Ludvík Kuba a galerija serbskich wótčincow

DR. MARIJA MĚRĆINOWA, Budyšin
Ludvík Kuba a galerija serbskich wótčincow
Podobizna je časowy swědk, ale jenož zdźěla špihelowana woprawdźitosć. Je estetiska
woprawdźitosć, kotruž wobhladowar asociatiwnje přijimuje. Tutón wočakuje podobnosć a
spóznajomnosć. Podobizna je zdobom indic za wobchad z hódnotami w towaršnosći.
Na spočatku 19. lětstotka njeměješe serbske narodne hibanje wony elegiski rys, kotryž so pozdźišo
tak jasnje jewješe. Serbska rěč a kultura běštej na wsach a w městach Łužicy hišće
samozrozumliwosć. Za serbsku byrgarsku worštu pak bě přez jeje pochad a přez powołanske zajimy
wobchad ze Serbami a serbskosću samozrozumliwy. Běchu to duchowni wobeju konfesijow, kotřiž so
na zakładźe dušepastyrskich motiwow prócowachu, tež adwokaća, kiž mějachu serbskich burow za
klientow, kotrychž w komplikowanych rozestajenjach w procesu wotwjazanja feudalnych
winowatosćow přewodźowachu. Tež w měšćanskich, krajnostawskich a krajnych zarjadach
skutkowachu serbscy zastojnicy, w Sakskej kaž w Braniborskej. Tući njezrozumichu swoje
zastojnstwo na kóždy pad jako serbsku konterbandu w němskich zarjadach, ale swoju serbskosć tež
njezaprěwachu. K tomu w tutej dobje tež njebě přičiny. Hrabina Kielmannsegge rozprawja w swojich
dźenikach wo kralowskim zastojniku w Drježdźanach, kotryž bě jeje informator w rozestajenjach k
wotwobaranju dźělenja Sakskeje, kotrež bě so přez Wienski kongres postajiło, a wona přispomni, zo
bě wony zastojnik Serb.1
W rozprawje wo jubilejnych swjatočnosćach serbskeje cyrkwje swj. Michała w Budyšinje spočatk
třicetych lět 19. lětstotka mjenuja so „serbscy honoraciorojo města“2. Mjez naspomnjenymi běchu tež
tachantojo a zastojnicy tachantstwa, kotřiž njejsu ani we 18. ani w 19. lětstotku serbstwo zaprěwali,
runje tak ewangelscy duchowni, na př. Handrij Lubjenski, kiž bě najprjedy prědar při cyrkwi swj.
Michała, potom pastor primarius při tachantskej cyrkwi. Do tutoho kruha słušataj tež studijny direktor
Sakskeje princowskeje šule Jan Bohuwěr Jakub a Budyski měšćanski rada Bjedrich Adolf Klin.
Budyski měšćanski muzej wobsedźi wolijowu podobiznu Klina, ke kotrejž słuša wotpowědna žonjaca
jeho mandźelskeje Friederike. Klin, policajski direktor w Budyšinje, čłon Sakskeho krajneho sejma,
Maćicy Serbskeje a Hornjołužiskeje towaršnosće wědomosćow, bě wjelestronsce zajimowany a
skutkowacy muž. Swoje serbstwo njeje nihdy zaprěł. Na portreće spóznaješ intelektualneho. Wysoke
čoło, wurazliwa, lochko ironiska huba a sylna broda charakterizuja fyziognomiju. Módry domjacy płašć
a eksistenca žónskeho pendanta k wobrazej pokazujetej na to, zo stej so podobiznje za priwatne
zaměry molowałoj.
Wola Serbow bě, so přez wukony do byrgarskeje towaršnosće integrować. Serbskosć njezrozumi so
hišće jako zadźěwk, a to tež wočiwidnje njebě. Zo sej Serbja w tutym času wuwučowanje němčiny a
němske prědowanja w serbskich cyrkwjach žadachu, njeje wuraz nastawaceje asimilacije. Widźachu
w integraciji do němskeho rěčneho miljeja skerje kluč za wuwiće z tradicionelneje zawostatosće a
duchowneje izolacije. Něšto pozdźišo wuwi so wědomje wo tym, zo so wotrěza hałuza, na kotrejž sami
sedźa, a zahaji so skerje wotmjezowaca faza serbskeho narodneho sebjewobkrućenja.
