Das Dubringer Moor ist eine der letzten

Transkript

Dubrinske bahno
Dubrinske bahno je jedna z poslednich bahnjow w teretoriju Hornjołužiskich holow a hatow,
wone je někak 1700 ha wulka płonina blisko Kulowa, tuta je zdobom tež krajino a přirodo
ńkitna kónčina. W zwisku z přirodnym hatnistwom namakań tam bohate zwěrinstwo a
rostlinstwo. Při wuchodźowanju widźi a słyńi skedźbliwy wobkedźbowar wjele ńtož namkań
jara zrědka, dokelž je bahno tež domizna někotrych wot wotemrěća wohroženych družin.
Z kolesami přewjedźachmy nańu prěnju ekskursiju přez bahno, zo bychmy sej přehlad
stworili.
Po tym zo je nańa prěnja ekskursija 27.03.2010 wupadnyła, zetkachmy so 27.04.2010, 15:00
při parkowanińću lěsneje kupjele w Kulowje, zo bychmy přirodońkitnu kónčinu „Dubrinske
bahno“ zeznali.
Knjez Rothmann wjedźeńe nas přez bahno a rozjasni nam zajimawe wěcy wo bahnu.
Jědźechmy 15 km z kolesom přez bahno. Na někotrych wuzwolenych městnach
přewjedźechmy mału přestawku a knjez Rothmann rozjasni nam wńelake fakty wo wokolinje.
Projekt: Satellitengestützte Umweltbildung in der Oberlausitz
Lessing-Gymnasium Hoyerswerda
Seite 1
Spočatk bě parkowanišću
Zetkanje skupiny a prěnje rozjasnjenja wo bahnu
Johanna powěda:
Při zetkanińću nam knjez Rothmann rozjasni, zo je bahno na wodźe bohata płonina z
wěstymi rostlinskimi swójbami. Tute přeměnichu so na poch, dokelž běchu wot powětra
wotzamknjene. Po tym nam knjez Rothmann hińće zapřijeći „nižinowe bahno“ a
„přeprudźenske bahno“ rozjasni.
Zhonichmy, zo wobsteji Dubrinske bahno z tuteju dwěju družin bahna a zo zastaraja so ze
spadkow a dnownjeje wody. Bahno nasta přez lodowy dobu. Před někak 10.000 lětami
buchu wuměnjenja za nastaće bahna stworjene. Knjez Rothmann nam tež rozjasni, zo rosće
bahno přerěznje w běhu lěta někak 1 mm. Hłubokosć bahna je někak 2,50 m, na najhłubńim
městnje 6 m. Družiny rostlin, kotrež w bahnu namakamy su jara rědke a jeli so zniča,
njemóžeja wjace narosć.
1. stacija Šołćikec młyn
Martin powěda:
W Kulowje namakań wjacore historiske młyny, mjez nimi tež Ńołćikec młyn – hač do lěta
1560 rěkańe Kubicec młyn – wón je jedyn z poslednich třoch wodowych młynow na kromje
Seite 2
Dubrinskeho bahna. Pasternakowy młyn a Srjedźny młyn so wokoło wróćicy lětstotka
zhubińtej.
2. stacija
Therese powěda:
Nańa druha stacija bě „nižinowe bahno“. Widźachmy před sobu jenož daloku rědku płoninu.
(Na foće widźiće w pozadku, prědku ńtomy při kromje lěsa – přirunanju z 10. staciju)
Stejachu tam jednotliwe młody ńtomy. Knjez Rothmann nam rozjasni, zo je w nižinowym
bahnju jara wysoki staw wody. Tohodla njenamkaja so we nižinowym bahnju lědma wutki.
Rostu drje tam mlody ńtomy, ale njemóža so tam zakorjenić. Hdyž su ńtomy starńe padnu.
Při 10. staciji běchmy na wuhladnińću blisko wjeski Michałka. Mějachmy rjany wid na
płoninu nižinoweho bahna.
3. stacija
Josepha powěda:
Sadźenska zahroda hajnikow
Seite 3
Knjez Rothmann powědańe nam wo lěsnistwje w Dubrinskim bahnu. Tu zhonichmy, zo
dyrbjachu něhdy rewěrowi hajnicy ńtomy za swoju potrjebu sami plahować. Tak nastachu
