docprzewodnik - Szlak czarownic - po polsko
download 
Stížnost Transkript
przewodnik - Szlak czarownic - po polsko
1 Wstęp Ūvod ..................................................................................................2 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego Čarodějnické procesy na území niského knížectví..................6 Opis trasy Popis trasy ...............................................................................30 Na początek nieco historii Na začátek trochu dějin.........................................................30 odcinek polski polský úsek..............................................................................36 odcinek czeski český úsek ..............................................................................78 Inne atrakcje pogranicza polsko–czeskiego Jiné atrakce česko-polského pohraničí.................................94 ISBN 978-83-933543-8-2 Wydanie III Redakcja: YANAKA VISION Tłumaczenie: Centrum Językowo-Tłumaczeniowe „Bukal” Zdjęcia: Yanaka Vision Sp. z o.o., Ryszard Czajkowski (str. 98-99) Opracowanie graficzne, skład i druk : Yanaka Vision Sp. z o.o., www.yanaka.pl Teksty: Paweł Szymkowicz, Kazimierz Staszków, Izabela Kicak Kartografia: Mariusz Micka, Wydawnictwo Kartograficzne JEL-KART OPRACOWANIE: Starostwo Powiatowe w Nysie Yanaka Vision Sp. z o.o. ul. Moniuszki 9-10, 48-300 Nysa ul. Wojska Polskiego 11, 41-400 Mysłowice tel./faks 77 408 50 51 tel.: +48 601 506 330, fax: +48 32 316 20 79 www.powiat.nysa.pl [email protected], www.yanaka.pl Publikacja wydana została w ramach realizacji projektu „Szlakiem czarownic po polsko-czeskim pograniczu – etap II” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013. Projekt zrealizowany przez Wydział Promocji, Sportu i Turystyki Starostwa Powiatowego w Nysie pod kierownictwem Anatola Bukały. 2 Wstęp Historie o procesach czarownic i ich paleniu jawią nam się jako PL opowieści z innego świata lub odległych czasów średniowiecznych, a okazuje się, że te wszystkie tragiczne wydarzenia miały miejsce tuż obok i to wcale nie tak dawno, jak by się mogło wydawać. Na pograniczu nysko-jesenickim do czasów wojny trzydziestoletniej znane były tylko pojedyncze przypadki palenia czarownic. Prawdziwe polowanie na czarownice w księstwie biskupim rozpoczęło się w XVII wieku. Jedną z pierwszych ofiar była Barbara Schmiedova z Jeseníka – oskarżona przez własnego męża o czary i podanie mu trucizny, została powieszona w Nysie przed Bramą Wrocławską. O czary oskarżano przede wszystkim kobiety; były wśród nich żebraczki, jak i żony bogatych mieszczan. Wybór ofiary zależał od tego, co zamierzał osiągnąć inkwizytor. Czasem chciano pozbyć się wiejskiej znachorki, a innym razem po prostu zarobić, bowiem okazuje się, że procesy i palenie czarownic było opłacalnym zajęciem. Potwierdzenie tego znajdziemy w artykule Bernharda Rufferta z 1903 roku o procesach czarownic w Nysie, w którym podaje, że małżonkowie podejrzanych o czary i skazanych w procesach na śmierć zobowiązani byli do pokrycia kosztów procesu i samej egzekucji (według oryginalnego rachunku z 20.10.1639 roku kwota ta wynosiła około 38 talarów). Te i wiele innych interesujących, choć tragicznych historii zawiera prezentowany Państwu przewodnik po szlaku czarownic, będący częścią realizowanego przez Starostwo Powiatowe Ūvod Historky o čarodějnických procesech a o upalování čarodějnic nám sice zní jako příběhy z jiného světa nebo vzdáleného středověku, ale je pravdou, že všechny tyto tragické události se děly skoro zde a vůbec to nebylo tak dávno, jak bychom si možná mysleli. V nyssko-jesenickém pohraničí jsou do období třicetileté války známy pouze ojedinělé případy upalování čarodějnic. Skutečný hon na čarodějnice začal v biskupském knížectví v 17. století. Jednou z prvních obětí byla Barbara Schmiedová z Jeseníku – obviněná vlastním manželem z čarodějnictví a podání mu jedu, byla oběšená ve městě Nysa před wrocławskou branou. Z čarodějnictví byly obviňovány především ženy – patřily k nim jak žebračky, tak manželky bohatých měšťanů. Oběti byly vybírány podle záměru inkvizitora. Někdy šlo o to zbavit se venkovské léčitelky, jindy šlo prostě o výdělek, protože – jak bylo zjištěno – procesy a upalování čarodějnic byly velmi výnosnou činností. Potvrzení této skutečnosti najdeme v článku Bernharda Rufferta z roku 1903 o čarodějnických procesech městě Nysa, ve kterém uvádí, že manželé podezřelých z čarodějnictví a odsouzených v procesech k trestu smrti byli zavázáni uhradit náklady na proces a popravu (podle originálního účtu z 20.10.1639 byla tato částka přibližně 38 tolarů). Tyto a mnoho jiných zajímavých, ačkoliv tragických historek obsahuje tento průvodce po čarodějnické trase, který je součástí projektu realizovaného Okresním úřadem ve městě Nysa ve spolupráci 3 CZ 4 Wstęp w Nysie we współpracy z Miastem Šumperk oraz Stowarzyszeniem PL Ruchu Turystycznego Jeseníky projektu pn. „Szlakiem czarownic po polsko-czeskim pograniczu – etap II”, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013. Dzięki realizacji niniejszego projektu, wytyczony i oznakowany po polskiej stronie w 2009 roku rowerowy szlak czarownic wzbogacony został w trzy wiaty odpoczynkowe i kolejne tablice informacyjne. Aby zachęcić Państwa do zmierzenia się ze szlakiem czarownic, dla zdobywców szlaku ustanowiliśmy i wykonaliśmy regionalną kolarską odznakę turystyczną „Szlakiem czarownic” w dwóch stopniach oraz książeczkę potwierdzeń – tzw. paszport turystyczny, służącą do dokumentowania przejazdu przez wyznaczoną trasę. Zapraszam zatem serdecznie do odwiedzenia powiatu nyskiego i poznania niezwykle interesującego, choć tak okrutnego fragmentu historii pogranicza polsko-czeskiego, jakim były procesy czarownic. Adam Fujarczuk Starosta Nyski Ūvod s městem Šumperk a Sdružením turistického ruchu Jeseníky – „Čarodějnickou trasou po polském a českém pohraničí – 2. etapa“. Tento projekt je spolufinancován z prostředků Evropského fondu pro regionální rozvoj v rámci Operačního programu přeshraniční spolupráce Česká republika – Polská republika 2007-2013. Díky realizaci tohoto projektu byla vymezená a v roce 2009 na polské straně označená čarodějnická cyklotrasa obohacena třemi přístřešími pro odpočinek a dalšími informačními tabulemi. Abychom Vás navnadili vydat se čarodějnickou trasou, stanovili jsme a připravili regionální cyklistický turistický odznak „po čarodějnické trase“, a to ve dvou úrovních, a také razítkovací knížku – tzv. „turistický pas“, který slouží k dokumentování průjezdu vymezenou trasou. Srdečně Vás zvu k návštěvě nysského okresu a k seznámení se se zajímavou, i když poněkud krutou částí dějin polsko-českého pohraničí, jakou právě čarodějnické procesy jistě jsou. Adam Fujarczuk Starosta města Nysa 5 CZ Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego 6 PL Lot na sabat czarownic Let na sabat čarodějnic tekst: Paweł Szymkowicz Początki wiary w istnienie diabła i jego sprzymierzeńców – czarowników i czarownic – można zauważyć już w starożytności. Jednakże największa fala prześladowań osób oskarżonych o czary, szczególnie kobiet, przychodzi w średniowieczu i na początku okresu nowożytnego. Obrońcami wiary w demony i czarownice były tak znane osobistości, jak założyciel scholastyki Tomasz z Akwinu, król Jakub I czy założyciele wiary protestanckiej Marcin Luter i Jan Kalwin. Dokumentem, który zapisał się w dziejach tzw. procesów czarownic, była bulla papieża Innocentego VIII „Summis desiderantes” z 1484 r., która doprowadziła do napisania jednej z najstraszniejszych ksiąg w nowożytnym świecie „Młot na czarownice” (Malleus maleficarum). Została po raz pierwszy wydana w 1478 r., a jej autorami byli doświadczeni dominikańscy inkwizytorzy Jakub Sprenger i Henryk Krämer. „Młot…” szybko stał się podstawowym podręcznikiem przy przesłuchaniu i przeprowadzaniu procesów potencjalnych czarownic. Zrozumiałe jest, że w klimacie wiary w diabła i jego sprzymierzeńców tylko nieliczni zdołali oficjalnie protestować przeciwko polowaniu na czarownice. Do najbardziej znanych przeciwników procesów możemy zaliczyć holenderskiego lekarza Jana Weyera, angielskiego szlachcica Reginalda Scota czy czeskiego twórcę nowożytnej pedagogiki, J.A. Komenskiego. Stosy z podejrzanymi „sługami” diabła najczęściej płonęły w XVII wieku na ziemiach niemieckich, w Szkocji, Francji, przy czym praktycznie ustały w Hiszpanii, Włoszech czy Holandii. Najmniej procesami Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví text: Paweł Szymkowicz Začátky víry v existenci ďábla a jeho spojenců – čarodějnic a černokněžníků – lze vypátrat již ve starověku. Ale největší vlna pronásledování osob obviněných z čarodějnictví, zvláště žen, nastává až ve středověku a na začátku novověku. Zastánci víry v démony a čarodějnice byli takové známé osobnosti jako zakladatel scholastiky Tomáš Akvinský, král Jakub I. nebo zakladatelé protestanské víry Martin Luther a Jan Kalvín. Dokument, který se zapsal do dějin tzv. čarodějnických procesů, byla bula papeže Innocence VIII „Summis desiderantes“ z roku 1484, která přispěla k napsání jedné z nejhroznějších novověkých knih „Kladivo na čarodějnice“ (Malleus maleficarum). Poprvé byla kniha vydána v roce 1478 a jejími autory byli zkušení dominikánští inkvizitoři Jakub Sprenger a Jindřich Krämer. „Kladivo...“ se rychle stalo základní příručkou při výsleších a při řízení procesů potenciálních čarodějnic. Je pochopitelné, že v době víry v ďábla a jeho spojenců byl jen málokdo schopný proti honu na čarodějnice oficiálně protestovat. K nejznámějším odpůrcům procesů patřili nizozemský malíř Jan Weyer, anglický šlechtic Reginald Scot nebo J.A. Komenský, český tvůrce novodobé pedagogiky. Hranice s podezřelými „sluhy“ ďábla hořely nejčastěji v 17. století v německých zemích, ve Skotsku a Francii, přičemž vlastně ustaly ve Španělsku, Itálii či Nizozemsku. Nejméně se procesy vyskytovaly v severních státech jako Dánsko, Norsko, částečně Švédsko a také ve východní Evropě (pravoslavné) a na Balkánu, který byl v této době turecký. Palenie na stosie Pálení na hranici 7 CZ 8 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego dotknięte były północne kraje, takie jak Dania i Norwegia oraz PL w pewnym stopniu Szwecja, a także wschodnia Europa (prawosławna) oraz Bałkany, które wówczas były pod tureckim panowaniem. Również na Śląsku, do momentu wybuchu wojny trzydziestoletniej, doszło do procesów czarownic tylko w rzadkich przypadkach. W latach 1456–1503 przeprowadzono kilka procesów w okolicach Wrocławia. W pierwszym opisywanym w literaturze przypadku procesów o czary dwie kobiety, które rzekomo próbowały wzbudzić sympatię mężczyzn przy pomocy czarnej magii, zostały wyrokiem sądu utopione w Odrze. Rok później wygnano z miasta kobietę, w której mieszkaniu znaleziono przedmioty mające służyć magii. W 1458 r. został na stosie spalony kościelny złodziej, który, jak zeznał na procesie, otrzymał od jednej kobiety z Opawy zioła, których magiczna moc miała otwierać katedralne zamki. Z paleniem kobiet na stosie w tym okresie praktycznie się we Wrocławiu nie spotykamy. Pierwszy proces w Nysie polska literatura odnotowuje jednak już w 2. połowie XIII wieku, czyli dwa stulecia wcześniej niż w stolicy Śląska. Oskarżoną miała być siostra jednego z tutejszych zakonników, kusząca innych mnichów w swym domu. Można wątpić czy faktycznie tak było, gdyż w piśmie biskupa czytamy, że „była stara, garbata i całkiem brzydka”. Jednak ówczesny książę śląski Henryk Probus nakazał ją spalić na stosie ustawionym poza murami miasta. Byłby to jednak przypadek w zasadzie odosobniony, Demon nawet w skali całego Śląska, a szczególnie tworzącego się właśnie księstwa nyskiego. Dodatkowo, w świetle późniejszych wydarzeń wydaje się, że proces ten można traktować zupełnie osobno, gdyż w żadnym miejscu nie wspomina się o czarach, tym bardziej że urząd inkwizytora powstał w Nysie dopiero w 1341 r. Prawdziwe polowanie na czarownice nastąpiło w XVII w. i osiągnęło wręcz olbrzymie rozmiary. Wydarzenia te należy przypisać Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví Také ve Slezsku byly až do vypuknutí třicetileté války čarodějnické procesy ojedinělé. V letech 1456–1503 bylo provedeno několik procesů v okolí města Wrocław. V prvním v literatuře popsaném případu čarodějnického procesu byly dvě ženy, které se údajně snažily vzbuzovat sympatie mužů pomocí černé magie, na základě rozhodnutí soudu utopeny v Odře. O rok později byla z města vyhnána žena, v jejímž domě byly nalezeny předměty, které měly být využity pro čarodějnictví. V roce 1458 byl na hranici upálen kostelní zloděj, který, podle jeho přiznání, obdržel od nějaké ženy z Opavy byliny, jejichž magická moc měla otevírat katedrální zámky. V této době však nebylo ve městě Wrocław zjištěno upalování žen. Ale polská literatura mluví o prvním procesu ve městě Nysa už v 2. polovině 13. století, což je o dvě století dříve než v hlavním městě Slezska. Obviněnou měla být sestra jednoho z tuzemských mnichů, která ve svém domě sváděla jiné mnichy. Lze však pochybovat, zda tomu tak skutečně bylo, protože v dopise biskupa čteme, že „byla stará, hrbatá a úplně ošklivá“. Přesto tehdejší slezský kníže Jindřich Probus rozkázal upálit ženu na hranici, která se nacházela mimo městské hradby. Byl by to však jediný případ, také v oblasti celého Slezska, a zvláště v oblasti vznikajícího nysského knížectví. Dodatečně, na základě pozdějších událostí, se zdá, že lze tento proces opravdu považovat za ojedinělý, protože nikde jinde není o čarodějnictví ani zmínka, a co více, inkvizitorský úřad byl ve městě Nysa zřízen teprve v roce 1341. Démon Skutečný hon na čarodějnice začal v 17. století a dosáhl obrovských rozměrů. Tyto události samozřejmě souvisí s krutostí třicetileté války a také se všemi tragédiemi, které byly nepřímo spojeny s válkou na území nysského knížectví, jako např. časté epidemie či hladomory. Z toho je také zřejmé, proč se procesy týkaly především jižní části knížectví (nyní území České republiky). Podhorská a také horská území byla méně hospodářsky rozvinutá a chudší. Těžba zlata, díky které se rozvíjela tehdejší města, 9 CZ 10 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego okropnościom wojny trzydziestoletniej, jak i wszystkim tragediom, PL które z działaniami wojennymi na terenie księstwa nyskiego pośrednio się wiązały, jak chociażby liczne epidemie czy klęski głodu. Stąd też