W tutym zwisku steji portretowe wuměłstwo 19. lětstotka. By było wopak, wočakować ikonografiske
abo tworićelske wosebitosće, přez kotrež bychu so serbske podobizny wot runočasnych němskich
rozeznawali.
Při wšěm eksistuja wěste wuměnjenja, kotrež rozeznawaja serbski portret, hdyž tež nic w jeho
manifestaciji, tak tola w jeho stawiznach nastaća a jeho wuznamje wot runočasnych němskich dźěłow
tutoho žanra. Wobstejnosć, zo je nam z 19. a 20. lětstotka wulka ličba serbskich podobiznow
wšelakoreje proweniency a kwality znata, pokazuje na to, zo žada sej rozšěrjena šema serbskich
kulturnych stawiznow, kotraž spóznawa to serbske jenož w folkloristiskim abo w nabožnym motiwje,
rewiziju.
Reprodukcije přez ćišćanu grafiku a fotografije w knižnych a nowinskich wozjewjenjach dožiwichu w
běhu 19. lětstotka sylny rozmach. Z toho profitowachu tež serbske ćišćerske wudźěłki. Na tute wašnje
rozšěrichu so portretowe grafiki, kotrychž originalne předłohi dźensa hižo njeznajemy abo wo kotrychž
njewěmy, štó bě je zhotowił. K tomu słušeja podobizny Jana Arnošta Smolerja, Jaroměra Hendricha
Imiša, Michała Hórnika, Handrija Zejlerja, biskopa Franca Jurja Loka abo silueta basnjerki Herty
Wićazec. Kulturnostawizniski wuznam ekspansije portretoweje grafiki jako „imaginarny muzej“ njesmě
so podhódnoćić.
Serbski byrgarski portret w 19. a spočatk 20. lětstotka bě wuraz pola Serbow so wotměwacych
diferenciaciskich procesow. Towaršnostny postup njewjedźeše awtomatisce k spušćenju serbskeje
1
Memoiren der Gräfin Kielmannsegge über Napoleon I., Dresden 1927, str. 309
Kurze Beschreibung der bey der zweihundertjährigen Jubelfeyer der Kirchgemeinde zu St. Michael in Budissin statt
gefundenen Feyerlichkeiten, Budissin [bj. l.]
2
identity. Wjeršk docpě tute wuwiće přez Maćicu Serbsku a tu wosebje přez wot Arnošta Muki
spěchowane nastaće podobiznow serbskich wótčincow, kotrež su zhotowili zwjetša čěscy molerjo.
Tute dźěła běchu myslene za swjedźensku žurlu w lěće 1904 dotwarjeneho Serbskeho domu w
Budyšinje.
Z twarom Serbskeho domu započa Muka mysl wuwiwać, duchownych wjednikow narodneho hibanja
w galeriji prezentować. Tutón projekt skupinskeho hódnoćenja serbskich wosobinow 19. lětstotka
měješe daloko sahace wuměłsko- a kulturnohistoriske korjenje. Snadź njeje Muka wotpowědne
předchadniki z antiki znał, ale wot bayerskeho krala Ludwiga I. natwarjena Walhalla ze zběrku
podobiznowych bustow němskich rjekow a duchownych koryfejow bě jemu zawěsće znata. W
Němskej započa so idolizěrowanje basnjerjow a myslerjow hižo srjedź 18. lětstotka a docpě w prěnjej
třećinje 19. lětstotka swój wjeršk. Čim bóle so zastupjerjo inteligency k nawjedowarjam byrgarskeje
identity wuwiwachu, ćim wotewrjenišo sakralizowachu so formy jich hołdowanja. Wosebje bliske běchu
Serbam słowjanske přikłady za hódnoćenje narodneje zašłosće. Praski Vyšehrad nad Wołtawu njebě
jenož narodne pohrjebnišćo Čechow, ale tež knjejstwowe sydło prěnjeje wjerchowki Libuše a čěskeje
dynastije Přemyslidow. Dokelž je Budyski Mikławšk posledni wotpočink mnohim serbskim wosobinam
– mjez nimi su tež biskopja a tachantojo – je so najskerje wot pohrjeba Michała Hórnika 1894 sem a z
postajenjom monumentalneho narowneho pomnika ze słowjanskimaj japoštołomaj Cyrilom a
Metodom, kotrež z tym zwisowaše, tute ćiche městno nad Sprjewju mjenowało „serbski Vyšehrad“.