tak mjenowane sadźenske zahrody. W tutych zahrodach plachowachu zwjetńa ńtomy
samsneje družin (monokultury) ale tež spěńnje rosćace wukrajne družin ńtomow, abo tež
ńtomy, kotrež njeběchu žiwjenju w bahnu přiměrjene. Husto jednańe so wo ńtomy, kotrež
spěńnje rosćechu. Pozdźińo so wukupa, zo su tute družiny ńtomow a wobhospodarjenje z
monokulturami ńkódnje za wobswět. Z tym so tute wańnje lěsnistwa zakónči. Ekologiske
přeorientirowanje bě trěbne. Monolěs na měńany lěs. Na družiny chudy lěs wuwi so na
družiny bohaty a tak k polěpńenju ekosystema w lěsach na wńelakore wańnje. Resistentnosć
napřećo ńkódnikam so pomjeńńi. Přez wńelakoru hłubokosć korjenjow polěpńi so ńtruktura
pódy a ńkody wětřika. Tak nasta tež wažny žiwjenski rum za wńelakorosć zwěrjatow a
rostlinow.
Dźensa namakań tu hińće wěste družiny ńtomow, kaž na přikład europski larik, kotrež
njebuchu hińće spuńćane.
.
4. stacija
Josepha powěda:
Seite 4
Powěsć „Podnurjeny hród“
Na tutym městnje w bahnu stejeńe pječa w 12. a 13. lětstotku hród rubježeho ryćerja. Po
powěsći bě ryćer jara surowy a njemjejeńe wutrobu so jemu po smjerći hińće chłostanje
napołoži, tak zo njemózě nihdy měr namakać. Dźensa hińće móžeń z hłubiny bahna ńkórženje
ryćerja słyńeć.
Na taflička w bahnu móžes sej dźensa hińće powěsć přečitać.
5. stacija
Martin powěda:
W tak mjenowanym lěsnym bahnu je dnjowna woda reletiwne niska, tohodla móža tu ńtomy
derje rosć. Tu namakań tež wonjatu brězu. Husto rosće wonjata brěza na wapno chudej a
kisałej bahnowej pódźe. (ph <5) Rosudnje rozeznawać móžeń wonjatu brězu wot druhich na
Seite 5
jeje łopjenach. Łopjena maja mikroćeńke hłóski. Běła brěza ma twjerće a wóskowy łopjena.
Dokelž je w bahnu wjele wody, móže wonjata brěza přez łopjena tutu lěpje wudymić a je tak
lěpje na žiwjenski rum w bahnu přiměrjena. W Dubrinskim bahnu namakań wjele sakskich
předchadnikow wonjateje brězy. K tomu dopomhała rezignowanje wńelakich wotwodźenskich
naprawow a lěsniskeho wužiwanja.
6. stacija
Paul powěda:
Při tutej staciji nadeńdźechmy naprawo pódla kolesowarskeho puća hat. Tutón hat mjenuje
so „swinjacy hat“ Njemóžeń pak tute pomjenowanje na žanej topofrafiskej karće namakać.
7. stacija
Seite 6
Seite 7
Paul powěda:
Na něhdyńej pochewej płoninje wuwiwańe so „mjezy bahno“. Charakteristiska je tu
wńelakosć pochowych mochow. Tu namakań 14 rozdźělnych družin. Na tutym městnje
móžachmy tež bahnińćowy bahnjenc dopokazać.
Namakań tu družiny rostlinow, kotrež njejsu w druhich biotopach konkurency kmane.
Rostliny su typiski a charakteristiske za tutu krajinu. Zasahnjenje do tuteho bahnoweho
systema móže k wotemrěću pódźe přiměrjenym družinam wjesć.
8. stacija
W cyłym Dubrinskim bahnu móžeń wodowe areale a tež włóžne łuki nadeńdź. Tute so přez
sylny rozrost sćiny woznamjenjeja.
Knjez Rothmann powědańe, zo tutón nadměrny rozrost sćiny k spěńnińemu přemjenjenskemu
procesej tutych mokrych a włóžnych biotopow wjedźe. Rozrost sćiny je prěnje znamjo za
eutrofěrowanje. Přez dalewjedźenje přemjenjenskeho procesa, slěduje rozrost tak
mjenowanych pioněrskich rostlin, kaž wólńam a brězam. Tute wućahnu bahnu wjace a wjace
