivý pohyb pùd
a plíûivý pohyb sutí.
Na základì rychlosti se svahové pohyby
dìlí do tøí skupin:
– pomalé dlouhodobé svahové pohyby
(mm/rok aû mm/den),
– rychlé svahové pohyby (mm/h aû m/h),
– katastroficky rychlé svahové pohyby
(m/h, km/h aû 100 km/h). Http 11. JK
AWARYJNE (emergency
lighting)
Rodzaj oœwietlenia miejscowego, którego
zadaniem jest oœwietlenie pewnej czêœci
pomieszczenia lub jakiegoœ elementu
w przypadku awarii oœwietlenia podstawowego. Oœwietlenie awaryjne powinno
zapalaæ siê automatycznie po ustaniu
oœwietlenia podstawowego. Wed³ug normy PN-EN 13201 oœwietlenie awaryjne
dzieli siê na: oœwietlenie ewakuacyjne
i oœwietlenie zapasowe. MSP 1990,
s. 154–155.
osvìtlení umìlé poruchové
Osvìtlení napájené z náhradního zdroje.
Musí být uvedeno v èinnost nejpozdìji
do 10 sekund po zhasnutí hlavního osvìtlení. Zahrnuje osvìtlení náhradní, coû je
osvìtlení pro nezbytné dokonèení zapoèaté práce pøi poruše hlavního osvìtlení,
a nouzové, únikové, coû je osvìtlení únikových cest a dùleûitých manipulaèních
míst pøi pøerušení dodávky proudu z rozvodné soustavy. Náhradní osvìtlení se
zøizuje v provozovnách a provozních budovách, v nichû pøi poruše hlavního
osvìtlení mùûe nastat nebezpeèí poûáru,
OWIETLENIE
otarcie
výbuchu, poškození technologického zaøízení, ohroûení technologického procesu
nebo zásobování velkého poètu spotøebitelù. Zdrojem je obvykle druhý, svìtelný
transformátor nebo dieselelektrické soustrojí. SBAHPAOP 1985, s. 229. GB
(abrasion, excoriation)
Jest to rana, która powstaje na skutek
kontaktu skóry z szorstk¹ powierzchni¹
(œciana, asfalt, chodnik) lub w wyniku
kontaktu z przedmiotem, który ociera
skórê z warstwy zrogowacia³ej naskórka.
Podczas otarcia dochodzi do obna¿enia
brodawek skóry w³aœciwej i krwawienia
mi¹¿szowego (zwykle niewielkiego) lub
OTARCIE
245
otarcie
wycieku p³ynu miêdzytkankowego. Rana
mo¿e ulec zaka¿eniu i zropieniu (szczególnie w sytuacjach, gdy w ranie zostan¹
cia³a obce). Http 235.
odøenina
V dermatologii zranìní zpùsobené povrchovým poškozením kùûe, a to nanejvýš
do hloubky epidermis. Je ménì hluboká
neû trûná rána. Krvácení, pokud k nìmu
vùbec dojde, je jen minimální. Mírné odøeniny, jako odìrky nebo škrábance, mohou
po zahojení zùstat bez následkù, hlubší
odøeniny však mohou na kùûi zanechat jizvu. Traumatiètìjší odøení, které naruší
nebo odstraní všechny vrstvy kùûe, se nazývá avulze. Http 11. AW
ósemka
246
ósemka
Ó
(figure eight)
Urz¹dzenie do asekuracji w czasie wspinaczki o kszta³cie ósemki – dwa metalowe pierœcienie. Przeznaczone do kontrolowanego zjazdu na linie przy wspó³pracy z karabinkiem. Istniej¹ zarówno ósemki o klasycznym kszta³cie jak i bardziej
kanciastym (np. Huit Petzla). Aktualnie
nie zaleca siê stosowania ósemki jako
g³ównego przyrz¹du asekuracyjnego z uwagi na jej tendencje do skrêcania liny. Zasady u¿ycia: wpinamy ósemkê za du¿e
ucho do karabinka transportowego. Natomiast zak³adaj¹c zjazd, przek³adamy linê
przez du¿e ucho i wypinamy karabinek
z du¿ego ucha, wpinaj¹c go od razu w ma³e ucho. Po zakoñczeniu zjazdu wypinamy karabinek z ma³ego ucha i wpinamy
go od razu do du¿ego ucha. Http 235.
slaòovací osma
Prostøedek pouûívaný v horolezectví pro
slaòování na jednoduchém nebo zdvojeném lanì. Pouûívá se také k jištìní, v poslední dobì je stále více nahrazována novìjšími jisticími prostøedky. Slaòovací
osma funguje na podobném principu jako
ÓSEMKA
pásová brzda. Lano je vedeno pøes osmu
tak, aby relativnì malou silou bylo moûno vyvozovat a regulovat relativnì vìtší
brzdnou sílu. Pøi delších a rychlejších
slanìních se osma zahøívá, tøením lana se
vytváøí teplo. Slaòovací osma lano nemùûe pøetavit – nemá k tomu dostateènou
tepelnou kapacitu, ale mùûe se spálit slaòující pøi snímání osmy z lana po dokonèeném slanìní. Nìkteøí výrobci opatøují
proto osmu drûátkem potaûeným teflonem. Význam osmy jako kdysi jediného
prostøedku pro slaòování a jištìní v souèasné dobì poklesl, ale stále má svùj
význam. S osmou lze snadnìji jistit na
starých ztvrdlých lanech nebo lanech
s boulovatým a hýbajícím se opletem.
Podobnì jako u tzv. kyblíkù nemá dostateènou brzdicí sílu pøi tahu lana pøímo
dolù, proto je tøeba, aby ze stanovištì šlo
lano k prvolezci alespoò pøes jedno postupové jištìní, i kdyû pøece jen v tomto
pøípadì brzdí víc neû kyblíky. Osma se
pouûívá na jištìní pøi závodech v lezení
na obtíûnost, protoûe dovoluje nejrychlejší a nejhladší podávání lana. Http 11. JK
pacjent(ka)
247
panika
P
(patient)
Osoba korzystaj¹ca ze œwiadczeñ opieki
zdrowotnej. MEM2 1982.
pacient(ka)
Nemocný, osoba v lékaøské péèi. VLS
2009. JK
PACJENT(KA)
i výbušniny. Zvláštní kategorii paliva
tvoøí jaderné palivo, které energii neuvolòuje chemicky. Skupenství paliv jsou:
plynná paliva, kapalná paliva a pevná paliva. Http 11. JM-B
(pandemia)
Epidemia ogarniaj¹ca dany kraj lub kilka
krajów, kontynent albo nawet wszystkie
czêœci œwiata. Pandemiê cechuje zarówno
zasiêg przestrzenny, jak i masowoœæ zachorowañ. MEM2 1982.
pandemie
Rozsáhlá epidemie. Infekèní onemocnìní
postihuje velké skupiny lidí na rozsáhlém
území v øadì zemí, popøípadì i na rùzných kontinentech. VLS 2009. JK
PANDEMIA
PAGAJ
(paddle) syn. wios³o kanadyj-
skie
Rêczny pêdnik ³odzi o jednym piórze.
Wios³o do tzw. wios³owania z rêki na kajakach, kanadyjkach, ale tak¿e na ¿aglówkach i motorówkach. Stanowi raczej napêd pomocniczy.
pagaj
Veslo, pouûívané k ruènímu pohonu a kormidlování lodí, které má jednu zábìrovou èást. ST
(panic)
Emocja towarzysz¹ca ludziom podczas
sytuacji kryzysowych. Nag³y, niepohamowany i nieuzasadniony strach. Panikê
t³umu wyjaœnia siê mechanizmem zaraŸliwoœci – jedna osoba przekazuje swoje
doznania paniczne na inne osoby. Spanikowany t³um cechuje siê silnym pobudzeniem emocjonalnym, które jest o tyle
niebezpieczne, ¿e nie pozwala myœleæ racjonalnie, a podejmowane przez ludzi
dzia³ania s¹ instynktowne. Panika mo¿e
wybuchn¹æ niekiedy nawet w sytuacji
braku zagro¿enia, mo¿e j¹ spowodowaæ
z³udzenie pojawienia siê zagro¿enia. Spanikowany t³um znacznie utrudnia przeprowadzenie szybkiej i skutecznej ewakuacji. Http 291.
panika
1. Rychle vzniklé neorganizované, zmatené a silnì emotivní chování jednotlivce
èi davu, které je následkem nebezpeèí èi
informace o nìm bez ohledu na to, zda
PANIKA
(fuel)
Dowolna palna substancja sta³a, ciek³a
lub gazowa, z wyj¹tkiem odpadów, która
podczas spalania (lub innej przemiany)
wydziela du¿e iloœci ciep³a, stosowana
jako Ÿród³o energii cieplnej. Paliwem jest
równie¿ biomasa rozumiana jako produkty sk³adaj¹ce siê w ca³oœci lub w czêœci
z substancji roœlinnych pochodz¹cych z rolnictwa lub leœnictwa, u¿ywane w celu odzyskania zawartej w nich energii. RMŒ
2003, http 179.
palivo
Všeobecné oznaèení pro chemický prvek,
chemickou látku nebo jejich smìs, mající
schopnost za vhodných podmínek zaèít
a udrûet chemickou reakci spalování. Pøi
spalovaní se uvolòuje chemická energie
obsaûená v palivu a pøemìòuje se hlavnì
na tepelnou energii, kterou je moûné dál
vyuûít. Specifická skupina paliv jsou pohonné hmoty. K palivùm jsou zaøazovány
PALIWO
Pañstwowa Stra¿ Po¿arna
jsou pravdivé. Snadnìji vzniká v napjaté
situaci, mùûe být vyvolána úmyslnì. Panika je sama o sobì skuteèným nebezpeèím, neboÙ eliminuje racionálních chování èlovìka. Http 312.
2. Prudký emoèní stav provázený výraznou úzkostí (anxietou) a ovlivòující chování, èasto iracionálním smìrem, a vznikající èasto jako reakce na intenzivní
podnìt, napø. událost katastrofického
charakteru. Http 41. JM-B
PAÑSTWOWA STRA¯ PO¯ARNA (State
Fire Service) syn. PSP
1. Zawodowa, umundurowana i wyposa¿ona w specjalistyczny sprzêt formacja,
przeznaczona do walki z po¿arami, klêskami ¿ywio³owymi i innymi miejscowymi zagro¿eniami. Ustawa 1991/24.08.
2. Dawniej stra¿ ogniowa – zorganizowana formacja zajmuj¹ca siê prewencj¹
i walk¹ z po¿arami oraz pozosta³ymi zagro¿eniami (innymi ni¿ przestêpczoœæ)
dla zdrowia i ¿ycia ludzkiego, dobytku
oraz œrodowiska naturalnego. Do zadañ
Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej nale¿y tak¿e
usuwanie skutków klêsk ¿ywio³owych
i katastrof. Pañstwowa Stra¿ Po¿arna posiada w³asny system kszta³cenia i szkolenia, który sk³ada siê z dwóch podsystemów: jeden odpowiada za podwy¿szanie
kwalifikacji ogólnych, przygotowuj¹c
m³odych ludzi do zawodu stra¿aka, technika po¿arnictwa lub in¿yniera po¿arnictwa, drugi zwi¹zany jest z podwy¿szaniem kwalifikacji zawodowych w strukturach stra¿y. System ten tworz¹: a) 16
oœrodków szkolenia w komendach wojewódzkich Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej,
b) Szko³a Podoficerska Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej w Bydgoszczy, c) szko³y
aspirantów Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej
w Krakowie, Czêstochowie i Poznaniu
(w randze szkó³ policealnych) kszta³c¹ce
248
pas graniczny
w zawodzie technik po¿arnictwa, d) Szko³a G³ówna S³u¿by Po¿arniczej w Warszawie, kszta³c¹ca na studiach pierwszego
stopnia (in¿ynierów po¿arnictwa) oraz na
studiach drugiego stopnia (magistrów in¿ynierów po¿arnictwa). Http 235.
Hasièský záchranný sbor Èeské republiky syn. HZS ÈR
Hasièský záchranný sbor ÈR v souèasnosti hraje stìûejní roli i v pøípravách státu na mimoøádné události. Od roku 2001,
kdy došlo ke slouèení Hasièského záchranného sboru ÈR (HZS ÈR) s Hlavním úøadem civilní ochrany, má HZS ÈR
ve své pùsobnosti i ochrany obyvatelstva
– podobnì, jako tomu je i v nìkterých
dalších evropských státech. Hasièský záchranný sbor ÈR (HZS ÈR) tvoøí generální øeditelství HZS ÈR, které je organizaèní souèástí Ministerstva vnitra, 14 hasièských záchranných sborù krajù, Støední odborná škola poûární ochrany a Vyšší
odborná škola poûární ochrany ve Frýdku-Místku a Záchranný útvar HZS ÈR
(dislokace Hluèín a Zbiroh). Souèástí Generálního øeditelství Hasièského záchranného sboru ÈR jsou také vzdìlávací, technická a úèelová zaøízení: Školní a výcvikové zaøízení HZS ÈR, Institut ochrany
obyvatelstva Láznì Bohdaneè, Technický
ústav poûární ochrany Praha a Skladovací a opravárenské zaøízení HZS ÈR. Http
176. GB
(border area)
Termin oznaczaj¹cy obszar le¿¹cy na
granicy pañstw (rzadziej okrêgów wewn¹trz pañstwa), jest on w³asnoœci¹ danego pañstwa, czêsto mo¿na siê spotkaæ na
jego obszarze z ró¿nego rodzaju umocnieniami jak bunkry, zasieki, pola minowe. Http 235.
hranièní pásmo
Pásmo, které se nachází v nìkterých zePAS GRANICZNY
pas ratowniczy
249
mích u jejich státních hranic. Jedná se
o zakázanou oblast (èi oblast s omezeným pøístupem), slouûící k bezpeènostním úèelùm (tj. vojenská, policejní èi jiná
bezpeènostní kontrola). Hranièní pásmo
je viditelnì oznaèené a mùûe se táhnout
jen stovky metrù, ale i desítky kilometrù
daleko od hranic samotných, záleûí na
politické situaci. Hranièní pásmo je pøísnì støeûeno pøíslušníky Pohranièní stráûe.
Http 11. MB
PAS
RATOWNICZY
(rescue belt) ¿arg.
wêgorz
Pas, który sk³ada siê z elastycznego, nieton¹cego, pod³u¿nego p³ywaka z pianki
polietylenowej obszytej jaskrawo pomarañczow¹ tkanin¹. Do jednego koñca doczepiony jest karabiñczyk, a do drugiego
taœma z oczkami (co umo¿liwia zaczepienie karabiñczyka) przechodz¹ca w 2–4 m
odcinek liny zakoñczonej szelk¹ ratownicz¹. W po³owie d³ugoœci pasa umocowany jest dodatkowy karabiñczyk,
umo¿liwiaj¹cy w miarê potrzeby podczepienie liny do œci¹gniêcia ratowanego na
brzeg. Konstrukcja pozwala na zapiêcie
osoby o ka¿dych wymiarach (tuszy) i
utrzymuje na powierzchni dwie osoby o
przeciêtnej wadze (wypornoœæ 9 kg, a w
przygotowaniu do 14,5 kg). D³ugoœæ linki pozwala ratownikowi zanurkowaæ do
dna na standardowym k¹pielisku (max
g³êbokoœæ do 4 m) bez potrzeby œci¹gania
szelek. Op³ywowy kszta³t nie stawia prawie ¿adnego oporu i pozwala w ³atwy
sposób pokonaæ fale czy nawet przybój.
Http 319.
záchranný pás
Záchranný pás je z plovoucí pruûné hmoty, zhruba 95 cm dlouhý a 13 cm široký
a 6 cm vysoký. Na jednom konci je opatøen karabinou, na druhém popruhem
s ocelovými krouûky, na který je navázá-
pasmo górskie
no lano (nejlépe plovoucí), na jehoû konci je smyèka z popruhu (celková délka od
vlastního pásu do 160 cm), jehoû velikost
je urèena potøebou pøevléknout smyèku
co nejrychleji pøes hlavu a pod jednu paûi. Funkènost pásu je závislá na jeho ohebnosti, schopnosti opìt se narovnat a na
funkèních karabinách. Barva samotného
pásu bývá výraznì èervená nebo oranûová pro lepší viditelnost ve vlnách a zpìnìné vodì. Http 103. ST
(traffic lane)
Ka¿dy z pod³u¿nych pasów jezdni wystarczaj¹cy do ruchu jednego rzêdu pojazdów wieloœladowych, oznaczony lub nieoznaczony znakami drogowymi. Ustawa
1997/20.06., dz. 1, art. 2, pkt 7.
jízdní pruh
Èást vozovky dovolující jízdu vozidel
jiných neû dvoukolových (motocyklù)
v jednom jízdním proudu za sebou. Zákon è. 13/1997, r. 1, § 2, pkt t. JM-B
PAS RUCHU
PAS STRA¯ACKI BOJOWY (safety belt)
Œrodek ochrony indywidualnej stra¿aka.
S³u¿y do zabezpieczenia podczas dzia³añ
bojowych w niebezpiecznych i trudnych
warunkach oraz do samoratowania na lince stra¿ackiej. W sk³ad kompletu pasa
stra¿ackiego bojowego wchodzi: toporek
stra¿acki, pochewka, zatrzaœnik, podpinka linkowa. MSP 1990, s. 158.
ochranný opasek
Speciální opasek s karabinou, pouûívaný
hasièi jako bezpeènostní opatøení pro
ochranu pøed pádem. VSPO 3.1.10. GB
(mountain range)
Pojêcie stosowane do opisu grupy gór
o wyraŸnym grzbiecie i odchodz¹cych od
niego grzbietach bocznych lub po³¹czonych z nim grzbietów równoleg³ych. Pasmo górskie czêsto stanowi fragment ³añcucha górskiego. AGŒ 2013.
PASMO GÓRSKIE
paszport
pohoøí
Skupina hor obklopených níûinou. Do
pohoøí pøitom patøí celá èást krajiny pøesahující níûinu, tedy nejen vrcholky, ale
i horská sedla, údolí a plošiny menšího
rozsahu. Pohoøí mohou být vzájemnì
oddìlena horskými prùsmyky, toky øek èi
jinými výraznými útvary. Èasto je ale vymezení hranice pohoøí konvenèní. V obecném významu nemusí mít jedno pohoøí
jednotný geologický pùvod. Http 11. JK
(passport)
Dokument paszportowy uprawniaj¹cy do
przekraczania granicy i pobytu za granic¹
oraz poœwiadczaj¹cy obywatelstwo (np.
polskie), a tak¿e to¿samoœæ osoby w nim
wskazanej w zakresie danych, jakie ten
dokument zawiera. Ustawa 2006/13.07.
cestovní pas
Cestovní dokument, který pro konkrétního èlovìka vydává vláda státu, jehoû je
obèanem. Je základním dokumentem, který je potøeba pro vstup do jiného státu
a projíûdìní jinými státy. Http 11. JM-B
PASZPORT
(travel identity card)
Dokument wydany przez przedstawicielstwo dyplomatyczne lub konsularne Rzeczypospolitej Polskiej jako dokument zastêpuj¹cy paszport na powrót do kraju.
Umowa 1999/29.04.
cestovní prùkaz totoûnosti
Cestovní dokument, který vydá policie na
ûádost cizince za úèelem jeho vycestování v pøípadì, ûe nemá platný cestovní doklad a nemùûe si z dùvodù nezávislých
na jeho vùli opatøit cestovní doklad jiným
zpùsobem, a v dalších pøípadech. Zákon
è. 326/1999. TSPzOKØaPOS 2009, MB.
PASZPORT BLANKIETOWY
(perfusion)
Przep³yw p³ynu ustrojowego (najczêœciej
krwi) przez tkankê lub narz¹d. Perfuzja
PERFUZJA
250
PESEL
krwi przez narz¹d zwykle okreœlana jest
jako procent pojemnoœci minutowej serca
i zale¿y m.in. od zapotrzebowania narz¹du na tlen i sk³adniki od¿ywcze, stanu
naczyñ krwionoœnych zaopatruj¹cych narz¹d, pojemnoœci minutowej serca, ciœnienia têtniczego krwi, w³aœciwoœci reologicznych krwi. Dostateczna perfuzja
jest niezbêdna do prawid³owego funkcjonowania narz¹dów i tkanek. W wyniku
zmniejszenia perfuzji dochodzi do hipoksji oraz zatrzymania produktów metabolizmu w obrêbie tkanki. Skutkuje to upoœledzeniem funkcji komórek, mo¿liwe
jest równie¿ powstanie ogniska martwicy
(czyli zawa³u niedokrwiennego). Objawy
kliniczne zmniejszonej perfuzji s¹ zale¿ne od funkcji danego narz¹du (danej
tkanki) oraz stopnia jego (jej) niedokrwienia. Http 235.
perfuze
Prùtok krve tkání, orgánem. Dostateèná
perfuze je nezbytná pro jejich správnou
funkci, zabezpeèuje zásobení kyslíkem
a ûivinami a odplavení zplodin látkové
výmìny. Je ovlivòována krevním tlakem,
èinností srdce, mnoûstvím krve a tekutin
v organismu, místním stavem a potøebami. Nedostateèná perfuze – hypoperfuze
– zpùsobuje ischemii a je nápadná, napø.
pøi šoku. VLS 2009. JK
PESEL (Personal Identity Number)
Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludnoœci prowadzony [...] od 1979
roku zawiera dane osób zameldowanych
na pobyt sta³y lub czasowy trwaj¹cy ponad 3 miesi¹ce, osób ubiegaj¹cych siê
o wydanie dowodu osobistego lub paszportu, a tak¿e osób, dla których odrêbne
przepisy przewiduj¹ potrzebê posiadania
numeru PESEL. Numer PESEL jest to
11-cyfrowy, sta³y symbol numeryczny,
pêcherzyk ¿ó³ciowy
jednoznacznie identyfikuj¹cy okreœlon¹
osobê fizyczn¹. Zbudowany jest z nastêpuj¹cych elementów: a) zakodowanej daty urodzenia, b) liczby porz¹dkowej,
c) zakodowanej p³ci, d) cyfry kontrolnej
Https 6, http 235.
rodné èíslo
Jednoznaèný èíselný identifikátor pøidìlovaný obyvatelùm Èeské republiky. Lze
z nìj vyèíst datum narození a pohlaví pøíslušné osoby. V Èesku patøí rodné èíslo
mezi osobní údaje. Prvních šest èíslic popisuje datum narození ve formátu rrmmdd
(napø. 701020 oznaèuje datum narození
20. øíjna 1970), pøièemû ûeny mají k mìsíci narození pøipoèteno 50 (tzn. 706020
oznaèuje ûenu narozenou 20. øíjna 1970).
Od roku 2004 (zákonem è. 53/2004 Sb.)
je zavedena moûnost v pøípadì, ûe jsou
v nìjaký den vyèerpána všechna platná
ètyøèíslí, pouûít alternativní rodné èíslo,
u kterého mají muûi k èíslu mìsíce pøièteno 20 a ûeny 70. Zbytek rodného èísla
(tzv. koncovka) odlišuje dvì fyzické osoby stejného pohlaví narozené ve stejný
den a zpravidla se oddìluje lomítkem.
Http 11. JM-B
PÊCHERZYK ¯Ó£CIOWY (gallbladder,
cholecyst)
Czêœæ dróg ¿ó³ciowych, ma kszta³t gruszkowaty, przylega œciœle do dolnej powierzchni w¹troby. W pêcherzyku ¿ó³ciowym
odró¿niamy szyjkê, trzon i dno. B³ona
œluzowa pêherzyka ¿ó³ciowego ma liczne, niskie fa³dy. Pod b³on¹ œluzow¹ po³o¿one s¹ krzy¿uj¹ce siê skoœnie g³adkie
w³ókna miêœniowe. Pêcherzyk ¿ó³ciowy
jest zbiornikiem ¿ó³ci. ¯ó³æ z pêchrzeka
¿ó³ciowego odprowadzana jest przez przewód pêcherzykowy do przewodu w¹trobowego wspólnego. MEM2 1982.
ûluèník
Vakovitý orgán hruškovitého tvaru uloûe-
251
pêseta chirurgiczna
ný na spodinì jater, slouûící ke skladování a úpravì ûluèi, která vzniká v játrech. Spolu se ûluèovými vývody je ûluèník souèástí ûluèových cest. Jeho vývod
ústí do spoleèného ûluèovodu, jímû se
ûluè dostává do dvanáctníku. ûluèník se
vyprázdní napø. po jídle, zejména tuèném. Není nezbytný k ûivotu ani k trávení potravy. VLS 2009. JK
PÊKNIÊCIA (dermatorrhexis) syn. rozpadlina, szczelina
Linijne ubytki naskórka i skóry wystêpuj¹ce tam, gdzie skóra jest napinana lub rozci¹gana. Do pêkiêcia usposabiaj¹: stan zapalny, obrzêk, nadmierna suchoœæ i wzmo¿one rogowacenie skóry. MEM2 1982.
ragáda syn. trhlina slang. prasklina
Je to štìrbinové rùznì hluboké poškození
kùûe, vznikající obvykle v koûních rýhách, napø. pøi znaèném vysušení kùûe.
VLS 2009. JK
PÊSETA ANATOMICZNA (pincet, tweezer) syn. pinceta anatomiczna
Instrument o sprê¿ystych ramionach, bez
z¹bków i s³u¿y do chwytania i trzymania
tkanek, które ³atwo uszkodziæ, jak naczynia, jelita, nerwy. Pêseta anatomiczna w zale¿noœci od potrzeb bywa ró¿nej wielkoœci i rozmaitego kszta³tu. MEM2 1982.
anatomická pinzeta
Je to kovový nástroj slouûící k zachycování, odstraòování apod. nejrùznìjších
drobných èástí organismu, napø. èástí
tkánì, cizích tìles aj. Anatomická pinzeta
má vroubkované èelisti, které mohou být
pøímé nebo zahnuté. Je s tupým zakonèením bez háèku. VLS 2009. JK
(surgical tweezers) syn. pinceta chirurgiczna
Instrument o sprê¿ystych ramionach, s³u¿y do chwytania i przytrzymywania tkanek w ranie operacyjnej, gazy, igie³. PêPÊSETA CHIRURGICZNA
piana ganicza
seta chirurgiczna ma 1, 2, 3 lub 4 z¹bki,
którymi ³atwo trzyma siê uchwyconej
tkanki. Pêsety chirurgiczne w zale¿noœci
od potrzeb bywaj¹ ró¿nej wielkoœci i rozmaitego kszta³tu. MEM2 1982.
pinzeta chirurgická bìûná
Lékaøský kovový nástroj, slouûící k manipulaci s tkání, zejména ke snazšímu zachycení tenkých a jemných struktur typu
nervù èi cév. Typickým znakem chirurgické pinzety jsou kolmé èi šikmé do
sebe zapadající ozubce. VLS 2009. JK
(extinguishing foam)
Œrodek chemiczny u¿ywany do celów gaœniczych, zbiór pêcherzyków wype³nionych powietrzem lub dwutlenkiem wêgla. Piana powstaje na skutek gwa³townego mieszania siê wodnego roztworu œrodka pianotwórczego i powietrza lub CO2
w specjalnie do tego celu przeznaczonych urz¹dzeniach lub sprzêcie po¿arniczym. Stosowana jest do gaszenia po¿arów cia³ sta³ych i cieczy niereaguj¹cych
z wod¹. Piany gaœnicze dzieli siê przede
wszystkim ze wzglêdu na liczbê spienienia na: pianê gaœnicz¹ ciê¿k¹, pianê gaœnicz¹ œredni¹ i pianê gaœnicz¹ lekk¹.
MSP 1990, s. 159.
hasicí pìna
Je to hasební médium sestávající z bublin
mechanicky nebo chemicky vytvoøených
z kapaliny (viz ISO 8421-4). VSPO 3.8.3.
GB
PIANA GANICZA
PIANKA (dry suit, drysuit)
Ubiór ochraniaj¹cy przed utrat¹ ciep³a w
czasie uprawiania sportów wodnych. Termiczny efekt pianki jest uzyskiwany poprzez zatrzymanie pêcherzyków gazu (zazwyczaj azot) w materia³ach, takich jak
neopren lub polichlorek winylu. Http
235.
neoprenová kombinéza
Kombinéza, která chrání surfaøe a další
252
piarg
vyznavaèe vodních sportù pøed prochladnutím a sluneèním záøením. Protoûe voda
spolu s vìtrem odebírají tìlu sportovce
teplo odpaøováním, má smysl se chránit
neoprenovou kombinézou pøed prochladnutím i pøi teplotách nad 20 stupòù Celsia. Ochrana pøed sluncem je také významná, kombinézy se uûívají pøi vodních sportech provozovaných na hladinì
vody, kdy celé tìlo nebo jeho významná
èást je vystavena pøímému sluneènímu
záøení. Http 11. AW
(scree)
Rodzaj rumowiska skalnego. Jest to nagromadzenie u podnó¿a stoku ostrokrawêdzistych okruchów skalnych, które odpad³y od stromego zbocza górskiego, g³ównie w wyniku procesów wietrzenia fizycznego. Piargi czêsto wystêpuj¹ w postaci sto¿ka piargowego u wylotów ¿lebu.
S³owo piarg pochodzi z gwary podhalañskiej. W taternictwie u¿ywa siê okreœlenia ruchomy piarg, oznaczaj¹cego taki
piarg, który podczas chodzenia po nim
obsuwa siê pod stopami. W Polsce piargi
wystêpuj¹ w Tatrach i Karkonoszach.
Piarg porastaj¹ specyficzne zespo³y gatunków roœlin, tzw. roœliny piargowe.
Rozleg³y teren pokryty piarg nie bêd¹cy
sto¿kiem okreœla siê jako piar¿ysko. Rad-Par-Par 2004; Http 235.
osyp syn. talus
Nahromadìní kamenné suti èi jiného
materiálu, který vzniká nejèastìji jako
výsledek gravitaèního pùsobení na obnaûené a zvìtralé skalní masívy. Jedná se
o násyp hrubì vytøídìného materiálu, který se hromadí pøi úpatí skály èi svahu.
Osyp je typický pro oblasti se strmými
horami, které nejsou porostlé hojnou vegetací, jeû by zabraòovala øícení. Kamenný osyp vzniká jako výsledek eroze, kdy
dochází vlivem nepøíznì poèasí, zmìn tePIARG
piaskowiec
plot, chemického zvìtrávání èi biologického faktoru k rozrušování skalního masívu na menší tìlesa, která se uvolòují
a øítí se do níûe poloûených oblastí. Po
uvolnìní kusù skály dochází k transportu
materiálu k úpatí hory, kde se dále akumuluje a tøídí. Vìtší èástí kamenných blokù se dostávají dále od hory díky vìtší
kinetické energii a malé èásti se udrûují
v horních èástech. Dochází tak k jednoduchému tøídìní uvolnìného materiálu. Osyp
by mìl v ideálním pøípadì pùdorys kuûelové výseèe, ale vìtšinou je deformován
okolními èiniteli (skalním úpatím, pøekáûkami atd.). Jeho výška je závislá na
mnoûství uvolnìného materiálu a na úhlu
vnitøního tøení, který umoûòuje soudruûnost èástic. Http 11. JK
(sandstone, arenite)
Zwiêz³a, zwykle drobnoziarnista ska³a
osadowa. Wyró¿nia siê nastêpuj¹ce jej
typy: a) piaskowiec kwarcowy, ponad
80% kwarcu; b) piaskowiec arkozowy –
odmiana bogata w skalenie, zazwyczaj
szara, ró¿owa lub czerwonawa; c) piaskowiec szarog³azowy – odmiana bogata
w okruchy ska³ magmowych. Barwa ciemna, szarozielona do niemal czarnej. Piaskowiec powstaje w wyniku lityfikacji
(cementacji) piasku pochodz¹cego z wietrzenia ska³ za pomoc¹ spoiwa. Budowa
od drobno- do gruboziarnistej, ziarna wielkoœci 0,1–2 mm. W sk³ad piaskowca
wchodz¹ jako szkielet ziarnowy kwarc,
ortoklaz, mikroklin, plagioklazy, muskowit, biotyt, minera³y ciê¿kie (magnetyt,
ilmenit, cyrkon, granat, turmaliny i monacyt), glaukonit, okruchy ska³, szcz¹tki
organiczne. Spoiwo mo¿e byæ kwarcowe,
ilaste, ¿elaziste lub kalcytowe. Http 235.
pískovec
Zpevnìná, klastická usazená hornina. Zjednodušenì lze horninu oznaèit za pískovec
PIASKOWIEC
253
pierwsza pomoc
tehdy, pokud podstatnou èást tvoøí zrna
o velikosti 0,06 aû 2 mm. Velmi èasté
jsou køemenné pískovce, kde podstatnou
èást zrn tvoøí køemen. Pískovec vzniká
stmelením zrn (odbornì øeèeno tzv. klastù – obvykle køemene, ûivcù a horninových úlomkù, jako jsou napø. silicity) tmelem. Tento tmel je velmi èasto karbonátový nebo ûelezitý. Mezerní hmotì (napø.
jílovité) se øíká matrix. Sloûení pískovce
se liší podle místa výskytu. Pískovec
mívá velmi rùzné barvy: od šedé pøes
ûlutou aû k èervené, nìkdy mùûe být i vícebarevný. Snadno se drolí a zvìtrává.
Http 11. JK
(pulmonary trunk, pulmonary artery)
Rozpoczyna siê w przed³u¿eniu sto¿ka
têtniczego prawej komory, w ujœciu prawej komory (tu¿ za zastawk¹ przedsionkowo-komorow¹ praw¹). Biegnie po lewej stronie aorty wstêpuj¹cej skoœnie ku
górze, ty³owi i w stronê lew¹. Tu¿ po wyjœciu z serca pod wklês³ym brzegiem ³uku
aorty dzieli siê na têtnicê p³ucn¹ praw¹
i têtnicê p³ucn¹ lew¹, które rozga³êziaj¹
siê z kolei na mniejsze têtnice i zaopatruj¹ pêcherzyki p³ucne odpowiednio prawego i lewego p³uca. Boch-Rei 1993,
http 235.
plicní kmen syn. plicnice
Tepna, která vystupuje z pravé srdeèní
komory a vede odkyslièenou krev z tìlního obìhu do plic. Vìtví se na pravou a levou plicní tepnu. Èihák 2004, http 11. AW
PIEÑ P£UCNY
(first aid)
1. Czynnoœci maj¹ce na celu ratowanie
zagro¿onego ¿ycia i zdrowia osób, które
uleg³y nieszczêœliwym wypadkom czy
nagle zachorowa³y. Udzielenie w³aœciwej
pomocy – nim chory oddany zostanie
pod opiekê lekarza – mo¿e w wielu wypadkach uratowaæ ¿ycie chorego, skróciæ
PIERWSZA POMOC
pierwsza pomoc w lawinach
okres powrotu do zdrowia, zmniejszyæ
niebezpieczeñstwo powik³añ czy kalectwa. MEM2 1982.
2. Zespó³ czynnoœci wykonywanych w razie wypadku, urazu lub nag³ego ataku
choroby w celu ochrony ¿ycia lub zdrowia poszkodowanego oraz zminimalizowania niekorzystnych nastêpstw, zanim
mo¿liwe bêdzie udzielenie specjalistycznej pomocy medycznej (po przewiezieniu
do szpitala). Rozró¿nia siê: pierwsz¹ pomoc – definiowan¹ jako zespó³ czynnoœci
ratunkowych wykonywanych przez osoby znajduj¹ce siê na miejscu zdarzenia;
kwalifikowan¹ pierwsz¹ pomoc – prowadzon¹ przez Ratownika w ramach wykonywanej pracy lub ka¿dego innego przypadku zagro¿enia zdrowia lub ¿ycia jakiego by³ œwiadkiem; medyczne czynnoœci ratunkowe wykonywane przez lekarza
lub ratownika medycznego najczêœciej
w wyniku interwencji pogotowia ratunkowego lub na Szpitalnym Oddziale Ratunkowym. Http 235.
první pomoc syn. PP
Soubor jednoduchých a úèelných opatøení, která pøi náhlém ohroûení nebo postiûení zdraví èi ûivota cílevìdomì a úèinnì omezují rozsah a dùsledky ohroûení èi
postiûení. Poskytnout první pomoc je povinen kaûdý obèan Èeské republiky starší
18 let, pokud tím neohrozí svoje zdraví èi
ûivot. První pomoc lze rozdìlit na nìkolik
typù:
a) Laická první pomoc – soubor základních odborných a technických opatøení,
která lze provést bez specializovaného
vybavení. Do laické PP spadá zavolání
odborné ZZS, péèe o postiûeného do pøíjezdu zdravotnické záchranné sluûby, pøípadnì improvizovaný transport. Úkolem
laické PP je zachránit ûivot zranìnému,
zabránit zhoršení jeho stavu a zajistit je-
254
ho bezpeèí. Obecnì se doporuèují teplo,
tekutiny, ticho, tišení bolesti a transport
(zkratka 5T), tyto zásady však nelze beze
zbytku aplikovat u mnoha stavù.
b) Technická první pomoc – technickou
první pomoc zpravidla zajišÙují speciálnì
vycvièené týmy (hasièi, horská sluûba, ...).
Úkolem technické první pomoci je vyproštìní zranìného a jeho transport na
bezpeèné místo, pøípadnì odstranìní pøíèiny úrazu. V pøípadì, ûe není ohroûen
zachráncùv ûivot, mùûe technickou PP
poskytnout i laický zachránce (vyproštìní
z vozidla).
c) Odborná pøednemocnièní první pomoc
– úkony provádìné zdravotnickým personálem (lékaøi, sestry, záchranáøi apod.).
Spadá sem aplikace lékù, pouûití diagnostických (napø. EKG) a léèebných (napø.
defibrilátor) pøístrojù. Úkolem pøednemocnièní PP je zlepšit zdravotní stav zranìného a pøípadnì jej stabilizovat.
d) Nemocnièní péèe – do nemocnièní péèe
spadají oddìlení JIP, ARO. Tyto úkony
provádí zdravotnický personál. Jejich úkolem je zlepšit zdravotní stav pacienta
a vyléèit pøíèiny onemocnìní. Http 11. JK
(avalanche rescue)
Czynnoœci maj¹ce na celu ratowanie zagro¿onego ¿ycia i zdrowia osób, które
zabra³a lawina. Najwiêksze szanse na
prze¿ycie w lawinie wystêpuje w ci¹gu
osiemnastu pierwszych minut. A¿ dziewiêæ na 10 odkopanych w tym czasie
osób prze¿ywa. Po przekroczeniu osiemnastu minut ka¿da kolejna minuta znacznie zmniejsza szanse na prze¿ycie. Po zejœciu lawiny i zasypaniu ludzi masami
œniegu bardzo trudno jest zlokalizowaæ,
w którym miejscu znajduje siê ofiara.
Z tego powodu korzysta siê z urz¹dzeñ,
które maj¹ pomóc w jak najszybszym od-
PIERWSZA POMOC W LAWINACH
nalezieniu poszkodowanego (detektor lawinowy, sonda lawinowa). Kiedy ju¿
okreœlimy po³o¿enie poszkodowanego,
siêgamy po ³opatkê lawinow¹. Niestety,
zaraz po zejœciu lawiny warstwy œniegu
twardniej¹ tworz¹c skorupê, której nie
rozkopiemy go³ymi rêkami. Tak wiêc wydobycie poszkodowanego spod œniegu bez
³opatki jest niemal niemo¿liwe, a z pewnoœci¹ trwa³oby zbyt d³ugo. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e odkopywanie nigdy nie powinno odbywaæ siê prostopadle od góry.
W ten sposób moglibyœmy bardzo ³atwo
uszkodziæ cia³o poszkodowanego. Aby
tego unikn¹æ nale¿y kopaæ skoœnie z boku. Nasze dzia³ania uzale¿nione s¹ od
tego, jak d³ugo poszkodowany przebywa³
pod œniegiem. W ka¿dym przypadku odkopujemy przede wszystkim g³owê poszkodowanego i udra¿niamy jego drogi
oddechowe.
Jeœli czas zasypania by³ krótszy ni¿ 35
minut najwa¿niejsze jest jak najszybsze
odkopanie, natomiast osoba udzielaj¹ca
pomocy nie powinna koncentrowaæ siê
na stworzeniu wolnej przestrzeni powietrznej. Po odkopaniu zabezpieczamy poszkodowanego przed dalszym wych³odzeniem i organizujemy transport do najbli¿szego szpitala. Po up³ywie 35 minut
mo¿liwa jest ju¿ lekka hipotermia. Staramy siê delikatnie odkopywaæ resztê cia³a
poszkodowanego, jednak za wszelk¹ cenê unikamy gwa³townych ruchów koñczynami ofiary, aby nie prowadziæ do wymieszania zimnej krwi z naczyñ obwodowych z ciep³¹ krwi¹ wokó³ narz¹dów wewnêtrznych. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e u poszkodowanego, który d³ugi czas przebywa³ pod œniegiem istnieje ryzyko wyst¹pienia bezdechu i zatrzymania kr¹¿enia.
Musimy wiêc obserwowaæ poszkodowanego, a¿ do momentu przejêcia opieki
255
nad nim przez personel medyczny. Http
253.
první pomoc v lavinì
Hlavní cíl: pouûít všechny dostupné prostøedky k vyhrabaní zasyapéhno bìhem
prvních 15 minut. Do 18 minut po zasypání lavinou vìtšina pøeûívá pokud nejsou váûná zranìní (pøeûívá 90 %). Mezi
18 a 35 minutami je na køivce pøeûití dosaûeno ,,zlomu smrti”. Bìhem této periody všichni zasypaní bez vzduchové kapsy
umírají rychle díky udušení (pøeûívá 30 %).
Po 35 minutách pøeûívají pouze zasypaní
se vzduchovou kapsou. (Šance na pøeûití
je minimální.) Postup:
a) Uklidni se!
b) Sleduj zasaûeného v lavinì a oznaè si
v duchu místo (pomocí spojnic výrazných bodu), kde jsi ho naposled spatøil.
c) Zavolej pomoc vysílaèkou nebo mobilním telefonem, pokud je to moûné.
d) Vytvoø si efektivní plán (vèetnì ústupu)! Pamatuj na svoji bezpeènost, pozor
na další lavinu!
e) Všichni nezasaûení kamarádi by mìli
okamûitì prohledávat prostor pravdìpodobného zasypání nejménì 20 minut.
f) Aû teprve po 20 minutách musí jít èlen
skupiny ohlásit neštìstí (pokud to uû nešlo jiû døíve uèinit vysílaèkou èi mobilním telefonem).
g) Pozor na zneèištìní prostoru laviništì
pachy! Pokud neuspìjete vy, tak poslední
reálnou šancí jsou lavinoví psi.
h) Hledejte polohu zasypaného s pouûitím lavinových pøístrojù, sond, pøípadnì
hùlek, ale nezapomeòte zároveò pouûívat
k prohledávání svùj zrak i sluch.
i) Pokud urèíte pozici zasypaného, upøesnìte ji pomocí lavinové sondy a urèete
pøibliûnou hloubku zasypání. Pozitivní sondu nikdy nevytahujte!
j) Okamûitì zaènìte vykopávat všemi lo-
pierwszy rzut
256
patami, co máte k dispozici. Ne pøímo
dolù, ale bokem ze strany! Http 106. JK
PIERWSZY RZUT
(first alarm) syn. pierw-
szy wyjazd
Si³y dysponowane bezpoœrednio po przyjêciu zg³oszenia na podstawie jego treœci
oraz procedur dysponowania i innych informacji zawartych w planach ratowniczych lub dokumentacji obiektów w iloœci i rodzaju, umo¿liwiaj¹cym podjêcie
skutecznych dzia³añ ratowniczych. Http
53.
první výjezd syn. pøedurèený výjezd
První nasazení urèitého poètu sil a prostøedkù hasièského sboru vysílaných k poûáru nebo jiné mimoøádné události. VSPO
1.1.26, 1.1.28. GB
(police dog)
Pies na stanie etatowym jednostki organizacyjnej policji, w której wraz z przewodnikiem pe³ni s³u¿bê. U¿ywany do
wykonywania zadañ zgodnie z kierunkiem odbywanej tresury po zdaniu egzaminu, a tak¿e maj¹cy aktualny atest wydany przez komendanta Centrum Szkolenia Policji w Legionowie. Jest œrodkiem
kryminalistycznym przymusu bezpoœredniego, s³u¿¹cym wykonywaniu przez policjê jej zadañ. Psy s¹ tresowane jako patrolowo tropi¹ce z przeznaczeniem do
s³u¿by patrolowej i tropienia œladem ludzi oraz jako psy specjalne do identyfikacji œladów zapachowych ludzi, dzia³añ
antyterrorystycznych, wyszukiwania zapachu zw³ok ludzkich, wyszukiwania zapachu materia³ów wybuchowych, wyszukiwania zapachu broni palnej i ³usek nabojowych oraz wyszukiwania zapachu
narkotyków. LP 2001.
sluûební pes Policie ÈR
Pes, který se pouûívá pro hledání drog,
výbušnin, zadrûení pachatelù. Specifický
PIES S£U¯BOWY
pilarka ³añcuchowa
právní prostøedek Policie ÈR, tzv. donucovací prostøedek. Http 32. JM-B
(pedestrian)
1. Osoba znajduj¹c¹ siê poza pojazdem
na drodze i niewykonuj¹c¹ na niej robót
lub czynnoœci przewidzianych odrêbnymi
przepisami.
2. Za pieszego uwa¿a siê równie¿ osobê
prowadz¹c¹, ci¹gn¹c¹ lub pchaj¹c¹ rower, motorower, motocykl, wózek dzieciêcy, podrêczny lub inwalidzki, osobê poruszaj¹c¹ siê w wózku inwalidzkim, a tak¿e osobê w wieku do 10 lat kieruj¹c¹ rowerem pod opiek¹ osoby doros³ej. Ustawa 1997/20.06., dz. 1, akt. 2, pkt 18.
chodec
1. Oznaèení pro osobu, která se pohybuje pomocí chùze. Slovo se pouûívá jako
termín v silnièním provozu, kde je chodec definován v uûším významu jako
úèastník provozu na pozemních komunikacích.
2. Osoba, která tlaèí nebo táhne sáòky,
dìtský koèárek, vozík pro invalidy nebo
ruèní vozík o celkové šíøce nepøevyšující
600 mm, pohybuje se na lyûích nebo koleèkových bruslích anebo pomocí ruèního nebo motorového vozíku pro invalidy,
vede jízdní kolo, motocykl o objemu válcù do 50 cm3, psa a podobnì. Zákon
è. 13/1997, r. 1, § 2, pkt j. JM-B
PIESZY
(chain saw)
Rodzaj ratowniczego sprzêtu mechanicznego, s³u¿¹cego do przecinania elementów drewnianych. Zasada pracy pilarki
oparta jest na ruchu ³añcucha tn¹cego na
prowadnicy.
øetìzová pila
Mechanický stroj s rùzným typem pohonu. Nejèastìjším pohonem je spalovací
motor, dále pak elektrický, pneumatický
nebo hydraulický. Je urèená ke kácení
stromù, zkracování a opracování døeva,
PILARKA £AÑCUCHOWA
pi³a pneumatyczna
také však i zdiva a kamene (speciální øetìz). […] Motor pohání øetìz, ozubené
koleèko, které pak pohání øetìz, tvoøený
èlánky, na kterých jsou umístìné zuby.
[…] Motorové pily se dále liší délkou
øetìzové lišty, která se volí podle zruènosti pracovníka, poûadované práce a výkonu motoru. Pro bìûnou èinnost se pouûívají lišty s délkou do 40 cm. Http 11.
GB
PI£A PNEUMATYCZNA (air saw)
Narzêdzie o napêdzie pneumatycznym do
ciêcia drobnych elementów metalowych,
drewnianych i z tworzyw sztucznych,
u¿ywane przez ratowników. Http 217.
pneumatická pila
Pila na stlaèený vzduch, která slouûí k øezání plastù, døeva, hliníku, plexiskla, trubek a profilù z oceli, litiny, sklobetonu
a umìlých hmot. VSPO 3.10.3. GB
(wet rising main)
Piony stale nape³nione wod¹ z instalacji
i bezpoœrednio z ni¹ po³¹czone. Woda do
celów gaœniczych mo¿e byæ dostarczana
bezpoœrednio z sieci b¹dŸ ze zbiornika
przeciwpo¿arowego, który jest zlokalizowany w budynku o pojemnoœci zale¿nej
od iloœci hydrantów. Wymagane ciœnienie
wody w instalacji hydrantowej realizuje
zespó³ hydroforowy. Http 185.
stoupací mokré vedení
V budovì pevnì instalované stoupací vedení, které je napojeno na tlakovou vodu,
s jednotlivými výstupy (pùlspojkami) pro
napojení poûární jednotky (viz ISO
8421-4). VSPO 5.11. GB
PION MOKRY
PION SUCHY (dry riser) syn. suchy pion
grawitacyjny
Piony stosowane w budynkach o wysokoœci przekraczaj¹cej 15 m, ale nie wiêcej ni¿ 55 m, zbudowane z pionu o œrednicy 80–100 mm umieszczonego na klatce
257
piorun
schodowej budynku, na którym zamocowane s¹ zawory hydrantowe o œrednicy
52 mm. Zawory umieszcza siê w szafkach natynkowych lub podtynkowych na
wysokoœci 1,35 m nad pod³og¹. Pion wyprowadzony jest na zewn¹trz budynku na
wysokoœci 1 m nad terenem i zakoñczony
nasad¹ po¿arnicz¹ (tzw. szybkoz³¹czem).
W czasie po¿aru do nasady pod³¹czana
jest pompa po¿arnicza z wozu stra¿ackiego i ca³y pion nape³niany jest wod¹. Http
185.
stoupací suché vedení syn. suchovod
1. Stoupací vedení uloûené v budovì ve
vìtraném svislém kanále a instalované
s jednotlivými výstupy (pùlspojkami), které se závodní vodou v pøípadì poûáru
(ISO 8421-4). VSPO 5.10.
2. Pevnì instalované svislé potrubí ve
výškových budovách urèené k zásobování vodou pro zdolávání poûárù. VSPO
5.14. GB
(thunderbolt, lightning)
W meteorologii bardzo silne wy³adowanie elektrostatyczne w atmosferze powstaj¹ce naturalnie, zwykle towarzysz¹ce
burzom. Piorunowi czêsto towarzyszy
grom dŸwiêkowy oraz zjawisko œwietlne,
zwane b³yskawic¹. Mo¿e ono przybieraæ
rozmaite kszta³ty i rozci¹g³oœci, tworzyæ
linie proste lub rozga³êziaæ siê do góry
lub w dó³. Wystêpuj¹ b³yskawice, które
widoczne s¹ jedynie jako rozjaœnienie
powierzchni chmury, inne znów w ci¹gu
u³amka sekundy przypominaj¹ swym
kszta³tem œwiec¹cy sznur pere³. Podczas
uderzenia pioruna wyzwala siê energia.
G³ówna jej czêœæ zostaje rozproszona
w postaci ciep³a w powietrzu tworz¹cym
kana³ plazmy, tzn. ogrzanie i jonizacja
sk³adników powietrza w kanale, energia
cieplna w wiêkszoœci rozprasza siê, niewielka jej czêœæ przekszta³ca siê na b³ysk
PIORUN
pióro
i grzmot, który s³ychaæ na odleg³oœæ do
16–24 km. Czêœæ pierwotnej energii elektrycznej zostaje roz³adowana w punkcie
uderzenia ³uku elektrycznego w powierzchniê ziemi, co mo¿e byæ bardzo niebezpieczne dla znajduj¹cych siê w pobli¿u
ludzi oraz urz¹dzeñ. Wewn¹trz chmury
burzowej wiej¹ silne wiatry mieszaj¹ce
krople wody i drobiny lodu, które tr¹ mocno o siebie. Lód przemieszcza siê ku górze chmury, po drodze oddaj¹c elektrony
wodzie, wiêc szczyt chmury staje siê elektrododatni. Pioruny mog¹ powstawaæ
tak¿e wskutek tarcia miêdzy drobinami
py³u podczas burz py³owych lub w chmurach popio³ów i gazów powsta³ych podczas erupcji wulkanicznych i po¿arów lasów. Http 235.
blesk
Silný pøírodní elektrostatický výboj produkovaný bìhem bouøky. Bleskový elektrický výboj je provázen emisí svìtla.
Elektøina procházející kanály výboje rychle zahøívá okolní vzduch, který díky
expanzi produkuje charakteristický zvuk
hromu. Na zemi mají blesky modrobílé
zabarvení, coû je dáno velkým mnoûstvím dusíku v niûších vrstvách atmosféry. Vzduch se pøi úderu ohøeje aû na
30 000 °C. Nìkdy se výboj vydává nìkolika drahami – jedná se o „rozvìtvený
blesk”. Blesky uvnitø jednoho mraku se
nazývají plošné a ze zemì je lze vidìt jen
jako svìtelné záblesky. Blesky mohou za
bouøky v praxi nabývat velmi podivných
tvarù i neobvyklých rozmìrù, vûdy záleûí
na konkrétních fyzikálních a klimatických podmínkách. První proces pøi vzniku blesku je silná separace kladných
a záporných nábojù v mraku nebo vzduchu. Tento mechanismus má 2 sloûky:
první je, ûe padající kapky ledu a deštì
se elektricky polarizují bìhem prùchodu
258
piroliza
pøírodním elektrickým polem atmosféry,
a druhá je, ûe sráûející se ledové èástice
se nabíjejí elektrostatickou indukcí. Po
nabití èástic ledu nebo kapek jakýmkoli
mechanismem protikladné náboje jsou
oddìleny a energie je uloûena v elektrických polích mezi nimi. Kladnì nabité
krystaly mají tendenci stoupat nahoru a vytváøí kladný náboj vrcholu mraku a zápornì nabité krystaly a kroupy padají do
støedních a spodních vrstev mraku, èímû
vzniká oblast se záporným nábojem. V této fázi mùûe vzniknout blesk mezi dvìma
mraky. Http 11. MB
(blade)
P³aska i koñcowa czêœæ wios³a s³u¿¹ca do
odpychania ³odzi w wodzie.
list
Zábìrová èást vesla. U sportovních lodí
má dnes tvar podobný sekyøe, u starších
modelù, ûákovských nebo rekreaèních
vesel je tvar symetrický. Http 11. ST
PIÓRO
(pyrolysis, thermal decomposition) syn. destylacja rozk³adowa
Proces rozk³adu termicznego substancji
prowadzony poprzez poddawanie ich dzia³aniu wysokiej temperatury, ale bez kontaktu z tlenem i innymi czynnikami utleniaj¹cymi. Jest procesem wysokotemperaturowym, bezkatalitycznym (katalizator obni¿a temperaturê procesu zaledwie
o kilkadziesi¹t stopni). Http 235.
pyrolýza
Fyzikálnì-chemický dìj, øadící se do relativnì široké skupiny termických procesù. Termickými procesy jsou v praxi mínìny technologie, které pùsobí na odpad
teplotou, jeû pøesahuje mez jeho chemické stability. Tato obecná definice zahrnuje velmi široké rozmezí teplot pouûívaných v jednotlivých technologiích (300
aû 2000 °C), pøièemû není brána v úvahu
PIROLIZA
pirometr
chemická povaha probíhajících dìjù. Http
11. GB
(pyrometer)
Przyrz¹d s³u¿¹cy do pomiaru temperatur
cia³ sta³ych i cieczy metod¹ bezstykow¹,
wykorzystuj¹cy zale¿noœæ natê¿enia promieniowania emitowanego przez nagrzane cia³o od jego temperatury. MSP 1990,
s. 161.
pyrometr syn. infraèervený teplomìr
Èidlo pro mìøení teploty v hoøící místnosti nebo prostoru. VSPO 3.11.15. GB
PIROMETR
PLAN AWARYJNY (emergency plan, onsite emergency plan, emergency rule,
internal emergency plan, off-site emergency plan, external emergency plan)
syn. plan operacyjno-ratowniczy wewnêtrzny, zewnêtrzny
1. Formalny sporz¹dzony na piœmie plan,
w którym na podstawie danych o zidentyfikowanych mo¿liwych awariach instalacji niebezpiecznych oraz skutkach (nastêpstwach) tych awarii opisano sposób
postêpowania w wypadku zaistnienia awarii oraz w odniesieniu do jej skutków zarówno wewn¹trz, jak i na zewn¹trz zak³adu (definicja Miêdzynarodowej Organizacji Pracy). Http 4.
2. Formalny, pisemny plan, w którym na
podstawie identyfikacji/okreœlenia potencjalnych awarii oraz ich skutków, ustalono (opisano), jak nale¿y postêpowaæ
w sytuacji awarii i w odniesieniu do skutków awarii zarówno wewn¹trz, jak i na
zewn¹trz zak³adu (definicja Organizacji
Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju).
Http 4.
havarijní plán
Soubor plánovaných opatøení k likvidaci
radiaèní nehody nebo radiaèní havárie
a k omezení jejich následkù, který se
zpracovává pro:
a) prostory jaderného zaøízení nebo pra-
259
plan operacyjny ochrony...
covištì, kde se vykonávají radiaèní èinnosti (vnitøní havarijní plán);
b) pøepravu jaderných materiálù nebo
zdrojù ionizujícího záøení (havarijní
plán);
c) oblast v okolí jaderného zaøízení nebo
pracovištì, kde se nachází zdroj ionizujícího záøení, v nìmû se na základì výsledkù rozborù moûných následkù radiaèní
havárie uplatòují poûadavky z hlediska
havarijního plánování, která se nazývá
zóna havarijního plánování (vnìjší havarijní plán). Zákon è. 18/1997, Zákon
PLAN OPERACYJNY OCHRONY PRZED
(flood plan)
Jedno z podstawowych narzêdzi [...] zespo³u reagowania kryzysowego [...] podczas dzia³añ w przypadku wyst¹pienia
powodzi na skalê wymagaj¹c¹ koordynacji akcji ratowniczej i zaanga¿owania
w ni¹ si³ i œrodków szczebla gminnego,
powiatowego i wojewódzkiego. Plan stanowi aneks funkcyjny do „Planu Reagowania Kryzysowego” i nie zawiera tych
procedur postêpowania, które opisano
w planie reagowania lub w za³¹cznikach
do tego planu. Dotyczy to przede wszystkim procedur postêpowania niezale¿nych
od charakteru zagro¿enia (np. w zakresie
³¹cznoœci, ewakuacji, pomocy spo³ecznej,
itp.), jak i dzia³añ specjalistycznych podejmowanych zgodnie z w³asnymi planami przez pañstwow¹ i ochotnicz¹ stra¿
po¿arn¹, wojsko, powiatowe inspekcje,
s³u¿by i stra¿e oraz organy nadrzêdne administracji publicznej, a tak¿e inne jednostki organizacyjne, które mog¹ byæ w³¹czone do uczestnictwa w dzia³aniach ratowniczych. Plan ma zastosowanie g³ównie do operacyjnych dzia³añ przeciwpowodziowych w fazie reagowania. Http
115.
POWODZI¥
plaster
povodòový plán syn. vodní hospodáøství, environmentální bezpeènost
Dokumenty, jeû obsahují zpùsob zajištìní
vèasných a spolehlivých informací o vývoji povodnì, moûnosti ovlivnìní odtokového reûimu, organizaci a pøípravu zabezpeèovacích prací. Obsahují zpùsob zajištìní vèasné aktivizace povodòových orgánù, zabezpeèení hlásné a hlídkové sluûby
a ochrany objektù, pøípravy a organizace
záchranných prací a zajištìní povodní
narušených základních funkcí v objektech
a v území a stanovené smìrodatné limity
stupòù povodòové aktivity. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
(patch)
Kawa³ek materia³u, pokryty substancj¹
samoprzylepn¹, stosowany na rany. MEM2
1982.
náplast syn. náplast na cívce
Vhodným zpùsobem upravený zdravotnický materiál, slouûící k pøekrytí rány,
fixaci obvaziva nebo k nouzové fixaci
poranìní. Http 251. JK
PLASTER
PLECAK (racksack, backpack) ¿arg. wór
Ekwipunek turysty. Torba z dwoma paskami, noszona na plecach, plecak górski
dodatkowo wzmocniony jest stela¿em.
batoh syn. ruksak slang. horolezka
Vak nošený na zádech èi pøes rameno,
který je opatøen dvìma popruhy. Pøenosné zavazadlo urèené na cestování do pøírody se od 70. let 20. století stalo souèástí výbavy i ve mìstì. Obvykle je batoh
vybaven i rùznými kapsami. Http 216. JK
ABS (ABS avalanche airbag
system)
Specjalny plecak z wmontowanymi, podobnie jak w samochodzie, poduszkami
powietrznymi. Z chwil¹ porwania przez
lawinê, turysta poci¹ga za specjaln¹ r¹czkê, otwieraj¹ siê i b³yskawicznie nape³PLECAK
260
p³etwy
niaj¹ specjalnym gazem poduszki o pojemnoœci oko³o 150 litrów. Plecak ten jest
w stanie utrzymaæ na powierzchni lawiny
porwanego turystê. Dyl¹g 2010.
airbag syn. ABS
Pomùcka se skládá ze dvou nafukovacích
balónù, které jsou zabudovány v batohu
pro pøípad laviny. Zatáhnutí za šòùru zapøíèiní jejich naplnìní 120–150 litry smìsi dusíku a vzduchu v nìkolika sekundách. Http 106. JK
(fire department)
Pododdzia³ w sile od trzech do czterech
zastêpów, w tym dowódca, przeznaczony
przede wszystkim do prowadzenia dzia³añ gaœniczych. RMSWiA 2011.
hasièský záchranný sbor
Organizaèní jednotka disponující muûstvem, technikou a technickými prostøedky pro zdolávání poûárù a jiných mimoøádných událostí. VSPO 1.1.18. GB
PLUTON GANICZY
(fins)
Obecnie u¿ywane s¹ trzy rodzaje p³etw:
kaloszowe, na paski i monop³etwa. W praktyce ratowniczej mog¹ byæ stosowane tylko pierwsze dwa rodzaje. Natomiast monop³etwa u¿ywana jest przez zawodników sportowych nie zapewnia bezpiecznego poruszania siê podczas akcji ratowniczej. […] Przeciêtnie m³ody ratownik
po kilku treningach mo¿e przep³yn¹æ
w p³etwach dystans 100 m w czasie krótszym ni¿ 1 min., zachowuj¹c wystarczaj¹c¹ iloœæ si³ do przeprowadzenia akcji
ratowniczej. W tym celu powinien oprócz
przyzwyczajenie siê do p³ywania w p³etwach dobraæ je odpowiednio do w³asnych
potrzeb w zale¿noœci od wytrenowania
organizmu. P³etwa kaloszowa przeznaczana jest do zak³adania na go³¹ stopê i
musi byæ dobrze dopasowana. […] Podczas p³ywañ d³ugodystansowych stasuje
siê równie¿ p³etwy z kana³ami przep³yP£ETWY
p³omieñ
wowymi zwanymi dyszami. P³etwy z dyszami umo¿liwiaj¹ przeznaczenie wiêkszej czêœci energii na napêd przy jednoczesnym nieznacznym zmniejszeniu prêdkoœci. Http 319.
ploutve
Potápìèské ploutve jsou velmi dùleûité
pro pohyb pod vodou. Jsou pomùckou pro
posílení dolních konèetin. Slouûí napø.
pøi nácviku správné plavecké techniky
a umoûòují plavcùm rychlejší plavání.