Mukowy wotpohlad bě skromniši. Zjednoćenje prominentnych Serbow w galeriji nošeše wiziju wo
byrgarskej towaršnosći wučencow w sebi, kotraž hodźeše so nětko znajmjeńša wobrazowje
zwoprawdźić.
Čeja ideja serbskeje portretoweje galerije w Serbskim domje poprawom bě, njehodźi so z wěstosću
rjec. Muka wustupi hižo na hłownej zhromadźiznje Maćicy Serbskeje dnja 13. apryla 1898 z namjetom,
kupić wobraz w lěće 1897 zemrěteho Jaroměra Hendricha Imiša. Při tym jedna so najskerje wo
datowanu a signowanu rysowanku Ch. Metzscha z lěta 1897, kotraž chowa so dźensa w Budyskim
Měšćanskim muzeju. Z lista Ludvíka Kuby Muce dnja 25. januara 1901 zhonimy, zo je Kuba chcył – po
tym zo bě runje portret Mukoweje maćerje po fotografiji dokónčił – w nalěću tež Muku za Maćičny dom
portretować, a to po žiwym modelu.3 W swojich memoirach připisuje sej Kuba sam ideju galerije, hdyž
pisa: „Hdyž běštej so na wšě časy krasnej woči dostojneho wjednika Serbow, Michała Hórnika,
zańdźeliłoj, sta so mój přećel Arnošt z jeho samozrozumliwym naslědnikom. A tu so mi wuwědomi, zo
by so do Budyskeho muzeja galerija kulturnych reprezentantow Łužicy derje hodźała. Na kelko
krasnych wosobinow je so hižo pozabyło. Dopomnich so na nadobnu postawu basnika Jakuba BartaĆišinskeho a na horliweho Muku samoho.“4 [přełožk M. M.]
Ludvík Kuba započa so hakle jako nimale třicećilětny profesionelnje z molerstwom zaběrać. Po swojim
molerskim wusměrjenju bě Kuba pózdni impresionist. To so wosebje w jeho krajinach, ćišnach a
samopodobiznach zwurazni. W jeho zažnych wuměłskich dźěłach za serbsku galeriju stej duktus
seršćowcowych smuhow a wobchadźenje ze swětłom skludźenišej. Tu njebě zwjeršny zaćišć
momenta ze zaměrom. Discipliněrowanje wašnja molowanja měješe něšto trajneho zrodźić.
25. apryla 1903 jědźeše Kuba z Mnichowa do Freiberga, zo by Muku w jeho dźěłarni molował. Za
dźesać dnjow bě podobizna hotowa. Wona předstaji Muku sedźo, ćěło zlochka zwjertnjene. Sedźi
mócnje a wusahujo: noze zlochka rozeprětej, prawu ruku wo pisanske blido zeprětu. Při tym ruka
ležernje dele wisa. Hłowu je Kuba z čerstwymi inkarnatami najintensiwnišo molował. Delni dźěl ćěła je
zwjeršniši, bóle skicojty. Monumentalna poza a zdokonjane předstajenje hłowy spožčatej
portretowanemu wonu duchownu suwerenosć, kotraž je jeho wuznamjeniła. Wobraz swědči wo
wuskej zwjazanosći a mjezsobnej česćownosći mjez molerjom a modelom.
Dnja 25. awgusta 1903 bě so Ludvík Kuba pola kanonika Jakuba Hermana, kotryž bě tehdy farar we
Wotrowje, zakwartěrował, zo by tež jeho za „galeriju“ portretował. Farar sedźi w lěnjošce. Rjady na
hamtskej drasće wupokazuja jeho jako kanonika a ryćerja sakskeho Albrechtoweho rjadu. Při
podobiznje Muki maš zaćišć, zo je so Muka runje wot swojeho pisanskeho blida wotwobroćił. Jakub
Herman pak předstaja so stabilnje sedźo a posěrujo. Wón so reprezentuje. Rysy mjezwoča su
mjechke a wuprudźeja měr. Rozdźěle mjez aktiwnym, energiju wuprudźacym gymnazialnym wučerjom
a wědomostnikom Muku a skerje dobrodušnym fararjom a mecenom Hermanom su wočiwidne.
