Tradice a rˇemesla

Tradice
a řemesla
Tradycje
i rzemiosla
Staročeská kuchyně
Kuchnia staroczeska
3
Kamila Bednářová – Bramborové placky se sirobem /
Placki ziemniaczane z syropem
4
Staročeská kuchyně
Staročeský recept na bramborové placky se ani vlivem moderní doby nemění.
Je totiž geniální. Na obyčejných plotnách starých kamen mnohdy vznikaly zázraky.
Ještě že nám v našich moderních kuchyních zůstaly alespoň recepty, s nimiž si můžeme
připomenout takové pochoutky, jako jsou křupavé bramborové placky se sirobem.
Bramborové placky
Suroviny: • 1 kg brambor
Rada do kuchyně:
•
300 g hladké mouky
(nejlépe dvounulky) • sůl • máslo nebo
vepřové sádlo na omaštění •
Podle starého moudra je vhodné použít mouky tolik,
kolik váží jedna třetina použitých brambor.
Postup:
Dáme vařit 1 kg brambor ve slupce. Vodu v hrnci mírně
osolíme. Když jsou brambory uvařené, vyjmeme je
z vody a necháme zvolna vychladnout. Nejlépe je
brambory uvařit den předem.
Studené brambory oloupeme a na jemném struhadle
nastrouháme a osolíme. Po oloupání a nastrouhání
nám zůstane cca 900 g vařených brambor, do kterých
přidáme cca 300 g hladké mouky a vypracujeme tvárné
a nelepivé těsto. Je-li třeba, mouku zlehka přisypáváme.
Pokud by jí bylo moc, mohlo by se stát, že placky budou
tvrdé a to by nebylo ono. Z vypracovaného těsta vyválíme váleček a nakrájíme na menší kousky, ze kterých
vyválíme tenké placky. Během vyvalování je třeba těsto
podsypávat moukou.
Opékáme nejlépe na horké litinové ploténce rozpálených kamen, ale dobře poslouží i nahřátá teflonová
pánvička. Pečeme na sucho z obou stran a přebytečnou mouku z pánvičky průběžně odstraňujeme, aby se
nepřepalovala. Placky mají pěkné černé puchýřky
a chutnají výtečně, když je ihned po vyndání z pánvičky,
ještě pěkně horké, potřeme rozpuštěným máslem
nebo vepřovým sádlem z obou stran peroutkou.
Ještě teplé a omaštěné placky klademe na talíř
pěkně na sebe a přikryjeme je porcelánovou mísou.
Krásně se provoní a zvláční.
Servírujeme na talíři složené na čtvrtiny nebo srolované
a s miskou plněnou sirobem. Bramborové placky
smáčíme v sirobu. Dobrou chuť.
Řepný sirob
Suroviny:
•
10 kg cukrovky
•
voda ( = 1,25 litru sirobu)
Postup:
Cukrovou řepu očistíme, nastrouháme nebo nakrájíme
na plátky, zalijeme vodou a vaříme do měkka. Po uvaření vodu scedíme (nevylévat!). Z uvařené řepy po částech přes plátno vymačkáme šťávu, kterou smícháme
se scezenou vodou a pomalu, opravdu pomalu sváříme
do zhoustnutí (nepřipálit!!). Hotový slijeme do sklenic
a podvážeme. Uskladněný sirup nevyžaduje žádnou
zvláštní pozornost, protože se nekazí.
Kuchnia staroczeska
Staroczeski przepis na placki ziemniaczane nie zmienił są nawet pod wpływem nowoczesny
czasów. Jest bowiem genialny. Na zwykłych blachach starych pieców nierzadko powstawały
cuda. Dobrze, że w naszych nowoczesnych kuchniach zostały przynajmniej przepisy, którymi
możemy przypomnieć sobie takie smakołyki jak chrupiące placki ziemniaczane z syropem.
Placki ziemniaczane
Składniki: • 1 kg ziemniaków
•
300 g gładkiej
mąki • sól • masło lub smalec
wieprzowy do natłuszczenia •
Porady kuchenne:
Według starodawnej rady, poleca się zastosować
tyle mąki, ile waży jedna trzecia ziemniaków.
Sposób przygotowania:
Ugotujemy 1 kg ziemniaków w mundurkach. Wodę
w garnku delikatnie posolimy. Kiedy ziemniaki są już
ugotowane, wyjmiemy je z wody i zostawimy wystygnąć.
Najlepiej ugotować ziemniaki dzień wcześniej. Zimne
ziemniaki obierzemy ze skórki, trzemy na delikatnej tarce
i solimy.
Po obraniu i tarciu zostanie nam ok. 900 g ugotowanych
ziemniaków, do których dodamy ok. 300 g gładkiej mąki
i zrobimy elastyczne nie klejące się ciasto. Jeżeli trzeba,
delikatnie dosypiemy mąki, ale jeżeli było by jej za dużo,
placki mogą być twarde i wtedy nie będą smaczne.
Z ciasta zrobimy wałek, który kroimy na mniejsze kawałki
i z tych następnie wałkiem robimy cienkie placki.
Podczas wałkowania należy podsypywać ciasto mąką.