wydaje się jasne, dlaczego procesy dotyczyły głównie południowej części księstwa (obecnie w granicach Republiki Czeskiej). Podgórskie czy wręcz górskie tereny były słabiej rozwinięte gospodarczo, a przez to uboższe. Górnictwo złota, dzięki któremu rozwijały się tutejsze miasta, właśnie przestało być opłacalne, a na dobre plony nie pozwalał górski klimat. To wszystko sprzyjało gęstniejącej atmosferze wzajemnej podejrzliwości i oszczerstw. Procesy czarownic na terenie księstwa biskupiego w tym okresie można podzielić na trzy etapy: 1 – rok 1622, 2 – lata 1634– 1648, 3 – rok 1651 i dalsze lata do 1684 r. Rok 1622 – pierwszą z ofiar stała się żona jesenickiego pasterza Barbara Schmied, którą w lecie 1622 r. leżący już na łożu śmierci mąż wskazał jako czaSabat rownicę. Nieszczęsna Sabat kobieta była natychmiast aresztowana i przesłuchana. Poddana torturom Schmiedowa miała opowiadać w szczegółach, jak rzucała urok na krowy, wywoływała pożary, a swemu mężowi miała podawać zatruty ser. W tych okolicznościach zwołano posiedzenie sądu, na czele którego stał biskupi prawnik Johann Grosser i sędziowie miejscy: Kacper Schmitz i Melchior Wilden. Oskarżona, na mękach, obwiniła kolejne kobiety, które miały być na usługach diabła. Między nimi była żona jesenickiego radnego Urszula Heger i tamtejsza sklepikarka Ewa Brasler. O brutalności przeprowadzonych przesłuchań świadczy przykład Marty Wetzel, którą znaleziono 21 sierpnia w więzieniu ze skręconym karkiem. Pierwsza kobieta oskarżona o czary, Barbara Schmied, została spalona na stosie Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví Łowca czarownic Lovec čarodějnic se přestala vyplácet a horské ovzduší nepřálo dobré úrodě. Všechny tyto aspekty zhoršovaly houstnoucí atmosféru vzájemné podezřívavosti a obviňování. Čarodějnické procesy na území biskupského knížectví lze rozdělit do tří etap: 1. – rok 1622, 2. – léta 1634–1648, 3. – rok 1651 a další léta do roku 1684. Rok 1622 – první obětí byla manželka jesenického pastýře Barbara Schmiedová, kterou v létě 1622 obvinil z čarodějnictví její manžel ležící na smrtelné posteli. Nešťastná žena byla ihned zatčena a vyslýchána. Během mučení měla Schmiedová podrobně vypovídat, jak očarovala krávy, vyvolávala požáry a svému manželovi měla podávat otrávený sýr. Za těchto okolností byl sestaven soudní tribunál, v jehož čele byl biskup a právník Johann Grosser a místní soudci: Kašpar Schmitz a Melchior Wilden. Obviněná během mučení 11 CZ 12 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego 3 lipca 1622 r. w Nysie, a pozostałe podejrzane czarownice pod koniec sierpnia w Jeseniku. Od tej pory wszystkie wyroki zapadały przed sądem w Nysie, natomiast wykonywano je w rodzinnych miejscowościach oskarżonych. Na podstawie protokołów akt sądowych wiemy, że w tym pierwszym etapie procesów przesłuchano 35 osób. Lata 1634–1648 – druga fala tych strasznych zbrodni przyszła w roku 1636 i dominowała głównie na obszarze zlaDemon Démon tohorskim oraz nyskim. Nie znamy bezpośredniego impulsu, który wznowił procesy, jednakże znamy głównego prowokatora nowej inkwizycyjnej fali. Był nim biskupi prokurator Martin Lorenz z Nysy. W 1634 r. jedną z osób skazanych na stos była kobieta o nazwisku Singel ze Zlatých Hor. Ciąg dalszy tej tragedii rozegrał się w 1651 r., kiedy to w tej samej miejscowości skazana za czary została również jej 18-letnia córka. Oskarżono ją wyłącznie na podstawie domysłu, że skoro jej matka w momencie narodzin dziecka miała mieć kontakt z diabłem, to pod jego wpływem pozostawało również samo dziecko. Później procesy tak się rozrosły, że we wrześniu 1636 r. zarząd nyski wydał pozwolenie na budowę specjalnych pieców spalających „sprawiedliwie skazanych zwolenników diabła, czarownic i złych duchów”. W nieco inny sposób postrzegał te procesy ówczesny biskup wrocławski Karol Ferdynand Waza, który zdecydował o powołaniu komisji mającej na celu badanie wymierzonych wyroków, ponieważ procesy zaczęły być dla komisji sądowej zadziwiająco zyskownym PL Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví 13 obvinila další ženy, které měly sloužit ďáblu. CZ Byly to mezi jinými manželka jesenického radního Uršula Hegerová a tehdejší prodavačka Eva Braslerová. O krutosti prováděných výslechů svědčí případ Marty Wetzelové, která byla nalezena 21. srpna ve vězení se zlomeným vazem. První žena obviněná z čarodějnictví, Barbara Schmiedová, byla upálena na hranici 3. července 1622 ve městě Nysa a další podezřelé čarodějnice koncem srpna v Jeseníku. Od té doby byla všechna rozhodnutí vydávána soudem ve městě Nysa a rozsudky byly vykonávány v rodných městech obviněných. Na základě protokolů soudních listin víme, že v této první etapě procesů bylo vyslýcháno 35 osob. Léta 1634–1648 – druhá vlna těchto strašných vražd přišla v roce 1636 a dominovala především v zlatohorské a nysské oblasti. Neznáme přímý impulz, který procesy obnovil, ačkoliv známe hlavního podněcovatele nové inkviziční vlny. Byl jím biskupský prokurátor Martin Lorenz z města Nysa. V roce 1634 byla jednou z osob odsouzených na hranici žena jménem Singel ze Zlatých Hor. Další část této tragedie se konala v roce 1651, když byla ve stejném městě z čarodějnictví odsouzena i její 18letá dcera. Byla obviněna pouze na základě domněnky, že pokud Młot na czarownice její matka měla ve chvíKladivo na čarodějnice li narození dítěte kontakt s ďáblem, tak pod jeho vlivem musí být i samotné dítě. V pozdější době se procesy rozrostly do takových rozměrů, že v září 1636 vydal nysský úřad povolení na stavbu speciálních pecí pro upalování „spravedlivě odsouzených ďábelských přívrženců, čarodějnic a zloduchů“. 14 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego przedsięwzięciem. Świadczy o tym fakt, że zarząd nyski w pew- PL nym momencie zyskał z egzekucji 11 osób ze Zlatých Hor 425 tala- rów. Według zachowanego oryginalnego rachunku ze Zlatych Hor sumę podzielono w następujący sposób: burmistrz – 9 talarów 6 groszy, rada w Nysie – 9 talarów 6 groszy, rada w Zlatých Horách – 18 talarów 12 groszy, wójt – 18 talarów 12 groszy, sędziowie – 18 talarów 12 groszy, pisarz miejski – 9 talarów 6 groszy, urzędnik miejski – 9 talarów 6 groszy. Reszta miała przypaść biskupowi. Co ciekawe, na tej specyficznej „liście płac” nie było kata, z którym dopiero rok później podpisano umowę. Według niej miał dostawać za jedną skazaną osobę 6 talarów, tygodniowe wyżywienie i dwa korce owsa. Jego pachołek natomiast otrzymywał od jednej ofiary 2 talary i bukłak wina. Prawdopodobnie już nigdy nie zdołamy się dowiedzieć, ile naprawdę ofiar pochłonęła druga fala procesów w latach 1634–1648. Protokoły zawierające ogólnikowe informacje mówią o 26 ofiarach, co najprawdopodobniej jest tylko niewielką częścią, skoro tylko w 1641 r. w czterech przeprowadzonych w Nysie procesach skazano 16 „czarownic”. Pewne światło na nakręcanie tej spirali przemocy i okrucieństwa rzucają zachowane dokumenty rozpraw sądowych. Lata 1651–1684 były najstraszniejszym okresem procesów czarownic w księstwie nyskim. W Zemskym Archivum w Opawie zachowało się sporo ciekawych dokumentów dotyczących trzeciego okresu procesów czarownic, to jest 21 wyroków, z czego 15 zachowanych w oryginale i 6 w odpisach. Na początku ponownie było bezpodstawne oskarżenie, tym razem chłopca z Širokeho Brodu koło Mikulovic, że podobno uczestniczył w sabacie z jedną tamtejszą czarownicą. Prawdopodobnie pierwszy wyrok śmierci na tym etapie był wydany w Nysie 23 maja 1651 r. na dwudziestoletnią Urszulę Schnurzel z Širokeho Brodu. W orzeczeniu czytamy, że „ciężko przeciwko przykazaniom bożym zgrzeszyła, od Boga, jego Matki i wszystkich miłych świętych się odwróciła, a duszą i ciałem oddała się piekielnemu piekielnikowi Rolandowi, z którym wielokrotnie fizycznie obcowała, wielebną świętość zniesławiła oraz wielu ludziom czarami uszkodziła…”. Wyrok wykonano w Jeseníku, i chociaż nie podano w dokumentach jego daty, to zwyczajowo egzekucje przeprowadzano po trzech dniach. Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví Trochu jinak se na tyto procesy díval wrocławský biskup Karel Ferdinand Waza, který rozhodl o zřízení komise, jejímž účelem bylo zkoumání vydaných rozsudků, protože procesy začaly být pro soudní tribunál pozoruhodně ziskovou činností. Ukazuje to mj. situace, kdy nysský úřad jednou vydělal na popravě 11 osob ze Zlatých hor 425 tolarů. Podle dochovaného originálního účtu ze Zlatých Hor byla částka rozdělena následovně: starosta – 9 tolarů 6 grošů, nysský úřad – 9 tolarů 6 grošů, zlatohorský úřad – 18 tolarů 12 grošů, fojt – 18 tolarů 12 grošů, soudci – 18 tolarů 12 grošů, městský písař – 9 tolarů 6 grošů, a městský úředník – 9 tolarů 6 grošů. Zbytek měl obdržet biskup. Je zajímavé, že na této zvláštní „výplatní listině“ nebyl kat, se kterým byla smlouva podepsána teprve o rok později. Podle této smlouvy měl za jednu odsouzenou osobu dostat zaplaceno 6 tolarů, týdenní výživu a dva korce ovsa. Jeho pacholek měl 15 CZ Tortury Mučení 16 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego Los Schnurzlowej szybko podzieliło dalszych pięć kobiet, które spalo- PL no w Jeseniku 19 czerwca. Dwie z nich również pochodziły z Širokeho Brodu, jedna z Jeseníka, pochodzenia dwóch dalszych nie znamy. Ciekawostką sentencji wydanego w tym przypadku wyroku jest brak podania jakichkolwiek przykłaLot na sabat Let na sabat dów wyrządzenia szkody ludziom lub ich dobytkowi, a wskazuje się jedynie na religijny charakter popełnionego przestępstwa, bez jego skonkretyzowania. Procesy szybko rozrastały się do takich rozmiarów, że znowu doszło do zbiorowych egzekucji. 19 lipca spalono siedem dalszych kobiet (trzy z Jeseníka, dwie z Mikulovic oraz po jednej z Dolni Lipovej i Adolfovic). Dziesięć dni później, praktycznie z tych samych miejscowości, skazano na śmierć dalszych osiem. W sumie tylko w lipcu spalono 20 osób. W sierpniu w dwóch procesach skazano 13 osób. Najtragiczniejszym jednak okazał się wrzesień, kiedy to po czterech procesach życie straciły 32 osoby. We wrześniowych procesach po raz pierwszy spotykamy się z zapisem, że 24 ofiary najpierw zostały ścięte, dopiero ich zwłoki spalone na stosie. Powodem podobno miał być szczery „żal za grzechy”. 12 września, w Jeseníku, w jednej egzekucji spalono żywcem 9 osób. Była to największa, a zarazem ostatnia tego typu egzekucja, przynajmniej tutaj. Od tej pory stosy stawiano już tylko dla pojedynczych ofiar, które w akcie łaski, przed wejściem na stos, wcześniej ścinano. Pomimo że wyroki wykonywano w Jeseníku, wszystkie orzeczenia zapadały w Nysie. W tym okresie po raz pierwszy spotykamy się z imieniem późniejszego velkolosińskiego i šumperskiego inkwizytora Henryka Franciszka Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví 17 dostat zaplaceno 2 tolary za každou oběť a měch vína. Pravděpodobně už se nikdy nedozvíme, kolik lidí bylo popraveno během druhé vlny procesů v letech 1634–1648. Protokoly obsahující obecné informace mluví o 26 obětech, což je patrně pouze malá část skutečného stavu, jestliže jen v roce 1641 bylo ve čtyřech provedených procesech ve městě Nysa odsouzeno 16 „čarodějnic“. Částečné vysvětlení rostoucího násilí a krutostí přinášejí dochované dokumenty soudních procesů. Roky 1651–1684 byly v době čarodějnických procesů v nysském knížectví vůbec tím nejhroznějším obdobím. V Zemském archivu v Opavě se dochovala spousta zajímavých dokladů tykajících se třetího období čarodějnických procesů, konkrétně 21 rozhodnutí, přičemž 15 z nich jsou originály a zbylých 6 jsou přepisy. Na začátku bylo opět nepodložené obvinění, tentokrát chlapce z Širokého Brodu u Mikulovic, který se měl údajně zúčastnit sabatu s jednou z tehdejších čarodějnic. Pravděpodobně první rozsudek smrti byl v tomto období vydán ve městě Nysa 23. května 1651 nad dvacetiletou Uršulou Schnurzelovou z Širokého Brodu. V rozhodnutí čteme, že „těžce proti božím přikázáním prohřešila, od Boha, jeho matky a všech milých svatých odpadla a tělem a duší se oddala prokletému pekelníkovi Rolandovi, se kterým mnohokrát tělesně obcovala, velebnou svátost hanbila a mnoha lidem čarodějnicky uškodila...“. Rozsudek byl vykonán v Jeseníku a přestože v dokladech nebylo uvedeno konkrétní datum, víme, že se popravy obyčejně konaly třetího dne. Stejný osud záhy potkal dalších pět žen, které byly upáleny v Jeseníku 19. června. Dvě z nich také Zaraza Nákaza CZ 18 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego Bobliga z Edelstadtu (Zlatých Hor). Był on członkiem trybunału, ale PL także pilnym i aktywnym uczniem inkwizytora z Nysy, Ferdynanda Zachera. Swój najbardziej krwawy etap kariery miał jednak nie w księstwie nyskim, lecz po drugiej stronie Jeseników, u księcia Žerotina dopiero w momencie, kiedy procesy w księstwie nyskim praktycznie zakończono. W czasie najbardziej intensywnych polowań na czarownice znowu wkroczył na scenę, jak przed laty, biskup Karol Ferdynand Waza, który ostrzegł listownie hrabiego Jerzego z Hodic przed „zbyt dokładnym i niebezpiecznym prowadzeniem procesów”, „wydaje się nam… jakby jednej albo więcej osobom przytrafiło się zbyt wiele, jakby były aż nadto zastraszone i męczone”. Niestety, swoją uwagą biskup niczego nie zdołał powstrzymać, a procesy w niezmienionej formie trwały dalej. Między wyrokami śmierci od listopada 1651 r. do lutego 1652 r. znajdziemy kilka przypadków, które różniły się od wcześniejszych. Chodzi o wyroki na osądzone dzieci, co było przed laty opisywane w literaturze przedmiotu. Jak Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví pocházely z Širokého Brodu, jedna z Jeseníku a původ posledních dvou je neznámý. Zajímavé na tomto rozsudku je, že nejsou uvedeny jakékoliv příklady provedení škod lidem nebo jejich majetku, ukazuje se pouze religiozní charakter spáchaného zločinu bez jeho konkretizace. Procesy se rychle rozrostly do obrovských rozměrů a opět se začaly konat hromadné popravy. 19. července bylo upáleno sedm dalších žen (tři z Jeseníku, dvě z Mikulovic, jedna z Dolní Lipové a jedna z Adolfovic). Po deseti dnech, bylo (prakticky ze stejných měst) odsouzeno k trestu smrti dalších osm žen. Celkem bylo tedy pouze v červenci upáleno 20 osob. V srpnu bylo ve dvou procesech odsouzeno 13 osob. Nejtragičtější bylo ale září, kdy po čistících procesech přišlo o život 32 osob. V těchto zářijových procesech se také poprvé setkáváme se zápisem, že 24 obětí bylo nejdříve popraveno stětím a posléze byla jejich těla upálena na hranici. Důvodem byla údajně „upřímná lítost za hříchy“. 