Czeskie jednostki wyrażające negatywne stany

Transkript

Czeskie jednostki wyrażające stany
emocjonalne i ich polskie
ekwiwalenty:
zdát se, toužit, být líto, mít rád, milovat,
závidět, žárlit.
Analiza na materiale z korpusu paralelnego InterCorp
dr Elżbieta Kaczmarska
Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej
Wydział Polonistyki
Uniwersytet Warszawski
Motywacja
 Konieczność rozumienia i przekładu
 Nieoczekiwane trudności podczas konfrontacji języków blisko
spokrewnionych
 Fałszywi przyjaciele tłumacza
 Nieprzetłumaczalność (również leksyka bezekwiwalentna)
 Niemożność wyrażenia dokładnie tego samego
 Szczególnie ryzykowne – czasowniki wyrażające stan psychiczny
 Słowniki klasyczne / słowniki elektroniczne / translatory online
Elżbieta Kaczmarska 26.03.2015
Kontakt z językiem obcym…
• Analiza dwóch fraz czeskich oraz próba ustalenia ich polskich
ekwiwalentów
• Badanie głównie na podstawie korpusu równoległego
• Znaczenie słownikowe badanych czasowników
• Jakie jest znaczenie badanych czeskich jednostek i jak może je
rozumieć osoba, dla której językiem ojczystym jest język polski?
Cel




... są często wieloznaczne
... ile tracimy w przekładzie
... jak trudno je przełożyć
... co właściwie znaczą (niektóre z nich)
Czasowniki wyrażające stany
psychiczne
Badania pilotażowe
zdát se
• Analizie poddany został jeden czasownik czeski zdát se (we
wszystkich formach odmiany) oraz jego odpowiedniki
(ekwiwalenty) w języku polskim (zastosowane przez
tłumaczy).
• Korpus równoległy odnalazł 978 wystąpień różnych form
czasownika zdát se w tłumaczeniu na język polski.
• Dane na dzień 18 lutego 2013, InterCorp, wersja 5 (od
marca 2013 – wersja 6 InterCorpu)
Kaczmarska, E. (2012) Czeski czasownik "zdát se" w
przekładzie na język polski (na podstawie badań z
wykorzystaniem czesko-polskiego korpusu równoległego
InterCorp)
Udział procentowy
2,15%
4,5%
52,1%
19,42%
5,11%
wyglądać
34
3.99%
sen / śnić się
29
3,27%
myśleć
5
2,1%
3
0,92%
podobać się
1
0,20%
wynikać
2
0,3%
47
5,94%
978
100%
wyobrażać sobie
widać
widzieć
czuć
4
1
przyśnić się
przywidzieć się
sen
mniemać
podejrzewać
pomyśleć
rozumieć
sądzić
uświadamiać sobie
uważać
uznać
moim zdaniem
poczuć
doznać uczucia
mieć uczucie
być zadowolonym
inne
jakby
1
okazywać się
RAZEM
1
1
1
1
1
2
1
4
1
4
1
1
2
3
1
1
1
11
Liczba wystąpień
21
44
509
190
49
Ekwiwalenty w języku polskim
błąd w korpusie
pominięte w tłumaczeniu
wydawać się
zdawać się
mieć wrażenie
 Przeważająca liczba przekładów (ponad 71%) wykorzystuje najbardziej
oczywiste ekwiwalenty – wydawać się i zdawać się.
 Bliska im znaczeniowo, acz odmienna stylistycznie jednostka mieć
wrażenie pojawiła się w ponad 5% wystąpień.
 Jednostki akcentujące rożne odcienie znaczeniowe analizowanego
czasownika zdát se, np.
 percepcję wzrokową (wyglądać, widzieć i widać),
 aspekt intelektualny (myśleć, mniemać, podejrzewać, pomyśleć,
rozumieć, sądzić, uświadamiać sobie, uważać, uznać, moim zdaniem),
 element emocji (czuć, poczuć, doznać uczucia, mieć uczucie),
 komponent obiektywizmu i nieosobowości (wynikać i okazywać się),
 ramę modalną (chyba, najwyraźniej, pewnie, prawdopodobnie).
 W korpusie pojawiły się również poświadczenia dla pozostałych znaczeń
czasownika zdát se: śnić się (przyśnić się, przywidzieć się) i podobać się
(być zadowolonym).
zdát se
Valence
analysis
equivalent
Case
Grammar
Pattern
Grammar
equivalent
Cognitive
Grammar
equivalent
…
equivalent
Equivalent
VERB
equivalent
Algorytm
Założenie – jednym z kryteriów w wyborze właściwego
odpowiednika mogłyby być wymogi walencyjne
czasownika toužit oraz obiekt, z jakim łączy się. Badanie,
czy istnieje zależność znaczenia czasownika od jego
zachowania składniowego (Levin 1993)
• Kaczmarska, E. – Rosen, A. (2013) Między znaczeniem leksykalnym a walencją –
próba opracowania metody ekstrakcji ekwiwalentów na podstawie korpusu
równoległego.
• Kaczmarska, E. – Rosen, A. – Hana, J. (2014a) Jak najít optimální překlad
polysémních sloves – porovnání metod automatické analýzy paralelních textů
• Kaczmarska, E. – Rosen, A. – Hana, J. (2014b) Syntactico-semantic analysis of
arguments as a method for establishing equivalents of Czech and Polish verbs
expressing mental states
• Kaczmarska, E.: Czeskie czasowniki oznaczające stany psychiczne – sposoby
ustalania polskich ekwiwalentów na podstawie korpusu równoległego InterCorp (w
druku)
toužit
toužit
•
•
•
•
•
toužit po Oabstr
toužit po Ohum
toužit po / do OR
toužit + inf
→
pragnąć + inf
toužit + S (aby… / po tom, aby…)
toužit
toužit