Opiekamy najlepiej na gorącej blasze żelaznej nagrzanego pieca, ale dobrze posłuży także nagrzana patelnia
teflonowa. Pieczemy na sucho z obu stron i dodatkową
mąkę usuwamy z patelni, by się nie spaliła. Placki mają
ładne czarne pęcherzyki i są bardzo smaczne, kiedy je
od razu po wyjęciu z patelni, jeszcze gorące posmarujemy roztopionym masłem lub smalcem wieprzowym
z obu stron piórkiem.
Jeszcze ciepłe i nasmarowane placki kładziemy na talerzu jeden na drugim i zakryjemy je miską z porcelany.
Ładnie potem pachną i są gładkie. Serwujemy na talerzu
poukładane na ćwiartki lub zwinięte z miską ze słodkim
syropem. Placki ziemniaczane moczymy w syropie.
Smacznego.
Syrop buraczany
Składniki:
•
10 kg buraków
•
wodą ( = 1,25 litra syropu)
Sposób przygotowania:
Buraki cukrowe oczyścimy, trzemy lub kroimy na płatki,
podlejemy wodą i gotujemy na miękko. Po ugotowaniu
cedzimy wodę (nie wylewać!). Z ugotowanych buraków
po częściach przez sukno wyciskamy sok. Sok mieszamy
ze zlaną wodą i powoli, naprawdę powoli gotujemy
do gęstnięcia (nie spalić!!). Gotowy syrop wlewamy
do szklanek i zawiązujemy. Przechowywany syrop nie
potrzebuje szczególnej uwagi, ponieważ nie psuje się.
5
Korálkování, ketlování
Koralikowanie, ketlowanie
7
Gábina Kliková – Korálkování, ketlování /
Koralikowanie , ketlowanie
8
Korálkování, ketlování
Korálkování
Šperky z korálků se vyráběly již před více než padesáti tisíci lety. Vyráběly se snad ve všech
kulturách, hlavně jako symbol moci a bohatství. Naši předkové věřili, že korálky měly
magickou a ochrannou moc.
Mezi první materiály korálků patří semínka, lastury, kosti a kamínky. Vývoj však pokračoval
dále a výroba korálků se zdokonalovala. Lidé vyhledávali vzácné a exotické materiály.
Vývoj dospěl až k bodu, kdy se korálky začaly vyrábět sériově. První takové korálky byly
ze směsi křemenného písku a vápence. Poté začala výroba skleněných korálků.
Ketlování
Ketlování je technika, která svůj název pochytila v Německu od slova „kette“, což znamená
řetěz či řetízek. Pomocí této techniky se vyrábějí šperky za pomocí ketlovacích drátků.
Na drátku vytvoříme očko, navlékneme korálek nebo korálky, znovu zatočením drátku
vytvoříme očko a připojíme k dalšímu takovému drátku, až vznikne krásný šperk.
Touto technikou se vyrábějí jednoduché i složitěji propracované šperky. Náhrdelníky,
náramky, náušnice, brože i prsteny.
Je to daleko pracnější postup, než je navlékání korálků na vlasce, ale výsledek stojí za to.
Koralikowanie, ketlowanie
Koralikowanie
Biżuterię z koralików produkowano już przed ponad pięćdziesięciu tysięcy laty.
Produkowano je chyba we wszystkich kulturach, przede wszystkim jako symbol mocy
i bogactwa. Nasi przodkowie wierzyli, że koraliki mają magiczną moc i chronią przed złem.
Do pierwszych materiałów na koraliki należą nasiona, lastury, kości i kamyczki.
Rozwój jednak szedł dalej i produkcja koralików udoskonalała się. Ludzie szukali cennych
i egzotycznych materiałów. Rozwój doszedł aż do momentu, kiedy koraliki zaczęto produkować seryjnie. Pierwsze takie koraliki produkowano z mieszanki piasku krzemowego i wapnia.
Potem rozpoczęto produkcję koralików szklanych.
Ketlowanie
Ketlowanie to technika, której nazwa wywodzi się z niemieckiego wyrazu „kette“, który
w tłumaczeniu oznacza łańcuszek lub łańcuch. Taka technika stosuje się do produkcji biżuterii
za pomocą drutów. Na drutu zrobimy oczko, założymy koralik lub koraliki, ponownym zakręceniem drutu zrobimy oko i dołączymy do następnego takiego drutu, techniką dopinania powstanie piękna biżuteria. Taką techniką można robić proste jak również bardziej skomplikowane
klejnoty. Naszyjniki, bransoletki, kolczyki, brożki i pierścienie.
Jest to o wiele trudniejsza technika od nawlekania korali na sznur, ale wynik jest wart trudu.
9
Košíkářství
Koszykarstwo
11
Monika Doležalová – Košíkářství /
Koszykarstwo
12
Košíkářství
Historie
Pletení košů patří mezi nejstarší činnosti člověka. Přírodní materiál byl velice dostupný a měl
široké využití (od košů na potraviny až po užití na stavbách). Košíky se nevyráběly jen z proutí,
ale i z různých listů trav a rostlin, papíru, látky nebo kůže.