12. září bylo v Jeseníku během jedné popravy zaživa upáleno 9 osob. Byla to největší a přitom poslední takováto poprava, alespoň v těchto místech. Od této doby byly hranice stavěny pouze pro jednotlivé oběti, které byly před upálením milosrdně sťaty. Přestože popravy se konaly v Jeseníku, všechna rozhodnutí byla vydávána ve městě Nysa. V této době se rovněž poprvé objevuje jméno pozdějšího velkolosinského a šumperského inkvizitora Jindřicha Františka Bobliga z Edelstadtu (Zlatých hor). Byl členem tribunálu a také Sąd Soud 19 CZ 20 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego dowiodły jednak późniejsze badania, orzeczenia wyroków z podany- PL mi zapiskami przy ich sekwencji, jak na przykład miało to miejsce przy zapadłym w Nysie wyroku z 13 grudnia 1651 r., gdzie czytamy: Barbara Kronasser z Velkich Kunětic dwa lata, Urszula Jones z Pisečnej półtora roku itp., na szczęście, nie mówią o wieku skazanej osoby, ale o okresie, w którym podobno dana osoba miała być „na usługach diabła”. Wyjaśnienie tego zjawiska można znaleźć w staraniach inkwizytorów, aby udowodnić biskupowi, że niezbędne jest wytrwanie w prowadzeniu procesów przeciwko wieloletnim sprzymierzeńcom diabła. Dlatego też w czasie trwania wizytacji biskupa w Jeseníku w 1651 r. inkwizytorzy doszli do wniosku, że wprawdzie wszyscy obywatele miasta są katolikami, ale połowa z nich prawdoSabat Sabat podobnie oddaje się zakazanym praktykom. W ówczesnej prasie europejskiej opisywano Śląsk jako kraj przepełniony czarownicami i złymi duchami. W samych Zlatých Horách podobno ośmiu katów miało „pełne ręce roboty ze ścinaniem i paleniem, przy czym na raz mogli dać do pieca 6-8 sztuk plewa czarownic”. Dopiero kiedy w Nysie w czasie zeznań torturowane kobiety podały nazwisko biskupiego spowiednika, wielu ludzi zorientowało się, co niosą za sobą zeznania wymuszane torturami. Bezpośrednio po tym wydarzeniu cesarz wydał zakaz prowadzenia procesów o czary. Najwięcej informacji na temat tego tragicznego roku literatura przytacza za nyskim proboszczem Janem Feliksem Padewitzem, który Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví řádným a učenlivým žákem inkvizitora z města Nysa – Ferdinanda Zachera. Nejkrvavější období své kariéry však nezažil v nysském knížectví, ale na druhé straně Jeseníků, u žerotínského knížete, a to už v době, kdy byly procesy v nysském knížectví již prakticky ukončeny. V době nejintenzivnějších honů na čarodějnice se objevil (jako před lety) biskup Karel Ferdinand Vaze, který v dopise varoval hraběte Jiřího z Hodic před „příliš podrobným a nebezpečným vedením procesů“, „zdává se nám... jako by jedné nebo více osobám se stalo příliš mnoho, jako by byly příliš zastrašovány a mučeny“. Bohužel svým upozorněním biskup nic nezastavil a procesy v nezměněné podobě probíhaly dále. Mezi rozsudky smrti od listopadu 1651 až do ledna 1652 najdeme několik případů, které se od dřívějších značně liší. Jedná se o rozsudky nad dětmi, což bylo před lety popsáno ve věcné literatuře. Několik rozhodnutí obsahuje u odůvodnění znepokojující poznámky, jako např. u rozhodnutí vydaném ve městě Nysa 13. prosince 1651 se můžeme dočíst: Barbara Kronasserová z Velkých Kutenic – 2 roky, Uršula Jonesová z Písečné – 1,5 roku apod. Jak ale ukázaly další výzkumy, naštěstí se nemluví o věku odsouzené osoby, ale o době, v níž měla daná osoba údajně být „služebnicí ďábla“. Vysvětlení tohoto jevu lze najít ve snaze inkvizitorů zdůvodnit biskupovi nutnost i nadále pokračovat v procesech proti dlouholetým spojencům ďábla. Proto při návštěvě biskupa v Jeseníku v roce 1651 zjišťovali inkvizitoři, že ačkoliv jsou všichni občané města katolíci, polovina z nich se pravděpodobně oddává zakázaným činnostem. V tehdejším evropském tisku bylo Slezsko popisováno jako kraj plný čarodějnic a zloduchů. Pouze ve Zlatých horách mělo prý 8 katů „ruce plné práce se stínáním a upalováním“, přičemž najednou mohli strčit do pece 6-8 kusů „čarodějnického úhrabku“. Teprve když ve městě Nysa během výslechů mučené ženy předaly příjmení biskupského zpovědníka, hodně lidí zjistilo, co s sebou takové přiznání vynucené mučením nese. Přímo po této události zakázal císař procesy s čarodějnicemi provádět. Nejvíce informací o tomto tragickém roce čerpá literatura od nysského faráře Jana Felixa Padewitze, který tyto události popisoval v roce 1698 v „Dějinách kostela sv. Jakuba“. U příležitosti procesu 42 nysských žen se zde zmiňuje o speciální peci postavené u soudu. 21 CZ 22 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego w 1698 r. opisał je w „Historii kościoła św. Jakuba”. Wspomina tam, PL przy okazji procesu 42 nyskich kobiet, o specjalnym piecu zbudowanym w pobliżu sądu. Chociaż nie posiadamy jakichkolwiek bliższych danych o jego wyglądzie, nie mamy również jakichkolwiek jego pozostałości, przez co można funkcjonowanie pieca podawać w wątpliwość, to pozostaje dzisiaj najbardziej drastycznym symbolem procesów czarownic na terenie księstwa. Należy podkreślić jednak, że blisko pół wieku po tragicznym roku 1651 ksiądz Padewitz w swej pracy publicznie i jednoznacznie wypowiedział się, że największym grzechem jest wymuszanie zeznań torturami. Ostatnie znane z terenów księstwa nyskiego wyroki śmierci na stosie pochodzą z lat 1683–1684. 25 listopada 1683 r. był ogłoszony wyrok na Kacpra Gottwalda, a 19 lutego 1684 r. na Annę Stenzel i jej córkę Rozynę. Cała trójka pochodziła z Domašova. Pierwszy proces dotyczył osoby, która rzekomo miała uczestniczyć w sabatach odbywanych najprawdopodobniej przy Petrovych kamenech, w pobliżu najwyższego szczytu Jeseników – Pradziada. To miejsce jednak nie jest w wyroku podane, jednak przyjmowano, że właśnie tam zlatywały się wszystkie „czarownice” ze Śląska i Moraw. Zapisano jednak, że Gottwald posiadł wiedzę, dzięki której tylko myślą mógł uśmiercać dobytek i rzekomo dokonał tego na… jednej krowie, a ponadto, własną krwią zapisał się do specjalnej „czarnej księgi”, w której figurowali tylko najbliżsi wspólnicy i wspólniczki diabła. W drugim zaś protokole znajduje się zapis, że Rozyna Stenzel przy trzykrotnym przesłuchaniu, za każdym razem „dobrowolnie” się przyznała, że ze swą matką „zwiedziona straszliwą zbrodnią czarnej magii się oddała, na widłach przez komin leciała, na diabelskie spotkania na pastwiska przybywała, gdzie zgodnie z tradycją czarownic tańczyła”. Oglądając dzisiaj zachowane w jesenickim muzeum narzędzia tortur, nietrudno zrozumieć absurdalność protokołów z takich przesłuchań, a słowo „dobrowolnie” jest tu kompletnie mijającym się z prawdą. Ostatni proces na Śląsku odbył się w 1740 r. w Ścinawie nad Odrą. Jeszcze w 1775 r. mieszkańcy Nysy i okolic próbowali wywołać nową falę prześladowań kobiet oskarżonych o czary, ale próba ta została później odkryta jako zwyczajne donosicielstwo i pomówienia. Trudno to stwierdzić jednoznacznie, ale koniec procesów czarownic Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví I když nemáme žádné bližší údaje o jejím vzhledu a nemáme ani žádné její dochované části, díky čemuž lze o způsobu fungování pece pochybovat, zůstává dodnes nejdrastičtějším symbolem čarodějnických procesů na území knížectví. Je však třeba zdůraznit, že téměř půl století po tragickém roku 1651 se kněz Padewitz ve své práci veřejně a jednoznačně vyslovil, že největší hřích je vynucení přiznání mučením. Poslední známé rozsudky smrti upálením na hranici na území nysského knížectví jsou z let 1683–1684. 25. listopadu 1683 byl vydán rozsudek nad Kašparem Gottwaldem Tortury Mučení a 19. února 1684 nad Annou Stenzelovou a její dcerou Rozinou. Všichni tři pocházeli z Domašova. První proces se týkal osoby, která se prý měla zúčastnit sabatů, které se pravděpodobně konaly u Petrových kamenů blízko nejvyššího vrcholu Jeseníků – Pradědu. Toto místo není v rozsudku uvedeno, ale existují domněnky, že se všechny „čarodějnice“ ze Slezska a Moravy potkávaly právě tam. Bylo však zapsáno, že Gottwald měl znalosti, díky kterým byl schopen zabíjet dobytek pomocí myšlenky, což prý na jedné krávě krávě udělal, a k tomu se vlastní krví zapsal do speciální „černé knihy“, ve které se nacházeli pouze nejbližší společníci a společnice ďábla. Ve druhém protokolu je zápis, že se Rozina Stenzelová během trojnásobného výslechu rozhodně „dobrovolně“ přiznala, že spolu se svou matkou „svedena strašnému hroznému zločinu černé magie se oddala, na vidlích proletíc komínem na ďábelské schůzky na pastviny přicházela, kde v souladu s tradicí čarodějnic tančila“. Když se dnes 23 CZ 24 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego można przypisać jednemu z najświatlejszych książąt nyskich, bi- PL skupowi Franciszkowi Ludwikowi Neuburgowi. Będąc już od naj- młodszych lat przygotowywanym do stanu duchownego, otrzymał bardzo staranne wykształcenie, zarówno intelektualne, jak i religijno-moralne. Biskup właśnie w 1684 r. rozpoczął swe rządy w księstwie biskupim. Od początku wprowadzał liczne reformy mające poprawić położenie najuboższych warstw społeczeństwa, które jeszcze po upływie półwiecza odczuwało skutki wojny trzydziestoletniej. Największy nacisk kładł na opiekę medyczną. Ważną rolę w jej początkach, w księstwie nyskim, pełniła osoba położnej czy bardziej akuszerki. Wzywano ją nie tylko przy narodzinach dziecka, ale swoją radą służyła również w innych dolegliwościach zdrowotnych. Wybór padał najczęściej na osoby zainteresowane ziołolecznictwem, czyli te, które jeszcze niedawno za takie praktyki kończyły żywot na stosie. Często były to znachorki, co czasem budziło czujność i obawy wizytatorów kościelnych, chociaż w czasach biskupa Neuburga nikt nie ośmielił się już oskarżyć je o czary. Na zakończenie jeszcze bardzo ważne podsumowanie całkowitej ilości ofiar polowania na czarownice. Dokładne informacje chyba już nigdy nie będą stwierdzone, ale na podstawie najwierniejszej oceny procesy w księstwie nyskim, a przede wszystkim w jego południowej części w latach 1622–1684 pochłonęły przynajmniej 250 osób. Realna liczba będzie jednak dużo większa. Tylko w wybranych miastach podgórskiej części księstwa nyskiego doliczono się blisko 200 ofiar: w Zlatých Horách – 85, w Jeseníku – 102, w Głuchołazach – 22 (w tym dwóch mężczyzn). Co ciekawe, w Głuchołazach, w odróżnieniu od pozostałych miejscowości, oskarżonych o czary nie palono na stosie, lecz wieszano na wzgórzu za miastem. Resztki postawionej tam szubienicy mieli spalić żołnierze napoleońscy w 1807 r. Niemniej dzisiaj wzgórze to oficjalnie nosi nazwę Szubienicznej Góry, a z procesami związana jest również nazwa położonego kilkadziesiąt metrów dalej urwiska skalnego, tzw. Czarciej Ambony. Na Szubienicznej Górze również zakopywano prochy ofiar. Ofiary przesłuchiwano w piwnicy tutejszego, dzisiaj nieistniejącego ratusza, wybudowanego w południowej części Rynku. Sprowadzono tam tzw. tron czarownic (fotel najeżony gwoździami); tortury trwały nie dłużej niż 8 dni. Sędziami byli komisarz Schoenwitz oraz Pascal Nase, którzy Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví 25 díváme na mučící náCZ stroje dochované v jesenickém muzeu, není těžké pochopit absurditu protokolů z takovýchto výslechů a slovo „dobrovolně“ se zde s pravdou jistě rozchází. Poslední proces ve Slezsku se konal v roce 1740 ve vesnici Ścinawa nad Odrou. Ještě v roce 1775 se obyvatelé města Nysa a okolí snažili rozpoutat další vlnu pronásledovaní žen obviněných z čarodějnictví, ale tento Wiedźma z Nysy čarodějnice z Nysy pokus zůstal nevyšetřen a byl považován za obyčejné udavačství a pomluvy. Je obtížné to jednoznačně prokázat, ale ukončení procesů lze připsat jednomu z „nejsvětlejších“ nysských knížat, biskupovi Františkovi Ludvikovi Neuburgovi. Již od nejmladšího věku byl připravován pro duchovní stav, získal podrobné vzdělaní jak intelektuální, tak i nábožensko-morální. Biskup začal v biskupském knížectví vládnout právě v roce 1684. Hned na začátku zavedl řadu reforem, které měly zlepšit situaci nejchudších vrstev obyvatelstva, které ještě půl století po ukončení třicetileté války pociťovaly její následky. Největší důraz kladl na zdravotní péči. Důležitou roli v začátcích této péče v nysském knížectví měla porodní bába, která byla zvaná nejen k porodům, ale byla pomocná také u jiných zdravotních potíží. Vybírány pak byly nejčastěji osoby, které měly zájem o bylinkářství, čili ty, které ještě donedávna za takové činnosti končily život na hranici. Často šlo o léčitelky, což občas vzbuzovalo pozornost a obavy církevních vizitátorů, ačkoliv v době biskupa Neuburga je nikdo z čarodějnictví nesměl obvinit. 26 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego za 12-dniowy pobyt w Głuchołazach otrzymali 90 talarów. Rolę kata PL pełnił Georg Hillebrand, zwany Mistrzem Jerzym, który za swoją posługę otrzymał 138 talarów i sporo baryłek wina. Koszty ogólne procesów wyniosły 748 marek, zaś z konfiskaty majątku ofiar uzyskano dochód rzędu 622 marek. Do tragicznych wydarzeń XVII-wiecznych procesów, oprócz głuchołaskiej Szubienicznej Góry, nawiązują również inne zachowane nazwy, np. Grób Czarownicy pomiędzy Szyndzielową Kopą a Zamkową Górą w Górach Opawskich, Čertovy kameny, czyli Czarci Kamień nad Jesenikiem, Čertovy kazatelny (Czarcia Ambona) koło Javornika, czy Hexen Berg, przedwojenna nazwa wzgórza na północny zachód od Nysy, tuż przy linii kolejowej do Brzegu. Stos Hranice Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví Nakonec ještě velmi důležité shrnutí celkového počtu obětí honu na čarodějnice. Přesné informace nejspíš už nikdy nebudou zjištěny, ale na základě nejstřízlivějších odhadů připravily procesy v letech 1622 až 1684 v nysském knížectví a především v jeho jižní části o život nejméně 250 osob. Reálný počet bude však mnohem vyšší. Pouze ve vybraných městech podhorské části nysského knížectví bylo napočítáno téměř 200 obětí: ve Zlatých Horách 85, v Jeseníku 102, ve městě Głuchołazy 22 (z toho byli 2 muži). Co je zajímavé, ve městě Głuchołazy, na rozdíl od ostatních měst, nebyli obvinění z čarodějnictví upalováni na hranici, ale byli oběšeni na kopci za městem. Zbytky tamní šibenice měli spálit napoleonští vojáci v roce 1807. Nicméně dnes je tento kopec oficiálně pojmenován Szubieniczna Góra (v překladu Šibeniční hora) a s procesy souvisí také název skalního srázu vzdáleného několik desítek metrů, tzv. Čertovy kazatelny. Na Szubieniczné Górze se rovněž zakopával popel obětí. Oběti byly vyslýchány ve sklepě zdejší dnes už neexistující radnice, která se nacházela v jižní části hlavního náměstí. Byl tam dovezen tzv. „čarodějnický trůn“ (křeslo plné hřebíků); mučení nebylo delší než 8 dnů. Soudci byli komisař Schoenwitz a Pascal Nase, kteří za 12denní pobyt obdrželi 90 tolarů. Katem byl Georg Hillebrand, kterému se říkalo Mistr Jiří, který za svou službu obdržel 138 tolarů a hodně soudků vína. Obecné náklady na procesy byly 748 marek a na konfiskaci majetku obětí bylo vyděláno zhruba 622 marek. Na tragické události procesů ze 17. století navazují kromě głuchołazské Szubieniczni Góry také jiné dochované názvy, např. Hrob čarodějnice mezi vrcholem Zlatohorská vrchovina a Zámeckou horou v Opavských horách, Čertovy kameny nad Jeseníkem, Čertova kazatelna u Javorníku či Hexen Berg, předválečný název kopce na severozápad od města Nysa, těsně vedle železniční tratě směrem k městu Brzeg. 