•
Marzę o małym domku nad oceanem.
Tęsknię za moim synem.
Pragnę dziecka.
„Czas” obiektów? Istnieje teraz? Istniał? Dopiero się
pojawi? Czy ten obiekt znam / mam w zasięgu?
Marzę o szklance wody.
Pragnę go z całego serca.
toužit
toužit
Word Sketches
Analyzujeme jen 3 polské ekvivalenty
17 405
926
864
382
346
333
333
332
311
285
177
176
152
143
132
124
105
101
99
96
92
pragnąć inf
post_inf
podziękować
podkreślić
pogratulować
wyrazić
zwrócić
przypomnieć
powiedzieć
zauważyć
rozpocząć
poruszyć
powtórzyć
skorzystać
powitać
dodać
zaznaczyć
przyłączyć
wezwać
zapytać
poinformować
pochwalić
* marzyć inf
6 800
805
598
379
391
319
165
386
97
73
58
51
70
43
70
40
33
39
43
46
26
* tęsknić inf
Elżbieta Kaczmarska
INFINITIV
toužit inf-X
post_inf
mít
stát
poznat
vidět
vrátit
hrát
získat
dostat
vyhrát
žít
jít
najít
udělat
spatřit
uspět
dělat
napravit
zůstat
pracovat
podívat
Patterns Grammar
If a word has several senses, and is used in several patterns,
each pattern will occur more frequently with one of the
senses than the others, such that the patterning of an
individual example will indicate the most likely sense of the
word in that example. (Hunston & Francis 2000: 20)
A pattern can be identified if a combination of words occurs
relatively frequently, if it is dependent on a particular word
choice, and if there is a clear meaning associated with it.
(Hunston & Francis 2000: 37)
• Kaczmarska, E. (2104) Corpus-based Analysis of Czech Units
Expressing Mental States and Their Polish Equivalents
být líto
být líto
mít rád
•
kochać, lubić, przepadać (Siatkowski & Basaj 2002)
•
lubić, kochać, podobać się, uwielbiać, polubić,
pokochać, w naszym guście – InterCorp
• Kaczmarska, E. (2014a) Corpus-based Analysis of Czech Units Expressing Mental
States and Their Polish Equivalents
• Kaczmarska, E. (2014b) Czy na pewno się (nie)rozumiemy? O problemach,
uproszczeniach i stratach w przekładzie (na podstawie czesko-polskiej części
korpusu równoległego InterCorp)
• Kaczmarska, E. (2014c) In Search of the Meaning of Verbs Expressing Mental States.
Analysis of Czech Verbs and Their Polish Equivalents Based on Different Theories
(Valency, Case Grammar, Pattern Grammar, Cognitive Linguistics)
• Kaczmarska, E. (2015) Mít rád czy milovat? O czeskiej miłości po polsku
• Kaczmarska, E. – Rosen, A. (2014a) Czego nie można wyrazić w języku polskim,
czyli o leksykalnych w nim brakach
• Kaczmarska, E. – Rosen, A. (2014b) Niedosłowności w dialogu czesko-polskim
• Gramatyka kognitywna
mít rád
 (cs) Mám tě strašně rád, řekl. (Kundera-Valcik_na_rozl)
 (pl) Strasznie cię kocham – rzekł. (Kundera-Valcik_na_rozl)
Dotaznik)
 (pl) Gdybyś mnie naprawdę lubiła, nie wygłupiała byś się z tym kretyńskim
imieniem. (Grusa-Dotaznik)
 (cs) Máš-li mne jen trošku rád, shoď mne z třetího patra, dej mně tu poslední
outěchu. (Hasek-OsudyDobrehoVvSV)
 (pl) Jeśli masz dla mnie choć troszkę przyjaźni, zrzuć mnie z trzeciego piętra,