Ploutve dìlíme do dvou kategorií: s páskem, které jsou urèeny pro potápìní s neoprénovou botou, a s patièkou, které jsou
urèeny pøedevším pro šnorchlování a do
bazénu. Http 276. ST
(flame)
1. Zjawisko spalania gazu, w którym zachodz¹ reakcje rozk³adu i spalania. Paliwem w p³omieniu jest zawsze gaz. P³omieñ nad ciecz¹ wystêpuje wskutek parowania tej cieczy, p³omieñ zaœ nad pal¹cym siê cia³em sta³ym œwiadczy o wydzielaniu siê palnego gazu wskutek rozk³adu paliwa (piroliza). Http 235.
2. Gazowa strefa reakcji spalania zachodz¹cej w przestrzeni, która ma znacznie
wy¿sz¹ temperaturê ni¿ otoczenie i z regu³y emituje œwiat³o. MSP 1990, s. 163.
plamen
Zóna hoøení plynné nebo parní fáze
hoølavé hmoty. Je charakteristický zejména vývinem tepla a emisí viditelného svìtla. V praxi se rozeznává plamen difúzní,
kinetický, stabilní, nestabilní, horký, studený atd. Plamen difúzní je projevem hoøení v difúzní oblasti. Vnitøní vrstva je
sloûená z plynù – par, které se tvoøí rozkladem nebo vypaøováním hoølavých
hmot. V této vrstvièce probíhá tepelná
degradace sloûitých molekul hoølavé
hmoty na jednodušší. SBAHPAOP 1985,
s. 244–245. GB
P£OMIEÑ
261
p³onica
P£ONICA (scarlet fever, scarlatina) syn.
szkarlatyna
Ostra choroba zakaŸna, wywo³ana przez
paciorkowca hemolizuj¹cego beta z grupy A, atakuj¹ca g³ównie dzieci, ale niekiedy i doros³ych. Proces chorobowy
wywo³any jest zatruciem jadami paciorkowców i dzia³aniem alergizuj¹cym tych
drobnoustrojów. Okres wylêgania 2–4
dni, niekiedy do 7 dni. Objawy: pocz¹tek
ostry – gor¹czka 39–40°C, wymioty, bóle
gard³a, czasem bóle brzucha, bóle g³owy,
biegunka. Migda³ki i ³uki podniebienne
silnie zaczerwienione i obrzêkniête, jêzyk ob³o¿ony, wêz³y ch³onne pod¿uchwowe powiêkszone. Po 12–36 godz. pojawia siê wysypka p³onicza: drobne, mocno czerwone („szkar³atne”) plamki,
szczególnie obfite i niemal zlewaj¹ce siê
ze sob¹ w najbardziej nagrzanych okolicach skóry (pachwiny, pachy, dó³ brzucha, poœladki). Wolny od wysypki jest
tzw. trójk¹t Fi³atowa (miêdzy fa³dami
policzkowymi i wokó³ ust). Wysypka
znika zwykle po 2–3 dniach: pozostaje
po niej otrêbowate ³uszczenie siê skóry.
Charakterystyczne jest grube, wielop³atowe ³uszczenie siê skóry na d³oniach i stopach (3–4 tygodniu choroby). Jady paciorkowców mog¹ ju¿ na pocz¹tku choroby przejœciowo uszkodziæ miêsieñ sercowy. MEM2 1982.
scarlatina syn. spála
Infekèní onemocnìní zpùsobené streptokoky (skupiny A, s produkcí erytrogenního toxinu). Projevuje se horeèkou, angínou èi faryngitidou a vyráûkou. Exantém je makulární, rùûovì èervený, dobøe
viditelný na bøiše èi po stranách hrudníku. Je pøerušován oblastmi neporušené
kùûe, na dotyk bledne (bílý dermografismus), v koûních rýhách je tmavší. Kùûe
po exantému má tendenci k deskvamaci.
p³uca
Jazyk je výraznì èervený. Inkubaèní doba je vìtšinou kolem 2–5 dnù. Nemoc
vzniká nejèastìji v dìtském vìku. Léèí se
antibiotiky, klasicky penicilinem, pøi alergii makrolidy. Nemocný bývá izolován.
Pøi nedostateèné léèbì existuje riziko
poststreptokokových komplikací. VLS
2009. JK
(lungs)
Parzyste narz¹dy znajduj¹ce siê w klatce
piersiowej, w których nastepuje pobieranie tlenu z powietrza do krwi oraz wydalenie z krwi do powietrzu dwutlenku wêgla. P³uca zbudowane s¹ z bogato rozga³êzionego drzewa oskrzelowo-oskrzelikowego, pokrytego obfitym mi¹¿szem p³ucnym sk³adaj¹cym siê z pêcherzyków p³ucnych, naczyñ krwionoœnych i tkanki ³¹cznej. Ca³oœæ p³uc otoczona jest op³ucn¹.
MEM2 1982.
plíce
Párový orgán uloûený v hrudní dutinì po
obou stranách srdce a pokrytý poplicnicí.
Je souèástí dýchacího ústrojí. Pravá plíce
je tvoøena 3 laloky (horní, støední, dolní),
levá plíce dvìma laloky (horní a dolní).
Plíce jsou tvoøeny postupnì se vìtvícími
prùduškami a prùdušinkami. Na konci
vìtvení bronchiálního stromu jsou plicní
sklípky (alveoly), alveoly patøící k jednomu respiraènímu bronchiolu tvoøí plicní
acinus oddìlený vazivovým septem. V alveolech se uskuteèòuje výmìna plynù
kyslíku a oxidu uhlièitého. Výmìna vzduchu mezi plícemi a okolím ventilace probíhá na podkladì tlakových rozdílù mezi
vzduchem v plicích a okolním vzduchem.
Pøi nádechu se èinností dýchacích svalù
zvyšuje objem hrudníku a klesá tlak
v plicích a rovnìû v pleurální dutinì.
Vzniklý tlakový rozdíl umoûní proudìní
vzduchu do plic. Naopak pøi výdechu se
nádechem rozepjaté plíce samy smršÙují
P£UCA
262
p³ytka hamuj¹ca
a vytlaèují vzduch ven; klidný výdech na
rozdíl od nádechu nepotøebuje ûádnou
další energii. Dùleûitou vlastností je poddajnost plic (compliance). VLS 2009. JK
P£YN MÓZGOWO-RDZENIOWY (cerebrospinal fluid)
P³yn wype³niaj¹cy jamê podpajêczynówkow¹ mózgowia i rdzenia krêgowego,
komory mózgu oraz kana³ œrodkowy
rdzenia. Wytwarzany przez sploty naczyniówkowe oraz komórki wyœció³ki komór. P³yn mózgowo-rdzeniowy znajduje
siê w stanie ci¹g³ego ruchu (kr¹¿enia).
G³ówn¹ rol¹ jest ochrona mózgu przed
urazami mechanicznymi. Reguluje te¿
zmiany cisnienia wewn¹trzczaszkowego.
MEM2 1982.
mozkomíšní mok syn. cerebrospinální
likvor
Tekutina obklopující mozek a míchu. Je
tvoøena specializovanými buòkami v mozkových komorách, cirkuluje v CNS (komorami a subarachnoidálním prostorem
mezi mozkovými obaly) a je zpìtnì vstøebávána do krve. Vlastnosti mozkomíšního moku se mìní pøi rùzných nervových
onemocnìních. Jeho odbìr k vyšetøení je
moûný nabodnutím páteøního kanálu v bederní oblasti lumbální punkce. VLS 2009.
JK
P£YTKA HAMUJ¥CA (rope energy absorber)
Absorber energii, element sprzêtu asekuracyjnego, umo¿liwia poch³anianie
energii odpadniêcia dziêki sile tarcia, jakie powstaje podczas przesuwania siê
liny przez otwory absorbera i elastyczne
wyhamowanie ewentualnego lotu. Http
35.
lanové brzdy
Pomùcky schopné absorbovat èást pádové energie pøi zachycení pádu. Sniûuje se
jimi náraz, a tím i zatíûení lezce a jisticí-
p³ytka przewodnicka
ho øetìzce, zvyšují tedy bezpeènost. HA
2010. JK
(Gi Gi Kong,
inf. magic plate) syn. Gi-gi, New Alp
Przyrz¹d asekuracyjno-zjazdowy u¿ywany we wspinaczce, metalowa p³ytka z dwoma równoleg³ymi, pod³u¿nymi otworami
na œrodku oraz co najmniej jednym okr¹g³ym na którymœ z jej koñców. Jest alternatyw¹ dla reverso lub asekuracji z pó³wyblinki. Mo¿e byæ u¿ywana jak p³ytka
Stichta b¹dŸ do asekuracji z górnego stanowiska (jest wtedy przyrz¹dem samoblokuj¹cym). Pozwala na kontrolê dwóch
lin niezale¿nie i jest du¿o l¿ejsza ni¿ inne
przyrz¹dy o podobnym zastosowaniu.
P³ytkê umieszcza siê w karabinku stanowiskowym, przek³adaj¹c go przez skrajny otwór. Linê przek³ada siê przez pod³u¿ny otwór i zabezpiecza karabinkiem.
Http 235.
jisticí destièka slang. Gi-gi
Samoblokovací jisticí pomùcka, urèená
pro jištìní druholezcù, a to jen do lehèích
terénù. Jištìní s ní probíhá pouze staticky,
dynamický reûim jištìní není moûný, takûe jistit s ní prvolezce nelze. Je tvoøena
z jediného kusu kovového výlisku a k funkènosti je potøeba mít ještì karabinu, nejlépe oválnou („O”) s pojistkou zámku.
Firma Kong ji vyrábí pod názvem Gi-gi,
coû se také ujalo jako nejèastìjší pojmenování pro tento typ jisticí pomùcky. […]
Jisticí destièka se dá pouûít jak pøi jištìní
s jednoduchým lanem, tak i dvojpramenným (polovièní lano, dvojité lano – dvojèe). Lze s ní jistit jak jednoho druholezce, tak také, a to je nejvìtší pøínos, dva
druholezce zároveò, kdy kaûdý z druholezcù je navázán na jednom prameni lana. Je tak ideální jisticí pomùckou pro
tøíèlenné druûstvo. Dva druholezci tak
mohou lézt zároveò, èímû se výraznì ušetP£YTKA PRZEWODNICKA
263
p³ytka Stichta
øí èas. Jištìní probíhá tak, ûe otvorem
destièky se prostrèí ohyb lana a do vzniklého oka (lana) se cvakne karabina. Je
nutné, aby ten pramen lana, který vede
dolù k druholezci, byl veden v otvoru
destièky jako ten horní. Pøi zatíûení se
musí tento horní pramen lana pøitisknout
na dolní pramen. Druholezec, který si odsedne, sám svou vlastní vahou zpùsobí zablokování lana v destièce. Jistiè na štandu tak nemusí permanentnì drûet „neaktivní” èást lana, jediné, co musí dìlat,
je dobírat lano nahoru ve fázi, kdy druholezec leze nahoru. Jisticí destièka je svým
tvarem dost podobná klasické Stichtovì
brzdì. Http 165. JK
P£YTKA STICHTA (Sticht plate)
Przyrz¹d do asekuracji, element wyposa¿enia wspinaczkowego. Jest to p³aska
okr¹g³a p³ytka z dwoma pod³u¿nymi otworami, wyposa¿ona (lub nie) w wytrzyma³¹ sprê¿ynê, która zapobiega klinowaniu siê liny w przyrz¹dzie. Posiada tak¿e
wpinany w karabinek sznurek, zapobiegaj¹cy zbyt dalekiemu odsuniêciu siê przyrz¹du od asekuruj¹cego. Zaletami s¹: prostota konstrukcji, skutecznoœæ na linach
o ró¿nej gruboœci, nieskrêcanie liny, mo¿liwoœæ zjazdu na podwójnej linie i trwa³oœæ. Wady to: obecnoœæ sznurka, który
mo¿e zapl¹taæ siê w linê, oraz s³abe odprowadzanie ciep³a powstaj¹cego przy
d³ugich i szybkich zjazdach. Http 235.
stichtovky syn. kyblíky
Výraz stichtovky pochází od první jisticí
pomùcky této konstrukce, kterou byla
Stichtova destièka (jejímû tvùrcem byl
rakouský horolezec Franz Sticht). Ke své
plné funkènosti potøebuje ještì mít k sobì
karabinu, vhodná je karabina HMS nebo
oválná „oèko” karabina, v obou pøípadech musejí mít karabiny pojistku zámku. Lano u tohoto typu jisticí pomùcky je
p³ywalnia
zasunuto do otvoru ohybem, skrz jehoû
vrchol je procvaknuta karabina, která
brání lanu opustit jisticí pomùcku. Pùvodní Stichtova destièka je však tvarovì
velmi jednoduchá a má omezené moûnosti. Brzy se zaèalo s modifikací jejího
tvaru, který se po èase ustálil na podobì
krátké trubice s dvìma otvory, coû umoûòuje jistit i s dvoupramenným lanem.
[…] V Èechách se ustálilo také oznaèení
kyblík. Základní tìlo kyblíku je u nejnovìjších typù speciálnì profilováno,
èímû je dosaûeno moûnosti variabilnì
mìnit velikost brzdného úèinku jisticí
pomùcky. Nejèastìji se toho dosahuje
konstrukcí rùznì vysokých stìn trubice
a pak vytvarováním ûlábku pro lano do
záøezu ve tvaru písmene „V”, které stlaèí
volný konec lana, èímû se dosáhne vìtšího brzdného úèinku. HA 2010. JK
P£YWALNIA (swimming pool) syn. basen kryty
Obiekt kryty lub odkryty z wod¹ przep³ywow¹, przeznaczony do p³ywania lub k¹pieli, posiadaj¹cy co najmniej jedn¹ nieckê basenow¹ z trwa³ym brzegiem i dnem,
wyposa¿ony w urz¹dzenia sanitarne, szatnie i natryski. Ustawa 2011/18.08.
plavecký bazén
Stavba, která zadrûuje pøivádìnou vodu
a slouûí k rekreaènímu nebo sportovnímu
plavání, potápìní, popøípadì i dalším
hrám a cvièení ve vodì. Plavecký bazén
mùûe být krytý se støechou nebo otevøený. Http 11. ST
P£YWANIE NA BOKU (swimming on
side)
G³ównie stosowane przy holowaniu. Praca tylko jednym ramieniem, wykonuj¹c
ruch zagarniêcia. Pracê wykonuje to ramiê, na którym boku siê p³ynie. Nogi
wykonuj¹ ruch no¿ycowy w p³aszczyŸnie
poziomej, równoleg³ej do powierzchni
264
p³ywanie w ubraniu
wody. Noga wysuwana do przodu ugina
siê mocno w stawie biodrowym i kolanowym, a nastêpnie jest przyci¹gana do
klatki piersiowej. Kolejn¹ faz¹ jest prostowanie stawu kolanowego i powrót
nogi do pozycji wyjœciowej. Praca polega
na energicznym prostowaniu nóg w poszczególnych stawach i skoordynowaniu
pracy obu nóg. Ramiona pracuj¹ w tych
samych fazach co nogi. Http 252.
plavání na boku
Zpùsob plavání uûívaný pøi záchranì tonoucích, pøi dopomoci unavenému plavci, pøi pøepravì pøedmìtù nad hladinou
nebo taûení na hladinì. Plavec leûí na boku, dolní paûe je ve vzpaûení, horní v pøipaûení. Nohy jsou volnì nataûené. Pohyb
zaèíná zábìrem dolní paûe pod tìlem.
Následuje zábìr horní paûe pøed tìlem do
pøipaûení, souèasnì se dolní paûe sune
pod tìlem vpøed do své výchozí polohy.
Zábìr nohou se provádí støihem, který
probíhá v pøedozadní rovinì. Lehká
2007/2008. ST
W P£ETWACH (swimming
with fins)
P³ywak, który podczas p³ywania u¿ywa
p³etwy.
plavání s ploutvemi
Plavání s vyuûitím ploutví. ST
P£YWANIE
(swimming with
clothes on)
P³ywanie w szatach wierzchnich. Ratownik decyduje siê na taki rodzaj p³ywania
w sytuacji, gdy nie ma czasu na zdjêcie
ubrania. Na d³u¿sz¹ metê p³ywanie takie
jest mêcz¹ce. Stosuje siê je tylko w nag³ych wypadkach i na krótkim dystansie.
plavání v šatech
Podstatnì namáhavìjší a obtíûnìjší plavání zejména proto, ûe šaty omezují pohyb
a hmotnost vodou nasáklých šatù je nìkolikanásobnì vìtší. Pøi plavání v šatech
P£YWANIE W UBRANIU
p³ywanie w z³ej widocznoci
265
volíme takový plavecký zpùsob, pøi kterém není tøeba vynoøovat paûe z vody,
tzn. prsa, bok. Zábìry provádíme klidnì,
kaûdý zbyteènì zrychlený pohyb je velmi
unavující. Http 339. ST
P£YWANIE
W
Z£EJ
WIDOCZNOCI
(swimming in poor visibility)
P³ywanie w sytuacji, gdy zjawiska przyrodnicze ograniczaj¹ pole widzenia, np.
mg³a, deszcz.
plavání za sníûené viditelnosti
Situace, která mùûe nastat i v práci zachránce (výpadek elektrického proudu –
porucha nouzového osvìtlení). Sníûená
viditelnost aû úplná tma je velice významným èinitelem, který mùûe ohrozit
úspìšnost záchranné akce. Pøitom je to
záleûitost pøeváûnì psychická, nikoli
technická. Ve tmì a pøi sníûené viditelnosti se zdají být všechna „nebezpeèí” mnohem významnìjší a také moûnost ztráty
orientace zvyšuje nejistotu a úzkost zachránce. Http 339. ST
P£YWANIE
Z
OGRANICZON¥
WOCI¥ ODDYCHANIA
MO¯LI-
(swimming with
reduced breathing)
Technika p³ywania stosowana w szkoleniu, podczas którego ratownik przenosi
coœ w zêbach.
plavání s omezeným dýcháním
Plavec nemá moûnost plnohodnotnì dýchat. Je to napø. tím, ûe plavec pøenáší
v zubech mìkký pøedmìt ve tvaru puku.
Nejprve volíme úseky bez pøedchozí zátìûe. Dále pokraèujeme napø. 25 m plavání kraulem, na které bezprostøednì navazuje 25 m plavání prsa s omezeným
dýcháním. Http 339. ST
P£YWANIE Z OGRANICZONYM RUCHEM
(swimming with reduced arm
or leg movement)
Technika p³ywania, podczas której przyKOÑCZYN
podawanie wody na du¿e odleg³oci
sz³y ratownik æwiczy oddzielnie poruszanie koñczynami. Ma to wielkie znaczenie
dla psychiki ratownika.
plavání s omezeným pohybem konèetin
Tento zpùsob pohybu ve vodì patøí mezi
velmi nároèné prvky pøípravy k záchranì
tonoucích a je nutné, aby mu nejprve pøedcházela výuka plavání s omezeným pohybem konèetin oddìlenì. Cvièíme zásadnì ve dvojicích. Jeden provádí cvièení,
druhý mu dopomáhá, pøípadnì jej zajišÙuje. Má velký význam i pro psychickou
pøípravu zachránce. Plavat je moûné
v poloze na prsou delfínovým vlnivým
pohybem tìla nebo jen skrèováním a natahováním nohou v poloze na znaku.
Http 339. ST
(shoulder)
Czêœæ drogi przyleg³a do jezdni, która
mo¿e byæ przeznaczona do ruchu pieszych lub niektórych pojazdów, postoju
pojazdów, jazdy wierzchem lub pêdzenia
zwierz¹t. Ustawa 1997/20.06., dz. 1, art.
2, pkt 8.
krajnice
Èást povrchu pozemní komunikace leûící
mezi okrajem pøilehlého jízdního pruhu
a hranou koruny pozemní komunikace,
skládá se zpravidla ze zpevnìné a nezpevnìné èásti. Zákon è. 101/2013, hl. 1, § 2,
odst. v. JM-B
POBOCZE
PODAWANIE WODY NA DU¯E ODLEG£OCI (long-distance water supply, water
supply operation) syn. dowo¿enie wody, dostarczanie wody gaœniczej na du¿e odleg³oœci
S³u¿¹ temu trzy podstawowe systemy podawania wody, a mianowicie: przepompowywanie, przet³aczanie i dowo¿enie.
Czasem stosuje siê system czwarty: mieszany, który jest po³¹czeniem dwóch lub
trzech systemów zasadniczych. Przepompowywanie polega na przekazywaniu wo-
podejrzany
dy od motopomp do zbiorników poœrednich. Tworzy siê wówczas rodzaj ³añcucha z³o¿onego ze zbiorników i pomp. Do
tego celu mo¿na wykorzystywaæ zbiorniki pojazdów po¿arniczych lub zbiorniki
przenoœne, sk³adane. Przet³aczanie organizuje siê przy wykorzystaniu tylko pomp,
gdzie woda t³oczona jest z nasady t³ocznej pompy do nasady ssawnej kolejnej
pompy. Dowo¿enie jest systemem najprostszym i najczêœciej stosowanym przez
ochotnicze stra¿e po¿arne. Polega na dowo¿eniu wody od punktów czerpania wody do miejsca po¿aru przy wykorzystaniu
zbiorników wodnych w samochodach po¿arniczych. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e
sprawnoœæ dowo¿enia uzyskamy wówczas, gdy dowo¿ona woda zapewni ci¹g³oœæ zadañ gaœniczych. Http 330.
dálková doprava vody cisternami
Pøeprava vody na poûáøištì ze vzdáleného vodního zdroje pomocí cisternových
automobilù. VSPO 1.2.27. GB
(suspect)
Osoba, co do której w toku œledztwa lub
dochodzenia wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w zwi¹zku z przyst¹pieniem do przes³uchania w charakterze podejrzanego.
Osoba taka uwa¿ana jest za oskar¿onego
z chwil¹ wniesienia do s¹du akt oskar¿enia lub wniosku o warunkowe umorzenie
postêpowania. Http 263.
podezøelý
Ten, vùèi komu jsou vykonávány provìøovací úkony pøed zahájením trestního
stíhání. Jde o osobu podezøelou ze spáchání jiû zjištìného trestného èinu, ale
orgány èinné v trestním øízení ještì nemají dostatek informací, které by odùvodnily zahájení trestního stíhání právì
této osoby. Mùûe jít jak o zadrûenou osoPODEJRZANY
266
podpalenie
bu, tak všechny ostatní osoby, proti nimû
svìdèí stopy trestného èinu i další podklady, které byly doposud shromáûdìny.
Po podezøelém je zejména vyûadováno
podání vysvìtlení, aû po zahájení trestního stíhání se oznaèuje jako obvinìný a je
vyslýchán. Http 11. JM-B
(hydraulic platform truck)
Sk³adana konstrukcja z koszem ratowniczym, sk³adaj¹ca siê z jednego sztywnego lub teleskopowo wysuwanego elementu lub kilku takich elementów (podnoœnik hydrauliczny teleskopowy) lub
z mechanizmu no¿ycowego (podnoœnik
hydrauliczny no¿ycowy), ewentualnie
z kombinacji tych elementów (podnoœnik
hydrauliczny teleskopowo-no¿ycowy),
z drabin¹ lub bez drabiny. Urz¹dzenie jest
montowane obrotowo na podstawie. Http
235.
vysokozdviûná plošina
Poûární vozidlo schopné otáèet se o 360 °,
jehoû nástavbu tvoøí hydraulicky ovládané kloubové rameno a na jehoû nejvyšším rameni je umístìn koš nebo plošina.
VSPO 2.16. GB
PODNONIK HYDRAULICZNY
PODPALENIE (arson, fire raising)
Celowa dzia³alnoœæ cz³owieka zmierzaj¹ca do spowodowania po¿aru […]. Przyjmuje siê czêsto podzia³ motywów podpaleñ na nastêpuj¹ce grupy: motyw ekonomiczny, motyw erotyczny, motyw polityczny, motywy mieszane, zagro¿enie bezpieczeñstwa lub honoru, chêæ zatarcia œladów innych przestêpstw, stworzenie warunków do pope³nienia innego przestêpstwa, wyró¿nienie siê w akcji ratowniczej. MSP 1990, s. 165.
ûháøství
Zloèin, pøi kterém pachatel (ûháø) úmyslnì a vìdomì (pøímo nebo nepøímo) zaloûí poûár. Odlišuje se od neúmyslnì
podrêcznik SIRENE
zpùsobených poûárù z nedbalosti, samovolného vzplanutí, poûárù vzniklých napø.
poruchou elektroinstalace nebo pøírodních poûárù zpùsobených bleskem […].
¦háøství není ani zaloûení ohnì, který jeho pùvodce nedokáûe ovládnout (napø.
pálení listí na zahradì). Http 11. GB
PODRÊCZNIK SIRENE (SIRENE manual)
Zbiór procedur opisuj¹cych szczegó³owe
zasady wymiany informacji uzupe³niaj¹cych, okreœla ogólne procedury SIRENE,
okreœla szczegó³owe procedury dla poszczególnych kategorii wpisów. Http 250.
pøíruèka SIRENE
Obsahuje pokyny pro provozovatele kanceláøí Sirene jednotlivých èlenských státù
s podrobným popisem pravidel a postupù
pro dvoustrannou nebo vícestrannou výmìnu doplòujících informací, jeû se vyûadují v pøípadì provádìní nìkterých ustanovení Úmluvy z roku 1990 k provedení
Schengenské dohody ze dne 14. èervna
1985 o postupném odstraòování kontrol
na spoleèných hranicích. Http 18. JM-B
(cranial basis)
Tarasowato ukszta³towana powierzchnia
kostna stanowi¹ca oparcie dla podstawy
mózgu. Posiada trzy parzyste zag³êbienia, do³y czaszkowe, które odpowiadaj¹
kszta³tem podstawie mózgu. We wszystkich do³ach podstawy czaszki znajduj¹
siê parzyste szczeliny i otwory, przez które przechodz¹ nerwy czaszkowe lub naczynia krwionoœne. MEM2 1982.
spodina lebeèní syn. baze lební
Tvoøí ji spodní èásti kosti týlní (okcipitální), spánkové (temporální) a èelní (frontální) a mezi nimi leûící kost skalní (obsahující dutinky støedního a vnitøního
ucha), klínová a èichová. VLS 2009. JK
PODSTAWA CZASZKI
267
podstawowe zabiegi resuscytacyjne
PODSTAWOWE ZABIEGI RATUJ¥CE ¯Y-
(basic life support)
Obejmuj¹ bezprzyrz¹dowe (za wyj¹tkiem
œrodków ochrony osobistej) utrzymywanie dro¿noœci dróg oddechowych oraz podtrzymywanie oddychania i kr¹¿enia. WR
2010, s 78.
základní podpora ûivota
Úroveò zdravotní péèe, která se pouûívá
pro pacienty se ûivot ohroûujícím onemocnìním nebo zranìním, neû je k dispozici
kompletní zdravotnická péèe. Základní
podporu ûivota mùûe provádìt školený
zdravotnický personál, téû laici, kteøí dostali patøièný trénink. Základní podpora
ûivota se obvykle pouûívá v pøednemocnièních podmínkách a dá se provádìt bez
zdravotnického vybavení. Http 90. ST
CIE
PODSTAWOWE
ZABIEGI
RESUSCYTA-
CYJNE (basic life support, BLS) syn.
BLS
Zespó³ czynnoœci obejmuj¹cy bezprzyrz¹dowe utrzymywanie dro¿noœci dróg oddechowych oraz podtrzymywanie oddychania i kr¹¿enia. Istot¹ podstawowych
zabiegów resuscytacyjnych jest resuscytacja kr¹¿eniowo-oddechowa, czyli przywrócenie i utrzymanie przep³ywu krwi
przez mózg i miêsieñ sercowy oraz przywrócenie czynnoœci w³asnego uk³adu kr¹¿enia. PZRuODoZADZ 2010, s. 2.
BLS syn. resuscitace, oûivování, køíšení
Soubor úkonù, provádìných v rámci první pomoci v pøípadì, ûe postiûená osoba
je v bezvìdomí, nedýchá a má zastavenou srdeèní èinnost, nebo má pouze lapavé dechy. Cílem je obnovit základní ûivotní funkce, nebo alespoò zpomalit odumírání mozkových bunìk pøedlékaøským
zásahem. Základní podpora ûivota, tj. základní resuscitace, je provádìná laikem.
VLS 2009. JK
podstawowy sprzêt do nurkowania
PODSTAWOWY SPRZÊT DO NURKOWA-
(basic diving equipment)
Sprzêt do nurkowania, okreœlany mianem
sprzêtu ABC, w sk³ad którego wchodzi:
maska, fajka oraz p³etwy.
základní potápìèská výstroj
Potápìèská výstroj se skládá z potápìèské masky, dýchací trubice a ploutví. ST
NIA
PNEUMATYCZNA
(lifting
airbag)
Pneumatyczne urz¹dzenie ratownicze wysoko- lub niskociœnieniowe, zbudowane
z elastycznych komór wype³nionych powietrzem i po³¹czonych ze sob¹. Ciœnienie robocze w poduszkach wysokiego ciœnienia wynosi do 8 atm, si³a udŸwigu do
68 ton. Ciœnienie robocze w poduszkach
niskiego ciœnienia wynosi 1 atm, si³a
udŸwigu do 22,5 tony (zestaw poduszek).
Http 13.
zvedací vak
Pogumovaný vyztuûený vak, který pøi
naplnìní stlaèeným vzduchem se roztáhne a zdvihne nebo posune tìûké pøedmìty. VSPO 3.10.1. GB
PODUSZKA
POWIETRZNA (lifting airbag)
Rodzaj poduszki nape³nianej sprê¿onym
powietrzem, wykorzystywanej do podnoszenia du¿ych ciê¿arów, dzia³aj¹cych na
zasadzie lewarka.
vzduchový polštáø
Je to pomùcka slouûící k plavaní. Je to
polštáø, který je naplnìn vzduchem a udrûuje plavce na pvrchu vody. ST
PODUSZKA
(double figure 8)
Wêze³ stosowany we wspinaczce m.in.
do po³¹czenia liny asekuracyjnej i uprzê¿y wspinaczkowej. Stopniowo wypiera
wêze³ skrajny tatrzañski z uwagi na ³atwoœæ kontroli poprawnoœci zawi¹zania
podwójnej ósemki. Podczas odpadniêcia
PODWÓJNA ÓSEMKA
268
pogoda
podwójna ósemka zaciska siê, nieznacznie zwiêkszaj¹c amortyzuj¹ce dzia³anie
liny. Z tego powodu jej póŸniejsze rozwi¹zanie mo¿e wymagaæ u¿ycia du¿ej
si³y. Podwójna ósemka jest równie¿ stosowana do ³¹czenia ze sob¹ dwóch lin
o tej samej (lub bardzo zbli¿onej) œrednicy. W porównaniu do innych wêz³ów
u¿ywanych w tym samym celu (kluczka,
zderzakowy) jest ³atwiejsza do rozwi¹zania po obci¹¿eniu, jednak trudniej ni¿
kluczka przechodzi przez skalne krawêdzie przy œci¹ganiu liny. Http 235.
dvojitá osmièková smyèka syn. dvojitý
osmièkový uzel, dvojitá osmièka
Výhodou je vzájemná nastavitelnost smyèek, vyuûívá se pro spojení vysoké statické a dynamické odolnosti doplnìné dalšími výhodami osmièkových uzlù (napø.
symetrie a z ní vyplývající snadná vizuální kontrola uzlu v postupovém jištìní).
Tato varianta je výhodná pøi kotvení do
„Y” nebo pøi strojení vyvaûovacího (tzv.
plovoucího) kotvení. HA 2010. JK
PODWY¯SZONE CINIENIE KRWI (raised blood pressure)
Ciœnienie krwi, które przewy¿sza wartoœæ
140/90 mmHg.
zvýšený krevní tlak
Tlak krve v tepnách pøekraèuje hodnoty
140/90 mmHg. ST
(weather)
Stan atmosfery w konkretnym miejscu
i czasie. W szerszym ujêciu s¹ to warunki
meteorologiczne na danym obszarze kuli
ziemskiej. Ogó³ zjawisk pogodowych na
danym obszarze w okresie wieloletnim
(przynajmniej 30 lat) okreœlany jest jako
klimat. Jej stan okreœlaj¹ sk³adniki pogody (czyli fizyczne w³aœciwoœci troposfery): temperatura powietrza, ciœnienie atmosferyczne, wilgotnoœæ, natê¿enie promieniowania s³onecznego (insolacja), prêdPOGODA
pogotowie ratunkowe
koœæ i kierunek wiatru, zachmurzenie
i rodzaj chmur, opady i osady atmosferyczne – ich rodzaj i wielkoœæ, zjawiska atmosferyczne (np. burze), czasami podaje
siê tak¿e stê¿enie alergenów w powietrzu. [...] Dane meteorologiczne zbierane
s¹ przez stacje meteorologiczne. W Polsce sieæ tych stacji obs³ugiwana jest przez
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Http 235.
poèasí syn. povìtøí, povìtrnost
Okamûitý stav v ovzduší na urèitém
místì. Je dáno stavem všech atmosférických jevù pozorovaných na urèitém místì a v urèitém krátkém èasovém úseku
nebo okamûiku. Tento stav se popisuje
souborem hodnot meteorologických prvkù, které byly namìøeny meteorologickými pøístroji nebo zjištìny pozorovatelem
(napø. teplota vzduchu, stav oblaènosti,
rychlost a smìr vìtru, déšÙ, snìûení apod.)
Zmìny poèasí jsou zpùsobeny pøedevším
zemskou rotací. Ohromné masy vzduchu
a vody vlivem zemské rotace mají na severní polokouli tendenci pohybovat se ve
smìru hodinových ruèièek. Na jiûní polokouli se tyto masy pohybují opaèným
smìrem. Poèasí je jedineèným stavem
atmosféry. Poèasí je obvykle chápáno jako stav troposféry, protoûe ta je èlovìku
nejblíûe a bezprostøednì ho obklopuje.
Obecný typ poèasí v oblasti se nazývá
podnebí nebo klima. Poèasí se mùûe mìnit velmi rychle, zmìna klimatu je obvykle velmi pozvolná. Kromì poèasí se také
pouûívá, resp. pouûívalo, termínu povìtøí
èi povìtrnost. Oba termíny jsou však zastaralé a mohou mít také jiný význam.
Velká pozornost je vìnována pøedpovìdi
poèasí, protoûe poèasí ovlivòuje všechny
lidské èinnosti. Poèasím se zabývá meteorologie, resp. fyzika atmosféry. Http 11.
JK
269
pogotowie ratunkowe
POGOTOWIE RATUNKOWE (emergency
medical services)
Jedna z jednostek organizacyjnych w systemie opieki zdrowotnej, która œwiadczy
us³ugi medyczne g³ównie poprzez niesienie pierwszej pomocy – w ramach ratownictwa medycznego, prowadzi ambulatoria oraz transport chorych. Pogotowie ratunkowe wchodzi w sk³ad systemu ratownictwa medycznego, którego integralnymi jednostkami s¹: a) szpitalne oddzia³y
ratunkowe, b) zespo³y ratownictwa medycznego, c) lotnicze pogotowie ratunkowe. Zespo³y ratownictwa medycznego dysponowane s¹ przez dyspozytora medycznego i oczekuj¹ na wezwania do zdarzeñ medycznych kierowane na numer
alarmowy 999 lub 112. Jednostki systemu Pañstwowe Ratownictwo Medyczne
– zespo³y ratownictwa medycznego (zespo³y specjalistyczne, zespo³y podstawowe) udzielaj¹ œwiadczeñ zdrowotnych
w stanie nag³ego zagro¿enia zdrowotnego. Cz³onkowie zespo³ów ratownictwa
medycznego – lekarz systemu, pielêgniarka systemu, ratownik medyczny podejmuj¹ w warunkach pozaszpitalnych medyczne czynnoœci ratunkowe, nastêpnie
transportuj¹ pacjenta w stanie nag³ego zagro¿enia zdrowotnego do najbli¿szego,
pod wzglêdem czasu dotarcia, szpitalnego
oddzia³u ratunkowego lub do szpitala
wskazanego przez dyspozytora medycznego lub lekarza koordynatora ratownictwa medycznego. Http 235, http 367.
zdravotnická záchranná sluûba syn.
ZZS
Sluûba, která zajišÙuje odbornou pøednemocnièní neodkladnou péèi, coû je definováno jako péèe o postiûené na místì
jejich úrazu nebo náhlého onemocnìní,
v prùbìhu jejich transportu k dalšímu
odbornému ošetøení a pøi jejich pøedání
pogórze
do zdravotnického zaøízení. Tísòová linka ZZS má v Èesku èíslo 155. Pøednemocnièní neodkladnou péèi zajišÙují výjezdové skupiny: a) rychlá zdravotnická
pomoc (RZP), v níû je nejménì dvouèlenná posádka ve sloûení øidiè-záchranáø
a zdravotnický záchranáø, b) rychlá lékaøská pomoc (RLP), s nejménì tøíèlennou
posádkou ve sloûení øidiè-záchranáø, zdravotnický záchranáø a lékaø (min. 1 atestace v oboru chirurgie, vnitøní lékaøství,
všeobecné lékaøství, anesteziologie a resuscitace nebo pediatrie, avšak nejvhodnìjší je atestace v oboru urgentní medicína), c) rychlá lékaøská pomoc v systému
Rendez-Vous (RV) s nejménì dvouèlennou posádkou ve sloûení øidiè-záchranáø
a lékaø, která pracuje nejèastìji v souèinnosti s výjezdovými skupinami rychlé
zdravotnické pomoci ve víceúrovòovém
setkávacím systému, d) letecká záchranná sluûba (LZS), v níû je zdravotnická
èást osádky nejménì dvouèlenná ve sloûení zdravotnický záchranáø a lékaø. Rozhodnutí o vyslání jednotlivých výjezdových skupin je výhradnì v kompetenci
operátora. V pøípadech, kdy reálnì hrozí
nebo došlo k selhání základních ûivotních funkcí (dýchání, krevní obìh, vìdomí), je na místo události vysílána posádka RLP nebo LZS. V ostatních pøípadech
mùûe být pacient kvalifikovanì ošetøen
posádkou RZP. Http 11. MB
(foothills)
Teren górzysty lub pagórkowaty, porozcinany dolinami rzecznymi, czasami o wierzchowinie znajduj¹cej siê na jednym poziomie. Mo¿e ona byæ szcz¹tkiem dawnej
powierzchni zrównanej przez denudacjê.
Pogórze mo¿e byæ poroœniête przez roœlinnoœæ piêtra pogórza lub regla dolnego. W wiêkszoœci niegdyœ ros³y na pogórzu lasy liœciaste, ale w wyniku wieloPOGÓRZE
270
pojazd silnikowy
wiekowej dzia³alnoœci czowieka zosta³y
one w du¿ej czêœci wyciête. Dzisiaj znajduj¹ siê tu g³ównie pola uprawne, pastwiska, sady, chocia¿ niektóre pogórza s¹ silnie zalesione. Http 235.
hornatina
Geomorfologická jednotka charakterizovaná jako území nebo typ georeliéfu se
znaènou výškovou (vertikální) èlenitostí
(v rozsahu od 300 do 600 m). Ménì
èlenitý typ je vrchovina, více èlenitá je
velehornatina. Hornatiny mají výrazné
úpatí vùèi sousedním terénním tvarùm.
Jsou rozlišovány plochá hornatina (s výškovou èlenitostí 300–450 m) a èlenitá
hornatina (450–600 m). V Èesku hornatiny zaujímají èást povrchu od 900 do
1600 m. Http 11. JK
(borderland)
Obszar po³o¿ony blisko granicy oddzielaj¹cej terytoria ró¿ni¹ce siê pod pewnymi cechami. Najczêœciej chodzi tu o granice pañstwowe. Na obszarach pogranicza obserwuje siê przemieszanie pewnych cech z obu s¹siaduj¹cych ze sob¹
obszarów. Http 235.
pohranièí syn. pohranièní území, pohranièní oblast
Území nacházející se podél nebo blíûe
státních hranic. Pohranièí nezahrnuje
území sousedního státu. Pøíhranièí je oblast leûící pøi hranici se sousedním státem
a zahrnuje i pohranièní území sousedního
státu. Pøíhranièní okrajové území je oblast územnì blízká hranièní linii (lineární
oddìlení dvou státních územních celkù).
Definice této oblasti závisí nejen na specifiènosti místních podmínek, ale také na
rùzných historických obdobích. A proto
kaûdé pohranièí lze definovat individuálnì. Http 11. MB
POGRANICZE
(motor vehicle)
Pojazd wyposa¿ony w silnik, z wyj¹tPOJAZD SILNIKOWY
pojedyncza ³ód
kiem motoroweru i pojazdu szynowego.
Ustawa 1997/20.06., dz.1, art. 2, pkt 32.
motorové vozidlo
Nekolejové vozidlo pohánìné vlastní pohonnou jednotkou a trolejbus. Zákon
è. 13/1997, r. 1, § 2, pkt g. JM-B
(singl kanoe)
£ódŸ przeznaczona do transportu dla jednej osoby.
jednomístná loï slang. singl, singlovka
Loï urèená jen pro jednu osobu, napø.
jednomístný kajak. Http 311. ST
POJEDYNCZA £ÓD
(blank cap)
Sprzêt po¿arniczy s³u¿¹cy do szczelnego
zakrywania nasad sprzêtu po¿arniczego
(motopompy, hydranty zewnêtrzne itp.).
W zale¿noœci od œrednicy wewnêtrznej
w mm wyró¿niamy wielkoœci: 25 (D), 52
(C), 75 (B), 110 (A). MSP 1990, s. 166.
víèko pùlspojky
Uzávìr kryjící odtokový, pøítokový a sací
otvor, nejsou-li pouûívány. VSPO 3.4.1.
GB
POKRYWA NASADY
(police) ¿arg. firma
Umundurowana i uzbrojona formacja s³u¿¹ca spo³eczeñstwu i przeznaczona do
ochrony bezpieczeñstwa ludzi oraz do
utrzymywania bezpieczeñstwa i porz¹dku publicznego. Ustawa 1990/6.04., r. 1,
art. 1, pkt 1.
policie
1. Jednotný ozbrojený bezpeènostní sbor.
Zákon è. 273/2008, cz. 1, r. I, § 1.
2. Represivní sloûka státu urèená k udrûování poøádku uvnitø státu a jeho vnitøní
bezpeènosti (na rozdíl od armády, která
chrání pøed vnìjším nepøítelem), k ochranì práv, majetku a bezpeènosti obèanù
a ke stíhání pachatelù trestné èinnosti.
V nedemokratických zemích bývá zneuûívána k potlaèování a kriminalizování
politických odpùrcù tìch, kteøí jsou zrov-
POLICJA
271
Policja polska
na u moci. Policie rùzných státù spolupracují na dopadení nebezpeèných kriminálních ûivlù, operujících na území více
státù. Http 11. JM-B
POLICJA POLSKA (Polish police)
Scentralizowana, uzbrojona i jednolicie
umundurowana formacja. Nad bezpieczeñstwem ludzi oraz utrzymaniem porz¹dku publicznego czuwa blisko 100 000 policjantów wspieranych przez prawie 25 000
pracowników cywilnych.Na czele Policji
stoi komendant g³ówny, któremu podlega
komendant sto³eczny i 16 komendantów
wojewódzkich, nadzoruj¹cych komendantów miejskich i powiatowych, którzy odpowiadaj¹ za pracê policjantów w komisariatach. Wspó³czesn¹ polsk¹ Policjê tworz¹ funkcjonariusze zatrudnieni w s³u¿bach: kryminalnej, prewencyjnej oraz wspomagaj¹cej dzia³alnoœæ Policji w zakresie
organizacyjnym, logistycznym i technicznym. Http 183.
Policie Èeské republiky
Jednotný ozbrojený bezpeènostní sbor
zøízený zákonem Èeské národní rady ze
dne 21. èervna 1991. Slouûí veøejnosti.
Jejím úkolem je chránit bezpeènost osob
a majetku, chránit veøejný poøádek
a pøedcházet trestné èinnosti. Plní rovnìû
úkoly podle trestního øádu a další úkoly
na úseku vnitøního poøádku a bezpeènosti
svìøené jí zákony, pøedpisy Evropských
spoleèenství a mezinárodními smlouvami, které jsou souèástí právního øádu Èeské republiky. Policie Èeské republiky je
podøízena ministerstvu vnitra. Tvoøí ji policejní prezidium, útvary s celostátní pùsobností, krajská øeditelství policie a útvary zøízené v rámci krajských øeditelství.
Zákon zøizuje 14 krajských øeditelství
policie. Jejich územní obvody se shodují
s územními obvody 14 krajù Èeské republiky. Http 244. JM-B
policjant
(policeman/policewoman,
police officer) ¿arg. glina, gliniarz, pies
Funkcjonariusz pañstwowy zatrudniony
w policji. Heb-Mad 2004.
policista slang. policajt, polda
Pøíslušník Policie Èeské republiky. Http
245. JM-B
POLICJANT
POLSKA SIEÆ RADARÓW METEOROLOGICZNYCH POLRAD (Polish Network of Weather Radars)
Polska sieæ radarów meteorologicznych,
naziemnych urz¹dzeñ teledetekcyjnych
dokonuj¹cych monitoringu struktury oraz
przemieszczania siê obiektów meteorologicznych w troposferze w zasiêgu kilkuset kilometrów (w tym opadu na powierzchniê ziemi). Pomiary te stanowi¹ wa¿ne Ÿród³o danych wejœciowych do numerycznych modeli meteorologicznych i hydrologicznych. Obejmuje zasiêgiem oko³o 80% powierzchni Polski, czyli 250 km
wokó³ stacji w przypadku chmur i opadów, a oko³o 50% w przypadku wiatrów.
Http 2, http 235.
Radarová síÙ CZRAD
Radarová síÙ, kterou provozuje Èeský
hydrometeorologický ústav, který provozuje 2 meteorologické radary. Ve støedních Èechách je radar umístìn v lokalitì
Brdy, v nadmoøské výšce 860 m; je v provozu od roku 2000. Sleduje prostor v max.
vzdálenosti 256 km a výšce do 14 km, tedy celé Èechy, západní Moravu a pøesahuje nad území sousedních státù. Na
støední Moravì je radar umístìn v lokalitì
Skalky u Protivanova v nadmoøské výšce
730 m; je v provozu od roku 1995. Sleduje prostor v maximální vzdálenosti 260
km a výšce do 14 km, tedy celou Moravu, Slezsko a kromì západu i celé Èechy
s pøesahem nad území sousedních státù.
Http 238. JM-B
272
Polskie Biuro SIRENE
POLSKIE BIURO SIRENE (Supplementary Information REquest at the National Entries)
Organ, powo³any na podstawie art. 108
Konwencji Wykonawczej do Uk³adu
z Schengen (KWS) przez ka¿de pañstwo
korzystaj¹ce z Systemu Informacyjnego
Schengen (SIS). Zgodnie z art. 108 ust. 2
KWS jest jedynym organem uprawnionym do wprowadzania danych do SIS.
Do jego zadañ nale¿y przekazywanie informacji o wpisach wprowadzonych do
SIS, s³u¿enie jako punkt ³¹cznikowy pomiêdzy s³u¿bami krajowymi oraz organami miêdzynarodowymi odpowiedzialnymi za bezpieczeñstwo publiczne (np. Interpolem) oraz koordynacja dzia³añ w przypadku trafienia w SIS. Polskie biuro SIRENE dzia³a od wrzeœnia 2007 r. Http
235.
Národní centrála SIRENE syn. NC SIRENE
Souèást Úøadu sluûby kriminální policie
a vyšetøování Policejního prezidia ÈR
spolu s Národní jednotkou Europolu a Národní ústøednou Interpolu. Stejnì jako
v ostatních èlenských státech schengenského prostoru je národním ústøedním
bodem pro výkonnou schengenskou spolupráci a pøedevším pro pátrání cestou
Schengenského informaèního systému
(SIS). Je partnerským pracovištìm pro
ostatní SIRENE v èlenských státech EU
(a navíc v Norsku, na Islandu a i ve Švýcarsku). Plní úkoly ústøedního místa Èeské republiky pro pøeshranièní sledování,
pronásledování a Evropský zatýkací rozkaz. NC SIRENE zajišÙuje nepøetrûitou
sluûbu a je tak neustále k dispozici pro potøeby pøedevším orgánù èinných v trestních øízeních. NC SIRENE není dostupná
pøímo pro obèany – jakékoliv poûadavky
je tøeba vûdy realizovat cestou místnì
polskie tablice rejestracyjne
pøíslušného útvaru Policie ÈR nebo jiných státních orgánù (napø. vyhlášení pátrání po odcizeném vozidle nebo pohøešovaném rodinném pøíslušníkovi). Http
241, http 243. JM-B
POLSKIE
TABLICE
REJESTRACYJNE
(vehicle registration plates in Poland)
¿arg. tablice rejestracyjne
Jest to tablica zawieraj¹ca unikatowy numer (kombinacjê liter i cyfr), umo¿liwiaj¹cy identyfikacjê ka¿dego pojazdu.
Tablice rejestracyjne ze wzglêdu na swoje przeznaczenie dziel¹ siê na: a) zwyczajne – do oznaczania wszystkich pojazdów, […], b) indywidualne – do oznaczania pojazdów samochodowych, c) zabytkowe – do oznaczania pojazdów zabytkowych, d) tymczasowe – do oznaczania pojazdów czasowo zarejestrowanych, e) tymczasowe badawcze – do oznaczania pojazdów czasowo zarejestrowanych do przeprowadzenia badañ
homologacyjnych lub badañ pojazdów,
ich wyposa¿enia lub czêœci przez jednostkê badawcz¹ producenta, f) dyplomatyczne – do oznaczania pojazdów
nale¿¹cych do przedstawicielstw dyplomatycznych, urzêdów konsularnych
i misji specjalnych pañstw obcych oraz
organizacji miêdzynarodowych, a tak¿e
ich personelu.
Na tablicy zwyczajnej jest wyt³oczony
numer rejestracyjny barwy czarnej na
bia³ym tle, sk³adaj¹cy siê z wyró¿nika
wojewodztwa, wyró¿nika powiatu i wyró¿nika pojazdu. […] Ka¿da tablica posiada dodatkowo na niebieskim tle symbol barw Rzeczypospolitej Polskiej i litery „PL” barwy bia³ej. Wymóg ten nie dotyczy tablic (tablicy) dyplomatycznych.
MI 2002, rozdz. 3, § 16, 17, 18 i 19, http
235.
273
pomoc humanitarna
státní poznávací znaèky motorových
vozidel v Èeské republice syn. SPZ
Státní poznávací znaèky vydávané podle
zákona è. 56/2001 Sb., o podmínkách
provozu vozidel na pozemních komunikacích […], úèinného od 1. èervence 2001,
a jejich podoba je pøedepsaná vyhláškou
è. 243/2001 Sb., o registraci vozidel,
úèinnou dnem vyhlášení (17. èervence
2001) – oba pøedpisy byly poté nìkolikrát novelizovány. Souèasnì na starších
vozidlech zùstávají i státní poznávací
znaèky pùvodního èeskoslovenského provedení a obsahu. [...] Tabulka se státní
poznávací znaèkou je povinnì umístìna
na kaûdém silnièním motorovém vozidle
a jeho pøípojném vozidle, nejèastìji ve
formì bílé obdélníkové destièky s èernými písmeny a èísly. Pro cesty do zahranièí se pouûívají navíc ještì tzv.
rozlišovací znaèky státu neboli mezinárodní poznávací znaèky (MPZ). Http 11.
JM-B
POMOC HUMANITARNA
(humanitarian
aid)
Ratowanie i ochrona ¿ycia w czasie klêsk
i katastrof spowodowanych warunkami
naturalnymi lub wywo³anych dzia³alnoœci¹ cz³owieka, a tak¿e: udzielanie koniecznej pomocy i wsparcia ludziom nara¿onym na d³ugotrwa³e kryzysy oraz pomoc
w tzw. „zapomnianych kryzysach”; przeprowadzanie krótkoterminowych prac zwi¹zanych z odbudow¹ i rekonstrukcj¹, szczególnie w zakresie infrastruktury i sprzêtu,
w œcis³ej wspó³pracy z instytucjami lokalnymi, bior¹c pod uwagê, o ile to mo¿liwe, d³ugoterminowe cele rozwoju; pokonywanie trudnoœci zwi¹zanych z konsekwencjami migracji ludnoœci (uchodŸcy,
przesiedleñcy i repatrianci), spowodowanymi przez klêski ¿ywio³owe lub kata-
pomoc materialna
strofy wywo³ane dzia³alnoœci¹ cz³owieka; dzia³ania na rzecz zapobiegania katastrofom oraz ograniczania ich skutków.
Https 9.
humanitární pomoc
Èinnost vládních i nevládních orgánù
a organizací, dobroèinných spolkù a jednotlivcù konaná ve prospìch obyvatelstva urèitého regionu postiûeného krizovou situací. V mezinárodní mìøítku pak i
pomoc obyvatelstvu regionù na území
jiného státu, strádajícího v dùsledku vnitøních èi mezinárodních konfliktù. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
(material aid)
Pomoc o charakterze materialnym dotycz¹ca dostarczenia ró¿nego rodzaju potrzebnych przedmiotów, ¿ywnoœci lub
œrodków finansowych, które w danym momencie s¹ potrzebne osobie, której udzielana jest pomoc. Pomoc œwiadczy tak¿e
pañstwo (organy administracji rz¹dowej
i samorz¹dowej wspó³pracuj¹ z organizacjami pozarz¹dowymi) w ramach tak
zwanej pomocy spo³ecznej. Pomoc spo³eczna ma nie tylko na celu pomoc osobom i ich rodzinom w pokonywaniu trudnych sytuacji ¿yciowych, ale tak¿e doprowadzenie do ich usamodzielnienia.
System pomocy spo³ecznej obejmuje pomoc w instytucjach opiekuñczych (placówki ca³odobowe), pomoc œrodowiskow¹ (placówki dziennego pobytu), pomoc
pieniê¿n¹, us³ugow¹ i rzeczow¹ œwiadczon¹ przez oœrodki pomocy spo³ecznej.
Pomoc materialna mo¿e byæ tak¿e udzielana przez osoby prywatne z w³asnych
œrodków lub w wyniku przeprowadzonej
zbiórki. Http 120.
vìcná pomoc
Poskytnutí vìcných prostøedkù pøi provádìní záchranných a likvidaèních prací a pøi
cvièení na výzvu velitele zásahu, hejtmaPOMOC MATERIALNA
274
pompa infuzyjna
na kraje nebo starosty obce. Vìcnou pomocí se rozumí téû pomoc poskytnutá
dobrovolnì bez výzvy, ale se souhlasem
nebo s vìdomím velitele zásahu, hejtmana kraje nebo starosty obce. Zákon
è. 239/2000, TSPzOKØaPOS 2009. JM-B
POMPA G£ÊBINOWA (submersible pump)
Pompa odœrodkowa osadzona na wspólnym wale z silnikiem elektrycznym
w szczelnej obudowie. Opuszczona na
znaczn¹ g³êbokoœæ s³u¿y do wypompowywania wody lub innej cieczy. MSP
1990, 167.
ponorné èerpadlo
Elektrické èerpadlo pøedurèené pro práci
pod vodou, pøednostnì uûívané pro èerpání vody ze sklepù, kanálù, odvodòovacích jímek atd. VSPO 3.4.5. GB
(infusion pump)
Przyrz¹d medyczny stosowany do ci¹g³ego lub cyklicznego, dok³adnego dawkowania zadanego leku. Pompa ta zbudowana jest z korpusu wraz z uk³adem elektronicznym, wyœwietlaczem i szeregiem
przycisków, specjalnej „strzykawki” oraz
t³oka wraz z si³ownikiem, umo¿liwiaj¹cym mechaniczne przesuwanie t³oka
w „strzykawce”. Pompê infuzyjn¹ stosuje
siê przede wszystkim na oddzia³ach intensywnej terapii medycznej (rzadziej na
bloku operacyjnym i w karetkach reanimacyjnych), gdzie zachodzi potrzeba
³atwego, dok³adnego dawkowania leku.
Http 235.
infuzní pumpa
Pumpa umoûòující pøesné dávkování infuze. Je to pøístroj (zdravotnický prostøedek) urèený k regulaci prùtokù kapalin
do pacienta. Infuzní pumpa umoûòuje
pøesné a bezpeèné dávkování léèiv. VLS
2009. JK
POMPA INFUZYJNA
pompa pró¿niowa
POMPA PRÓ¯NIOWA (water pump primer) syn. ssawa, ekshaustor
Urz¹dzenie zasysaj¹ce w pompach wirowych, wypompowuj¹ce powietrze z uk³adu pompy i wê¿owej linii ssawnej, umo¿liwiaj¹c tym samym pompie wirowej zassanie wody. Rodzaje pomp pró¿niowych:
pompa strumieniowa, pompa pró¿niowa
t³okowa, pompa pró¿niowa membranowa.
vývìva èerpadla
Mechanické zaøízení, které vytvoøením
vakua vyvolá nasátí vody do èerpadla.
VSPO 3.4.4. GB
(dinghy)
£ódŸ o p³askim dnie i owalnym kszta³cie,
zbudowana z elastycznego tworzywa
sztucznego (pow³oka sk³ada siê z dwóch
warstw tworzywa PVC oraz jednej elastycznego polyestru), z dmuchan¹ pod³og¹ oraz dwoma lub trzema siedziskami.
Dziêki ma³emu zanurzeniu mo¿na nim
p³ywaæ nawet po p³ytkich akwenach. Optymalne rozmiary pozwalaj¹ na ³atwe manewrowanie oraz zapewniaj¹ bardzo du¿¹
stabilnoœæ na wodzie.
raft
Ploché široké gumové nafukovací plavidlo pouûívané pøedevším pro expedièní
a komerèní vodáctví, resp. rafting. Obvykle je 4–6místné. Pro pohon se pouûívají
pádla. Pouûívá se pøi sjíûdìní divokých
øek, pro coû je pøedurèeno pøedevším pro
svoji stabilitu, která je dána pøíèným profilem lodi. Sportovní odvìtví, které se zabývá sjíûdìním divokých vod na raftu, se
nazývá rafting, v tomto vodáckém odvìtví se bìûnì poøádají i mistrovství Evropy
a svìta. Stabilita raftu je však èasto pøeceòována a zejména zaèáteèníci trpí mylnou pøedstavou, ûe èlun je naprosto bezpeèný i na divoké vodì vysoké obtíûnosti. Právì zde však dochází k tìûkým úraPONTON
275
pora¿enie piorunem
zùm a utonutím, jednak pro moment pøekvapení pøi pøevrácení, a jednak pro nastalou nepøehlednost situace, kdy se ve
vodì (obvykle velmi studené) ocitne víc
osob najednou. Http 11. ST
(palsysis) syn. bezw³ad, parali¿ ¿arg. niedow³ad
Ca³kowita utrata si³y i zdolnoœci ruchowej miêœni, grup miêœniowych, koñczyn
b¹dŸ wiêkszych czêœci cia³a. MEM2 1982.
ochrnutí syn. plegie, paréza, paralýza
Obrna z nejrùznìjších pøíèin (onemocnìní mozku, míchy, nervù, svalù). Úplná
neschopnost aktivního volního pohybu.
VLS 2009. JK
PORA¯ENIE
BELLA (Bell’s palsy)
Idiomatyczna mononeuropatia VII nerwu
czaszkowego, kiedy wystêpuje niedow³ad
miêœni twarzy po stronie zajêtego nerwu.
Chory nie mo¿e po tej stronie zmarszczyæ czo³a ani zamkn¹æ oka. Fa³d nosowo-wargowy jest wyg³adzony, a k¹cik
ust opadniêty. Plantz-Wip 2010.