27 CZ 28 Procesy czarownic na terenie księstwa nyskiego PL Literatura: 1. Brachtl Z., Čarodějnické procesy na Jesenícku v 17.století, w: „Vlastivědné zajímavosti”, Šumperk 1987 2. Korcz W., Wspólniczki diabła, czyli o procesach czarownic na Śląsku w XVII wieku, Katowice 1985 3. Šindelář B., Hon na čarodějnice: západní a střední Evropa v 16.-17. století, Praha 1986 4. Šindelář B., Příspěvek k dějinám slezských procesů s čarodějnicemi se zvláštním zřetelem k procesům frývaldským v letech 1651–1684, w: Slezsky Sbornik nr. 44, rok 1946 5. 6. Przybyszewski L., Czary i czarownice, Wrocław 1999 Wrzesiński Sz., Wspólniczki szatana. Czarownice na ziemiach polskich, Warszawa 2008 7. Zuber R., Jesenicko v období feudalismu do roku 1848, Ostrava 1966 Čarodějnické procesy na území niskéhoŪvod knížectví 29 CZ Literatura: 1. Brachtl Z., Čarodějnické procesy na Jesenícku v 17.století, w: „Vlastivědné zajímavosti”, Šumperk 1987 2. Korcz W., Wspólniczki diabła, czyli o procesach czarownic na Śląsku w XVII wieku, Katowice 1985 3. Šindelář B., Hon na čarodějnice: západní a střední Evropa v 16.-17. století, Praha 1986 4. Šindelář B., Příspěvek k dějinám slezských procesů s čarodějnicemi se zvláštním zřetelem k procesům frývaldským v letech 1651–1684, w: Slezsky Sbornik nr. 44, rok 1946 5. 6. Przybyszewski L., Czary i czarownice, Wrocław 1999 Wrzesiński Sz., Wspólniczki szatana. Czarownice na ziemiach polskich, Warszawa 2008 7. Zuber R., Jesenicko v období feudalismu do roku 1848, Ostrava 1966 30 Opis trasy Na początek nieco historii PL „Ludzie ludziom zgotowali ten los” Zofia Nałkowska tekst: Kazimierz Staszków Chcąc poznać historię księstwa, musimy cofnąć się w mroki średniowiecza, do początków nowożytnego osadnictwa na ziemi nyskiej. Pierwszą wzmiankę o naszym regionie znajdujemy w bulli protekcyjnej papieża Hadriana IV z 1155 roku. Wymieniony jest w niej gród w Otmuchowie, który, podobnie jak pobliskie Bardo, zaliczał się do warowni strzegących południowych granic dzielnicy śląskiej, należącej wówczas do Korony polskiej. W tej bulli, za staraniem biskupa Waltera z Malonne – zarządcy diecezji wrocławskiej, kasztelania otmuchowska została nadana biskupowi jako uposażenie kościoła. Od zarania dziejów biskupi wrocławscy prowadzili tu aktywną działalność osadniczą i gospodarczą, która była powodem ostrych sporów z książętami wrocławskimi o władzę zwierzchnią. Kres tym sporom położył przywilej nadany biskupom 23 czerwca 1290 roku przez Henryka IV Probusa (Prawego). Henryk – ostatni wielki władca dzielnicy śląskiej, leżąc na łożu śmierci, zrzekł się wszystkich praw do kasztelanii otmuchowskiej na rzecz biskupów. Dało to początek suwerennemu księstwu kościelnemu biskupów wrocławskich. Dzielnica śląska, jako dziedziczna, po śmierci Henryka IV zaczęła podlegać dynastycznym podziałom, co spowodowało jej rozdrobnienie na wiele coraz mniejszych i słabszych księstw. Natomiast księstwo biskupie, jako niepodzielne, zyskiwało coraz bardziej na znaczeniu. Pierwszym noszącym tytuł książęcy był biskup Henryk I z Wierzbna (1302–1319). Testament Henryka IV dał początek ponadpięćsetletniej historii kościelnego księstwa biskupów wrocławskich, wyjątkowego w tej części Europy. W 1290 roku stolica księstwa została przeniesiona z Otmuchowa do dynamicznie rozwijającej się Nysy. W połowie XIV wieku Śląsk przeszedł pod panowanie czeskie, co zostało potwierdzone hołdami lennymi książąt śląskich. W 1342 roku hołd lenny złożył biskup Przecław z Pogorzeli. Tym samym Śląsk, a wraz z nim księstwo nyskie utraciły całkowicie związek z Polską. W 1526 roku, podczas najazdu tureckiego na Węgry, w bitwie pod Mohaczem zginął bezpotomnie dwudziestoletni Ludwik, Popis trasy Na začátek trochu dějin „Lidé lidem připravili tento osud“ Zofia Nałkowska text: Kazimierz Staszków Pokud chceme poznat dějiny knížectví, musíme se vrátit do období středověku, do začátků novověkého osidlování nysské země. První zmínku o našem regionu najdeme v protekční bule papeže Hadriana IV. z roku 1155. Je v ní zmíněn hrad ve městě Otmuchów, který, stejně jako okolní Bardo, patřil ke strážním hradům hlídajícím jižní hranici slezské oblasti, která tehdy patřila k polské koruně. V této bule, za přičinění biskupa Waltera z Malonne, správce wrocławské diecéze, byla otmuchowská kastelánie předána polskému biskupovi jako zajištění pro kostel. Od počátků této historie působili wrocławští biskupové aktivně v oblasti osidlování a hospodaření, což vzbuzovalo ostré spory s wrocławskými knížaty a vrchní vládou. Tyto spory byly ukončeny privilegiem, které 23. července 1290 dal biskupům Jindřich IV. Probus (Pravý). Jindřich, poslední velký vládce slezské oblasti, se na smrtelné posteli zřekl veškerých práv na otmuchowskou kastelánii ve prospěch biskupů. Byl to začátek suverénního knížectví wrocławských biskupů. Slezská oblast se jako dědictví po smrti Jindřicha IV. začala rodově dělit, což způsobilo její rozčlenění do mnoha menších a slabších knížectví. Na druhé straně sjednocené biskupské knížectví získávalo stále větší význam. Prvním, který získal knížecí titul, byl biskup Jindřich I. z vesnice Wierzbno (1302–1319). Závěť Jindřicha IV. zahájila pětiset letou historii kostelního knížectví wrocławských biskupů, v té části Evropy opravdu výjimečného. V roce 1290 bylo hlavní město knížectví přesunuto z města Otmuchów do dynamicky sse rozvíjejícího města Nysa. V polovině 14. století přešlo Slezsko k české koruně, což bylo potvrzeno lenními holdy slezských knížat. V roce 1342 složil lenní hold biskup Przecław z Pogorzeli. Tímto Slezsko, a v něm i nysské knížectví, celkově ztratili vazbu s Polskem. V roce 1526 během tureckého nájezdu na Maďarsko, v bitvě u Moháče, zahynul bez následníka dvacetiletý Ludvík, český král, syn Vladislava Jagellonského. Jeho smrtí se zakončila česko-uherská Jagellonská větev. Na základě rodových domluv obě království, jak české, tak uherské (včetně 31 CZ 32 Opis trasy Na początek nieco historii zasiadający na tronie czeskim, syn Władysława Jagiellończyka. PL Wraz z jego śmiercią wygasła czesko-węgierska linia Jagiellonów. Drogą układów dynastycznych oba królestwa – czeskie i węgierskie, a wraz z nimi Śląsk, przeszły pod panowanie Habsburgów. Biskupem wrocławskim i księciem nyskim był wówczas Jakub Salza, którego wspaniały nagrobek możemy podziwiać w nyskim kościele św. Jakuba. W połowie XVIII wieku rozpoczynają się wojny śląskie (austriacko-pruskie). Po zawarciu pokoju 22 czerwca 1742 roku Śląsk, a wraz z nim Nysa, przeszły pod panowanie pruskie. W jej wyniku księstwo nyskie zostało podzielone na dwie części. Linię podziału stanowił odcinek łączący Biskupią Kopę i Bilą Vodę, leżącą u podnóża Gór Złotych. Ustalona wówczas granica jest – z małymi odstępstwami – dzisiejszą granicą między Polską i Czechami. W 1810 roku król pruski Fryderyk Wilhelm III dokonał sekularyzacji księstwa, zapewne z powodu olbrzymiej kontrybucji nałożonej w 1807 roku na Prusy przez Napoleona. Tym samym, po trwającej ponad pięćset lat historii, księstwo nyskie przestało istnieć. W swojej bogatej historii księstwo nyskie przeżywało wzloty i upadki. Jego włodarzami byli królewicze, arcyksiążęta, książęta (Jarosław – książę opolski, Karol – arcyksiążę Habsburg, Karol Ferdynand Waza – polski królewicz, Franciszek Ludwik Neuburg...), wielkie postaci ówczesnej Europy, ale też osoby wywodzące się z prostego ludu (Piotr Nowak z Niwnicy, Sebastian Roztock z Grodkowa...). Niestety, nie ominął księstwa tragiczny czas inkwizycji i polowań na czarownice, a tym samym płonących stosów. W 1231 roku papież Grzegorz IX powołał do życia inkwizycję, instytucję do walki o jedność Kościoła z herezją i schizmą, jaka owładnęła ówczesną Europę. Zezwolił w tej wojnie na stosowanie tortur, a tych, którzy nie chcieli wyrzec się swoich błędów, nakazał palić na stosie. Zadanie to zlecił dominikanom, którym wysoki kunszt w prowadzeniu przesłuchań przyniósł szybko ponurą sławę. Pierwszym inkwizytorem na Śląsku był dominikanin Peregryn z Opola. W latach 1310–1314 przebywał w Awinionie biskup Henryk z Wierzbna, skąd zapewne przywiózł metody do walki z beginkami – heretyczkami, których zgromadzenia zaczęły powstawać na Śląsku, między innymi w Nysie. Pierwsze procesy zaczęły się w 1315 roku, w ich wyniku stosy zapłonęły w Nysie, Świdnicy i Wrocławiu, a życie straciło ok. 50 osób. Popis trasy Na začátek trochu dějin Slezska), přešly pod vládu Habsburků. Wrocławským biskupem a nysským knížetem byl v té době Jakub Salza, jehož nádhernou hrobku můžeme obdivovat v nysském kostele sv. Jakuba. V polovině 18. století začaly slezské války (rakousko-pruské). Po uzavření míru 22. června 1742, Slezsko, a rovněž Nysa, přešly pod pruskou vládu. Důsledkem této vlády bylo rozdělení knížectví na dvě části. Dělící hranicí byl úsek spojující Biskupskou kupu a Bílou Vodu, která leží u Rychlebských hor. Tehdy stanovená hranice je – s malými odchylkami – dnešní polsko-českou hranicí. V roce 1810 provedl pruský král Friedrich Wilhelm III. sekularizaci knížectví pravděpodobně z důvodu obrovské kontribuce, kterou na Prusy naložil Napoleon v roce 1807. Tímto, po více než pěti stech letech, přestalo nysské knížectví existovat. Ve své bohaté historii prožívalo nysské knížectví vzestupy a pády. Vládli mu princové, arciknížata, knížata (Jaroslav – opolský kníže, Karel Habsburský arcikníže, Karel Ferdinand Waza polský princ, František Ludvik Neuburg...), velké osobnosti tehdejší Evropy, ale také osoby, které pocházely z prostého lidu (Piotr Nowak z vesnice Niwnica, Sebastian Roztock z města Grodków...). Bohužel se knížectví nevyhnulo tragické době inkvizice a honům na čarodějnice a také hořícím hranicím. V roce 1231 zavedl papež Řehoř IX. inkvizici – instituci pro boj o jednotu církve s kacířstvím a schizmou, která ovlivnila tehdejší Evropu. V této válce bylo povoleno mučení a ty, kteří se odmítali zříct svých omylů, nakazoval upalovat na hranici. Tímto úkolem pověřil dominikány, kterým jejich velký um pro provádění výslechů rychle přinesl špatnou pověst. Prvním inkvizitorem ve Slezsku byl dominikán Peregryn z města Opole. V letech 1310–1314 pobýval v Avinionu biskup Jindřich z vesnice Wierzbno a odtud si určitě přivezl metody boje s bekyněmi – kacířkami, jejichž skupiny se začaly objevovat ve Slezsku, mj. i ve městě Nysa. Po prvních procesech se v roce 1315 rozhořely hranice ve městech Nysa, Świdnica a Wrocław a o život přišlo 50 lidí. V 15. a 16. století postihla téměř celou Evropu epidemie pronásledovaní čarodějnic. Nejslavnějším a také nejkrutějším dílem o čarodějnicích bylo „Kladivo na čarodějnice“ vydané v roce 1456. Autory 33 CZ 34 Opis trasy Na początek nieco historii W XV i XVI wieku całą niemal Europę ogarnia epidemia prześla- PL dowania czarownic. Cieszącym się największym powodzeniem, sły- nącym z okrucieństwa dziełem na temat czarownic był „Młot na czarownice”, wydany w 1456 roku. Jego autorzy, dwaj dominikańscy inkwizytorzy: Heinrich Krämer i Jacob Sprenger, byli wyjątkowo okrutni i bezwzględni w metodach zwalczania czarów w każdej postaci. To „dzieło” okazało się najokrutniejszą instrukcją, jaką mógł stworzyć człowiek, w torturowaniu głównie kobiet i wymuszaniu zeznań. Dziś, bez wątpienia, autorów zamknięto by w szpitalu psychiatrycznym. Ale tamtych czasów nie możemy oceniać z dzisiejszego punktu widzenia. W pierwszej połowie XVII wieku na Śląsku toczyła się wojna trzydziestoletnia (1618–1648). W 1633 roku Nysę nawiedziła wielka epidemia dżumy, która zabiła blisko sześć tysięcy mieszkańców. Dopełnieniem nieszczęść była wielka susza z lat 1736–1737 wywołująca głód, który zabrał kolejnych 1000 ofiar. Trudno się dziwić, że moralność ludzka sięgnęła piekielnego dna. Pierwsza, tragiczna fala procesów o czary przelała się przez księstwo nyskie w 1622 roku. Wtedy to w Jeseniku (Friewaldau), leżący na łożu śmierci gminny pasterz Schmied, oskarżył swoją żonę Barbarę o uprawianie czarów (była podobno piękną kobietą). W wyniku tortur i męczarni wyznała, że swoje niecne praktyki uprawiała z innymi kobietami. W efekcie pierwszego procesu o czary spłonęło 35 kobiet. Szaleństwo polowań na czarownice w Europie, rozpoczęte ok. 1450 roku, trwało co najmniej aż do 1750 roku. Zostało przeprowadzonych ok. 100 tysięcy procesów o czary, w wyniku których stracono ok. 50 tysięcy osób. Niektóre źródła liczbę ofiar szacują na milion. Jest to więcej niż ilość ofiar ówczesnych wojen. Popis trasy Na začátek trochu dějin knihy jsou dva dominikánští inkvizitoři: Heinrich Krämer a Jacob Sprenger, kteří byli ve svých metodách bojů proti čarodějnictví v každé jeho podobě výjimečně krutí a bezohlední. Toto „dílo“ se stalo nejkrutějším návodem k mučení žen a vynucování přiznání, které člověk vůbec mohl vytvořit. Dnes by byli nepochybně zavřeni do psychiatrické léčebny. Ale tehdejší dobu nemůžeme hodnotit z dnešního hlediska. V první polovině 17. století probíhala na území Slezska třicetiletá válka (1618–1648). V roce 1633 zachvátila město Nysa velká epidemie moru, během níž zahynulo 6 tisíc obyvatel. K neštěstí se navíc přidalo velké sucho v letech 1736– 1737, které vyvolalo hlad a vyžádalo si dalších tisíc životů. Nelze se divit, že lidská morálka klesla na pekelné dno. První tragická vlna čarodějnických procesů prošla nysským knížectvím v roce 1622. V té době v Jeseníku (Friewaldau) obvinil obecní pastýř Schmied, který byl na smrtelné posteli, svou manželku Barbaru z čarodějnictví (šlo údajně o krásnou ženu). V důsledku mučení přiznala, že své hanebné činnosti prováděla spolu s dalšími ženami. Výsledkem prvního procesu bylo upálení 35 žen. Šílenství honu za čarodějnicemi v Evropě zahájeném asi v roce 1450 trvalo nejméně do roku 1750. Bylo provedeno přibližně 100 tisíc čarodějnických procesů, během nichž bylo popraveno asi 50 tisíc lidí. Některé zdroje odhadují celkový počet obětí na milion. To je více, než je počet obětí tehdejších válek. 