Pletení košů bylo vždy domácí prací. Bylo to mimo sezónní činnost, pro svojí potřebu a jako
Řemeslníci
i neřemlseníci přivýdělek. Ale ti co měli košíkářství jako celoroční obživu se mu plně věnovali a již se specializovali na určitý typ košů (např. nůše, košatiny na povozy... ) a zdokonalovali tím tento obor.
Rozkvět
V době průmyslové revoluce ve věku manufaktur stoupl zájem o proutěné koše. Vznikala košíkařská střediska (např. Mělník). Zde se pletly koše pro blízkou ovocnářskou a zemědělskou oblast, ale
i do továren a manufaktur do severních Čech. Velkými odběrateli byli hlavně z nedaleké Prahy a
věhlas košíkářů získával zákazníky po celé Rakousko-Uherské monarchii, ale i v zahraničí. Na Mělníku/V Mělníku v této době vzniká hodně košíkářských dílem. V této příhodné oblasti Polabské
roviny u soutoku Labe s Vltavou byly dobré podmínky pro pěstování vrbového porostu.
Úpadek
Po 1. světové válce a hospodářské krizi 30.tých let 20tého století začalo košíkářství upadat. Lidé si
našli nové zaměstnání a plochy proutníků se zmenšovaly a proutěné koše vytlačovaly jiné materiály (např. překližka, tvrzený papír, voskové plátno.)
Nová doba
Po válce v roce 1948 se zbylí košíkáři začlenili do košíkárny pod VÝROBNÍ DRUŽSTVO (VD)
a LIBERTA (pletení kočárků) – Továrna dětských vozidel (TDV).
V šedesátých letech byla snaha podpořit rukodělná řemesla, vznikl ÚLUV (ústřední lidové
umělecké výroby) a o ruční výrobky v nové podobě byl zájem (např. gondoly, podnosy, stínidla, sluníčka či stojany na noviny).
V devadesátých letech dochází k zániku pod tlakem dovozů proutěných výrobků a k neschopnosti konkurovat. Zůstává již jen ojedinělá domácí výroba.
Košíkářské muzeum se dnes nachází v Morkovicích-Slížanech. Novodobé pletení je pletení z pedigu.
Pedig je přírodní materiál, který se vyrábí zpracováním ratanu. Vyznačuje se velkou pórovitostí povrchu,
a proto je po namočení velice pružný a je nyní nejpoužívanějším materiálem pro výrobu košů, košíků,
ošatek a různých dekorací. Právě pro svou pružnost a snadnou manipulaci při pletení je užívanější než
klasické vrbové proutí. Kulatý pedig se vyrábí v síle od 1 mm až do 1 cm. Je i pedig plochý – tzv. ŠÉNY
a pásky. Při pletení musí být pedig stále vlhký – jinak praská! Další výhodou oproti proutí je jeho
schopnost OBARVENÍ na barvu, jakou právě potřebujeme.
Koszykarstwo
Historia
Pletení košů patří mezi nejstarší činnosti člověka. Přírodní materiál byl velice dostupný a měl
široké využití (od košů na potraviny až po užití na stavbách). Košíky se nevyráběly jen z proutí,
ale i z různých listů trav a rostlin, papíru, látky nebo kůže.
Plecenie koszyków zawsze było czynnością domową. Odbywało się poza sezonem,
Rzemeślnicy
i nierzemeślnicy dla swoich potrzeb albo na zarobek. Osoby, które zajmowały się koszykarstwem przez
cały rok, na zarobek, często specjalizowały się na określony typ koszy (np. kosze,
nadbudowy na wozy... ) i w ten sposób udoskonalono tę branżę
Rozwój
W czasach rewolucji przemysłowej w wieku manufaktur wzrosło zainteresowanie o kosze
wiklinowe. Powstawały ośrodki koszykarskie (naprz. w mieście Mělník). Tu pleciono kosze
dla niedalekiego regionu zajmującego się sadownictwem i rolnictwem, ale także do fabryk
oraz manufaktur do północnych Czech. Duzi odbiorcy byli przede wszystkim z niedalekiej
Pragi i popularność koszykarzy pozyskała klientów z całej monarchii Węgiersko – Austriackiej
oraz za granicami. W Mělníku w tych czasach powstaje wiele warsztatów koszykarskich.
Region ten był bardzo sprzyjający takiemu przedsięwzięciu, ponieważ na równinie Połabskiej, przy zbiegu rzek Łaby i Wełtawy były dobre warunki do uprawiania wierzb.
Spadek
Po I wojnie światowej i kryzysie gospodarczym w 30-tych latach XX wieku koszykarstwo
zaczęło upadać. Ludzie znaleźli inne zatrudnienia i powierzchnie, na których uprawiano
wiklinę zmniejszały się i kosze wiklinowe zastępowały inne materiały (naprz. sklejka,
papier laminowany, tkaniny woskowane.)
Nowe czasy
Po wojnie w roku 1948 reszta koszykarzy przeszła pod spółdzielnię produkcyjną i do zakładu
LIBERTA (plecenie wózków dziecięcych) – zakłady produkcji wózków dziecięcych.