wody. Z tym je biotop wohroženy.
Ńto polěkuje sylnymu rozrostej sćiny?
Eutrofěrowanje wodźiznow woznamjenja wobohaćenje wodźiznow z wutkami (předewńěm z
dusykom a fosforom). Tute nastanu přez ciwilisatoriske wliwy (hnojenje, wotpłočki, kotrež
dóstanu so přez wumywanski proces deńća do powjerchoweje wody), ale tež z přeco bóle
kisałym deńćom. Dubrinske bahno syći so z deńćikami. To wuskutkuje přehnojenje, a sylny
rozrost algow. Tute pomjeńńa wobstatk kislika wodźiznow. Slěduje sylnińi rozrost sćiny.
Zawěsće je přeměnjenski proces přirodny wotběh. Jenož z rozdźělom, zo so proces přez
wobwliwowanje čłowjeka pospěńi. Skruktura družin so potajkim přeměni a nowe družiny
wutłóča stare.
Seite 8
W nańej přepytowanskej kónčinje woznamjenja to, zo so tute bahnowe płoniny po času
přeco bóle wutłóča a su w někotrych lětach přez rozrost ńtomow woznamjenjene.
9. stacija
Edith powěda:
Při „Smołowych hatach“ rozkładźe nam knjez
Rothmann sćěhowace:
Smołowowe haty su dźěle Dubrinskeho bahna. Dubrinske bahno je wulkorumny
„Durchströmungsmoor“, sylnosć pocha chabła mjez 5 a 500 cm. Při Smołowych hatach
namakań wjele rostlinskich a zwěrinskich družin, kaž napřikład bahnowu liliju, ńkleńčicu,
ńěrokołopjenatu abo brunočerwjenu kokulindu abo ptački.
Powńitkownje namakań w Dubrinskim bahnu wjele wńelakich družin rostlinow a zwěrjatow.
10. stacija
Seite 9
Wopisanje pod stacija 2
11. stacija
Seite 10
Edith powěda:
Zelderec haty su rybjace haty, tu plahuja so karpy, liny, ńćuki a sandaki. Nimo toho je tu
mała rybjaca korčma a móžnosć k wupožčenju čołmow. Zelderec haty su woblubowany
wulětnińćo za přećelow přirody a pućowarjow. Zelderes haty leža we wuchodźe Dubrinskeho
bahna.
12. stacija
Therese powěda:
Wotprawa kolesowarskeho puća wuhladachmy na małym nasypje wulku žołto kćejacu łuku.
Wotstajichmy nańe kolesa a běžachmy někak 50 m, zo bychmy fotografować móhli.
Tam widźachmy na někak 40 m2 wulkej płoninje nadpadne kćenja łuknadźow. Smy wjele
nowych faktow wo tutej rostlinje zhonili. Rostlina ze złotožołtymi kćenjemi kćeje wot apryla
hač do junija a kćeje druhdy tež druhi króć w juliju a oktobru. Tute druhe kćenje njeje pak
tak intensiwne. Łuknadź trjeba mokre łuki, dokelž pak so wjele łukow „wusuńa“, so tuta
rostlina poněčim pozhubjuje. W někotrych Zwjazkowych krajach steji łuknadź pod ńkitom
přirody. Němske pomjenowanje rostliny je nastawo kćenjoweje barby dla. Rostlina je znamjo
za włóžnotu resp. mokrotu. Łuknadź je lochko jědojty, při kontakće z kožu móže k wuražkam
a dražnjeju kože přińdź.
Seite 11
13. stacija
wotemrěte ńtomy
Therese powěda:
Přez wysoki staw wody njenamakaja
ńtomy wjace žane přirodne žiwjenske
zakłady a wotemrěja. Na tym wina je, zo
njedostanu korjenje dosć kislika a to
wjedźe k wutrorjenju pocha.
14. stacija
Therese powěda:
Někak 300 m zdalene wot nańeho městna (nalěwo wot puća) namakachmy hińće jednu łuku
połnych łuknadźow.
15 stacija
Seite 12
Paul powěda:
Jako kćenjowy přestrjeńc w nalěću widźimy při puću wjacore skupiny běłeho podlěska.