udziel mi tej ostatniej pociechy. (Hasek-OsudyDobrehoVvSV)
 (cs) Kdybys mě měla ráda, nemohla by ses opičit s tím pitomým jménem. (Grusa-
mít rád
 dla osoby polskojęzycznej
 mít rád – lubić, kochać
 – Mám Tě rád... (???)
kochać
lubić
kochać
lubić
PALC 2014 - Elżbieta Kaczmarska
22
mít rád
mít rád
milovat
mít rád
•(koho, 4. p.) pociťovat k někomu náklonnost, lásku; milovat 2, 1;
•(koho, co) mít v oblibě; milovat 3: má rád své přátele; ti dva se nemají
(příliš) rádi je mezi nimi vzájemná nevraživost; – mají se rádi a budou
se brát; – má rád klid, veselou společnost; má ráda hory, své rodiště;
má rád černou kávu; má rád přímé jednání považuje za správné;
•♦ mají se rádi jako pes s kočkou, nesnášejí se; mít někoho rád jako veš
v kožichu, jako lišku v kurníku, jako valach hříbě aj., velmi nerad; kdo
haní, rád má (přísloví); co nemáš rád sám, nečiň druhému (n. jiným);
ob. můžete nás mít rádi, mohli byste nás mít rádi, mějte nás rádi
(odmítnutí), dejte nám pokoj
http://ssjc.ujc.cas.cz/search.php?hledej=Hledat&heslo=r%C3%A1d&sti=EMPTY&where=hesla&hsubstr=no
mít rád
mít rád (InterCorp, 2799) bel (cs/oryg)
kochać (miłość, zakochać
się) (18%)
inne (16%)
lubić (przyjaźń,
sympatia, polubić)
(66%)
lubić
 «czuć do kogoś sympatię»
 «znajdować w czymś przyjemność»
 «o roślinach, zwierzętach, rzeczach: wymagać,
potrzebować czegoś»
http://sjp.pwn.pl
kochać
 «darzyć kogoś uczuciem miłości»
 «bardzo lubić kogoś lub coś»
 «żywić do osoby płci odmiennej gorące uczucie
połączone z pożądaniem»
milovati
• 2. (koho, co) pociťovat neerotickou lásku, mít rád (op. nenávidět): m.
rodiče; vlast svou máš nade vše m. (Ner.); milující srdce mateřské; ♦
koho bůh miluje, toho křížkem navštěvuje (přísloví)
• 3. (koho, co) mít v oblibě, dbát o někoho, o něco: m. společnost; m.
pohodlí; miluj pravdu!; m. zpěv, tanec; květiny milují slunce,
potřebují je
•
http://ssjc.ujc.cas.cz/search.php?hledej=Hledat&heslo=milovati&sti=EMPTY&where=hesla&hsubstr=no
• 1. (koho, 4. p.) pociťovat k někomu mileneckou lásku: miloval ženu
celou svou bytostí; milovali se věrně; věrné naše milování (Sab.);
milovali se spolu každého dne, milenecky se laskali; souložili; ♦ hoch
miluje holky a čert spolky (pořek.)
milovat
milovat (InterCorp, 586) bel (cs/oryg)
kochać (miłość, zakochać
się) (489 / 84%)
inne (73 / 12%)
lubić (przyjaźń, sympatia,
polubić) (24 / 4%)
závidět / žárlit
• Strzeż się, panie, zazdrości! O, strzeż się
Tego potwora zielonookiego,
Co pożerając ofiarę – z niej szydzi.
• (William Shakespeare, Otello)
InterCorp – źródło danych
• InterCorp – Część Czeskiego Korpusu Narodowego,
http://www.korpus.cz/intercorp/
• Aktualnie online wersja 7
• Rozróżnienie na oryginały: czeskie/polskie/obce
• Wiązanie na poziomie zdania
KonText
záviděti
• (komu; komu co, koho, †čeho) pociťovat závist k někomu
nepřát (komu co, koho):
o z. boháčům, šťastným lidem; lidé si navzájem závidí; z.