Bellùv pøíznak
Pøíznak periferní léze lícního nervu (nervus facialis). Víèko nelze dovøít, ústní
koutek je pokleslý a bez pohybù. VLS
2009. JK
PORA¯ENIE
(lightning strike)
Osoby pora¿one ratuje siê przede wszystkim stosuj¹c sztuczne oddychanie i masa¿ serca. W razie wyst¹pienia oparzeñ,
obowi¹zuje na³o¿enie ja³owego opatrunku. MEM2 1982.
zasaûení bleskem
Typ poranìní elektrickým proudem, je odlišné od úrazu bìûným elektrickým proudem. Mùûe být pøímý nebo zprostøedkovaný pøes jiné vodièe, déšÙ, vlhkou pùdu atd. Pøi zasaûení je dobré dodrûet následující postup: pøi bezdeší umìlé dý-
PORA¯ENIE PIORUNEM
pora¿enie pr¹dem elektrycznym
chání, pøi nehmatném tepu nepøímá srdeèní masáû. Http 225. JK
PORA¯ENIE PR¥DEM ELEKTRYCZNYM
(electrocution, electric shock)
Zdarzenie polegaj¹ce na bezpoœrednim
lub poœrednim oddzia³ywaniu pr¹du na
cia³o cz³owieka, w wyniku którego dochodzi do wywo³ania zmian fizycznych.
W takiej sytuacji nale¿y usun¹æ pora¿onego spod dzia³ania pr¹du elektrycznego.
Nale¿y zastosowaæ specjalne œrodki ostro¿noœci. Pora¿onego nie mo¿na dotykaæ, bez w³aœciwego zabezpieczenia, dopóki styka siê on z przewodem pod napiêciem. Pr¹d nale¿y natychmiast wy³¹czyæ. Po od³¹czeniu pora¿onego od Ÿród³a pr¹du podejmuje siê pierwsz¹ pomoc,
polegaj¹c¹ na masa¿u serca w przypadku
zatrzymania akcji serca i sztucznym oddychaniu przy bezdechu. MEM2 1982.
úraz elektrickým proudem
Náhlá událost pùsobící na organizmus
pøes elektrický proud. Poškození se projeví rùzným stupnìm bezvìdomí, køeèemi, hluchotou, slepotou, poruchami hybnosti nebo èití. Pokud dojde k zástavì
dýchání a obìhu, je nutné zahájit oûivování s co nejmenší èasovou prodlevou.
Zásadním úkolem je pøerušit kontakt
mezi postiûeným a zdrojem elektrického
proudu. V pøípadì úrazu vysokým napìtím je nutno vyèkat v bezpeèné vzdálenosti tak dlouho, dokud není vypnut celý
obvod. Za bezpeènou vzdálenost povaûujeme alespoò 10 m. Po vyproštìní zahájíme neodkladnì oûivování. Prvotní je
umìlé dýchání, které by mìlo být provádìno jiû bìhem vyprošÙování (transportu
postiûeného se stoûáru vysokého napìtí).
Http 225. JK
PORONIENIE (miscarriage, abortion)
syn. abortus
Przedwczesne wydalenie p³odu w pier-
276
porz¹dek prawny
wszych 16 tygodniach trwania ci¹¿y. Poronienie bywa samoistne, z przyczyn naturalnych lub prowokowane, œwiadomie
wywo³ane (przerywanie ci¹¿y). MEM2
1982.
potrat
Umìlé pøerušení tìhotenství provedené
podle zákona 66/1986 Sb. a dále pøedèasnì a samovolnì ukonèená tìhotenství,
kdy plod nemùûe být povaûován za dítì,
jde-li o mrtvì narozený plod mladší neû
28 týdnù tìhotenství, popø. o hmotnosti
menší neû 1000 gramù, pokud nelze urèit
délku trvání tìhotenství. Registrací, kvantifikací a hodnocením výskytu potratù se
zabývá statistika potratovosti. VLS 2009.
JK
PORÓD (childbirth, delivery, labour)
Wydalenie p³odu, b³on p³odowych i ³o¿yska z macicy poprzez kana³ rodny na zewn¹trz. Normalny poród u cz³owieka odbywa siê miêdzy 38 a 42 tygodniem ci¹¿y. MEM2 1982.
porod
Dìj, pøi nìmû plod opouští spolu s placentou a plodovými obaly organismus
matky. Z epidemiologického hlediska se
za porod povaûuje ukonèení tìhotenství
po 36 týdnech trvání bez ohledu na stav
plodu dítìte. VLS 2009. JK
PORZ¥DEK PRAWNY (law and order,
domestic law, national law, legal order)
Wyznaczony przez obowi¹zuj¹ce normy
prawne (system prawa) uk³ad organów
i instytucji oraz procedur dotycz¹cych rozstrzygania okreœlonych spraw wp³ywaj¹cy na zachowania podmiotów prawa wzglêdem siebie. Cechuje go wysoki stopieñ
sformalizowania, wynikaj¹cy z du¿ej z³o¿onoœci i szczegó³owoœci regulacji dotycz¹cych budowy struktur organizacyjnych
pañstwa oraz praw i obowi¹zków podmiotów prawa. Http 235.
porz¹dek publiczny
právní øád
Souhrn všech právních pøedpisù urèitého státu. Je uspoøádán stupòovitì podle
dùleûitosti èili právní síly pøedpisù. Právní síla vyplývá z toho, který státní orgán
pøedpis vydal a jak se pøedpis nazývá.
Právní øád si lze pøedstavit jako pyramidu. Na jejím vrcholu je ústava, další
ústavní zákony a pod nimi zákony a zákonná opatøení. To jsou pøedpisy zákonné
(základní). Na nì navazují niûší pøedpisy
podzákonné (provádìcí), které se nazývají naøízení vlády, vyhlášky ministerstev
a pøedpisy niûších státních orgánù. Http
114. JM-B
(public order)
Stan polegaj¹cy na przestrzeganiu przez
ludzi regu³ postêpowania (zasad, nakazów, zakazów), których nieprzestrzeganie w warunkach ¿ycia w danej zbiorowoœci (lokalnej, zawodowej) nara¿a³oby
ich na konflikty i uci¹¿liwoœci. W w¹skim znaczeniu porz¹dek publiczny rozumie siê jako dostosowanie siê ludzi do
ogólnie przyjêtego wzorca zachowañ
w spo³ecznoœci w danych sytuacjach
i miejscach – w miejscach publicznych,
ogólnie dostêpnych. Przestrzeganie tych
spo³ecznie usankcjonowanych norm jest
niezbêdnym warunkiem koegzystencji
ludzi w zorganizowanym spo³eczeñstwie.
Http 197.
veøejný poøádek
Souhrn spoleèenských vztahù, které vznikají, rozvíjejí se a zanikají na místech
veøejných a veøejnosti pøístupných. Jsou
upraveny právními i neprávními normativními systémy a jejich zachování je významné pro zajištìní klidného a bezporuchového chodu spoleènosti. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
PORZ¥DEK PUBLICZNY
277
postêpowanie administracyjne
POSTANOWIENIE (decision, prevision,
resulotion, order)
W obecnym systemie prawnym Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenie s¹dowe lub
decyzja administracyjna wydawana przez
s¹d, Trybuna³ Stanu, Trybuna³ Konstytucyjny, prokuratora, komornika, organ administracji publicznej w sprawach dotycz¹cych poszczególnych kwestii wynikaj¹cych w toku konkretnego postêpowania (postêpowanie administracyjne, cywilne, karne) oraz Prezydenta RP, Marsza³ka Sejmu i Marsza³ka Senatu. Http 235.
rozhodnutí
Externí individuální právní akt, kterým se
zakládají, mìní nebo ruší urèitá konkrétní
práva a povinnosti adresáta tohoto aktu,
pøípadnì se závaznì stanoví, zda jiû taková práva a povinnost existují èi nikoli.
Rozhodnutí je vûdy výsledkem aplikace práva, a to buï v oblasti hmotnìprávní nebo procesní. Základními vlastnostmi
rozhodnutí jsou jeho právní moc a vykonatelnost. Http 11. AZ
POSTÊPOWANIE
ADMINISTRACYJNE
(administrative procedure administrative proceedings)
Uregulowany przez prawo administracyjne procesowe ci¹g czynnoœci podejmowanych przez uczestników tego postêpowania, zmierzaj¹cy do rozstrzygniêcia
sprawy w formie decyzji administracyjnej, a tak¿e czynnoœci zmierzaj¹ce do
weryfikacji tego rozstrzygniêcia. Mo¿na
je te¿ okreœliæ jako dzia³ prawa reguluj¹cy tryb wydawania aktów administracyjnych oraz uprawnienia, jakie przys³uguj¹ adresatom w trakcie ich wydawania.
LP 2001.
správní øízení syn. správní proces
Postup správního orgánu, jehoû úèelem je
vydání rozhodnutí, jímû se v urèité vìci
zakládají, mìní nebo ruší práva anebo
postêpowanie dowodowe
povinnosti jmenovitì urèené osoby nebo
jímû se v urèité vìci prohlašuje, ûe taková osoba práva nebo povinnosti má, anebo nemá. Do správního øízení v širším slova smyslu je téû zahrnován postup smìøující k exekuci (nuceném výkonu) správního rozhodnutí, postup smìøující k vydání vyjádøení, osvìdèení nebo sdìlení, postup k uzavøení veøejnoprávních smluv
a postup smìøující k vydání opatøení obecné povahy. Http 11. JM-B
POSTÊPOWANIE DOWODOWE (evidentiary proceedings)
Postêpowanie rozumiane dwojako: jako
sam zespó³ czynnoœci dowodowych obejmuj¹cy poszukiwanie, gromadzenie, przeprowadzanie i utrwalanie dowodów albo
jako zespó³ tych czynnoœci po³¹czony
z ocen¹ zgromadzonych dowodów i ustalaniem faktów (stanu faktycznego sprawy). Jest czynnoœci¹ regulowan¹ przez
prawo karne procesowe z zastrze¿eniem,
¿e poszukiwanie dowodów mo¿e odbywaæ siê tak¿e w drodze czynnoœci pozaprocesowych (np. operacyjnych). LP
2001.
dokazování
Jedna z nejdùleûitìjších souèástí procesního práva, pøi níû úèastníci øízení dokazují svá tvrzení pøedkládáním návrhù na
provedení dùkazù. V obèanském soudním øízení mají všechny strany sporu dùkazní povinnost, musí tedy k prokázání
svých ûalobních tvrzení navrhovat dùkazy (tzv. unést dùkazní bøemeno). O tom,
které z nich se provedou, rozhoduje soud.
[…] V trestním øízení se dokazuje zejména to, zda se stal skutek, v nìmû je
spatøován trestný èin, a zda jej spáchal
obvinìný, pøípadnì z jakých pohnutek.
Dokazují se také podstatné okolnosti,
mající vliv na posouzení povahy a závaûnosti èinu, osobních pomìrù pachatele,
278
postêpowanie mandatowe
umoûòující stanovení následku a výše
zpùsobené škody i bezdùvodného obohacení, a okolnosti, které vedly k trestné
èinnosti nebo umoûnily její spáchání. Http
11. JM-B
(criminal procedure)
Przewidziane prawem zachowanie organów pañstwowych i pozosta³ych uczestników, zmierzaj¹ce do wykrycia i ustalenia czynu przestêpnego i jego sprawcy
oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych œrodków albo – w razie
stwierdzenia braku przestêpstwa, sprawstwa lub istnienia okolicznoœci wy³¹czaj¹cych odpowiedzialnoœæ – do uniewinnienia oskar¿onego. Http 49.
trestní øízení
Formalizovaný proces, pøi kterém orgány
èinné v trestním øízení zjišÙují, zda se obvinìný dopustil trestného èinu, z nìhoû
byl obvinìn, a ukládají mu za to trest. Zákonná úprava trestního øízení je obsaûena
v trestním øádu. Http 34. JM-B
POSTÊPOWANIE KARNE
(fine proceedings)
Najbardziej uproszczony tryb postêpowania w sprawach o wykroczenia, w których funkcjonariusze organów postêpowania mandatowego (Policja, funkcjonariusze np. Pañstwowej Inspekcji Handlowej, Inspekcja Ochrony Œrodowiska,
Stra¿y Granicznej) za wykroczenie okreœlone w ustawie mog¹ nak³adaæ grzywnê
w drodze mandatu karnego. [...] Postêpowanie mandatowe pozwala na za³atwienie sprawy „od rêki”. Charakteryzuje siê
silnym oddzia³ywaniem wychowawczym,
szybkoœci¹ i ekonomik¹ postêpowania,
brakiem zasady skargowoœci, kontradyktoryjnoœci i rozdzia³u funkcji procesowych. [...] Jest postêpowaniem zastêpczym warunkowym, gdy¿ jego byt zale¿y
POSTÊPOWANIE MANDATOWE
poszkodowany
od zgody sprawcy na przyjêcia mandatu
karnego. LP 2001.
blokové øízení
Øízení, které umoûòuje vyøešit ménì závaûné dopravní pøestupky pøímo na místì. Výhodou blokového øízení jsou niûší
sazby pokut, rychlé vyøízení vìci, ale i to,
ûe se nehradí náklady øízení. V blokovém
øízení nelze projednat závaûnìjší pøestupky, za které se ukládá sankce zákazu øízení. Takové pøestupky musí být projednány ve správním øízení. V blokovém øízení
není moûné uloûit jinou sankci neû pokutu, jejíû výše je v pøípadì dopravních
pøestupkù pøeváûnì fixní – zákon nestanovuje rozmezí, ve kterém se má výše pokuty pohybovat, ale urèuje pøesnou výši
pokuty, která má být uloûena. Http 136.
JM-B
(aggrieved party,
wronged party)
1. Uprawniony do dochodzenia odszkodowania. Osoba, która dozna³a uszkodzenia cia³a lub rozstroju zdrowia na skutek
zdarzenia, za które odpowiedzialnoœæ ponosi inna osoba. KC, art. 444.
2. Osoba fizyczna, która bez w³asnej winy podczas dzia³añ ratowniczych w sytuacjach kryzysowych lub podczas katastrof naturalnych b¹dŸ awarii technicznych i w zwi¹zku z udzia³em w innych
dzia³aniach dozna³a utraty zdrowia powoduj¹cej ca³kowit¹ niezdolnoœæ do pracy, jak równie¿ osoba fizyczna, osoba
prawna, jednostka organizacyjna nie maj¹ca osobowoœci prawnej, która ponios³a
szkodê na skutek zniszczenia, uszkodzenia zu¿ycia lub utraty mienia w wyniku
tych dzia³añ. Nowak 2005.
poškozený
Kaûdý, komu bylo trestným èinem ublíûeno na zdraví, zpùsobena majetková,
morální nebo jiná škoda. [...] Poškozený,
POSZKODOWANY
279
potok
jemuû byla trestným èinem zpùsobena
majetková škoda, mùûe v trestním øízení
uplatòovat proti obvinìnému nárok na
náhradu této škody. Http 102. JM-B
(cross-border pursuit)
Forma dzia³añ, których istot¹ jest uprawnienie funkcjonariuszy organów œcigania
pañstw Obszaru Schengen do przekroczenia granicy pañstwowej, w celu kontynuowania dzia³añ poœcigowych za okreœlonymi osobami na terytorium innego pañstwa
Schengen, z którym ich pañstwo posiada
wspóln¹ granicê l¹dow¹. Safjañski 2007.
pøeshranièní pronásledování syn. pøeshranièní stihání
V souladu s podmínkami vyhlášené mezinárodní smlouvy, kterou je Èeská republika vázána, mohou pøíslušníci policejních orgánù pøi pronásledování vstoupit
na území cizího státu a pokraèovat v pronásledování osoby i na území tohoto státu a stejnì tak orgány cizího státu mohou
pøi pronásledování vstoupit na území Èeské republiky a pokraèovat zde v pronásledování osoby. Pøi provádìní tìchto
úkonù na území Èeské republiky jsou orgány cizího státu vázány právním øádem
Èeské republiky a pokyny policejního orgánu Èeské republiky. TØ, è. 4, hl. XXV,
§ 435. JM-B
POCIG TRANSGRANICZNY
(stream)
Niewielki ciek wodny o wartkim nurcie,
p³yn¹cy w terenie o znacznych deniwelacjach. Jest wod¹ p³yn¹c¹, zwykle w korycie wyerodowanym w ska³ach. Charakteryzuj¹ go du¿e spadki zwierciad³a wody
i burzliwy nurt. W Polsce potokami nazywane s¹ przewa¿nie cieki p³yn¹ce w górach i na wy¿ynach. Cech¹ potoków górskich s¹ spadki koryt od 5% do 30%, a potoków wysokogórskich nawet do 80%
i wiêcej. Na wy¿ynach, potoki charaktePOTOK
powa¿na awaria
ryzuj¹ siê spadkami od 5% do 10%. Zlewnia potoku zwykle nie przekracza 100 km.
Pod³o¿e w potokach wysokogórskich stanowi¹ lite ska³y, ni¿ej g³azy, nastêpnie
kamienie przemieszane ze ¿wirem, a jeszcze ni¿ej ¿wir i wreszcie piasek i mu³.
Http 235.
potok
Pøirozený vodní tok. Mívá menší délku,
rozlohu povodí a prùtok neû øíèka nebo
øeka. Obvykle teèe stále a plynule, ale
mùûe se stát, ûe v letních mìsících vysychá. Místo, kde potok vyvìrá na povrch,
se nazývá pramen. Potoky mohou tvoøit
pøítoky øek nebo ústit v jezerech, moøích
èi oceánech. Nemusí téct vûdy pouze po
povrchu, ale mohou èást svého toku vést
i pod zemí. Http 11. JM-B
(major accident)
1. Zdarzenie, w szczególnoœci emisja, po¿ar lub eksplozja, powsta³e w trakcie procesu przemys³owego, magazynowania
lub transportu, w których wystêpuje jedna lub wiêcej niebezpiecznych substancji, prowadz¹ce do natychmiastowego
powstania zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia
ludzi lub œrodowiska lub powstania takiego zagro¿enia z opóŸnieniem. Ustawa
2001/27.04., http 4.
2. Niespodziewane (nieplanowane), nag³e
zdarzenie (wydarzenie), które powoduje
lub mo¿e (jest w stanie) spowodowaæ powa¿ne obra¿enia u ludzi lub powa¿ne
uszkodzenia budynków, zak³adów, materia³ów lub powa¿ne zniszczenie œrodowiska (definicja Organizacji Wspó³pracy
Gospodarczej i Rozwoju). Http 4.
3. Niespodziewane, nag³e wydarzenie
(zdarzenie), w³¹czaj¹c w to takie zdarzenia, jak powa¿na (du¿a) emisja (uwolnienie), po¿ar lub wybuch (eksplozja), powstaj¹ce w wyniku nienormalnego (nieprawid³owego) przebiegu dzia³alnoœci przePOWA¯NA AWARIA
280
powiatowy inspektor nadzoru...
mys³owej, w którym wystêpuje jedna lub
wiêksza liczba substancji niebezpiecznych i które prowadzi – natychmiast lub
z opóŸnieniem – do powa¿nych (groŸnych) skutków dla pracowników, ludnoœci i œrodowiska wewn¹trz lub na zewn¹trz instalacji (definicja Miêdzynarodowej Organizacji Pracy). Http 4.
závaûná havárie
Mimoøádná, èásteènì ovladatelná nebo
zcela neovladatelná, èasovì a prostorovì
ohranièená událost, napø. závaûný únik,
poûár nebo výbuch, která vznikla nebo
jejíû vznik bezprostøednì hrozí v souvislosti s uûíváním objektu nebo zaøízení,
v nìmû je vyrábìna, zpracovávána, pouûívána, pøepravována nebo skladována nebezpeèná látka, a vedoucí k váûnému ohroûení nebo k váûnému dopadu na ûivoty
a zdraví lidí, hospodáøských zvíøat a ûivotní prostøedí nebo k újmì na majetku.
Zákon è. 59/2006, TSPzOKRaPOS 2009.
JM-B
POWIATOWY INSPEKTOR NADZORU BU-
(district inspector of the
construction site)
Jest to organ pierwszej instancji nadzoru
budowlanego, do kompetencji którego
nale¿¹ wszystkie sprawy z zakresu nadzoru budowlanego, które nie zosta³y w przepisach wyraŸnie zastrze¿one do kompetencji innych organów. Obowi¹zuje tzw.
domniemanie kompetencji powiatowego
inspektora nadzoru budowlanego. Je¿eli
przepisy prawa budowlanego nie wskazuj¹ wyraŸnie, do kompetencji którego
organu nale¿y dana czynnoœæ z zakresu
nadzoru budowlanego, to oznacza, ¿e nale¿y ona w³aœnie do kompetencji powiatowego inspektora nadzoru. Http 235.
autorizovaný inspektor
Fyzická osoba, kterou po vyjádøení Èeské komory architektù nebo Èeské komoDOWLANEGO
powód
ry autorizovaných inûenýrù a technikù
èinných ve výstavbì mùûe jmenovat ministr pro místní rozvoj a která poûádala
o jmenování autorizovaným inspektorem,
dosáhla magisterského vzdìlání architektonického nebo stavebního smìru a je autorizovanou osobou podle zvláštního právního pøedpisu, prokázala nejménì 15 let
praxe v projektové èinnosti nebo v odborném vedení provádìní staveb anebo na
stavebním úøadu, má-li osvìdèení o zvláštní odborné zpùsobilosti podle zvláštního
právního pøedpisu, prokázala svou bezúhonnost výpisem z evidence Rejstøíku trestù ne starším 3 mìsícù, prokázala právní
a odborné znalosti a zkušenosti potøebné
pro výkon funkce pøi zkoušce pøed odbornou komisí, jejíû èleny jmenuje a odvolává ministr pro místní rozvoj. Zákon
è. 183/2006. JM-B
(flood)
1. Takie wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kana³ach
lub na morzu, podczas którego woda po
przekroczeniu stanu brzegowego zalewa
doliny rzeczne albo tereny depresyjne
i powoduje zagro¿enie dla ludnoœci lub
mienia. Ustawa 2001/18.07.
2. Szczególny przypadek wezbrania, tzn.
wezbranie, które przynosi straty gospodarcze i spo³eczne. Zjawisko hydrologiczne o charakterze spo³eczno-gospodarczym.
povodeò
Pøechodné výrazné zvýšení hladiny vodních tokù nebo jiných povrchových vod,
pøi kterém voda jiû zaplavuje území mimo koryto vodního toku. Pøechodné výrazné stoupnutí vodní hladiny konkrétního vodního toku, pøi kterém se voda z koryta vylévá, zpùsobuje následné zaplavení bezprostøedního i blízkého okolí vodního toku, ohroûuje ûivoty a majetek, dePOWÓD
281
pozycja boczna ustalona
vastuje ûivotní prostøedí a pùsobí znaèné
materiální škody. Povodeò je i stav, kdy
voda mùûe zpùsobit škody tím, ûe z urèitého území nemùûe doèasnì pøirozeným
zpùsobem odtékat nebo její odtok je nedostateèný, pøípadnì dochází k zaplavení
území pøi soustøedìném odtoku sráûkových vod. Povodeò mùûe být zpùsobena
pøírodními jevy, zejména táním, dešÙovými sráûkami èi chodem ledù (pøirozená
povodeò), nebo jinými vlivy, zejména
poruchou vodního díla, která mùûe vést
aû k jeho havárii (protrûení), nebo nouzovým øešením kritické situace na vodním
díle (zvláštní povodeò). Povodòové stupnì aktivity: I. stupeò – stav bdìlosti, II.
stupeò – stav pohotovosti, III. stupeò –
stav ohroûení. Zákon è. 254/2001. JM-B
POZYCJA
BOCZNA
USTALONA
(safety
position)
Pozycja bêd¹ca jedn¹ z pozycji bezpiecznych, umo¿liwiaj¹ca bezpieczne odzyskanie przytomnoœci osobie nieprzytomnej, posiadaj¹cej oddech i inne funkcje
¿yciowe. Pozycja boczna ustalona uniemo¿liwia zapadanie siê jêzyka na tyln¹
œcianê gard³a, co u nieprzytomnego mo¿e
spowodowaæ niedro¿noœæ dróg oddechowych i w wyniku tego œmieræ. Dziêki jej
zastosowaniu zmniejsza siê ryzyko zad³awienia siê osoby poszkodowanej treœci¹
ewentualnych wymiocin b¹dŸ p³ynów
znajduj¹cych siê w jamie ustnej, które
(jeœli zaistniej¹) samoistnie z niej wyp³ywaj¹. Http 235.
zotavovací poloha
Poloha urèena pro pacienty v bezvìdomí,
kteøí mají dostateènì zachované dýchaní
a mají zachovanou srdeèní èinnost. Velice
dùleûitou souèástí pouûití této polohy je
neustálé kontrolování základních ûivotních funkcí postiûeného. Http 173. ST
po¿ar
PO¯AR (fire)
Niekontrolowany w czasie i przestrzeni
proces spalania, wystêpuj¹cy w miejscu
do tego celu nieprzeznaczonym, powoduj¹cy zagro¿enie dla zdrowia i ¿ycia ludzi i zwierz¹t oraz straty materialne.
MSP 1990, s. 171.
poûár
1. Kaûdé neûádoucí hoøení, pøi kterém
došlo k usmrcení nebo zranìní osob nebo
zvíøat, ke škodám na materiálních hodnotách nebo ûivotním prostøedí a neûádoucí hoøení, pøi kterém byly osoby, zvíøata, materiální hodnoty nebo ûivotní prostøedí bezprostøednì ohroûeny. VMV
è. 246/2001.
2. Za poûár se povaûuje i neûádoucí hoøení, pøi kterém sice nedošlo ke škodì,
ale byly ohroûeny materiální hodnoty nebo ûivoty a zdraví osob. Za poûár je nutno povaûovat i výbuchy na bázi hoøení,
výbuchy s následným poûárem, výbuchy
hoølavých prachù, plynù a par hoølavých
kapalin. SBAHPAOP 1985, s. 254–255.
GB
(backing fire)
Po¿ar lub czêœæ po¿aru o ma³ej intensywnoœci rozprzestrzeniaj¹cy siê pod wiatr
i (lub) w dó³ zbocza. Sta-Gib-Hed 2013,
s. 14.
ustupující poûár syn. defenzivní poûár
Poûár, kdy plamen couvá a zmenšuje se
poûární zóna. GB
PO¯AR COFAJ¥CY
PO¯AR POSTÊPUJ¥CY (advancing fire)
Rozwój po¿aru na jego froncie. Spalanie
jest bardziej intensywne, charakteryzuje
siê wiêksz¹ szybkoœci¹ rozprzestrzeniania
i wysokoœci¹ p³omieni. Sprzyja mu pojawienie siê jednego lub kilku czynników
wp³ywaj¹cych na przebieg po¿aru (np.
wiatr lub nachylenie terenu). Sta-GibHed 2013, s. 14.
282
prawo jazdy
postupující poûár
Poûár, který se rychlé šíøí. Spalování je
intenzivnìjší a má vìtší rychlost neû
šíøení plamene. GB
(Munter hitch, Italian
hitch, Crossing hitch) syn. wêze³ UIAA,
wêze³ Baumgartnera, wêze³ w³oski, wêze³ Muntera, HMS
Wêze³ stosowany we wspinaczce m.in.
do zjazdu lub asekuracji bez u¿ycia przyrz¹du asekuracyjnego. Http 235.
polovièní lodní smyèka syn. HMS
slang. pùlloïák
Uzel pouûívaný pøedevším v horolezectví. Pouûívá se pro jištìní prvolezce i druholezce (doporuèená jisticí metoda UIAA)
v nouzi i na slaòování, má velmi dobré
vlastnosti pøi zachycování pádu. Smyèka
sama o sobì nedrûí, pouze tøením brzdí
posouvání lana. Pøi spouštìní lezce nebo
pøi slaòování výraznì kroutí lano, coû
komplikuje jeho pohodlné pouûívání. Polovièní lodní smyèkou lze jistit jak pøi
pouûití jednoduchého lana, dvojitých lan,
tak i polovièních lan. U poslednì jmenovaných je nicménì vhodné pouûít dvì samostatné karabiny, protoûe pøi støídavém
zakládání postupového jištìní dochází
k vzájemnému posunu pramenù lan. Jistit
lze jak prvolezce jištìním zdola, tak i dobírat druholezce jištìním shora; pøidáním
jednoho oka ve vhodném smìru dostaneme lodní uzel a naopak, propíchnutím
oka volným koncem lana ve smìru druhého konce lana dostaneme lišèí smyèku.
Http 11. JK
PÓ£WYBLINKA
(driving licence) ¿arg.
lejce
Dokument, wydany przez odpowiednie
organy pañstwowe, regionalne lub samorz¹dowe, potwierdzaj¹cy uprawnienia
jego posiadacza do prowadzenia pojazPRAWO JAZDY
pr¹d b³¹dz¹cy
dów silnikowych. W 2006 roku Parlament Europejski przyj¹³ dyrektywê 2006/
126/EEC ustanawiaj¹c¹ jednolity wzór
prawa jazdy we wszystkich pañstwach
cz³onkowskich. W Polsce nowe prawo
jazdy wprowadza ustawa z 5 stycznia
2011 r. o kieruj¹cych pojazdami (Dz.U.
z 2014 r. Nr 0, poz. 600, z póŸn. zm.).
Http 235.
øidièský prùkaz
Doklad, jímû se prokazuje øidièské oprávnìní k øízení motorových vozidel. K získání øidièského oprávnìní je tøeba absolvovat pøedepsaný výcvik završený zkouškou. […] V souèasné dobì jsou v Èeské
republice vydávány øidièské prùkazy Evropské unie, které mají podobu plastové
kartièky o rozmìrech 85,5 x 54 mm, na
jejíû pøední stranì jsou osobní údaje
drûitele (jméno, pøíjmení, datum a místo
narození, místo vydání, rodné èíslo drûitele, podpis, èernobílá fotografie, místo
bydlištì), seznam oprávnìní, vlajka Evropské unie a bezpeènostní prvky. Na
zadní stranì jsou data platnosti jednotlivých dosaûených oprávnìní a jiné poznámky. Http 11. JM-B
(current)
Zjawisko przewa¿nie niekontrolowanego
przep³ywu pr¹du elektrycznego miêdzy
dwoma lub wiêcej punktami substancji
przewodz¹cych pr¹d (metale, niemetale,
elektrolity). Pr¹d ten jest najczêœciej niepo¿¹danym zjawiskiem towarzysz¹cym
przesy³aniu energii elektrycznej (np.
pr¹dy b³¹dz¹ce w trakcji szynowej lub
pr¹dy w karoseriach samochodów). Http
235.
bludný proud
Neûádoucí proudový obvod, vznikající
pøi povrchu zemì zejména v místech se
stejnosmìrnými elektrickými rozvody nebo se stejnosmìrnou elektrickou trakcí,
PR¥D B£¥DZ¥CY
283
pr¹d ganiczy rozproszony
u nichû elektrický proud má moûnost úniku do zemì. Dùleûitým èinitelem pro
vznik bludných proudù je promìnná vodivost pùdy a její dostateèná vlhkost.
Elektrický proud protéká pøedevším místem s nejmenším elektrickým odporem.
Tím dochází k vìtšímu narušení kovových pøedmìtù uloûených v zemi jen na
nìkterých místech a nikoliv k soumìrnému elektrolytickému odleptávání po celé
délce. SBAHPAOP 1985, s. 37. GB
(water mist)
Pr¹d wodny wytworzony z pr¹downic
mg³owych lub z g³owic mg³owych podawany w postaci mg³y wodnej. […] Zaletami stosowania pr¹dów mg³owych s¹:
du¿e rozproszenie wody, powoduj¹ce jej
optymalne wykorzystanie oraz zminimalizowanie strat spowodowanych zalaniem. Wadami tego typu pr¹dów gaœniczych jest ich ma³y zasiêg, ma³a energia
strumienia, ma³a g³êbokoœæ wnikania
w pal¹cy siê materia³ i mo¿liwoœæ doznania poparzeñ w zamkniêtych pomieszczeniach. MSP 1990, 176.
vodní mlha
Voda vystøikovaná z proudnice v jemnì
rozprášené formì (mlze) pod vysokým
tlakem, uûívaná pro rychlé pohlcení tepla, sraûení kouøe a minimalizaci škod vodou. VSPO 1.2.25. GB
PR¥D GANICZY MG£OWY
(water
spray)
Pr¹d rozszczepiony podawany w formie
drobnych kropel wody. Zaletami stosowania pr¹dów rozproszonych s¹: znaczna
intensywnoœæ odbierania ciep³a i dzia³anie powierzchniowe. Wadami tego typu
pr¹dów gaœniczych jest ich ma³y zasiêg,
ma³a energia strumienia i ma³a g³êbokoœæ
wnikania w pal¹cy siê materia³. MSP
1990, s. 176.
PR¥D GANICZY ROZPROSZONY
pr¹d ganiczy zwarty
284
roztøíštìný proud
Voda vystøikovaná z proudnice v roztøíštìné formì k docílení maximálního rozptylu hasicího média. VSPO 1.2.28. GB
PR¥D GANICZY ZWARTY
(solid fire-
fighting stream)
Pr¹d gaœniczy podawany w postaci strumienia wody sk³adaj¹cego siê z dwóch
czêœci: zwartej i rozszczepionej. Zaletami
stosowania pr¹dów zwartych s¹: du¿y zasiêg w pionie i poziomie, du¿a energia
uderzenia strumienia, która mo¿e byæ wykorzystana do zbijania p³omieni i ma³e
rozproszenie strumienia, dziêki czemu
mo¿na go precyzyjnie kierowaæ. Wadami
tego typu pr¹dów gaœniczych s¹ znaczne
szkody w przypadku nieumiejêtnego stosowania, rozpraszanie materia³ów sypkich (groŸba tworzenia mieszanin wybuchowych) i wymagane znaczne odleg³oœci bezpieczne w przypadku gaszenia
urz¹dzeñ pod napiêciem. MSP 1990,
s. 176.
kompaktní proud
Proud s témìø rovnobìûným tvarem, uûívaný k vytvoøení co nejvìtšího dostøiku
nebo k pùsobení síly. VSPO 1.2.15. GB
PR¥D RODKA GANICZEGO (firefighting jet, firefighting stream)
Pr¹d o okreœlonym kszta³cie, ciœnieniu
i prêdkoœci wyp³ywu oraz o odpowiednim zasiêgu rzutu, wytwarzany za pomoc¹ sprzêtu przewidzianego do dostarczania œrodków gaœniczych do po¿aru. W zale¿noœci od œrodka gaœniczego rozró¿nia
siê pr¹dy gaœnicze: wodne, pianowe, proszkowe, œniegowe, a w zale¿noœci od
konstrukcji sprzêtu do podawania œrodka
gaœniczego: pr¹d gaœniczy kroplisty, pr¹d
gaœniczy mg³owy, pr¹d gaœniczy zwarty.
MSP 1990, s. 175–176.
hasební proud
Hasicí látka (obvykle voda) vytékající
pr¹downica mg³owa
z proudnice jako kompaktní proud, roztøíštìný proud nebo vodní mlha. VSPO
1.2.14. GB
(fire-hose nozzle, branch
pipe nozzle)
Sprzêt po¿arniczy gaœniczy s³u¿¹cy do
nadawania okreœlonego kierunku, ciœnienia, kszta³tu, prêdkoœci przep³ywu i wyp³ywu pr¹du œrodka gaœniczego. Ze wzglêdu na rodzaj œrodka gaœniczego rozró¿nia
siê: pr¹downice wodne, pr¹downice pianowe, pr¹downice wodno-pianowe uniwersalne, pr¹downice proszkowe oraz pr¹downice œniegowe. Ze wzglêdu na konstrukcjê rozró¿nia siê: pr¹downice proste
i pr¹downice pistoletowe, ze wzglêdu na
rodzaj strumienia wodnego dzielimy na:
pr¹downice na pr¹d zwarty i pr¹downice
uniwersalne (pr¹d zwarty i rozproszony),
a w zale¿noœci od wielkoœci nasad wyró¿niamy pr¹downice 25, 52, 75. MSP
1990, s. 176.
proudnice
Technický prostøedek zpravidla umístìný
na konci hadice, zmenšující její prùmìr
a tím zvyšující rychlost vody v hubici.
VSPO 3.6.1. GB
PR¥DOWNICA
PR¥DOWNICA MG£OWA (water mist
nozzle)
wytwarzania mg³y wodnej sposobem mechanicznym. Obecnie zamiast pr¹downic
mg³owych stosuje siê przede wszystkim
pr¹downice uniwersalne z mo¿liwoœci¹
podawania pr¹du mg³owego lub g³owice
mg³owe nakrêcane na pr¹downice wodne. MSP 1990, s. 176.
mlhová proudnice
Kombinovaná proudnice vytváøející vodní proud v jemnì rozptýleném stavu (mlha), obvykle za vysokého tlaku. VSPO
3.6.11. GB
pr¹downica pianowa
285
PR¥DOWNICA PIANOWA (foam branchpipe)
Sprzêt po¿arniczy gaœniczy s³u¿¹cy do wytwarzania piany gaœniczej ciê¿kiej mechanicznej o nominalnej wydajnoœci oko³o 2–8 m3/min. o liczbie spienienia 12.
MSP 1990, s. 176.
pìnotvorná proudnice
Proudnice na konci tlakové hadice, ve
které se do pìnotvorného roztoku pøisává
vzduch pro vytvoøení pìny. VSPO 3.8.5.
GB
PR¥DOWNICA
SZYBKIEGO
NATARCIA
(hose reel nozzle)
Pr¹downica wysokociœnieniowa przeznaczona do wysokociœnieniowej linii szybkiego natarcia w samochodach gaœniczych.
Obrotowa rêkojeœæ umo¿liwia p³ynn¹ regulacjê strumienia od rozproszonego do
zwartego. Istnieje mo¿liwoœæ zamocowania nak³adki pianowej. Http 46.
proudnice hadicového navijáku
Proudnice upevnìná na výtokový konec
hadicového navijáku. VSPO 3.6.4. GB
PR¥DOWNICA
UNIWERSALNA
(hand
controlled branch pipe)
Pr¹downica wielostrumieniowa; sprzêt po¿arniczy gaœniczy, armatura wodna. Pr¹downica taka umo¿liwia: a) stopniowe
otwieranie lub zamykanie pr¹downicy,
b) wytwarzanie pr¹du wodnego zwartego
o regulowanej wydajnoœci w zale¿noœci
od przyjêtej techniki gaszenia po¿aru,
c) wytwarzanie pr¹du wodnego kroplistego o regulowanym k¹cie sto¿ka od rzutu
kierunkowego, a¿ do tarczy wodnej chroni¹cej pr¹downika przed promieniowaniem cieplnym i iskrami, d) wytwarzanie
jednoczeœnie pr¹du wodnego zwartego
oraz kroplistego lub tarczy wodnej. MSP
1990, s. 177.
kombinovaná proudnice
Proudnice ruènì ovladatelná s moûností
prêdkoæ liniowa rozprzestrzeniania...
uzavøít proud, zmìnit jeho tvar, velikost
nebo charakter, napø. na roztøíštìný vodní
proud. VSPO 3.6.2. GB
(nozzle fireman)
Stra¿ak wykonuj¹cy na stanowisku gaœniczym zadanie bojowe zwi¹zane z podawaniem œrodka gaœniczego w celu lokalizacji i ugaszenia po¿aru. MSP 1990,
s. 177.
proudník
Hasiè obsluhující proudnici. VSPO 1.2.18.
GB
PR¥DOWNIK
PREWENCJA PO¯AROWA (fire prevention) syn. profilaktyka po¿arowa, zapobieganie po¿arom
Zespó³ dzia³añ zmierzaj¹cych do zmniejszenia zagro¿enia po¿arowego. Maj¹c na
celu zmniejszanie liczby powstaj¹cych
po¿arów oraz ograniczenie ich rozmiarów
i skutków, prewencja zmierza do ustalenia okreœlonych norm prawnych, zmiany
niepo¿¹danych zachowañ ludzi, zaleca
stosowanie œrodków zabezpieczenia przeciwpo¿arowego i w³aœciwych przedsiêwziêæ organizacyjnych. Jej celem jest tak¿e oœwiatowo-wychowawcze oddzia³ywanie na spo³eczeñstwo. Http 226.
poûární prevence
Opatøení provádìná pøedem k zamezení
vzniku poûáru, jeho rozšíøení nebo k omezení jeho pùsobení, popø. sníûení škod pøi
poûáru (viz 1S08421-1). VSPO 1.2.13.
GB
PRÊDKOÆ
LINIOWA
ROZPRZESTRZE-
(fire spread linear
velocity) syn. szybkoœæ liniowa rozprzestrzeniania siê po¿aru
1. Prêdkoœæ, z jak¹ p³omieñ rozprzestrzenia siê po powierzchni badanej próbki
materia³u palnego.
2. Stosunek drogi, jak¹ przeby³ p³omieñ
po powierzchni, do czasu, w której on tê
NIANIA SIÊ PO¯ARU
produkty spalania
drogê przeby³. MSP 1990, s. 178.
rychlost povrchového šíøení plamene
Rychlost šíøení èela plamene po povrchu
hoølavé hmoty. Èelem plamene se rozumí
nejvìtší vzdálenost okraje plamene na
hoøící hmotì od místa zapálení. Udává se
napø. v m/s. SBAHPAOP 1985, s. 310. GB
combustion product)
Produkty powstaj¹ce w wyniku reakcji
spalania, dymy po¿arowe i gazy po¿arowe, mog¹ce okazaæ siê bardzo groŸne dla
osób przebywaj¹cych w strefie po¿aru,
zw³aszcza dla prowadz¹cych dzia³ania
ratowniczo-gaœnicze. Mog¹ to byæ produkty lotne (np. tlenek wêgla, dwutlenek
wêgla, cyjanowodór, wodór, dwutlenek
siarki, siarkowodór itp.) lub sta³e (sadza,
popió³). MSP 1990, s. 179.
zplodiny hoøení
Plynné a pevné látky, které se tvoøí jako
produkty hoøení poûáru. Jejich mnoûství
a sloûení závisí zejména na druhu hoølavých hmot a podmínkách hoøení. Pøi dokonalém hoøení se mohou tvoøit: oxid uhlièitý – CO2, v menším mnoûství oxid
uhelnatý – CO, oxid siøièitý – SO2, voda
– H2O, oxid fosforeèný – P2O5, kyanovodík – HCN, dusík – N2, saze v menším
mnoûství atd. [...] Pøi poûáru vytváøejí
zplodiny hoøení kouø. Jde o aerodisperzi,
obsahující kromì spalin téû pevné èásteèky o prùmìru cca 1/106 aû 1/108 m.
SBAHPAOP 1985, s. 435. GB
PRODUKTY SPALANIA (
(propane and butane)
Gaz skroplony, który powstaje z ropy naftowej. Jest on mieszanin¹ wêglowodorów alifatycznych, której g³ównymi sk³adnikami s¹ propan (C3) i butan (C4). Inne
wêglowodory to metan, etan, eten, propen, buteny i butadieny. Czasem mog¹
wyst¹piæ œladowe iloœci merkaptanów
stosowanych jako nawaniacze. W sk³aPROPAN BUTAN
286
prusik
dzie mo¿e znajdowaæ siê 1,3-butadien,
który jest klasyfikowany jako rakotwórczy i mutagenny. Jego stê¿enie jest jednak bardzo niskie – mniejsze ni¿ 0,1%
(m/m). Gaz propan butan pozostaje pod
ciœnieniem w³asnych par. W handlu wystêpuje pod nazw¹ propan butan techniczny. Http 23.
propan-butan
Plyn, který patøí do skupiny uhlovodíkových plynù se tøemi aû ètyømi atomy
uhlíku v molekule, které se získávají pøi
zpracování ropy a zemního plynu. Zkapalnìný propan-butan je bezbarvá, snadno
tìkavá kapalina specifického zápachu. Za
normálního (atmosférického) tlaku a teploty se jedná o smìs plynnou, ale jiû pøi
malém zvýšení tlaku se skupenství mìní
na kapalné a dochází k velkému zmenšení objemu (asi 260krát). Z tohoto dùvodu
je moûno uskladnit obrovskou tepelnou
kapacitu v pomìrnì malém zásobníku.
Propan-butan je smìs v názvu uvedených
produktù (propanu a butanu). Propan ani
butan není jedovatý a pøi náhodném úkapu se vypaøí a nedochází také ke zneèištìní podzemních vod. Http 295. JM-B
PRUSIK (Prusik hitch) syn. wêze³ Prusika
Wêze³ stosowany m.in. do autoasekuracji
podczas zjazdu na linie, czynnoœci ratowniczych oraz transportowych. Cech¹ charakterystyczn¹ tego wêz³a jest to, ¿e bez
obci¹¿enia ³atwo przesuwa siê po linie,
natomiast pod obci¹¿eniem zaciska siê
i blokuje, po zdjêciu obci¹¿enia ponownie daje siê ³atwo przesuwaæ. Wi¹¿e siê
go linkami cieñszymi (np. repsznurami)
na linach grubszych. Http 235, SWMiT
2014.ý
prusík
Základní a nejjednodušší prusíkovací uzel.
Lze jej vázat jednou rukou. Podle poètu
prywatna stra¿ po¿arna
omotání smyèky kolem lana rozeznáváme jednoduchý prusík, dvojitý prusík,
trojitý prusík atd. Tento prusíkovací uzel
je symetrický, a tak drûí v obou dvou
smìrech stejnì. Nevýhodou tohoto uzlu
je, ûe funguje jen se smyèkami výraznì
tenèími, neû je lano. Http 165. JK
PO¯ARNA (private
fire brigade) syn. zak³adowa stra¿ po¿arna
Jednostka stra¿y po¿arnej, której za³o¿ycielem jest osoba fizyczna lub prywatna
prawna; taka jednostka jest finansowana
przez tê osobê i s³u¿y zapewnieniu ochrony osób i maj¹tku. W Polsce jest to z regu³y jednostka zak³adowa.
soukromá poûární jednotka
Hasièská jednotka zaloûená a financovaná v rámci organizace k zajištìní poûární
ochrany jejího celkového majetku a zamìstnancù. VSPO 1.1.14. GB
PRYWATNA STRA¯
(pneumatic
chisel, chipping hammer)
Ratowniczy sprzêt mechaniczny, s³u¿¹cy
do przecinania elementów metalowych
i betonowych. Zasada pracy przecinarek
oparta jest na ruchu obrotowym tarczy
tn¹cej.
pneumatický sekáè
Technický prostøedek na stlaèený vzduch
se sadou nástrojù na odsekávání kovù.
VSPO 3.10.2. GB
PRZECINARKA TARCZOWA
(backfiring, back
burn, counter fire)
1. Planowe wypalanie operacyjne, wzniecone miêdzy lini¹ kontroln¹ i zbli¿aj¹cym siê po¿arem, w celu wykorzystania
ci¹gu wstecznego powietrza skierowanego w stronê frontu po¿aru. Sta-Gib-Hed
2013, s. 59.
2. Metoda prowadzenia dzia³añ obronnych podczas gaszenia po¿arów przePRZECIWOGIEÑ
287
przeciwpo¿arowy wy³¹cznik pr¹du
strzennych lasów, upraw itp., polegaj¹ca
na kontrolowanym wypaleniu przed frontem po¿aru pasa terenu o odpowiedniej
szerokoœci, co likwiduje materia³ palny
i powstrzymuje dalsze rozprzestrzenianie
siê po¿aru. MSP 1990, s. 182.
3. Gaszenie po¿arów lasów, zw³aszcza
pokrywy gleby upraw podrostów i podszytów oraz po¿arów ³anów zbó¿, polegaj¹ca na wyprzedzeniu czo³a po¿aru i zapaleniu (na wybranej rubie¿y) na ca³ej
szerokoœci kierunku rozprzestrzeniania
siê po¿aru i wypalaniu za³o¿onej powierzchni przy zastosowaniu dzia³añ obronnych. W wyniku zastosowania przeciwognia z chwil¹ przemieszczenia siê frontu po¿aru zmniejsza siê intensywnoœæ
spalania i ulega zmniejszeniu natê¿enie
promieniowania i ruchów konwekcyjnych produktów spalania. MSP 1990,
s. 182.
protipoûár
Metoda zaloûení kontrolovaného poûáru
pro vytvoøení poûárního pøedìlu v pásech
posunujících se dopøedu k velkému, jiû
hoøícímu poûáru. Obvykle pøi lesních poûárech. VSPO 1.2.1. GB
PRZECIWPO¯AROWY WY£¥CZNIK PR¥-
(fire switch, fireman’s switch)
Urz¹dzenie przeznaczone do wy³¹czania
w budynku spod napiêcia ca³ej instalacji
na wszystkich […] obwodach, z wyj¹tkiem obwodów zasilaj¹cych instalacje
i urz¹dzenia, których funkcjonowanie
jest niezbêdne podczas po¿aru. Wy³¹cznik powinien byæ umieszczony w pobli¿u
g³ównego wejœcia do obiektu, w miejscu
³atwo dostêpnym, w szafce zamykanej na
klucz, ³atwo otwieranej bez u¿ycia klucza
i narzêdzi (np. przez wybicie szyby), a jego usytuowanie powinno byæ wyraŸnie
oznakowane. MSP 1990, s. 77.
DU
przejcie dla pieszych
288
hlavní poûární vypínaè
Vypínaè mimo budovu k vypnutí elektrických zaøízení poûární jednotkou, napø.
vypnutí svítící reklamy na fasádì budovy. VSPO 5.7. GB
PRZEJCIE DLA PIESZYCH
(pedestrian
crossing, zebra crossing)
Powierzchnia jezdni, drogi dla rowerów
lub torowiska przeznaczona do przechodzenia przez pieszych, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi. Ustawa
1997/20.06., dz. 1, art. 2, pkt 11.
pøechod pro chodce
Místo na pozemní komunikaci urèené pro
pøecházení chodcù, vyznaèené pøíslušnou
dopravní znaèkou. Zákon è. 13/1997, hl.
1, § 2, bod dd. JM-B
(border crossing)
Ustalone na drodze umów miêdzypañstwowych miejsce na granicy pomiêdzy
pañstwami s³u¿¹ce do jej przekraczania
zarówno przez podró¿nych, jak i pojazdy.
Rozró¿niamy przejœcia graniczne: a) piesze – ustanowione dla ruchu turystycznego, b) ma³ego ruchu granicznego – ustanowione dla przekraczania granicy przez
obywateli regionów nadgranicznych, czêsto na podstawie uproszczonych procedur, c) drogowe – pozwalaj¹ce na przekraczanie granicy pojazdami, a w zale¿noœci od umów miêdzypañstwowych tak¿e na transport towarów w handlu miêdzynarodowym, d) kolejowe, e) morskie
– ustanowione w portach, do których mog¹ wp³ywaæ statki pasa¿erskie i handlowe, f) lotnicze – w portach lotniczych.
Na przejœciach granicznych podró¿nym
sprawdzane s¹ ich dokumenty (zazwyczaj paszporty) oraz czasami, zale¿nie od
kraju, wizy. Dokonywana jest te¿ kontrola
celna przewo¿onych towarów i dokonywany jest wymiar c³a oraz innych podatPRZEJCIE GRANICZNE
przekrwienie
ków. Pomiêdzy pañstwami Unii Europejskiej nienale¿¹cymi do strefy Schengen
na przejœciach granicznych stosuje siê
uproszczone procedury odprawy podró¿nych polegaj¹ce na zaniechaniu kontroli
lub sprawdzeniu wy³¹cznie dokumentów.
Nie dokonuje siê natomiast odprawy celnej, aczkolwiek mo¿e byæ dokonana kontrola celna towarów handlowych. Http 235.
hranièní pøechod syn. HP
Místo na státní hranici, pøes nìû je moûný
pohyb èi doprava a to buï v jednom èi
obou smìrech. U evropských státù, které
nepatøí do tzv. Schengenského prostoru,
je èasto provádìna hranièní kontrola nebo také celní a pasová kontrola. K tomuto
úèelu byly na hranièních pøechodech
vybudována kontrolní stanovištì. Existují
rùzné typy hranièních pøechodù podle
zpùsobu dopravy: silnièní, ûeleznièní,
lodní, pìší, cyklistické a letištní. Dále se
u HP rozlišuje, zda slouûí pro tzv. malý
nebo bìûný pohranièní styk. Hranièní
a celní kontrola mùûe být organizována
následujícím zpùsobem: a) pasová kontrola – ta je nejèastìji provádìna bezpeènostními sloûkami daného státu. Pøi ní se
kontrolují nezbytné cestovní doklady, zejména cestovní pas nebo vízum. Na jejím
základì zároveò probíhá i pátrání po
hledaných osobach; b) kontrola zboûí –
pøi tomto zpùsobu kontroly se hlídá dovoz nebo vývoz zboûí a je li tøeba vymìøen celní poplatek. Má však také za úkol
odhalování nelegálního pøevozu zboûí
(pašeráctví). Http 11. MB
(hyperaemia)
Wype³nienie krwi¹ naczyñ krwionoœnych
danego narz¹du lub tkanki ponad normê
fizjologiczn¹. Odró¿niamy: przekrwienie
czynne (têtnicze powstaje na skutek zwiêkszonego dop³ywu krwi do danego obszaru, przekrwienie bierne (¿ylne powstaje
PRZEKRWIENIE
prze³¹cznik
na skutek utrudnionego odp³ywu krwi
¿y³ami z tkanek do serca i przekrwienie
mieszane (têtniczo-¿ylne powstaje na skutek zwiêkszonego dop³ywu krwi tetniczej
do danego narz¹du lub tkanki, przy równoczesnym utrudnionym odp³ywie z ¿y³.
MEM2 1982.
hyperemie syn. pøekrvení
Aktivní hyperemie vzniká zvýšeným krevním pøítokem do dané oblasti. Pasivní
hyperemie je zpùsobena ztíûeným odtokem krve. VLS 2009. JK
(hose adaptor)
Sprzêt po¿arniczy s³u¿¹cy do ³¹czenia
z sob¹ ³¹czników wê¿y t³ocznych […]
o ró¿nych œrednicach wewnêtrznych. Ze
wzglêdu na wstawkê redukcyjn¹, prze³¹czniki zawsze stosuje siê do zmniejszania œrednicy ³¹czonego ze sob¹ sprzêtu.
MSP 1990, s. 183.
hadicový pøechod
Armatura pro spojování hadic s rozdílnými typy pùlspojek. VSPO 3.7.6. GB
PRZE£¥CZNIK
(pass)
Forma ukszta³towania terenu, wybitne,
poprzeczne obni¿enie w przebiegu grzbietu górskiego lub grani miêdzy s¹siednimi
szczytami lub turniami. Powstaje w wyniku procesu denudacji mniej odpornych
ska³ buduj¹cych stoki. Zazwyczaj prze³êcze s¹ najwygodniejszym miejscem do
przejœcia z jednej doliny do drugiej przez
oddzielaj¹cy je grzbiet.W gwarze podhalañskiej i w s³ownictwie taterników u¿ywane s¹ ró¿ne synonimy s³owa prze³êcz,
np. siod³o, szczerba, szczerbina, karb,
wrota, brama, przehyba, przechód, ³awka
itp., jednak¿e tylko niektóre z nich odnosz¹ siê do w³aœciwego okreœlenia s³owa prze³êcz jako wybitnego obni¿enia terenu, inne oznaczaj¹ niewybitne wciêcia
w grani. Http 235.
PRZE£ÊCZ
289
prze³om nadcinieniowy
prùsmyk
Pomìrnì výrazné pøerušení jinak souvislého horského pásma. Prùsmyky vznikají
prohnutím, pohybem ker a eroznì-denudaèní èinností. Nìkteré prùsmyky leûí
v prùlomových údolích a nemají charakter sedel. Poloha prùsmyku mezi dvìma
vyvýšeninami má pro èlovìka velký dopravní význam, umoûòuje snadnìjší pøekonání horského pásma, silnice vedené
tìmito místy mívají èasto velké mnoûství
serpentin. Pokud prùsmykem prochází silnice, jedná se o silnièní sedlo. Http 11.
JK
PRZE£OM
NADCINIENIOWY
(hypertension crisis)
Nag³y, niespodziewany wzrost wartoœci
ciœnienia têtniczego. Wzrasta zarówno ciœnienie skurczowe oraz rozkurczowe. Nag³y wzrost ciœnienia mo¿e zagroziæ ¿yciu.
Mo¿e doprowadziæ do zawa³u, czy te¿
udaru, a w konsekwencji do œmierci. Jest
to ciœnienie wartoœci oko³o 240 ciœnienie
skurczowe i 200 ciœnienie rozkurczowe.
Nag³y wzrost ciœnienia mo¿e spowodowaæ przeci¹¿enie lewej komory. Prowadzi to do obrzêku p³uc i niewydolnoœci
kr¹¿eniowo-oddechowej. Ponadto innym
zaburzeniem kr¹¿eniowym zwi¹zanym
z nadciœnieniem jest napad dusznicy bolesnej, a nawet zawa³. MEM2 1982.
hypertenzní krize
Stav charakterizovaný výrazným vzestupem krevního tlaku, arteriální hypertenzí.
Hypertenzní krize je èasto provázena mozkovými pøíznaky aû charakteru encefalopatie (bolest hlavy, zmatenost, nevolnost,
zvracení, nìkdy i køeèe aj.) s nebezpeèím vzniku mozkového krvácení a poškození dalších orgánù (srdeèní èi renální
selhání aj.). VLS 2009. JK
prze³yk
PRZE£YK (oesophagus, swallow)
Przewód miêœniowo-b³oniasty, d³ugoœci
oko³o 23–25 cm, ³¹cz¹cy gard³o z wpustem ¿o³¹dka. Przebiega od przodu od
krêgos³upa, rozpoczynaj¹c siê na wysokoœci 6 krêgu szyjnego (chrz¹stki pierœcieniowatej krtani) i koñczy siê na poziomie 10 lub 11 krêgu piersiowego.
Sk³ada siê z czêœci szyjnej, piersiowej
i brzusznej. Prze³yk ma 3 fizjologiczne
zwê¿enia: górne – najwê¿sze w przejœciu
gard³a w prze³yk, œrodkowe – przy skrzy¿owaniu prze³yku z lewym oskrzelem,
dolne – oko³o 3 cm powy¿ej wpustu ¿o³¹dka. Œcianê prze³yku tworz¹ 3 warstwy:
miêœniowa, tkanka podœluzowa i b³ona
œluzowa. B³onê surowicz¹ ma tylko czêœæ
brzuszna prze³yku. Miêœnie prze³yku tworz¹ 2 warstwy: zewnêtrzn¹ – pod³u¿n¹
i wewnetrzn¹ – okrê¿n¹. Urazy: a) zranienia – od wewn¹trz przez cia³a obce, urazy przy wziernikowaniu, przy rozszerzaniu; od zewn¹trz – rany k³ute, rany postrza³owe; urazy operacyjne; b) oparzenia
silnymi kwasami lub zasadami; c) samoistne pêkniêcia (rzadko). MEM2 1982.
jícen
Èást trávicí trubice mezi hltanem a ûaludkem, tvoøená svalovinou (zpoèátku pøíènì pruhovanou, posléze hladkou) a vystlaná sliznicí, jejíû ûlázky zvlhèují procházející potravu. Pohyby svaloviny (peristaltika) se podílejí na pøenosu sousta do
ûaludku. Probíhá v zadním mediastinu,
v blízkosti aorty. Do bøišní dutiny vstupuje skrz bránièní hiatus. Onemocnìní
a poruchy jícnu se projevují zejména poruchami polykání èi bolestivým polykáním. Patøí k nim zejména zánìty, divertikly, achalázie, nádory, gastroezofageální
reflux, jícnové varixy. Jícen mùûe být rovnìû komprimován zevnì (struma, lymfatická uzlina aj.). Jícen se vyšetøuje pøede-
290
przepona
vším rentgenologicky a endoskopicky.
VLS 2009. JK
(fire safety regulations)
1. Zbiór tekstów gromadz¹cy przedruki
najwa¿niejszych przepisów i normatywów przeciwpo¿arowych opublikowanych w wydawnictwach urzêdowych.
2. Ustawy, rozporz¹dzenia, zarz¹dzenia,
normy, wytyczne, instrukcje itp. bezpoœrednio lub poœrednio dotycz¹ce ochrony
przeciwpo¿arowej, a przede wszystkim
zmierzaj¹ce do zapobiegania powstawaniu i rozprzestrzenianiu siê po¿arów oraz
ich zwalczania. MSP 1990, s. 186–187.
poûární pøedpisy
Soubor provádìcích právních pøedpisù
(zákony, vyhlášky atd.) tykajících se poûární prevence i ochrany a stanovení podmínek poûární bezpeènosti. Zákon è. 133/
1985. GB
PRZEPISY PRZECIWPO¯AROWE
(diaphgram, phren)
P³aski, cienki miêsieñ oddechowy oddzielaj¹cy jamê brzuszn¹ od jamy klatki piersiowej, do której uwypukla siê dwoma
kopu³ami: praw¹ i lew¹. W³ókna miêœniowe przepony koñcz¹ siê w centralnie
po³o¿onym œciêgnie zwanej œrodkiem œciêgnistym, w którym znajduje siê roztwór
aorty i prze³yku oraz otwór dla ¿y³y g³ównej dolnej. W czêœci miêœniowej przepona odró¿nia siê 3 czêœci: lêdŸwiow¹, ¿ebrow¹ i mostkow¹; miêdzy tymi czêœciami znajduj¹ siê otwory pozbawione miêœni: trójk¹t mostkowo-¿ebrowy dla têtnicy
nadbrzusznej górnej i trójk¹t lêdŸwiowo-¿ebrowy, przez który narz¹dy jamy
brzusznej mog¹ przedostawaæ siê do klatki piersiowej, daj¹c przeponowe przepukliny. MEM2 1982.
bránice
Tenká svalová pøepáûka mezi hrudní
a bøišní dutinou. Klene se kopulovitì do
PRZEPONA
przepuklina
hrudníku. Jsou v ní otvory, jimiû prochází
jícen, aorta, dolní dutá ûíla a nìkteré nervy. Bránice je dùleûitý dýchací sval – její
staûení (pokles) se významnì podílí na
inspiriu. Svalová kontrakce bránice vede
k nádechu. Skládá se z masité a šlašité
èásti: šlašitá èást tvoøí støed bránice,
masitá èást je po obvodu a podle odstupu
se dìlí na tøi úseky. VLS 2009. JK
PRZEPUKLINA (hernia) syn. ruptura
Przemieszczenie trzew do nieprawid³owego uchy³ka jamy cia³a lub do s¹siedniej jamy cia³a. Najczêœciej nazwa ta oznacza przemieszczenie trzew jamy brzusznej przez s³absze miejsce, zwane wrotami przepukliny. Przepuklina zewnêtrzna – przemieszczenie trzew pod skórê
jamy brzusznej, przepuklina wewnêtrzna
– przemieszczenie trzew do zachy³ków
wewn¹trz jamy cia³a. W przepuklinie
rozró¿nia siê wrota, worek przepuklinowy, bêd¹cy uwypukleniem otrzewnej poprzez wrota, i zawartoœæ worka – najczêœciej sieæ lub jelita. Je¿eli zawartoœæ worka mo¿na odprowadziæ swobodnie do jamy brzusznej, jest to przepuklina wolna.