35 CZ 36 Opis trasy odcinek polski Granica państwa (0,00 km) – o jej istnieniu świadczą jedynie PL dwie tablice. A jeszcze tak niedawno czekaliśmy w kolejkach na jej przekroczenie. Przed nami długi zjazd i piękna panorama Głuchołaz. Dojeżdżamy do zajazdu „Zagroda”, skręcamy w lewo w ul. J. Lompy, dojeżdżamy do pierwszych zabudowań, skręcamy w prawo w ul. M. Karłowicza, następnie w lewo w ul. M. Ogińskiego, zjeżdżamy w dół, do ul. Parkowej. Dalej, w prawo, ulicą Jana Pawła II kierujemy się do wiaduktu kolejowego, dalej promenadą wiodącą nad rzeką Białą Głuchołaską dojeżdżamy do Groty Góralskiej (6,2 km). Trasa skręca w prawo, przez most na rzece. Ja proponuję zrobić przerwę i skręcić w lewo, w stronę Rezerwatu Geologiczno-Krajobrazowego „Nad Białką”. Położony jest on w miejscu, gdzie rzeka tworzy charakterystyczne zakole. Znajdują się tu reliktowe szyby i sztolnie powstałe w XIII i XIV wieku podczas eksploatacji złotonośnych żwirów i piasków. Jak podaje prof. J. Kazimierczyk, podczas trwającej blisko 250 lat eksploatacji uzyskano z tego złoża około 2800 kg złota, co daje średnią roczną 11 kg. Występują tutaj również kamienie szlachetne i półszlachetne, jak granaty (almadyn), cyrkony, turmaliny i staurolity. Po zwiedzeniu rezerwatu proponuję pojechać 700 m dalej, przez most na rzece, gdzie za torami kolejowymi, w zboczu obok rurociągu, znaGłuchołazy leźć można wspomniane kryształy granatów. Grota Góralska Największy, jaki znalazłem, miał średnicę 1 cm. Horalská jeskyně Wszyscy pamiętamy tragiczne skutki powodzi w 1997 roku. Poczyniła ona również wielkie spustoszenia w rezerwacie, niszcząc prawie całą promenadę. Kiedy wody ustąpiły, wybrałem się z miską do płukania złota (patelnią) popróbować szczęścia w naniesionych przez wodę nowych osadach. Efektem kilkugodzinnych poszukiwań było siedem drobinek samorodnego złota (złotego piasku) o wadze nieprzekraczającej 1 grama. Znajomy złotnik wycenił mój skarb na 180 000 ówczesnych zł, czyli 18 nowych. Przed nami, po lewej stronie, stromo opadającymi do rzeki zboczami wznosi się Szubieniczna Góra, o której w dalszej części. Popis trasy polský úsek Státní hranice (0,00 km) – o její existenci vypovídají pouze dvě tabule. A není tomu tak dávno, co jsme museli dlouho čekat v kolonách, abychom ji mohli překročit. Před námi je dlouhý sjezd a nádherné panorama města Głuchołazy. Přijíždíme k hostinci „Zagroda“, zahneme doleva na ul. J. Lompy, projíždíme okolo prvních staveb, odbočíme doprava do ul. M. Karłowicza, dále doleva do ul. M. Ogińskiego, sjedeme dolů do ul. Parkowé. Dále míříme doprava ulicí Jana Pawła II. k želenickému mostu, pak promenádou nad řekou Biała Głuchołaska a přijíždíme na místo Góralska Grota (6,2 km). Trasa odbočuje doprava mostem nad řekou. Navrhuji si zde udělat krátkou zastávku a zahnout doleva směrem ke Geologické přírodní rezervaci „Nad Białką”. Nachází se v místě, kde řeka vytváří charakteristický meandr. Jsou zde památkové šachty a štoly, které vznikly v 13. a 14. století během exploatace zlatonosných štěrků a písků. Jak uvádí prof. J. Kazimierczyk, během skoro 250 let těžby bylo vytěženo asi 2800 kg zlata, což je průměrně 11 kg za rok. Vyskytují se zde také drahokamy a polodrahokamy, jako např. granáty (almadin), zirkony, turmalíny a staurolity. Po prohlídce rezervace navrhuji jet 700 m dále můstkem nad řekou, kde je za železničními kolejemi na stráni vedle potrubí možné najít zmíněné krystaly granátů. Největší, který jsem našel, měl průměr 1 cm. Všichni pamatujeme tragické důsledky záplav v roce 1997. Způsobily rovněž velké škody v rezervaci, zničily téměř celou promenádu. Když vody ustoupily, vydal jsem se s miskou na rýžování zlata (pánví) zkusit, zda budu mít v nových vodou přinesených usazeninách trochu štěstí. Výsledkem mého snažení, které trvalo několik hodin, bylo 7 zrnek surového zlata (zlatého písku) o hmotnosti pod 1 gram. Známý zlatník zhodnotil můj poklad na 180 000 tehdejších zlotých, tj. 18 dnešních PLN. Naproti nám, nalevo, se se strmými svahy nachází Szubieniczna Góra, o které se ještě v další části zmíníme. Teď se ale vrátíme íme do města ulicí gen. W. Andersa. Po cestě projíždíme okolo pěkných penziónů – jde o pozůstatky bývalých lázní. Vlevo míjíme most Jana Pawła II., za kterým zahneme doprava a doleva do ul. S. Wyspiańskiego. Od této zatáčky vybíhá stezka, 37 CZ 38 Opis trasy odcinek polski Wracamy do miasta ul. gen. W. Andersa. Po drodze mijamy pięk- PL ne pensjonaty, pozostałości po dawnym uzdrowisku. Po lewej mi- jamy most Jana Pawła II, za którym w prawo i w lewo skręcamy w ul. S. Wyspiańskiego. Od tego zakrętu odchodzi ścieżka prowadząca na Szubieniczną Górę. Skręcamy w prawo, przez most, ul. gen. W. Sikorskiego, za którym szlak skręca w prawo w ul. S. Moniuszki. Proponuję skręcić w lewo, w ulicę, którą dojedziemy do centrum Głuchołaz (7,9 km). Historii miasta nie można oddzielić od historii wydobywanego tu już od średniowiecza złota. Na początku XIII wieku biskup Wawrzyniec założył w zakolu rzeki Białej warowny gród i zamek Ziegenhals (Kozia Szyja) – dzisiejsze Głuchołazy. Rosnące bogactwo i złoto stanowiły łakomy kąsek dla różnego autoramentu rozbójników. O jednym z takich najazdów opowiada ciekawa legenda. Otóż pewnego razu miasto zaatakowali rozbójnicy lub, jak inni powiadają, zdążający pod Legnicę Tatarzy, którym miasto postawiło skuteczny opór. Kiedy sytuacja stawała się beznadziejna, burmistrz wpadł na genialny pomysł, żeby oszukać wroga i zniechęcić do dalszego oblężenia. Przebrał się w skórę Głuchołazy dawno już zjedzonego ostatniego Kościół św. Wawrzyńca kozła i skacząc po murach, srogo Kostel sv. Vavřince przy tym się męcząc, naśladował żwawe zwierzę. Widząc to, rabusie zaczęli wątpić w powodzenie zdobycia miasta głodem i w niedługim czasie odstąpili niepocieszeni, sądząc, że jego mieszkańcom daleko jeszcze do klęski głodu. Od tego czasu, na pamiątkę tego wydarzenia, miasto przybrało za swój herb głowę wspomnianego kozła. Inny przekaz o tym wydarzeniu podaje, że w skórę kozła miał się przebrać sprytny szewczyk. Skutki wojny trzydziestoletniej okazały się dla miasta tragiczne. Dla upamiętnienia jej zakończenia w 1648 roku mieszczanie zasadzili na rynku lipę, która osiągnęła imponujące rozmiary. Kres lipie położyła zima 1992 roku, kiedy to Popis trasy polský úsek 39 která směřuje na Szubienicznou Góru. Odbočujeme doprava mosCZ tem, ulicí gen. W. Sikorskiego, za kterým trasa zabočuje doprava do ul. S. Moniuszki. Navrhuji zahnout doleva do ulice, kterou dojedeme do centra města Głuchołazy (7,9 km). Dějiny města není možné oddělit od dějin zlata těženého zde už od středověku. Na počátku 13. století zřídil biskup Vavřinec v zátoce řeky Biała strážní hrad a zámek Ziegenhals (Kozia Szyja – v češtině Kozí krk) – dnešní Głuchołazy. Rostoucí bohatství a zlato byly lákavé pro loupežníky různého druhu. O jednom z takových nájezdů vypráví zajímavá legenda. Kdysi bylo město napadeno loupežníky nebo, jak říkají jiní, Tatary táhnoucími k městu Legnica, proti nimž se město postavilo. Situace už vypadala beznadějně, když starosta přišel na to, jak nepřítele podvést a odradit jej od dalšího obléhání. Převlékl se do kůže kozla, který byl už dávno sněden, a skákal po hradbách, mekotajíc a křepčíc. Když to loupežníci uviděli, začali pohybovat o tom, zda jsou město schopní dobýt vyhladověním tamních obyvatel a po krátké době obléhání zanechali, jelikož nabyli přesvědčení, že obyvatelé mají k smrti z hladu ještě daleko. Od té doby, na památku těchto událostí, je v erbu města hlava zmíněného kozla. Jiná verze této události říká, že do kůže kozla se měl převléct chytrý švec. Následky třicetileté války byly pro město tragické. Na památku jejího ukončení v roce 1648 zasadili obyvatelé na náměstí lípu, která dosáhla obdivuhodných rozměrů. Konec lípy nastal v zimě 1992, když její kmen roztrhl mráz. Naštěstí na jejím místě už roste její následovník. Ani rok 1651 město Głuchołazy nešetřil. Dříve byla místem Portal souzení čarodějnic Nysa. Jakmile začal počet podezřelých Portál 40 Opis trasy odcinek polski mróz rozsadził jej pień. Na szczęście, w jej pozostałościach wyra- PL sta już jej następczyni. Nie oszczędził Głuchołaz również rok 1651. Wcześniej miejscem sądzenia czarownic była Nysa. Kiedy liczba podejrzanych lawinowo rosła, postanowiono powołać do życia filie „sądu nyskiego” w Głuchołazach, Jeseniku i wspomnianych wcześniej Zlatých Horách. W sierpniu przybyło do miasta dwóch sędziów inkwizytorów z Nysy: Schönwitz i prokurator Nase oraz kat Georg Hillebrand. Oskarżonych o czary uwięziono w lochu nieistniejącego dziś ratusza. Do dyspozycji kata była również izdebka tortur, która mieściła się obok. Oprawcy wystarczyło tylko osiem dni, żeby torturami wymusić przyznanie się do winy. Wyrok wykonano na wspoGłuchołazy mnianej wcześniej Szubienicznej Górze. Szubieniczna Góra Šibeniční hora W płomieniach stosu zginęło tragicznie 21 osób – 19 kobiet i 2 mężczyzn. „Honorarium” sędziów za 12 dni pracy wyniosło po 90 talarów, natomiast kat otrzymał 138 talarów i beczułkę wina, jak uzasadniono – dla dodania odwagi. Znane są nazwiska wszystkich ofiar, myślę jednak, że dla ich spokoju nie będę ich wymieniał. Na zakończenie ciekawostka związana z przyznawanym przez dzieci „Orderem Uśmiechu”. Zaprojektowała go dziewięcioletnia wówczas Ewa Chrobak mieszkająca w tym mieście. Głuchołazy Kościół św. Wawrzyńca Kostel sv. Vavřince Popis trasy polský úsek 41 CZ Głuchołazy lavinovitě růst, bylo rozhodnuto o zřízeWieża bramy górnej Věž hlavní brany ní poboček „nysského soudu“ ve městě Głuchołazy, Jeseníku a výše zmíněných Zlatých Horách. V srpnu přišli do města dva inkvizitoři města Nysa: Schönwitz a prokurátor Nase a také kat Georg Hillebrand. Obviněné z čarodějnictví byly vězněny ve věznici radnice, která už neexistuje. K dispozici zde také byla místnost určená pro mučení, která se nacházela vedle. Mučiteli na vynucení přiznaní viny stačilo pouhých 8 dní. Rozsudek byl vykonán na dříve zmíněné Szubieniczné Góře. V plamenech hranice zde tragicky zahynulo 21 osob – 19 žen a 2 muži. „Honorář“ soudců za odpracované dny byl 90 tolarů pro každého, zatímco kat obdržel 138 tolarů a soudek vína, což, jak znělo odůvodnění, bylo na kuráž. Známá jsou jména všech obětí, ale pro jejich klid je zde nebudu uvádět. Nakonec zajímavost spojená s „Medailí úsměvu“, kterou udělují děti. Projekt medaile je návrhem tehdy devítileté Evy Chrobak, žijící v tomto městě. 42 Opis trasy odcinek polski Wyjeżdżamy z miasta i kierujemy się w stronę Zlatych Hor. Po mi- PL nięciu drugiego przejazdu kolejowego skręcamy w lewo w kierunku Konradowa (11,6 km), mijamy masywny kościół pw. Chrystusa Króla, wzniesiony w 1937 roku. Dojeżdżamy do skrzyżowania, skręcamy w lewo i ostrym podjazdem pokonujemy wzgórze. Po pokonaniu ostrego zakrętu zjeżdżamy w prawo, do Skowronkowa (12,6 km). Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo i starym, obsadzonym czereśniami traktem, podziwiając wspaniałą panoramę Biskupiej Kopy, Gór Opawskich oraz Jesioników, zjeżdżamy do Jarnołtówka (14 km). Ta stara wieś letniskowa, wzmiankowana już w 1268 roku, stanowi Jarnołtówek Tama Přehrada dziś miejsce aktywnego wypoczynku dla całej Opolszczyzny. Jest główną bazą wypadową na Biskupią Kopę oraz w Góry Opawskie. W latach powojennych prowadzono tu poszukiwania i eksploatację rud uranowych. Neoromański kościół św. Bartłomieja Apostoła wzniesiono w 1907 roku w miejscu zniszczonego przez powódź w 1903 roku, którego początki sięgają 1 połowy XIV wieku. We wsi znajduje się pięknie odrestaurowany dwór z początków XIX wieku (własność prywatna), figura św. Jana Nepomucena z początku XIX wieku oraz serwująca włoskie specjały restauracja „Pod Kopą”. Paul Kutzer podaje, że jeszcze w połowie XIX wieku na strychu gospody w ówczesnym Arnoldsdorf (Jarnołtówku), pośród różnych gratów, miał znajdować się „fotel czarownic”. Był to specjalny taboret, który służył do przesłuchiwania podejrzanych o uprawianie czarów. Popis trasy polský úsek 43 Vyjíždíme z města a jedeme směrem na Zlaté Hory. Po projeCZ tí druhého železničního průjezdu zahneme doleva na Konradów (11,6 km), kde míjíme mohutný kostel sv. Krále Krista postavený v roce 1937. Přijíždíme na křižovatku a odbočujeme doleva, po prudkém stoupání dobýváme kopec. Pak ostře zabočíme doprava a sjíždíme do vesnice Skowronków (12,6 km). Na křižovatce odbočujeme doleva na starou trať lemovanou třešněmi, na níž se můžeme kochat překrásným výhledem na Biskupskou kopu, Opavské hory a Jeseníky, pak sjíždíme do vesnice Jarnołtówek (14 km). Tato stará vesnice, zmiňovaná už v roce 1268, je dnes místem aktivního odpočinku pro celé Opolsko. Je hlavním výchozím bodem na Biskupskou kupu a Opavské hory. V poválečných letech zde byly vyhledávány a těženy uranové rudy. Nerománský kostel sv. Bartoloměje Apoštola byl postaven v roce 1907 místo kostela zničeného při záplavě v roce 1903, který pocházel z 1. poloviny 14. století. Ve vesnici se nachází zdařile restaurované nádvoří z počátku 19. století (vlastníkem je soukromý majitel), ze stejného období pochází také socha sv. Jana Nepomuckého a nachází se zde také restaurace „Pod Kopą”, ve které si můžete dát italské jídlo. Paul Kutzer uvádí, že ještě v polovině 19. století se v podkroví hospody (v tehdejším Arnoldsdorf Jarnołtówek) mělo mezi různým harampádím nacházet „čarodějnické křeslo“. Šlo o speciální sedačku, která sloužila k vyslýchání podezřelých z čarodějnictví. Mezi Jarnołtówek různými mučícími nástroji Kościół św. Bartłomieja Apostoła Kostel sv. Bartoloměje Apoštola byl tento jedinečný. Vyrobil jej jakýsi zlatohorský truhlář a vzorem mu byla ševcovská trojnožka, ale bez opěr a z bukového špalku. Sedlo bylo ohraničeno kovovou obručí, do které byly upevněny kovové hřebíky podobné zubům 44 Opis trasy odcinek polski Spośród różnych wymyślnych narzędzi tortur należał do wyjątko- PL wych. Skonstruował go pewien zlatohorski stolarz na wzór trójnożnego taboretu szewskiego, bez oparcia, z bukowego kloca. Siedzisko otoczone było żelazną