Herman bě při nastaću wobraza hižo 67 lět stary, to rěka skoro 20 lět starši hač Muka na swojim
wobrazu. Kuba wosta hač dosrjedź septembra pola Hermana. W tutym času je tež Jakuba BartaĆišinskeho portretował. 15. septembra 1903 zdźěli Kuba Muce: „Jara sym so dlijił we Wotrowje a
3
Cit po: Vladimíra Lebedová-Zmeškalová: Moler Ludvík Kuba a Łužica, Budyšin 1984, str. 41
Ludvík Kuba: Zaschlá paleta, Praha 1955, str. 203
„Když se navždy zavřely krásné oči ctihodného vůdce lužických Srbů Michala Hórnika, stal se jeho bezděčným
nástupcem můj přítel Arnošt. A tu mi napadlo, že by se v budyšinském museu dobře vyjimala galerie kulturních
představitelů Lužice. Kolik krásných zjevu zapadlo do minula. Vzpomněl jsem si na malebný zjev básníka Jakuba BartaĆišinského i na samotného ohnivého Muku.“
4
njemóžu k Tebi přińć. Bart je tohorunja namolowany.“5 Tute a wšě dalše naspomnjene podobizny
serbskich wótčincow chowaja so dźensa w Serbskim muzeju w Budyšinje.
Na wurjadnej hłownej zhromadźiznje Maćicy Serbskeje 26. septembra 1904 w „Gudźic“ hotelu w
Budyšinje přepoda farar Jakub Herman swój wobraz. Městnosć za njón bě jasna: „w museju a
pozdźišo w sali“6. Adolf Černý přepoda wot Kuby molowanej portretaj Muki a Ćišinskeho a dwaj
mjeńšej wobrazaj, kotrejž njejstej w protokolu bliže wopisanej. Hižo 6. apryla 1904 bě so wo poslednim
twarskim wotrězku Serbskeho domu debatowało. Rozsud wo swjedźenskej žurli pak njepadny, byrnjež
bě so Muka raznje za žurlu a zjawnu kofejownju zasadźił: „My smy našemu ludej to winowaći. Smy
jemu to slubili. My tež sami trjebamy srjedźišćo za sebje, nic jeno najenski dom.“7
Dnja 21. awgusta 1905 rěka: „Sala je dotwarjena. Wobhladajmy sej ju hnydom.“8 Wo jeje wužiwanju
měješe Muka jasne předstawy a wěnowaše so tež jeje wuhotowanju. Tež Jakub Bart-Ćišinski wuzna
so k Mukowym předstawam wo žurli, hdyž pisa 1906 we Łužicy: „Naša sala, w kotrejž budźe Maćica
nětko swoje wuradźowanja a posedźenja a nutřkowne towarstwowe swjedźenje wotbywać, njemóže
so trjebać ani za muzej, ani njesmě so trjebać za předawarnju kofeja po kankach na wičnych a
sobotnych dnjach. Naša Maćica dźě dyrbi być za naš mały ludźik tajka mała akademija, a tajka žada
sebi wosebnje wuhotowanu a wuměłsce wudebjenu salu. Mamy zawěsćenu nadźiju, zo nam naši
słowjanscy přećeljo a wuměłcy budźa pomhać wuhotować a wupyšić posedźensku salu našeje
‚akademije‘. Dyrbimy so trochu sćerpić, na hłowu to wšitko nihdy być njemóže.“9
Nimo wuměłskeho wuhotowanja žurle dyrbjachu so 200 stólcow a 20 blidow, zawěški a druhe wěcy
wobstarać. Nastupajo wuměłske twórby twarješe Muka na pomoc swojeho čěskeho přećela Adolfa
Černého, kotryž měješe so wobroćić na čěske towarstwa Umělecká beseda, Mánes a na „besedu“
čěskich rjemjeslnikow. Galeriju molowanych podobiznow chcyše Muka při stołpach žurle z bustami
serbskich wótčincow wudospołnić – z gipsa, „jeli hinak njeje“10. Za sćěnu, něhdźe dźesać metrow
šěroku a pjeć metrow wysoku, běchu wolijowe wobrazy abo freski z motiwami ze serbsko-čěskich
stawiznow předwidźane. Mukowy plan serbskich bustow hodźeše so hakle dwaceći lět pozdźišo
zwoprawdźić.