Je¿eli wskutek zrostów zawartoœæ nie daje siê odprowadziæ, mówi siê o przepuklinie nieodprowadzanej. Je¿eli wskutek
niestosunku miêdzy pierœcieniem a zawartoœci¹ przepukliny nastêpuje upoœledzenie kr¹¿enia w zawartoœci worka, przepuklina jest uwiêŸniêta, z gro¿¹c¹ martwic¹
zawartoœci, zw³aszcza jelit. Wyró¿nia siê
te¿ przepuklinê pachwinow¹, pepkow¹,
poopeacyjn¹ i przepukliny przeponowe.
MEM2 1982.
kýla syn. hernie
Vytlaèení nìkterého z bøišních orgánù
z jeho pøirozeného místa v bøišní dutinì,
výchlipka nástìnné pobøišnice štìrbinou
èi otvorem (kýlní branka). Výchlipka peritonea tvoøí kýlní vak, obsahující bøišní
291
przesieka ogniowa
orgány. Kýla vnitøní – dochází k vysunutí
kýlního vaku uvnitø bøišní èi hrudní dutiny. Kýla zevní – kýlní vak se vysouvá
ven bøišní stìnou. Kýla nepravá nemá
kýlní vak. Nejèastìjší jsou kýly v bøišní
stìnì (tøíselné – inguinální, pupeèníkové
– umbilikální, kýly v jizvì – hernia in cicatrice, šourkové – skrotální, stehenní –
femorální). Další kýly jsou kýly bránièní
(hiátové), pøi nichû se obsah bøišní dutiny
vysunuje otvory v bránici do dutiny hrudní. Na vzniku kýl se podílejí anatomická
oslabení pøíslušných míst, jejich vrozené
èi získané anomálie (dùsledky operace),
zvýšení nitrobøišního tlaku (tìhotenství,
namáhavá práce, nitrobøišní onemocnìní). Kýla nemusí mít ûádné pøíznaky,
zevní kýla se projevuje vyklenutím v pøíslušné oblasti (tøísla, pupek), které lze nìkdy zatlaèit zpìt. Závaûnou komplikací je
jejich uskøinutí, pøi nìmû dochází ke stlaèení cév zásobujících daný orgán krví.
Ten trpí ischemií a po nìkolika hodinách
odumírá (gangrena). Dochází k zánìtu,
který se mùûe šíøit na pobøišnici se vznikem ûivot ohroûující peritonitidy. VLS
2009. JK
(dry rising
mains) syn. piony instalacyjne
Miejsca przejœcia instalacji pomiêdzy
wydzielonymi strefami po¿arowymi, które wyznaczaj¹ oddzielenia przeciwpo¿arowe, tj. œciany, stropy i drzwi. Http 271.
stoupací vedení
Pevnì instalované svislé potrubí ve výškových budovách urèené k zásobování
vodou pro zdolávání poûárù. VSPO 5.9.
GB
PRZEPUSTY INSTALACYJNE
(firebreak)
Wydzielenie terenu przed pal¹cym siê
objektem, usuniêcie z niego przedmiotów
i materia³ów palnych oraz przygotowanie
go jako naturalnej zapory ogniowej.
PRZESIEKA OGNIOWA
przestêpstwo
poûární pøedìl
Zpùsob vytvoøení prázdného prostoru (prostoru bez poûárního zatíûení) pøed šíøícím
se velkým poûárem pomocí protipoûáru,
odklizením hoølavé látky nebo zvlhèením
hoølavé látky. VSPO 1.2.10. GB
PRZESTÊPSTWO (crime, offence) ¿arg.
czyn
Czyn cz³owieka, spo³ecznie szkodliwy,
o znamionach ustawowych, bezprawny,
zawiniony, zabroniony pod groŸb¹ kary
przez ustawê obowi¹zuj¹c¹ w czasie jego
pope³niania. Kraw-Kam-Korz 2000.
trestný èin
Protiprávní èin, který trestní zákon oznaèuje za trestný a který vykazuje znaky uvedené v takovém zákonì. TZ 2009. JM-B
PRZESTÊPSTWO O CHARAKTERZE TER-
(terrorist offence)
Czyn zabroniony zagro¿ony kar¹ pozbawienia wolnoœci, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, pope³niony w celu:
a) powa¿nego zastraszenia wielu osób,
b) zmuszenia organu w³adzy publicznej
Rzeczypospolitej Polskiej lub innego pañstwa albo organu organizacji miêdzynarodowej do podjêcia lub zaniechania
okreœlonych czynnoœci,
c) wywo³ania powa¿nych zak³óceñ w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego pañstwa lub organizacji miêdzynarodowej, a tak¿e groŸba pope³nienia takiego czynu. KK art.115, § 20.
teroristický útok
Druh trestného èinu. Kdo v úmyslu poškodit ústavní zøízení nebo obranyschopnost Èeské republiky, narušit nebo znièit
základní politickou, hospodáøskou nebo
sociální strukturu Èeské republiky nebo
mezinárodní organizace, závaûným zpùsobem zastrašit obyvatelstvo nebo protiprávnì pøinutit vládu nebo jiný orgán
veøejné moci nebo mezinárodní organizaRORYSTYCZNYM
292
przestêpstwo o charakterze...
ci, aby nìco konala, opominula nebo trpìla,
a) provede útok ohroûující ûivot nebo zdraví èlovìka s cílem zpùsobit smrt nebo tìûkou újmu na zdraví,
b) zmocní se rukojmí nebo provede únos,
c) znièí nebo poškodí ve vìtší míøe veøejné zaøízení, dopravní nebo telekomunikaèní systém, vèetnì informaèního systému, pevnou plošinu na pevninské mìlèinì, energetické, vodárenské, zdravotnické nebo jiné dùleûité zaøízení, veøejné
prostranství nebo majetek s cílem ohrozit
tím lidské ûivoty, bezpeènost uvedeného
zaøízení, systému nebo prostranství anebo vydat majetek v nebezpeèí škody velkého rozsahu,
d) naruší nebo pøeruší dodávku vody,
elektrické energie nebo jiného základního
pøírodního zdroje s cílem ohrozit tím lidské ûivoty nebo vydat majetek v nebezpeèí škody velkého rozsahu,
e) zmocní se letadla, lodi nebo jiného prostøedku osobní èi nákladní dopravy nebo
nad ním vykonává kontrolu, anebo znièí
nebo váûnì poškodí navigaèní zaøízení
nebo ve vìtším rozsahu zasahuje do jeho
provozu nebo sdìlí dùleûitou nepravdivou informaci, èímû ohrozí ûivot nebo
zdraví lidí, bezpeènost takového dopravního prostøedku anebo vydá majetek v nebezpeèí škody velkého rozsahu,
f) nedovolenì vyrábí nebo jinak získá,
pøechovává, dováûí, pøepravuje, vyváûí èi
jinak dodává nebo uûije výbušninu, jadernou, biologickou, chemickou nebo jinou
zbraò, anebo provádí nedovolený výzkum a vývoj jaderné, biologické, chemické nebo jiné zbranì nebo bojového prostøedku nebo výbušniny zakázané zákonem nebo mezinárodní smlouvou, nebo
g) vydá lidi v obecné nebezpeèí smrti nebo tìûké újmy na zdraví nebo cizí maje-
przeszukanie domu, osobiste
tek v nebezpeèí škody velkého rozsahu
tím, ûe zpùsobí poûár nebo povodeò nebo
škodlivý úèinek výbušnin, plynu, elektøiny nebo jiných podobnì nebezpeèných
látek nebo sil nebo se dopustí jiného podobného nebezpeèného jednání, nebo takové obecné nebezpeèí zvýší nebo ztíûí
jeho odvrácení nebo zmírnìní, bude potrestán odnìtím svobody na pìt aû patnáct let, popøípadì vedle tohoto trestu téû
propadnutím majetku. TZ, § 311. JM-B
DOMU, OSOBISTE (search)
Czynnoœæ procesowa polegaj¹ca na dok³adnym ogl¹daniu pomieszczeñ, innych
miejsc, rzeczy lub osób w celu ujawnienia przedmiotów mog¹cych stanowiæ dowód w sprawie karnej lub podlegaj¹cych
tymczasowemu zajêciu oraz ujawnienia
lub zatrzymania osoby podejrzanej lub
podejrzanego. Kraw-Kam-Korz 2000.
prohlídka
ZajišÙovací opatøení osob a vìcí v trestním øízení, souhrnné oznaèení pro urèité
procesní úkony orgánù èinných v trestním
øízení. Jejich úèel spoèívá v tom, aby se
urèité osoby a vìci dùleûité pro trestní
øízení dostaly do dispozice orgánùm èinným v trestním øízení, které pak za pomoci zajišÙovacích opatøení mohou vùèi
takovým osobám nebo vìcem uèinit úkony nezbytné pro úspìšný prùbìh trestního
øízení. Hendrych a kol. 2009. JM-B
PRZESZUKANIE
(persecution)
Zamierzone czynne i ustawiczne wyrz¹dzanie przykroœci, nêkanie, szykanowanie, drêczenie wybranych osób lub grup
osób maj¹ce na celu ich upokorzenie lub
wyniszczenie. Przeœladowania prowadzone s¹ najczêœciej na tle religijnym, œwiatopogl¹dowym, rasowym, etnicznym,
orientacji seksualnej, to¿samoœci p³ciowej lub innych. Http 235.
PRZELADOWANIE
293
przewietrzanie
pronásledování
Závaûné porušení lidských práv, jakoû
i opatøení pùsobící psychický nátlak nebo
jiná obdobná jednání, pokud jsou provádìna, podporována nebo trpìna státními orgány, stranami nebo organizacemi
ovládajícími stát nebo podstatnou èást jeho území ve státì, jehoû je cizinec státním obèanem, nebo státu posledního trvalého bydlištì v pøípadì osoby bez státního obèanství. Za pronásledování se povaûuje i jednání soukromých osob podle
vìty první, pokud lze prokázat, ûe stát,
strany nebo organizace, vèetnì mezinárodních organizací, kontrolující stát nebo
podstatnou èást jeho území nejsou schopny odpovídajícím zpùsobem zajistit ochranu pøed takovým jednáním. Za pronásledování se nepovaûuje, mùûe-li cizinec
s pøihlédnutím k osobní situaci nalézt
úèinnou ochranu v jiné èásti státu, jehoû
státní obèanství má, nebo, je-li osobou
bez státního obèanství, v jiné èásti státu
svého posledního trvalého bydlištì, pokud se obava z pronásledování nebo hrozba váûné újmy zøejmì vztahuje pouze na
èást státu. Zákon 1999/325. MB
(ventilation) syn.
wentylacja
1. Usuwanie zagro¿enia wybuchem lub
po¿arem, powsta³ego na skutek koncentracji mieszanki wybuchowej gazowolub py³owo-powietrznej przez wymianê
powietrza.
2. Usuwanie lotnych produktów spalania
z pomieszczeñ w czasie po¿aru i po po¿arze drog¹ wymiany powietrza. MSP
1990, s. 189.
vìtrání
Výmìna vzduchu v uzavøeném prostoru.
Podle toho, zda vìtrání probíhá samovolnì nebo mechanicky, rozlišuje se vìtrání
pøirozené a vìtrání nucené, pøípadnì kom-
PRZEWIETRZANIE
przewód kominowy
binace tìchto zpùsobù. Podle toho, zda se
výmìna dìje zèásti nebo v celém prostoru, rozlišuje se vìtrání místní a celkové.
Mírou vìtrání je buï mnoûství vzduchu
pøivádìného do místnosti (m3/h), nebo intenzita výmìny vzduchu v místnosti za
hodinu, nebo dávka pøivádìného vzduchu
pøipadající na jednu osobu. SBAHPAOP
1985, s. 394. GB
PRZEWÓD KOMINOWY (flue) syn. komin
Pionowy (lub lekko odchylony od pionu
na odcinku nie d³u¿szym jak 2,0 m) przewód z materia³u niepalnego, s³u¿¹cy do
odprowadzania na zewn¹trz budynku
zanieczyszczonego powietrza (przewód
wentylacyjny), produktów spalania gazu
czy oleju (przewód spalinowy) lub produktów spalania paliw sta³ych (przewód
dymowy). Przewody kominowe umieszczone w œcianie budynku nazywamy kana³ami kominowymi (odpowiednio: kana³
wentylacyjny, kana³ spalinowy, kana³ dymowy). Przewód kominowy jest czêsto
nazywany kominem. Http 190.
kouøovod
Konstrukce s prùduchem urèeným pro
odvod spalin od kouøového hrdla spotøebièe do sopouchu komína, popø. do volného prostøedí (kouøovod s funkcí komína). Http 191. JM-B
(cause of fire)
1. Zespó³ warunków koniecznych i wystarczaj¹cych do […] powstania po¿aru.
2. Czynnik wywo³uj¹cy w sposób konieczny lub przypadkowy, poœrednio lub
bezpoœrednio powstanie po¿aru. Do najczêœciej spotykanych przyczyn po¿arów
nale¿¹: nieostro¿noœæ osób doros³ych
i dzieci przy pos³ugiwaniu siê ogniem
otwartym lub substancjami ³atwopalnymi, nieostro¿noœæ osób doros³ych przy
prowadzeniu prac po¿arowo niebezpieczPRZYCZYNA PO¯ARU
294
przyrz¹d asekuracyjny
nych, wady urz¹dzeñ i instalacji elektrycznych oraz ich nieprawid³owa eksploatacja, wady elektrycznych urz¹dzeñ grzewczych oraz ich nieprawid³owa eksploatacja, wady oraz nieprawid³owa eksploatacja urz¹dzeñ ogrzewczych na paliwo
sta³e, ciek³e i gazowe, wady urz¹dzeñ
mechanicznych oraz ich nieprawid³owa
eksploatacja, wady procesów oraz nieprzestrzeganie re¿imów technologicznych,
nieprawid³owe magazynowanie substancji niebezpiecznych, samozapalenie siê
materia³ów, wy³adowania atmosferyczne,
elektrycznoœæ statyczna, podpalenia i inne. MSP 1990, s. 189.
pøíèiny poûárù
Zjištìné a dùkaznì podloûené okolnosti,
které v konkrétních podmínkách mìly za
následek vznik poûáru. Dùvody vzniku
poûáru jsou aû na výjimky závislé na
èinnosti, nebo naopak na neèinnosti lidí.
Jedná se pøedevším o nedbalostní jednání
osob, neopatrnost, opomenutí, porušování
pracovní technologie, vìdomé podceòování poûárního nebezpeèí atd. [...] Pøíèiny
poûárù mùûeme tøídit z rùzných hledisek,
ale v podstatì je lze obecnì rozdìlit do tøí
základních skupin, pøièemû zvláštní kategorii tvoøí poûáry zaloûené dìtmi. Do
první skupiny jsou zaøazovány poûáry
zpùsobené úmyslným jednáním jednotlivcù nebo kolektivu osob [...]. V druhé
skupinì jsou evidovány poûáry zpùsobené nedbalostním jednáním osob, aÙ uû ve
výrobních organizacích, v domácnostech,
nebo v pøírodním prostøedí. Tøetí skupinu
tvoøí tzv. „nezavinìné” pøípady, kdy
k poûáru mùûe dojít z rùzných objektivních pøíèin. SBAHPAOP 1985, s. 282–283.
GB
PRZYRZ¥D ASEKURACYJNY (belay device)
Ogólna nazwa urz¹dzeñ zwiêkszaj¹cych
publicznoæ
si³ê hamowania liny, s³u¿¹cych do asekuracji podczas wspinaczki. Wiêkszoœæ przyrz¹dów asekuracyjnych spe³nia te¿ funkcjê
przyrz¹dów zjazdowych. Przyrz¹dy asekuracyjne, jak i zjazdowe nazywane s¹
tak¿e przyrz¹dami asekuracyjno-zjazdowymi. Przyrz¹d asekuracyjny pozwala na
utrzymanie (tzw. zablokowanie) liny asekuracyjnej, nawet jeœli jej drugi koniec
zosta³ obci¹¿ony si³¹ o wartoœci zbyt du¿ej, by mo¿liwe by³o utrzymanie liny
bezpoœrednio w d³oni. Oprócz zablokowania liny przyrz¹d taki powinien pozwalaæ na bezpieczne i wygodne wydawanie luzu (zwiêkszanie czynnego odcinka liny asekuracyjnej) oraz wybieranie
liny (przeciwieñstwo wydawania luzu).
Http 235.
jisticí pomùcky
Slouûí k jištìní, jsou to nejèastìji uzly,
smyèky, skoby, vklínìnce a friendy. Karabinou jsou spojeny s jistícím partnerem
(jištìní pøes tìlo) nebo se štandem (jisticím stanovištìm). Jisticí pomùcky se pouûívají i pro spouštìní a slaòování. Http
172. JK
PUBLICZNOÆ (the public, audience)
Typ zbiorowoœci, która wyró¿niana jest
ze wzglêdu na to, ¿e jej uwaga koncentruje siê na konkretnym przekazie. Http
235.
veøejnost
Osoby, které se oprávnìnì mohou vyskytovat pøi provozovaných èinnostech a nejsou v pracovním pomìru nebo obdobném pracovním vztahu k jejím provozovatelùm, nejsou vlastníky objektù, v nichû
jsou èinnosti provozovány, ani provozovateli tìchto èinností. VMV è. 246/2001.
AW
(dropsy)
Gromadzenie siê nadmiernej iloœci wody
(p³ynu obrzêkowego) w jamach cia³a.
PUCHLINA
295
pulsoksymetr
Mo¿e dotyczyæ jamy otrzewnej – puchlina brzuszna (wodobrzusze), jamy op³ucnej – puchlina op³ucnej, worka osierdziowego oraz jamy czaszkowej (wodog³owie). Przyczyn¹ puchliny s¹ te same czynniki, które wywo³uj¹ obrzêki. Puchlina
op³ucnej powstaje wskutek nagromadzenia siê niezapalnego (przesiêkowego)
p³ynu w op³ucnej. Najczestsz¹ przyczyn¹
puchliny jest przewlek³a niewydolnoœæ
kr¹¿enia, rzadziej niedobia³czenie (hipoproteinemia) w przebiegu zespo³u nerczycowego i marskoœci w¹troby. Puchlina
op³ucnej mo¿e byæ równie¿ spowodowana zmianami chorobowymi przewodu
piersiowego (urazy, nowotwory). Towarzyszy niekiedy ³agodnym guzom jajnika
(tzw. zespó³ Meigsa). MEM2 1982.
celkový otok
Mùûe být provázen i hromadìním tekutiny v pohrudnièní dutinì (hydrothorax),
bøišní dutinì (ascites). Projeví se i zvyšováním tìlesné hmotnosti. Patofyziologicky se na nìm podílí i retence sodíku a vody vlivem systému renin-angiotensin. Jeho blokování, podávání diuretik a omezení pøíjmu soli patøí k zásadám jeho léèby.
VLS 2009. JK
(pulse) syn. têtno
Rytmiczne rozci¹ganie œciany naczyñ
krwionoœnych wywo³ane nag³ymi zmianami ciœnienia krwi w nastêpstwie skurczów i rozkurczów komór serca. MEM2
1982.
puls syn. tep
Tlaková vlna vyvolaná vypuzením krve
z levé srdeèní komory do aorty a šíøící se
odtud na periferní tepny; série tìchto vln
odpovídajících srdeènímu rytmu a frekvenci. VLS 2009. JK
PULS
(pulse oxymeter)
Urz¹dzenie elektroniczne s³u¿¹ce do nieinwazyjnego pomiaru saturacji krwi, wyPULSOKSYMETR
pyszczek pr¹downicy
korzystuj¹ce pomiar poch³aniania przez
tkanki promieniowania o dwóch ró¿nych
d³ugoœciach fal metod¹ pulsoksymetrii.
Pulsoksymetr sk³ada siê z jednostki centralnej oraz czujnika. Dostêpne s¹ równie¿ przenoœne wersje zasilane przez baterie oraz specjalnie przystosowane wersje militarne. Rus 2002.
pulzní oxymetr slang. pulzák
Pøístroj k mìøení obsahu koncentrace
kyslíku. Pulzní oxymetr mìøí saturaci nasycení hemoglobinu kyslíkem neinvaziv-
296
pyszczek pr¹downicy
ním zpùsobem na prstu ruky. VLS 2009.
JK
(nozzle)
Zakoñczenie rury przelotowej pr¹downicy, […] s³u¿¹ce do nadania okreœlonego
kierunku, kszta³tu i prêdkoœci przep³ywu
œrodka gaœniczego. MSP 1990, s. 187.
hubice
Technický prostøedek zpravidla na konci
hadice, resp. èást proudnice, který zmenšuje její prùmìr a tím zvyšuje rychlost
vody v proudnici. VSPO 3.6.10. GB
PYSZCZEK PR¥DOWNICY
Rada Bezpieczeñstwa Narodowego
297
radar meteorologiczny
R
RADA
BEZPIECZEÑSTWA
NARODOWE-
(National Security Council) syn.
RBN
Organ doradczy prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie wewnêtrznego
i zewnêtrznego bezpieczeñstwa pañstwa.
Zadaniem Rady Bezpieczeñstwa Narodowego jest rozpatrywanie kwestii i wyra¿anie opinii dotycz¹cych bezpieczeñstwa
pañstwa, a w tym m.in.: generalnych za³o¿eñ bezpieczeñstwa pañstwa, za³o¿eñ
i kierunków polityki zagranicznej, kierunków rozwoju Si³ Zbrojnych, problemów bezpieczeñstwa zewnêtrznego i zagro¿eñ bezpieczeñstwa wewnêtrznego
i œrodków ich przeciwdzia³ania. Rada zwo³ywana jest z inicjatywy prezydenta, który ustala porz¹dek jej obrad. Http 334.
Bezpeènostní rada státu syn. BRS
Stálý pracovní orgán vlády Èeské republiky v oblasti bezpeènostní problematiky.
Bezpeènostní rada státu byla zøízena na
základì ústavního zákona è. 110/1998
Sb., o bezpeènosti Èeské republiky (ÈR).
Základním úkolem Bezpeènostní rady
státu je podílet se na tvorbì spolehlivého
bezpeènostního systému státu, zabezpeèovat koordinaci a kontrolu opatøení k zajištìní bezpeènosti ÈR a mezinárodních závazkù. Stálými pracovními orgány BRS
jsou: výbor pro koordinaci zahranièní bezpeènostní politiky, výbor pro obranné
plánování, výbor pro civilní nouzové plánování a výbor pro zpravodajskou èinnost. Pracovním orgánem Bezpeènostní
rady státu pro øešení krizových situací je
Ústøední krizový štáb. Bezpeènostní radu
státu tvoøí pøedseda vlády ÈR a další vybraní èlenové vlády ÈR podle rozhodnutí vlády ÈR. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
GO
METEOROLOGICZNY (weather
radar, Doppler weather radar) syn. radar burzowy, radar dopplerowski
Urz¹dzenie umo¿liwiaj¹ce prognozowanie i obserwacje zjawisk pogodowych,
inaczej radar dopplerowski (efekt Dopplera polega na zmianie czêstotliwoœci
sygna³u odbitego od obiektu, jeœli obiekt
ten przybli¿a siê lub oddala od radaru –
znajduje siê wzglêdem niego w ruchu).
Dzia³a w bardzo podobny sposób jak
inne rodzaje radarów, np. radary wojskowe itp. Zasada dzia³ania radarów meteorologicznych jest taka, ¿e wysy³a on impuls elektromagnetycznych w w¹skich
wi¹zkach i odbiera odbite fale od obiektów znajduj¹cych siê w atmosferze, tj.
cz¹steczek wody, czyli chmur, opadów,
tak¿e tych w ruchu, czyli wiatrów. Podstawowe parametry radarów to d³ugoœæ
fali, rozdzielczoœæ, zasiêg, strategia skanowania, moc. Http 2.
meteorologický radar syn. meteorologický radiolokátor
Radiolokátor, který slouûí k detekci výrazné sráûkové oblaènosti (bouøky do cca
250 km). Mohou být pouûity pro odhad
okamûitých intenzit sráûek do cca 150
km od radaru. Princip funkce radaru je
zaloûen na zpìtném rozptylu mikrovln
(cm/vln) na vodních kapkách a ledových
krystalcích ve sráûkách a oblaènosti. Vysílaè generuje krátké vysokoenergetické
pulsy elektromagnetického vlnìní, které
anténa vyzaøuje v podobì úzkého svazku
do atmosféry. Èást energie se odrazí (pøesnìji: zpìtnì rozptýlí) od cílù meteorologických (sráûky) èi jiných (terén, letadla
apod.). Èást zpìtnì rozptýlené energie je
zachycena anténou a zpracována pøijímaRADAR
radioaktywnoæ
èem radaru. Podle polohy antény (azimut, elevace) a èasu mezi vysláním a pøíjmem pulsu se urèuje poloha cíle. Mnoûství odraûené energie je úmìrné intenzitì
(radiolokaèní odrazivosti) cíle. Meteorologická mìøení se skládají z cca 10–20
otáèek antény v azimutu s promìnným
výškovým úhlem (elevací). Tato objemová mìøení jsou opakována kaûdých 5–15
minut. Http 119. JM-B
(radioactivity) syn.
promieniotwórczoœæ
Zdolnoœæ j¹der atomowych do rozpadu
promieniotwórczego, który najczêœciej jest
zwi¹zany z emisj¹ cz¹stek alfa, cz¹stek
beta oraz promieniowania gamma. Szczególnym rodzajem promieniotwórczoœci
jest rozszczepienie j¹dra atomowego,
podczas którego radioaktywne j¹dro rozpada siê na dwa fragmenty oraz emituje
liczne cz¹stki, miêdzy innymi neutrony,
które mog¹ indukowaæ kolejne rozszczepienia. Zjawisko takiej reakcji ³añcuchowej jest wykorzystane w elektrowniach
j¹drowych oraz w bombach j¹drowych.
Promieniowanie towarzysz¹ce przemianom j¹drowym (zarówno elektromagnetyczne jak i w postaci strumienia cz¹stek), przechodz¹c przez substancjê oœrodka, powoduje jonizacjê (wybijanie elektronów z atomów). Promieniowanie to
po przekroczeniu pewnego poziomu ma
szkodliwy wp³yw na ¿ywe organizmy.
Poch³oniêcie jego du¿ej dawki mo¿e spowodowaæ chorobê popromienn¹. ród³ami radioaktywnoœci s¹ niestabilne izotopy pierwiastków, zarówno wystêpuj¹ce
w naturze, jak i wytworzone przez cz³owieka. Http 235.
radioaktivita syn. radioaktivní rozpad
Samovolná pøemìna jader nestabilních
nuklidù na jiná jádra, pøi níû vzniká ionizující záøení. Zmìní-li se poèet protoRADIOAKTYWNOÆ
298
rakiety nie¿ne
nù v jádøe, dojde ke zmìnì prvku. Radioaktivita se rozdìluje na radioaktivitu pøirozenou a umìlou. Pøirozená radioaktivita je dùsledkem samovolného rozpadu
atomového jádra. Pøirozenì radioaktivních je mnoho látek v pøírodì (takové
látky se pak oznaèují jako radioaktivní
látky), vèetnì tkání ûivých organismù.
Umìlou radioaktivitu získají prvky transmutací vlivem øetìzové reakce nebo pùsobením urychlených èástic. Umìlá radioaktivita je tedy podmínìna pøemìnou
jádra, která je zpùsobena vnìjším vlivem,
napø. pøi ostøelování èásticemi alfa se
jádra mohou dále samovolnì rozpadat,
tedy vykazují radioaktivitu. Takováto jádra v pøírodì bìûnì neexistují, ale byla
vytvoøena umìle. Zákonitosti rozpadu tìchto umìle vytvoøených jader jsou shodné
se zákony popisujícími rozpad pøirozenì
radioaktivních jader. Ponìvadû však ke
vzniku tìchto jader byl nutný vnìjší umìlý zásah, hovoøíme o umìlé radioaktivitì. Http 11. JM-B
(crampons)
Sprzêt wspinaczkowy, metalowe kolce
mocowane do butów. Umo¿liwiaj¹ turystom górskim i wspinaczom poruszanie
siê po lodzie i œniegu. Fyf-Pe 2003.
maèky syn. horolezecké maèky, stoupací ûeleza
Patøí k horolezecké výbavì pro pohyb
v ledovém a snìhovém terénu. Jsou tvoøeny rámem se sadou hrotù, který se pøipevòuje na obuv. HA 2007. JK
RAKI
RAKIETY NIE¯NE (snowshoes) syn. karple
Obuwie przeznaczone do chodzenia po
œniegu. Poprzez roz³o¿enie ciê¿aru cia³a
na wiêksz¹ powierzchniê pozwalaj¹ poruszaæ siê po œniegu bez zapadania. Tradycyjne rakiety œnie¿ne mia³y drewnian¹
ramê, na której by³a rozpiêta skórzana
rana
„podeszwa”. Niektóre wspó³czesne rakiety œnie¿ne s¹ podobne, jednak wiêkszoœæ
ma ramê z lekkiego metalu, a czêœæ jest
zbudowana z pojedynczych kawa³ków
tworzywa sztucznego. Rakiety œniegowe
maj¹ zwykle przody wygiête do góry
(podobnie do nart) dla wiêkszej manewrowoœci. Maj¹ wi¹zania (zwykle w formie skórzanych lub materia³owych pasków) pozwalaj¹ce przytwierdziæ je do
stóp. Http 235.
snìûnice
Pomùcka do vysokého a èerstvého snìhu,
umoûní a zjednoduší prùstup i ve velmi
obtíûných podmínkách. Umoûòují nést
bìûný náklad pøi zimním táboøení èi táhnout sánì. Moderní snìûnice jsou vyrábìné z lehkých slitin, vyplétané obvykle
syntetickou tkaninou èi PAD popruhy,
nebo jsou celoplastové, nìkdy s kovovými výztuûemi. Modely s tkaninou bývají
náchylnìjší k poškození na kamení, kleèi
apod. Nìkteré snìûnice jsou pod vázáním
doplnìny hroty proti sklouznutí. HA 2010.
JK
(wound) syn. zranienie
Przerwanie ci¹g³oœci tkanek wywo³ane
przez czynniki mechaniczne, termiczne
(oparzenia), chemiczne (kwasy lub zasady). MEM2 1982.
rána syn. poranìní
Porušení integrity tkání tìla v dùsledku
fyzikálního (nejèastìji mechanického) pùsobení, nìkdy se ztrátou èásti tkánì. VLS
2009. JK
RANA
(incised wound)
Rana powstaj¹ca na skutek dzia³ania
przedmiotów ostrych (najczêœciej no¿y),
jednak w odró¿nieniu od rany k³utej jest
ona zadana poprzez przeci¹gniêcie ostrza
po powierzchni skóry, a nie wbicia. Rany
ciête mog¹ byæ ró¿nej szerokoœci i g³êbokoœci, czasami mo¿e dojœæ do przeciêcia
RANA CIÊTA
299
rana k³uta
tkanek le¿¹cych poni¿ej skóry (np. œciêgien, naczyñ krwionoœnych). MEM2 1982.
rána øezná syn. støiûná rána
Rána zpùsobená tlakem a tahem ostrého
pøedmìtu. Hloubka rány je úmìrná tlaku
a vlastnostem zasaûené tkánì pod kùûí.
Okraje ran jsou úzké, není-li nástroj dosti
ostrý, mohou být nerovné. Vûdy silnì krvácí. Zvláštním typem rány øezné je rána
zpùsobená nùûkami, oznaèovaná jako rána støiûná. VLS 2009. JK
(bite wound)
Rana spowodowana ugryzieniem (uk¹szeniem) przez zwierzê (najczêœciej dzikie).
Postaæ zewnêtrzna rany jest czêsto odwzorowaniem szczêki zwierzêcia (zespó³
ran k³utych) lub w niektórych przypadkach jest to rana szarpana. Nale¿y niezw³ocznie upewniæ siê, czy dane zwierzê
by³o szczepione przeciw wœciekliŸnie.
Je¿eli nie by³o lub nie ma na to ca³kowitej pewnoœci, nale¿y podaæ poszkodowanemu zastrzyk surowiczny przeciw wœciekliŸnie. Http 235.
rána po kousnutí
Pokousání zvíøetem je vûdy vysoce závaûné zranìní pro infekci rány. Nejzávaûnìjším onemocnìním, které se dá pøenést kousnutím, je pravdìpodobnì vzteklina. Domácí zvíøe se proto musí vyšetøit u veterináøe kvùli zjištìní, zda je
zvíøe nakaûené. Rány po kousnutí se obvykle nešijí (mají nerovné, roztrhané
okraje a infekce je velmi pravdìpodobná). Http 11. JK
RANA K¥SANA
(stab wound, puncture
wound)
Charakteryzuje siê bardzo ma³¹ powierzchni¹ widoczn¹ na skórze i powa¿nymi
nieraz uszkodzeniami wewnêtrznymi cia³a. Jest g³êboka, w jej wyniku mog¹ ulec
uszkodzeniu narz¹dy wewnêtrzne, które
mog¹ siê skoñczyæ póŸniejszymi powiRANA K£UTA
rana postrza³owa
k³aniami (np. przebicie œciêgna mo¿e
spowodowaæ jego do¿ywotni¹ niesprawnoœæ, przebicie miêœnia mo¿e spowodowaæ uszkodzenie ¿y³y lub têtnicy, czego
wynikiem mo¿e byæ wewnêtrzny wylew
lub krwotok, a przebicie takich narz¹dów
jak serce lub w¹troba mo¿e byæ przyczyn¹ œmierci). MEM2 1982.
rána bodná
Rána zpùsobená úzkým ostrým, zahroceným nebo i tupým pøedmìtem vnikajícím
do tìla ve smìru své osy. VLS 2009. JK
POSTRZA£OWA (shot wound,
bullet wound)
Rana powstaj¹ca na skutek dzia³ania pocisków z broni palnej lub od³amków pocisków, min, granatów, bomb itp. MEM2
1982.
rána støelná
Rána vznikající vniknutím støely do tìla.
Místo vniku støely do tìla se oznaèuje jako vstøel, kanál, který v tìle støela vytváøí, je støelný kanál, místo, kde støela opustila tìlo, se oznaèuje jako výstøel. Velikost a tvar vstøelu jsou ovlivnìny i elasticitou kùûe a nemusí se krýt s rozmìry
støely. VLS 2009. JK
RANA
(hack wound)
Rana powsta³a w wyniku dzia³ania ciê¿kiego narzêdzia o ostrej krawêdzi (siekiera, tasak), godz¹cego z du¿¹ si³¹ – prostopadle lub skoœnie do krawêdzi cia³a.
Ma charakter rany ciêtej, ale jest od niej
wiêksza i g³êbsza. Powoduje rozleg³e
uszkodzenia tkanek g³êbiej po³o¿onych.
MEM2 1982.
rána seèná
Rána vzniklá dopadem seèného pøedmìtu na tìlo. Okraje mívá ostré, tvar klínovitý, zpravidla silnì zeje. Krvácení je menší neû u øezných ran, protoûe tkánì jsou
pøeváûnì pohmoûdìny. VLS 2009. JK
RANA R¥BANA
300
ratowanie mienia
(contused-crush wound)
Rana powsta³a w nastêpstwie urazu zadanego z du¿¹ si³¹ narzêdziem têpym lub
têpokrawêdzistym jako skutek upadku
lub uderzenia przez pojazd mechaniczny.
Mo¿e dotyczyæ skóry jak i narz¹dów wewnêtrznych. Zwykle posiada nierówne
brzegi, otarte z naskórka, nieregularny
kszta³t. MEM2 1982.
rána trûnì-zhmoûdìná
Rána vznikající proraûením kùûe tupým
pøedmìtem, má zpravidla nepravidelný
tvar. VLS 2009. JK
RANA T£UCZONA-MIA¯D¯ONA
(wounded)
Jest to osoba, która wskutek zadzia³ania
si³ zewnêtrznych, zwi¹zanych z nieszczêœliwym wypadkiem lub zamierzon¹ nieprzyjazn¹ akcj¹ odnios³a uszkodzenie cia³a z przerwaniem ci¹g³oœci tkanek lub obra¿eniami wewnêtrznymi (nazwa nie odnosi siê do chorego operowanego z zamiarem leczenia choroby). MEM2 1982.
zranìný
Osoba, která následkem vnìjších sil spojených s nešÙastnou náhodou nebo zamìøenou nepøíznivou akcí doznala poškození tìla s pøerušením kontinuity tkánì
nebo vnitøním zranìním (název nepatøí
k nemocnému, který je operovaný s úmyslem léèení nemoci). JK
RANNY
(salvage)
1. W razie zajœcia wypadku ubezpieczaj¹cy obowi¹zany jest u¿yæ wszelkich dostêpnych mu œrodków w celu zmniejszenia szkody w ubezpieczonym mieniu
oraz w celu zabezpieczenia bezpoœrednio
zagro¿onego mienia przed szkod¹. KC,
art. 826, § 1.
2. Ewakuacja mienia mo¿e zostaæ przedsiêwziêta tak¿e przez wyznaczone do
tego celu s³u¿by ratownicze. Mo¿e ona
zostaæ zorganizowana na nastêpuj¹ce spoRATOWANIE MIENIA
ratownictwo
soby: systemem potokowym (polegaj¹cym na rozstawieniu ³añcucha ludzi, przekazuj¹cych sobie wzajemnie ewakuowane mienie), systemem brygadowym (polegaj¹cym na wynoszeniu elementów mienia przez wyznaczone grupy ludzi), systemem indywidualnego transportu (polegaj¹cym na przenoszeniu przedmiotów
przez pojedyncze osoby w wyznaczone
miejsce).
záchrana vìcí
Uûití potøebných postupù ke sníûení škod
zpùsobených bìhem poûáru. VSPO 1.2.23.
GB
(rescue)
1. Zorganizowane dzia³anie polegaj¹ce
na udzielaniu pomocy w sytuacjach bezpoœredniego zagro¿enia dla zdrowia i ¿ycia ludzi, zwierz¹t oraz mienia. MSP
1990, s. 13.
2. Zespó³ ró¿norodnych przedsiêwziêæ
zorganizowanych doraŸnie przy u¿yciu
posiadanych oraz dostêpnych si³ i œrodków w celu uratowania ludzi lub/i zwierz¹t przed utrat¹ ¿ycia i zdrowia, a tak¿e
mienia przed spaleniem, zniszczeniem
itp. oraz w celu usuniêcia skutków klêsk
¿ywio³owych, katastrof, po¿arów i awarii. MSP 1990, s. 13.
záchrana
Uûití pøimìøených postupù pro pøemístìní osob, zvíøat a vìcí z nebezpeèných
situací bìhem hašení nebo jiné události.
VSPO 1.2.21. GB
RATOWNICTWO
GÓRSKIE (mountain
rescue)
Dzia³ania zwi¹zane z prowadzeniem akcji ratowniczych w terenie górskim, poszukiwanie zaginionych osób, udzielanie
pomocy medycznej ofiarom wypadków,
transport poszkodowanych do miejsc,
gdzie mo¿na im udzieliæ pe³nej pomocy
medycznej; równie¿ dzia³ania prewencyjRATOWNICTWO
301
ratownictwo górskie
ne zwi¹zane z informowaniem o zagro¿eniach, niebezpieczeñstwie lawin i spodziewanych za³amaniach pogody. W zale¿noœci od terenu dzia³añ lokalne s³u¿by
ratownicze mog¹ dysponowaæ specjalistycznymi œrodkami transportu, takimi
jak ratraki i skutery œnie¿ne (do transportu po stromym œniegu), wszêdo³azy, samochody terenowe, a przede wszystkim
œmig³owce. Prowadzenie akcji w stromym
terenie skalnym mo¿e wymagaæ specjalistycznych umiejêtnoœci zwi¹zanych z technikami linowymi oraz asekuracj¹. Ze
wzglêdu na specyfikê terenu, poszukiwanie zaginionych osób czêsto prowadzone
jest z u¿yciem odpowiednio wytresowanych psów ratowniczych, a tak¿e wspomagane przez urz¹dzenia elektroniczne:
detektory lawinowe, kamery termowizyjne, œrodki ³¹cznoœci radiowej i satelitarnej. Http 235.
horská sluûba syn. horská záchranná
sluûba
Název záchranných organizací pùsobících v nìkterých turisticky vyuûívaných
pohoøích. Nìkteré horské sluûby fungují
jen na dobrovolnickém principu, jiné mají profesionální pracovníky nebo jsou
smíšené. Obsahem èinnosti horské záchranné sluûby je: a) organizování a provádìní záchranných a pátracích akcí v horském terénu, kterými se rozumí vyhledávání a pomoc osobám v tísni, v pøípadì
potøeby poskytování první pomoci tìmto
osobám a zajištìní jejich pøepravy k nejbliûšímu zdravotnickému zaøízení nebo
dopravnímu prostøedku zdravotnického zaøízení, vèetnì zajištìní pohotovostní sluûby, b) vytváøení podmínek pro bezpeènost návštìvníkù hor, c) zajišÙování provozu záchranných a ohlašovacích stanic
horské sluûby, d) provádìní instalace
a údrûby výstraûných a informaèních zaøí-
ratownictwo wodne
zení mimo lyûaøské areály, e) spolupráce
pøi vydávání a rozšiøování preventivnì-bezpeènostních materiálù mezi návštìvníky hor, f) informování návštìvníkù hor
o povìtrnostních a snìhových podmínkách na horách a opatøeních k zajištìní jejich bezpeènosti na horách, g) spolupráce s orgány veøejné správy, orgány ochrany pøírody a ûivotního prostøedí, orgány
obcí a krajù a jinými orgány a organizacemi pùsobícími v horách, h) sledování
úrazovosti a provádìní rozborù pøíèin
úrazù na horách, navrhování a realizace
opatøení k jejímu sníûení, i) provádìní lavinových pozorování, j) pøíprava a školení èlenù a èekatelù vykonávajících horskou
sluûbu, k) spolupráce s ostatními sloûkami
Integrovaného záchranného systému. Zákon è. 96/2004. MB
(surface water
rescue)
Prowadzenie dzia³añ ratowniczych, polegaj¹cych w szczególnoœci na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uleg³y wypadkowi lub s¹ nara¿one na
niebezpieczeñstwo utraty ¿ycia lub zdrowia na obszarze wodnym. Ustawa 2011/
18.08.
vodní záchranná sluûba
Vodní záchranná sluûba Èeského èerveného køíûe je samostatná organizace (obèanské sdruûení) se stanovami u Ministerstva vnitra ÈR, která sdruûuje v celé
republice 46 místních skupin VZS ÈÈK.
Poskytuje rùzné sluûby a èinnosti v oblasti vodní záchrany. […] Hlavní èinností
je dozorová èinnost na otevøených vodních plochách, koupalištích a krytých bazénech. Http 314. ST
RATOWNICTWO WODNE
RATOWNICTWO WYSOKOCIOWE (high
rise rescue)
Zespó³ czynnoœci podjêtych w celu ratowania ludzi oraz zwierz¹t, zw³aszcza
302
ratownictwo wysokociowe
w miejscach i terenach trudnodostêpnych,
na wysokoœci i poni¿ej poziomu terenu.
Ratownictwo wysokoœciowe wspomaga
dzia³ania zwi¹zane z ratowaniem zagro¿onego: ¿ycia i zdrowia ludzi oraz zwierz¹t, mienia i œrodowiska podczas gaszenia po¿arów, ratownictwa medycznego,
technicznego, chemicznego i ekologicznego i klêsk ¿ywio³owych. Ratownictwo
wysokoœciowe realizuje siê w krajowym
systemie ratowniczo-gaœniczym […] w zakresie:
a) podstawowym, obejmuj¹cym czynnoœci ratownicze wykonywane w miejscach
trudnodostêpnych, zw³aszcza na wysokoœci oraz poni¿ej poziomu terenu (w tym
nad woln¹ przestrzeni¹ (przepaœci¹), przez
wszystkie jednostki ratowniczo-gaœnicze
Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej, a tak¿e przez
inne jednostki ochrony przeciwpo¿arowej lub inne podmioty deklaruj¹ce w gotowoœci operacyjnej zdolnoœæ do realizacji zadañ wed³ug posiadanych mo¿liwoœci organizacyjno-sprzêtowych i wyszkolenia, w systemie ca³odobowym i ca³orocznym;
b) specjalistycznym, obejmuj¹cym czynnoœci ratownicze wykonywane w miejscach trudnodostêpnych, zw³aszcza na
wysokoœci oraz poni¿ej poziomu terenu,
w tym nad woln¹ przestrzeni¹ (przepaœci¹) przez specjalistyczne grupy ratownictwa wysokoœciowego KSRG (SGRW),
do wykonania których konieczne jest
u¿ycie technik linowych i sprzêtu specjalistycznego, w tym tak¿e z u¿yciem
statków powietrznych (œmig³owców). Http
58, ZORWWKSR-G 2013.
záchrana ve výškách
Základním pravidlem pøi provádìní záchrany osob z výšky je zajištìní maximální bezpeènosti jak zachraòovaným, tak
pochopitelnì i zasahujícím hasièùm. Za-
ratownicze zestawy pneumatyczne...
jistit pøi zásahu 100% bezpeènost je patrnì nemoûné, a tak musíme veškerou èinnost provádìt tak, aby riziko pøípadného
pádu bylo co nejmenší. Tato eliminace
spoèívá v dodrûování všech zásad vyplývajících z nejrùznìjších metodických pokynù. Volf 2014. GB
RATOWNICZE ZESTAWY PNEUMATYCZ-
(leak sealing kit)
Urz¹dzenia nadciœnieniowe (poduszki
uszczelniaj¹ce przecieki, opaski uszczelniaj¹ce, korki uszczelniaj¹ce, kliny i sto¿ki uszczelniaj¹ce) oraz poduszki podciœnieniowe i inne urz¹dzenia, s³u¿¹ce do
ograniczania ubytku, nap³ywu, ulatniania
siê czy przeciekania niebezpiecznych substancji.
tìsnicí souprava
Ucpávky nebo vaky, obvykle nafukovací,
uûívané pro zamezení úniku nebezpeèné
látky. VSPO 3.3.5. GB
NE USZCZELNIAJ¥CE
RATOWNIK (paramedic, rescuer)
Osoba uprawniona do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy i spe³niaj¹ca
wymagania z art. 13 ustawy o Pañstwowym Ratownictwie Medycznym z dnia
8 wrzeœnia 2006 r. […] Ze wzglêdu na
obszar dzia³ania oraz przynale¿noœæ do
organizacji ratowniczych wyró¿nia siê:
a) ratowników PCK, OC, ZHP, ZHR,
MSM, OSP i innych organizacji, b) ratowników górskich GOPR, TOPR, c) ratowników wodnych WOPR, Towarzystwo Zapobiegania Toniêciom i Ratowania Ton¹cych (TZTiRT), Morskiej S³u¿by
Poszukiwania i Ratownictwa (SAR),
d) ratowników krajowego systemu ratowniczo-gaœniczego (KSRG), e) ratowników
drogowych, f) innych, np. ratowników
chemicznych, ratowników górniczych, ratowników okrêtowych itp. Http 235.
záchranáø
Úkolem zdravotnického záchranáøe je po-
303
ratownik medyczny
skytovat nezbytnou kvalifikovanou první
pomoc lidem, kteøí se stali obìÙmi nehod,
havárií, ûivelních pohrom nebo se z jiného dùvodu dostali do ohroûení ûivota, a zajišÙovat související záchranáøské práce.
Http 223. ST
(mountain rescuer)
Rozumie siê przez to osobê spe³niaj¹c¹
wymagania okreœlone w ustawie z dnia 8
wrzeœnia 2006 r. o Pañstwowym Ratownictwie Medycznym […] dla lekarza systemu, pielêgniarki systemu, ratownika
medycznego lub ratownika oraz posiadaj¹c¹ uprawnienia ratownicze lub instruktorskie w zakresie ratownictwa górskiego oraz specjalistyczn¹ wiedzê z zakresu technik ratownictwa górskiego i topografii obszaru, na którym dzia³a dany
podmiot uprawniony do wykonywania
ratownictwa górskiego, zatrudnion¹ lub
pe³ni¹c¹ s³u¿bê w tym podmiocie lub
bêd¹c¹ cz³onkiem tego podmiotu. Przez
ratownictwo górskie rozumie siê organizowanie i udzielanie pomocy osobom,
które uleg³y wypadkowi lub s¹ nara¿one
na niebezpieczeñstwo utraty ¿ycia lub
zdrowia w górach oraz transportowanie
zw³ok z gór. Ustawa 2011/18.08./G, art. 2.
horský zdravotnický záchranáø
Zdravotnický pracovník zpùsobilý k výkonu èinnosti v rámci specifické ošetøovatelské péèe na úseku neodkladné anesteziologicko-resuscitaèní péèe a akutního
pøíjmu, dále se podílí na neodkladné
léèeb- né a diagnostické péèi. Zákon è.
96/2004, Zákon è. 105/2011, Vyhláška
§ 17. JK
RATOWNIK GÓRSKI
(paramedic)
Osoba wykonuj¹ca zawód medyczny,
uprawniona do udzielania œwiadczeñ zdrowotnych w zak³adach opieki zdrowotnej,
w szczególnoœci do udzielania œwiadczeñ
zdrowotnych w sytuacji bezpoœredniego,
RATOWNIK MEDYCZNY
ratownik wodny
nag³ego stanu zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia. Ustawa 2006/8.09., art. 11.
zdravotnický záchranáø
Zdravotnický pracovník zpùsobilý k výkonu zdravotnického povolání, výkonu
povolání zdravotnického pracovníka bez
pøímého vedení nebo bez odborného dohledu získáním odborné zpùsobilosti. Zákon è. 96/2004, Zákon è. 115/2011. JK
(lifeguard)
Osoba posiadaj¹ca wiedzê i umiejêtnoœci
z zakresu ratownictwa i technik p³ywackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i spe³niaj¹cq wymagania okreœlone w art. 13 ust. 1 ustawy
z dnia 8 wrzeœnia 2006 r. o Pañstwowym
Ratownictwie Medycznym (Dz.U. Nr 191,
poz. 1410, z póŸn. zm.), zatrudniona lub
pe³ni¹ca s³u¿bê w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub bêd¹ca cz³onkiem tego podmiotu. Ustawa 2011/18.08.
plavèík syn. vodní záchranáø
Pracovník odpovìdný za prevenci a bezpeènost v pøíslušném zaøízení, který má
platnou kvalifikací „Plavèík” získanou na
základì absolvování kurzu v rozsahu minimálnì 70 hodin/120 hodin. Http 108.
ST
RATOWNIK WODNY
(snowcat, trail groomer)
Przyjêta w Polsce nazwa pojazdu g¹sienicowego s³u¿¹cego do przygotowywania tras narciarskich. […] W wersji podstawowej z przodu jest zaopatrzony w lemiesz, a z ty³u pojazdu p³ytê dociskow¹
wyrównuj¹ca stok narciarski o szerokoœci
nieco wiêkszej ni¿ sam pojazd. W pojeŸdzie œrodek ciê¿koœci przesuniêto do przodu, co pozwala pokonywaæ bardzo strome wzniesienia. […] Ponadto ze wzglêdu
na swoje doskona³e w³asnoœci jezdne w terenie górskim u¿ywane s¹ do transportu
sanitarnego – transport poszkodowanych
RATRAK
304
rdzeñ krêgowy
narciarzy oraz transportu towarowego do
schronisk górskich. Http 235.
snìûná rolba
Speciální pásové vozidlo urèené k pohybu ve svaûitém zasnìûeném terénu a úpravám lyûaøských tratí (bìûeckých i sjezdových). […] Snìûná rolba je, podobnì jako snìûné dìlo a lyûaøský vlek, dùleûitým vybavením sjezdovky. Povrch vytíûené sjezdovky je tøeba nìkolikrát dennì
vyrovnávat. Rolby pro úpravu sjezdovek
pouûívají radlici a speciální pøívìs na zarovnávání, který pøipomíná brány pouûívané v zemìdìlství. Rolba k úpravì lyûaøských bìûeckých stop za sebou táhne
zatíûený pøívìs s lyûemi, které vytváøejí
stopu. Rolba se pouûívá téû k dopravì po
zasnìûených územích – horách èi severských oblastech. […] Rolba je schopná
jízdy i po velmi strmých svazích. Rolba
slouûí pro lavinové akce, kdy vyváûí záchranáøe na místo akce. Http 11. JK
(spinal cord)
1. Najni¿sza czêœæ oœrodkowego uk³adu
nerwowego, d³ugoœci oko³o 45 cm, po³o¿ony w kanale krêgowym na wysokoœci
od I krêgu szyjnego do II krêgu lêdŸwiowego. Od rdzenia krêgowego odchodz¹
parzyste nerwy rdzeniowe w liczbie 31.
Rdzeñ krêgowy przewodzi bodŸce pomiêdzy mózgowiem a uk³adem obwodowym. MEM2 1982.
2. Czêœæ oœrodkowego uk³adu nerwowego, przewodz¹ca bodŸce pomiêdzy mózgowiem a uk³adem obwodowym. U cz³owieka ma kszta³t grubego sznura, nieco
sp³aszczonego w kierunku strza³kowym,
o przeciêtnej œrednicy 1 cm, barwy bia³ej,
o masie oko³o 30 g. Umieszczony jest
w biegn¹cym w krêgos³upie kanale krêgowym. U góry w otworze wielkim rdzeñ
krêgowy ³¹czy siê z rdzeniem przed³u¿onym, umown¹ granicê miêdzy nimi staRDZEÑ KRÊGOWY
reagowanie
nowi po stronie grzbietowej miejsce wyjœcia pierwszej pary korzeni szyjnych, po
stronie brzusznej dolna krawêdŸ skrzy¿owania piramid. Rozci¹ga siê on na przestrzeni oko³o 45 cm, od pierwszego krêgu szyjnego do górnej krawêdzi drugiego
krêgu lêdŸwiowego, gdzie koñczy siê
sto¿kiem rdzeniowym. Http 235.
páteøní mícha
1. Èást centrální nervové soustavy uloûená v páteøním kanálu. Je tvoøena šedou
hmotou uvnitø míchy a bílou hmotou. Šedá hmota tvoøí na øezu pøední a zadní rohy míšní, z nichû vystupují vlákna k míšním koøenùm. Bílou hmotou procházejí
nervové dráhy spojující rùzné èásti centrálního nervového systému. V horní èásti pøechází do prodlouûené míchy, její dolní konec dosahuje v dospìlosti zhruba k 1.–2.
bedernímu obratli. Obalují ji tøi obaly
meningy, mezi nimiû je mozkomíšní mok.
Z míšních segmentù vycházejí meziobratlovým otvorem v páteøi nervové koøeny,
31 koøenù odpovídajících jednotlivým segmentùm, které vytváøejí míšní nervy. Ty
vedou k jednotlivým skupinám svalù, do
kùûe a k nìkterým útrobám. VLS 2009,
http 41. ST
REAGOWANIE (reaction, response, intervention)
Zespó³ przedsiêwziêæ i czynnoœci podejmowanych z chwil¹ zaistnienia zdarzenia
bêd¹cego zagro¿eniem prowadz¹cym do
stanu kryzysowego, maj¹cych na celu zapewnienie bezpieczeñstwa ludziom i mieniu w sytuacji bezpoœredniego ich zagro¿enia oraz zwalczanie i minimalizowanie
rozmiarów zdarzenia i skutków z niego
wynikaj¹cych, co koñczy siê w momencie rozpoczêcia fazy odbudowy. PwSK
2006.
intervence syn. kontrakce
Bránìní vzniku a eskalaci krizových situ-
305
Recco
ací, provedení protiopatøení jiû pøi prvních pøíznacích zaèínající krize. Trvalé
sledování ohnisek potenciálních krizí.
AW
REANIMACJA (resuscitation) syn. o¿ywianie, resuscytacja
Zabiegi maj¹ce na celu przywrócenie do
¿ycia osób znajduj¹cych siê w stanie œmierci klinicznej. Jest to zespó³ czynnoœci,
których celem jest doprowadzenie nie tylko do przywrócenia kr¹¿enia i oddychania, ale tak¿e do powrotu czynnoœci oœrodkowego uk³adu nerwowego ³¹cznie z powrotem wy¿szych czynnoœci nerwowych.
MEM2 1982.
reanimace syn. oûivování, resuscitace,
køíšení
Je to soubor léèebných opatøení zamìøených na udrûení a obnovení základních
ûivotních funkcí pacienta s dùrazem na
dostateènou oxygenaci pøedevším mozku
a myokardu. VLS 2009. JK
RECCO (Recco system)
Jest to system pasywnej ochrony, dobrze
spisuj¹cy siê w oœrodkach narciarskich
i w okolicach, gdzie zewnêtrzna pomoc
mo¿e nadejœæ w kilka minut. System Recco sk³ada siê z dwóch elementów: pasywnej p³ytki drukowanej zalanej tworzywem zaszytej w ubraniu lub doczepionej
do butów zwanej reflektorem i z detektora, w który wyposa¿one s¹ s³u¿by ratunkowe (zarówno piesi ratownicy jak i ekipy w helikopterach). Detektor wysy³a
wi¹zkê fal o du¿ej czêstotliwoœci i odbiera fale odbite od specjalnych p³ytek. Fakt
ten sygnalizuje dŸwiêkiem. Im bli¿ej
p³ytki odbijaj¹cej fale, tym sygna³ jest
mocniejszy. Konieczne s¹ dwie p³ytki
wszyte naprzemianstronnie: np. lewe ramiê – prawa noga. W p³ytce znajduje siê
zatopiona dioda z anten¹. Nie jest ona zasilana ¿adn¹ bateri¹, nie wymaga wiêc
rejon dzia³ania
¿adnej obs³ugi. Od kilku lat system Recco znajduje siê na wyposa¿eniu TOPR.
Dyl¹g 2010, http 214.
Recco
Elektronický systém, který umoûòuje rychlé vyhledání obìtí po pádu laviny. Záchranný lavinový systém Recco je díky
jednoduchému pouûití velice efektivní
a v souèasné dobì èasto pouûívaný jako
doplnìk záchranáøských metod. Je vhodný pro všechny freeridery, kteøí se pohybují v bezprostøedním okolí sjezdovek,
v místech, kde jsou záchranáøi vybavení
Recco detektorem. Recco se skládá ze
dvou èástí – detektoru a reflektoru. Pøi záchranné akci se detektorem Recco vysílají radarové vlny, které díky zpìtnému
zdvojenému odrazu od Recco reflektoru
pomohou urèit pøesnou pozici hledaného.
Detektor slouûí jako vysílaè i pøijímaè
a váûí nìco kolem 1,6 kg. Jsou jím vybaveny záchranné týmy ve více neû 210
evropských horských centrech. Http 218.
JK
(fire service designated area) syn. obszar chroniony
Obszar dzia³ania jednostki Pañstwowej
Stra¿y Po¿arnej (PSP) obejmuj¹cy ca³y
teren powiatu lub miasta (lub jego czêœæ),
w³aœciwego ze wzglêdu na po³o¿enie danej jednostki. Gdy czas dojazdu w³aœciwej miejscowo jednostki PSP do danego
punktu w mieœcie lub powiecie jest d³u¿szy
ni¿ czas dojazdu jednostki z s¹siedniego
miasta lub powiatu, wówczas punkt ten
zostaje w³¹czony do rejonu dzia³ania jednostki z s¹siedniego miasta lub powiatu
jako obszar chroniony. MSP 1990, s. 190.
hasební obvod
Územní plocha pùsobnosti hasièského
sboru nebo jednotky, za kterou odpovídají. VSPO 1.2.9. GB
REJON DZIA£ANIA
306
repsznur
REMIZA STRA¯Y PO¯ARNEJ (fire station, firehouse, engine house) syn. remiza stra¿acka
Rodzaj budynku s³u¿¹cy do magazynowania sprzêtu przeciwpo¿arowego (pompy, samochody po¿arnicze i inne), œrodków ochrony indywidualnej, wê¿y po¿arniczych itp., a tak¿e sprzêtu ratowniczego. Mog¹ tu te¿ znajdowaæ siê pomieszczenia mieszkalne i biurowe jak sypialnie, œwietlica, warsztat, […] pralnia, dy¿urka itp. W piêtrowych budynkach remiz najczêœciej zainstalowane s¹ zeœlizgi,
które w przypadku alarmu umo¿liwiaj¹
szybkie przemieszczenie siê stra¿aków
z górnych kondygnacji do gara¿u. Http
235.
hasièská zbrojnice syn. hasièská stanice
1. Hasièská stanice, která je normálnì
bez trvalé sluûby. VSPO 1.1.24.