W latach sześćdziesiątych starano się o wsparcie rzemiosła rękodzielnego, powstał ÚLUV
(z czeskiego skrót dla Centrum Produkcji Sztuki Ludowej) – i o było zainteresowanie
produktami ręcznymi w nowej postaci (naprz. gondole, tace, osłony, stojaki do gazet).
W latach dziewięćdziesiątych dochodzi do zaniku tej branży z powodu importu produktów
wiklinowych i niezdolności konkurencji. Pozostaje tylko produkcja domowa.
Muzeum koszykarstwa obecnie znajduje się w miejscowości Morkovice-Slížan. Nowoczesne plecenie wykonuje się z pedigu. Pedig to materiał naturalny, który produkuje się przez opracowanie ratanu. Odznacza
go duża porowatość powierzchni, i dlatego jest po namoczeniu bardzo elastyczny i obecnie jest najczęściej
stosowanym materiałem do produkcji koszy, koszyków, pojemników na chleb i różnych dekoracji. Właśnie
ze względu na swą elastyczność i łatwość manipulowania podczas plecenia jest częściej stosowanym niż
klasyczna wiklina wierzbowa. Okrągły pedig produkuje się w mocy od 1 mm do 1 cm. Istnieje także pedig
płaski. Podczas plecenia musi być pedig stale wilgotny – w odwrotnym wypadku pęka! Następną zaletą
w porównaniu z wikliną jest jego zdolność farbowania go dowolnym kolorem, jaki akurat jest potrzebny.
13
Výroba mýdla
Produkcja mydla
15
Líba Havrdová – Výroba mýdla /
Produkcja mydła
16
Výroba mýdla
Historie mýdla
Mýdlo bylo objeveno již v dávné historii. Používáme ho několikrát denně a nutno podotknout,
že mýdlo je po jídle náš asi nejčastější společník. V Čechách se až do vymření Přemyslovců
mýdlo vyrábělo podomácku. Výroba mýdla byla běžnou součástí práce hospodyněk až do konce
17. století, ale již v době lucemburské vzniklo nové řemeslo, mydlářství. V roce 1464 byl v Praze
založen cech mydlářů. V roce 1848 zahájil ve svém domku v Rynolticích u Liberce výrobu mýdla
tamější sedlák, řezník a uzenář Georg Schicht. V roce 1867 již zásoboval mýdlem celé severní
Čechy. Jeden z jeho synů, Johann Schicht, vybudoval v roce 1882 velkou továrnu na výrobu mýdla v Novosedlicích u Ústí nad Labem, z níž se již před 1. světovou válkou stala největší továrna
na zpracování tuků v kontinentální Evropě. Po 2. světové válce byla rodina Schichtů odsunuta
a podnik byl zestátněn (dnešní Setuza)A jak vlastně mýdlo umývá? Paradoxní je, že samotná
voda příliš nevlhčí, její molekuly mají totiž tendenci se shlukovat do kapiček, které k pokožce
těžko přilnou. Mýdlo je smáčedlo, které strukturu těchto kapiček naruší, voda se tak dostane
i do hlubokých pórů a samotné mýdlo se nabalí kolem zrnek špíny, uzavře je v sobě a umožní
vodou spláchnout. Mýdlo zároveň rozpouští tuky, které jsou součástí špíny.
Příprava mýdla dříve znamenala zpracování odpadního tuku, byla to věc nutná pro běžný život.
Dnes se výroba domácího mýdla řadí ke koníčkům a takové mýdlo se vyrábí jen z kvalitních ingrediencí.
Z rostlinných i živočišných tuků v potravinářské kvalitě a čistého hydroxidu sodného, do mýdlové
hmoty se přimíchávají drahé rostlinné oleje a extrakty, které pak pečují o pokožku, hydratují ji
a zpevňují, jiné mají hojivé schopnosti, nebo umí pečovat o aknózní pleť či pleť vyhlazovat.
Pro výrobu mýdel se dnes nabízejí různé již hotové mýdlové hmoty v drogeriích. Výrobou je pak míněno designování takových mýdel, můžete pomocí nich rychle vytvořit působivý dárek. Vtlačit do mýdla
plátek pomeranče, srdíčko, lístky růží, mušle z dovolené, anebo koupené mýdlové vločky. Výroba je pak
rychlá a prakticky bezpracná. Koupíte mýdlo a to jen přeměníte na mýdlo originální.
Chtěli bychom Vám ale nabídnout možnost pustit se do opravdové výroby ze surovin, jejichž původ
znáte. Krásné na tom je, že i dnes najdete voňavoučká a ručně vyráběná mýdla. A ne jen ve formách,
na které jste zvyklý, ale i krásné originální kousky.