Wot připowědźenja Hórnikoweje podobizny w lěće 1904 hač k jeje wuwjedźenju su so tři lěta minyli. W
nowembru 1905 započa Kuba na zakładźe fotografijow Hórnikowy portret molować. Wobraz dari
wuměłc 1907 Maćicy Serbskej. To bě přičina, Kubu za čłona Maćicy Serbskeje na čas žiwjenja
pomjenować.11
Wašnje sedźenja stanje so w njeposrědnim přirunowanju z druhimi wobrazami – a tutomu su wobrazy
w galeriji wustajene – z pozu. Jónu jako dobra spóznata šema je so při wolijowym wobrazu Hórnika
wospjetowała.
W lěće 1907 podpěraše zastupowacy předsyda Maćicy Serbskeje, senior tachantstwa swj. Pětra,
Jakub Skala, prócowanja Arnošta Muki wo serbsku galeriju z tym, zo slubi towarstwu wobraz biskopa
Jurja Łusčanskeho, kotryž bě 1905 zemrěł.12 Wobraz je tróšku mjeńši hač tamne a připisa so
Drježdźanskemu wuměłcej Ernstej Oskarej Simonsonej-Castellijej. Simonson-Castelli bě w prěnim
rjedźe žanrowy moler a skutkowaše hdys a hdys tež jako portretist. Wón, kotryž bě swak Gottharda
Kuehla, załoži 1897 w Drježdźanach swójsku rysowansku a molersku šulu. Wobraz, kiž saha hač k
hrudźi biskopa, předstaja tutoho w hamtskej drasće. W prawym róžku nadeńdźeš woponaj biskopa a
tachantstwa swj. Pětra. Jurij Łusčanski bě wot 1895 do 1904 předsyda Maćicy Serbskeje. W lěće
swjećizny na biskopa – 1904 – sta so z jeje čestnym sobustawom. Podobizna předstaja jeho jako
cyrkwinskeho dostojnika a mějićela zastojnstwa. Najskerje je podobizna w zwisku z galeriju tachantow
a biskopow w Budyskim tachantstwje swj. Pětra nastała. Prawdźepodobnje bě tam dla druheho
wobraza zbytna. Tutu hypotezu potwjerdźa dalši wobraz biskopa, kotryž so hač do dźensnišeho w
kapitlowej žurli tachantstwa chowa a kotryž je tohorunja Simonson-Castelli molował. Wobaj wobrazaj
stej sej podobnej a matej samsnu wulkosć.
Třeći wolijowy wobraz biskopa Łusčanskeho, molowany tohorunja wot Simonsona-Castellija, wobsedźi
fara we Wotrowje.
Wot lěta 1907 sem je so Muka zaso sylnišo wo dalše podobizny prócował. Na posedźenju
předsydstwa Maćicy Serbskeje dnja 6. nowembra 1907 bě rěč wo tym, zo su tež Zagrebscy wuměłcy
zwólniwi wobrazy molować. Za to mějachu so fota Smolerja, Imiša, Kocora, Zejlerja a Pfula
rozpósłać.13 Zagrebscy wuměłcy njemolowachu najebać wjacorych připowědźenjow žanužkuli
5
Cit. po: Lebedová-Zmeškalová: Moler Ludvík Kuba, str. 44
SKA MS I – 5 B, wurjadna hłowna zhromadźizna Maćicy Serbskeje, 26. 9. 1904
7
Tež tam
8
Tež tam, zhromadne posedźenje předsydstwa a wuběrka Maćicy Serbskeje, 21. 8. 1905
9
Cit. po: Jakub Bart-Ćišinski: Zhromadźene spisy IX. Publicistika, Budyšin 1974, str. 129
10
SKA MS XXVII – 1 C, list Arnošta Muki na „dweju přećelow“, 31. 10. 1906
11
ČMS LXI (1908), str. 133
12
SKA MS I – 5 B, posedźenje předsydstwa a wuběrka Maćicy Serbskeje, 4. 3. 1907
13
SKA MS I – 6 C, posedźenje předsydstwa a wuběrka Maćicy Serbskeje, 6. 11. 1907
6
podobiznu za Maćicu Serbsku. Hladajo na njedospołne žórła hodźi so dźensa ćežko zwěsćić, čehodla
nic.