2. Budova, v níû jsou umístìna vozidla,
technické prostøedky a personál poûární
jednotky. VSPO 1.1.25. GB
REPSZNUR (accessory cord) ¿arg. rep
Linka pomocnicza, sznurek u¿ywany we
wspinaczce do rozmaitych celów pomocniczych (innych, ni¿ w charakterze liny
asekuracyjnej). Typowe zastosowania repsznurów, podobnie jak w przypadku pêtli z taœmy, obejmuj¹ przede wszystkim:
przewlekanie pêtli przez ucha skalne
w celu tworzenia punktów asekuracyjnych (przelotowych i stanowiskowych),
wykonywanie linek do niektórych odmian kostek asekuracyjnych, wi¹zanie
wêz³ów zaciskowych (np. prusików) na
linie asekuracyjnej, ³¹czenie punktów stanowiskowych w celu utworzenia stanowiska, przywi¹zywanie oraz wci¹ganie
lub opuszczanie baga¿u. Repsznury u¿ywane we wspinaczce maj¹ œrednicê od
2 do 9 mm i wytrzyma³oœæ na ogó³ znacznie przewy¿szaj¹c¹ zwyk³e sznurki
respirator
o tych samych œrednicach. Szczególnie
mocne (w stosunku do rozmiarów i masy) s¹ repsznury wykonane z w³ókien
typu kevlar i dyneema (spectra), przy
czym dyneema jest doœæ elastyczna, a kevlar – nierozci¹gliwy. Minimaln¹ wytrzyma³oœæ repsznurów w zale¿noœci od œrednicy okreœlaj¹ normy, m.in. EN564
i EN566. W przypadku repsznurów u¿ywanych do przewlekania przez ucha skalne, szczególnie wa¿na jest ich odpornoœæ
na przecieranie na ostrych krawêdziach.
Http 235.
rep-šòùra
Pomocná horolezecká šòùra prùmìru 4
aû 8 mm, je uûiteèným pomocníkem pro
záchrany a sebejištìní. Rep-šòùra neslouûí pøímo k zajištìní lezcù proti pádu, ale
jen k pomocným úèelùm (napø. na prusíkovací smyèky), protoûe svým prùmìrem
(pod 8 mm), nosností a schopností utlumit energii pádu nesplòují obecné bezpeènostní poûadavky. Rep-šòùra nemá
vlastnosti lana. Http 3. JK
(respirator)
1. Aparat leczniczy do zastosowania
sztucznego oddychania tlenem, powietrzem lub mieszanin¹ powietrza z tlenem.
Respirator dzia³a automatycznie i mo¿e
byæ sterowany poziomem ciœnienia w drogach oddechowych, objêtoœci¹ powietrza
wt³oczonego do p³uc w jednym cyklu oddechowym lub obydwoma powy¿szymi
parametrami. Respirator u¿ywa siê w przypadku niewydolnoœci oddychania. MEM2
1982.
2. Maska z filtrem, s³u¿¹ca do ochrony
uk³adu oddechowego przed szkodliwymi
gazami, parami lub py³em, stosowana
m.in. przez górników i pracowników przemys³u ciê¿kiego, chemicznego oraz przy
pracy z farbami, lakierami i rozpuszczalnikami organicznymi, jak równie¿ podRESPIRATOR
307
reverso
czas stosowania pestycydów. Http 235.
respirátor
1. Pøístroj urèený k zabezpeèení dýchání
pacienta, který sám dýchá nedostateènì
nebo vùbec nedýchá (operace, tìûké bezvìdomí, obrny dýchacích svalù aj.)
2. Maska uûívaná na oblièeji k filtraci
škodlivých látek, výparù aj. VLS 2009.
JK
RESUSCYTACJA
KR¥¯ENIOWO-ODDE-
(resustitation)
Zespó³ czynnoœci stosowanych u poszkodowanego, u którego wyst¹pi³o podejrzenie nag³ego zatrzymania kr¹¿enia, czyli
ustanie czynnoœci serca z utrat¹ œwiadomoœci i bezdechem. Celem resuscytacji jest
utrzymanie przep³ywu krwi przez mózg
i miêsieñ sercowy oraz przywrócenie
czynnoœci w³asnej uk³adu kr¹¿enia. Natychmiastowe rozpoczêcie resuscytacji przez
œwiadków zdarzenia zwiêksza prawdopodobieñstwo prze¿ycia trzykrotnie. Http
235.
kardiopulmonální resuscitace
Soubor resuscitaèních reanimaèních opatøení k obnovení, eventuálnì udrûení alespoò minimálního obìhu krve a dýchání,
tj. okyslièení krve v plicích a její prùtok
mozkem. Tzv. laická kardiopulmonální
resuscitace zahrnuje zejména zajištìní prùchodnosti dýchacích cest, umìlé dýchání
a zevní masáû srdce, lékaø ji mùûe doplnit léky, defibrilací, zavedením pøístrojového øízeného dýchání atd. VLS 2009.
ST
CHOWA
Petzl reverso)
Lekki (81 gramów, nowa wersja – 72)
przyrz¹d asekuracyjno-zjazdowy, opatentowany przez firmê Petzl. Reverso mo¿e
byæ stosowane w pojedynczych i podwójnych linach dynamicznych i linach statycznych o œrednicach 8–11 mm. Szczególnie nadaje siê do asekuracji i zjazdów
REVERSO (
rezerwy pañstwowe
przy stosowaniu lin podwójnych – nie
skrêca ich i równoczeœnie rozdziela, dziêki czemu maleje szansa spl¹tania liny
podczas jej œci¹gania. Z czasem Reverso
wyciera siê i powstaj¹ ostre krawêdzie
które mog¹ przyspieszaæ niszczenie siê
liny, a wrêcz jej pêkniêcie. Reverso jest
przyrz¹dem pozwalaj¹cym na asekuracjê
z górnego stanowiska. Staje siê wtedy przyrz¹dem samoblokuj¹cym, który umo¿liwia niezale¿n¹ asekuracjê dwóch wspinaczy. Zablokowane Reverso trudno jest odblokowaæ w kontrolowany sposób. Istnieje mniejsza wersja Reverso przeznaczona do liny o mniejszej œrednicy Reversino. Http 235.
reverso
Všestranná jisticí pomùcka od francouzské firmy Petzl. S pùvodním reversem je
moûno se jistit jak s jednoduchým lanem,
tak i dvoupramenným lanem. Je moûné
jistit prvolezce (dynamicky), druholezce
(jak dynamicky, tak i staticky se samoblokováním lana). Samozøejmì je moûno
s reversem i slaòovat, a dokonce i jistým
zpùsobem „šplhat” po lanì. V principu
vychází reverso ze Stichtovy brzdy, ale
navíc má díky druhému oku pro cvakání
karabiny stejnou moûnost pouûití jako
jisticí destièka (Gi-gi), totiû samoblokování lana pøi jištìní druholezce. Výstiûnì
tedy lze øíci, ûe reverso je Stichtova brzda a Gi-gi v jednom. Http 165. JK
state material
reserves)
Rezerwy surowców, materia³ów, paliw,
maszyn, urz¹dzeñ, produktów rolnych
i pó³produktów ¿ywnoœciowych, produktów leczniczych i wyrobów metalowych,
a tak¿e innych wyrobów. Tworzy siê je
do realizacji zadañ w dziedzinie obronnoœci i bezpieczeñstwa pañstwa. Nowak
2005.
REZERWY PAÑSTWOWE (
308
rêkawiczki chirurgiczne
hmotné rezervy
Vybrané základní suroviny, materiály, polotovary a výrobky urèené pro zajištìní
obranyschopnosti a obrany státu, pro odstraòování následkù krizových situací
a pro ochranu ûivotnì dùleûitých hospodáøských zájmù státu. Zákon è. 97/1993,
(hand)
Koñcowa, dolna czêœæ koñczyny górnej,
sk³adaj¹ca siê z nadgarstka, œródrêcza
i palców. Na rêce rozró¿nia siê czêœæ
grzbietow¹ i d³oniow¹. W bogato unerwionych czuciowo opuszkach palców mieszcz¹ siê receptory zmys³u dotyku. MEM2
1982.
ruka
Akrální èást horní konèetiny distálnì od
pøedloktí. Kostra ruky zahrnuje carpus
(kostra zápìstí), metacarpus (kostra dlanì, resp. dorsa ruky) a èlánky prstù. VLS
2009. JK
RÊKA
RÊKAWICE
STRA¯ACKIE
(fireman‘s
gloves)
Œrodek ochrony indywidualnej, czêœæ ubrania […], s³u¿¹ca do ochrony r¹k stra¿aka
przed urazami mechanicznymi, szkodliwym dzia³aniem substancji chemicznych,
przed wysokimi i niskimi temperaturami,
promieniowaniem […] podczerwonym,
pr¹dem elektrycznym, czynnikami biologicznymi oraz wieloma innymi zagro¿eniami. MSP 1990, s. 188.
hasièské rukavice
Ochranné rukavice odolné vùèi jednomu
èi více nebezpeèím, napø. elektrickému
proudu, chemickým látkám, teplu atd.
VSPO 3.1.6. GB
(surgical
gloves)
Rodzaj rêkawiczek u¿ywanych w celu
zmniejszenia liczby zaka¿eñ, g³ównie
RÊKAWICZKI CHIRURGICZNE
rêkawiczki medyczne
w opiece zdrowotnej. Przede wszystkim
s³u¿¹ do zabiegów wykonywanych podczas kontaktu z otwartymi pow³okami
cia³a, ranami, podczas zabiegów chirurgicznych, które wymagaj¹ zachowania jak
najwy¿szego poziomu ja³owoœci. Ich zak³adanie jest przyk³adem zachowywania
zasad aseptyki. S¹ anatomiczne i sterylne. Rus 2002.
chirurgické rukavice
Chirurgické rukavice jsou vyrábìny z pøírodního latexu. Rukavice jsou vysoce pruûné a elastické. Tím je minimalizováno
nebezpeèí roztrûení rukavic pøi navlékání. Díky svému anatomickému tvaru a povrchu zaruèují skvìlou manuální práci pøi
operaèních zákrocích èi jiných úkonech
ve zdravotnictví. Mimo jiné se také lehce
navlékají a svlékají. JK
RÊKAWICZKI MEDYCZNE (medical gloves) syn. rêkawiczki diagnostyczne
Rodzaj rêkawiczek u¿ywanych w celu
zmniejszenia liczby zaka¿eñ, g³ównie
w opiece zdrowotnej. Ich zak³adanie jest
przyk³adem zachowywania zasad aseptyki. S¹ ane nieanatomiczne i niesterylne.
Obecnie u¿ywa siê w³aœciwie wy³¹cznie
rêkawiczek jednorazowego u¿ytku. Najczêœciej stosowane s¹ nieja³owe rêkawiczki lateksowe, rêkawiczki winylowe
oraz nitrylowe. MEM2 1982, Rus 2002.
lékaøské rukavice syn. ochranné zdravotnické rukavice
Patøí mezi nejzákladnìjší zdravotnické pomùcky pouûívané pøi styku s pacientem.
Vytváøejí dùleûitou ochrannou bariéru,
která musí splòovat pøísné fyzikální, bakteriální a virové testy penetrace. Lékaøské
rukavice se vyrábìjí z pøírodního latexu
a ropných produktù – nitrilu, polyvinylchloridu, polyisoprenu a neoprenu (polychloroprenu). Chrání pøed poškozením pokoûky, pøed riziky, zejména infekèními
309
ringi
a chemickými, støídáním rukavic se zabraòuje pøenosu infekcí mezi pacienty
a mezi personálem. Druhy lékaøských rukavic: latexové, nitrilové a vinylové. Http
332. JK
(grip)
Element, za który wioœlarz trzyma wios³o, podczas wios³owania.
paèina
Èást vesla, kterou veslaø drûí. Http 11. ST
RÊKOJEÆ
(ring piton, glue-in piton with
ring)
Sta³e elementy asekuracyjne wklejane
w otwory wiercone w skale i utwierdzane
w nie za poœrednictwem kleju lub miêkkiego wype³niacza z aluminium lub o³owiu. Ringi osadzane s¹ w otworach o wiêkszej g³êbokoœci ni¿ spity, przez co s¹
trwalsze i wytrzymalsze (zw³aszcza w skale o stosunkowo niewielkiej wytrzyma³oœci). Ringi zawsze osadzane s¹ ze zjazdu, wyj¹tek stanowi¹ piaskowcowe rejony wspinaczkowe Polski, Czech i Niemiec. Ringi wykonuje siê przewa¿nie z prêtów stalowych, najlepiej ze stali nierdzewnej, uformowanych w ten sposób, ¿e jeden koniec tworzy prosty trzpieñ wklejany w otwór w skale, drugi zaœ jest wygiêty w postaci zamkniêtego oczka, które
s³u¿y do wpinania karabinków, ekspresów b¹dŸ bezpoœrednio liny. Owo oczko
mo¿e byæ zaspawane dla zwiêkszenia
wytrzyma³oœci, choæ sam spaw z powodu
miejscowego przegrzania i nawêglenia
mo¿e byæ najs³abszym punktem. Spotyka
siê równie¿ ringi wykonane z prêtów stalowych wygiêtych na kszta³t litery U (wówczas do osadzenia w skale potrzebne s¹
dwa otwory) oraz ringi, w których oba
koñce odpowiednio ukszta³towanego prêta tworz¹ wspólny trzpieñ, tzw Bühlery.
Http 235.
RINGI
rocksy
vrtaná skoba syn. lepená kotva slang.
borhák
V horolezectví fixní jisticí prostøedek,
který se osazuje do vyvrtaných dìr ve
skalních stìnách. Borhák je slangové slovo pouûívané pouze mezi horolezci. Jde
o zkomoleninu výrazù bohren a Haken
(vrtat a skoba). […] Technicky se jedná
o tzv. vrtanou skobu nebo lepenou kotvu.
První borháky do skalních cest osazují
prvovystupující, tzn. autoøi cest, kteøí poprvé vylezli urèitou cestou na vrchol.
Borháky se osazují do pøedvrtané díry,
která je vyplnìna lepidlem. Další lezci
poté borháky pouûívají tak, ûe pøi zdolávání cesty zajistí svùj konec lana do borháku (typicky pomocí expresky). Pøípadný pád lezce je tak zachycen posledním
borhákem, do kterého se lezec zajistil.
Http 11. JK
nuts)
Jeden z najpopularniejszych typów koœci,
elementy sprzêtu wspinaczkowego. Sk³adaj¹ siê z metalowej (najczêœciej wykonanej z duralu, mosi¹dzu lub stali) pryzmy, przez któr¹ przewleczone jest (wykonane ze stalowej linki) ciêg³o, s³u¿¹ce do
wpiêcia karabinka lub ekspresu (do których z kolei przymocowana zostaje lina).
Kszta³ty koœci ró¿ni¹ siê w zale¿noœci od
producenta i modelu. Mog¹ byæ one lekko wygiête, by lepiej uk³adaæ siê w szczelinach, nierzadko maj¹ wypuk³e fragmenty przy krawêdziach. Rocksy zak³ada siê
g³ównie w szczelinach pionowych. Koœæ
mo¿na w³o¿yæ do szczeliny na dwa sposoby, co zwiêksza jej uniwersalnoœæ.
W przypadku braku du¿ych koœci mo¿na
w jednej szczelinie zablokowaæ obok siebie dwa rocksy. Zawsze nale¿y zwracaæ
uwagê, by jak najwiêksz¹ powierzchni¹
dotyka³y one œciany. Http 235.
ROCKSY (
310
rozdzielacz
vklínìnce ROCKs slang. ROCKs
Mají zaoblený tvar a lepší rozloûení sil
pøi zatíûení. Velikosti 7 aû 14 jsou uvnitø
vybrané, tím jsou vklínìnce lehèí a daleko lépe se vytahují šÙáradlem. ROCKs
jsou barevnì odlišené pro lepší rozpoznání správné velikosti a jsou opatøeny ocelovým lankem s vysokou pevností. Firma
Wild Country byla první firmou, která
pouûila u vklínìncù zaoblený tvar, a tím
dosáhla lepšího rozloûení sil pøi zatíûení,
vìtší stabilitu a širší moûnost pouûití.
Http 169. JK
(cornea)
Najbardziej do przodu po³o¿ona czêœæ
b³ony w³óknistej ga³ki ocznej, twarda
i przezroczysta, o powierzchni przedniej
(zewnêtrznej) wypuk³ej i tylnej (wewnêtrznej) wklês³ej. Powierzchnia zewnêtrzna jest chroniona przed wysychaniem
przez ci¹g³e nawilgotnienie ciecz¹ ³zow¹.
Rogówka jest bogato unerwiona (nerwy
czuciowe) i ca³kowicie pozbawiona naczyñ krwionoœnych i limfatycznych.
MEM2 1982.
rohovka
Prùzraèná okrouhlá pøední èást oka, jíû
prochází (a zároveò se lomí) svìtlo. Její
neporušenost má zásadní význam pro
kvalitu zraku. Jde o výjimeènou tkáò lidského organismu, která neobsahuje ûádné
cévy. Je mimoøádnì citlivá (napø. na cizí
tìlísko). Její poranìní musí být dùkladnì
ošetøeno, nebezpeèné je zejména poleptání. Pøi ztrátì prùzraènosti rohovky je nìkdy moûná její transplantace. VLS 2009.
JK
ROGÓWKA
(dividing breeching)
Sprzêt po¿arniczy s³u¿¹cy do rozdzielenia wody […] z linii g³ównej na linie gaœnicze. Ka¿da linia gaœnicza mo¿e byæ
odcinana (zamykana) zaworem. Obecnie
ROZDZIELACZ
rozedma p³uc
311
produkowane rozdzielacze mog¹ mieæ zawory grzybkowe lub kulowe. Rozdzielacze oznaczone s¹ symbolem np. 75/52-75
-52. Pierwsza liczba oznacza wielkoœæ
nasady ³¹cz¹cej liniê g³ówn¹ z rozdzielaczem, pozosta³e liczby – wielkoœci nasad
rozdzielacza, do których pod³¹czone s¹
linie […] gaœnicze. MSP 1990, s. 194.
hadicový rozdìlovaè
Armatura umoûòující rozdìlit hadicové
vedení do dvou nebo více vìtví. VSPO
3.7.3. GB
ROZEDMA P£UC
(pulmonary emphyse-
ma)
Nieodwracalny stan zwiêkszonej objêtoœci przestrzeni powietrznych p³uc, z zanikiem elementów sprê¿ystych, pêkaniem
przegród miêdzypêcherzykowych i zmniejszeniem liczby naczyñ w³osowatych p³uc.
Do rozwoju rozedmy p³uc prowadzi czêsto wzmo¿ony opór dróg oddechowych,
stanowi¹cy przeszkodê dla przep³ywu
powietrza w fazie wydechowej (tzw. rozedma zaporowa). […] Na czo³o objawów klinicznych wysuwa siê kaszel (suchy lub z odpluwaniem œluzowo-ropnej
plwociny), dusznoœæ nasilaj¹ca siê po wysi³kach, sinica, wtórna czerwienica, niewydolnoœæ prawokomorowa serca (tzw.
serce p³ucne). Dochodzi czêsto do powik³añ: rozstrzeni oskrzelowych, odmy
samoistnej, odoskrzelowego zapalenia
p³uc, przewlek³ego serca p³ucnego. MEM2
1982.
emfyzém plicní syn. rozedma plic
Trvale nadmìrný obsah vzduchu v plicích pøi souèasném úbytku a poškození
vlastní plicní tkánì. Nejèastìji souèást
obstrukèní plicní nemoci jako následek
chronického zánìtu prùdušek, èasto u kuøákù. K dalším pøíèinám emfyzému patøí
deficit alfa1 antitrypsinu, McLeodùv syndrom, emfyzém v okolí jizvení aj. Z hle-
rozkaz bojowy
diska patologické anatomie se rozlišuje
emfyzém centrilobulární vznikající v rámci CHOPN a panacinární. Zhoršuje výmìnu plynù v plicích. Pacient trpí dušností (námahovou, pozdìji i klidovou), má
nízký obsah kyslíku v krvi a v tìûších
pøípadech i vyšší obsah oxidu uhlièitého.
Je sníûena elasticita plic, mohou se vytváøet velké vzduchové buly (bulózní emfyzém), pøi jejichû ruptuøe vzniká pneumothorax. Èasté je následné postiûení
srdce. VLS 2009. JK
ROZKAZ BOJOWY PO¯ (operation order)
1. Polecenie (nakaz) podjêcia dzia³ania
lub zaniechania dzia³ania podczas prowadzenia akcji gaœniczej. Http 131.
2. Polecenie komendanta akcji ratowniczej obowi¹zuj¹ce uczestników akcji
ratowniczo-gaœniczej. Http 131.
rozkazPO¯ syn. pokyn, pøíkaz, povel
1. Øídící akty øízení zásahu, kterými kaûdý velitel svým podøízeným sdìluje své
rozhodnutí k provedení urèitého úkolu.
Vydávat rozkazy, pokyny, pøíkazy a povely na místì zásahu je nejen oprávnìní,
ale i úkol kaûdé úrovnì øízení. Hasièi na
místì zásahu plní rozkazy a pokyny
svých velitelù jednotek. Rozkazy, pokyny, pøíkazy a povely se vydávají ústnì
nebo písemnì v pøímém kontaktu s podøízenými nebo prostøednictvím spojových
prostøedkù zpravidla ústnì. BØJPO 2002.
GB
(operation order)
Wytyczne dowódcy, zazwyczaj formalne, wydane podleg³ym dowódcom, w celu skoordynowanego przeprowadzenia
operacji. Wydawany jest zazwyczaj w formie pisemnej, graficznej lub w formie
ustnej (na ni¿szych szczeblach dowodzenia dru¿yna, pluton). Do zasadniczego
rozkazu s¹ wydawane za³¹czniki, które
precyzuj¹ poszczególne elementy plano-
ROZKAZ BOJOWY CZK
rozmieszczenie si³ i rodków
312
wania dzia³añ bojowych. Istnieje równie¿
forma skrócona: tzw. rozkaz czêœciowy
(ang. fragmentary order) – wydawany
w razie potrzeby, eliminuj¹ca koniecznoœæ powtarzania informacji zawartych
w podstawowym rozkazie operacyjnym
(bojowym); mo¿e byæ wydawany czêœciami. Http 235.
rozkazCZK
Pøíkaz nadøízeného vùèi podøízenému, který má zvláštní povahu a je kvalitativnì
jiným projevem velitelské vùle, neû jsou
obvyklé pøíkazy, pokyny nebo poûadavky. Ukládá se jím konkrétní povinnost
nìco vykonat nebo se naopak nìjakého
chování zdrûet. Jeho funkcí je bezprostøední realizace úkolù. Http 11. MB
ROZMIESZCZENIE
SI£
I
RODKÓW
(operational tactics)
Planowe rozmieszczenie w terenie stra¿aków pozostaj¹cych do dyspozycji KDR
wraz z niezbêdnym sprzêtem i pojazdami
ratowniczo-gaœniczymi, które ma zapewniæ wykonanie zadania bojowego zgodnie z zamiarem taktycznym.
nasazení sil a prostøedkù
Pøimìøené nasazení muûstva, zaøízení
a náøadí na poûáøišti nebo na ploše jiné
události. VSPO 1.2.19. GB
ROZPIERACZ CYLINDRYCZNY (lifting
jack) syn. ropieracz kolumnowy, podnoœnik
Rozpieracze cylindryczne s³u¿¹ do rozpierania, podnoszenia, œci¹gania elementów, odci¹gania. Te cechy mo¿na wykorzystaæ podczas prowadzenia dzia³añ ratowniczych, np. podczas ratowania ludzi
zakleszczonych w rozbitych pojazdach
samochodowych. Konstrukcyjnie s¹ to
typowe si³owniki, w których czêœci¹ robocz¹ jest wysuwaj¹ce siê poza korpus
cylindra t³oczysko. Wœród rozpieraczy cylindrycznych stosowanych w stra¿y po¿a-
rozpieracz ramieniowy
rnej wyró¿nia siê trzy podstawowe typy:
jednot³okowe (t³oczysko wysuwa siê tylko z jednej strony), dwut³okowe (t³oczyska wysuwaj¹ siê z obydwu stron korpusu), teleskopowe (si³owniki hydrauliczne
umo¿liwiaj¹ce uzyskanie du¿ego skoku
roboczego, znacznie przekraczaj¹cego d³ugoœæ narzêdzia w stanie z³o¿onym). Http
192.
zvedací podpìra
Technický prostøedek pracující na principu pístu nebo nùûek, pouûívaný hlavnì pro
zvedání tìûkých pøedmìtù ve svislém
smìru. VSPO 3.10.10. GB
(hydraulic
support) syn. rozpieracz cylindryczny
Sprzêt stra¿acki hydrauliczny, który pracuje na zasadzie t³oka hudraulicznego,
rozdziela przedmioty œciœniête lub je podnosi.
hydraulická stojka
Hydraulický technický prostøedek nebo
souprava náøadí, který na principu pístu
vzájemnì oddìluje pøedmìty nebo je
zvedá. VSPO 3.10.6. GB
ROZPIERACZ KOLUMNOWY
(hydraulic
spreader) syn. rozpieracz hydrauliczny
Narzêdzie hydrauliczne dwustronnego dzia³ania, wchodz¹ce w sk³ad ratowniczego
zestawu hydraulicznego. Konstrukcja rozpieracza ramieniowego charakteryzuje siê
czêœci¹ robocz¹ w postaci ramion, które
w wyniku ruchu prostoliniowego t³oczyska wykonuj¹ ruch k¹towy. Sprzêt ten
s³u¿y do rozpierania, podnoszenia, œciskania elementów, ci¹gniêcia, odci¹gania
kolumny kierownicy itp.
hydraulický rozpínák
Hydraulický technický prostøedek roztahující, zvedající a odtahující kov a zdivo
pro vyproštìní uvìznìných osob. VSPO
3.10.8. GB
ROZPIERACZ RAMIENIOWY
rozprzestrzenianie siê po¿aru
ROZPRZESTRZENIANIE
313
SIÊ
PO¯ARU
(fire spread)
Przyrost przestrzeni lub/i objêtoœci po¿aru w pomieszczeniu, budynku, strefie i poza stref¹ po¿arow¹. Po¿ar mo¿e rozprzestrzeniaæ siê poprzez konwekcjê (transport ciep³a poprzez dym, rozgrzane gazy
lub powietrze), przewodzenie (proces transferu ciep³a poprzez cia³o sta³e) lub promieniowanie cieplne (transport ciep³a bez
u¿ycia materia³u, nastêpuje w linii prostej
i niezatrzymany rozchodzi siê we wszystkich kierunkach). […] Rozprzestrzenianiu siê po¿aru mo¿e towarzyszyæ wzrost
intensywnoœci spalania. MSP 1990, s. 196.
šíøení poûáru
S nárùstem èasu se zvìtšuje plocha (nebo
objem) zasaûená poûárem. Poûár se mùûe
šíøit jak v dobì volného rozvoje, tj. v dobì, kdy nejsou provádìny hasební práce,
tak i po zahájení hasebních prací. Rychlost a smìr šíøení poûáru ovlivòuje celá
øada faktorù vytváøejících pøíhodné podmínky pro jeho šíøení. Http 95. GB
ROZSTRÓJ ZDROWIA
(health disorder,
malady, illness)
Zaburzenie chorobowe wywo³ane urazem lub innym czynnikiem szkodliwym
dla zdrowia, charakteryzuj¹ce siê gor¹czk¹, bólami, zaburzeniami trawienia, snu
itp., przy czym zaburzenie to mo¿e dotyczyæ stanu zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Polega nie tylko na naruszeniu czynnoœci tego lub innego narz¹du
cia³a, ale równie¿ na stanie patologicznym pod wzglêdem tak fizycznym, jak
i psychicznym. W pojêciu tym mieœci siê
nie tylko takie czy inne kalectwo, lecz
równie¿ wszelkie zaburzenia w organizmie cz³owieka, mniejszej lub wiêkszej
trwa³oœci. Http 54.
závaûné postiûení zdraví
Náhle vzniklé onemocnìní, úraz nebo ji-
ruch kolejowy
né zhoršení zdravotního stavu, které pùsobí prohlubování chorobných zmìn, jeû
mohou vést bez neprodleného poskytnutí zdravotnické záchranné sluûby ke vzniku dlouhodobých nebo trvalých následkù, pøípadnì aû k náhlé smrti. Dále náhle
vzniklá intenzivní bolest nebo náhle vzniklé zmìny chování a jednání postiûeného
ohroûující zdraví nebo ûivot jeho samého
nebo jiných osob. Http 212. JM-B
ROZTWÓR DEZYNFEKCYJNY (disinfectant, desinfecting solution)
P³yn o jednorodnym sk³adzie, s³u¿¹cy do
zniszczenia drobnoustrojów i mikroorganizmów na powierzchni u¿ytkowej i na
przedmiotach.
dezinfekèní roztok
Tekutina k nièení mikroorganismù, èištìní pøedmìtu od nìkterých nebo všech
patogenních organismù, které mohou
zpùsobit infekci. ST
(rail transport operations)
Procedury i zwi¹zane z nimi urz¹dzenia
umo¿liwiaj¹ce spójne funkcjonowanie
ró¿nych podsystemów strukturalnych systemu kolei, zarówno w czasie normalnego, jak i pogorszonego funkcjonowania, w tym przygotowanie sk³adu i prowadzenie poci¹gu, planowanie i zarz¹dzanie ruchem oraz kwalifikacje zawodowe wymagane do realizacji us³ug transgranicznych. Do ruchu kolejowego zalicza siê równie¿ ruch na bocznicach
kolejowych i liniach metra. Http 235.
dráûní doprava
Termín, který v mnoha zemích splývá
s pojmem kolejová doprava, zahrnující
zejména ûeleznièní dopravu (vèetnì speciálních mìstských drah typu metra),
tramvajovou dopravu a pozemní lanové
dráhy. V Èeské republice z hlediska legislativy navíc zahrnuje i trolejbusovou
RUCH KOLEJOWY
rurka intubacyjna
dopravu a visuté lanové dráhy. Doprava
na prùmyslových a dùlních drahách je
dráûní dopravou, aèkoliv v Èeské republice nespadá pod pùsobnost Dráûního
zákona, nìkteré znaky drah mohou mít
i rùzné prùmyslové dopravníky a pojezdy
(napøíklad jeøáby), sportovní a zábavní
atrakce (horská dráha, bobová dráha) aj.
Za dráhy se obvykle nepovaûují lyûaøské
vleky, tøebaûe v Èeské republice je na nì
èásteènì vztaûen zákon o dráhách. Http
11. MB
(intubating tube)
G³adka rurka z tworzywa sztucznego
wprowadzana do tchawicy przez jamê
ustn¹ lub nos (w przypadku intubacji
przeznosowej) w celu zapobiegania niedro¿noœci dróg oddechowych lub niewydolnoœci oddechowej. Najczêœciej rurka wyposa¿ona jest w mankiecik z zaworkiem w celu uszczelnienia jej w tchawicy. Http 235.
endotracheální trubice
Trubièka, která pomahá pøi plicní ventilaci. Trubice se zavádí pomocí laryngoskopu pøes ústa, hrtan, hlasivky aû do
prùdušnice, nejèastìji z dùvodu respiraèních onemocnìní nebo pøed operací
s pouûitím celkové anestézie. Http 11. MB
RURKA INTUBACYJNA
NOSOWO-GARD£OWA (nasopharyngeal tube)
Wykonana z miêkkiej gumy d³ugoœci
15–20 cm rurka, któr¹ po nawil¿eniu nale¿y wprowadziæ przez nos pacjenta tak,
aby jej dystalny koniec znajdowa³ siê poni¿ej nasady jêzyka. Rurka nosowo-gard³owa jest tolerowana przez pacjentów
zarówno przytomnych, jak i o upoœledzonej œwiadomoœci. Jest stosowana w przypadkach, gdy uraz jamy ustnej wyklucza
zastosowanie rurki ustno-gard³owej, a tak¿e gdy przytomny lub pó³przytomny paRURKA
314
ryzyko
cjent, który nie toleruje rurki ustno-gard³owej, wymaga zabezpieczenia dro¿noœci dróg oddechowych jedynie w ograniczonym zakresie. MEM2 1982.
vzduchovody syn. nosní vzduchovod
Tyto kanyly lze pouûít pro zavádìní plynu (napø. èistého kyslíku) nebo smìsi
plynù (napø. bìhem anestezie nebo pro mìøení toku vzduchu) do nosu a (nebo) úst.
Nasopharyngeální vzduchovod […] je mìkká okrouhlá gumová trubice, èásteènì
ohnutá tak, aby se vešla do nosních dírek
a zasahovala do pharyngu. ZajišÙuje pouze prùchodnost horních cest dýchacích.
Vhodná velikost se urèí podle vzdálenosti od špièky nosu k ušnímu lalùèku. Http
79. JK
RURKA USTNO-GARD£OWA (oropharyngeal aiway)
Plastikowa, zakrzywiona rurka, któr¹ wprowadza siê do gard³a ponad jêzykiem.
Kszta³t umo¿liwia wprowadzenie dystalnego koñca rurki poza nasadê jêzyka i uniesienie jej, co prowadzi do udro¿nienia
dróg oddechowych. Wskazaniem do jej
zastosowania jest niedro¿noœæ dróg oddechowych u nieprzytomnego pacjenta.
Plantz-Wip 2010.
oropharyngeální vzduchovod syn. ústní
vzduchovod
Ohnutá, plochá trubice tvarovaná anatomicky, aby se dala umístit nad jazyk
a ohýbala se do pharyngu. Její pouûití je
indikováno jen u pacientù v bezvìdomí,
neboÙ dráûdí ke kašli nebo zvracení. Pouûívá se u pacientù, kde jednoduché zpùsoby na otevøení a udrûení prùchodnosti
DC selhávají. ZajišÙuje prùchodnost horních cest dýchacích. Vhodná velikost se
urèí podle vzdálenosti mezi koutkem úst
a úhlem dolní èelisti. Http 79. JK
(risk)
1. Prawdopodobieñstwo wyst¹pienia konRYZYKO
rzeka
kretnego skutku w okreœlonym czasie lub
w okreœlonej sytuacji. Ustawa 2001/27.04.,
http 4.
2. Prawdopodobieñstwo wyst¹pienia okreœlonego skutku, pojawiaj¹cego siê w okreœlonym czasie b¹dŸ w okreœlonych warunkach, po³¹czenie (kombinacja) skutku
i prawdopodobieñstwa jego wyst¹pienia
(definicja Organizacji Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju). DS III, http 4.
3. Prawdopodobieñstwo niepo¿¹danego
zdarzenia powoduj¹cego okreœlone skutki (nastêpstwa), które mo¿e nast¹piæ
w okreœlonym czasie lub okreœlonych
uwarunkowaniach. Ryzyko mo¿e byæ wyra¿one zarówno przez czêstotliwoœæ (liczba okreœlonych zdarzeñ w jednostce czasu), jak i prawdopodobieñstwo wyst¹pienia danego (okreœlonego) zdarzenia (w nastêpstwie poprzedzaj¹cego go zdarzenia)
w zale¿noœci od warunków (definicja Miêdzynarodowej Organizacji Pracy). Http 4.
riziko
1. Moûnost, ûe s urèitou pravdìpodobností vznikne událost, kterou povaûujeme z bezpeènostního hlediska za neûádoucí. Riziko je vûdy odvoditelné a odvozené z konkrétní hrozby. Míru rizika,
tedy pravdìpodobnost škodlivých následkù vyplývajících z hrozby a ze zranitelnosti zájmu, je moûno posoudit na základì analýzy rizik, která vychází i z posouzení naší pøipravenosti hrozbám èelit. BS
ÈR 2003, TSPzOKØaPOS 2009.
2. Relace mezi oèekávanou ztrátou (poškození zdraví, ztrátou ûivota, ztrátou majetku atd.) a neurèitostí uvaûované ztráty
(zpravidla vyjádøenou pravdìpodobností nebo frekvencí výskytu). V uûším pojetí se nìkdy pojem riziko redukuje na
pravdìpodobnost, se kterou dojde za definovaných podmínek expozice k projevu
nepøíznivého úèinku. Definice pouûívá
315
rzutka rêkawowa
termínu expozice (doba pùsobení). Je
nezbytné si uvìdomit, ûe riziko se rovná
nule pouze v pøípadì, ûe expozice nenastává (je nulová). Z definice rizika vyplývá, ûe riziko je charakterizováno ztrátou (typem ztrát) a frekvencí událostí.
Ztráty mohou pøedstavovat zdraví èlovìka,
ûivot èlovìka nebo lidí, majetek nebo
ûivotní prostøedí. V souvislosti s tím hovoøíme o riziku zdravotním, spoleèenském, ekonomickém a ekologickém. Environmentální riziko je pojem, který zahrnuje riziko pro osoby, majetek, ûivotní prostøedí. Http 275. JM-B
(river)
Naturalny, powierzchniowy ciek p³yn¹cy
w wy¿³obionym przez erozjê rzeczn¹ korycie, okresowo zalewaj¹cy dolinê rzeczn¹. W Polsce przyjmuje siê, ¿e rzekê stanowi ciek o powierzchni dorzecza powy¿ej 100 km. Http 235.
øeka
Pøirozený vodní tok. Ve srovnání s potokem má obvykle vìtší prùtok, délku nebo
rozlohu povodí. Http 11. JM-B
RZEKA
(rescue throw bag)
Wykonana jest w postaci pod³u¿nego worka, w którym znajduje siê 300 g obci¹¿nik obszyty piank¹ poliuretanow¹ (w celu ewentualnej ochrony przed skutkami
uderzenia oraz uzyskania p³ywalnoœci
dodatniej) i 25 m p³ywaj¹cej linki, na koñcu której s¹ odpowiednie zaczepy (karabiñczyk, pêtle) s³u¿¹ce do zamocowania
do burty ³odzi lub innego miejsca albo
za³o¿enia na nadgarstek ratownika. Na dnie
pokrowca znajduje siê uchwyt dla ratowanego. W celu uzyskania w³aœciwych
efektów nale¿y j¹ w odpowiedni sposób
przygotowaæ. Po rozwiniêciu ca³ej linki
wk³adamy j¹ do pokrowca pojedynczo
w ten sposób, ¿e uk³ada siê ona na dnie
zygzakiem warstwa po warstwie. U³o¿eRZUTKA RÊKAWOWA
rzutka rêkawowa
nie takie zapobiega popl¹taniu siê linki
w czasie rzutu. Wolny koniec linki powinien wystawaæ z pokrowca, który mo¿e
byæ zamkniêty (link¹ lub rzepem). Http
319.
házecí pytlík
Velmi dùleûitá pomùcka pro záchranu
jiné osoby ze bøehu. Je to pytlík s nepromokavým, peèlivì sloûeným lanem. V pøípadì potøeby je nutné pevnì uchopit vol-
316
rzutka rêkawowa
ný konec lana (nebo jej radìji uvázat kolem stromu èi jiného pevného pøedmìtu
na bøehu, aby vám nevypadlo z ruky
nebo vás zachraòovaný nestáhl do vody)
a pytlík hodit pøed zachraòovaného jedince. Lepší je jej pøehodit neû k nìmu nedohodit. Zachraòovaný se pak mùûe vymotaného lana chytit a s pomocí proudu
èi vaší pomocí se dostat ke bøehu. Http
311. ST
samochód dowodzenia
317
samochód stra¿y po¿arnej
S
(control unit)
syn. mobilne stanowisko dowodzenia
¿arg. wóz dowodzenia
Pojazd mechaniczny wykorzystywany podczas du¿ych zdarzeñ, wyposa¿ony w zespó³ technicznych œrodków ³¹cznoœci i stanowiska pracy, […] u³atwiaj¹cy kieruj¹cemu dzia³aniem ratowniczym i dowódcom odcinków bojowych dowodzenie
podleg³ymi jednostkami. Http 235.
velitelský automobil
Hasièské vozidlo vybavené jako mobilní operaèní stanovištì pro velitele zásahu u velkých událostí. Obvykle je vybaveno radiostanicí a dalšími telekomunikaèními systémy. VSPO 2.4. GB
SAMOCHÓD DOWODZENIA
SAMOCHÓD
GANICZY
PROSZKOWY
(dry powder fire truck)
Pojazd stra¿y po¿arnej przystosowany do
przewozu ratowników, wyposa¿ony w zbiornik proszku gaœniczego, przeznaczony do
prowadzenia samodzielnej akcji gaœniczej lub do wspierania dzia³añ prowadzonych przy u¿yciu innych samochodów gaœniczych podczas po¿arów cieczy i gazów palnych oraz urz¹dzeñ elektrycznych
pod napiêciem. Zgodnie z oznaczeniem
tradycyjnym samochody ze zbiornikiem
proszku gaœniczego okreœla siê symbolem GPr-X, gdzie X oznacza masê ³adunku proszkowego w kg. MSP 1990, s. 200.
práškový automobil
Poûární vozidlo, které slouûí výhradnì nebo vìtšinou k transportu a k nasazení hasicího prášku pøi poûárech. VSPO 2.6. GB
SAMOCHÓD RATOWNICTWA CHEMICZNO-EKOLOGICZNEGO
(chemical incident unit)
Samochód po¿arniczy wyposa¿ony w spe-
cjalne œrodki ochrony indywidualnej,
przyrz¹dy pomiarowe i sprzêt do ograniczania szkód w œrodowisku naturalnym,
takich jak: niebezpieczeñstwo ska¿enia
œrodowiska, wypadki z niebezpiecznymi
œrodkami chemicznymi, niebezpieczeñstwo wyst¹pienia substancji radioaktywnych, niebezpieczeñstwo ska¿eñ biologicznych, wypompowywanie substancji niebezpiecznych i inne.
chemický automobil
Poûární vozidlo vybavené technickými
prostøedky a ochrannými obleky pro zásah
pøi nehodách s nebezpeènými látkami
vèetnì dekontaminace. VSPO 2.3. GB
SAMOCHÓD RATOWNICTWA TECHNICZ-
(rescue tender, tender truck)
Samochód po¿arniczy, s³u¿¹cy do przewo¿enia sprzêtu specjalistycznego (zestawy do ciêcia i rozpierania, aparaty oddechowe, poduszki pneumatyczne, pi³y do
stali i betonu itp.), u¿ywany do prowadzenia dzia³añ w zakresie ratownictwa
technicznego tj. ratowania osób i zwierz¹t, usuwania skutków wypadków, awaryjnego odblokowywania wejœæ itp. MSP
1990, s. 202.
záchranný automobil
Poûární vozidlo s obsáhlým nákladem
speciálního náøadí pro technickou pomoc
u poûárù a jiných nouzových pøípadù.
VSPO 2.20. GB
NEGO
(fire
apparatus, fire engine, fire truck, fire
appliance) syn. samochód ratowniczo-gaœniczy, pojazd po¿arniczy, samochód po¿arniczy
Samochód u¿ywany do zwalczania po¿arów i/lub ratownictwa. Pojazd dwuœladoSAMOCHÓD STRA¯Y PO¯ARNEJ
samochód wê¿owy
wy drogowy z nadwoziem po¿arniczym
maj¹cy w³asny napêd, s³u¿¹cy do przewo¿enia stra¿aków, sprzêtu […] oraz œrodków gaœniczych. Wed³ug tradycyjnego
oznakowania samochody po¿arnicze dziel¹ siê na typy: samochód gaœniczy (oznaczany liter¹ G) i samochód specjalny (oznaczany liter¹ S) oraz na rodzaje (w zale¿noœci od noœnoœci podwozia): lekki samochód (L), ciê¿ki samochód (C), œredni
samochód (bez oznaczenia). Wyposa¿enie, przeznaczenie oraz parametry techniczno-taktyczne podawane s¹ w oznaczeniu klasyfikacyjnym samochodów,
np. GBA 2,5/16 okreœla samochód gaœniczy ze zbiornikiem wodnym o pojemnoœci 2,5 m3, z autopomp¹ o wydajnoœci 16
hektolitrów na minutê. Wed³ug oznaczeñ
unijnych samochody po¿arnicze dzielimy
na klasy (w zale¿noœci od maksymalnej
masy rzeczywistej): lekk¹ (L), œredni¹
(M) i ciê¿k¹ (S), a tak¿e na kategorie
(w zale¿noœci od zdolnoœci do poruszania
siê w ró¿nych warunkach terenowych):
miejskie (oznaczone cyfr¹ 1), uterenowione (2) i terenowe (3). MSP 1990, s. 199.
poûární vozidla syn. poûární automobily
Úèelová, pøíp. víceúèelová vozidla urèená k plnìní úkolù poûární ochrany. Podle
toho, zda jsou pohánìna vlastní mechanickou silou èi nikoliv, se dìlí na poûární
automobily a poûární pøívìsy. Poûární automobily: podle úèelu pouûití jsou zásahové nebo pomocné. Zásahová poûární
vozidla jsou speciálnì konstruovaná pro
daný úèel pouûití. Slouûí k dopravì poûárního druûstva, poûárního pøíslušenství,
hasicího, technického nebo vyprošÙovacího zaøízení na místo zásahu, jakoû i k provádìní vlastního hasebního, technického
nebo jiného zásahu. K základním druhùm
zásahových poûárních vozidel patøí zejména dopravní automobil, automobilová
318
samochód wysokociowy
støíkaèka, cisternová automobilová støíkaèka, práškový hasicí automobil, pìnový hasicí automobil. Ke speciálním zásahovým poûárním vozidlùm urèeným pro
speciální práce patøí automobilový ûebøík, poûární plošina, hadicový automobil,
automobil pro zásahy v radioaktivním
prostøedí, automobil na olejové havárie
a další. Pomocná poûární vozidla slouûí
pøedevším k hospodáøských úèelùm,
k dopravì materiálu a techniky. Jsou souèástí týlového zabezpeèení èinnosti a jednotek poûární ochrany. K tìmto vozidlùm
patøí zejména nákladní a osobní automobily, motocykly, autobusy apod. SBAHPAOP 1985, s. 264. GB
(hose laying lorry)
Samochód po¿arniczy specjalny, s³u¿¹cy
do przewo¿enia wiêkszej liczby odcinków wê¿y po¿arniczych, […] armatury
wodno-pianowej, rozdzielaczy, zbieraczy,
sk³adanych zbiorników na wodê, mostków przejazdowych itp. […] na teren
dzia³añ bojowych wymagaj¹cych przet³aczania i przepompowywania wody do celów gaœniczych lub przeciwpowodziowych. […] Tradycyjne symbole cyfrowe,
którymi oznaczane s¹ samochody wê¿owe okreœlaj¹ […] sumê d³ugoœci w metrach odcinków wê¿y przewo¿onych danym samochodem, […] np. SW 2000 oznacza samochód specjalny wê¿owy, przewo¿¹cy wê¿e po¿arnicze o ³¹cznej d³ugoœci 2000 m. MSP 1990, s. 202.
vozidlo k pokládaní hadic
Poûární vozidlo k pøepravì a poloûení hadic. VSPO 2.13. GB
SAMOCHÓD WÊ¯OWY
WYSOKOCIOWY (ladder
fire truck, ladder fire engine) syn. samochód ratownictwa wysokoœciowego
Samochód specjalny do realizacji zadañ
zwi¹zanych z u¿yciem sprzêtu do ratowSAMOCHÓD
samochód ze zbiornikiem rodka...
nictwa wysokoœciowego, np. zestawów
lin i sprzêtu do wspinaczki, do budowy
uk³adów ratowniczych, wspó³pracy ze
œmig³owcem, ewakuacji osób z kolei linowych itp. MSP 1990, s. 201.
mobilní výšková technika
Poûární vozidlo, jehoû nástavbu tvoøí
otoèný ûebøík nebo poûární vysokozdviûná plošina. VSPO 2.1. GB
SAMOCHÓD ZE ZBIORNIKIEM RODKA
(foam tender truck)
Samochód gaœniczy ze zbiornikiem wody
i œrodka pianotwórczego, przystosowany
do dostarczania tych œrodków gaœniczych
na miejsce po¿aru, wyposa¿ony w sprzêt
umo¿liwiaj¹cy w razie potrzeby wytworzenie piany gaœniczej.
pìnový automobil
Poûární vozidlo, které je výhradnì nebo
èásteènì vybaveno k pøepravì pìnových
prostøedkù a technických prostøedkù ke
tvorbì pìny a které je schopno dodávat
hasicí pìnu na poûáøištì. VSPO 2.12. GB
PIANOTWÓRCZEGO
(self-ignition, autoignition) syn. samozap³on
Proces zapocz¹tkowania reakcji spalania,
zachodz¹cy w wyniku zmian biologicznych lub fizycznych i chemicznych materia³ów, przy czym samonagrzewanie siê
materia³ów i w konsekwencji ich samozapalenie nastêpuje samorzutnie, bez udzia³u zewnêtrznych strumieni ciep³a i bez
udzia³u punktowych Ÿróde³ ciep³a. Substancje podatne na samozapalenie to: oleje i t³uszcze, siarczki ¿elaza, wêgiel kamienny, brunatny i torf, produkty roœlinne oraz chemiczne substancje i mieszaniny. MSP 1990, s. 203.
sebevznícení syn. samovznícení
Chápáno jako iniciace – poèátek hoøení,
okamûik, který je pro vìtšinu látek charakteristický vznikem plamene. U hoølaSAMOZAPALENIE
319
sanie lodowe
vých hmot, pro které je vlastní bezplamenné, heterogenní hoøení, se v okamûiku vznícení objevuje ûhnutí emise svìtla
a tepla. V praxi se výrazem vznícení nebo
zapálení pøesnìji chápe iniciace hoøení
úèinkem vnìjšího zdroje zapálení, který
má obvykle vyšší teplotu neû je teplota
vznícení, samovznícení hoølavé látky. Jestliûe k iniciaci hoøení dojde v dùsledku
procesu samozahøívání, potom se tento
okamûik oznaèuje jako samovznícení.
Podle mechanismu samozahøívání se rozlišuje samovznícení tepelné, mikrobiologické a chemické: a) tepelné samovznícení nastává v tìch pøípadech, kdy mechanismus samozahøívání je nabuzen
vnìjším zahøátím hoølavé hmoty na teplotu samozahøívání, b) u mikrobiologického samovznícení je samozahøátí vyvoláno èinností mikroorganismù uvnitø hoølavé hmoty, c) chemické samovznícení
zpùsobuje samozahøívání od exotermní
chemické reakce, která probíhá pøi vzájemném styku a pùsobení vhodných hmot
reagentù. SBAHPAOP 1985, s. 316. GB
(rescue sled)
Nosze ratunkowe; s³u¿¹ do bezpiecznego
transportu osób rannych w górach oraz
akwenach wodnych. Konstrukcja noszy
umo¿liwia transport poszkodowanych m.in.
ze z³amanymi koñczynami dolnymi i górnymi. Przy maksymalnym obci¹¿eniu
i podparciu obu koñców noszy nie wystêpuj¹ ¿adne dodatkowe ugiêcia, dziêki czemu nie ma mo¿liwoœci dodatkowego uszkodzenia cia³a osoby transportowanej.
W ratownictwie górskim (AKIA) nosze
holowane s¹ bezpoœrednio przez jednego
lub dwóch przeszkolonych narciarzy (ratowników). Po zamontowaniu specjalnego uchwytu mo¿liwe jest holowania noszy za skuterem œnie¿nym. Http 280.
SANIE LODOWE
sanie transportowe
ledové sanì
Záchranný prostøedek. Nejvhodnìjší varianta je pouûití ledových saní dvìma
zachránci, kdy jeden leûí na pøední èásti
a druhý tlaèí sanì za madla v zadní èásti.
Trup saní je vyroben z polyesteru vyztuûeného skelnými a uhlíkovými vlákny.
Sanì jsou vybaveny lyûinami, dvìma kovovými madly v zadní èásti a úchytem
pro pøipevnìní lana. V pøední èásti se
dále nacházejí dvì kovová madla, podél
stran trupu je rozmístìna øada pruûných
úchytù. Http 256. JK
SANIE TRANSPORTOWE (pulk sled, ahkio
sled) syn. pulki
Specjalne sanki, a w³aœciwie d³ugie wanny z wystaj¹cymi p³ozami, do których
wk³ada siê wszelki sprzêt i ci¹gnie za
sob¹. Klasyczne wspó³czesne pulki maj¹
tak¿e sztywn¹ pokrywê zakrywaj¹c¹ ca³oœæ baga¿u. Http 301.
transportní sanì syn. pulky
Sanì pro dopravu potøebného vybavení –
tedy výzbroje, výstroje, ale hlavnì dostateèného mnoûství potravin a paliva do
vaøièe. HA 2010. JK
(
(nurse, orderly)
Pracownik opieki zdrowotnej wykonuj¹cy podstawowe, niezastrze¿one dla innych zawodów medycznych czynnoœci
w zak³adach opieki zdrowotnej. MEM2
1982.
sanitáø(ka) slang. ošetøovatel
Pomocný pracovník ve zdravotnictví zajišÙující nìkteré práce nevyûadující speciální zdravotnické vzdìlání. VLS 2009,
http 332. JK
SANITARIUSZ KA)
(sarcoidosis) syn. choroba Besniera-Boecka-Schaumanna
Schorzenie uk³adowe zajmuj¹ce wêz³y
ch³onne wnêk p³ucnych i p³uca. W postaci wnêkowej na rentgenogramach klatki
SARKOIDOZA
320
sarkoidoza
piersiowej widoczne s¹ powiêkszone obustronnie guzowate wêz³y ch³onne wnêk
i œródpiersia. W postaci wnêkowop³ucnej
poza powiêkszonymi wêz³ami widoczne
s¹ zmiany pasmowate, siateczkowate
i drobnoguzkowe w p³ucach. Niekiedy
wspó³istniej¹ zmiany torbielowate w koœciach d³oni i stóp. MEM2 1982.
sarkoidóza syn. Besnierova-Boeckova-Schaumannova nemoc
Multisystémové onemocnìní nejasného
pùvodu (pøedpokládají se imunologické
mechanismy pøi reakci na dosud neznámý antigen èi antigeny, z mikrobiálních
pùvodcù se pøisuzuje role mykobakteriím, spíše atypickým, a propionibakteriím), postihující øadu orgánù, obvykle
plíce a nitrohrudní mízní uzliny, popø.
mimohrudní orgány (oko, kùûe, játra,
srdce, centrální nervový systém aj.). Histopatologicky jde o granulomatózní onemocnìní s epiteloidními buòkami bez kaseifikace. Pøíznaky závisejí na postiûeném orgánu. Sarkoidóza mùûe probíhat
buï subakutnì s horeèkami, bolestmi kloubù, koûními a plicními pøíznaky, nebo
chronicky s postupným rozvojem plicního postiûení aû plicní fibrózy s dušností
a omezením plicních funkcí. Bývá bilaterální hilová lymfadenopatie, na plicích
jsou známky infiltrace. Koûní forma mùûe mít ráz erythema nodosum, lupoidní èi
psoriaziformní, výskyt nodulù, lupus pernio (indurované léze èasto na oblièeji),
hnìdì zbarvené papuly, plaky aj. Obvykle k potvrzení vyûaduje bioptické vyšetøení. Oèní postiûení má nejèastìji ráz
uveitidy, granulomy mohou být i ve spojivkách, mùûe být postiûena i sítnice.
Granulomy mohou být v játrech, tìûší
postiûení však nebývá. Mohou být parézy
hlavových nervù, diabetes insipidus. Bývá rovnìû narušen kalciový metabolismus
saturacja
v dùsledku aktivace vitaminu D v makrofázích, v séru je moûné zjistit zvýšenou
aktivitu ACE. VLS 2009. JK
(saturation)
Nasycenie cieczy gazem. W medycynie
dokonuje siê pomiarów nasycenia p³ynów ustrojowych, m.in. krwi czy p³ynu
komórkowego gazami. Najbardziej powszechnym pomiarem saturacji w dzia³aniach medycznych jest pomiar saturacji
krwi tlenem (nasycenia krwi têtniczej tlenem) metod¹ pulsoksymetrii w celu przeciwdzia³ania niewydolnoœci oddechowej.
saturace
Nasycení napø. krve kyslíkem. Saturace
krve kyslíkem je sníûena pøi hypoxemii.
VLS 2009. JK
SATURACJA
SCHEMAT MELDUNKU WEZWANIA PO-
(incident reporting procedure)
Meldunek sk³ada siê wed³ug schematu:
a) Miejsce zdarzenia – gdzie siê wydarzy³ wypadek ewentualnie podanie charakterystycznych cech otoczenia (charakterystyczny budynek).
b) Co siê wydarzy³o.
c) Ilu jest poszkodowanych.
d) W jakim s¹ stanie: czy s¹ przytomni,
jakie maj¹ obra¿enia, jaka pomoc zosta³a
im udzielona.
e) Kto wzywa pomocy – przedstawienie
siê z imienia i nazwiska.
f) Podaæ numer telefonu z którego wzywana jest pomoc.
g) Czekamy na potwierdzenie przyjêcia
wezwania.
h) Nie odk³adamy pierwsi s³uchawki.
Http 6.
Schéma pro ohlašování nehod
Ohlašování nehod se oznamuje podle
schématu:
a) Co se stalo? – pøedevším informace
o poètu zranìných, prùbìhu nehody a poMOCY
321
schody ewakuacyjne zewnêtrzne
vaze zraní.
b) Kde? – co nejpøesnìjší údaj o místì nehody.
c) Kdy? – co nejpøesnìjší urèení èasu nehody.
d) Kdo oznamuje a odkud? – Údaje o oznamujícím. HA 2010. JK
(stairs)
Element budynku lub ukszta³towania terenu, który umo¿liwia komunikacjê miêdzy ró¿nymi poziomami. Wraz z obudowuj¹cymi je œcianami tworz¹ klatkê schodow¹, bêd¹c¹ zwykle czêœci¹ drogi ewakuacyjnej. [...] Wymiary schodów reguluj¹ przepisy budowlane zawarte w rozporz¹dzeniu ministra w³aœciwego do spraw
budownictwa (Rozporz¹dzenie Ministra
Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaæ budynki i ich
usytuowanie). Http 235.
schodištì
Vertikální komunikace pro pìší. Rizika
úrazù: pád osob následkem uklouznutí,
zakopnutí a podvrtnutí nohy. Prevence
úrazù následkem pádu osoby po uklouznutí na schodištích spoèívá ve vytvoøení
a udrûení protikluzného povrchu stupòù
a zejména hran stupòù. Souèinitel smykového tøení musí odpovídat pøíslušnému
protikluzovému, bezpeènostnímu kritériu
pohybu osob. SBAHPAOP 1985, s. 319.
GB
SCHODY
SCHODY EWAKUACYJNE ZEWNÊTRZNE
(external emergency staircase, external
fire escape stairs) syn. zewnêtrzne schody po¿arowe
Schody zewnêtrzne, s³u¿¹ce do ewakuacji
ludzi, powinny mieæ okreœlon¹ odpornoœæ
po¿arow¹. Schody zewnêtrzne mog¹ byæ
stosowane tylko w tych budynkach, gdzie
jest co najmniej jedna wewnêtrzna piono-
schody po¿arowe
wa droga ewakuacji, obs³uguj¹ca ka¿de
piêtro. Wszystkie drzwi prowadz¹ce na
schody zewnêtrzne powinny posiadaæ klasê odpornoœci ogniowej co najmniej EI
30 i byæ wyposa¿one w samozamykacze.
vnìjšní zásahové schodištì syn. vnìjšní
poûární schodištì, vnìjšní chránìná úniková cesta
Chránìné schodištì pro pøístup poûárních
jednotek k dosaûení hoøících podlaûí pøi
zdolávání poûáru, které mùûe být propojeno se zásahovými pøedsínìmi (ISO
8421-4). VSPO 5.6. GB
(firefighting stairway, firefighting stairs) syn. schody
ewakuacyjne
Schody, s³u¿¹ce do usprawnienia dostêpu
do po¿aru oraz jako droga ewakuacyjna,
powinny byæ wykonane z materia³ów
niepalnych i mieæ klasê odpornoœci ogniowej co najmniej R 60 w budynkach
o klasie odpornoœci po¿arowej „A”, „B”
oraz „C”, lub klasê odpornoœci ogniowej
co najmniej R 30 w budynkach o klasie
odpornoœci po¿arowej „D” i „E”. Schody
po¿arowe mog¹ byæ umieszczone w klatce schodowej wewn¹trz budynku, jak
równie¿ (w Polsce rzadziej) na zewn¹trz
budynku. RMI 2002, § 249, ust. 3.
poûární schodištì syn. chránìné únikové schodištì
SchodišÙový prostor uvnitø nebo vnì budovy s pøíslušnou poûární odolností jako
souèást únikové cesty ve svislém smìru
(viz ISO 8421-2). VSPO 5.8. GB
SCHODY PO¯AROWE
(seismologist)
Geofizyk zajmuj¹cy siê badaniem trzêsieñ ziemi. Http 94.
seismolog
Osoba, která se vìnuje specializovanému
oboru geofyziky v podobì seismologie,
která se snaûí pochopit a popsat aspekty
deskové tektoniky a struktury Zemì. MeSEJSMOLOG
322
sepsa
zi nejznámìjší a nejvíce sledované procesy, které seismologové sledují, patøí zemìtøesení. Http 11. JM-B
(seismology)
Dzia³ geofizyki, nauka zajmuj¹ca siê
trzêsieniami ziemi (ich analiz¹, teori¹ powstania, mo¿liwoœci¹ przewidywania) oraz
poznawaniem budowy wnêtrza Ziemi na
podstawie rozchodzenia siê fal sejsmicznych. Http 75.
seismologie
Obor geofyziky, který se vìnuje studiu
zemìtøesení a procesù spojených se šíøením seismických vln skrze Zemi èi jiné
objekty. Http 11. JM-B
SEJSMOLOGIA
(septicaemia) syn. posocznica
Obecnoœæ du¿ej liczby drobnoustrojów
chorobotwórczych we krwi kr¹¿¹cej. Najczêœciej wystêpuje sepsa w ostrych chorobach zakaŸnych, w których zarazki chorobotwórcze rozmna¿aj¹ce siê w ustroju
w okreœlonym ognisku zapalnym, wysiewaj¹ siê do krwiobiegu i kr¹¿¹c we krwi
wywo³uj¹ ciê¿kie objawy chorobowe.