Produkcja mydla
Historia mydła
Mydło zostało odkryte już w dawnej historii. Korzystamy z niego kilkakrotnie w ciągu dnia
i należy podkreślić, że mydło jest po potrawie naszym najczęstszym towarzyszem. W Czechach
aż do czasu wymarcia dynastii Przemysłowców było produkowane po domowemu. Produkcja
mydła była zwykłą częścią składową pracy gospodyni aż do końca VVII wieku, ale już w czasach
Luksemburgów powstało nowe rzemiosło, mydlarstwo. W roku 1464 został w Pradze założony
cech mydlarzy. W roku 1848 rozpoczął w swoim domu w miejscowości Rynoltie koło Liberca
produkcję mydła tamtejszy rolnik i masarz Georg Schicht. W roku 1867 dostarczał już mydło
dla całych północnych Czech. Jeden z jego synów, Johann Schicht, zbudował w roku 1882 dużą
fabrykę na produkcję mydła w miejscowości Novosedlice koło Ústí nad Labem, z której już przed
pierwszą wojną światową stała się największa fabryka opracowania tłuszczy w Europie kontynentalnej. Po II wojnie światowej została rodzina Schichtów przeniesiona i zakład został unarodowiony (dzisiejsza Setuza). A w jaki sposób mydło myje? Paradoksalnym jest fakt, iż sama woda
zbyt nie nawilgotni, jej molekuły mają, bowiem tendencję zdrażać się w krople, które do skóry
trudno dotrą. Mydło jest nawilżające i strukturę tych kropli rozbija i w ten sposób woda dostanie
się do głębokich porów i same mydło w ten sposób nawiąże się dookoła ziarnek brudu, zamknie
je w sobie i umożliwi wodzie zmyć je. Mydło równocześnie rozpuszcza tłuszcze, które są częścią
składową brudu.
Przygotowanie mydła wcześniej równało się opracowaniu tłuszczu odpadowego, była to rzecz niezbędna dla codziennego życia. Dziś produkcja mydła domowego szereguje się do zainteresowań i takie
mydło dziś produkuje się tylko z jakościowych składników. Z tłuszczy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego w jakości spożywczej i czystego wodorotlenku sodu, do masy mydłowej mieszają się drogie olejki
roślinne i ekstrakty, które następnie pielęgnują skórę i cerę, nawilżają i wzmacniają, inne mają zdolności
lecznicze lub potrafią dbać o cerę trądzikową czy cerę wygładzają.
Do produkcji mydeł obecnie w sklepach z drogerią oferują różne już gotowe masy. Pod pojęciem produkcja wtedy jest uważane kształtowanie i przybieranie takich mydeł, można za ich pomocą szybko stworzyć
oryginalny podarunek. Wcisnąć do mydła płatek pomarańczy, serduszko, listki róż, muszelki z wczasów
lub zakupione płatki mydlane, Produkcja wtedy jest szybka i praktycznie bez trudu. Można zakupić mydło
i to tylko przemienić w oryginalny kawałek. Chcielibyśmy jednak zaoferować Wam możliwość spróbować
tradycyjnej produkcji ze składników, których pochodzenie już znacie. Szczególnym w tym jest to, że także
dziś można znaleźć pachnące i ręcznie produkowane mydła. I to nie tylko w kształtach, do których jesteśmy
przyzwyczajeni, ale również nowych, oryginalnych.
17
Keramika
Ceramika
19
Ľubica Gembalová – Keramika /
Ceramika
20
Keramika
Historie keramické výroby
Název keramika pochází z Řecka, kde se v athénské čtvrti Keramos vyráběly a prodávaly
hrnčířské výrobky. Dějiny keramiky, ale sahají až do předhistorické doby primitivního člověka.
V té době uchovávali vodu v pletených koších vymazaných hlínou a tyto koše později vypalovali. Primitivní hrnčířství se vyvinulo v řemeslnou výrobu až s vynálezem hrnčířského
kruhu v Mezopotámii 4000-3000 let př. n. l. Jeho předky byly hrnčířské desky upevněné
na dřevěné tyči, jež se zvolna otáčely mezi koleny. Do Evropy se hrnčířský kruh dostal kolem
roku 500 př. n. l. a na území Čech se objevil společně s keltským obyvatelstvem v době laténské. Později v našich zemích keramickou výrobu nejvíce rozšířili Habáni. Založili výrobu
majoliky na Moravě a Slovensku. Po roce 1622 se museli vystěhovat ze země a jejich výrobu
přebralo místní obyvatelstvo.
Podle tvarů a výzdoby keramiky rozeznáváme:
Nejstarší keramikou, je keramika lineární nebo pásková, na níž se rytá výzdoba v podobě volut
(závitnice), krokví, meandrů nebo trojúhelníků seskupuje v pásy. Její nejranější stupeň se nazývá
keramikou volutovou.
Mladší stupeň páskové keramiky je keramika Vypíchaná prováděná místo rytím vpichy pomocí
kostěných nebo rohovinových kolíků. Z Podunají pronikl na Moravu lid s malovanou keramikou
bohatých tvarů, zdobenou geometrickými vzory a štětcem postupně nanášenými barvami
(červenou, žlutou, hnědou a bílou) po vypálení.
V Evropě začali hrnčíři zásobovat domácnosti obvyklými druhy kuchyňského a stolního nádobí
– pod italským vlivem byla zavedena poleva.V gotice vzniká výroba kachlových kamen, kachle
se zdobily na přední straně reliéfem (figura nebo erb).