obręczą, do której przymocowane były żelazne gwoździe, podobne do zębów w grabiach. Pośrodku umieszczony był długi, najeżony ostrymi kolcami żelazny ząb (obliczony na odbyt). Na każdej z nóg znajdowała się obejma, służąca do przypinania nóg przesłuchiwanej ofiary. Zgodnie z poleceniem, które znajdowało się w archiwum nyskiego sądu, taboret był przekazywany wszystkim sądom w księstwie, prowadzącym dochodzenia przeciwko czarownicom. Dziś nietrudno sobie wyobrazić, co przeżywała nieszczęsna ofiara „zasiadająca” na takim fotelu i wiadomo, że przyznawała się do wszystkiego, czego oczekiwali oprawcy. Zainteresowanym proponuję wypad do „Grobu Czarownicy” znajdującego się na przełęczy pod Zamkową Górą. Wyjeżdżamy z Jarnołtówka w stronę Prudnika trasą R 60 (znaki niebieskie), która doprowadzi nas do parkingu przy kąpielisku w Pokrzywnej. Dalej trasą R 57 (znaki czerwone) – górski cross – na Biskupią Kopę. Po przejechaniu ok. 2,2 km dojeżdżamy do ostrego zakrętu w prawo, przed nami widoczny słup graniczny. Skręcamy w lewo, w wąską ścieżkę, po 200 m dochodzimy do kwarcowego głazu, który zwany jest „Grobem Czarownicy”. Jest to oczywiście smutna legenda, bo jak wiemy, prochów spalonej czarownicy nie było wolno grzebać, a kat miał obowiązek rozsypać je na rozstajach dróg. Być może to rodziny posądzonych o czary nieszczęsnych ofiar przychodziły w to miejsce pomodlić się za utraconą matkę, siostrę? Wracamy do Pokrzywnej, przy pierwszych zabudowaniach odbijamy leśną drogą w lewo, dojeżdżamy do asfaltowej drogi. Skręcamy w lewo i wracamy do Jarnołtówka. Długość trasy wynosi 12,7 km. Ruszamy w stronę Głuchołaz, po przejechaniu 800 m skręcamy w prawo. Jedziemy dalej starym traktem, przed nami roztaczają się wspaniałe widoki w kierunku Charbielina (16,1 km). Przejeżdżamy ruchliwe skrzyżowanie. Dalej pojedziemy drogą, którą niegdyś biegła wschodnia granica księstwa. Mijamy kościół św. Jana Chrzciciela, wzmiankowany w XIV wieku. W marcu 1945 roku doszczętnie spłonął, został odbudowany w 1958 roku. Liczne przebudowy zatarły Popis trasy polský úsek 45 hrábí. Uprostřed se nacházel dlouhý železný zub s ostrými hroty CZ (vypočítaný na řitní otvor). Na každé noze byla objímka, kterou se upevňovaly nohy vyslýchané oběti. V souladu s nařízením, které se nacházelo v archivu nysského soudu, byla sedačka dodána všem soudům v knížectví, které vyšetřovaly věci proti čarodějnicím. Dnes není obtížné představit si, co musela nešťastná oběť vytrpět „usedajíc“ na toto křeslo, a nedivíme se, že byla ochotna přiznat se ke všemu, co od ní mučitelé chtěli. Zájemcům doporučuji návštěvu „Čarodějnického hrobu“, který se nachází na průsmyku pod Zámkovou horou. Vyjíždíme vesnice Jarnołtówek ka směrem na Prudnik trasou R 60 (modré značky), která nás zavede až k parkovišti u koupaliště v ve vesnici Pokrzywna. Dále pokračujeme trasou R 57 (červené značky) – horský cross – na Biskupsku kupu. Po cca 2,2 km přijíždíme k ostré zatáčce doprava a naproti už můžeme zahlédnout hraniční sloup. Zahneme doleva na úzkou stezku a po 200 m jsme u křemenového balvanu, kterému se říká „Čarodějnický hrob“. Jde o smutnou legendu, protože, jak víme, prach upálené čarodějnice se nesměl prohrabávat a kat měl povinnost rozsypat jej na rozcestích. Je možné, Grób czarownicy že rodiny nešťastných obětí obviněných z ča- Hrob čarodějnice rodějnictví přicházely na toto místo pomodlit se za svou popravenou matku nebo sestru? Vrátíme se do vesnice Pokrzywna, u prvních staveb odbočujeme lesní stezkou doleva, přijíždíme na asfaltovou cestu. Zahýbáme doleva a vrátíme se do vesnice Jarnołtówek. Délka trasy je 12,7 km. Vyrážíme směrem na Głuchołazy, po ujetí 800 m zahneme doprava. Jedeme dále starou tratí ve směru na Charbielin (16,1 km) a před námi jsou úžasné vyhlídky. Přejíždíme rušnou křižovatku. Dále jedeme cestou, která kdysi vymezovala východní hranici knížectví. 46 Opis trasy odcinek polski wszelkie cechy stylowe. Przejeżdżamy przez Nowy Las (20,8 km), PL mijamy kościół św. Jadwigi – pierwotnie NMP, wzmiankowany w 1302 roku, zniszczony w marcu 1945 roku, odbudowany w 1949 roku. Dojeżdżamy do Starego Lasu (23,8 km). W przeciwieństwie do poprzednich neobarokowy kościół św. Marcina – wzmiankowany w 1302 roku, rozbudowany w 1913 roku – zachował interesującą bryłę architektoniczną, warto go obejrzeć. Mijamy ostatnie zabudowania wsi. Na wysokości znaku oznaczającego koniec wsi (25,3 km) po prawej stronie drogi widzimy pozostałości średniowiecznego grodziska z XIII wieku. Być może są to relikty grodu kasztelańskiego, poświadczonego w 1285 roku. Po zwiedzeniu grodziska jedziemy dalej. Przed Hajdukami Nyskimi skręcamy w prawo do Kępnicy (32,2 km), jednej z najstarszych wsi w księstwie nyskim. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XIII wieku. Z tego czasu pochodzi kościół Wniebowzięcia NMP, którego gruntownej przebudowy dokonano w 1883 roku. Dokumentują to chorągiewki na szczytach. Podczas tych prac odnaleziono najstarsze, wykonane z marmuru sławniowickiego epitafium proboszcza Hermana, datowane na 1314 rok, Popis trasy polský úsek 47 Projíždíme vedle kostela sv. Jana Křtitele zmiňovaného již ve 14. CZ století. V březnu v roce 1945 kostel zcela vyhořel a opětovně byl postaven v roce 1958. Řada přestaveb však již celkově zakryla veškeré původní slohové prvky. Přejíždíme přes Nowy Las (20,8 km), míjíme kostel sv. Hedviky – původně Marie Panny, zmiňovaný v roce 1302, v březnu 1945 zničený a v roce 1949 opět postavený. Dojíždíme do vesnice Stary Las (23,8 km). Na rozdíl od předchozích, neobarokní kostel sv. Martina (zmiňovaný v roce 1302 a v březnu 1913 rozestavěný) si zachoval zajímavý architektonický styl – je záhodno si ho prohlédnout. Míjíme poslední stavby ve vesnici. Na úrovni značky určující konec obce (25,3 km) uvidíme napravo cesty zůstatky středověkého hradiště z 13. století. Možná že jsou to pozůstatky kastelánského sídla zřízeného v roce 1285. Pak po návštěvě hradiště jedeme dále. Před vesnicí Hajduki Nyskie odbočíme doprava do vesnice Kępnica (32,2 km) jedné z nejstarších v nysském knížectví. Byla poprvé Charbielin Kościół św.Jana Chrzciciela zmiňována v 13. století. Z té doby Kostel sv. Jana Křtitele 48 Opis trasy odcinek polski które zamurowano ponownie w prezbiterium. Jest to dowód bli- PL sko siedemsetletniej eksploatacji tego cennego kamienia. Proboszcz Herman przebywał razem z biskupem Tomaszem II na wygnaniu w Raciborzu w 1286 r. Było to skutkiem wspomnianego wcześniej sporu biskupa z księciem Henrykiem IV Probusem. W roku 1946 ks. Michał Sobejko przywiózł tu cudowny obraz Matki Bożej Horodeńskiej, znajdujący się w ołtarzu bocznym. W zewnętrznym fragmencie muru okalającego kościół, od strony prezbiterium, możemy odna- Kępnica Kościół Wniebowzięcia NMP Kostel Nanebevzetí Panny Marie leźć wmurowany w jego lico krzyż pokutny. Jak w wielu budowlach naszego księstwa, tak i tu możemy zobaczyć skutek licznych interwencji budowlanych, powodujących zatarcie wszelkich cech stylowych. Jedziemy dalej malowniczą, wijącą się pośród pól drogą. Przed nami roztacza się panorama Wierzbięcic (35,3 km), wsi założonej w XIII wieku, z dominującą bryłą kościoła. Dokument z 1302 roku wymienia kościół św. Mikołaja jako romańską świątynię. W XVI wieku dobudowano renesansową wieżę, zwieńczoną attyką. W latach 1806–1807 funkcję proboszcza sprawował tu francuski marszałek markiz Marc Marie de Bombelles, mleczny brat króla francuskiego, Ludwika XVIII. Popis trasy polský úsek 49 pochází kostel Nanebevzetí CZ Panny Marie, který byl v roce 1883 důkladně přestavěn. Dokazují to vlaječky umístěné na štítech budovy. Během těchto prací byl nalezen nejstarší mramorový slavnovický epitaf kněze Hermana z roku 1314, který byl později znovu zazděn do presbytáře. Je to důkaz téměř 700leté těžby tohoto cenného kamene. Farář Herman Krzyż pokutny pobýval v roce 1286 spolu s biskupem Tomášem Kajícný kříž II. v Ratiboři ve vyhnanství. Byl to důsledek již zmíněného sporu biskupa s knížetem Jindřichem IV. Probusem. V roce 1946 sem kněz Michał Sobejko dovezl zázračný obraz Matky Boží Horodenské, který se nachází v bočním oltáři. Ve vnější části zdi kolem kostela můžeme najít na straně presbyteria v přední ploše vestavěný kajícný kříž. Stejně jako v mnoha stavbách našeho knížectví můžeme i zde vidět dopad řady stavebních úprav, které zničily veškeré původní slohové prvky. Jedeme dále malebnou cestou, která se vine středem polí. Před námi je panoráma vesnice Wierzbięcice (35,3 km), která byla založena ve 13. století, jejíž největší dominantou je Wierzbięcice Kościół św. Mikołaja bezesporu zdejší kostel. Doklad z roku 1302 Kostel sv. Mikuláše 50 Opis trasy odcinek polski Zbiegł z Francji, zagrożony zgilotynowaniem, utracił majątek i owdo- PL wiał, przyjął święcenia kapłańskie we Wrocławiu, skąd trafił właśnie tutaj. Po powrocie do Francji w 1815 roku został biskupem w Amiens. Kościół otoczony jest ciekawym średniowiecznym murem. Przy drodze łączącej Nysę z Prudnikiem znajdują się dwa krzyże pokutne, pierwszy, w ogrodzie na wprost skrzyżowania, drugi w kierunku Nysy, na chodniku, z zatartą inskrypcją (1623 / DEN 27 / MARZ). Prawdopodobnie został ustawiony w miejscu, w którym znajdował się cmentarz ofiar wojny trzydziestoletniej lub zarazy. Być może grzebano w tym miejscu ofiary inkwizycji? W 1653 roku ówKrzyż pokutny czesny proboszcz Meisner Kajícný kříž z Oppersdorf (Wierzbięcice) skarżył się, że cała jego parafia opanowana jest przez diabły i demony. Było ich podobno tak dużo, że w powietrzu aż świstało od ich przelotów. Prawie każdy gospodarz miał do pomocy diabła lub demona. Przejeżdżamy ruchliwą drogę i dalej starym traktem docieramy do Domaszkowic (38,4 km), starej wsi, której początki sięgają XIII wieku. Na wysokim wzniesieniu, dominując nad okolicą, stoi kościół św. Jerzego, wzmiankowany w 1302 roku. Po zniszczeniach ostatniej wojny został odbudowany w 1950 roku. Pod średniowiecznym murem otaczającym kościół, po prawej stronie bramy, stoi imponujących rozmiarów krzyż pokutny. Według tradycji postawiono go w miejscu, w którym husyci zamordowali proboszcza, broniącego świątyni przed profanacją. Jedziemy dalej, w kierunku Nysy. Mijamy pierwsze Domaszkowice zabudowania, skręcamy w prawo, wąską drogą dojeżKapliczka dżamy do centrum Niwnicy (42,2 km), wsi założonej Kaplička Popis trasy polský úsek 51 zmiňuje kostel sv. Mikuláše jako románský chrám. V 16. století byla CZ dostavěna renesanční věž zakončená atikou. V letech 1806–1607 zde byl farářem francouzský maršálek markýz Marc Marie de Bombelles, který měl stejnou kojnou jako francouzský král Ludvík XVIII. Utekl z Francie, když mu hrozila gilotina, ztratil majetek, ovdověl, přijal kněžské posvěcení ve městě Wrocław a odtud se dostal právě sem. Po návratu do Francie v roce 1815 se stal biskupem v Amiens. Kostel je Krzyż pokutny obklopen zajímavou středověKajícný kříž kou zdí. U cesty, která spojuje města Nysa a Prudnik, se nacházejí dva kajícné kříže - první v zahradě naproti křižovatky, druhý ve směru na město Nysa na chodníku se sedřeným nápisem (1623 / DEN 27 / MARZ). Ten byl pravděpodobně postaven v místě, kde se nacházel hřbitov obětí třicetileté války nebo epidemie. Nebo zde možná byly pohřbeny oběti inkvizice? V roce 1653 si tehdejší farář Meisner z Oppersdorf (Wierzbięcice) stěžoval, že celá jeho fara je ovládaná ďábly a démony. Bylo jich prý tolik, že byl slyšet šelest, když přelétávali. Téměř každému hospodáři údajně pomáhal ďábel nebo démon. Projedeme rušnou silnici a dále starou tratí dojedeme až do staré vesnice Domaszkowice (38,4 km), jejíž historie sahá až do 13. století. Na vysokém kopci stojí a nad okolím dominuje kostel sv. Jiří zmíněný již v roce 1302. Po zničení během poslední války byl opětovně postaven v roce 1950. U středověké zdi, která kostel obklopuje, na pravé straně brány, stojí kajícný kříž impozantních rozměrů. Podle tradice byl postaven na místě, na kterém zavraždili husité faNiwnica ráře, který chránil svatyni před znesvěcením. Kapliczka Pokračujeme směrem k městu Nysa. Míjíme prvKaplička ní budovy, zahneme doprava a úzkou stezkou dojíždíme do centra vesnice Niwnica (42,2 km), založené v roce 1226. Kostel Povýšení sv. kříže existoval již v roce 1297. Obdobně jako jiné kostely, byl v březnu 1945 52 Opis trasy odcinek polski w 1226 roku. Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego istniał już PL w 1297 roku. Podobnie jak inne kościoły, uszkodzony w marcu 1945 roku, został odnowiony zaraz po zakończeniu działań wojennych. To właśnie w tej wsi urodził się w ubogiej, być może wieśniaczej rodzinie, Piotr Nowak, który w 1447 roku otrzymał sakrę biskupią w katedrze wrocławskiej. Swoją działalność poświęcił głównie odbudowie diecezji po najazdach husytów na Śląsk. W 1453 roku zaprosił do Wrocławia jednego z najwybitniejszych kaznodziejów pokutnych – Jana Kapistrana. Niestety, jego działalność na Śląsku zbiegła się z procesami przeciwko ludności żydowskiej, oskarżanej o znieważenie Eucharystii. W wyniku procesów inkwizycyjnych, w których obydwaj uczestniczyli, na stosach spłonęło kilkadziesiąt niewinnych ofiar. Jedziemy dalej w stronę Wyszkowa Śl. (44,6 km),wsi, którą można nazwać sypialnią Nysy, gdyż prawie wszyscy mieszkańcy pracują w mieście. Neogotycka kaplica św. Jerzego została wzniesiona w latach 1822–1824. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo, w kierunku Nysy. Droga meandruje pomiędzy stawami rybnymi. Można tu zobaczyć wiele gatunków ptactwa wodnego. Przejeżdżamy przez Konradową (47,2km). Po drodze mijamy wzniesioną w 1940 roku kaplicę św. Konrada, dalej wytwórnię chipsów. Zwracając uwagę na oznakowanie trasy, skręcamy w prawo i jadąc ulicami Władysława Jagiełły i Mazowiecką, dojeżdżamy do ruchliwego skrzyżowania. Dalej prosto, następnie w lewo w ul. M. Drzymały, w prawo ul. Piastowską dojeżdżamy do pl. M. Kopernika, za którym w lewo w ul. Parkową, prosto przez skrzyżowanie w ul. D. Chodowieckiego do końca, gdzie w prawo ul. Grodzką dojeżdżamy do Muzeum w Nysie (51.8km). W niewielkim lochu Pałacu Biskupiego znajduje się stała ekspozycja, dokumentująca historię procesów o czary w księstwie nyskim. Nysa Pałac Biskupi Biskupský palác Popis trasy polský úsek poškozen a hned po ukončení války zase obnoven. Právě v této vesnici se narodil v chudé venkovní rodině Piotr Nowak, který byl v roce 1447 vysvěcen biskupem ve wrocławské katedrále. Působil hlavně při obnově diecéze po husitských nájezdech na Slezsko. V roce 1453 pozval do města Wrocław jednoho z nejpozoruhodnějších kajícných kazatelů – Jana Kapistránského. Bohužel jeho činnost ve Slezsku byla souběžná s procesy proti židovskému lidu obviněnému ze znevážení eucharistie. Důsledkem inkvizičních procesů, na nichž se oba podíleli, bylo na hranicích upáleno několik desítek nevinných obětí. Jedeme dále směrem na Wyszków Śl. (44,6 km), vesnici, kterou můžeme pojmenovat ložnice města Nysa, protože téměř všichni zdejší obyvatelé pracují právě v ní. Neogotická kaple sv. Jiřího byla postavena v letech 1822–1824. Na křižovatce zahněme doleva město Nysa. Cesta se kroutí mezi rybníky. Je možné si zde prohlédnout mnoho druhů ptáků. Projedeme vesnicí Konradowa (47,2 km). Na cestě míjíme kapli sv. Konráda postavenou v roce 1940 a dále výrobnu chipsů. Podle označení trasy zahneme doprava a projedeme ulicemi Władysława Jagiełły i Mazowieckou a dojedeme na rušnou křižovatku M. Karłowicza, dále doleva do ul. M. Drzymały, vpravo ul. Piastowskou dojíždíme do ul. M. Kopernika, za níž odbočíme doleva do ul. Parkové, rovně křižovatkou do ul. D. Chodowieckiego, pak na konec této ulice a doprava na ul. Grodzkou – a konečně dojíždíme do Muzea ve městě Nysa (51.8 km). V nevelkém vězení biskupského paláce se nachází stálá expozice, která se týká historie čarodějnických procesů v nysském knížectví. 53 CZ Nysa Pałac Biskupi muzeum Biskupský palác muzeum 54 Opis trasy odcinek polski NYSA (52,4 km) PL Niegdyś stolica księstwa biskupów wrocławskich, istniejącego od końca XIII wieku do sekularyzacji w 1810 r., dziś stolica powiatu, rozpościera się malowniczo u podnóża Sudetów Wschodnich. Na historycznej arenie dziejów pojawiła się pod koniec XII wieku jako wczesnopiastowska osada handlowa. Jan Długosz przypisuje jej założenie Bolesławowi Krzywoustemu, ale żaden z zachowanych do naszych czasów dokumentów nie potwierdza tego faktu. Wyjątkowa historia oraz wysokiej klasy zabytki przypominają nam oraz turystom o dawnej świetności nyskiego grodu, który niegdyś, pod hojnym mecenaNysa tem biskupim, zyskał miano „Śląski Rzym”. Fontanna Trytona Tritónova fontána Na tej pięknie zapisanej karcie historii nyskiego grodu jest jedna, bardzo głęboka, rysa. Skutki wojny trzydziestoletniej odcisnęły na mieszkańcach fatalne piętno. Jak pisałem na wstępie, pierwszy proces o czary w księstwie nyskim odbył się w 1622 roku. W tym czasie księstwem nyskim władał biskup Karol Ferdynand Waza (1625–1655), który w diecezji rezydował rzadko, większość czasu spędzając w Warszawie i swojej ulubionej rezydencji w Wyszkowie. Podobnie jego następca – Leopold I Wilhelm, arcyksiążę Habsburg (1656–1662), który w diecezji wrocławskiej był tylko raz, podczas ingresu do katedry wrocławskiej w 1656 roku. W ich imieniu diecezją wrocławską zarządzał biskup sufragan Jan Baltazar Liesch (1626–1661). To właśnie za jego rządów w latach 1638–1648 Nysę i księstwo zalała druga fala polowań na czarownice. Kulminacja obłędu nastąpiła w maju 1639 roku. Z rozkazu administracji biskupiej nyska rada została zobowiązana do wyznaczenia specjalnego budynku, w którym lokowano aresztowane czarownice. Nakazała również trzymanie kata w gotowości. Proboszcz kościoła św. Jakuba – Jan Feliks Padewitz, zapisał w swojej kronice, że z polecenia biskupa Liescha zduni nyscy wznieśli w pobliżu szubienicy (Dom Wagi Miejskiej) specjalny piec, który „miał być niezwłocznie uruchomiony, by przez Popis trasy polský úsek 55 Nysa (52,4 km) CZ Kdysi hlavní město knížectví wrocławských biskupů existujícího od konce 13. století do sekularizace v roce 1810. Současné hlavní město okresu se malebně rozprostírá na úpatí Východních Sudet. Na historickém jevišti dějin se Nysa objevila koncem 12. století jako raně piastovská obchodní osada. Jan Długosz její založení připisuje Boleslavu Křivoústému, ale žádný dochovaný dokument tuto skutečnost Nysa nepotvrzuje. Neobyčejné dějiny a imDom Wagi Miejskiej Dům městské váhy pozantní památky nám a turistům připomínají dávnou slávu nysského hradiště, které kdysi, za hojného biskupského mecenášství, získalo jméno „Slezský Řím”. Na tomto jinak pěkně popsaném listu historie nysského hradiště je však jedna velmi hluboká vráska. Důsledky třicetileté války zanechaly na obyvatelích nesmazatelnou stopu. Jak bylo dříve zmíněno, první čarodějnický proces v nysském knížectví se konal v roce 1622. V této době vládl nysskému knížectví biskup Karel Ferdinand Waza (1625–1655), který v diecézi pobýval zřídka a většinu času trávil ve ve městě Warszawa a ve své oblíbené rezidenci ve vesnici Wyszków. Obdobně jako jeho nástupce – Leopold I. Wilhelm, arcikníže Habsburský (1656–1662), který byl ve wrocławské diecézi pouze jednou, a to v roce 1656 při příležitosti uvedení do úřadu ve wrocławské katedrále. Jejich jménem řídil wrocławskou diecézi biskup Jan Baltazar Liesch (1626–1661). A pravě v průběhu jeho vlády v letech 1638–1648 město Nysa a knížectví ovlivnila druhá vlna honů na čarodějnice. Kulminace šílenství nastala v květnu 1639. Na základě příkazu biskupské správy, byl nysský úřad povinen určit speciální budovu, kam by byly umisťovány zadržené čarodějnice. Správa také přikázala, aby byl kat stále v pohotovosti. Farář kostela sv. Jakuba, Jan Felix Padewitz, uvedl ve své kronice, že příkazem biskupa Liescha postavili kameníci ze města Nysa v okolí šibenice (Dům městské váhy – Dom Wagi Miejskiej) speciální pec, která „měla být bezodkladně uvedena do provozu, aby spravedlivým 56 Opis trasy odcinek polski sprawiedliwe stracenie oderwać czarownice i potwory od związku PL z diabłem”. 6 września 1639 roku spalono w nim 26 kobiet, wśród nich jedną z Jarnołtowa. ...„Czy wymuszanie zeznań przez narzędzia tortur było sprawiedliwym postępowaniem, będziemy wiedzieć w czasie sądu. Sądzę, że gdyby ci sędziowie zostali położeni na miejscu tortur, sami przyznaliby się do bycia czarownicą, nie mówiąc już o słabych kobietach” – konstatował Padewitz. Według jego opinii budowa pieca postawiła Nysę w złym świetle w całym chrześcijańskim świecie. Następna fala prześladowań nastąpiła w 1651 roku. W płomieniach stosu (pieca) śmierć poniosły 42 kobiety, w tym dwie żony nyskich rajców. Po tej tragedii zarządzono wstrzymanie prześladowań, gdyż „...rozwinęły się zbyt daleko, zbyt szeroko i wysoko”. Proboszcz Meisner z Wierzbięcic szacował, że w tymże roku spalono w całym księstwie biskupim 200 osób. Kolejną falę represji w 1652 roku wywoNysa łał jeden z dzwonników kościoła św. Jakuba. Wieża Wrocławska Wrocławská věž Na stos trafiły wówczas kobiety pochodzące ze Skoroszyc, Prusinowic, Czarnolasu, Kobieli, Jawornika i Zawodzia. Ostatni proces odbył się w 1689 roku. Sądzono wówczas dwie kobiety z Jawornika, które zostały poddane „...okrutnym męczarniom, paleniu i ciągnieniu tak, że do końca życia nie powrócą do poprzedniego stanu zdrowia”. Ponieważ dzielnie przetrzymały tortury i nie przyznały się do niczego, zostały zwolnione i uznane za niewinne. Na polecenie biskupa Franciszka Ludwika Neuburga w 1701 roku odlano dzwon św. Anny, który został zawieszony w dzwonnicy św. Jakuba. Na jego rondzie została umieszczona sentencja: „Dum Anna sonat omnia fantas mata fugat” (Dźwięk dzwonu św. Anny niech wypłoszy czarownice z księstwa). Jak powiadali przedwojenni mieszkańcy Nysy, gdy w mieście zaczynały pojawiać się niecne myśli o kolejnym pogromie czarownic, św. Anna sama się rozdzwaniała, przepędzając Popis trasy polský úsek 57 popravením odloučila čarodějnice a netvory od vazby s ďáblem“. CZ 6. září 1639 v ní bylo upáleno 26 žen, z nichž jedna pocházela z vesnice Jarnołtów. ...„Zda bylo vynucování přiznání mučicími nástroji správné, budeme vědět v době soudu. Tvrdím, že kdyby si soudci sami museli lehnout na místo mučení, sami by se přiznali, že jsou čarodějnice – a co teprve slabé ženy”... Toto konstatoval Padewitz. Podle jeho názoru stavba pece postavila město Nysa do špatného světla před celým křesťanským světem. Další vlna pronásledování Nysa nastala v roce 1651. Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki Bazilika minor sv. Jakuba a sv. Anežky V plamenech hranic (pece) bylo zavražděno 42 žen, z toho 2 ženy nysských úředníků. Po této tragédii bylo pronásledování zastaveno, protože „...se vyvinulo příliš daleko, široko a vysoko“. Farář Meisner z vesnice Wierzbięcice odhadoval, že v tomto roce bylo v celém biskupském knížectví upáleno 200 osob. Další vlnu represí v roce 1652 vzbudil jeden ze zvoníků kostela sv. Jakuba. Na hranici byly tehdy upáleny ženy pocházející z vesnic Skoroszyce, Prusinowice, Czarnolas, Kobiele, Javorníku a Zawodzia. Poslední proces se konal v roce 1689. Byly tehdy souzeny dvě ženy z Javorníku, které byly podrobeny „...krutému mučení, pálení a roztahování tak, že se jim do konce života nevrátí původní zdraví.” Poněvadž udatně vydržely mučení a nepřiznaly se k ničemu, byly propuštěny a prohlášeny za nevinné. Na příkaz biskupa Františka Ludvika Neuburga byl v roce 1701 odlit zvon sv. Anny, který byl zavěšen ve zvonici sv. Jakuba. Na jeho krk byl umístěn citát: „Dum Anna sonat omnia fantas mata fugat” (Zvuk zvonu sv. Anny ať vyplaší čarodějnice z knížectví). Podle vyprávění předválečných obyvatel města Nysa, když se ve městě začaly objevovat temné myšlenky o následném pogromu čarodějnic, sv. Anna začala sama od sebe zvonit a tím vznikající fantasmata 58 Opis trasy odcinek polski rodzące się fantazmata. Św. Anna jest jednym z nielicznych dzwo- PL nów, który cudem uniknął wojennego losu. Odnaleziono go po wojnie na cmentarzysku dzwonów w Hamburgu. Dziś jego dostojnego tonu możemy posłuchać w Euskirchen, niedaleko Bonn, w kościele pw. Najświętszego Serca Jezusa. Nysa Ostateczny kres Piękna Studnia obłędowi polowań położył król Fryderyk II Wielki, Krásná kašna zakazując w 1740 roku stosowania tortur w Prusach, do których od 1742 roku należała Nysa i północna część księstwa nyskiego. Po zwiedzeniu miasta wyjeżdżamy ul. Wrocławską w kierunku Opola. Przy Pięknej Studni skręcamy w lewo i ul. Kowalską dojeżdżamy do Bastionu św. Jadwigi. Dalej w prawo ul. Piastowską, następnie w lewo ul. M. Drzymały przez ruchliwe skrzyżowanie, ulicami Mazowiecką, Władysława Jagiełły do kładki przez rzekę. Po przejechaniu kładki skręcamy w prawo, w kierunku neoromańskiego kościoła i klasztoru Franciszkanów pw. św. Elżbiety. Teraz w lewo ul. Franciszkańską, prosto przez ruchliwe skrzyżowanie w osiedlową drogę, kierując się znakami, dojeżdżamy do ul. Oświęcimskiej. Skręcamy w lewo, w polną drogę. Jedziemy teraz zboczami wzniesienia, które kiedyś zwano Hexenberg – Góra Czarownic. Według przekazów i protokołów sądowych głównym miejscem zlotów – sabatów, na które miały się zlatywać czarownice z księstwa nyskiego, były Piotrowe Kamienie (Petrovy kameny), charakterystyczny szczyt w paśmie Jesioników, położony w pobliżu Pradziada. Lokalne sabaty, według zeznań świadków, odbywały się na łąkach koło Bobrovníka, na które zlatywały się czarownice z Jeseníka i Zlatých Hor, oraz Górze Czarownic (Hexenberg), na której zboczach rozłożyło się dzisiaj osiedle Podzamcze, dzielnica Nysy, a która była miejscem orgii nyskich wiedźm. Według ówczesnego przekonania Popis trasy polský úsek 59 z města vyhnala. Sv. Anna je jedním z mála zvonů, který se jako zázrakem vyhnul válečnému osudu. Byl nalezen po válce na hřbi- CZ Nysa tově zvonů v Hamburku. Dnes můžeme jeho Bastion św. Jadwigi důstojný tón poslouchat v Euskirchen nedale- Bastion sv. Hedviky ko Bonnu v kostele Nejsvětějšího srdce Ježíše. Definitivní přítrž šílenství honů udělal král Frederik II. Velký, který v roce 1740 zakázal mučení v Prusech, ke kterým od roku 1742 patřila rovněž Nysa a také severní část nysského knížectví. Po prohlídce města vyjíždíme ul. Wrocławskou směrem na Opole. U Krásné kašny se otočíme doleva a ul. Kowalskou dojedeme do Bastionu sv. Hedviky. Pak doprava ul. Piastowskou a dále pak doleva ul. M. Drzymały, rušnou křižovatkou, ulicí Mazowieckou a Władysława Jagiełły k lávce přes řeku. Po přejetí lávky zahneme doprava směrem na nerománský kostel a klášter františkánů sv. Alžběty. Teď doleva ul. Franciszkańskou, rovně rušnou křižovatkou na cestu u sídliště a podle značek dojíždíme do ul. Oświęcimské. Zahneme doleva na polní cestu. Jedeme teď po svazích kopce, který byl kdysi pojmenován Hexenberg – Góra Czarownic. Podle vyprávění a soudních protokolů byly hlavním místem shromažďování při sabatech, na které měly přilétávat čarodějnice z nysského knížectví, Petrovy kameny (Piotrowe Kamienie), charakteristický vrchol na pásmu Jeseníků nacházející se poblíž Pradědu. Místní sabaty se podle přiznání svědků konaly na loukách u Bobrovníku 60 Opis trasy odcinek polski każda czarownica zawierała z diabłem przymierze. Czart zbliżał PL się do swoich ofiar pod postacią kruczoczarnego mężczyzny lub ubranego w zielony kubrak myśliwego, z czerwonym kogucim piórkiem w kapeluszu. Przed swoją wybranką roztaczał wspaniałe wizje wynikające z zawartej z nim umowy (cyrografu). Następnie wzywał posłuszną mu już ofiarę do przypieczętowania jej własną krwią. W cyrografie czarownica przekazywała mu całkowitą władzę nad swoją duszą, oświadczała, że wypiera się Boga oraz wszystkich jego świętych, pozwalała się też na nowo ochrzcić. W ramach zawartego przymierza otrzymywała od niego specjalne, charakterystyczne znamiona i znaki, zaświadczające o przynależności do czartowskiego klanu. Były to zwykle, powszechne w tamtych czasach, szczególnie u starszych kobiet: czerwone plamy na piersiach i ramionach, kaprawe, czerwone oczy, specyficznie szpiczasta broda, ciemne brodawki na całym ciele. Otrzymywała również recepturę na specjalną magiczną maść, w skład której wchodziły między innymi: ropucha, smar, dziewięćsił bezłodygowy, arcydzięgiel litwor oraz wiele innych, halucynogennych składników. Wedle obietnic czarta, dzięki temu specyfikowi można było stać się niewidocznym, zmieniać w dowolne stworzenie oraz latać na miotle, grabiach lub innych przedmiotach – przede wszystkim na sabaty. Podczas tych zlotów odbywały się orgiastyczne tańce, sprośne śpiewy oraz uczty wspierane tęgą pijatyką. Kulminacją sabatu było zbiorowe kopulowanie z demonami. Było oczywiste, że każde dziecko posądzonej o czary kobiety, nawet niemowlę, było traktowane jako czarci pomiot i trafiało razem z nią na stos. Polną, błotnistą drogą dojeżdżamy do wiaduktu kolejowego, przejeżdżamy asfaltową drogę i dalej starym traktem, przez Sękowice (59,2 km) – małą, rozłożoną wśród