Czynnikami wywo³uj¹cymi sepsê s¹ g³ównie drobnoustroje ropotwórcze (paciorkowce, gronkowce). Podstawowym warunkiem wytworzenia siê sepsy jest przede
wszystkim odpowiednie nasilenie siê wysiewu drobnoustrojów do krwiobiegu, co
wystêpuje wówczas, gdy ognisko zaka¿enia jest bezpoœrednio po³¹czone z uk³adem ¿ylnym ustroju. […] Rozró¿nia siê
sepsê ostr¹, podostr¹ lub przewlek³¹. Jeœli odpornoœæ ustroju jest s³aba, a zjadliwoœæ zarazków du¿a, wówczas sepsa mo¿e zakoñczyæ siê œmierci¹ chorego, mówi
siê wówczas o sepsie piorunuj¹cej. Pocz¹tek sepsy jest z regu³y gwa³towny.
MEM2 1982.
sepse syn. septikemie, septikopyemie
slang. otrava krve
Tìûká infekce, která je provázena celko-
SEPSA
serce
vými (systémovými) projevy zánìtu pøi
výrazné aktivaci zánìtových mechanismù
(cytokinù, mediator). Klasicky stav, pøi
nìmû se z infekèního loûiska v tìle obèas
èi trvale uvolòují choroboplodné zárodky
do krve a poškozují ostatní orgány. Vyvolavatelem sepse jsou obvykle bakterie,
vzácnìji houby. K seps mohou vést tìûké infekce moèových cest (tzv. urosepse),
plic, rozsáhlé infikované proleûeniny, angína (tonzilogenní sepse), zánìt støedního
ucha (otogenní sepse), sepse mùûe postihnout ûenu po porodu (puerperální sepse)
apod. Projevuje se zejména opakovanými
prudkými vzestupy horeèky (dosahující obvykle vysokých hodnot), celkovou schváceností a pøíznaky postiûení jednotlivých
orgánù. Nebezpeènou komplikací je vznik
septického šoku. Pøi podezøení na sepsi
se provádìjí pøi vzestupu teploty nábìry
krve, která se poté vyšetøuje na pøítomnost bakterií. VLS 2009. JK
SERCE (heart, cor)
Centralny narz¹d uk³adu krwionoœnego
po³o¿ony w klatce piersiowej, w œródpiersiu œrodkowym, wewn¹trz worka osierdziowego. MEM2 1982.
srdce
Dutý svalový orgán uloûený vìtší èástí
v levé polovinì hrudníku mezi plícemi.
VLS 2009. JK
(bathing season)
Okres okreœlony przez radê gminy w uchwale, o której mowa w art. 34a ust. 1, obejmuj¹cy okres miêdzy 15 czerwca a 30
wrzeœnia. Ustawa 2001/18.07.
koupací sezóna
Koupací sezónou se rozumí zpravidla období od 30. kvìtna do 1. záøí nebo období, bìhem nìhoû lze oèekávat velký poèet
koupajících se osob. Zákon 2000/258. ST
SEZON K¥PIELOWY
323
sieæ wodoci¹gowa przeciwpo¿arowa
(power
network)
Zbiór przewodów elektrycznych i urz¹dzeñ powi¹zanych pod wzglêdem funkcjonalnym i po³¹czonych elektrycznie,
przeznaczonych do przesy³ania, przetwarzania i rozdzielania na okreœlonym terytorium wytworzonej w elektrowniach
energii elektrycznej oraz do zasilania ni¹
odbiorników. Http 235.
elektrická síÙ
Soubor jednotlivých vzájemnì propojených elektrických stanic, venkovních
a kabelových vedení urèených pro pøenos
a rozvod elektrické energie. Http 16. JM-B
SIEÆ ELEKTROENERGETYCZNA
(water-pipe network)
Uk³ad przewodów wodoci¹gowych znajduj¹cych siê poza budynkami odbiorców,
zaopatruj¹cych w wodê ludnoœæ lub zak³ady produkcyjne. Http 290.
vodovodní síÙ syn. vodovod
Zaøízení pro potrubní nebo podobnou dopravu vody. Veøejná vodovodní síÙ zajišÙuje dodávku upravené vody pro velký poèet obyvatel. Patøí k nim dálková a místní
vedení, která jsou vedena ve veøejných
prostorách, nejèastìji soubìûnì s komunikacemi, a to tak, aby bylo moûné snadno provádìt opravy. Soukromé vodovodní rozvody zajišÙují rozvod vody z veøejné sítì uvnitø objektu nebo dopravu vody
z neveøejného zdroje, napø. z vlastní studny. Http 11. JM-B
SIEÆ WODOCI¥GOWA
SIEÆ
WODOCI¥GOWA
PRZECIWPO¯A-
(fire fihting water system)
1. Sta³a sieæ nawodniona lub sucha zainstalowana wewn¹trz budynku, z której za
pomoc¹ hydrantów wewnêtrznych lub
zaworów hydrantowych pobiera siê wodê
do gaszenia po¿arów. MSP 1990, s. 87.
2. Sieæ wodoci¹gowa stanowi¹ca Ÿrod³o
ROWA
siekiero³om
wody do celów przeciwpo¿arowych, [...]
powinna byæ zasilana z pompowni przeciwpo¿arowej, zbiornika wie¿owego, studni lub innych urzadzeñ, zapewniaj¹cych
wymagan¹ wydajnoœæ i ciœnienie w hydrantach zewnêtrznych, nawet tych niekorzystnie ulokowanych, przez co najmniej 2 godziny. RMSWiA 2009.
poûární vodovod
Zaøízení slouûící k dopravì vody v dostateèném mnoûství a tlaku pro potøeby
poûární ochrany. Rozdìluje se na vnitøní
a vnìjší. Vnitøní poûární vodovod slouûí
k rozvodu poûární vody k hašení co nejblíûe objektùm, které by mohly být ohroûeny poûárem. Odbìr vody z poûárního
vodovodu se provádí pomocí podzemních
nebo nadzemních hydrantù, uvnitø objektù pomocí nástìnných hydrantù. V nìkterých pøípadech funkci poûárního vodovodu zabezpeèuje dostateènì dimenzovaný
veøejný vodovod. Pro dimenzování poûárního vodovodu je dùleûité stanovit
celkový tlak, který je souètem hydrostatického tlaku vody a dynamického tlaku,
který je roven f = v2/2, kde v je její hustota a v rychlost proudìní. Hydrostatický tlak je zpùsoben tíhou kapaliny a vnìjšími silami. V pøípadì nehybnosti vody pùsobí tlak vûdy kolmo na stìny nádoby
a ponoøeného tìlesa. U proudící vody hydrostatický tlak pùsobí na plochu rovnobìûnou se smìrem proudìní. SBAHPAOP
1985, s. 264. GB
SIEKIERO£OM (rescue axe) syn. inopur
Podrêczny sprzêt burz¹cy, uniwersalne
narzêdzie, umo¿liwiaj¹ce rozbijanie ró¿norodnych materia³ów, od drewna do szk³a,
jak równie¿ rozcinanie œcian z blach stalowych. Tnie materia³y tekstylne, folie
PVC, œruby i druty. Mo¿e byæ tak¿e u¿ywany do zginania, podnoszenia i ciêcia
innych materia³ów oraz jako dŸwignia,
324
sinica
podpora ratownicza lub zacisk mocuj¹cy.
Http 92.
vyprošÙovací sekera
Speciální víceúèelový technický prostøedek pouûívaný pro proraûení, rozseknutí
a roztaûení kovu nebo pro rozbití a odstranìní skla. VSPO 3.10.12. GB
(strong ache)
Fizyczne lub psychiczne uczucie ograniczaj¹ce lub uniemo¿liwiaj¹ce prawid³owe funkcjonowanie organizmu.
silné bolesti
Pocit bolesti, která vyûaduje podání opioidù. Http 93. ST
SILNE BÓLE
(cyanosis)
Szaroniebieskie lub niebieskoczerwone
zabarwienie skóry i œluzówek, spowodowane obecnoœci¹ we krwi w powierzchniowych naczyniach w³osowatych hemoglobiny zredukowanej (odtlenionej), w iloœci przekraczaj¹cej pewien okreœlony poziom (ponad 5 g w 100 ml). Mo¿e powstaæ wskutek niedostatecznego wysycenia krwi têtniczej tlenem w p³ucach (hipoksemia) lub nadmiernego odtlenienia
krwi ¿ylnej w tkankach (np. zastój ró¿nego pochodzenia). Sinicê powsta³¹ wskutek hipoksemii okreœla siê mianem sinicy
têtniczej lub centralnej. Wystêpuje ona
w niewydolnoœci oddechowej i wadach
serca, gdy dochodzi do mieszania siê
krwi ¿ylnej (odtlenionej) z têtnicz¹, wskutek nieprawid³owych po³¹czeñ miêdzy
praw¹ a lew¹ po³ow¹ serca. Sinica powstaj¹ca w nastêpstwie nadmiernego oddawania tlenu tkankom okreœla siê mianem sinicy ¿ylnej lub obwodowej. Powstaje w ostrej niewydolnoœci kr¹¿enia
pochodzenia sercowego i naczyniowego,
przekrwieniu biernym wywo³anym przewlek³¹ niewydolnoœci¹ kr¹¿enia, akrocyjanozie, zespole Raynauda itp. Mo¿e byæ
SINICA
SIRENE
równie¿ spowodowana zmianami hemoglobiny (methemoglobina), gdy nastêpuje
upoœledzone wi¹zanie zmienionej hemoglobiny z tlenem. MEM2 1982.
cyanóza
Namodralé zbarvení kùûe a sliznic, které
je dùsledkem nedostatku kyslíku v krvi.
Je vyvolána vìtším obsahem neokyslièeného krevního barviva hemoglobinu v krvi,
èasto bývá pøíznakem závaûnìjšího onemocnìní plic nebo srdce. Napø. „modré
dìti” u nìkterých vrozených srdeèních
vad (Fallotova tetralogie). Kromì této
tzv. centrální cyanózy existuje i cyanóza
periferní, pøi níû je obsah kyslíku v tepenné krvi normální a cyanóza je dùsledkem místních poruch prokrvení (napø. akrocyanóza a stagnace krve). VLS 2009.
JK
SIRENE (Supplementary Information
Request at the National Entry)
Organ wyznaczony przez pañstwo cz³onkowskie, zgodnie z jego przepisami wewnêtrznymi, na podstawie art. 92 ust. 4
Konwencji Wykonawczej do Uk³adu
Schengen (KWS), którego podstawowym
zadaniem jest wymiana informacji uzupe³niaj¹cych niezbêdnych przy wprowadzaniu wpisów i w celu umo¿liwienia
podjêcia odpowiednich dzia³añ w przypadku trafienia („hit”) w Systemie Informacyjnym Schengen, (czyli gdy w wyniku
sprawdzenia w SIS odnaleziono osoby
lub przedmioty wprowadzone do systemu). SIRENE s¹ jedynym punktem kontaktowym dzia³aj¹cym przez ca³¹ dobê w
ka¿dy dzieñ w roku – 365/7/24 – w³aœciwym w zakresie wymiany informacji uzupe³niaj¹cych do wpisów wprowadzanych
do Systemu Informacyjnego Schengen
(SIS). Biura SIRENE funkcjonuj¹ w ka¿dym z pañstw strefy Schengen, dziêki czemu polska Policja ma sta³y, bezpoœredni
325
SIRENE
kontakt z policjami pañstw ca³ego obszaru Schengen. Wymiana informacji odbywa siê poprzez wymianê elektronicznych formularzy. Jêzykiem komunikacji
pomiêdzy biurami SIRENE jest g³ównie
jêzyk angielski, ale te¿ francuski, niemiecki i hiszpañski. Zgodnie z decyzj¹ Ministra Spraw Wewnêtrznych i Administracji z dnia 9 sierpnia 2004 r. zadania Biura
SIRENE w Polsce realizuje Policja. Http
249.
SIRENE
Útvar, jehoû hlavním úkolem je zprostøedkovávat doplòující informace k velmi struèným záznamùm v Schengenském
informaèním systému (SIS), coû je vlastnì evropská pátrací databáze. V té souvislosti pøímo komunikuje s národními bezpeènostními a justièními sloûkami a ostatními SIRENE a je tøeba zdùraznit, ûe v této oblasti je jediným ústøedním kompetentním orgánem v jednotlivých státech.
Zpravidla dále zajišÙuje výmìnu kriminálnì relevantních informací dle èlánku 39
a èlánku 46 Schengenské provádìcí úmluvy a je ústøedním bodem zejména pro
pøeshranièní sledování dle èlánku 40
Schengenské provádìcí úmluvy. V rámci
mezinárodní policejní a justièní spolupráce tak SIRENE spolu se SIS zásadním
zpùsobem v rámci Evropy posilují a rozšiøují: a) pátrání po hledaných, pohøešovaných a neûádoucích osobách, b) pátrání
po hledaných vozidlech, zbraních, dokladech, bankovkách atp., c) vyhledávání
osob a vìcí dùleûitých pro trestní øízení,
d) pøedcházení zneuûití identity, e) výmìnu kriminálnì relevantních informací,
f) vzájemnou spolupráci pøi vyšetøování
a pøedcházení trestné èinnosti, g) mezinárodní právní pomoc v trestních vìcech.
Èinnost v podmínkách prostoru bez kontrol na vnitøních hranicích vyûaduje od
skalne miasto
SIRENE vysokou efektivitu a rychlost.
Uplatòuje se 12hodinová lhùta na vyøízení doûádání, nepøetrûitý provoz a dostateèné kompetence vèetnì pøístupu do
potøebných informaèních systémù a databází. Vzhledem k tomu, ûe SIRENE pracují s osobními údaji a zároveò citlivými
policejními informacemi, platí zde velmi
pøísné normy na ochranu informací poèínaje zabezpeèením prostor a konèe standardy pro uchovávání informací. Komunikace SIRENE probíhá po zvláštní zabezpeèené pan-evropské komunikaèní síti
vyhrazené pouze pro pøedávání záznamù
v SIS, komunikaci SIRENE a Vision (útvar pro konzultace pøi vyøizování ûádostí
o schengenské vízum). Pro pøedávání biometrických údajù (otisky prstù, fotografie) slouûí v rámci uvedené sítì specifický software SIRPIT (SIRENE Picture
Transfer). Http 241, http 243. JM-B
SKALNE MIASTO (rock city, rock labirynth) syn. labirynt skalny
Zespó³ skalnych form ukszta³towania powierzchni Ziemi: ska³ek, ambon, baszt
czy grzybów skalnych itp., skupionych
w pobli¿u siebie i oddzielonych w¹skimi
rozpadlinami. Powstawanie miasta skalnego jest efektem erozji terenu, nastêpuj¹cego szczególnie wzd³u¿ sieci spêkañ,
charakterystycznej zw³aszcza dla poziomo uwarstwionych ska³ osadowych, g³ównie piaskowców, czasem zlepieñców. Czynnikami wp³ywaj¹cymi na degradacjê s¹:
spêkania skalne, obecnoœæ plastycznego
pod³o¿a powoduj¹ca osiadanie lub wyciskanie ska³, wietrzenie mechaniczne, usuwanie zwietrzeliny przez wiatr lub wody
deszczowe itp. Najbardziej znane przyk³ady w Polsce to: B³êdne Ska³y, Szczeliniec w Górach Sto³owych, Skamienia³e
Miasto na Pogórzu Ciê¿kowickim, Staroœciñskie Ska³y w Rudawach Janowickich
326
ska³y
i inne. W Czechach jednym ze s³ynniejszych skalnych miast s¹ Ska³y Adrszpasko-Teplickie. Http 235.
skalní mìsto
Seskupení skalních tvarù (blokù, vìûí,
stìn aj.) vzniklé zvìtráváním. Skalní mìsta mohou vznikat v rùzných typech hornin, ale nejdokonaleji vyvinuté je známe z pískovcù. Skalní mìsto vzniká desítky milionù let. Oblasti skalních mìst jsou
v Èeské republice vìtšinou chránìné. Jedná se o rozsáhlejší oblasti se statusem chránìných krajinných oblastí, napø.: Labské
pískovce (národní park Èeské Švýcarsko), Kokoøínsko, Èeský ráj, Broumovsko, Adršpach, Teplice. HA 2010. JK
(scalpel) ¿arg. nó¿
Ma³y nó¿ o ostrzu jednostronnym, ró¿nego kszta³tu, u¿ywany w operacjach chirurgicznych oraz w preparatyce anatomicznej. MEM2 1982.
skalpel
Lékaøský chirurgický nástroj, chirurgický
nùû, slouûící k separaci tkání ostrou cestou. Je vybaven bøíškovitì broušeným
ostøím s tvarem a velikostí odpovídajícími zamýšlenému uûívání a rukojetí. VLS
2009. JK
SKALPEL
(rock)
Du¿e skupiska minera³ów jednorodnych
lub ró¿norodnych. Ze wzglêdu na sposób
powstania wyró¿nia siê ska³y magmowe,
osadowe i metamorficzne. Http 235.
hornina
Heterogenní smìs tvoøená rùznými minerály, nìkdy i organickými sloûkami, vulkanickým sklem èi kombinací tìchto komponentù. Výjimku tvoøí pouze monominerální horniny, které jsou tvoøené pouze
jedním minerálem. Kus pevné horniny,
surový i opracovaný, se obvykle nazývá
kámen, kusová hornina jako materiál se
SKA£Y
ska³y magmowe
nazývá kámen, kamení èi kamenivo, výchoz nebo podloûí z kompaktní horniny
se nazývá skála, sypké a tekuté horniny
mívají specifické názvy. Http 11. JK
(igneuos rock, magmatic rock)
Powsta³y z ognisto-p³ynnej masy, krzemianowego stopu magmy zastygaj¹cej
w g³êbi ziemi pod przykryciem innych
ska³. S¹ to ska³y magmowe g³êbinowe
czyli plutoniczne. Sk³ad ska³y magmowej
jest ziarnisty, krystaliczny. Ska³y magmowe zastygaj¹ce na powierzchni ziemi nosz¹ nazwê wylewnych lub wulkanicznych. Rad-Par-Par 2004.
magmatická hornina syn. vyvøelá hornina
Pouûívá se pro oznaèení horniny, která
vzniká krystalizací z magmatu. Vznik
struktury magmatické horniny se øídí posloupností krystalizace, která je spojena
s postupným klesáním teploty taveniny,
coû vyúsÙuje ve vznik zárodeèných krystalù pevné fáze. Dìlení: hlubinné (abyssální) vyvøeliny, ûilné vyvøeliny (hypoabyssální, podpovrchové), výlevné horniny (extruzivní, efuzivní). Http 11. JK
SKA£Y MAGMOWE
(metamorphic rock) syn. przeobra¿one
Tworz¹ siê w wyników procesów metamorficznych oddzia³uj¹cych na istniej¹ce
ju¿ formacje skalne. Dzia³anie poszczególnych czynników metamorfizmu (temperatura, ciœnienie, roztwory hydrotermalne) jest uzale¿nione od g³êbokoœci, na
których zjawisko to zachodzi, temperatury, ciœnienia, sk³adu chemicznego i mineralnego ska³ wyjœciowych oraz chemizmu wód (roztworów) dop³ywaj¹cych
z g³êbi ziemi. Budowa wewnêtrzna ska³y
metamorficznej charakteryzuje siê kierunkowym u³o¿eniem ziaren. Czêsto s¹
SKA£Y METAMORFICZNE
327
ska³y osadowe
one zafa³dowane. Rad-Par-Par 2004, http
235.
metamorfované (pøemìnìné) horniny
Vznikají ze všech druhù hornin v dùsledku vysokých teplot, tlakù a chemizmu
prostøedí, kterým jsou horniny v zemské
kùøe vystaveny. Stavba hornin se pøizpùsobuje novým podmínkám, které jsou odlišné od podmínek, za kterých vznikaly.
Výsledný stupeò pøemìny závisí na délce
pùsobení a velikosti tìchto èinitelù. Podle
pøíèiny rozeznáváme tyto hlavní zpùsoby
pøemìny hornin v kontinentální litosféøe:
a) dynamickou (tlakovou) metamorfózu,
b) kontaktní (dotykovou) metamorfózu,
c) šokovou metamorfózu, d) regionální
(oblastní) metamorfózu. Http 11. JK
SKA£Y OSADOWE (sedimentary rock,
derivative rock, stratified rock) syn.
ska³y sedymentacyjne
Powstaj¹ w wyniku sedymentacji, czyli
gromadzenia siê materia³u okruchowego,
organicznego lub chemicznego w zbiornikach wodnych lub rzadziej w œrodowisku l¹dowym. Osady te podlegaj¹ nastêpnie procesowi diagenezy, podczas której
zmniejsza siê odleg³oœæ pomiêdzy poszczególnymi sk³adnikami osadu. Diageneza jest zwi¹zana z cementacj¹ procesem, który polega na po³¹czeniu sk³adników spoiwem, którym najczêœciej jest
krzemionka, wêglany, zwi¹zki ¿elaza czy
i³. Lityfikacja powoduje z kolei przejœcie
ze ska³y luŸnej do ska³y zwiêz³ej. O wyró¿nieniu podstawowych grup ska³y osadowej decyduje rodzaj osadzanego materia³u. Z tego wzglêdu ska³y osadowe dzielimy na: okruchowe, organogeniczne i chemiczne. Rad-Par-Par 2004, http 235.
usazené horniny syn. sedimentární hornina
Hornina, která vznikla pøemístìním, usazením a následným zpevnìním zvìtra-
skazany
lých úlomkù (tzv. fyzikální proces) èi vysráûením z roztokù (tzv. chemický proces) anebo usazením vlivem biologického èinitele (biologický proces). Tyto tøi
procesy v pøírodì pùsobí normálnì souèasnì a výsledný charakter horniny je urèen dominantním procesem, který se na
vzniku podílel. Tyto horniny vznikají exogenními procesy na zemském povrchu
nebo nehluboko pod ním, a to za bìûných, relativnì nízkých teplot. Základními procesy vzniku sedimentárních hornin
jsou zvìtrávání, transport materiálù, sedimentace (usazování) a diageneze, která
mimo jiné zahrnuje zpevòování sedimentu. Http 11. JK
(condemned person, convict)
Osoba fizyczna, któr¹ s¹d w postêpowaniu karnym, prawomocnym wyrokiem
lub nakazem karnym, uzna³ winn¹ pope³nienia przestêpstwa i wymierzy³ karê lub
œrodek karny. Sprawca czynu karalnego
posiada status skazanego od chwili uprawomocnienia siê orzeczenia przez ca³e
postêpowanie wykonawcze a¿ do zatarcia
skazania. Jego karta karalnoœci pozostaje
w Krajowym Rejestrze Karnym. Http 343.
odsouzený
Ten, kdo byl v trestním øízení uznán
vinným ze spáchání nìjakého trestného
èinu a byl mu pøípadnì vymìøen urèitý
trest. Odsouzeným se ale stane aû po
právní moci odsuzujícího rozsudku, do té
doby je stále obûalovaným. Po odsouzení
získá záznam v rejstøíku trestù a nelze na
nìj pohlíûet jako na bezúhonného. Vzhledem k právní moci rozsudku mu pak zbývají jiû jen mimoøádné opravné prostøedky, jako je dovolání èi stíûnost pro porušení zákona, jak by mohl daný rozsudek zvrátit. Dovolání je však omezeno na
zvláštní dùvody a stíûnost pro porušení
SKAZANY
328
skok wykroczny
zákona mùûe podat jen ministr spravedlnosti. Http 11. MB
SKOK W ROZKROKU W POZYCJI KUCZ-
(squat jump)
Ratownik jest przy tym zgiêty w tzw.
kab³¹k, maj¹c ugiête kolana. Nogi ustawione obok siebie w lekkim rozkroku
chwytaj¹ palcami stóp krawêdŸ s³upka.
Http 45.
skok v roznoûení skrèmo
Do vody dopadáme v mírném pøedklonu
jako pøi kroèném zpùsobu, ale nohy jsou
v poloze zahájení prsaøského zábìru (skrèené, mírnì roznoûené). Tento zpùsob je
velmi vhodný pro dobré plavce – prsaøe.
Èinnost pøi dopadu na hladinu je obdobná jako pøi kroèném zpùsobu. Poloha tìla
je šikmá k hladinì. Pøechod do plavání na
hladinì je velmi plynulý a velmi rychlý.
Http 339. ST
NEJ
(rescue jump)
Skacze siê daleko do przodu na nogi
w pozycji wykrocznej i z mocno pochylonym do przodu tu³owiem, prowadz¹c
do zderzenia z powierzchni¹ wody klatk¹
piersiow¹ i rozstawionymi w bok ramionami, przy wysoko uniesionej g³owie.
W momencie zderzenia z wod¹ nogi wykonuj¹ pracê no¿ycow¹, ramiona zagarniaj¹ wodê do przodu. Gdy ratownik skacze z mask¹ na twarzy, musi j¹ obur¹cz
przytrzymaæ. Nie nale¿y skakaæ daleko
do przodu i jednoczeœnie ³ukiem w górê,
spowoduje to pionowy kierunek lotu do
wody w chwili koñczenia skoku, a w konsekwencji zanurzenie g³owy. Http 215.
kroèný zpùsob skoku
Výchozí polohou je vûdy sníûený postoj
na pokrèených nohou tak, aby tìûištì
bylo co nejníûe. Provedeme velký krok
vpøed, dolù, pokrèenou nohou (odráûíme
se vûdy ve vodorovném smìru vpøed, niSKOK WYKROCZNY
skok wykroczny w pozycji...
kdy neskáèeme do výšky, aby ponoøení
tìla bylo co nejmenší). Pøi „dosaûení”
hladiny provedeme zábìrový pohyb nohama jako pøi zpùsobu bok. Paûe jsou ohnuty v loktech, v upaûení poníû a po dopadu na hladinu provádìjí zábìr vodou
ve smìru pohybu tìla a souèasným zábìrem nohou zajistí minimální zanoøení tìla. Http 153, http 339. ST
SKOK WYKROCZNY W POZYCJI KUCZ-
(rescue squat jump)
Jedna noga na przedniej krawêdzi s³upka
z palcami chwytaj¹cymi krawêdŸ, a druga w tylnej jego czêœci, ratownik jest
przy tym zgiêty w tzw. kab³¹k, maj¹c
ugiête kolana.
skok v pøednoûení skrèmo
Do vody dopadáme v pøednoûení skrèmo,
paûe provádìjí stejný pohyb jako u kroèného zpùsobu. Pro rychlé a plynulé zahájení plavání – pøiblíûení se k tonoucímu –
není tento skok pøíliš výhodný. Brzdný
úèinek pøi tomto skoku je ve zvìtšení
plochy tìla, kterou dopadáme do vody.
Http 339. ST
NEJ
329
skrzeplina
matrace pro seskok
Pouûívá se k záchranì ohroûené osoby,
kdy není moûno pouûít jiného bezpeènìjšího zpùsobu záchrany. Technické provedení: horní èást matrace je vyrobena ze
dvou polyesterových tkanin ve tvaru šestihranu cca o prùmìru 360 cm, které jsou
vzájemnì prošity. V rozích šestihranu
jsou našita ucha, která jsou zhotovena
z autopopruhu šíøe 50 mm sešitím a do
vzniklého dutého lemu je vloûeno lano
o 20 mm. Ucha slouûí k uchycení matrace. Èervenou barvou je vyznaèen terè pro
orientaci osob. Støední díl matrace se
skládá z vnitøního válce, který má po
obvodì našito 6 mezistìn, které jsou rovnìû pøišity k vnìjšímu válci. Matrace pro
seskok se musí pøed záchrannou akcí naplnit vzduchem, coû se provede spouštìním a zvedáním její vrchní èásti. Po jejím
naplnìní na stanovenou výšku se pouûívá
za stejných podmínek jako plachta pro
seskok. K obsluze pøi záchranné akci je
zapotøebí pouze 6 muûù. SBAHPAOP
1985, s. 148. GB
(thrombus) syn. zakrzep
Zbity osad ró¿nej wielkoœci i kszta³tu,
tworz¹cy siê za ¿ycia wewn¹trz naczyñ
krwionoœnych z czêœci sk³adowych krwi.
Tworzeniu siê skrzepliny sprzyjaj¹ zmiany w œcianie naczynia, zwolnienie prêdkoœci przep³ywu krwi przez dany odcinek
naczynia oraz zmiany w³aœciwoœci fizycznych i chemicznych krwi. Nastêpstwem
skrzepliny mo¿e byæ zwê¿enie lub ca³kowite zamkniêcie (zakrzep) naczynia, oderwanie siê czêœci skrzepliny i powstanie
zatoru lub zawa³u, zaka¿enie bakteryjne
skrzepliny z przejœciem na œciany naczynia oraz okoliczne tkanki itp. MEM2
1982.
embolus syn. vmetek
Pevný útvar, který je nesen krevním øe-
SKRZEPLINA
(rescue mattress, air cushion, jump cushion) syn. poduszka ratunkowa
Ratowniczy sprzêt ewakuacyjny, przeznaczony do ratowania (ewakuacji) ludzi,
zwierz¹t, mienia z wy¿szych kondygnacji
i wysokoœci od 15 do 20 m lub wed³ug
wskazañ producenta. Zasada jego dzia³ania zosta³a oparta na amortyzowaniu upadaj¹cego ciê¿aru poprzez nagromadzone
powietrze wewn¹trz poduszki. […] Ekipy ratownicze czêsto stosuj¹ skokochron
jako ostatni¹ szansê ratunku, szczególnie
w sytuacji, gdy jest niewiele czasu na
przeprowadzenie ewakuacji lub drabina
po¿arnicza nie mo¿e dotrzeæ do miejsca
akcji ratowniczej. Http 235.
SKOKOCHRON
skrzy¿owanie
330
èištìm. Mùûe dojít k jeho zaklínìní v cévì, kterou tím uzavøe a zpùsobí komplikaci v závislosti na jeho poloze. Jde pøedevším o krevní sraûeniny (tromby), které se tvoøí nejèastìji v dolních konèetinách a jsou zaneseny krevním proudem
do plic. Tukový embolus – vmetek z tukové tkánì, uvolnìný pøi zlomeninách
dlouhých kostí, ortopedických operacích,
liposukci aj. a zanesený do plicního i velkého obìhu. Vzduchový embolus – zaklínìní vzduchové bubliny, pøeváûnì v pravé
srdeèní komoøe, pøi operaèních úkonech
nad rovinou srdce (operace mozku, štítné
ûlázy), zavádìní nebo nechtìné rozpojení
centrálního katetru. Embolus z plodové
vody – k vmetení plodové vody do krevního obìhu matky vìtšinou dochází bìhem porodu nebo krátce po nìm. Jde
o vzácnou, ale závaûnou porodní komplikaci. VLS 2009. JK
SKRZY¯OWANIE
(crossroads, intersec-
tion)
Przeciêcie siê w jednym poziomie dróg
maj¹cych jezdniê, ich po³¹czenie lub rozwidlenie, ³¹cznie z powierzchniami utworzonymi przez takie przeciêcia, po³¹czenia lub rozwidlenia. Okreœlenie to nie dotyczy przeciêcia, po³¹czenia lub rozwidlenia drogi twardej z drog¹ gruntow¹,
z drog¹ stanowi¹c¹ dojazd do obiektu
znajduj¹cego siê przy drodze lub z drog¹
wewnêtrzn¹. Ustawa 1997/20.06., dz. 1,
art. 2, pkt 10.
køiûovatka
Místo, v nìmû se pozemní komunikace
protínají nebo spojují. Za køiûovatku se
nepovaûuje vyústìní polní nebo lesní cesty nebo jiné úèelové pozemní komunikace na jinou pozemní komunikaci. Zákon 1997/13, r. 1, § 2, pkt w. JM-B
skrzy¿owanie kolizyjne
(twolevel crossing) syn. wêze³ drogowy typu
WA
1. Jest to wielopoziomowe skrzy¿owanie
lub po³¹czenie, pozbawione po³¹czeñ przecinaj¹cych przeciwbie¿ny pas ruchu (lewoskrêtów dla ruchu prawostronnego
i prawoskrêtów dla lewostronnego). Najczêœciej z wydzielonymi pasami s³u¿¹cymi do w³¹czania siê do ruchu na danej
drodze. Najbardziej znanym typem skrzy¿owania wielopoziomowego jest „koniczynka” – dwupoziomowa, z czterema
³ukami (1/4 okrêgu) prawoskrêtu i czterema ³ukami (3/4 okrêgu) lewoskrêtu.
Ustawa 1985/21.03,, Dz. U. z 2007 r. Nr
19, poz. 115.
2. To takie, na którym poszczególne kierunki jazdy maj¹ oddzielne sygnalizatory
kierunkowe S3 (ze strza³kami). Na takim
skrzy¿owaniu je¿eli nasz kierunek ma
„zielone”, nie musimy nikogo przepuszczaæ, poniewa¿ „zielone” mamy tylko my
i ¿aden inny kierunek nie mo¿e wejœæ
z nami w kolizjê. Http 52.
køiûovatka bezkolizní
Druh mimoúrovòové køiûovatky, která
nemá ûádný køiûný bod na jednotlivých
vìtvích, pøièemû se køiûný bod prùpletových úsekù do tohoto výètu nezapoèítává. Http 20. AZ
SKRZY¯OWANIE BEZKOLIZYJNE
(crossroad)
Rodzaj skrzy¿owania, na którym podczas
skrêtu w lewo musimy przepuœciæ samochody jad¹ce na wprost lub skrêcaj¹ce
w prawo (jad¹ce oczywiœcie z przeciwka). Dotyczy to skrzy¿owañ oznaczonych
znakami z pierwszeñstwem przejazdu, równorzêdnych i oznaczonych „zwyk³¹” (bez
strza³ek kierunkowych) sygnalizacj¹. Http
52.
køiûovatka kolizní
Druh køiûovatky, která má alespoò jeden
SKRZY¯OWANIE KOLIZYJNE
skurcz miênia
køiûný bod, pøièemû se rovnìû køiûný bod
prùpletového úseku do tohoto výètu nezapoèítává. Http 20. AZ
MIÊNIA (muscular contraction)
Zmiana d³ugoœci lub napiêcia miêœnia,
wywieraj¹ca si³ê mechaniczn¹ na miejsca
przyczepu miêœnia lub wokó³ narz¹du
otoczonego przez miêsieñ okrê¿ny (np.
miêsieñ okrê¿ny ust). Poruszanie siê organizmu mo¿liwe jest dziêki synchronizowanemu skurczowi ró¿nych grup
miêœniowych. Http 235.
køeèe svalu
Nefyziologický stav, kdy dochází k nadmìrnému èi dlouhodobému stahu kosterní nebo hladké svaloviny. Mechanismus
vzniku køeèí tkví v inervaci svalù, konkrétnì ve vyšší dráûdivosti nervù èi neustálému dráûdìní nervových synapsí rùznými mediátory. Køeè mùûe postihovat
jeden sval nebo celé svalové skupiny.
Déletrvající spasmy hladké svaloviny ûivotnì dùleûitých orgánù (napø. bronchospasmus – køeè svaloviny prùdušek, spasmus støeva) mohou být fatální. Http 11.
AW
SKURCZ
(snowmobile)
Podstawowy sposób poruszania siê ratowników górskich zim¹ po szlakach. Za
jego pomoc¹ nie tylko transportuje siê ratowników do akcji i poszkodowanych do
szpitali, ale równie¿ utrzymuje siê zim¹
szlaki turystyczne do czêœciej odwiedzanych miejsc w górach. Skuter œnie¿ny
wymaga od kierowcy sporych umiejêtnoœci zw³aszcza, gdy przychodzi dzia³aæ po
bardzo obfitych opadach œniegu. Ale umiejêtnie u¿yty jest niezast¹piony w transporcie zimowym. Http 161.
snìûný skútr
Motorové vozidlo urèené k jízdì po snìSKUTER NIE¯NY
331
Skyhook
hu. Pohyb je obvykle zajišÙován pásem
vzadu (donedávna obvykle gumovým, nyní èasto z kevlaru), manévrování pomocí
lyûe nebo lyûí ve pøedu. Jeho pouûití je
praktické pøedevším na horách a v arktických oblastech. Http 11. JK
(industrial accident effects)
Wszelkie bezpoœrednie lub poœrednie,
natychmiastowe lub powsta³e po pewnym czasie (opóŸnione) nastêpstwa (konsekwencje) dotycz¹ce (miêdzy innymi):
cz³owieka, flory i fauny, gleby, wody, powietrza i krajobrazu, wzajemnych wiêzi
miêdzy wymienionymi elementami oraz
wartoœci materialnych i dziedzictwa kulturowego, w³¹czaj¹c w to zabytki. Http 4.
úèinky prùmyslových havárií
Jakýkoli pøímý nebo nepøímý okamûitý
nebo pozdìjší škodlivý dùsledek prùmyslové havárie, zejména pro lidi, flóru a faunu, pùdu, vodu, ovzduší a krajinu, vzájemné vztahy mezi uvedenými faktory,
hmotné statky a kulturní dìdictví vèetnì
historických památek. Http 273. JM-B
SKUTKI AWARII PRZEMYS£OWYCH
(transboundary effects)
Powa¿ne skutki (straty) na terytorium
znajduj¹cym siê pod jurysdykcj¹ (danej)
strony, powsta³e w wyniku awarii przemys³owej, która wydarzy³a siê na terytorium znajduj¹cym siê pod jurysdykcj¹ innej strony. Http 4.
úèinky pøesahující hranice státù
Závaûné úèinky spadající do jurisdikce
jedné strany v dùsledku prùmyslové havárie vzniklé v rámci jurisdikce druhé
strany. Http 273. JM-B
SKUTKI TRANSGRANICZNE
SKYHOOK (skyhook, sky-hook)
Przyrz¹d asekuracyjny. S¹ to wieszane na
krawêdziach skalnych haki zabezpieczaj¹ce wspinacza.
s³u¿ba zdrowia
Sky-hook
Jisticí prostøedek, pevný kovový háèek.
Bývá opatøen smyèkou z popruhu, která
slouûí jako oko pro pøipnutí karabiny. Zavìšuje se za nerovnosti na skalnatém povrchu skály. Http 165. JK
(health service, medical service)
Uk³ad organizacyjny powo³any do podejmowania i prowadzenia specyficznych
dzia³añ medycznych (profilaktycznych
i leczniczych) zwi¹zanych z ochron¹ zdrowia ludnoœci. Stosowane jest równie¿ zamienne okreœlenie s³u¿by zdrowia jako
systemu œwiadczeñ zdrowotnych, rozumiej¹c pod tym pojêciem urz¹dzenia
i personel zorganizowany w sposób dynamiczny w celu zastosowania wiedzy
zawodowej i umiejêtnoœci technicznych
dla wzmocnienia, utrzymania i naprawy
zdrowia oraz zapobiegania chorobom
i urazom jednostek i grup ludnoœci.
MEM2 1982.
zdravotnické sluûby
Organizovaný systém odborných institucí
a pracovišÙ, jejichû cílem je odbornì sledovat a øešit zdravotní potøeby obyvatelstva. Poskytují zdravotní péèi jednotlivcùm a spoleèenským skupinám a zahrnují
široké spektrum preventivních, diagnostických, léèebných, výchovných a dalších odborných èinností. VLS 2009. JK
S£U¯BA ZDROWIA
(SNARG ice screw)
Hak rurowy do kotwiczenia w lodzie.
Œruby typu snarg posiadaj¹ wzd³u¿ trzonu biegn¹c¹ szczelinê, która nie tylko
u³atwia wypychania lodu/œniegu z jej wnêtrza ale te¿ zmniejsza nacisk œruby w g³êbi lodu.
snarg
Jisticí prostøedek do ledu. Vzhledem je
podobný ledovcovému šroubu, ale oproti
SNARG
332
sonda lawinowa
nìmu má jemný závit a do ledu se zatlouká kladivem (proto se nìkdy pouûívá název ledovcová skoba). Ven z ledu se
vyndává kroucením. Http 165. JK
(softshell)
Grupa tkanin stosowanych do szycia
g³ównie odzie¿y turystycznej i wspinaczkowej. Softshell jest wiatroodporny, czêœciowo wodoodporny (chroni go przez
pewien czas warstwa impregnacji –
DWR), miêkki i ma bardzo dobr¹ oddychalnoœæ. Http 14.
softshell
Souhrnné oznaèení moderních vícevrstvých druhù materiálù pouûívaných k výrobì sportovního obleèení a obleèení pro
outdoorové aktivity. Snaûí se skombinovat v co nejlepším pomìru nepromokavost, tepelnou odolnost, vìtruvzdornost
a prodyšnost. Je to funkèní materiál, který sám o sobì zajišÙuje do urèité míry
vodìodolnost a ochrání proti vìtru. Z tohoto dùvodu je softshellové obleèení vhodné pro outdoorové aktivity v promìnlivých klimatických podmínkách. 1. vrstva
má být tzv. komfortní, kdy jejím hlavním
úkolem je odvádìt tìlesnou vlhkost (pouûití napø. funkèního prádla); 2. a 3. vrstvu
tvoøí softshell, který tvoøí ochrannou
a izolaèní vrstvu. Http 101. JK
SOFTSHELL
(probe finder)
Sk³adana (skrêcana), doœæ cienka metalowa rurka lub prêt o ca³kowitej d³ugoœci
oko³o 3 m. Sondê lawinow¹ wbija siê w
œnieg, próbuj¹c wyczuæ, czy w miejscu
sondowania pod œniegiem nie znajduje
siê cz³owiek lub jego rzeczy. Obowi¹zkowo sonduje siê namierzone przez pipsa
miejsce, by szybko stwierdziæ, na jakiej
g³êbokoœci i w jakiej pozycji pod œniegiem le¿y zasypany cz³owiek. Dyl¹g
2010.
SONDA LAWINOWA
sonda Sengstakena-Blakemorea
lavinové sondy
Slouûí k urèení polohy zasypaného na laviništi a jeho oznaèení. Mají obvykle délku od 180 do 320 cm, pøièemû nejvhodnìjší z hlediska praktického pouûití jsou
sondy delší neû 260 cm. HA 2010. JK
SENGSTAKENA-BLAKEMOREA
(Sengstaken-Blakemore’s probe) syn.
zg³êbnik Sengstakena-Blakemore’a
Wielokana³owy zg³êbnik nosowo-¿o³¹dkowy wyposa¿ony w dwa – ¿o³¹dkowy
i prze³ykowy – niezale¿nie nadmuchiwane balony. Nadmuchanie balonów powoduje bezpoœredni ucisk krwawi¹cych naczyñ, doprowadzaj¹c w ten sposób do zatrzymania krwawienia (balon ¿o³¹dkowy
nadmuchuje siê do objêtoœci 250–300 ml,
a balon prze³ykowy – do uzyskania ciœnienia 25–45 mmHg). Sonda wprowadzana jest do ¿o³¹dka przez nos lub jamê
ustn¹, w niektórych oœrodkach stosowany
do doraŸnego hamowania krwawienia
z pêkniêtych ¿ylaków prze³yku. Tamponada skutecznie zatrzymuje krwotok, ale
u 65% chorych po usuniêciu zg³êbnika
dochodzi do nawrotu krwawienia. Plantz-Wip 2010.
Sengstakenova-Blakemorova sonda
Trojcestná sonda pouûívaná k léèbì krvácení z jícnových varixù. Zavádí se nosem, fixuje se tahem v ûaludeèní kardii,
èást v jícnu se nafoukne, aby komprimovala oblast varixù. Umoûòuje odsávání
ûaludeèního obsahu. Rizikem je dekubitus pøi dlouhodobém ponechání. VLS
2009. JK
SONDA
SPECJALISTYCZNY POJAZD RATOWNICTWA
CHEMICZNO-EKOLOGICZNEGO
(chemical incident unit)
Samochód bojowy stra¿y po¿arnej ratownictwa technicznego i ratownictwa chemicznego, s³u¿¹cy do przewo¿enia sekcji
333
spit
i sprzêtu specjalnego. U¿ywany podczas
prowadzenia dzia³añ w zakresie ratownictwa technicznego i chemicznego. MSP
1990, s. 202.
chemický automobil
Poûární vozidlo vybavené technickými
prostøedky a ochrannými obleky pro zásah
pøi nehodách s nebezpeènými látkami
vèetnì dekontaminace. VSPO 2.3. GB
SPECJALISTYCZNY POJAZD RATOWNI-
(rescue tender,
tender truck)
Samochód bojowy stra¿y po¿arnej ratownictwa technicznego, s³u¿¹cy do przewo¿enia sekcji i sprzêtu specjalnego, u¿ywany do prowadzenia dzia³añ w zakresie
ratownictwa technicznego. MSP 1990,
s. 202.
záchranný automobil
Poûární vozidlo s obsáhlým nákladem
speciálního náøadí pro technickou pomoc
u poûárù a jiných nouzových pøípadù.
VSPO 2.20. GB
CTWA TECHNICZNEGO
(bolt) syn. nit
Rodzaj kotwy do osadzania w skale sta³ych punktów asekuracyjnych lub zjazdowych. Spit sk³ada siê z umieszczanej
w skalnym otworze rurki, wbijanego w tê
rurkê klinowatego trzpienia, powoduj¹cego rozpieranie siê rurki w otworze
oraz wkrêcanej do œrodka rurki œruby
z plakietk¹, przez któr¹ przek³ada siê karabinek (przewa¿nie bêd¹cy czêœci¹ ekspresu). Otwory w skale s³u¿¹ce do osadzania spitu wykonuje siê wiertark¹ ze
specjalnym wiert³em, lub spitownic¹ (wówczas w charakterze wiert³a wykorzystywana jest rurka bêd¹ca czêœci¹ osadzanego spitu). W porównaniu z innymi sta³ymi punktami asekuracyjnymi ringami,
spity s¹ ³atwiejsze do szybkiego osadzania, ale te¿ mniej niezawodne i nie tak
SPIT
sprawdzenie pulsu
trwa³e. Osadzanie spitu nazywane jest
spitowaniem. Http 235.
nýt slang. borhák
Patøí do skupiny tzv. fixních jisticích prostøedkù. Pøedevším je reprezentují dva
typy, a to jednak expanzivní nýty, a poté
lepené skoby. Tøetí, ponìkud odlišnou
skupinou, jsou pískovcové kruhy. Nýty
se osazují do dìr vyvrtaných do skály.
Skála musí být kompaktní, pevná a povrch skály rovný bez výènìlkù. Nýt nesmí být zavrtán pøíliš blízko k okraji hrany skály, aÙ uû je to hrana pøevisu, roh
skály apod. Vzdálenost od hrany by mìla
být minimálnì 15 cm, v pøípadì pískovce
aû pùl metru. Http 165. JK
(pulse check)
Dokonuje siê go na têtnicach powierzchniowych, najczêœciej têtnicy promieniowej, choæ tak¿e na innych têtnicach dostêpnych badaniu palpacyjnemu – têtnicy
szyjnej zewnêtrznej, ramiennej, udowej,
podkolanowej, skroniowej i grzbietowej
stopy. Jednak w trakcie resuscytacji Europejska Rada Resuscytacji w wytycznych nie zaleca sprawdzania têtna na têtnicach obwodowych (gdy¿ czêsto w takich wypadkach dochodzi do centralizacji kr¹¿enia i têtno w nich jest niewyczuwalne), ale na têtnicach szyjnych, gdy¿
ze wszystkich wyczuwalnych przez skórê
têtnic s¹ one najbli¿ej serca. Têtno bada
siê na têtniczy szyjnej oko³o 1,5 cm bocznie od wynios³oœci krtaniowej. Stosuje
siê jedno okreœlone miejsce, aby zapobiec masa¿u zatoki têtnicy szyjnej przy
próbie wyszukania miejsca badania têtna
i niepo¿¹danemu obni¿eniu pracy serca.
Technika badania sprowadza siê do uciœniêcia têtnicy w miejscu, w którym le¿y
bezpoœrednio pod skór¹ opuszkami dwóch
palców. Do badania têtna nie stosuje siê
kciuka, w ten sposób mo¿na pomyliæ têtSPRAWDZENIE PULSU
334
sprzêt wspinaczkowy
no badanego z w³asnym. Http 235.
kontrola pulsu syn. kontrola tepu
Puls (tep) je tlaková vlna, která je vyvolaná vypuzením krve z levé srdeèní komory do srdeènice (aorty), odkud se šíøí
dalšími tepnami do celého tìla. V lékaøství série tìchto vln odpovídá srdeènímu
rytmu a frekvenci. Puls lze nahmatat na
vìtších tepnách blízkých povrchu tìla,
nejèastìjší tepnou pro mìøení pulsu je
krkovice (arteria carotis), vøetenní tepna
(arteria radialis), zápìstní tepna (arteria
ulnaris), pøi nedostateèném dokrvovaní
horních konèetin se pouûívá paûní tepna
(arteria brachialis) a na dolních konèetinách stehenní tepna (arteria femoralis).
Http 11. AW
PO¯ARNICZY (firefighting
equipment) syn. sprzêt stra¿acki
Przenoœny lub przewoŸny sprzêt, s³u¿¹cy
do gaszenia po¿arów, prowadzenia akcji
ratowniczych oraz sprzêt ochronny stosowany przez stra¿e po¿arne. W zale¿noœci
od przeznaczenia sprzêt po¿arniczy dzieli
siê na: sprzêt gaœniczy, sprzêt i armaturê
wodn¹, sprzêt pianowy, podrêczny sprzêt
gaœniczy, sprzêt ratowniczy, uzbrojenie
osobiste, pojazdy po¿arnicze. MSP 1990,
s. 215.
poûární technika
Zásahové poûární automobily, poûární pøívìsy, návìsy, kontejnery, plavidla, vznášedla a letadla. VMV è. 246/2001. GB
SPRZÊT
WSPINACZKOWY ( climbing
equipment)
Zestaw urz¹dzeñ technicznych stosowanych w trakcie uprawniania wszelkich
rodzajów wspinaczki. Http 235.
výstroj horolezecká
Osobní vybavení horolezce, které slouûí
k dosaûení urèitého komfortu a zajistí
bezpeènost horolezce. Http 165. JK
SPRZÊT
ssak
SSAK (aspirator) syn. aspirator
Aparat s³u¿¹cy do odsysania p³ynów
i krwi z jam lub narz¹dów cia³a. Dzia³a
na zasadzie podciœnienia, wytwarzanego
przez silniczki z napêdem elektrycznym
lub przez pr¹d wodny, porywaj¹cy powietrze ze zbiornika i wytwarzaj¹cy w nim
ciœnienie mniejsze od atmosferycznego.
MEM2 1982.
odsávaèka
Profesionální pøístroj urèený pro klinické
pouûívání za úèelem odsávání krve, sekretu a tekutin. VLS 2009. JK
STACJA METEOROLOGICZNA (weather
station)
Jednostka s³u¿by meteorologicznej prowadz¹ca systematyczne obserwacje pogody (m.in. ciœnienia atmosferycznego,
temperatury i wilgotnoœci powietrza, prêdkoœci i kierunku wiatru, opadów atmosferycznych, zachmurzenia). Ze wzglêdu
na cel swych obserwacji stacje meteorologiczne dzieli siê na: synoptyczne, aerologiczne, klimatyczne, agrometeorologiczne, lotnicze, aktynometryczne. W skali
œwiatowej rozró¿nia siê: stacje naziemne,
zainstalowane na powierzchni Ziemi, statki pogody, zakotwiczone na sta³e lub na
okreœlony czas w wybranym punkcie oceanu, przekazuj¹ce drog¹ radiotelegraficzn¹
wyniki obserwacji, i stacje automatyczne,
pracuj¹ce bez obs³ugi na terenach trudno
dostêpnych, gromadz¹ce lub przekazuj¹ce dane drog¹ radiow¹. Http 73.
meteorologická stanice
Hlavní prostøedek svìtového pozorovacího systému, slouûícího k získávání meteorologických dat v celosvìtovém mìøítku.
Práce na tìchto stanicích spoèívá v soustavném sledování poèasí a jeho zmìn.
Mimo to se v zájmu srovnatelnosti konají
meteorologická pozorování v urèitých èasových okamûicích (termínech pozorová-
335
stacja sejsmologiczna
ní). Tyto termíny jsou stanoveny podle
úèelù, kterým meteorologická pozorování
slouûí. Meteorologické stanice se tøídí podle rùzných hledisek: a) podle odborného
zamìøení se rozlišují stanice synoptické,
klimatologické, letecké, zemìdìlsko-meteorologické a se speciálním zamìøením;
b) podle charakteru získávání dat se dìlí
na pøízemní, aerologické; c) podle umístìní se rozlišují stanice pozemní, námoøní
a na letadlech; d) podle pomìru meteorologických pozorovatelù k meteorologickým stanicím se tøídí na stanice profesionální a dobrovolnické; e) podle stupnì
souèinnosti s èlovìkem jsou stanice automatické a s lidskou obsluhou. Http 207.
JM-B
portable weather station)
Mierzy i wyœwietla wilgotnoœæ powietrza, temperaturê, ciœnienie atmosferyczne i wysokoœæ. Ponadto potrafi wyliczyæ
z obserwacji zapisu przebiegu ciœnienia
atmosferycznego ostatnich 24 godzin prognozê pogody. Idealny towarzysz do wêdrówek i innych aktywnoœci na œwie¿ym
powietrzu.
kapesní meteostanice
Mobilní meteostanice se zobrazením vlhkosti, teploty, barometrického tlaku a nadmoøské výšky. Navíc je vybavena funkcí
barografu atmosférického tlaku za posledních 24 hodin a pøedpovìdí poèasí.
Jedná se o dokonalého spoleèníka pro turistiku èi jiné outdoorové aktivity. JK
STACJA POGODOWA PRZENONA (
(seismological station)
Obserwatorium zlokalizowane w rejonach o niskim poziomie szumu sejsmicznego i wyposa¿one w sejsmometry z odpowiedni¹ aparatur¹ rejestruj¹c¹ analogow¹ i cyfrow¹, s³u¿¹c¹ do pomiaru
wstrz¹sów sejsmicznych. Http 235.
STACJA SEJSMOLOGICZNA
sta³a instalacja ganicza
336
seismická stanice
Geofyzikální observatoø vìdeckého výzkumu zemìtøesení, stanice, která se vìnuje
výzkumu zemìtøesení a procesùm spojeným se šíøením seismických vln v okolí
nebo skrze Zemi. SSÈpŠaV 2001. JM-B
(fixed
fire protection system) syn. sta³e urz¹dzenia gaœnicze
Urz¹dzenia, zamontowane na sta³e w obiekcie, które w przypadku powstania po¿aru
s¹ w stanie natychmiast podaæ na jego
ognisko œrodek gaœniczy. Sta³ymi instalacjami gaœniczymi s¹: wodne lub pianowe
instalacje tryskaczowe oraz instalacje wype³niaj¹ce chronion¹ strefê dwutlenkiem
wêgla, gazem obojêtnym, takim jak azot
czy argon lub gazowym œrodkiem o w³aœciwoœciach inhibicyjnych. Mog¹ one
byæ uruchamiane samoczynnie na skutek
wzrostu temperatury, automatycznie przez
impuls z instalacji wykrywaj¹cej po¿ar
lub rêcznie, np. przez otwarcie zaworów.
stabilní sací vedení
Stabilnì poloûené potrubí se sacím košem a poûární armaturou pro poûární jednotku k dopravì vody z nezávislého
zdroje pro hašení. VSPO 4.1. GB
STA£A INSTALACJA GANICZA
STA£E DZIA£KO GANICZE
(fixed ma-
ster stream device)
podawania du¿ych iloœci œrodka gaœniczego do po¿aru, zamocowany na sta³e
na samochodzie po¿arniczym, drabinie
mechanicznej, podnoœniku hydraulicznym, platformie […] lub innym obiekcie.
MSP 1990, s. 58.
stabilní lafetová proudnice
Lafetová proudnice trvale pøipevnìná na
poûárním automobilu, poûární lodi, vleèné lodi, otoèném ûebøíku, vysokozdviûné
plošinì nebo na budovì. VSPO 3.6.8. GB
stan klêski ¿ywio³owej
STA£E URZ¥DZENIE GANICZE (extinguishing system, firefighting device)
syn. SUG, sta³a instalacja gaœnicza
Automatyczny system przeciwpo¿arowy
przeznaczony na gazowe œrodki gaœnicze.
Najbardziej popularne s¹ systemy SUG
na czyste œrodki gaœnicze, jak gazy FE-36,
FM-200 lub Novec 1230, gazy obojêtne
(tzw. inergeny) lub CO2. Sta³e urz¹dzenia
gaœnicze stosowane s¹ w ochronie serwerowni, centrów przetwarzania danych, centrów finansowych i banków, skarbców,
stacji transformatorowych, rozdzielni elektrycznych, elektrowni i elektrociep³owni, zak³adów produkcyjnych, laboratoriów, szpitali, archiwów, muzeów, galerii
sztuki i bibliotek – wszêdzie tam, gdzie
zastosowanie niegazowych œrodków gaœniczych (woda, piana, proszek) mo¿e doprowadziæ do trwa³ych uszkodzeñ gaszonych przedmiotów i pomieszczeñ. Http
235.
stabilní hasicí zaøízení
Pevnì instalované hasicí zaøízení, urèené
k ochranì poûárnì nebezpeèných a tìûko
pøístupných míst a vybavené dostateèným
mnoûstvím hasiva. Uvádí se v èinnost automaticky nebo mechanicky. Podle druhu
hasiva se stabilní hasicí zaøízení dìlí na
vodní, pìnové, plynové, halenové a práškové. SBAHPAOP 1985, s. 334. GB
(state of
emergency due to natural disaster)
Stan, który mo¿e byæ wprowadzony przez
radê ministrów (w drodze rozporz¹dzenia) dla zapobie¿enia skutkom katastrof
naturalnych lub awarii technicznych nosz¹cych znamiona klêski ¿ywio³owej oraz
w celu ich usuniêcia. Wprowadza siê go
na obszarze, na którym wyst¹pi³a klêska
¿ywio³owa, a tak¿e na obszarze, na którym wyst¹pi³y lub mog¹ wyst¹piæ skutki
tej klêski. Nowak 2005.
STAN KLÊSKI ¯YWIO£OWEJ
stan wody
stav nebezpeèí
Stav nebezpeèí se jako bezodkladné opatøení mùûe vyhlásit, jsou-li v pøípadì ûivelní pohromy, ekologické nebo prùmyslové havárie, nehody nebo jiného nebezpeèí ohroûeny ûivoty, zdraví, majetek, ûivotní prostøedí, pokud nedosahuje intenzita ohroûení znaèného rozsahu a není
moûné odvrátit ohroûení bìûnou èinností
správních úøadù a sloûek integrovaného
záchranného systému. Stav nebezpeèí mùûe být vyhlášen hejtmanem kraje, v Praze
primátorem hl. m. Prahy. Stav nebezpeèí
lze vyhlásit na dobu nejvýše 30 dnù. Tuto
dobu mùûe hejtman prodlouûit jen se souhlasem vlády. Zákon è. 240/2000, TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
(water level)
1. Wzniesienie zwierciad³a wody w cieku
ponad pewien poziom przyjêty jako zerowy. Stan wody jest jednakowy dla ca³ego
przekroju poprzecznego cieku. Stany wody s¹ podstawow¹ charakterystyk¹ hydrologiczn¹ rzek i ich ustroju. Http 10.
2. Po³o¿enie zwierciad³a wody w danym
przekroju ponad przyjêty umownie poziom, zwany zerem wodowskazu. Jest to
wielkoœæ wzglêdna, podawana w centymetrach (z dok³adnoœci¹ do 1 cm) i oznaczana liter¹ H. Http 182.
vodní stav syn. stav vody
Výška hladiny v cm udávaná pro urèité
místo, v nìmû je osazena vodoèetná laÙ,
èíslování poèíná nulou, která leûí pod nejniûší známou hladinou, resp. pod dnem
koryta. Nutno znát vodní stav øeky v pøípadì zásahu, pøi zvýšené hladinì oproti
normálu je vìtší nebezpeèí. Http 359.