1908 smě so znowa wuspěch za portretowu zběrku konstatować. Praska wuměłča Guta Honzíková
molowaše na próstwu Muki portret Jana Wjele-Radyserba. Wobraz, kotryž bě so na 500 hriwnow
trochował, Honzíková towarstwu dari.
Guta Honzíková słušeše do woneje generacije čěskich wuměłcow, kotřiž hižo njeběchu w tej měrje z
patosom doby Praskeho narodneho dźiwadła zwjazani. Přirunuješ-li jeje wobraz z Kubowymi, je
podobizna Wjele-Radyserba skromnišo, strózbišo molowana. Powaze Wjele a jeho socialnemu
pochadej to wězo wotpowěduje.
W oktobru 1908 dósta Muka wot rady kralowskeho města Prahi za Serbski dom 1000 krónow, kotrež
wužiwa za nakup žurloweho wobswětlenja, jewišćoweho zawěška a kulisow. Znowa wuprosy sej wot
Černého podpěru: „Nětko pak Će hišće raz dla ‚Serbsk. doma‘ nadběhuju, zo by Ty zarjadnistwo
Narodneho dźiwadła a Štapfera nadběhował, zo bychu nam někotre kulisy a zawěšk [...] spraskali a
do Bud. pósłali, njech su, kajkež su, małke, snadne, liliputanske. Jewišćo so njehodźi powjetšić, salu
wotewrić a k wužiwanju přepodać dyrbimy jutry 1909 (po 5 lětach!), to je předsydstwo wobzamknyło.
Ja mam poručować, so starać, zo by było wšo hotowe. Tuž mje njewopušć ...“14 Wobužnosć a
njesćerpliwosć w lisće njezadźiwatej, hdyž pomysliš na to, zo bě Muka nětko hižo lěta dołho mocy a
čas za wuhotowanje žurle woprował a při tym jenož mało pomocy wot čłonow Maćicy dóstał.
1909 bu swjedźenska žurla Serbskeho domu poswjećena, byrnjež njebyli hišće wšitke podobizny
hotowe. Sekretar Maćicy, Mikławš Žur, hódnoćeše zasłužby Arnošta Muki při dozhotowjenju žurle:
„Tysacy hriwnow buchu na wuhotowanje wudate a tola njebu z wudawkami wobćežena pokładnica
Maćicy. Naš wjelezasłužbny a horliwy redaktor Mać. časopisa, knj. prof. dr. Muka, je w swojej
njesprócniwej starosćiwosći a lubosći k Serbskemu domej k tomu trěbne pjenjezy naprosył a hromadu
nanosył a knj. zarjadnik domu, notar Cyž, je z wulkej prócu dał wšitko zhotowić a připrawić. Zawěrno
dostojne to městno nětk za našu Maćicu. Wobrazy našich wótčincow tu nětko pyša salu, tak daloko
hač su hižo zhotowjene, a pohladaja na dźěła a prócy našeho towaŕstwa – a žiwje stupaja jich přikłady
tež nam před dušu nas napominajo, do jich stopow stupać a nam přiwołaja, ‚njedajmy so!‘“15
Galerija serbskich wótčincow wotpowědowaše potajkim swojemu moraliskemu, narodno-patriotiskemu
zaměrej. Ale Muka njebě hišće spokojom. Spočatk junija 1909 bě tež podobizna Křesćana Bohuwěra
Pfula hotowa. Kuba je portret serbskeho filologi, kaž wjetšinu podobiznow, po foće we Wienskim
ateljeju molował. Pful bě 1889 zemrěł. Listowanje z Muku wujasnja dźěłowe wašnje Kuby: „Pful so bliži
ke kóncej. Raušar steješe model za ćěło (w mojim kabaće), a žona dźeržeše ruce. Ale hłowa budźe
tola jenož Pfulowa!“16
1910 je so w prěnim poschodźe Serbskeho domu čłonam Maćicy Serbskeje, kotřiž wotwonka na
zhromadźizny přichwatachu, stwa zarjadowała. Za wuhotowanje ruma, kotryž mjenowaše so „serbska
stwa“ abo „stwa serbskich wótčincow“, běštaj znowa Arnošt Muka a emeritowany farar Jakub Herman
zamołwitaj. Posledni dari za tutón zaměr 400 hriwnow.17
Muka slubi štyri dalše podobizny: Smolerja, Imiša, Andrickeho a Tešnarja.18 Dnja 3. januara 1911 tute
štyri a dalšu podobiznu Hendricha Jordana Maćicy Serbskej přepoda.19 Kak snadna woršta wuměłcow
bě, kotraž by za serbske podobizny do prašenja přišła, pokazuja nam poslednje portrety do prěnjeje
swětoweje wójny. Dokelž su so Serbja nastupajo galeriju serbskich wótčincow wzdali pomocy
němskich wuměłcow, su dyrbjeli znowa wróćo sahać na wupruwowane čěske poćahi. A zaso je Kuba
připrajił.