mladé dívce krásu, ženicha; mnozí mu té slávy záviděli
(Prav.); tu funkci ti nezávidím nechtěl bych ji; je hoden
závidění (Mach.) závisti; záviděná dívka (Pujm.) budící
závist; místečko tak krásné a tak lahodné, že až k závidění
(Ner.) vzbuzovalo závist;
závidět
závidět
• závidětimpf, závidívatiter
• 1 ≈ pociťovat závist; nepřát
• -example: záviděl jí její vzdělání / rozhled / že je chytrá;
závidí i nos mezi očima; závidí mu, co všechno má
• -diat:
deagent: v naší vesnici se závidí i nos mezi očima
• -rcp:
ACT-ADDR: Jan a Marie si záviděli
• -class:
mental action
• frame: ACT1oblADDR3obl PAT obl4, že, cont
závidět
188
závidět
zazdrościć
26
závidět
zazdrość
16
závidět
pozazdrościć
7
závidět
zazdrosny
4
závidět
zawiść
1
závidět
darzyć
1
závidět
straszliwie
1
závidět
współzawodniczyć
1
závidět
zwyknąć
https://trnka.ff.cuni.cz/~vavrin/ic_slovnik/index.php
• Agnes záviděla Paulovi, že žije, aniž si musí stále
uvědomovat, že má tělo.
• Agnes zazdrościła Paulowi , że może żyć bez ciągłej
świadomości własnego ciała. [Kundera-Nesmrtelnost]
• ...a já vůbec nezávidím budoucím badatelům při
textologické práci na Dopisech Dubence.
• ...a ja wcale nie zazdroszczę przyszłym badaczom pracy
tekstologicznej nad Listami do Kwiecieńki. [HrabalRuzovy_kavalir]
• Tu jejich zjevnou pohodu a bezstarostnost jim upřímně
záviděl.
• Szczerze im zazdrościł pogody ducha i beztroski. [VieweghUcastniciZajez]
žárliti
• 1. (na koho, co; ~; †s kým) pociťovat nelibost, bolest, zlost vůči
někomu milovanému, protože má rád někoho jiného; pociťovat
nelibost, bolest, zlost vůči někomu, koho má ráda milovaná
osoba:
o ž. na svou ženu; ž. bez příčiny; ž. jako Othello; milovník s
milenkou žárlí (Klác.); – žárlila na všechny ženy v jeho
blízkosti; Evička s Mařičkou nežárlila (Svět.); přen. nežárlila na
jeho lásku k vědě
• 2. (na koho) pociťovat řevnivost, nevraživost na někoho pro
jeho úspěchy; nevražit, řevnit 1; (nač) nepřát, závidět (komu
co):
o nežárlím na šťastnější soudruhy (Herrm.); ž. jeden na druhého;
– ž. na něčí úspěchy, krásu, slávu ○ předp. roz- se, za-;
žárlit
žárlit
• frame: ACT1obl PAT oblna+4, že, cont
• -example: Davídek žárlil na svou mladší sestřičku; žárlil
na jeho úspěchy; nežárlím na jeho novou přítelkyni; strašně
žárlil, že nevyhrál místo tebe; žárlil, jak mu to jde
• -diat:
deagent: Nesnáším, když se žárlí očima
• -rcp:
ACT-PAT: žárlili na sebe
• -class:
mental action
• závidětimpf, závidívatiter
• 1 ≈ pociťovat nelibost / bolest / vztek / zlost k něčemu / na
někoho; závidět
žárlit
141
žárlit
zazdrosny
25
žárlit
zazdrość
14
žárlit
zazdrościć
2
žárlit
być
1
žárlit
osiłek
1
žárlit
owszem
1
žárlit
odprawić
1
žárlit
rywalka
1
žárlit
wrzeć
1
žárlit
zawiść
1
žárlit
chwycić
1
žárlit
bądź
1
žárlit
pewno
https://trnka.ff.cuni.cz/~vavrin/ic_slovnik/index.php?order=freqDesc
• Zdálo se mi, že na pani učitelku žárlí a přišlo mi jí líto.