JM-B
STAN WODY
STAN WOJENNY (state of war, martial
law)
Instytucja prawa wewnêtrznego, która
337
stan wyj¹tkowy
polega na odst¹pieniu od konstytucyjnego systemu sprawowania w³adzy i nadaniu nadzwyczajnych uprawnieñ organom
w³adzy wykonawczej, które stosuj¹ je
w sytuacjach szczególnego zagro¿enia
zewnêtrznego pañstwa. Mo¿e byæ wprowadzony na czêœci lub na ca³ym terytorium pañstwa tylko na podstawie ustawy,
w drodze rozporz¹dzenia prezydenta pañstwa. Nowak 2005.
váleèný stav
Stav vzniklý mezi znepøátelenými stranami (státy nebo jinými subjekty mezinárodního práva) vypuknutím ozbrojeného
konfliktu, a to bez ohledu na to, zda byla
vypovìzena válka. Ústava Èeské republiky jej definuje jako situaci, kdy je ÈR napadena, nebo je-li tøeba plnit mezinárodní
smluvní závazky o spoleèné obranì proti
napadení. Váleèný stav vyhlašuje Parlament Èeské republiky. Ústavní zákon
STAN WYJ¥TKOWY (state of emergency)
Instytucja prawna o charakterze nadzwyczajnym, w której na mocy decyzji prezydenta RP, na wniosek rady ministrów
wprowadzone zostaje na okres nie d³u¿szy ni¿ 90 dni ograniczenie okreœlonych
praw i swobód obywatelskich na ca³ym
lub na czêœci terytorium pañstwa, je¿eli
jest zagro¿ony konstytucyjny ustrój pañstwa, bezpieczeñstwo obywateli i porz¹dek publiczny. Nowak 2005.
stav ohroûení státu
Stav ohroûení státu mùûe na návrh vlády
vyhlásit Parlament, je-li bezprostøednì
ohroûena svrchovanost státu nebo územní
celistvost státu anebo jeho demokratické
základy. K pøijetí usnesení o vyhlášení
stavu ohroûení státu je tøeba souhlasu
nadpolovièní vìtšiny všech poslancù a souhlasu nadpolovièní vìtšiny všech senáto-
standardy emisyjne
rù. Ústavní zákon è. 110/1998; TSPzO
KRaPOS 2009. JM-B
emission limits)
Standardy wprowadzane w drodze rozporz¹dzenia przez ministra do spraw œrodowiska, w porozumieniu z ministrem
w³aœciwym do spraw gospodarki. S¹ to
standardy emisyjne z instalacji w zakresie: wprowadzania gazów lub py³ów do
powietrza, wytwarzania odpadów, emitowania ha³asu. Ustawa 2001/27.04.
emisní limit
Nejvýše pøípustné mnoûství zneèišÙující
látky nebo stanovené skupiny zneèišÙujících látek nebo pachových látek vypouštìné do ovzduší ze zdroje zneèišÙování
ovzduší, vyjádøené jako hmotnostní koncentrace zneèišÙující látky v odpadních
plynech nebo hmotnostní tok zneèišÙující
látky za jednotku èasu nebo hmotnost
zneèišÙující látky vztaûená na jednotku
produkce nebo lidské èinnosti nebo jako
poèet pachových jednotek na jednotku
objemu nebo jako poèet èástic zneèišÙující látky na jednotku objemu. Zákon
è 86/2002, TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
STANDARDY EMISYJNE (
(command
post)
Rodzaj stanowiska bojowego, miejsce
pracy dowódcy kieruj¹cego dzia³aniami
ratowniczo-gaœniczymi.
velitelské stanovištì
Speciálnì oznaèené místo zøízené pro
taktické øízení na místì poûáru nebo jiné
STANOWISKO DOWODZENIA1
STANOWISKO DOWODZENIA 2 (incident
command post)
Miejsce rozmieszczenia jednostki lub
pododdzia³u, w którym dowódca i jego
sztab prowadz¹ swoj¹ dzia³alnoœæ. W czasie dzia³añ bojowych jednostki lub pododdzia³y s¹ czêsto rozmieszczone w kil-
338
stanowisko kierowania PSP
ku miejscach. Stanowisko dowodzenia to
miejsce, w którym znajduje siê dowódca
jednostki lub pododdzia³u lub z którego
prowadzi dowodzenie nazywane jest stanowiskiem dowodzenia. Http 235.
místo velitele zásahu
Speciálnì oznaèené místo zøízené pro
taktické øízení na místì poûáru nebo jiné
STANOWISKO KIEROWANIA
PSP (con-
trol room)
Pomieszczenia odpowiednio przygotowane i wyposa¿one w urz¹dzenia techniczne ³¹cznoœci, dokumentacjê operacyjn¹,
stwarzaj¹ce dogodne warunki pracy i s³u¿by dla obsady. Stanowiska kierowania realizuj¹ zadania w zakresie zintegrowanego systemu dzia³alnoœci operacyjnej jednostek organizacyjnych wchodz¹cych
w sk³ad krajowego systemu ratowniczogaœniczego oraz innych jednostek ochrony przeciwpo¿arowej. Stanowiska kierowania w Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej dziel¹ siê na Stanowiska Kierowania Komendanta Powiatowego lub Miejskiego PSP
(SK KP/M), Stanowiska Kierowania Komendanta Wojewódzkiego PSP (SK KW)
oraz Stanowisko Kierowania Komendanta G³ównego (SK KG). S³u¿bê w stanowisku kierowania pe³ni¹ stra¿acy PSP
najczêœciej w systemie zmianowym 24
na 48. Stanowiska kierowania stanowi¹
integraln¹ czêœæ Centrów Zarz¹dzania
Kryzysowego. Do ich zadañ nale¿y
m.in.: […] odbieranie zg³oszeñ o po¿arach, dysponowanie jednostek stra¿y po¿arnej do dzia³añ, zbieranie informacji,
analizowanie i ocena, przekazywanie danych o sytuacji po¿arowej, dokonywanie
niezbêdnych obliczeñ utrzymywanie
³¹cznoœci z kieruj¹cym dzia³aniem ratowniczym, punktami dowodzenia i stanowiskami dowodzenia, stanowiskami kiero-
staw
wania wy¿szego lub ni¿szego szczebla.
MSP 1990, s. 215.
operaèní støedisko
Nepøetrûitì slouûící a plnì vybavené støedisko, zpravidla v objektu hasièského
sboru, do kterého jsou svedena tísòová
èísla, kde jsou pøijímána tísòová volání
a ze kterého jsou vydávány pokyny k vyslání sil. VSPO 1.3.3. GB
(joint)
Ruchome po³¹czenia koœci, które sk³adaj¹ siê z pokrytych chrz¹stk¹ powierzchni
stawowych, torebki stawowej otaczaj¹cej
ca³y staw, jamy stawowej i mazi stawowej. W zale¿noœci od zakresu wykonywanych ruchów wyró¿nia siê stawy: jednoosiowe (np. staw paliczków palców),
dwuosiowe (np. staw nadgarstka), wieloosiowe (np. staw barkowy). Stawy s¹ na
zewn¹trz wzmocnione silnymi wiêzad³ami, które – obok kszta³tu czêœci kostnych
oraz si³y i rozmieszczenia miêœni zwi¹zanych z danym stawem – stanowi¹ tzw.
zabezpieczenie stawu, decyduj¹ce o zakresie jego ruchów i zwartoœci. MEM2
1982.
kloub
Spojení dvou nebo více kostí plochami
povleèenými chrupavkou. Kloub je obvykle tvoøen kloubní hlavicí a kloubní jamkou
uzavøenými do kloubního pouzdra (capsula) tvoøeného vazivem a zpevnìného
kloubními vazy (ligamenty). Nìkdy je mezi kloubní plochy kostí vloûena ještì vazivová destièka upravující funkci kloubu
(napø. meniskus v kolenì). Kloub umoûòuje pohyblivé spojení kostí, i kdyû u nìkterých kloubù je rozsah pohybù malý èi
málo nápadný (napø. mezi ûeberními chrupavkami a hrudní kostí). Rozsah a typ pohybu je dán uspoøádáním kloubu a bývá
omezen pøi kloubních onemocnìních. VLS
2009. JK
STAW
339
stok
(stethoscope) syn. fonendoskop ¿arg. s³uchawka lekarska
Przyrz¹d diagnostyczny stosowany w medycynie, s³u¿¹cy do os³uchiwania narz¹dów wewnêtrznych, z³o¿ony ze s³uchawki zaopatrzonej w elastyczn¹ membranê,
któr¹ przyk³ada siê do cia³a badanego
oraz z gumowych lub plastykowych przewodów, po³¹czonych z koñcówkami
zak³adanymi do uszu lekarza. MEM2
1982.
stetoskop
Jednoduchý nástroj k poslechu tìlesných zvukù. Dnes uûíván zejména v porodnictví k poslechu srdeèních ozev plodu. V angliètinì a jiných jazycích i dnes
bìûný název pro fonendoskop, místo kterého byl døíve stetoskop uûíván. JK
STETOSKOP
(hurt knee)
Kontuzja kolana uniemo¿liwiaj¹ca sprawne poruszanie siê. St³uczenie kolana to
uszkodzenie tkanek oraz stawów oko³otkankowych stawu kolanowego. W niektórych przypadkach dochodzi do uszkodzenia miêœni i po³¹czonych z nimi drobnych naczyñ krwionoœnych, które pêkaj¹c wywo³uj¹ podskórne wylewy.
natluèené koleno
Poškození kolenního kloubu, pøi kterém
vystupuje bolest, která je zpùsobena dopadem na tvrdé pøedmìty. ST
ST£UCZONE KOLANO
(hydrant standpipe)
Sprzêt po¿arniczy przeznaczony do poboru wody z hydrantów podziemnych.
MSP 1990, s. 217.
hydrantový nástavec
Hydrantový nástavec se pouûívá k pøipojení poûárních hadic na podzemní hydrant – vodovod. Http 232. GB
STOJAK HYDRANTOWY
(slope) syn. zbocze
Nachylona powierzchnia stanowi¹ca eleSTOK
strata cinienia
340
ment form rzeŸby powierzchni Ziemi, na
którym pod wp³ywem si³y ciê¿koœci i czynników atmosferycznych rozwijaj¹ siê
procesy rzeŸbotwórcze zwane procesami
stokowymi. Zasiêg wystêpowania procesów stokowych wyznacza górn¹ i doln¹
granicê stoku, a materia³ zwietrzelinowy
usuwany ze stoku jest odk³adany u jego
podstawy (stok usypiskowy) lub na
sp³aszczeniach stokowych. Na rozwój
i kszta³t stoku wp³ywa jego budowa litologiczna oraz klimat. […] Synonimem
stoku, jednak o znaczeniu nierównowa¿nym, jest zbocze. Termin stok ma dwa
znaczenia szersze i wê¿sze. W znaczeniu
ogólnym, u¿ywanym zw³aszcza w geologii dynamicznej, oznacza ka¿d¹ nachylon¹ powierzchniê terenu miêdzy kulminacj¹ a podnó¿em. W wê¿szym znaczeniu tak nazywa siê powierzchniê nachylon¹ formy wypuk³ej. W odniesieniu do
form wklês³ych bardziej odpowiedni jest
termin zbocze. W geografii (w tym z zakresu geomorfologii) mówi siê np. o stokach góry, ale o zboczach doliny lub kotliny. Http 235.
svah
Forma naklonìného terénu, který se vyskytuje okolo vyvýšených míst. Svah
mùûe dosahovat rùzného náklonu v závislosti na jeho pøíkrosti. Pøi pohybu pøedmìtù po svahu se hovoøí o tzv. svahových
pohybech, které významnou mìrou mohou mìnit tváø krajiny. Http 11. JK
STRATA
CINIENIA
(SPOWODOWANA
(friction loss)
Ró¿nica miêdzy ciœnieniem wynik³a z pokonywania oporów przep³ywu cieczy. MSP
1990, s. 219.
ztráta tøením
Ztráta tlaku v hadici vlivem tøení mezi
proudící kapalinou a vnitøními stìnami
hadice. VSPO 3.5.2. GB
stratocumulus
STRATEGIA
BEZPIECZEÑSTWA
NARO-
(The Security Strategy, national security strategy) syn. bezpieczeñstwa pañstwa
1. Teoria i praktyka dzia³ania pañstwa,
ukierunkowanego na osi¹gniêcie celów
za³o¿onych w dziedzinie bezpieczeñstwa,
ujmowanych w skali ogólnej i maj¹cych
charakter d³ugofalowy.
STzZBN 2002.
2. Obowi¹zuj¹ca w pañstwie koncepcja
zapewniania jego bezpieczeñstwa, zawieraj¹ca w szczególnoœci identyfikacjê interesów narodowych i celów strategicznych, ocenê przysz³oœciowego kszta³towania siê strategicznego œrodowiska bezpieczeñstwa oraz zasady i sposoby osi¹gania celów strategicznych w przewidywanych warunkach (realizacji zadañ operacyjnych), a tak¿e przygotowywania (utrzymywania i transformacji) systemu bezpieczeñstwa narodowego (realizacji zadañ preparacyjnych). Http 278.
bezpeènostní strategie ÈR
Základní koncepèní dokument vlády ÈR,
který specifikuje na základì bezpeènostních hrozeb a z nich plynoucích rizik
bezpeènostní zájmy ÈR a stanovuje místo a úlohu správních úøadù, orgánù územní samosprávy, ozbrojených sil, ozbrojených bezpeènostních sborù, záchranných
sborù, havarijních, záchranných aj. sluûeb ÈR pøi naplòování její bezpeènostní
politiky. Bezpeènostní strategie ÈR stanovuje rovnìû vojenskopolitické ambice
ÈR. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
DOWEGO
TARCIEM)
(Stratocumulus cloud)
syn. Sc, chmura k³êbiasto-warstwowa,
k³êbiasta warstwowa
Chmura w postaci szarej warstwy lub
wielu p³atów przypominaj¹cych kszta³tem bry³y, które s¹ przewa¿nie sp³aszczone. Jest z³o¿ona z kropel chmurowych
STRATOCUMULUS
stratus
wody. Niekiedy towarzysz¹ jej niewielkie opady deszczu lub virga. Przewa¿nie
wystêpuje poni¿ej 2400 m. Warstwowa
struktura jest czêsto zwi¹zana z inwersj¹
temperatury powy¿ej wierzcho³ka. Http
235.
stratocumulus syn. Sc
Oblak nesoucí známky vertikálního vývoje. Øadíme jej k oblakùm nízkého patra. Vyskytuje se ve výškách od nìkolika
desítek nebo stovek metrù nad zemí aû
do výšky kolem dvou kilometrù. Má podobu kupovitých valounù nebo peøin, èasto šedé barvy. Nìkdy mùûe zatahovat celou oblohu a mùûou z nìho vypadávat
sráûky. Stratocumulus vzniká rozpadem
jiného druhu oblaku díky turbulentnímu
proudìní – nejèastìji z typu cumulus. Je
sloûený vìtšinou z vodních kapièek,
nìkdy s pøímìsí ledových krystalkù. Http
11, HA 2010. JK
STRATUS (Stratus cloud) syn. St, chmura warstwowa
Chmura w postaci jednolitej bia³ej lub
szarawej warstwy, której podstawa znajduje siê poni¿ej 600 metrów nad ziemi¹.
Wystêpowaniu tego rodzaju chmur czasem towarzyszy opad m¿awki lub bardzo
drobnego deszczu. Noc¹ te niskie chmury
w du¿ym stopniu ograniczaj¹ proces wych³adzania siê gruntu, a w ci¹gu dnia ograniczaj¹ dop³yw promieniowania s³onecznego. Powoduj¹ wiêc odpowiednio ocieplenie noc¹ i och³odzenie w ci¹gu dnia.
Chmura stratus ró¿ni siê od mg³y tym, ¿e
jej podstawa nie styka siê z ziemi¹. Chmury te najczêœciej tworz¹ siê na froncie ciep³ym. Grubsze z nich daj¹ opad m¿awki
lub tzw. s³upków lodowych, wielkoœci drobin odpowiadaj¹cych m¿awce. Http 235.
stratus syn. St, sloha
Oblak, který se v podstatì neliší od mlhy.
341
straty hydrauliczne
Vyskytuje se v nejniûších výškách, èasto
jen nìkolik metrù nad zemí. Vzniká nejèastìji z mlhy, jejíû spodní hranice se
zvedá od zemského povrchu do vìtší výšky. Trvá-li inverzní poèasí po nìkolik dní,
mùûe stratus jako jednolitá mlhavá šedá
vrstva zatahovat oblohu a velmi negativnì ovlivòovat psychiku èlovìka. V pozdním létì, kdy se noèní inverze a s nimi
spojená oblaènost stratus v dopoledních
hodinách rozpouští, mohou pøecházet
tyto oblaky do tvarù stratocumulus aû cumulus. Na podzim a v zimì èasto vypadává ze stratu mrholení. Http 11, HA
2010. JK
STRATY HYDRAULICZNE (hydraulic
losses)
Zale¿noœæ miêdzy trzema czynnikami:
wydajnoœci¹, ciœnieniem i wielkoœci¹ wê¿a, wynikaj¹ca z pokonywania oporów
przep³ywu cieczy. Podczas przep³ywu cieczy przez przewód jego lepkoœæ powoduje straty w energii mechanicznej, która
zmienia siê na energiê ciepln¹ – wzrost
temperatury cieczy, czyli lepkoœæ ma
wp³yw na zmiany ciœnienia podczas jej
przep³ywu. Rozró¿nia siê straty ciœnienia
liniowe (na d³ugoœci), spowodowane tarciem poszczególnych warstw cieczy o siebie i o œcianki przewodu oraz straty miejscowe (lokalne), powstaj¹ce w pewnych
œciœle okreœlonych miejscach przewodu
i wywo³ane ró¿nego rodzaju lokalnymi
przeszkodami, powoduj¹cymi zaburzenia
w ruchu cieczy. MSP 1990, s. 219.
ztráta tøením
Rozdíl tlaku mezi dvìma body v hadici.
K poklesu tlaku dochází vlivem tøecích
sil, které vznikají tøením o povrch prùtoèného kanálu i tøením v kapalinì samotné.
Tøením kapalina ztrácí kinetickou energii, a aby protekla kanálem poûadovanou
stra¿ graniczna
rychlostí, musí získat kinetickou energii
poklesem tlaku na druhé stranì kanálu.
Http 335, VSPO 3.5.2. GB
(Border Guard)
syn. SG
Jednolita, umundurowana, w pe³ni zawodowa formacja typu policyjnego. Zosta³a
powo³ana do ¿ycia ustaw¹ z dnia 12 paŸdziernika 1990 r., jej funkcjonowanie rozpoczê³o siê 16 maja 1991 r. wraz z rozformowaniem wojsk ochrony pogranicza
(WOP). Wykonuje zadania zwi¹zane
z ochron¹ granicy pañstwowej i kontrol¹
ruchu granicznego. Nadzór nad formacj¹
sprawuje minister spraw wewnêtrznych.
Komendant g³ówny stra¿y granicznej jest
centralnym organem administracji rz¹dowej w sprawach ochrony granicy pañstwowej. Http 235.
cizinecká policie
Útvar Policie ÈR s celorepublikovou pùsobností a zvláštní specializací. Mezi
hlavní úkoly Cizinecké policie patøí odhalování nelegální migrace obèanù jiných
státù a povolování vstupu a pobytu cizincù na území Èeské republiky. Cizinecká
policie má téû za úkol potírat trestnou
èinnost páchanou v souvislosti s pøekraèováním státních hranic. Http 248. JM-B
STRA¯ GRANICZNA
(City Guard,
municipal police)
Umundurowana formacja tworzona przez
radê miasta lub gminy, maj¹ca na celu
ochronê porz¹dku publicznego na terenie
miasta lub gminy. Podstaw¹ ich dzia³ania
jest ustawa o stra¿ach gminnych. Zgodnie z jej zapisem w gminach, w których
organem wykonawczym jest burmistrz
(prezydent miasta), stra¿ nosi nazwê
„stra¿ miejska”. Wspó³czesna stra¿ miejska powsta³a w Polsce 1991 r. […] Ustawowo ujednolicone zosta³o umunduroSTRA¯ MIEJSKA/GMINNA
342
stra¿ po¿arna
wanie funkcjonariuszy miejskich, aby
obywatele nie mieli problemu z odnalezieniem patroli stra¿y miejskiej niezale¿nie od miasta, w którym siê znajduj¹. Ka¿dy stra¿nik posiada czapkê z charakterystyczn¹ ¿ó³to-czarn¹ szachownic¹. Http
235.
obecní policie syn. mìstská policie
Obecní policie je orgánem obce. Jejím
hlavním úkolem je zabezpeèování místních záleûitostí veøejného poøádku v rámci pùsobnosti obce. Rozlišujeme obecní
policie, které jsou zøizovány obcemi,
a mìstské policie, které jsou zøizovány
mìstysi a mìsty. Z hlediska pravomocí
však není mezi obecní a mìstskou policií
ûádný rozdíl. Rozdíl je pouze v názvu.
Http 211. JM-B
(fire department, fire
brigade)
Specjalne jednostki systemu ratownictwa, kteóre maj¹ za zadanie usuwanie
skutków katastrof i klêsk ¿ywio³owych,
tzn. ratownictwo po¿arowe, chemiczne,
ekologiczne, poszukiwawcze, techniczne.
Stra¿ po¿arna w Polsce dzieli siê na Pañstwow¹ Stra¿ Po¿arn¹, Ochotnicz¹ Stra¿
Po¿arn¹, Wojskow¹ Stra¿ Po¿arn¹,
zak³adowe stra¿e po¿arne i lotniskowe
stra¿e po¿arne. Http 235.
Hasièský záchranný sbor syn. hasièi
Základním posláním hasièského záchranného sboru je chránit ûivoty, zdraví obyvatel a majetek pøed poûáry a poskytovat
úèinnou pomoc pøi mimoøádných událostech, aÙ jiû se jedná o ûivelní pohromy,
prùmyslové havárie èi teroristické útoky.
Hasièský záchranný sbor je základní sloûkou integrovaného záchranného systému,
který zabezpeèuje koordinovaný postup
pøi pøípravì na mimoøádné události a pøi
provádìní záchranných a likvidaèních
prací. Hasièský záchranný sbor pøi plnìní
STRA¯ PO¯ARNA
stra¿ak
svých úkolù spolupracuje s ostatními
sloûkami IZS i se správními úøady a jinými státními orgány, orgány samosprávy,
právnickými a fyzickými osobami, neziskovými organizacemi a sdruûeními obèanù. Http 176. GB
(firefighter, fireman)
1. Najni¿szy stopieñ funkcjonariusza Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej w korpusie
szeregowych. MSP 1990, s. 219.
2. Potoczne okreœlenie osób pe³ni¹cych
s³u¿bê w ró¿nych formacjach stra¿y po¿arnej.
hasiè syn. poûárník
Pøíslušník jednotky poûární ochrany. Dle
druhu jednotky je poûárník z povolání
a poûárník dobrovolný. Pro pøijetí do
tìchto jednotek musí zájemce splòovat
základní podmínky po stránce morálních
vlastností, fyzického a zdravotního stavu,
jejichû nároènost je odstupòována podle
druhu jednotky. SBAHPAOP 1985, s. 265.
GB
STRA¯AK
(dividing breeching fireman) syn. stanowisko rozdzielacza
Stra¿ak obs³uguj¹cy rozdzielacz.
hasiè u rozdìlovaèe
Hasiè obsluhující rozdìlovaè. VSPO 1.2.2.
GB
STRA¯AK PRZY ROZDZIELACZU
STRA¯AK-OCHOTNIK
(volunteer firefighter)
Stra¿ak, który jest cz³onkiem Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej.
hasiè dobrovolný
Osoba, jejíû hlavní zamìstnání není práce
u jednotky poûární ochrany, ale která je
èlenem dobrovolného hasièského sboru.
VSPO 1.1.23. GB
(city guard)
Osoba powo³ana przez radê miasta do zaSTRA¯NIK MIEJSKI
343
stra¿ak-ochotnik
bezpieczania porz¹dku publicznego
w szerokim tego s³owa znaczeniu. Osoba
zatrudniona w tym charakterze jest upowa¿niona do interweniowania w sytuacjach stwarzaj¹cych bezpoœrednie zagro¿enie dla dóbr osobistych obywateli, ich
zdrowia lub ¿ycia, a tak¿e mienia prywatnego i publicznego. Do przyk³adowych,
codziennych obowi¹zków stra¿ników miejskich nale¿y przeciwdzia³anie niszczeniu
mienia publicznego, weryfikowanie pozwoleñ na uprawianie handlu ulicznego
lub obnoœnego, zapobieganie zaœmiecaniu miejsc publicznych, transportowanie
lub odprowadzanie osób nietrzeŸwych do
izby wytrzeŸwieñ, i wiele innych czynnoœci. Szczegó³owy zakres obowi¹zków
osób zatrudnionych w tym charakterze
okreœla stosowna ustawa. [...] Aby zostaæ
stra¿nikiem miejskim nale¿y: posiadaæ
polskie obywatelstwo, pe³niê praw publicznych, zaœwiadczenie o niekaralnoœci
oraz dokument potwierdzaj¹cy uregulowany stosunek do s³u¿by wojskowej.
Stra¿nik miejski musi tak¿e legitymowaæ
siê co najmniej œrednim wykszta³ceniem,
a tak¿e dobrymi warunkami fizycznymi
i zdrowotnymi, umo¿liwiaj¹cymi wykonywanie codziennych obowi¹zków. Stanowisko obejmuj¹ przewa¿nie mê¿czyŸni
(choæ nie jest to regu³¹), którzy ukoñczyli
21 rok ¿ycia. Konieczne do objêcia stanowiska jest tak¿e ukoñczenie specjalistycznego kursu, organizowanego przez
Wojewódzk¹ Komendê Policji. W stra¿y
miejskiej funkcjonuje podobna hierarchia
jak w policji, pozyskiwanie kolejnych
stopni nawi¹zuje do odbytego sta¿u pracy i zawodowych osi¹gniêæ. Http 260.
stráûník
Stráûník je veøejným èinitelem, který vykonává své povolání jako zamìstnanec
obce. Stráûník nevykonává svoji èinnost
strefa po¿arowa
ve sluûebním pomìru, jako napø. pøíslušníci Policie Èeské republiky nebo pøíslušníci Hasièského záchranného sboru apod.
Na druhé stranì je ovšem tøeba uvést, ûe
stráûník je oprávnìn zasahovat do práv
a svobod tøetích osob. S ohledem na jeho
postavení a náplò èinnosti práce musí tato osoba, na rozdíl od ostatních zamìstnancù orgánù veøejné moci, splòovat urèitá nadstandardní kritéria. Stráûníkem
mùûe být bezúhonný a spolehlivý obèan
Èeské republiky starší 21 let, který je zdravotnì zpùsobilý, dosáhl støedního vzdìlání s maturitní zkouškou (k tomu srovnej
pøechodná ustanovení v zákonì o obecní
policii) a má osvìdèení o splnìní stanovených odborných pøedpokladù, které jej
opravòuje vykonávat povinnosti a oprávnìní podle zákona o obecní policii a dalších zákonù. Http 211. JM-B
(fire zone)
1. Budynek lub jego czêœæ oddzielona od
innych budynków lub innych czêœci budynku elementami oddzielenia po¿arowego (œciany, stropy i drzwi o okreœlonych klasach noœnoœci, szczelnoœci i izolacyjnoœci ogniowej) b¹dŸ pasami wolnego terenu o szerokoœci nie mniejszej ni¿
okreœlone przepisami budowlanymi dopuszczalne odleg³oœci od innych budynków. MSP 1990, s. 223.
2. Powierzchnia w obiektach budowlanych lub sk³adowiskach, oddzielona od
innych obiektów w obiekcie budowlanym lub sk³adowisku w sposób umo¿liwiaj¹cy przerzut po¿aru. Oddzieleniami
mog¹ byæ: a) œciany i stropy przeciwpo¿arowe, b) pasy terenu niezaroœniête
krzewami i drzewami iglastymi oraz wolne od materia³ów palnych pasy o szerokoœci nie mniejszej ni¿ dopuszczalna minimalna odleg³oœæ budynku (odleg³oœæ
przeciwpo¿arowa). MSP 1990, s. 223.
STREFA PO¯AROWA
344
strefa spalania
poûární úsek
Prostor stavebního objektu, ohranièený od
ostatních èástí tohoto objektu, popø. od
sousedních objektù poûárnì dìlicími konstrukcemi. Poûární úsek je základní posuzovanou jednotkou z hlediska poûární
bezpeènosti stavebních objektù. U výrobních objektù, pøípadì zaøízení se setkáváme s èásteèným ohranièením povrchu obvodových a støešních ploch. V pøípadì,
ûe plocha otevøených otvorù, tj. bez celistvého uzavøení, je vìtší neû 25 % z celkového povrchu obvodových a støešních
ploch, hovoøíme o tzv. otevøeném poûárním úseku výrobního objektu. SBAHPAOP 1985, s. 263. GB
(combustion zone)
Wystêpuje zarówno w po¿arach zewnêtrznych i wewnêtrznych i jest to przestrzeñ, w której nastêpuje spalanie materia³ów palnych (wytworzona faza lotna –
p³omieñ). W przypadku po¿arów wewnêtrznych strefa ta ograniczona jest elementami konstrukcyjnymi obiektu, na otwartej przestrzeni strefa ta jest ograniczona
powierzchni¹ materia³u, który ulega spaleniu i cienk¹ zewnêtrzn¹ warstw¹ p³omienia. […] Parametrami charakteryzuj¹cymi strefê spalania, istotnymi z punktu
widzenia sytuacji po¿arowej, s¹: temperatura p³omieni […], szybkoœæ spalania
siê materia³ów palnych, wielkoœæ strefy
spalania. Http 95.
pásmo hoøení
Prostor, ve kterém probíhá vlastní hoøení.
Zahrnuje v sobì objem par a plynù, ohranièených povrchem plamene a povrchem
hoøící látky, ze kterého páry a plyny vystupují. Pásmo hoøení mùûe být ohranièeno stavebními konstrukcemi, stìnami
nádrûe apod. Pásmo hoøení je charakterizováno plochou poûáru, coû je prùmìt
STREFA SPALANIA
strefa zadymienia
povrchu hoøících tuhých nebo kapalných
látek do pùdorysu. Http 78. GB
(smoke-filled zone, smoke-filled area)
Przestrzeñ wype³niona dymem, w której
prowadzenie dzia³añ jest utrudnione i wystêpuje zagro¿enie zdrowia i ¿ycia ludzi,
spowodowane sk³adnikami gazowymi dymu. […] W przypadku po¿arów zewnêtrznych strefa zadymienia znacznie przekracza objêtoœæ strefy oddzia³ywania cieplnego. Jej rozmiary zale¿¹ od wielkoœci
po¿aru, iloœci dymu oraz warunków meteorologicznych. Dla po¿arów wewnêtrznych natomiast, w pocz¹tkowej fazie strefa zadymienia tworzy siê powy¿ej strefy
spalania
pásmo zakouøení
Èást prostoru v blízkosti pásma hoøení,
ve kterém dochází k pohybu kouøových
plynù v koncentracích nebezpeèných ûivotu nebo zdraví nebo bránících èinnosti
hasièù sníûenou viditelností èi teplotou
nad 60 °C. Nebezpeènost pásma zakouøení je také v rychlosti jeho pohybu, který
je ovlivnìn zpùsobem výmìny plynù na
místì poûáru. Http 95. GB
STREFA ZADYMIENIA
(ground zero)
Miejsce na powierzchni ziemi, gdzie
mia³a miejsce eksplozja. W przypadku
eksplozji ponad ziemi¹, strefa zero obejmuje miejsce bezpoœrednio pod eksplozj¹. Strefa zero jest zazwyczaj kojarzona
z eksplozjami pocisków nuklearnych
i innych wiêkszych bomb, ale równie¿
w zwi¹zku z trzêsieniami ziemi, epidemiami i innymi nieszczêœciami o charakterze masowym, aby zaznaczyæ punkt
o najpowa¿niejszych zniszczeniach lub
obra¿eniach. Zniszczenia stopniowo malej¹ w miarê oddalania siê od danego
punktu. Http 235.
STREFA ZERO
345
stres
ground zero
Místo na zemi, kde došlo k výbuchu bomby. Èasto se pouûívá pro místa výbuchu
atomových bomb, mùûe se i pouûívat pro
zemìtøesení, epidemie i jiné katastrofy
pro oznaèení bodu s nejvyšším stupnìm
poškození. Škoda se postupnì zmenšuje
se vzdáleností od tohoto bodu. Http 11.
JM-B
(stress)
W psychologii jako dynamiczna relacja
adaptacyjna pomiêdzy mo¿liwoœciami
jednostkami, a wymogami sytuacji (stresorem; bodŸcem awersyjnym), charakteryzuj¹ca siê brakiem równowagi psychicznej i fizycznej. Podejmowanie zachowañ zaradczych jest prób¹ przywrócenia
równowagi.
W terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym
czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Czynnikami powoduj¹cymi stres
mog¹ byæ czynniki umys³owe, fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne. Http 235.
stres
Funkèní stav ûivého organismu, kdy je
tento organismus vystaven mimoøádným
podmínkám (stresorùm), a jeho následné
obranné reakce, které mají za cíl zachování homeostázy a zabránit poškození
nebo smrti organizmu. Je to souhrn fyzických a duševních reakcí na nepøijatelný
pomìr mezi skuteènými nebo pøedstavovanými osobními zkušenostmi a oèekáváními. Podle této definice je stres odpovìï, která v sobì zahrnuje jak fyzické,
tak i psychické sloûky. Jinými slovy, stres
je stav organismu, který je obecnou odezvou na jakoukoliv výraznì pùsobící zátìû
– fyzickou nebo psychickou. Pøi stresu se
uplatòují obranné mechanismy, které
umoûòují pøeûití organismu vystaveného
nebezpeèí. Http 11. MB
STRES
stridor
(stridor)
Œwist krtaniowy, który wskazuje na zawirowania przep³ywu powietrza przez czêœciowo zwê¿one drogi oddechowe zlokalizowane poza klatk¹ piersiow¹. Http
235.
stridor
Hvízdavý zvuk pøi nádechu, který vzniká
zúûením horních dýchacích cest (otok
hrtanu, cizí tìleso). VLS 2009. JK
STRIDOR
STRUMIENICA (jet pump, ejector) syn.
ejektor, e¿ektor
1. Element roboczy pompy strumieniowej, odpowiednio ukszta³towany kana³
(dysze konfuzyjna i dyfuzyjna) wysysa
powietrze z uk³adu ssawnego pompy,
a czynnikiem roboczym mog¹ byæ: ciecz,
gaz lub para.
2. Potoczna nazwa pompy strumieniowej,
której dzia³anie opiera siê na wytworzeniu podciœnienia w cylindrze przez ciecz
wyp³ywaj¹c¹ z du¿¹ prêdkoœci¹ z pyszczka. Energia wody porywa cz¹stki znajduj¹ce siê wokó³ dyszy i unosi je ze sob¹
na zewn¹trz. Na miejsce wyssanego powietrza przez otwór nap³ywa woda, która
podobnie jak powietrze porywana jest na
zewn¹trz. Pompy strumieniowe znalaz³y
zastosowanie jako zasysacze liniowe,
wysysacze g³êbinowe czy urz¹dzenia zasysaj¹ce w pompach wirowych.
ejektor
Zaøízení, které vyuûívá podtlaku vyvolaného proudem vzduchu, páry nebo vody
v trubici (dýze) ke strhávání plynných,
kapalných nebo pevných látek z okolního
prostøedí. Ejektory se pouûívají jednak
pro dopravu látek (jako dmychadla) nebo
k odsávání látek (jako exhaustory). V prvém pøípadì se turbulentní proud ejekèní
látky vystupující z výusti smìšuje s èásticemi vnìjšího prostøedí. Odsávané látky
vnikají do smìšovací komory v dùsled-
346
styl wspinaczki
ku podtlaku ejektoru, který odpovídá tlakovému rozdílu mezi tlakem dosahovaným pøi výstupu ejekèního média z výusti a tlakem nasávaného média. Jako ejekèní médium se nejvíce pouûívá pára, voda nebo vzduch. V provozu pøedstavují
ejektory zaøízení jednoduché a spolehlivé. Funkènì èasto nahrazují ventilátory,
proti kterým však mají nìkolikanásobnì
niûší úèinnost. SBAHPAOP 1985, s. 67.
GB
(syringe)
Przyrz¹d s³u¿¹cy do wprowadzania œródskórnego, podskórnego, domiêœniowego
lub do¿ylnego p³ynnych leków, pobierania p³ynów ustrojowych z naczyñ krwionoœnych lub jam cia³a, przep³ukiwania.
MEM2 1982.
injekèní støíkaèka slang. špricka
Jednoduchá medicínská pomùcka. Úèelem je nasání její komory urèitou tekutinou a její následná injektace (vstøíknutí)
na poûadované místo. Http 219. JK
STRZYKAWKA LEKARSKA
(climbing type, climbing style)
Szerokie pojêcie obejmuj¹ce ogóln¹ ocenê ca³okszta³tu œrodków, tak materialnych jak i intelektualnych, zaanga¿owanych w pokonanie drogi wspinaczkowej.
Ze wzglêdu na wczeœniejsz¹ znajomoœæ
drogi i podejœcie do asekuracji wyró¿niamy style: OS (on sight), RP (red point),
RK (Rotkreuz), AF (all free, french free),
PP (pink point, pre protection), TR (top
rope). Http 235.
styl lezení
Zpùsob, jakým se pøekonává gravitace
pøi lezení a jak se pøi tom vyuûívá postupového jištìní. Základní dìlení je na dva
styly: volné lezení a technické lezení.
Volné lezení má své „podstyly”, které se
nazývají èasto zkratkami: AF (alles frei,
STYL WSPINACZKI
substancja chemiczna
all free), RP (red point), OS (on sight),
PP (pink point, pre protection), Flash atd.
Http 165. JK
CHEMICZNA (chemical
substance)
Pierwiastek chemiczny lub jego zwi¹zki
w stanie, w jakim wystêpuj¹ w przyrodzie lub zostaj¹ uzyskane za pomoc¹ procesu produkcyjnego, z wszelkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich
trwa³oœci oraz wszelkimi zanieczyszczeniami powsta³ymi w wyniku zastosowanego procesu, wy³¹czaj¹c rozpuszczalniki, które mo¿na oddzieliæ bez wp³ywu na
stabilnoœæ i sk³ad substancji. Http 336.
chemická látka
Chemický prvek a jeho slouèeniny v pøírodním stavu nebo získané výrobním
procesem, vèetnì všech pøídatných látek
nutných k uchování jeho stability a všech
neèistot vznikajících v pouûitém procesu,
avšak s vylouèením všech rozpouštìdel,
která lze oddìlit bez ovlivnìní stability
chemické látky nebo zmìny jejího sloûení. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
SUBSTANCJA
(dangerous chemical substance, dangerous
chemical preparation, dangerous substance, hazardous substances)
1. Substancja, mieszanina lub preparat
[...] obecne jako surowiec, produkt, produkt uboczny, pozosta³oœæ b¹dŸ produkt
poœredni, w³¹czaj¹c te substancje, co do
których mo¿na przypuszczaæ, ¿e mog¹
powstaæ w wyniku awarii. DS III.
2. Jedna lub wiêcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze wzglêdu na
swoje w³aœciwoœci chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mog¹, w razie
nieprawid³owego obchodzenia siê z nimi,
spowodowaæ zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia ludzi lub œrodowiska; substancj¹ nieSUBSTANCJA NIEBEZPIECZNA
347
suche utoniêcie
bezpieczn¹ mo¿e byæ surowiec, produkt,
pó³produkt, odpad, a tak¿e substancja powsta³a w wyniku awarii. Ustawa 2001/
/27.04.
3. Pierwiastek, zwi¹zek, mieszanina lub
preparat, które ze wzglêdu na swoje w³aœciwoœci chemiczne, fizyczne lub (eko)toksyczne stanowi¹ zagro¿enie (definicja Organizacji Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju). Http 4.
4. Substancja, która ze wzglêdu na swoje
w³aœciwoœci chemiczne, fizyczne lub toksyczne, stanowi zagro¿enie (definicja Miêdzynarodowej Organizacji Pracy). Http 4.
nebezpeèná chemická látka syn. nebezpeèný pøípravek
Látky nebo pøípravky, které za podmínek
stanovených zákonem è. 356/ 2003 Sb.
mají jednu nebo více nebezpeèných vlastností, pro které jsou klasifikovány jako:
výbušné, oxidující, extrémnì hoølavé, vysoce hoølavé, hoølavé, vysoce toxické,
toxické, zdraví škodlivé, ûíravé, dráûdivé,
senzibilizující, karcinogenní, mutagenní,
toxické pro reprodukci, nebezpeèné pro
ûivotní prostøedí. Zákon è. 356/2003,
(combustible substance)
Substancja, która ³atwo wchodzi w reakcjê spalania, a jej temperatura zap³onu
jest ni¿sza ni¿ 90°C. Http 87.
hoølavé látky syn. hoølaviny
Látky, které pøedstavují širokou škálu
pøírodních a technických látek (tj. zpracované pøírodní nebo zcela synteticky
pøipravené), které v podmínkách poûáru
hoøí a pøi chemické reakci, probíhající
v tìchto podmínkách, uvolòují teplo a zplodiny hoøení. Http 164. JM-B
SUBSTANCJA PALNA
(dry drowning)
Woda nie dociera do p³uc, poniewa¿ ju¿
SUCHE UTONIÊCIE
suchy kombinezon
po dostaniu siê do jamy ustnej niewielkiej iloœci p³ynu nastêpuje skurcz krtani,
a dodatkowo jej œwiat³o jest uszczelniane
przez grub¹ warstwê œluzu i piany. Http
193.
suché tonutí
Následkem podráûdìní hlasivkové štìrbiny (laryngu) vodou dojde k jejich køeèi
(spasmu) a uzávìru hlasivkové štìrbiny.
Následkem toho se tonoucí zaène dusit –
do plic se pøes laryngospasmus nemùûe
dostat ûádná voda, tonoucí se udusí bez
prùniku vody do plic. Zesílení reflexu
(laryngospasmu) je podmínìno zvýšenou
hladinou alkoholu v krvi. Http 41. ST
(dry suit)
Rodzaj ubrania, które chroni przed wych³odzeniem i oparzeniami s³onecznymi,
w którym osoba nie jest zanurzona w wodzie, ale wykonuje sporty wodne.
suchý oblek
Poskytuje komplexní ochranu celého tìla
pøed vlhkem a chladem pøi delším pobytu
ve vodì. Http 150. ST
SUCHY KOMBINEZON
(drought)
D³ugotrwa³y okres bez opadów atmosferycznych lub z nieznacznym opadem
w stosunku do œrednich wieloletnich wartoœci. Wyró¿nia siê nastêpuj¹ce kategorie
suszy: a) susza atmosferyczna – wystêpuje gdy przez co najmniej 20 kolejnych
dni nie wystêpuj¹ opady deszczu, definiowana jest zwykle przez porównanie
wysokoœci opadów w danym momencie
do œrednich wieloletnich opadów w tym
miejscu, dlatego te¿ definicja suszy jest
odmienna dla ka¿dego regionu; b) susza
glebowa (rolnicza) – niedobór wody w
glebie, bêd¹cy nastêpstwem przed³u¿aj¹cej siê suszy atmosferycznej; c) susza hydrologiczna – straty w zapasach wody
w g³êbszych warstwach gleby, spowodoSUSZA
348
sygnalizacja wypadków w górach
wane przed³u¿aj¹cym siê niedoborem
opadów, objawia siê zmniejszeniem odp³ywu wód gruntowych do wód powierzchniowych i zmniejszeniem przep³ywu
wody w rzekach (tzw. ni¿ówki w rzekach). Http 84.
sucho
Forma pøírodní katastrofy, která se projevuje nedostatkem sráûkové vody, podzemní vody anebo jejich kombinací. Jeho
dùsledkem dochází k odumírání rostlinstva v zasaûené oblasti a k následnému vymírání ûivoèichù èi ke zhroucení celého
ekosystému. Http 11. JM-B
SYGNALIZACJA WYPADKÓW W GÓRACH
(calling mountain rescue)
Znakiem wzywania pomocy w górach
stosowanym w skali miêdzynarodowej
jest sygna³ dŸwiêkowy lub œwietlny nadawany 6 razy na minutê. Po tej serii nastêpuje minuta przerwy. Gdy sygna³ zostanie odebrany potwierdzamy go 3 razy
na minutê metod¹ dŸwiêkow¹ lub œwietln¹. Sygna³em wzywania pomocy dla pilota œmig³owca jest uniesienie r¹k do góry, zachowuj¹c sylwetkê litery Y (YES/
TAK). W razie gdy pomoc jest nam niepotrzebna, podnosimy praw¹ rêkê do góry, a lewê trzymamy lekko pochylon¹
w dó³. Sylwetka powinna przypominaæ
literê N (NO/NIE). Sygna³em wzywaj¹cym pomocy jest te¿ wystrzelenie flary.
Http 304.
oznámení nehody v horách
Pro nouzovou signalizaci v horách vydala mezinárodní organizace horských záchranáøù (IKAR) a mezinárodní horolezecká organizace (UIAA) usnesení, podle kterého jsou za schválené signály povaûovány následující:
a) Stojící postava vzpaûí obì ruce – tento
signál se pouûívá pro pøivolání vrtulníku;
Y = Yes/Ano, potøebuji pomoc se signali-
sygnalizator bezruchu
349
zuje zvednutím obou paûí tak, aby smìøovaly šikmo vzhùru. N = No/Ne, nepotøebuji pomoc, signalizujeme zvednutím
pravé paûe, která smìøuje šikmo vzhùru,
levou paûí ukazujeme šikmo dolù.
b) Signál sloûený ze šesti stejných
znamení, která se mají vysílat v pravidelných intervalech po dobu jedné minuty.
Po vyslání šesti stejných znamení (pískáním, voláním, máváním svìtlem) následuje minutová pøestávka, po které se signál opakuje. Pøíjemce odpovídá, ûe signál
zachytil, tak, ûe bìhem minuty vyšle tøi
stejná znamení.
c) Vystøelení èervené rakety, svìtlice. HA
2010. JK
(PASS device, personal alert safety system)
Urz¹dzenie elektroniczne wykrywaj¹ce
ruch osoby, która je przenosi. Gdy u¿ytkownik w³¹czonego urz¹dzenia pozostaje
w bezruchu powy¿ej 20 sekund, urz¹dzenie sygnalizuje ten stan kilkoma coraz
g³oœniejszymi sygna³ami dŸwiêkowymi,
nierzadko wspomaganymi sygna³em œwietlnym. Jest to tzw. alarm wstêpny. Jakikolwiek ruch u¿ytkownika powoduje
wy³¹czenie alarmu wstêpnego i przejœcie
urz¹dzenia w stan czuwania. Je¿eli u¿ytkownik w czasie alarmu wstêpnego nie
poruszy siê przez 7 do 10 s., nastêpuje w³¹czenie alarmu g³ównego o bardzo donoœnym sygnale akustycznym, co najmniej
95dB. Https 8.
osobní signalizaèní tísòové zaøízení
Zaøízení je urèeno pro nositele dýchací
techniky a vydává tísòový signál pøi ruèním nebo automatickém spuštìní. VSPO
3.2.12. GB
SYGNALIZATOR BEZRUCHU
SYGNA£ ALPEJSKI
(Alpine distress sig-
nal)
Sygna³em tym jest jakikolwiek znak optyczny lub dŸwiêkowy nadawany z czê-
syrena
stotliwoœci¹ 6 razy na minutê co 10 sekund, potem minuta przerwy na us³yszenie ewentualnej odpowiedzi. Informacj¹
zwrotn¹ jest sygna³ o czêstotliwoœci 3 razy na minutê co 20 sekund, po czym znowu nastêpuje minuta przerwy. Http 21.
alpský nouzový signál
Zvukový nebo svìtelný signál (písknutí
nebo bliknutí) vyslaný šestkrát za minutu. Pak následuje jednu minutu pauza,
posloucháme, jestli nìkdo neodpovídá.
Pokud takový signál zachytíme, tak odpovìdí je signál vyslaný tøikrát za minutu. Pak opìt následuje jednu minutu pauza, snaûíme se zjistit, odkud signál pøichází a pøípadnì s postiûeným (-mi) navázat kontakt. Z tohoto dùvodu je nutné,
aby postiûená osoba vysílala nouzový signál aû do pøíchodu zachráncù. Znaènì to
zjednoduší a urychlí její nalezení. HonTu 2004. JK
(siren)
Urz¹dzenie do sygnalizacji dŸwiêkowej,
urz¹dzenie akustyczne s³u¿¹ce do powiadamiania ludnoœci o zaistnia³ych klêskach lub stanach alarmowych. W dzisiejszych czasach u¿ywane przede wszystkim przez Ochotnicz¹ Stra¿ Po¿arn¹ do
alarmowania swoich cz³onków czynnych
o zaistnia³ym po¿arze lub innym miejscowym zagro¿eniu, a tak¿e przez Obronê
Cywiln¹ Kraju do powiadamiania o zagro¿eniach powodziowych. S¹ równie¿
u¿ywane przez pojazdy uprzywilejowane
do powiadamiania uczestników ruchu
drogowego o uprzywilejowaniu owego
pojazdu w ruchu drogowym. Dawniej
s³u¿y³y przede wszystkim do informowania ludnoœci cywilnej o zbli¿aj¹cych siê
nalotach w czasie wojny. Syreny te uruchamiane s¹ ze stanowisk kierowania komendantów miejskich i powiatowych Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej, wojewódzkich
SYRENA
system bezpieczeñstwa narodowego
stanowisk koordynacji ratownictwa, krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludnoœci, Oœrodków Ochrony Ludnoœci przy wojewodzie, przez inne
s³u¿by np. wojsko, policjê. Syreny mo¿emy podzieliæ na: stacjonarne – montowane na budynkach u¿ytecznoœci publicznej, remizach stra¿ackich itp., oraz przewoŸne – montowane w pojazdach ratowniczych (pogotowiu ratunkowym, policji,
stra¿y po¿arnej, pojazdach pogotowia gazowego itp.). Http 235.
siréna
Zaøízení schopné vydávat typický velmi
hlasitý kolísavý zvuk. Slouûí k signalizaci nebezpeèí. Pevnì umístìné sirény slouûí k varování pøi poûáru, pøírodních nebo
prùmyslových katastrofách, v dobì války
slouûí k vyhlašování leteckých èi chemických poplachù. Mobilní sirény jsou
instalovány na vozidlech zdravotnické záchranné sluûby, hasièských nebo jiných
zásahových vozidlech. Http 11. JM-B
SYSTEM
BEZPIECZEÑSTWA
NARODO-
(national security system) syn.
bezpieczeñstwa pañstwa
Ca³oœæ si³ (podmiotów), œrodków i zasobów przeznaczonych przez pañstwo do
realizacji zadañ w dziedzinie bezpieczeñstwa, odpowiednio do tych zadañ zorganizowana (w podsystemy i ogniwa),
utrzymywana i przygotowywana. Sk³ada
siê z podsystemu (systemu) kierowania
i szeregu podsystemów (systemów) wykonawczych. Http 278.
bezpeènostní systém státu
Institucionální nástroj pro tvorbu a realizaci bezpeènostní politiky. Je tvoøen pøíslušnými prvky zákonodárné, výkonné
a soudní moci, územní samosprávy, právnickými a fyzickými osobami, které mají
WEGO
350
System Informacyjny Schengen
odpovìdnost za zajištìní bezpeènosti státu. TSPzOKRaPOS 2009. JM-B
SYSTEM DUBLIÑSKI (the Dublin system)
System ustanowiony na podstawie konwencji dubliñskiej w celu zagwarantowania, ¿e wniosek ka¿dej osoby ubiegaj¹cej
siê o azyl w Unii Europejskiej zostanie
rozpatrzony przez jedno z pañstw cz³onkowskich, bez odsy³ania z jednego pañstwa do drugiego z powodu trudnoœci
z ustaleniem pañstwa w³aœciwego do rozpatrzenia wniosku o azyl. Http 43.
Dublinský systém
Oznaèení pouûívané pro mechanismus,
kterým je urèován stát odpovìdný za posouzení ûádosti o azyl, resp. mezinárodní ochranu, podané na území èlenských
státù Evropských spoleèenství státním
pøíslušníkem tøetího státu. Smìøuje k realizaci principu 1 osoba – 1 ûádost – 1 stát.
Http 210. MB
SYSTEM INFORMACYJNY SCHENGEN
(Schengen Information System) syn.
SIS
Podstawowy element wspó³pracy w ramach strefy Schengen. Jest to system
informacyjny, który umo¿liwia krajowym
s³u¿bom granicznym, celnym i policyjnym odpowiedzialnym za kontrole w strefie Schengen i na jej granicach zewnêtrznych wymianê wpisów dotycz¹cych osób
poszukiwanych lub zaginionych, a tak¿e
niektórych przedmiotów, które mog³y zostaæ utracone lub skradzione b¹dŸ wykorzystane do pope³nienia przestêpstwa.
Spe³nia tym samym istotn¹ rolê, kompensuj¹c zniesienie kontroli na granicach wewnêtrznych i u³atwiaj¹c swobodny przep³yw osób w obrêbie strefy Schengen. System dostarcza informacji na temat osób,
które nie maj¹ prawa wjazdu do strefy
system ratownictwa medycznego
Schengen lub pobytu w niej oraz poszukiwanych w zwi¹zku z dzia³alnoœci¹ przestêpcz¹. Zawiera te¿ informacje o zaginionych, w szczególnoœci dzieciach lub
innych szczególnie zagro¿onych osobach,
które nale¿y otoczyæ ochron¹. Uruchomiony dnia 9 kwietnia 2013 roku System
Informacyjny Schengen drugiej generacji
gromadzi nowe kategorie danych i jest
w stanie przetwarzaæ dane o odciskach
palców, fotografie, kopie europejskiego
nakazu aresztowania, informacje maj¹ce
na celu ochronê interesów osób, których
to¿samoœæ zosta³a przyw³aszczona oraz
odsy³acze do innych wpisów. SIS II na
przyk³ad umo¿liwia utworzenie odsy³ania miêdzy wpisami dotycz¹cymi osoby
poszukiwanej za uprowadzenie, osoby
uprowadzonej oraz pojazdu u¿ytego do
pope³nienia tego przestêpstwa. Http 250.
Schengenský informaèní systém syn.
SIS
Informaèní systém, který slouûí zejména
pro pátrání po osobách (hledaných, pohøešovaných, neûádoucích) a vìcech (vozidla, registraèní znaèky, cestovní a osobní doklady, registraèní doklady k vozidlùm, bankovky, zbranì a další). Do systému pøispívají všechny èlenské státy, zásadnì pøímo, ze svých národních pátracích databází. Záznamy v SIS jsou po
vloûení èlenským státem dostupné pøíslušníkùm bezpeènostních sloûek ostatních státù do 120 sekund. Záznamy jsou
dostupné ve všech jazycích – tudíû srozumitelné pro všechny. Doplòující informace nad rámec záznamù (to, co nejde
automatizovanì pøeloûit a není potøeba
pro prvotní zásah policisty) zprostøedkovávají právì SIRENE. Èlenské státy mají
povinnost kontrolovat osoby nebo vìci
v SIS, kdykoliv tak èiní vùèi národním
databázím. Pøíslušníci bezpeènostních
sloûek èlenských státù (policie, èetníci,
351
system ratownictwa medycznego
celníci, pohranièníci apod.) mají povinnost neprodlenì konat na základì záznamu v SIS (záznam v SIS se mimo jiné
rovná evropskému zatýkacímu rozkazu).
Pøístup do SIS mají i orgány provádìjící
registraci motorových vozidel, orgány zabývající se pobytem cizincù a justièní orgány pro øízení v trestních vìcech (zpravidla nepøímý). Http 247. JM-B
SYSTEM RATOWNICTWA MEDYCZNEGO
(medical rescue system)
Zintegrowany system dzia³ania ró¿nych
s³u¿b cywilnych, publicznych i porz¹dkowych w sytuacjach zagro¿enia ¿ycia.
Kierowanie medycznymi dzia³aniami ratowniczymi rozpoczyna siê z chwil¹ zawiadomienia centrum powiadamiania ratunkowego. Kieruje nimi lekarz ratunkowy zespo³u ratownictwa medycznego,
który przyby³ pierwszy na miejsce zdarzenia. System ratownictwa w Polsce
opiera siê na wspó³dzia³aniu pogotowia
ratunkowego, stra¿y po¿arnej i policji.
Pogotowie ratunkowe udziela pomocy
poszkodowanym i zapewnia transport do
szpitalnego oddzia³u ratunkowego. Policja zabezpiecza miejsce zdarzenia i odpowiednio je oznacza i zapewnia bezpieczeñstwo pracuj¹cym ratownikom i nie
dopuszcza przechodniów do miejsca zdarzenia. Stra¿ po¿arna zabezpiecza np. samochody, które bra³y udzia³ w kolizji, zapobiega wyciekom paliwa z baków, umo¿liwia wydobycie poszkodowanych z samochodów. Http 366.
integrovaný záchranný systém
Koordinovaný postup jeho sloûek pøi pøípravì na mimoøádné události a pøi provádìní záchranných a likvidaèních prací.
[…] Základními sloûkami integrovaného
záchranného systému jsou: a) Hasièský
záchranný sbor Èeské republiky, b) jed-
system uszczelniaj¹cy
352
notky poûární ochrany zaøazené do plošného pokrytí kraje jednotkami poûární
ochrany, c) zdravotnická záchranná sluûba a Policie Èeské republiky. […] Ostatními sloûkami integrovaného záchranného systému jsou vyèlenìné síly a prostøedky ozbrojených sil, ostatní ozbrojené
bezpeènostní sbory, ostatní záchranné
sbory, orgány ochrany veøejného zdraví,
d) havarijní, pohotovostní, odborné a jiné
sluûby, zaøízení civilní ochrany, neziskové organizace a sdruûení obèanù, která
lze vyuûít k záchranným a likvidaèním
pracím. Zákon è. 239/2000. MB
SYSTEM
USZCZELNIAJ¥CY
(leak sea-
ling kit)
Uszczelki, worki pneumatyczne i inne materia³y s³u¿¹ce do ograniczania ubytku,
przep³ywu czy przedostawania siê na drug¹ stronê niebezpiecznych materia³ów.
tìsnicí souprava
Ucpávky nebo vaky, obvykle nafukovací,
uûívané pro zamezení úniku nebezpeèné
látky. VSPO 3.3.5. GB
(smoke ventilator)
Systemy umo¿liwiaj¹ce usuwanie dymów
i gor¹cych gazów po¿arowych z obiektu,
a przede wszystkim z dróg ewakuacyjnych, wykorzystuj¹c naturalny mechanizm odprowadzania powietrza, wynikaj¹cy z ró¿nicy temperatury i ciœnienia.
W trakcie po¿aru, przy grawitacyjnym
systemie odprowadzania dymu i gor¹ca,
otwarte zostaj¹ otwory oddymiaj¹ce w fasadach lub w dachach budynku. Pomaga
to stra¿y po¿arnej w prowadzeniu akcji
gaœniczej i bezpiecznej ewakuacji ludzi
z budynku. […] W sk³ad systemu oddymiania wchodz¹ klapy oddymiaj¹ce, otwory napowietrzaj¹ce oraz kurtyny dymowe. Http 206.
SYSTEMY ODDYMIANIA
szczeble
ventilátory pro odvod kouøe
Ruènì nebo automaticky se zapojující
ventilátory, které v pøípadì poûáru odvedou z budovy zasaûené poûárem kouø
a horké plyny. VSPO 5.13. GB
(critical situation, emergency situation, crisis situation)
Sytuacja wp³ywaj¹ca negatywnie na poziom bezpieczeñstwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub œrodowiska, wywo³uj¹ca znaczne ograniczenia w dzia³aniu
w³aœciwych organów administracji publicznej ze wzglêdu na nieadekwatnoœæ posiadanych si³ i œrodków. Ustawa 2007/
26.04., art. 3, pkt 1.
krizová situace
1. Mimoøádná událost, pøi níû je vyhlášen
stav nebezpeèí nebo nouzový stav nebo
stav ohroûení státu (tzv. „krizový stav”).
Zákon è. 240/2000, è. 1, hl. I, § 2 odst. b.
2. Mmimoøádná událost, v jejímû dùsledku se vyhlašuje stav nebezpeèí, nouzový
stav, stav ohroûení státu nebo váleèný stav.