Ceramika
Historia produkcji ceramiki
Nazwa ceramika pochodzi z Grecji, gdzie w dzielnicy nazywanej Keramos produkowano i
sprzedawano produkty garncarskie. Historia ceramiki ale sięga o wiele dalej aż do okresu
człowieka prymitywnego. W tych czasach przechowywali wodę w plecionych koszach smarowanych od środa gliną i te kosze były później wypalane. Prymitywne garncarstwo rozwinęło
się w rzemiosło aż z wynalazkiem koła garncarskiego w Mezopotamii 4000-3000 lat przed
naszą erą. Jego przodkami były deski garncarskie przymocowane na drewnianym kiju, które
były powoli obracane między kolanami. Do Europy koło garncarskie dotarło około roku 500
przed nasza erą i na terenach Czech pojawiło się wraz z Keltami w czasach lateńskich. Później
na tych terenach najwięcej produkcję ceramiczną rozwinęli Habanowie. Założyli produkcję
majoliky na Morawach i na Słowacji. Po roku 1622 musieli przenieść się z kraju i ich produkcję
przejęli miejscowi obywatele.
Według kształtu i udekorowania ceramiki rozróżniamy:
Najstarszą ceramikę, którą jest ceramika linearna lub paskowa, do której wyryto ozdoby pod postacią
gwinciarki, krokwi, meandrów lub trójkątów grupuje do pasów. Jej najwcześniejszy stopień oznaczany
jest jako ceramika wolutowa.
Młodszy stopień ceramiki paskowej to ceramika wyciskana, robiona zamiast techniką rycia techniką
wycinania za pomocą kołków z kości lub rogów. Z terenów równiny Dunajskiej dostał się na Morawy
lud z malowaną ceramiką bogatych kształtów, ozdabianą wzorami geometrycznymi i pędzlem stopniowo nanoszonymi kolorami (czerwonym, żółtym, brązowym i białym) po wypaleniu.
W Europie garncarze zaczęli dostarczać gospodarstwom domowym zwykłych rodzajów naczyń
kuchennych i do stołowania – pod wpływem włoskim zaczęto stosować polewę. W gotyku powstała
produkcja pieców kaflowych, które ozdabiano na przedniej stronie reliefem (figura lub herb).
21
Perníčky a medové pečivo
Pierniczki i pieczywo miodowe
23
Jitka Klepsová – Perníčky a medové pečivo /
Pierniczki i pieczywo miodowe
24
Perníkářství
Historie perníkářství
První zmínka o perníku v Čechách a o jeho výrobě a prodeji je z roku 1335. Tehdy v Turnově
prodávali perník celetníci, jak se tehdy také říkalo perníkářům. Dříve se perník vtlačoval
do forem z pálené hlíny a to až do 16. století, kdy je vytlačily vyřezávané dřevěné formy.
Říkalo se jim kadluby. Kadluby ze 17. a 18. století jsou bohatě vyřezávané. Patří k nejkrásnějším projevům řezbářského umění. V motivech se objevují bohaté ornamenty, zdobená roucha,
podoby světců, portréty panovníků, českých i uherských králů, milostné výjevy, jezdců na koni,
rodové erby a znaky. V 18. a 19. století se perník dostává do lidových vrstev a vznikají nové
náměty: srdce, husar, panenka a panáček, miminko, abeceda, holubička, koník, jelen a další
zvířátka. Perník vytlačovaly do forem z pálené hlíny a vyřezávané dřevěné formy. Perníky se
ničím nezdobily, ozdobou byl jejich pěkný tvar a lesklý povrch.
V 19. století se začaly dělat perníky vykrajované plechovými tvořítky, které vyráběli klempíři.
Perník se natíral karamelem a zdobil bílou polevou.
Názvem perník se medové pečivo označuje od doby, kdy se jeho chuť začala upravovat pepřem.
Chuť dodávalo perníku různé domácí a cizokrajné koření, např. anýz, koriandr, skořice, badyán, hřebíček, fenykl, zázvor, nové koření, pepř, kardamon atd. Každý perníkář měl na perník svoji recepturu.
Koření si do perníku připravoval sám a tak měl každý svoje tajemství. Své jméno ve světě má Staročeský perník, Pardubický perník, Miletínské modlitbičky, Norimberský perník, Štemberské uši atd.
Procedura výroby perníkového těsta byla dosti složitá. Již příprava na „záděl“, jak se tehdy říkalo, bylo
celým obřadem. Med se vařil ve zvláštním „medovém kotli“. Perníkáři pečlivě vybírali mouku a koření
pro různé druhy perníku. Těsto ukládali do zvláštních, k tomu určených nádob, kde odpočívalo aspoň
šest týdnů, někdy půl roku i déle. V některých krajích se dodržovaly různé zvyky, i různé druhy pečiva. Např. jindřichohradecké mikulášské pečivo mělo svoji ustálenou podobu. Byly to figurální točené
tvary, které byly splétané. Na svatého Martina se pekli„martinky“ - ty byly nadívané mákem nebo
perníkem. Na Květnou neděli dělali ptáčky, kterými se vítal příchod jara. V České Třebové pekli perníkáři abecedu. V Pacově se naopak pekla a prodávala písmena malá. Perníkáři prodávali svoje výrobky
nejen ve vlastních krámcích, ale jezdili se zbožím na poutě a na jarmarky – teď trhy. Perník se kupoval
na památku a byl ozdobou světnic. Ze všech oslav se perník nejvíce uplatňuje o svátcích vánočních
a velikonočních. Zdobení se provádělo převážně bílou polevou a žloutkovou polevou.