Wědomostne mjeno rostliny wotwjedźe so wot – anemos = wětřik (grjeksce) a nemorosa/-us
= chłódkojty, lěsaty (łaćonsce). Běły podlěsk trjeba wjele swětła, tohodla wotměwa so cyły
žiwjenski cyklus rostliny w nalěću. Nalěću nimaja ńtomy hińće lisćo, dóstawa tuta zelowa
worńtata rostlina dosć swětła. Tak spěńnje kaž so lisćo na ńtomach wuwiwa, sćahnje so horni
dźěl rostliny wróćo. Tak njeje we wěstych časach móžno městnosć rostlinow lokalizować.
Korjeń wostała w zemi a hromadźi zaso wutki za přichodne nalěćo.
Jeli so na pódźe stejińća rostliny něńto přeměni, so jeje wuwiće myli a rostlina zahinje.
Kedźbu, wńitki dźěle rostliny su jědojte. Móže k zranjenjam kože, žołtka a črjewow, kaž tež
jěrchenkow wjesć. Je radźomne potrjechene městna kože a wóčkow z wodu wumyć. Lěpje
je, tuta rostlinu njepřimać.
16. stacija
Seite 13
Nań puć wjedźe nas kónc apryla nimo kćejaceho a łonjateho žiweho płota - počepiny.
Mjenuje so tež „Sumpfkirsche“. Na mjenu móžeń hižo namakanińćo ńtoma resp. kěrka
spóznać. Rostlina trjeba wjele wody a tohodla rosće na włóžnych městnach resp. při rěčkach
a rěkach.
Kćenjowy čas je wot apryla do junija. Běłe kćenja maja formu runych abo wisatych kićow.
Nazymu ma žołtu-čerwjenu barbu.
Płody počepiny su tak wulke kaž roch a su najprjedy čerwjene a čorne. Płody so w póznym
lěću zrałe. Čłowjek tute płody njewužiwa. Płodowe mjaso njeje jědojte ale jara hórke.
Ptačkam skića kěrk ńkit a płody rady žeru. Ptački staraja so tak wo rozmnoženje symja.
Bóčka počepiny ma jědojte wobstatki.
Seite 14
17. stacija
Edith powěda:
Zelderec haty su rybjace haty, tu plahuja so karpy, liny, ńćuki a sandaki. Nimo toho je tu
mała rybjaca korčma a móžnosć k wupožčenju čołmow. Zelderec haty su woblubowany
wulětnińćo za přećelow přirody a pućowarjow. Zelderes haty leža we wuchodźe Dubrinskeho
bahna.
Seite 15
18. stacija
Jako biotopowy typ „trawnik chudy na wutki“ (Magerrasen) mjenuja so łuki, kotrež namakań
na wutki chudych městnach. Zestawu družin tuteho trawnika woznamjenjeja zela a połkěrki.
Chuduńki trawnik na płonych a suchich płoninach mjenujemy tež „suchi trawnik“.
Chuduńki trawnik namakamy na wńelakorych pódowych typach, zhromadne znamjo je
chudoba na wutkach.
Wosebje kćejate su chuduńke trawniki na pódach, bohatych na wapnu.
Na kisałych pódach namakań je na pěsku, husto splečena z holemi (na přikład Hornjołužiska
hola). Rostliny na tutych městnach su husto na suchotu rezistentne.
W kónčinach „chuduńkich trawnikow“ su wosebje wohroženy zwěrjata a rostliny žiwe. Wjele
družin „Čerwjenje lisćiny“ namakań tu. Zdźerženje „chuduńkeho trawnika“ a zadźěłanje
dalewuwića k drjewjenje, dyrbja so płoniny na přiměrjene wańnje hladać. K tomu słuńa, zo
so hnojenja wzda, jónu abo dwójce syče abo tež móžnosć ekstenziwneho pasenja (na př.
wowcy).
W pozadku wobraza je zaso sylny rozrost sćiny na njewobhospodarjenym ńtomowym pasmu
widźeć.
Seite 16

Das Dubringer Moor ist eine der letzten

Transkript

Podobné dokumenty

Hot Socks Pearl

Nabízíme Vám novinku na českém trhu

POLICIJA telegram

Faria ních jazycích

Za odpočinkem a zdravím do La Mangy

Lekce 12, 13