Jsou pøi ní ohroûeny dùleûité hodnoty, zájmy èi statky státu a jeho obèanù a hrozící nebezpeèí nelze odvrátit a zpùsobené
škody odstranit bìûnou èinností orgánù
veøejné moci, ozbrojených sil a ozbrojených bezpeènostních sborù, záchranných
sborù, havarijních a jiných sluûeb a právnických a fyzických osob. Zákon è. 110/
1998, Zákon è. 222/1999, TSPzOKØaPOS
2009, s. 17. JM-B
SYTUACJA KRYZYSOWA
(ladder steps)
Poprzeczna czêœæ drabiny po¿arniczej,
wykonana z drewna, stali zwyk³ej, ocynkowanej lub stali nierdzewnej.
pøíèle
Jsou to vodorovné èásti ûebøíku. VSPO
3.9.7. GB
SZCZEBLE
szczepienia interwencyjne
353
SZCZEPIENIA INTERWENCYJNE (emergency vaccination)
Szczepienia przeprowadzone po stwierdzeniu ogniska zarazy. Rozró¿nia siê
szczepienia ochronne – szczepienia interwencyjne przeprowadzone w celu ochrony zwierz¹t gospodarskich i dzikich, oraz
szczepienia wygaszaj¹ce – szczepienia
interwencyjne, po przeprowadzeniu których zabija siê zwierzêta w celu zmniejszenia zagro¿enia szerzenia siê wirusa
poza ognisko zarazy lub obszar zapowietrzony.
nouzová vakcinace
Nouzová vakcinace proti nebezpeèné nákaze se provádí pouze výjimeènì. Lze k ní
pøistoupit jestliûe Státní veterinární správa ÈR (SVS) uvìdomila pøedtím o tomto
opatøení veterinární komisi a musí být
pøitom brán zøetel zejména na stupeò koncentrace zvíøat v urèitých oblastech, na
nezbytnost chránit urèitá plemena zvíøat
a na zemìpisnou oblast, v níû se nouzové
oèkování zvíøat provádí. SVS urèí na základì kladného vyjádøení Komise, ûe je
tøeba zmìnit, rozšíøit, ukonèit nouzové
oèkování nebo v nìm pokraèovat. TSPz
OKØaPOS 2009. MB
SZELKI
RATOWNICZE PO¯
(safety har-
ness)
Szelki bezpieczeñstwa, zak³adane przez
ratownika podczas ewakuacji, asekuracji
b¹dŸ przy pracach w zag³êbieniach (wspó³pracuj¹ z link¹ ratownicz¹ i trójnogiem
ewakuacyjnym). Wyposa¿one s¹ w tylny
i przedni punkt zaczepowy (tylny z ³¹cznikiem z taœmy lub bez ³¹cznika, przedni
element spinaj¹cy zatrzaœnikiem trapezowym), z regulacj¹ pasów udowych, barkowych i pasa piersiowego. Http 259.
ochranný postroj
Speciální postroj s karabinou, pouûívaný
szkielet
hasièi jako bezpeènostní opatøení pro
ochranu pøed pádem. VSPO 3.1.11. GB
safety harness)
Szelki mocowane s¹ na koñcu liny przyczepionej do pasa ratowniczego „Wêgorz”, boi SP, zasobnika linowego lub
liny nawiniêtej na ko³owrót ratowniczy
czy te¿ sklarowanej w zasobniku linowym, wzglêdnie na brzegu. Skonstruowane s¹ w ten sposób, aby nie utrudniaæ
ruchów p³ywackich, nie obcieraæ w czasie p³ywania, nie sztywnieæ w zimnej
wodzie, mieæ w³aœciwie umieszczony
punkt zaczepienia liny. S¹ ³atwe i szybkie
w ubieraniu niezale¿nie od „rozmiaru”
ratownika. Http 320.
zachycovací postroj
Postroj, který se pouûívá pøi evakuaci
osob. […] Postroj lze také pouûít v oblasti speciálních sloûek. Souèástí postroje
jsou dvì oka umístìná na prsních popruzích, urèená hlavnì pro vytahování a spouštìní osob do šachet, cisteren, sil apod.
[…] postroj je s rychloupínacími sponami, elastickými popruhy a širokým bederním pásem. Http 292. AW
SZELKI RATOWNICZE WOPR (
SZKIELET (skeleton) syn. koœciec, uk³ad
szkieletowy
Twarda konstrukcja anatomiczna wchodz¹ca w sk³ad cia³a. […] Szkielet mo¿e
byæ zbudowany z substancji organicznych, nieorganicznych, a tak¿e z kombinacji obu rodzajów substancji. Szkielet
krêgowców zbudowany jest z koœci (ró¿ne bia³ka i sole mineralne, np. hydroksyapatyt) i chrz¹stek (g³ównie bia³ka) oraz
ró¿nych wytworów rogowych (keratyna).
Http 235.
kostra syn. skelet
Souèást tìla, která tvoøí podpùrnou strukturu organizmu a poskytuje ochranu pro
szkwa³
ostatní orgány. Lidská kostra se skládá ze
srostlých a volných kostí, které jsou spojeny a podporovány vazy, šlachami, svaly
a chrupavkami. V zásadì je moûné ji rozdìlit na dva druhy: vnìjší kostra (exoskelet) tvoøí pevný vnìjší obal organismu
a vnitøní kostra (endoskelet) je oporná soustava jednotlivých kostí a kloubù uvnitø
organizmu. Http 11. AW
squall)
Nag³y wzrost prêdkoœci wiatru o co najmniej 8 m/s od prêdkoœci pocz¹tkowej
powy¿ej 10 m/s. Mo¿e osi¹gaæ do 9 stopni w skali Beauforta. Szkwa³ trwa krótko,
do kilku minut i mo¿e nieœæ ze sob¹ œnieg
lub deszcz. Powstaje zazwyczaj tam,
gdzie stykaj¹ siê dwie masy powietrza
o du¿ej ró¿nicy temperatur. Bardzo czêsto to zjawisko zwi¹zane jest z chmur¹
cumulonimbus. Ostrze¿eniem przed mo¿liwym szkwa³em jest obecnoœæ na przedzie chmury burzowej tak zwanego wa³u
szkwa³owego. Http 235.
húlava
Meteorology oznaèované náhlé zvýšení
rychlosti vìtru, který je silnì nárazovitý
a èasto mìní smìr. V širším slova smyslu
se jako húlava oznaèuje temný dešÙový
oblak (zpravidla cumulonimbus), jenû je
spojen s dešÙovými pøeháòkami, bouøkami a prudkými nárazy vìtru. Húlava mùûe být ale rovnìû spojena s pøíchodem (obvykle) studené fronty v teplé èásti roku.
Nárazy vìtru mohou na takovéto tzv.
frontální húlavì dosahovat rychlosti aû
45 m/s. Húlava se rovnìû vyskytuje v instabilních vzduchových hmotách, obvykle pod bouøkovými mraky v odpoledních hodinách. Http 297. JK
SZKWA£ (
SZMER AUSTINA FLINTA (Austin Flint
murmur)
Cichy, mezodiastoliczny (œródrozkurczo-
354
szmery sercowe
wy) szmer wzglêdnego zwê¿enia zastawki
mitralnej, spotykany w d³ugotrwa³ej niedomykalnoœci zastawki aortalnej. Powstaje wskutek cofania siê krwi z aorty
i uderzania strumienia krwi o wsierdzie
lewego serca. Klasyczne objaœnienie szmeru mówi, ¿e powstaje on, gdy cofaj¹cy
siê strumieñ krwi uderza o przedni p³atek
zastawki dwudzielnej przy jednoczesnym
zmieszaniu wstecznego strumienia krwi
przez zastawkê aortaln¹ i fizjologicznego
strumenia krwi przez zastawkê mitraln¹.
Http 235.
šelest Austina Flinta
Diastolický šelest vznikající pøi tìûší
aortální insuficienci, kdy regurgitující
krev z aorty dopadá na pøední cíp mitrální chlopnì, který je tímto proudem krve
„uzavøen” – vzniká tak obraz mitrální
stenózy pøi intaktní mitrální chlopni.
Bývá uprostøed nebo ke konci diastoly.
VLS 2009. JK
SZMER GRAHAMA -STEELLA (Graham
Steell murmur)
Cichy szmer mezodiastoliczny (œródrozkurczowy) niedomykalnoœci zastawki têtnicy p³ucnej. Wystêpuje przy równoczesnej obecnoœci nadciœnienia p³ucnego i œwiadczy o wzglêdnej niedomykalnoœci zastawki. Jest najlepiej s³yszalny wzd³u¿ górnej czêœci lewego brzegu mostka. Http 235.
šelest Grahama Steela
Decrescendový diastolický šelest vznikající pøi pulmonální regurgitaci v dùsledku
dilatace valvární oblasti. Je slyšitelný podél levé èásti sterna. Bývá u tìûší plicní
hypertenze a mitrální stenózy (relativní
insuficience pulmonální chlopnì). VLS
2009. JK
(cardiac murmurs)
Zjawiska akustyczne s³yszane podczas
os³uchiwania klatki piersiowej oprócz
SZMERY SERCOWE
szok
prawid³owych tonów serca, wywo³ane
zaburzeniami przep³ywu krwi w sercu
i w wielkich têtnicach. Szmery sercowe
s³yszalne miêdzy I a II tonem serca okreœla siê jako skurczowe, po II tonie – rozkurczowe. Nad koniuszkiem serca i w rzucie zastawek têtnicy p³ucnej wystêpuj¹
czêsto u zdrowych m³odych ludzi tzw.
szmery czynnoœciowe. Podczas wysi³ku
fizycznego, w gor¹czce oraz w niedokrwistoœci mog¹ pojawiæ siê szmery sercowe
zale¿ne od przyœpieszenia przep³ywu
krwi. Najczêœciej szmery sercowe wystêpuj¹ przy zmianach chorobowych zastawek serca. MEM2 1982.
srdeèní šelest
elest vznikající za nìkterých okolností
pøi proudìní krve v srdci; lze jej slyšet pøi
poslechu srdce. Dìlí se podle øady kritérií
(místa nejvyšší slyšitelnosti, hlasitosti,
èasové vazby k ozvám, podle závaûnosti
apod.). S ohledem na vztah k ozvám a fázi srdeèního cyklu se dìlí na diastolické
a systolické (eventuálnì s dalším upøesnìním). Pøi vyšetøení mùûe být patrná jejich propagace (napø. do karotid pøi aortální stenóze), nìkteré lze zesílit rùznými
manévry, polohou tìla. Šelesty z pravého
srdce zesilují v inspiriu. Dalším kritériem
je hodnocení prùbìhu intenzity (krescendový, decrescendový, ejekèní). Z hlediska chlopenních vad je dùleûité èlenìní
na šelesty vznikající pøi stenóze a insuficienci (regurgitaèní šelesty). Význam šelestù je rùzný (nìkteré jsou nezávaûné,
jiné mohou být zpùsobeny onemocnìním, zejména chlopenní vadou). Nevýznamné šelesty (napø. u nìkterých mladých jedincù èi v tìhotenství) se oznaèují
jako šelesty funkèní, šelesty podmínìné
srdeèní chorobou (zejména chlopenními
vadami) se oznaèují jako šelesty organické. VLS 2009. JK
355
szok
(shock, crisis) syn. wstrz¹s
Zespó³ objawów wystêpuj¹cy wówczas,
gdy mechanizmy regulacyjne ustroju nie
s¹ w stanie zapewniæ dostatecznego przep³ywu krwi przez naczynia w³osowate
wa¿nych dla ¿ycia narz¹dów i tkanek,
a tym samym jego utleniania. Szok ró¿ni
siê od zapaœci, chocia¿ spadek ciœnienia
jest jednym z podstawowych objawów
szoku. Rozró¿nia siê 2 podstawowe postacie szoku: szok hipowolemiczny (oligowolemiczny), ze zmniejszeniem objêtoœci krwi kr¹¿¹cej (szok pokrwotoczny,
oparzeniowy, pourazowy), oraz szok normowolemiczny (szok kardiogenny, w urazach czaszki, sz. toksyczny i septyczny).
Nieco odmienn¹ postaci¹ jest szok anafilaktyczny. Przyczyn¹ szoku pourazowego jest silny uraz, zw³aszcza tzw. okolic
wstrz¹sorodnych. W powstawaniu szoku
odgrywaj¹ rolê zarówno mechanizmy odruchowo-nerwowe, jak i czynniki humoralne. MEM2 1982.
šok
Tìûký, ûivot ohroûující stav, pøi nìmû dochází k selhání krevního obìhu a mikrocirkulace s tìûkou poruchou prokrvení
tkání a orgánù lidského organismu. Tkánì trpí nedostatkem kyslíku, ûivin a nedostateèným odplavováním zplodin (hypoxie, ischemie). Dochází k tìûké poruše
funkcí prakticky všech ûivotnì dùleûitých
orgánù (plic, ledvin, srdce, jater, mozku
atd.). Hovoøí se proto o tzv. mnohoèetném orgánovém selhání. Rozvíjí se selhání ledvin, objevuje se tìûká porucha dýchání ještì prohlubující nedostatek kyslíku, vázne odbourávání a vyluèování zplodin látkové výmìny, které mají škodlivé
úèinky na organismus. Není-li šok vèas
a energicky léèen, nemocný umírá na selhání ûivotnì dùleûitých funkcí, ireverzibilní šok. Existuje nìkolik forem a øada
SZOK
szron
pøíèin šoku. Hypovolemický (hemoragický, oligemický) šok je zpùsoben nadmìrnou ztrátou krve èi vody. Kardiogenní šok
tìûkou poruchou funkce srdce s výrazným poklesem srdeèního výdeje. Podstatou distributivního šoku je nepomìr mezi
mezi velikostí cévního øeèištì a jeho náplní zpùsobený rozsáhlou vazodilatací.
K tomuto typu šoku patøí anafylaktický
šok, septický šok, neurogenní šok. Traumatický šok èasto vzniká u tìûkých poranìní následkem ztráty krve, silné bolesti,
poškození tkání, infekce, podchlazení.
VLS 2009. JK
(hoarfrost, frost)
Osad atmosferyczny, tworz¹cy drobne lodowe kryszta³ki w postaci igie³ powstaj¹ce na dowolnym pod³o¿u hydrofilowym. Szron powstaje w wyniku kontaktu
wilgotnego powietrza z pod³o¿em o temperaturze poni¿ej 0°C, zachodzi wówczas
resublimacja pary wodnej, czyli jej bezpoœrednia przemiana w cia³o sta³e. Http
235.
jinovatka syn. krystalická námraza
Krystalický ledový potah pevných povrchù vznikající desublimací zejména pøi
mlze a slabém vìtru za teplot niûších neû
-8 °C. Tvoøí se napø. na trávì, na vìtvích
stromù nebo støechách budov. Podmínkou pro vytváøení jinovatky je ochlazení
pevných tìles pod bod sráûlivosti (jeho
hodnota závisí na teplotì, vlhkosti a atmosférickém tlaku). Pokud je tato podmínka splnìna, vzniká pod bodem mrazu
jinovatka a nad bodem mrazu rosa. Http
11. JK
SZRON
SZTUCZNE ODDYCHANIE (rescue breathing)
Zabieg stosowany w celu przywrócenia
czynnoœci oddechowej, zatrzymanej wskutek os³abienia lub zaprzestania funkcji
356
sztuczne serce
oœrodka oddechowego. MEM2 1982.
umìlé dýchání
Soubor opatøení zabezpeèujících ventilaci pøi selhání dýchání, pokud nedojde k obnovení spontánní dechové aktivity. Nejjednodušší formou je dýchání z úst do úst
èi z úst do nosu. VLS 2009. JK
SZTUCZNE
ODDYCHANIE
USTA
NOS
(artificial respiration mouth to nose)
Metoda stosowana, gdy uraz g³owy uniemo¿liwia wykonania sztucznego oddychania usta–usta. Czynnoœæ polegaj¹ca
na zatkaniu ust ofiary i wziêciu g³êbokiego wdechu, a nastêpnie mocne przyciœniêcie ust osoby ratuj¹cej do nosa ofiary
i wdmuchniêcie powietrza do p³uc ofiary.
dýchání z úst do nosu
Modifikací dýchání z úst do úst. Je to
vdech vzduchu ze svých plic do nosu jiného èlovìka. Provádí se, kdyû postiûeného nelze úèinnì prodechovat z úst do
úst, napø. poranìní znemoûòuje pootevøení úst. ST
SZTUCZNE ODDYCHANIE USTA USTA
(artificial respiration mouth to mouth)
Czynnoœæ polegaj¹ca na zatkaniu nosa
ofiary i wziêciu g³êbokiego wdechu, a nastêpnie mocne przyciœniêcie ust osoby ratuj¹cej do ust ofiary i wdmuchniêcie powietrza do p³uc ofiary.
dýchání z úst do úst
Nejèastìjším zpùsobem umìlého dýchání
je dýchání z úst do úst. Je to vdech vzduchu ze svých plic do úst jiného èlovìka.
Pøistupujeme k nìmu po uvolnìní a zprùchodnìní dýchacích cest, pokud neslyšíme dech postiûeného a necítíme jej na
tváøi. ST
(artificial heart)
Aparat s³u¿¹cy do krótkotrwa³ego zast¹pienia pracy serca, które zosta³o wy³¹czone z krwiobiegu w celu przeprowaSZTUCZNE SERCE
szybkie natarcie
dzenia na nim zabiegu operacyjnego. Zasadnicz¹ czêœci¹ aparatu jest specjalna
pompa t³ocz¹ca krew, w³¹czona za pomoc¹ kaniuli do uk³adu krwionoœnego. Serce sztuczne jest z regu³y po³¹czone z aparatem zastêpuj¹cym dzia³anie p³uc. Jest
to tzw. sztuczne p³uco-serce. MEM2 1982.
umìlé srdce
Mechanická doèasná náhrada srdce, obvykle jako pøechodné øešení do transplantace srdce. Umìlé srdce je pøímo do
tìla vkládáno, jeho èerpadla jsou pohánìna pøeváûnì pneumaticky. VLS 2009. JK
(fire hose reel)
Linia gaœnicza wraz ze zwijad³em, trwale
po³¹czona z wyznaczon¹ nasad¹ t³oczn¹
samochodu gaœniczego, gotowa do natychmiastowego u¿ycia. Http 283.
poûární hadicový naviják
Cívka malých rozmìrù, nepøipevnìná na
poûární vozidlo, která je na výstupu opaSZYBKIE NATARCIE
357
szyna ortopedyczna Kramera
tøená proudnicí nebo hubicí. VSPO 3.5.12.
GB
KRAMERA
(Cramer’s splint, flexible splint)
Metalowy przyrz¹d s³u¿¹cy do unieruchomienia koñczyn w przypadkach z³amañ, zwichniêæ, skrêceñ, st³uczeñ i stanów zapalnych narz¹du ruchu. Mo¿na go
dowolnie modelowaæ. Pozwala na szybkie i ³atwe unieruchomienie ka¿dego z³amania nawet w trudnych warunkach, jest
lekki i giêtki, dziêki temu mo¿na go ³atwo transportowaæ. MEM2 1982.
Cramerovy dlahy slang. kramerka
Kovové drátìné dlahy. Dva dráty, které
jsou pøíènì spojeny tenèími dráty v odstupu 1 cm – „ûebøík”. Vyrábìjí se v rùzné šíøi do 10 cm a dají se snadno tvarovat. VLS 2009. JK
SZYNA ORTOPEDYCZNA
ciana
358
lepota nie¿na
Œ
precipice, cliff)
Bardzo stromy stok szczytu lub turni,
w typowym przypadku od piargów u podnó¿a góry do jej wierzcho³ka. Rad-ParPar 2004.
skalní stìna
Pøírodní geomorfologický útvar a strukturnì denudaèní tvar reliéfu. Jde o strmou
skalní plochu, jejíû sklon pøesahuje 55 °
a relativní výšku 15 metrù. Vzniká exogenními geomorfologickými pochody,
avšak mùûe být i zaloûena strukturnì tektonicky. Skalní stìny èasto postihuje skalní øícení. Jsou zajímavé díky odkryvu geologického profilu a bývají vyuûívány
k horolezectví. Http 11. JK
CIANA (
(tendons)
Narz¹dy pomocnicze miêœni, przenosz¹ce si³ê ich dzia³ania na koœci, do których
s¹ przyczepione. S¹ to twory zbudowane
z ³¹cznotkankowych w³ókien kolagenowych o równoleg³ym przebiegu, znacznie
cieñsze od odpowiadaj¹cych im miêœni,
ale niezwykle mocne, bardzo wytrzyma³e
na rozci¹ganie. Œciêgna maj¹ ró¿ne kszta³ty. Najwiêksze w organizmie ludzkim
jest œciêgno piêtowe Achillesa, za którego poœrednictwem miêœnie ³ydki przyczepiaj¹ siê do guza koœci piêtowej. MEM2
1982.
šlacha
Tuhý vazivový pruh, kterým se sval
upíná na kost. Šlacha není pøíliš pruûná,
ale je znaènì pevná. Úlohou šlachy v tìle
je pøenášet sílu stahujícího se svalu a tím
uvést kost do pohybu. Nejpevnìjší šlacha
èlovìka je Achillova šlacha a je vyuûívána pro pohyb v kotníku pøi chùzi a bìhu.
VLS 2009. JK
CIÊGNA
(spleen)
Nieparzysty, wieloczynnoœciowy narz¹d
zwi¹zany g³ównie z uk³adem naczyniowym, le¿¹cy w jamie brzusznej w okolicy lewego pod¿ebrza. Œledziona otoczona jest torebk¹ z tkanki ³¹cznej w³óknistej, od której odchodz¹ w g³¹b œledziony
pasma stanowi¹ce jej zr¹b. Œledziona ma
specyficzny, dobrze rozwiniêty uk³ad naczyñ krwionoœnych. W miazdze czerwonej odbywa siê proces rozpadu i fagocytozy erytrocytów i leukocytów oraz rozk³ad hemoglobiny. Miazga bia³a jest miejscem powstawania i rozpadu limfocytów. Œledziona wytwarza te¿ cia³a odpornoœciowe i niszczy drobnoustroje; jest
pomocniczym zbiornikiem krwi, która zalega w zatokach ¿ylnych. MEM2 1982.
slezina
Nepárový orgán uloûený v levém podûebøí. Histologicky se na slezinì dá rozlišit tzv. bílá pulpa, pøedstavovaná lymfatickou tkání, a èervená pulpa s venózními
sinusy. Ve slezinì dochází k vychytávání starých a poškozených erytrocytù, je
zde èást krve a krevních elementù skladována, napø. cca jedna tøetina trombocytù, ve fetálním období zde probíhá krvetvorba, mùûe se za urèitých stavù obnovit
i v dospìlosti – extramedulární hemopoeza. Je dále orgánem imunitním, vznikají
zde protilátky, probíhá v ní fagocytóza.
Není k ûivotu nezbytná, ale její chybìní
mùûe být spojeno s tìûkým prùbìhem
nìkterých infekcí. VLS 2009. JK
LEDZIONA
LEPOTA NIE¯NA
(photokeratitis, snow
blindness)
Oparzenie siatkówki oka w okolicy plamki ¿ó³tej, spowodowane dzia³aniem pro-
mieræ mózgu
mieni œwiat³a widzialnego w po³¹czeniu
ze œwiat³em ultrafioletowym. Podobna sytuacja mo¿e dotyczyæ nab³onka przedniego rogówki. Uszkodzenie tej czêœci oka
przynosi dolegliwoœci bólowe. Œlepota
œnie¿na powstaje w warunkach silnego nas³onecznienia, np. podczas d³ugiego przebywania na œniegu. Mo¿e byæ przejœciowa lub trwa³a. Stosowane s¹ ró¿norodne
techniki zapobiegania œlepoty œnie¿nej
(noszenie okularów przeciws³onecznych).
Objawy œlepoty œnie¿nej pojawiaj¹ siê po
4–12 godzinach od oparzenia, zazwyczaj
w godzinach wieczornych lub w nocy.
G³ówne symptomy to ból oczu, który nasila siê przy poruszaniu oczu i mo¿e byæ
tak silny, ¿e powoduje skurcz powiek,
œwiat³owstrêt, ³zawienie, uczucie piasku
w oku, zaczerwienienie oczu, opuchniête
powieki oraz ból g³owy. Dro¿d¿ 2011.
snìûná slepota syn. fotoftalmie
Zánìt rohovky vznikající v dùsledku nadmìrného vystavení nechránìného oka UV
záøení ve vyšších nadmoøských výškách,
kde je dávka záøení zvýšena odrazem od
snìhu. Projeví se za nìkolik hodin silnou
bolestí, svìtloplachostí, blefarospasmem,
obvykle drobným patologickým nálezem
na spojivkách a rohovce, øidèeji i sníûeným visem. VLS 2009. JK
(brain death)
Definicja œmierci uto¿samiaj¹ca œmieræ
cz³owieka jako ca³oœci z nieodwracalnym
ustaniem funkcji mózgu. Obecnie przyjêta w Polsce definicja œmierci jako œmierci
ca³ego mózgu obowi¹zuje od 2007 r. Rozpoznanie œmierci mózgu pozwala na zaprzestanie dalszego, niecelowego leczenia oraz na pobranie ze zw³ok narz¹dów
do celów transplantacyjnych. Http 235.
mozková smrt syn. smrt mozku
Mozková smrt je nezvratné vymizení
všech mozkových funkcí vèetnì funkcí
MIERÆ MÓZGU
359
pi¹czka
mozkového kmene bez ohledu na pøetrvávající èinnost kardiovaskulárního aparátu a jiných orgánù. Mozková smrt je
ztotoûnìna s biologickou smrtí jedince.
Tento fakt je pøijímán lékaøi, veøejností,
statutárními orgány a právními øády vìtšiny zemí svìta. Http 344. ST
(snow)
Opad atmosferyczny w postaci kryszta³ków lodu o kszta³tach g³ównie szeœcioramiennych gwiazdek, ³¹cz¹cych siê w p³atki œniegu. Po opadniêciu na ziemiê tworzy porowat¹ pokrywê œnie¿n¹ o niewielkiej gêstoœci tak¿e zwan¹ œniegiem. Œnieg
powstaje, gdy w chmurach para wodna
krystalizuje siê, tworz¹c kryszta³y lodu.
Http 235.
sníh
Specifická forma ledu, pevného skupenství vody. Je tvoøen ledovými krystalky
seskupenými do snìhových vloèek. V pøírodì vzniká pøirozenì za vhodných klimatických podmínek v oblacích, odkud
se snáší k zemi. MES 1972. JK
NIEG
(coma)
D³ugotrwa³a, trwaj¹ca kilka godzin do
wielu dni, utrata przytomnoœci. Mo¿e byæ
spowodowana udarami mózgu, guzami
lub ropniami mózgu, zapaleniami mózgu
i opon mózgowych. Œpi¹czka wystêpuje
równie¿ w niektórych ciê¿kich chorobach
zakaŸnych jako g³ówne nastêpstwo toksycznego dzia³ania jadów bakteryjnych
na tkankê mózgow¹. Przyczyn¹ œpi¹czki
mog¹ byæ równie¿ zaburzenia przemiany
materii. Œpi¹czka cukrzycowa (hiperglikemiczna) jest nastêpstwem zatrucia
cia³ami ketonowymi i kwasicy. Œpi¹czka
hipoglikemiczna jest nastêpstwem niedoboru energetycznego tkanki mózgowej.
Œpiaczka wystêpuje tak¿e jako nastêpstwo udaru s³onecznego i cieplnego, niePI¥CZKA
redni samochód...
których zaburzeñ wewn¹trzwydzielniczych. Mo¿e byæ te¿ spowodowana zatruciem zwi¹zkami o dzia³aniu depresyjnym na oœrodkowy uk³ad nerwowy.
MEM2 1982.
kóma
Stav hlubokého bezvìdomí. V tìûších pøípadech postiûený nereaguje ani na bolestivé podnìty. K nejèastìjším pøíèinám
patøí úrazy hlavy, krvácení do mozku, tìûce probíhající nervové infekce, otravy,
cukrovka. Diabetické kóma je ûivot ohroûující stav zmìny vìdomí, zpùsobený poruchou látkové pøemìny. Je vyvolán nedostatkem èi nízkou úèinností inzulinu,
coû vede k hyperglykemii a poruše vodní
a elektrolytové rovnováhy. VLS 2009. JK
REDNI SAMOCHÓD RATOWNICZO-GA-
(fire pumping appliance)
Specjalnie oznakowany i przygotowany
samochód u¿ywany przez stra¿ po¿arn¹
[…] albo inn¹ jednostkê ochrony przeciwpo¿arowej podczas akcji ratowniczogaœniczych lub innych dzia³añ statutowych
(np. prewencyjnych). Wed³ug oznaczeñ
tradycyjnych: rodzaj samochodu po¿arniczego o masie ca³kowitej od 3 500 do
12 000 kg, niewyró¿niany dodatkowo ¿adnym symbolem, np. GBA-2,5/24. Zgodnie z systemem oznaczeñ wg normy europejskiej PN-EN 1846-1:2011, pojazdy
samochodowe zaliczane do klasy œredniej
(maksymalna masa rzeczywista od 7500
do 16 000 kg) oznaczane s¹ liter¹ M.
Http 235.
poûární automobilová støíkaèka
Poûární vozidlo vybavené èerpadlem
a zpravidla nádrûí s vodou, jakoû i hadicemi, proudnicemi a dalšími technickými
prostøedky pro zdolávání poûárù. VSPO
2.19. GB
NICZY
360
rodek pianotwórczy...
RODEK GANICZY (extinguishing medium, smothering agent)
Substancja (mieszanina, zwi¹zek chemiczny) w postaci cia³a sta³ego (proszek,
piasek), ciek³ego (woda, piana gaœnicza),
gazowego (dwutlenek wêgla), której odpowiednie wprowadzenie do strefy ognia
powoduje przerwanie procesu palenia.
MSP 1990, s. 231.
hasiva syn. hasicí prostøedek
Pod tímto pojmem se rozumìjí látky a jejich smìsi s vysokou hasicí úèinností, tj.
schopností pøerušit hoøení. Za základní hasiva se povaûují voda, voda se smáèedlem, pìny, hasicí prášky, halony, oxid uhlièitý a inertní plyny. Jejich hasicí úèinek se
projevuje efektem ochlazovacím, zøeïovacím, dusivým èi inhibièním. U kaûdého
hasiva je nìkterý z tìchto efektù pøevládající, coû pøedurèuje jeho nejvhodnìjší
aplikace podle základního rozdìlení poûárù: tøída A – pevné látky, tøída B –
kapalné plamenem hoøící látky, tøída C –
hoø- lavé plyny, tøída D – lehké kovy,
tøída E – zaøízení pod elektrickým napìtím. SBA HPAOP 1985, s. 88–89. GB
RODEK PIANOTWÓRCZY ALKOHOLOODPORNY (alcohol-resistant foam concentrate) syn. AR
Preparat chemiczny, który w kilkuprocentowym roztworze wodnym powoduje
zwiêkszenie napiêcia powierzchniowego
wody i po odpowiednim zmieszaniu i wprowadzeniu powietrza umo¿liwia tworzenie
siê piany. Rozró¿nia siê proteinowe œrodki pianotwórcze s³u¿¹ce do wytwarzania
piany gaœniczej ciê¿kiej i syntetyczne œrodki pianotwórcze do wytwarzania piany
gaœniczej ciê¿kiej, piany gaœniczej œredniej i piany gaœniczej lekkiej. S³u¿y do
gaszenia po¿arów cieczy polarnych, tj.
rozpuszczalnych w wodzie. Dzia³a on poprzez wytworzenie na styku piany z po-
rodki ochrony indywidualnej
wierzchni¹ polarnego paliwa warstewki
z¿elowanego polimeru, która oddziela
pianê od paliwa, zapobiegaj¹c ci¹g³emu
niszczeniu piany. MSP 1990, s. 238–239.
pìnidlo na polární kapaliny
Pìnidlo uûívané pro hašení poûárù kapalin mísitelných s vodou (polární kapaliny) a jiných látek narušujících bìûnou
pìnu (viz ISO 8421-4). VSPO 3.8.1. GB
RODKI
OCHRONY INDYWIDUALNEJ
(personal protective equipment) syn.
uzbrojenie osobiste
Sprzêt po¿arniczy stanowi¹cy wyposa¿enie osobiste stra¿aka, s³u¿¹cy do ochrony
osobistej w czasie wykonywania zadañ
ratowniczych lub gaœniczych. W sk³ad
uzbrojenia osobistego wchodz¹ ubrania
ochronne (ubranie koszarowe, ubranie specjalne, ubranie ¿aroodporne, ubranie ochrony przeciwchemicznej i in.) i ekwipunek
osobisty (pas stra¿acki, he³m, buty stra¿ackie, toporek stra¿acki w pochewce,
podpinka linkowa, maska do aparatu oddechowego, sygnalizator bezruchu, zatrzaœnik, kominiarka, rêkawice).
osobní ochranné prostøedky
Materiál nebo pomùcka nošená èi uûívaná pro ochranu hasièe pøi nebezpeèí
nebo pûi kontaktu se škodlivou látkou.
VSPO 3.1.9. GB
RODKI
OCHRONY
PRZECIWPO¯ARO-
(fire protection measures)
Œrodki izoluj¹ce pal¹c¹ siê substancjê od
dop³ywu tlenu (powietrza) oraz obni¿aj¹ce temperaturê w miejscu spalania, zmniejszaj¹ ryzyko powstania po¿aru oraz niebezpieczeñstwo rozprzestrzeniania siê ognia. Œrodki ochrony przeciwpo¿arowej
powinny obejmowaæ: zakaz palenia, regularne konserwacje wyposa¿enia przeciwpo¿arowego jak równie¿ szkolenia
przecziwpo¿arowego pracowników. Aby
WEJ
361
rodki powierzchniowo czynne
zapobiegaæ powstawaniu po¿arów, we
wszystkich fazach procesu inwestycyjnego (tj. planowaniu, projektowaniu po³¹czeñ i ³¹czników, kontroli jakoœci monta¿u na placu budowy) powinny byæ brane
pod uwagê wyniki najnowszych badañ
w zakresie obrony przeciwpo¿arowej.
Http 67.
poûárnì bezpeènostní opatøení
Organizaèní nebo technická opatøení, jeû
smìøují: a) k pøedcházení vzniku poûáru
– analyzátory ovzduší, havarijní ventilace
atd.; b) v pøípadì vzniku poûáru k jeho
rychlému zjištìní – elektrické poûární signalizace; c) k zabezpeèení rychlé záchrany, evakuace osob, zvíøat a vìcí; d) k zabránìní šíøení poûáru a provedení rychlé
lokalizace a likvidace poûáru, aniû by došlo k poškození stavebního objektu nebo
jeho èásti, kde vznikl poûár; pøedevším
z hlediska ztráty základních vlastností jednotlivých konstrukcí stavebního objektu
a stavebního objektu jako celku, pøípadnì
technologického zaøízení. SBAHPAOP
1985, s. 255. GB
RODKI
POWIERZCHNIOWO
CZYNNE
surface active agent, surfactant)
Zwi¹zki, które charakteryzuj¹ siê wystêpowaniem w ich cz¹steczkach czêœci hydrofilowej i hydrofobowej, w niewielkich
stê¿eniach obni¿aj¹ lub zwiêkszaj¹ napiêcie powierzchniowe cieczy, dziêki czemu
u³atwiaj¹ zwil¿anie powierzchni cia³ sta³ych przez te ciecze. Ponadto umo¿liwiaj¹ mieszanie dwóch niemieszaj¹cych siê
ze sob¹ cieczy, np. wody i oleju, w wyniku czego zostaje wytworzony uk³ad koloidowy o nazwie emulsja. Rozró¿nia siê:
detergenty, emulgatory, œrodki zwil¿aj¹ce
i œrodki pianotwórcze. MSP 1990, s. 240.
povrchovì aktivní látka syn. kapilárnì
aktivní látka
Sniûuje povrchovou èi mezifázovou ener(
rodowisko naturalne
gii, a proto se samovolnì koncentruje ve
fázovém rozhraní. Http 11. GB
(natural environment)
Ogó³ elementów przyrodniczych, w tym
tak¿e przekszta³conych w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka, a w szczególnoœci powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzêta i roœliny, krajobraz oraz
klimat. Ustawa 2001/27.04.
ûivotní prostøedí
Vše, co vytváøí pøirozené podmínky existence organismù vèetnì èlovìka a je
pøedpokladem jejich dalšího vývoje. Jeho
sloûkami jsou zejména ovzduší, voda, horniny, pùda, organismy, ekosystémy a energie. Zákon è. 17/1992, TSPzOKØaPOS
2009. JM-B
RODOWISKO NATURALNE
(ice screw)
Tuleja metalowa z zewnêtrznym gwintem umo¿liwiaj¹cym osadzenie w lodzie.
Œruby lodowe s¹ stosowane jako punkty
asekuracyjne oraz do wspinania siê technik¹ hakow¹. Przy ich pomocy porêczuje
siê te¿ drogi zejœcia. Œruby osadza siê
przez wkrêcanie. Zazwyczaj posiadaj¹
plakietkê u³atwiaj¹c¹ wpiêcie karabinka.
Nowoczesne œruby posiadaj¹ korbkê s³u¿¹c¹ do wkrêcenia i wykrêcenia. Http
235.
ledovcový šroub syn. ledovcová trubka,
ledovcová fréza
Horolezecký prostøedek k jištìní v kompaktním ledu. Je tvoøen tenkostìnnou trubkou s ostøe nabroušenými zuby na jedné
stranì a okem k zavìšení karabiny na
stranì druhé. Nìkteré modely ledovcových
šroubù mívají v rámci oka i klièku,
pomocí níû lze ledovcový šroub snáze zavrtat do ledu; druholezec, který ruší jištìní, jej mùûe snáze vyšroubovat. Pomocí
ledovcového šroubu lze také v ledu vyvrRUBA LODOWA
362
wiat³owstrêt
tat díru pro Abalakovovy hodiny, napø.
pro zøízení trvalejšího jisticího nebo slaòovacího bodu. Posledním trendem je
u ledovcových šroubù pouûívání polovièní expresky, která je pøipevnìna na krouûek nasazený na trubce a na druhé stranì
má karabinu k zavìšení jisticího lana.
Výzkumy ukázaly, ûe nejvìtší pevnost mají
šrouby zašroubované do ledu pod negativním úhlem cca 15 stupòù, to jest okem
ponìkud dolù. V kvalitním ledu mohou mít
šrouby nosnost aû 11 kN, v nekvalitním
ledu však nosnost klesá. Http 11. JK
(witness)
Ten, kto w cudzej sprawie na wezwanie
organu procesowego sk³ada zeznanie
o znanych mu okolicznoœciach interesuj¹cych organ procesowy. Kraw-Kam-Korz
2000.
svìdek
Fyzická osoba rozdílná od obvinìného,
která byla vyzvána (pøedvolána) orgánem
èinným v trestním øízení, aby vypovídala
o skuteènostech dùleûitých pro trestní
øízení, jeû sama vnímala (poznala, pozorovala) svými smysly, tedy vidìla, slyšela
atd., anebo která se sama èi z podnìtu nìkteré ze stran dostavila za tímto úèelem
k orgánu èinnému v trestním øízení. Svìdek je tedy nezastupitelný jinou osobou,
protoûe toto jeho postavení je vytvoøeno
situací, kterou sám vnímal. Http 33. JM-B
WIADEK
WIAT£OWSTRÊT (photofobia, light intolerance) syn. fotofobia
Wzmo¿ona wra¿liwoœæ na œwiat³o. Œwiat³owstrêt wywo³uje odruchowe mru¿enie
oczu. Jako objaw patologiczny wystêpuje
w schorzeniach têczówki, zranieniach rogówki, w przebiegu odry i w nagminnym
zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.
Œwiat³owstrêt wystêpuje po zakropleniu
do oka atropiny (przy zdrowej siatków-
wietlik
ce). MEM2 1982.
fotofobie
Svìtloplachost, nesnášenlivost svìtla. Pøíznak nìkterých oèních chorob, migrény,
nadmìrné mydriázy (napø. po nìkterých
lécích), zápalu mozkových blan (meningitidy) aj. VLS 2009. JK
(skylight)
Przeszklona konstrukcja na dachu, pe³ni¹ca funkcjê przede wszystkim doœwietlenia pomieszczeñ. Œwietliki stawiane s¹
zazwyczaj na dachu hal zak³adów produkcyjnych, magazynów. Tradycyjne œwietliki umieszczane by³y bezpoœrednio w po³aci dachowej (jeœli dach mia³ wystarczaj¹cy k¹t nachylenia) albo w dodatkowej
konstrukcji umieszczanej na dachu (rodzaj latarni, czêsto o trójk¹tnym przekroju, umieszczonej wzd³u¿ kalenicy lub
poprzecznie do niej). Konstrukcja tego
typu œwietlików by³a wykonywana zazwyczaj z profili stalowych wype³nionych taflami szk³a. Najczêœciej stosowane s¹ ró¿nej wielkoœci kopu³ki. S¹ to giête pow³oki z przejrzystego (przezroczystego lub barwionego) tworzywa sztucznego, np. z akrylu, osadzonego na metalowej ramie. Po wbudowaniu si³ownika
spe³niaj¹ dodatkowo funkcjê przewietrzania pomieszczeñ. Ponadto ze wzglêdów ochrony po¿arowej czêœæ œwietlików
zawsze ma wbudowan¹ funkcjê oddymiania (otwieraj¹ siê na sygna³ z czujki
po¿arowej). Http 131, http 235.
støešní svìtlíky
Prosvìtlovací prvek prùmyslových obWIETLIK
363
wietlne sygna³y ostrzegawcze
jektù. Ukotvují se nad úroveò støešního
pláštì svìtlíkovými obrubami o volitelné
výšce. Standardní provedení støešních
svìtlíkù je bodové (vodorovný tvar) nebo
pásové sedlové èi obloukové. Vyrábìjí se
také atypické tvary – kupole, jehlany apod.
Jako svìtlík se oznaèuje stavební šachta,
která vertikálnì protíná celý, pøeváûnì èinûovní, dùm. Svìtlíky lze pøeváûnì nalézt
ve stavbách z první poloviny 20. století.
Jejích hlavním úèelem je odvìtrání WC
a koupelen, popø. spiûíren. Ve sklepních
prostorách vìtšinou vyúsÙují dvíøky pro
pøístup (napø. sebrání sem spadlých vìcí,
popø. revize), na støeše bývají zakryty
støešním svìtlíkem, èi bez zakrytí. Svìtlíky se nacházejí buï uvnitø jednoho domu
èi na rozhraní dvou sousedních domù.
Z bytù jsou do svìtlíkù vìtšinou uzavíratelná okénka. Nìkdy (tøeba v rámci rekonstrukce bytu) je okénko zazdìno a do
svìtlíku vyvedena jen vìtrací roura. Svìtlíky bývají téû vedeny slaboproudé elektrorozvody èi internetové pøípojky. Http
11. GB
WIETLNE SYGNA£Y OSTRZEGAWCZE
(warning light, roof light)
Œwietlne sygna³y przerywane (b³yskowe)
ustalonego koloru (zazwyczaj niebieskiego lub czerwonego), w Polsce obowi¹zkowo koloru niebieskiego. Http 235.
výstraûné svìtlo
Barevné blikající svìtlo, umístìné na støeše poûárního automobilu, oznaèující, ûe
se jedná o záchranné vozidlo. VSPO 2.17.
GB
tabletka
364
tachykardia
T
TABLETKA (pill, tablet) ¿arg. proszek,
pigu³ka
Sta³a postaæ leku, przeznaczona do stosowania doustnego (z mo¿liwoœci¹ uwalniania substancji leczniczej w ró¿nych odcinkach przewodu pokarmowego), podjêzykowego lub podpoliczkowego. Rzadziej jest stosowana do innych jam cia³a,
do implantacji lub przygotowywania roztworów o ró¿nym zastosowaniu. Tabletki
sk³adaj¹ siê ze sprasowanego proszku,
z³o¿onego z substancji leczniczej oraz substancji pomocniczych. Tabletki zawieraj¹
œciœle okreœlon¹ iloœæ substancji aktywnej, jest to wiêc dawkowana postaæ leku.
Kszta³t tabletek mo¿e byæ ró¿ny. Najczêœciej formuje siê je w postaci p³askich
lub wypuk³ych kr¹¿ków, czêsto z wyciœniêtym na powierzchni wzorem lub napisem. Niezale¿nie od kszta³tu, powierzchnia tabletki powinna byæ jednolita i g³adka. Jan-Szmi-Ziel 2001.
tableta slang. pilulka, prášek
Léková forma urèená k polykání. Vìtšinou okrouhlá destièka vzniklá slisováním
práškové hmoty léku. Je to mechanicky
pevný, tvarovì urèitý pórovitý výlisek
z práškových smìsí léèivých a pomocných látek. Je urèena k vnitønímu uûití
nebo jinému upotøebení, k úèelùm léèebným nebo diagnostickým. Pøipravuje se
smícháním pomocných a léèivých látek
v pøedepsaném pomìru nebo smícháním
granulátu s pomocnými látkami. VLS 2009.
JK
TACHYKARDIA
(tachycardia) syn. czê-
stoskurcz
Przyspieszenie czynnoœci serca, zwykle
ponad 120 skurczy na minutê, pochodze-
nia zatokowego lub pozazatokowego. Zatokowe przyspieszenie czynnoœci serca
wystêpuje w czasie wysi³ku fizycznego
pod wp³ywem bodŸców psychicznych,
w stanach gor¹czkowych, w nadczynnoœci
tarczycy, w ciê¿kich niedokrwistoœciach,
ostrej niewydolnoœci kr¹¿enia, w stanach
zwiêkszonego napiêcia nerwu wspó³czulnego i zmniejszonego napiêcia nerwu
przywspó³czulnego. Tachykardia pozazatokowa wystêpuje w migotaniu i trzepotaniu przedsionków i komór. Rodzaj tachykardii mo¿na rozpoznaæ za pomoc¹
badania elektrokardiograficznego (elektrokardiogram). MEM2 1982.
tachykardie
Zrychlení srdeèní frekvence obvykle nad
120 na minutu. Mùûe vycházet z rùzných
oblastí pøevodního systému. Sinusová tachykardie je podmínìna zvýšenou tvorbou impulsù v sinoatriálním SA uzlíku,
který je ovlivòován vegetativními nervy.
Tachykardie je zpùsobena poklesem aktivity parasympatiku a vzestupem aktivity
sympatiku. Sinusová tachykardie mùûe
být pøizpùsobením srdeèní èinnosti potøebám organismu (fyzická námaha, rozrušení), nìkdy kompenzuje jiné poruchy
(snaha zvýšit minutový srdeèní dej). Tìûší
pøípad je u anemie, horeèky, srdeèního selhání. Nápadná tachykardie mùûe být u tyreotoxikózy a myokarditidy. Støídání sinusové tachykardie s bradykardií mùûe
být u poruch SA uzlu. Nesinusové tachykardie jsou zpùsobeny poruchami tvorby
vzruchu èi mechanismy re-entry. Hodnocení tachykardie lze provést pomocí EKG.
Kromì pøíèiny a zhodnocení elektrické
stability srdce je tachykardie zvaûována
i z hlediska hemodynamiky. Zrychlení
taktyka dzia³añ ganiczych
srdeèní frekvence má tendenci zvyšovat
minutový srdeèní výdej, ovšem zároveò
je energeticky nároèné a zvyšuje spotøebu kyslíku. Navíc velká tachykardie zkracuje diastolu, zhoršuje plnìní komor i koronární prùtok. Z tohoto pohledu je u øady kardiovaskulárních chorob i sinusová
tachykardie povaûována za nevhodnou
i za rizikovou a je eventuálnì tlumena,
zejména betablokátory. VLS 2009. JK
(predetermined fire plan)
Nauka prowadzenia walki z po¿arami,
[…] uwzglêdniaj¹ca dwa zasadnicze okresy: okres przygotowania operacyjnego
wszystkich elementów i czynników systemu operacyjnego ochrony przeciwpo¿arowej i okres bezpoœrednich dzia³añ ratowniczo gaœniczych z uwzglêdnieniem
problemów dowodzenia, zapewnienia
i wspó³dzia³ania pododdzia³ów i oddzia³ów stra¿y po¿arnych oraz stosowania
odpowiednich metod, form i technik gaszenia po¿arów w sposób ekonomiczny,
celowy i sprawny. MSP 1990, s. 234.
hasební plán syn. dokumentace zdolávání poûáru
Pøedurèený postup pro hašení a záchranné èinnosti ve zvláštních objektech nebo
místech. VSPO 1.2.20. GB
TAKTYKA DZIA£AÑ GANICZYCH
(tamponade, packing)
Metoda zatrzymania krwotoków mi¹¿szowych, ¿ylnych, z naczyñ w³osowatych
oraz krwotoków z jam cia³a, nosa, odbytnicy, pochwy i g³êbokich ran miêœniowych. Polega na œcis³ym wype³nieniu tamponami, uciskaj¹cymi powierzchniê krwawi¹c¹, przez co osi¹ga siê zwê¿enie krwawi¹cych naczyñ, zwolnienie pr¹du krwi
w naczyniach, stworzenie warunków
sprzyjaj¹cych powstawaniu skrzepów na
powierzchni krwawi¹cej. MEM2 1982.
TAMPONADA
365
tamponada serca
tamponáda
Ucpání krvácející rány tamponem, napø.
tamponáda nosu pøi déle trvající epistaxi.
VLS 2009. JK
(nasal packing)
Szczelne wype³nienie jam nosa pasami
gazy w celu zatrzymania krwawienia. Tamponadê nosa stosuje siê ponadto dla utrzymania we w³aœciwej pozycji chrz¹stek
lub koœci nosa po nastawieniu z³amañ nosa lub po zabiegach operacyjnych na szkielecie chrzêstno-kostnym nosa. MEM2
1982.
tamponáda nosní
Tamponáda nosu indikovaná pøi déletrvající epistaxi. Provádí se po lokální anestezii mulovými longetami, které se zavádí
nosními prùduchy (pøední tamponáda),
øidèeji dutinou ústní zezadu (zadní tamponáda). VLS 2009. JK
TAMPONADA NOSA
(cardiac tamponade)
Obecnoœæ w worku osierdziowym, otaczaj¹cym miêsieñ sercowy, p³ynu lub
krwi w iloœci uniemo¿liwiaj¹cej jego prawid³ow¹ pracê. Powstaje najczêœciej wskutek pêkniêcia œciany serca po jego zawale, po urazie lub w przebiegu stanu zapalnego, powoduj¹cego nagromadzenie p³ynu przesiêkowego lub wysiêkowego. Jedynie szybkie wkroczenie operacyjne mo¿e uratowaæ ¿ycie chorego. MEM2 1982.
tamponáda srdce
Stlaèení srdce nahromadìnou tekutinou
v osrdeèníkovém perikardiálním vaku,
napø. pøi jeho zánìtu nebo srdeèní ruptuøe. Je provázena tìûkou poruchou funkce
srdce. Nìkdy je nutné tekutinu vypustit
nabodnutím punkcí osrdeèníkového vaku, tamponáda pøi ruptuøe je obvykle
smrtelná. VLS 2009. JK
TAMPONADA SERCA
tchawica
366
(trachea)
Œrodkowy odcinek dróg oddechowych,
d³ugoœci 10–12 cm. Tchawica rozpoczyna siê poni¿ej chrz¹stki pierœcieniowatej
krtani i koñczy rozdwojeniem. Od przodu
sk³ada siê z 16–20 podkowiastych chrz¹stek, od ty³u zamyka j¹ œciana b³oniasta.
Chrz¹stki tchawiczne zbudowane s¹ z grubej tkanki ³¹cznej. Tchawica posiada du¿¹ sprê¿ystoœæ w wymiarze poprzecznym i pod³u¿nym i w ka¿dej sytuacji zapewnia dostêp powietrza do p³uc. MEM2
1982.
prùdušnice
Souèást horních dýchacích cest. Trubicový orgán, který je pokraèováním hrtanu
a který se rozdìluje na dvì prùdušky.
Probíhá mediastinem. Prùdušnice je tvoøena chrupavèitými prstenci, mezi nimiû
jsou vazy a drobné svaly. Chrupavek je
cca 15 aû 20, dorzálnì jsou neuzavøené
(probíhá zde vazivová stìna s hladkým
svalstvem). Ze syntopie vztahù je dùleûitý vztah k štítné ûláze a jejím cévám, aortálnímu oblouku a jícnu. VLS 2009. JK
TCHAWICA
TECHNICZNE
RODKI
STRA¯Y PO¯ARNEJ
WYPOSA¯ENIA
(fire brigade equip-
ment)
Ca³okszta³t technicznego wyposa¿enia
jednostek organizacyjnych Pañstwowej
i Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej w pojazdy
gaœnicze i specjalne, sprzêt po¿arniczy
i urz¹dzenia pozwalaj¹ce na prowadzenie
wszechstronnych dzia³añ podczas gaszenia po¿arów, zwalczania klêsk ¿ywio³owych, a tak¿e przeznaczone do ratownictwa technicznego, chemicznego, ekologicznego i medycznego, ustalony z uwzglêdnieniem lokalnych zagro¿eñ i warunków
naturalnych na obszarze ich dzia³ania.
MSP 1990, s. 247.
vìcné prostøedky poûární ochrany
Prostøedky pouûívané k ochranì, záchra-
techniczne rodki zabezpieczenia...
nì a evakuaci osob, k hašení poûáru a prostøedky pouûívané pøi èinnosti jednotky
poûární ochrany pøi záchranných a likvidaèních pracích a ochranì obyvatelstva pøi
plnìní úkolù civilní ochrany, popøípadì
pøi èinnosti poûární hlídky. VMV è. 246/
/2001. GB
TECHNICZNE RODKI ZABEZPIECZENIA
PRZECIWPO¯AROWEGO
(fire brigade
equipment)
Urz¹dzenia, sprzêt, instalacje i rozwi¹zania budowlane s³u¿¹ce zapobieganiu powstawania i rozprzestrzeniania siê po¿arów. Nale¿¹ do nich np. sta³e i pó³sta³e urz¹dzenia gaœnicze oraz zabezpieczaj¹ce,
urz¹dzenia wchodz¹ce w sk³ad dŸwiêkowego systemu ostrzegawczego i systemu
sygnalizacji po¿arowej, instalacje oœwietlenia ewakuacyjnego, hydranty, przeciwpo¿arowe klapy odcinaj¹ce, urz¹dzenia oddymiaj¹ce, instalacje wodoci¹gowe przeciwpo¿arowe, instalacje odgromowe, gaœnice przenoœne i przewoŸne, stosowanie
niepalnych materia³ów budowlanych, stosowanie oddzieleñ przeciwpo¿arowych,
uszczelnianie przepustów instalacyjnych
itp.
technické poûárnì bezpeènostní zaøízení
Technická poûárnì bezpeènostní zaøízení
jsou technická opatøení ke sníûení intenzity pøípadného poûáru a ke sníûení rizika
ztrát zpùsobených poûárem ve stavebním
objektu nebo jeho èásti, jeû pøedcházejí
vzniku poûáru a v pøípadì vzniku poûáru
k jeho rychlému zjištìní a k zabránìní
šíøení poûáru a provedení rychlé lokalizace poûáru, aniû by došlo k poškození
stavebního objektu nebo jeho èásti, kde
vznikl poûár. SBAHPAOP 1985, s. 255.
GB
temperatura
(temperature)
Jedna z podstawowych wielkoœci fizycznych (parametrów stanu) w termodynamice. Temperatura jest zwi¹zana ze œredni¹ energi¹ kinetyczn¹ ruchu i drgañ
wszystkich cz¹steczek tworz¹cych dany
uk³ad i jest miar¹ tej energii. Temperaturê
mo¿na œciœle zdefiniowaæ tylko dla stanów równowagi termodynamicznej, z termodynamicznego punktu widzenia bowiem jest ona wielkoœci¹ reprezentuj¹c¹
wspóln¹ w³asnoœæ dwóch uk³adów pozostaj¹cych w równowadze ze sob¹. Temperatura jest miar¹ stanu cieplnego danego cia³a. Jeœli dwa cia³a maj¹ tê sam¹ temperaturê, to w bezpoœrednim kontakcie
nie przekazuj¹ sobie ciep³a, gdy zaœ temperatura obu cia³ jest ró¿na, to nastêpuje
przekazywanie ciep³a z cia³a o wy¿szej
temperaturze do cia³a o ni¿szej a¿ do wyrównania siê temparatur obu cia³. Http 235.
teplota
Charakteristika tepelného stavu hmoty.
V obecném významu je to vlastnost pøedmìtù a okolí, kterou je èlovìk schopen
vnímat a pøiøadit jí pocity studeného, teplého èi horkého. V pøírodních a technických vìdách a jejich aplikacích je to skalární intenzivní velièina, která je vzhledem ke svému pravdìpodobnostnímu
charakteru vhodná k popisu stavu ustálených makroskopických systémù. Teplota
souvisí s kinetickou energií èástic látky.
Teplota je ústøedním pojmem termiky
a klíèovou velièinou pro popis tepelných
jevù. Projevuje se i v mnoha dalších fyzikálních jevech a závisí na ní mnohé
makroskopické mechanické, elektromagnetické i chemické vlastnosti látek. Http
11. JK
TEMPERATURA
(temperature of flame)
Temperatura mierzona w zasiêgu p³omie-
TEMPERATURA P£OMIENIA
367
temperatura samozapalenia
nia przy swobodnym spalaniu siê materia³u palnego. MSP 1990, s. 246.
teplota plamene
Teplota zjištìná empiricky mìøením teplotních polí plamenù plynových hoøákù
ve zkušebních zaøízeních vybavených
teplotními sondami, kterými je moûno
pøesnì zmìøit teplotu v kterémkoliv místì
plamene. Http 302. GB
(spontaneous heating temperatuire)
Ciep³o, które powstaje na skutek samonagrzewania: biologicznego, chemicznego
lub na skutek tarcia, a wiêc bez udzia³u
ciep³a z zewnêtrz. MSP 1990, s. 246.
teplota samozahøívání
Nejniûší teplota hoølavé hmoty, pøi které
v ní zaèíná proces samozahøívání. Samozahøíváním se rozumí jev zvyšování teploty samovolnými fyzikálnì-chemickými
nebo mikrobiologickými exotermními reakcemi, které mohou vést aû k samovznícení hoølavé hmoty, jsou-li splnìny podmínky pro akumulaci tepla uvnitø této
hmoty. SBAHPAOP 1985, s. 374. GB
TEMPERATURA SAMONAGRZANIA
self-ignition temperature)
Najni¿sza temperatura, przy której w obecnoœci powietrza nastêpuje samozapalenie
okreœlonego materia³u palnego. Do zap³onu w tej temperaturze nie jest potrzebna
zewnêtrzna inicjacja np. w postaci p³omienia czy iskry. MSP 1990, s. 246–247.
bod samovznícení syn. teplota samovznícení
Nejniûší teplota hoølavé látky, pøi které
dojde za specifických zkušebních podmínek k jejímu samovznícení a dalšímu samovolnému hoøení bez pùsobení zdroje
zapálení. Zdrojem zapálení se rozumí hoøící nebo ûhavá hmota, elektrický výboj
nebo exotermní chemická reakce, ale vûdy
TEMPERATURA SAMOZAPALENIA (
temperatura zapalenia
s dostateènou tepelnou kapacitou a teplotou k zapálení. Protoûe je pøímé stanovení bodu vznícení dle uvedené definice
obtíûné z hlediska praktiènosti, pokládá
se za tuto teplotu a) u hoølavých plynù
a par teplota stìny reakèní baòky, pøi
které se pozoruje samovznícení smìsi,
b) u pevných hoølavých hmot teplota vzduchu proudícího kolem vzorku, pøi které
dojde k zapálení vzorku nebo produktù
rozkladu, coû se projeví plamenem, ûhnutím nebo výbuchem. SBAHPAOP 1985,
s. 35–36. GB
ZAPALENIA (ignition
temperature)
Najni¿sza temperatura, w której p³yn jest
podgrzewany w okreœlonych warunkach,
tworzy parê tak, ¿e ich mieszanina z powietrzem po zbli¿eniu p³omienia zapala
siê i spala siê w sposób ci¹g³y przez co
najmniej 5 sekund. W tej temperaturze
szybkoœæ parowania jest co najmniej tak
du¿a jak szybkoœæ spalania, co zapewnia
sta³y dop³yw palnych par.
teplota hoøení syn. bod hoøení
1. Nejniûší teplota hoølavé látky, pøi které
se za specifických zkušebních podmínek
uvolòují hoølavé páry (plyny) s takovou
rychlostí, ûe jejich smìs se vzduchem zaèíná po zapáleni zkušebním plaménkem
samostatnì hoøet. Udává se v Kelvinech
nebo ve stupních Celsia. Tato poûárnì-technická charakteristika je vlastní pouze hoølavým hmotám, neboÙ charakterizuje jejich schopnost samostatnì hoøet.
Jestliûe se bodu hoøení nedosáhne ani pøi
zahøátí látky na teplotu jejího varu nebo
aktivního rozkladu, nepoèítá se za hoølavou. Bod hoøení se vyuûívá pro hodnocení – klasifikaci poûárního nebezpeèí
hmot, resp. pro navrhování preventivních
opatøení k zabránìní vzniku a rozšíøení
poûáru. Bod hoøení má vyšší hodnotu,
TEMPERATURA
368
temperatura zap³onu
neû èiní u stejné látky bod vzplanutí.
SBAHPAOP 1985, s. 35.
2. Teplota hoøení je nejniûší teplota, pøi
které kapalina, zahøívaná za definovaných podmínek, vyvine tolik par, ûe její
smìs se vzduchem po pøiblíûení iniciaèního plamene vzplane a hoøí bez pøerušení nejménì 5 sekund. Pøi této teplotì
je rychlost vypaøování nejménì tak velká
jako rychlost hoøení, coû zajišÙuje trvalý
dostatek hoølavých par. Stanovení teploty
hoøení je dùleûité pro charakterizování
hoølavé kapaliny ve smyslu ÈSN 65 0201.
Teplota hoøení je vûdy vyšší neû teplota
vzplanutí. U nízkovroucích kapalin je
tento rozdíl velmi malý, avšak se sniûující se tìkavostí narùstá. Za nízkovroucí
kapalinu je povaûována taková látka, která má za „normálního tlaku” (101 325
Pa) teplotu hoøení niûší neû 50 °C. Http
11. GB
TEMPERATURA ZAP£ONU (ignition temperature)
Najni¿sza temperatura, przy której ciecz
palna ogrzana w okreœlonych warunkach
wydziela tak¹ iloœæ palnych gazów, która
wystarczy do zap³onu od zewnêtrznego
bodŸca energetycznego. MSP 1990, s. 247.
bod vzplanutí syn. teplota vzplanutí
Nejniûší teplota hoølavé látky, pøi které
jsou páry nebo plynné produkty uvolòující se nad její povrch schopny za specifických zkušebních podmínek vzplanout
po zapálení zkušebním plaménkem a rychle vyhoøet. Rychlost tvorby par plynù
však nepostaèuje pro následné samovolné
hoøení. Hoølavou látkou se v tomto pøípadì rozumí buï hoølavá kapalina, nebo
hoølavá hmota tuhé koexistence, schopné tvoøit za urèitých teplot plynné produkty rozkladu nebo páry. Je-li teplota
hoølavé látky niûší neû je její bod vznícení, nelze ji zapálit zdroji zapálení, jako je
teren chroniony
zápalk

polsko-czeski s£ownik terminów zintegrowanego systemu

Transkript

Podobné dokumenty