Dnes se používají i speciální potravinářská barviva různých barev. Některé pekařky vytvářejí umělecká
díla jak v pečení, tak i ve zdobení perníčků např. kornoutkovou technikou nebo glazurováním.
Pernikarstwo
Historia pernikarstwa
Pierwsze wzmianki o pierniku w Czechach i o jego produkcji i sprzedaży są z roku 1335. Wtedy
w mieście Turnov sprzedawali piernik kichlarze, jak tedy również piernikarzy oznaczano. Wcześniej piernik był wciskany do foremek z palonej gliny i to aż do XVI wieku, kiedy wyeliminowały je formy drewniane. Nazywano je kadłubami. Formy te z XVII i XVIII wieku są bardzo bogato
rzeźbione. Należą do najpiękniejszych przejawów sztuki rzeźbiarskiej. W motywach pojawiają
się bogate ornamenty, zdobione szaty, postacie świętych, portrety władców, króli czeskich i
węgierskich, sceny miłosne, jeźdźcy konni, herby rodowe i znaki. W wieku XVIII i XIX piernik
rozpowszechnia się między warstwy ludowe i powstają nowe motywy: serce, lalka, panna
młoda i pan młody, niemowlak, abecadło, gołąbek, konik, jeleń i następne zwierzęta. Piernik
był wciskany w formy z gliny palonej i rzeźbionej formy drewnianej. Pierniki niczym nie zdobiono, ozdobą był ich kształt i błyszcząca powierzchnia.
W XIX wieku zaczęto produkować pierniki wykrojone foremkami blaszanymi, które robili blacharze. Piernik pocierano karmelem i zdobiono białą polewą.
Nazwą piernik pieczywo miodowe oznacza się od czasów, kiedy jego smak rozpoczęto przyprawiać
pieprzem. Smaku dodawały piernikowi różne lokalne i egzotyczne przyprawy, naprz. anyż, koriander,
cynamon, anyż gwiaździsty, goździk, koper włoski, imbir, ewent. pieprz, kardamon itd. Każdy piernikarz
miał na piernik swój przepis. Przyprawy do pierniku przygotowywał sobie sam i w ten sposób miał każdy
swoją tajemnicę. Swoją tradycję na świecie ma także staroczeski pieknik, pardubicki piernik, Miletínskie
pierniczki, Norimberski piernik, Štemberskie uszy itd.
Procedura produkcji ciasta piernikowego była stosunkowo skomplikowana. Już przygotowanie tzw.
„zarobienia“, jak wtedy mówiono, było całym obrzędem. Miód gotował się w specjalnym „kotle miodowym“. Piernikarze starannie wybierali mąkę i przyprawy na różne rodzaje pierniku. Ciasto układali do
specjalnych, do tego przeznaczonych pojemników, gdzie odpoczywało przynajmniej sześć tygodni, niekiedy pół roku lub nawet dłużej. W niektórych regionach dotrzymywano różne zwyczaje, i różne rodzaje pieczywa. Naprz. Jindřichohradeckie pieczywo mikołajowe miało swoją ustaloną postać. Były to figuralne kręcone kształty, które były splatane. Na świętego Marcina pieczono „martynki“ – te były nadziewane makiem
lub piernikiem. Na niedzielę palmową robiono ptaszki, którymi witano nadejście wiosny. W miejscowości
Česka Třebova piekli piernikarze abecadło. W Pacově pieczono i sprzedawano małe litery. Piernikarze sprzedawali swoje wyroby nie tylko w własnych sklepikach, ale jeździli z towarem na targi i odpusty. Piernik
kupowano na pamiątkę i był ozdobą izby. Z wszystkich uroczystości najczęściej był pieczony podczas Świąt
Bożego Narodzenia oraz Świąt Wielkanocnych. Zdobiono go białym lukrem lub lukrem żółtkowym.
Dziś stosują się także farby spożywcze najróżniejszych kolorów. Niektórzy cukiernicy tworzą dzieła sztuki
jak w pieczeniu tak również dekorowaniu pierniczków naprz. terchniką stożkową lub szkleniem.
25
Smaltování
Emailiowanie
27
Šárka Homoláčová – Smaltování /
Emaliowanie
28
Smaltování
Šperky ze smaltu
Smalt zdobil kovové předměty národů starověkého Dálného východu (Japonsko, Indie, Čína),
Egypta i Řecka. Výraznější zlom v použití smaltu nastal v období Byzance, kdy se jím zdobily
reliéfy z kovů. V 5. až 7. století n. l. technologie smaltování byla přenesena i do Evropy. Byzantské předměty a šperky zdobené smaltem dnes krášlí stránky mnoha vznosných knih o umění.
Smalt je ozdobou naší národní pýchy, korunovačních klenotů: objevuje se na Svatováclavské koruně i na kříži Přemysla Otakara II.