Jaroměr Hendrich Imiš bě hižo dźesać lět njeboh, hdyž je jeho Kuba po fotografiji molował. Wón zjewi
so na portreće jako ludowy patriarch. Na krótkej šiji, kotraž so hišće přez swětłu brodu po licomaj
rozšěri, sedźi kulojty nop, kotrehož charakteristiske kajkosće su wulki nós, kotrehož kónčk skoro
hornju hubu zakrywa, a małe niklowe nawoči. Šěroka huba skutkuje njesměrnje sebjespokojna. Tu
steji wosoba před nami, kotraž je ze sobu w přezjednosći. Płašć, lac a sekla košle zwuraznjeja,
byrnjež jednało so wo njedźelsku drastu, wěstu zwjeršnosć, kotruž móžeše sej jenož něchtó dowolić,
kiž bě w swojich kruhach powšitkownje připóznaty.
Jana Arnošta Smolerja Kuba w pozy statnika předstaja. Prawicu na balustradu zepěrajo zjewi so
serbski wjednik, jako by wonym jednotkam paradu wotewzał, kotrež su so přez jeho dlěje hač poł
lětstotka trajace wuspěšne skutkowanje zjednoćili. Smoler bě tón reprezentant serbskeho
wozrodźenja, štož zamó Kuba zwobraznić. Wón je so kaž lědma štó tež wo politiske připóznaće
serbskeho hibanja prócował a je při tym dyrbjał zadźěwki přewinyć. Jeho zwiski k oficialnej Ruskej su
14
SKA MS XXVII – 1 D, list Arnošta Muki na Adolfa Černeho, [Freiberg], 15. 10. 1908
SKA MS I – 5 B, hłowna zhromadźizna Maćicy Serbskeje, 14. 4. 1909
16
Cit. po: Lebedová-Zmeškalová: Moler Ludvík Kuba, str. 46
17
SKA MS I – 6 C, protokole Maćicy Serbskeje, vol. IX wot now. 1907 hač do incl. 1919
18
63. hłowna zhromadźizna Maćicy Serbskeje, w: Serbske Nowiny 69 (2. 4. 1910) 14
19
Serbske Nowiny 70 (7. 1. 1911) 1
15
jemu wunjesli Komturny křiž rjadu swj. Anny, ale zdobom njepřećelskosće a sponižowanja přez
němske wyšnosće. Tutomu aspektej statnika wobraz Kuby wotpowěduje.
Za wobrazaj Mikławša Andrickeho a Hendricha Jordana su Praskeho molerja Vílema Nesslera zdobyli.
Nessler (1849–1914) studowaše na wuměłskej akademiji we Wienje. W jeho zrozumjenju molerstwa,
přez hładkosć a zawrjenosć powjercha kože a tekstilneho płatu, ze zlutniwej, nimale monochromnje
wotstopnjowanej barbnosću skutkujetej wobrazaj wučerja Jordana a duchowneho Andrickeho chłódnej
a krutej. Nessler redukuje rěč ćěła hišće sylnišo hač Kuba. Přez jara swětłe, do šěreho sahace
inkarnaty je so čiłosć z mjezwočow nimale pozhubiła. Wobaj wobrazaj stej w přirunowanju z
Kubowymi sylnišo grafisce zapołoženej. Linije a wobrysy su zawrjene.
Tež wobraz Andrickeho, kiž saha hač k bjedromaj, koncentruje so na wobličo. Wobraz je wjace hač
standardizowany portret duchowneho. Wobłuk mjez młodźinskimi wočakowanjemi Andrickeho a
žiwjenskej woprawdźitosću na farskich městnach we Łužicy z wuskutkami powšitkowneho
konserwatizma serbskeho žiwjenja je Nessler spytał w tutym wobliču kompensować.