• Wydawało mi się, że jest o panią nauczycielkę zazdrosna, i było mi jej trochę żal.
[Douskova-Hrdy_Budzes]
• Navíc jsem žárlil na Alici, že mě nechala jen tak rozbaleného, že si mě přestala
všímat, nemazlila se se mnou, nýbrž s Edvínem…
• Ponadto byłem zazdrosny o Alicję, bo zostawiła mnie odwiniętego z pieluszek,
bo przestała zwracać na mnie uwagę, pieściła się już nie ze mną, tylko z
Edwinem… [Grusa-Dotaznik]
• Povídám, jako vždycky, von na mě žárlí, že jsem mladší než von.
• Powiadam, jak zawsze, on mi zazdrości, że jestem młodszy niż on [HrabalPrilis_hl_samot]
• Právě proto, že už nechce žárlit, bere vážně a bez podezření jeho tvrzení!
• Właśnie dlatego, że nie chce już zazdrościć, przyjmuje jego słowa poważnie i bez
podejrzeń! [Kundera-Valcik_na_rozl]
• …že nemusím na jejího muže žárlit…
• …że nie muszę być zazdrosny o jej męża… [kundera-zert]
• Jestem zazdrosna
• 8.03.2002
• Panie Profesorze,
• Serdecznie dziękuję za odpowiedź na moje poprzednie pytanie. Czas na
kolejne. Moj dylemat dotyczy wyrażania zazdrości... Jestem mężatką.
Wyobraźmy sobie, ze wokół mojego męża "kręci" się jakaś atrakcyjna
kobieta. Mój mąż zwraca na nią uwagę, podchodzi, rozmawia... Ja, będąc
oczywiście bardzo wściekłą, mówię: "Nie rób tego nigdy więcej, bo
jestem..." No właśnie, jak się mówi: "Jestem o ciebie zazdrosna" czy "Jestem
o nią zazdrosna"? Te dwa wyrażenia słyszy się często. Problem w tym, że
odnoszą się one do tej samej sytuacji, takiej jak na przykład ta przeze mnie
Panu przedstawiona. Proszę o wyjaśnienie.
• Istotnie, jest tu pewna językowa nielogiczność, ponieważ w tych dwóch
użyciach przymiotnik zazdrosny może być stosowany. Trochę podobnie
jest z pożyczaniem: "Pożyczyłem książkę" może dotyczyć zarówno
pożyczenia jej przeze mnie komuś, jak i od kogoś - tyle tylko, że te
dodatkowe rozszerzenia mogą precyzować. W praktyce, gdy mówię, że
jestem zazdrosny o żonę, odnoszę to do sytuacji "w ogóle", gdy zaś mówię
(np. do żony), że jestem zazdrosny o jej kolegę, odnoszę to do jej relacji z
konkretnym człowiekiem. Zazwyczaj wiemy, o co chodzi - ale rzeczywiście,
tu nasz język nie sprawdza się za dobrze.
Valence
analysis
equivalent
Case
Grammar
Pattern
Grammar
equivalent
Cognitive
Grammar
equivalent
…
equivalent
Equivalent
VERB
equivalent
Algorytm
• mít rád – analiza kolokacyjna / Pattern Grammar / metoda
automatyczna – bez rezultatu
• w przypadku innych czasowników (implementacja różnych
teorii):
o walencja (toužit)
o Pattern Grammar (být líto)
o kolokacje (WordSketches)
o kontekst liniowy
• grupa czasowników: mrzet, trápit, žárlit, závidět, nenavidět
Perspektywy

Czeskie jednostki wyrażające negatywne stany

Transkript

Podobné dokumenty

Czeskie jednostki wyrażające stany

České predikáty vyjadřující emoce, city a pocity – problémy s jejich

Slovníček/Słowniczek I Velikonoce Wielkanoc Pomlázka Śmigus

Broszura informacyjna dotycząca Medytacyjnej ścieżki Knapovec

Mezinárodní dotazníkové šetřetí