Technika výroby smaltu
Smalt je prášek získaný jako směs více látek, mezi nimiž jsou sklo, křemík a kysličníky kovů.
Za vysokých teplot se sypký prášek taví a mění se ve sklovinu, která zdobí a chrání kovové povrchy.
Šperky ze smaltu vám dlouho vydrží, jsou barevně stálé, ale povrch je poměrně křehký, musíte tedy
dávat pozor na oděrky šperku.
Smalt je prášek, který se nanese na kovový základ šperku například štětečkem. Obrysy se utváří
pomocí různých šablon, špachtlí, ostrých předmětů. Pracuje se s více barevnými vrstvami smaltu,
každý se pálí zvlášť. Smalt má různou tavitelnost. Ty nejjednodušší smalty vytvrdíte doma na sporáku,
na odolnější smalty už potřebujete speciální pícku, kde se smalt vytaví při 750 – 850 °C.
Smalt jako povrchová úprava kovů je použita v 19. století (kolem r. 1850). Smaltovaly se nejdříve
železné nádoby na vodu, pak i pekáče, kýble a i celé litinové vany na koupání. Smaltované nádoby
odolávaly rzi a bylo možné je keramickými barvami zdobit. K nanášení smaltu se používalo sypání
suchého smaltu sítkem nebo později máčení v mokré smaltové kaši, což byl vlastně vířený smaltový
pudr ve vodě. Smalt se poté před vypálením musel pečlivě vysušit. Teplota pro vypalování smaltu
na kov leží mezi 750 - 850 °C a její působení je velmi krátké. Teplota vypalování keramických barvítek
do smaltu je mezi 700 - 750 °C.
Smaltované šperky můžete zakoupit na řemeslných trzích, v obchůdcích s uměleckými předměty,
v galeriích, ve specializovaných prodejnách šperků či přímo u výrobce. Získáte originální šperk,
který byl vyráběn s láskou, šperk, jež vás zjemní a mimo jiné upomene na naši slavnou historii.
Emaliowanie
Biżuteria wykonana z emalii
Emalia ozdabiała przedmioty metalowe narody starodawnego dalekiego wschodu (Japonii,
Indii, Chin), Egiptu i Grecji. Bardziej wyraźny przełom w zastosowaniu emalii powstał w okresie Bizancjum, kiedy nią zdobiły się reliefy z metalu. W V do VII wieku naszej ery technologia
emaliowania została przeniesiona także do Europy. Bizantyjskie przedmioty i biżuteria ozdabiane emalią dziś upiększają strony wielu książek o sztuce. Emalia jest ozdobą naszej dumy
narodowej, klejnotów koronacyjnych: pojawia się na koronie świętowacławskiej i na
krzyżu Przemyśla Otakara II.
Technika produkcji emalii
Emalia to proszek uzyskany jako mieszanka większej ilości substancji, między którymi jest szkło,
krzemień i tlenki metali. Podczas wysokich temperatur sypki proszek topi się i mieni w szkliwo, które
zdobi i chroni powierzchnie metalowe. Biżuteria z emalii długo wytrzyma, jest kolorowo stałą, ale jej
powierzchnia jest stosunkowo krucha, trzeba więc uważać, żeby jej nie zeskrobać.
Emalia to proszek, który nanosi się na metalową podstawę biżuterii na przykład pędzlem. Linie tworzą
się za pomocą różnych szablonów, szpachli, ostrych przedmiotów. Pracuje się z większą ilością kolorowych warstw emalii, każda jest wypalana z osobna. Emalia ma różną granicę topienia. Te najzwyklejsze emalie można zrobić w domu na piecu, do bardziej odpornych emalii jest potrzebny specjalny
piec, gdzie można topić emalię przy temperaturze 750 – 850 °C.
Emalia jako wykończenie powierzchni metali jest stosowana od XIX wieku (koło r. 1850). Emaliowały
się najpierw żelazne naczynia na wodę, później blachy do pieczenia, wiadra i całe wanny do kąpania.
Emaliowane naczynia były odporne na rdzewienie i można było je dekorować kolorami ceramicznymi.
Do nanoszenia emalii korzystano z sypania suchej emalii sitkiem lub później moczenia w mokrej kaszy
emaliowej, co był wirowany puder emaliowy. Emalia następnie przed wypalaniem musiała się suszyć.
Temperatura do wypalania emalii do metalu porusza się około 750 - 850 °C i jej działanie jest bardzo
krótkie. Temperatura wypalania ceramicznych farb do emalii porusza się między 700 - 750 °C.
Emaliową biżuterię można zakupi
na targach z przedmiotami rzemieślniczymi, w sklepikach z przedmiotami artystycznymi, w galeriach,
w wyspecjalizowanych punktach sprzedaży biżuterii lub bezpośrednio u producentów. Można w ten
sposób uzyskać oryginalny klejnot, który był produkowany z zamiłowaniem, biżuterię, która doda
subtelności i poza innym przypomni słynną historię.
29
| Překlad: Mgr. Kateřina Mervartová, Ph.D. |
| Grafika: Bc. Lenka Idunková | Rok vydání: 2013 |
www.hradeckyvenkov.cz