Portret Tešnarja je njesignowany, stawizny nastaća wobraza su njeznate. Na zakładźe stilistiskich
přirunanjow pak přińdźe Kuba jako awtor do prašenja. Potom pak by so wo najsłabši portret Kuby w
rjedźe serbskich podobiznow jednało.
W 19. lětstotku je tworjace wuměłstwo pola Serbow na wuznamje dobyło. Na prěnim městnje pak
njesteješe kubłanje k wuměłskemu zrozumjenju a zmysłowemu zdźěłanju, ale posrědkowanje
narodno-etiskich hódnotow. Galerija wótčincow bě napřećiwny swět k wšědnemu dnjej ze swojimi
čwělowacymi rozestajenjemi, kotryž měješe patos doby narodneho wozrodźenja a wonkowny wobraz
njewobškodźeneho, wučeneho swěta wobchować.
W Němskej rozšěrjeny pomnikowy kult so pola Serbow w tutym času hakle łahodnje zahaji.
Prašenje za indiwiduami, za charakterizowanjom wosobinow njesteješe w galeriji serbskich wótčincow
na prěnim městnje. Skutkownosć bě wusměrjena na cyłkownu twórbu. Galerija měješe być narodny
panteon. Dokelž njemějachu Serbja nimale žane fiksěrujomne, zwobraznjenja hódne historiske
podawki, kotrež bychu w 19. lětstotku za serbske narodne hibanje centralny wuznam měli, su so
wosoby wupytali, zwjetša duchowni abo wučerjo, kiž mějachu so stać z krutym wobstatkom
kolektiwneho dopomnjeća, zo bychu narodne wědomje skrućili. Wobrazy galerije su we wěstej měrje
molowane nekrologi. Molowani běchu hač na někotre wuwzaća za čas nastaća wobrazow hižo
zemrěći. Galerija serbskich duchownych wjednikow měješe tomu zadźěwać, zo so dopomnjeće na
nich pominje. Aspekt nadźije, přitomnostna dimensija wusprawnjatej cyłe předewzaće. Deficity při
zwobraznjenju, to nastupa wuměłsku brilancu a njedostatki při psychologiskim překisanju postawow,
njezaleža w prěnim rjedźe na wuměłskej njezamóžnosći, ale wotbłyšćuja problematiku cyłeho
projekta, kotryž njeje z w ludźe žiweho patosa wurostł, ale kiž je wotpowědował ludokubłanskemu
kalkilej wěsteho kruha serbskeje inteligency.
RESÜMEE
Ludvík Kuba und die Galerie der sorbischen Patrioten
Das Bildnis ist ein Indiz für das kulturelle Werteverhalten einer Gesellschaft. Das macht sich geltend
durch die Auswahl der Porträtierten und die Art und Weise der künstlerischen Darstellung.
Die Besonderheit des sorbischen Porträts liegt nicht in seiner bildnerischen Manifestation, sondern in
der Entstehungsgeschichte. Das sorbische bürgerliche Porträt erlebte zu Beginn des 20. Jahrhunderts
den ersten Höhepunkt. Arnošt Muka beauftragte im Namen der Maćica Serbska tschechische Künstler
mit der Anfertigung von Porträts sorbischer Persönlichkeiten für den Festsaal des Wendischen
Hauses in Bautzen. Ludvík Kuba malte von 1903 bis 1910 Porträts von Arnošt Muka, Jakub Herman,
Jakub Bart-Ćišinski, Michał Hórnik, Křesćan Bohuwěr Pful, Jan Arnošt Smoler, Jaroměr Hendrich Imiš
und Jan Bjedrich Tešnaŕ.
Individualisierung und differenzierte Charakterisierung der Persönlichkeiten standen bei der Galerie
der sorbischen Patrioten nicht im Vordergrund. Sie sollte ein nationales Pantheon sein und als
Gesamtwerk wirken. Da es bei den Sorben im 19. Jahrhundert kaum bildwürdige historische
Ereignisse gab, die für die sorbische nationale Bewegung von zentraler Bedeutung gewesen wären,
wurden die hervorragenden geistigen Führer dargestellt. Die Galerie der sorbischen Patrioten ist nicht
aus einem im Volk lebendigen Pathos enstanden, sondern war volkserzieherisches Kalkül bestimmter
Kreise der sorbischen Intelligenz.
Ludvík Kubas Porträts für die Sorben entstanden in diesem Zusammenhang.