żyznych pól, senną wieś, w której stoi mały kościółek pw. Wniebowzięcia NMP, wzniesiony w połowie XIX wieku. Przed nami roztaczają się wspaniałe widoki i krajobrazy. Dojeżdżamy do Radzikowic (61,5 km) – starej, wzmiankowanej już w 1291 roku wsi. W czasie działań ostatniej wojny piękny, gotycko renesansowy kościół św. Bartłomieja, wzniesiony na początku XIV wieku, został poważnie uszkodzony. Spowodowało to odsłonięcie wspaniałych renesansowych polichromii spod wiekowych zamalowań. W 1961 roku przeprowadzono ich konserwację i wyeksponowano Popis trasy polský úsek a přilétávaly na ně čarodějnice z Jeseníku a Zlatých Hor. A také Góra Czarownic (Hexenberg neboli Čarodějnická hora), na jejímž svahu leží sídliště Podzamcze, část města Nysa, byla místem orgií nysských čarodějnic. Podle tehdejšího přesvědčení uzavírala každá čarodějnice s ďáblem příměří. Čert se přibližoval ke svým obětem v podobě muže černého jako havran nebo oblečeného jako myslivec v zeleném kabátku s červeným kohoutím pérem na klobouku. Svým obětem vyprávěl o úžasných výhodách, které z uzavření smlouvy (úpisu) s ním plynou. Pak vzýval jemu již poslušnou oběť ke zpečetění smlouvy její vlastní krví. Touto smlouvou mu čarodějnice předávala celkovou vládu nad svou duší, potvrzovala, že se vzdává Boha a všech jeho svatých a také svolila s opětovným pokřtěním. V rámci uzavřeného příměří získávala od něj charakteristická znaménka a znaky potvrzující příslušenství k čertovu rodu. Byly to nejčastěji červené skvrny na hrudi a ramenech, krhavé červené oči, specificky špičatá brada nebo tmavé bradavice na celém těle – což byly znaky v tehdejší době poměrně běžné, zvláště u starších žen. Čarodějnice také získávala recept na speciální magickou mast, která se skládala mj. z ropuchy, tuku, pupavy bezlodyžné, anděliky lékařské a mnoha dalších halucinogenních prvků. Podle slibů čerta bylo díky tomuto přípravku možné stát se neviditelným, měnit se v libovolná stvoření a také létat na koštěti, hrábích nebo jiných předmětech – především na sabaty. Během těchto shromáždění se konaly taneční orgie, necudné zpěvy a hostiny dohromady s pijáctví. Kulminací sabatu byla hromadná kopulace s démony. Bylo samozřejmostí, že každé dítě ženy obviněné z čarodějnictví, i nemluvně, bylo považováno za čertova potomka a spolu s matkou skončilo na hranici. Polní, blátivou cestou dojíždíme k železničnímu mostu a projíždíme asfaltovou cestou. Pak dále starou tratí přes Sękowice (59,2 km) – malou klidnou vesnici nacházející se mezi úrodnými poli, ve které stojí malý kostelík Nanebevzetí Panny Marie postavený v polovině 19. století. Před námi se rozprostírá nádherný pohled. Dojíždíme do staré vesnice Radzikowice (61,5 km) – zmiňované již v roce 1291. V průběhu poslední války byl zdejší krásný goticko renesanční kostel sv. Bartoloměje postavený na začátku 14. století vážně poškozen. Způsobilo to odkrytí překrásných renesančních 61 CZ 62 Opis trasy odcinek polski najciekawszy fragment, resztę ponownie zamalowując. Teren przy- PL kościelny porastają piękne okazy cisów. Przed starym murem ota- czającym kościół na cokole stoi wykonana z marmuru barokowa figura MB Niepokalanie Poczętej, ufundowana przez Jana Netschela w 1686 r. Pierwszy z dwóch znajdujących się tu krzyży pokutnych zobaczyć możemy po prawej stronie drogi w kierunku Nysy, przy ogrodzeniu plebanii, za rowem obok skrzyżowania. Drugi znajduje się przy przyporze kościoła (od strony prezbiterium). Wracamy do drogi, skręcamy w prawo, jedziemy w stronę Biechowa. Po drodze mijamy wiele kapliczek przydrożnych, starych i nam współczesnych, będących świadectwem wielu tragedii, które dawniej i dziś spotykają wędrowców i podróżujących. Droga pnie się cały czas pod górę, dojeżdżamy do wsi Nowaki (63,8 km). Pierwsze wzmianki o tej zamożnej wsi pochodzą z 1291 roku. Stojący na wyniosłym kopcu, tyłem do dzisiejszej drogi, kościół św. Andrzeja z początku XIV wieku był kilkakrotnie przebudowywany. Podczas ostatniej wojny doszczętnie spłonął. Odbudowano go w 1957 roku. Prace te spowodowały zatarcie jego cech architektonicznych. Mimo tego wspaniale prezentuje się w otoczeniu starych lip, pięknie ostatnio odnowiony. Obok przystanku autobusowego stoi krzyż pokutny, najbardziej okazały z istniejących dziś w naszym księstwie, którego rozpiętość ramion wynosi 120 cm. Jeszcze w połowie lat 70. XX wieku znajdował się we wsi drugi, który stał obok kapliczki przy pięknie odrestaurowanej XIX-wiecznej zagrodzie nr 37. Niestety, nikt z mieszkańców nie potrafi powiedzieć, co się z nim stało. Na polach, okalających wieś, rośnie samotnie piękna stara lipa, z którą związana jest tajemnicza legenda opowiadająca o tragedii, jaka rozegrała się tu przed kilkuset laty, prawdopodobnie w 1633 roku. Pewnego razu zjawił się obok niej dziwny człowiek, który zaczął odprawiać tajemnicze obrzędy i wypowiadać niezrozumiałe słowa. Czy spotkało go za to coś niedobrego, czy też został przez mieszkańców źle potraktowany – nikt już dzisiaj nie pamięta, ale po niedługim czasie pojawił się ponownie przy lipie. Po odmówieniu tajemniczych zaklęć wyjął z dziupli czarną chustę, na której, unosząc się w powietrzu, odleciał. Przedtem jednak zapowiedział, że niedługo we wsi pozostanie tylko jeden człowiek. Niebawem wieś Nowaki Drewniana wiata odpoczynkowa Dřevěný přístřešek k odpočinku Popis trasy polský úsek polychromií pod starými malbami. V roce 1961 byla provedena jejich renovace, během které byly vystaveny nejzajímavější části polychromií, a zbytek byl opět zamalován. Oblast u kostela porůstají krásné tisy. Před starou zdí obklopující kostel stojí na podstavci mramorová barokní soška Neposkvrněného početí Matky Boží, jejíž postavení v roce 1686 financoval Jan Netschel. První zde se nacházející kajícný kříž najdeme na pravé straně cesty směrem k městu Nysa, u oplocení fary za příkopem, vedle křižovatky. Druhý je u podpěry kostela (na straně presbyteria). Vrátíme se na cestu, zahneme doprava a jedemek vesnici Biechów. U cesty míjíme několik kapliček, starých a pro nás současných, které byly a stále jsou svědky mnoha tragédií, které před lety i dnes potkávají poutníky a cestovatele. Cesta vede celou dobu nahoru, dojíždíme do vesnice Nowaki (63,8 km). První zmínka o této blahobytné vesnici pochází z roku 1291. Kostel sv. Ondřeje z počátku 14. století, který stojí na vyvýšeném kopci zády k dnešní cestě, byl několikrát přestavěn. Během poslední války úplně shořel. Byl opět postaven v roce 1957. Tyto práce způsobily zánik jeho původního architektonického charakteru. Přesto vypadá v okolí starých líp výborně a je pěkně zrekonstruován. Vedle autobusové zastávky stojí kajícný kříž, největší ze všech v našem knížectví dosud dochovaných o rozpětí ramen 120 cm. Ještě v polovině 70. let 20. století se zde nacházel také druhý kříž, který stál vedle kapličky u pěkně restaurované zahrady č. 37 z 19. století. Bohužel nikdo z občanů nebyl schopen říct, co se s ním stálo. Na polích obklopujících vesnice roste samostatně pěkná stará lípa, se kterou je spojena tajemná legenda o tragédii, která se zde stala před několika sty lety, pravděpodobně v roce 1633. Jednou se u lípy objevil podivný člověk, který začal provádět tajemné obřady a mumlal nesrozumitelná slova. Zda ho za to potkalo cosi špatného či zdali s ním obyvatelé nějak špatně zacházeli, to si už nikdo nepamatuje, ale po krátké době se u lípy objevil zas. Po vyřčení několika tajemných slov vytáhl z brašny černý šátek, na kterém uletěl. Předtím ale předpověděl, že ve vesnici zbude pouze jeden člověk. Po krátké době vesnici postihla strašná epidemie – snad dříve zmíněný mor, kterému se 63 CZ 64 Opis trasy odcinek polski nawiedziła straszna zaraza – czyżby wspomniana wcześniej dżuma, PL zwana czarną śmiercią? W jej wyniku we wsi pozostał przy życiu tylko grabarz i młody kmieć, który z przerażeniem oczekiwał spełnienia przepowiedni. Po niedługim czasie, późną nocą, ktoś zaczął się dobijać do jego domostwa. Kiedy nagle odgłosy ucichły, kmieć ze strachem uchylił drzwi i ujrzał pod nimi martwego grabarza. W taki oto sposób wypełniła się straszliwa przepowiednia tajemniczego gościa – czyżby czarownika? Na końcu wsi skręcamy w lewo, w kierunku Słupic. Po przejechaniu kilkuset metrów docieramy do zapory wodnej na rzeczce Korzekwi, malowniczo położonej wśród pagórków i pól. Możemy tu odpocząć, posilić się oraz ochłodzić w krystalicznej wodzie. Jadąc dalej, przejeżdżamy przez Słupice (67,3 km) w kierunku Karłowic Wielkich (68,9 km). Pierwsze informacje o tej zamożnej wsi pochodzą z 1244 roku. Z tego czasu pochodzi również pierwsza wzmianka o kościele św. Marii Magdaleny. Obecny, późnobarokowy, zbudowano w 1758 roku. W zewnętrzną ścianę prezbiterium wmurowano renesansową, wykonaną z marmuru płytę nagrobną, pochodzącą z 2. połowy XVI wieku, przedstawiającą postać rycerza oraz Annę Marię z ur. Vogel. Wieś do 1810 roku należała do dóbr kolegiaty nyskiej. W pobliżu kościoła, naprzeciw plebanii, stoi niepozorny dom, w którym urodził się znany malarz niemiecki (śląski), Edward Grützner (1846-1925). Był siódmym dzieckiem niezamożnego chłopa. Miejscowy proboszcz dostrzegł nieprzeciętne zdolności chłopca i umożliwił mu naukę w nyskim gimnazjum. Studia artystyczne odbył w Monachium. Scenki rodzajowe przedstawiane na jego obrazach przyniosły mu wielką popularność i przydomek „wesołego malarza”. Tytuły jego prac: „Smakujący wino brat klasztorny” czy „Śląski pijaczek i diabeł” same wyjaśniają trafność tego określenia. Jego obrazy znajdują się w sławnych galeriach na całym świecie. Cykl wykonanych przez niego ilustracji do dzieł Szekspira określono mianem Falstaffiady. Bohaterem tego cyklu uczynił artysta Falstaffa, którego postać najbardziej odzwierciedlała duszę malarza. To miejsce i dom należą do bardzo ważnych w kulturze śląskiej. Byłoby rzeczą niedobrą, gdyby dom rozebrano. Kierując się w stronę Otmuchowa, dojeżdżamy do Rysiowic (71,2 km) – – wsi, która przez blisko 300 lat należała do znanego na Śląsku, kędzierzyńskiego rodu von Reiswitz. W drugiej dekadzie XIX wieku Popis trasy polský úsek 65 říká černá smrt? V jejím důsledku ve vesnici přežili pouze hrobník CZ a mladý měšťan, který s hrůzou očekával splnění předpovědi. Jednoho dne se pozdě v noci někdo začal dobývat do jeho domu. Hlasy najednou utichly a mladík s hrůzou pootevřel dveře – a uzřel před nimi mrtvého hrobníka. Tímto způsobem se strašná předpověď tajemného návštěvníka naplnila – nebyl to třeba černokněžník? Karłowice Wielkie Na konci vesnice zahneme doleva směTablica informacyjna Informační tabule rem na Słupice. Po ujetí několika set metrů dorazíme k vodní hrázi na řece Korzekwa, která malebně teče mezi kopci a poli. Můžeme si zde odpočinout, občerstvit se a ochladit v křišťálově čisté vodě. Pokračujíc přejíždíme přes vesnici Słupice (67,3 km) směrem na Karłowice Wielkie (68,9 km). První prameny se o této vesnici plné hojnosti zmiňují již v roce 1244. Z této doby také pochází první zmínky o kostelu sv. Máří Magdalény. Současný, pozdně barokní kostel byl postaven v roce 1758. Do vnější zdi presbyteria byla vezděna renesanční mramorová náhrobní deska z 2. poloviny 16. století zobrazující postavu rytíře Anny Marie roz. Vogel. Vesnice patřila do roku 1810 k majetku nysského kolegiátu. Poblíž kostela, naproti fary, stojí nenápadný domek, ve kterém se narodil známý německý (slezský) malíř Eduard Grützner (1846– 1925). Byl sedmým dítětem jednoho chudého sedláka. Místní farář si všiml chlapcových mimořádných schopností a umožnil mu studium na nysském gymnáziu. Uměleckou školu ukončil v Mnichově. Žánrové scénky, znázorněné na jeho obrazech, mu přinesly velkou popularitu a přívlastek „veselý malíř”. Názvy jeho prací „Víno ochutnávající klášterní bratr” anebo „Slezský pijan a ďábel” samy vysvětlují, jak moc je tato přezdívka výstižná. Jeho obrazy se nachází ve slavných galeriích po celém světě. Cyklus ilustrací, které udělal Karłowice Wielkie Kościół św. Marii Magdaleny Kostel sv. Máří Magdalény 66 Opis trasy odcinek polski zakupiła ją rodzina von Ingenheim. Budzący podziw eklektyczny PL pałac został wybudowany około 1880 roku przez hrabinę Konstancję Różę von Ingenheim. Za pałacem, na malowniczym wzgórzu znajduje się rodowa nekropolia. Do 1976 roku pałac należał do PGR w Nieradowicach. Po przejęciu go przez Stację Hodowli Zwierząt w Karczowie zabrano stąd najcenniejszą część wyposażenia, a pałac zaczął popadać w ruinę. Od 1983 roku własność prywatna, z trudem, ale powoli odzyskuje swoją dawną świetność. Jedziemy dalej w kierunku Otmuchowa. Przejeżdżamy przez Grądy (73,9 km), gdzie możemy odpocząć i posilić się w pięknie zagospodarowanym łowisku pstrągów. Dojeżdżamy do ukrytych pośród drzew Ulanowic (75,9 km). Trudno sobie wyobrazić, że dziś tak spokojna wieś musiała niegdyś tętnić życiem, o czym świadczy wspaniały, niestety zrujnowany, renesansowy dwór. Wzniesiono go na przełomie XVI i XVII wieku, następnie przebudowano w okresie późnego baroku. W ostatnim czasie, nakryty nowym dachem, czeka na przywrócenie dawnej świetności. Przy drodze dojazdowej do pałacu stoi klasycystyczna kaplica wybudowana około 1800 roku. Warto również zobaczyć piękną, stojącą na wysokiej kolumnie figurę Chrystusa Salwatora z 1724 roku. Usytuowana jest na południe od wsi, na najwyższym w okolicy malowniczym wzgórzu, w otoczeniu starych drzew akacji (robinia akacjopodobna, grochodrzew) i interesujących okazów głazów narzutowych. Dalej trasa prowadzi wśród malowniczych wzgórz morenowych (wspomniane wcześniej głazy narzutowe). Przed nami zjazd serpentynami oraz wspaniałe panoramy gór i otmuchowskiego wzgórza zamkowego. Przejeżdżamy przez dwa przejazdy kolejowe, skręcamy w prawo w ul. Grunwaldzką, dalej ul. Powstańców Śl., następnie w prawo ul. Ogrodową do ul. Władysława Jagiełły, teraz w lewo dojeżdżamy do skrzyżowania z ul. Krakowską (79 km). Trasa prowadzi dalej prosto, ja proponuję skręcić w lewo i ul. Krakowską dojechać do centrum miasta. Ulanowice Figura Chrystusa Salwatora Soška Krista Salvatora Popis trasy polský úsek k Shakespearovým dílům, získal název Falstaffady. Hrdinou tohoto cyklu byl Falstaff, jehož postava nejvíc odrážela duši malíře. Toto místo a dům jsou pro Slezskou kulturu velmi důležité. Bylo by špatné, kdyby byl tento dům zbourán. Po cestě směrem na Otmuchów dojíždíme do vesnice Rysiowice (71,2 km), která téměř 300 let patřila k ve Slezsku známému kędzierzyńskému rodu von Reiswitz. V druhém desetiletí 19. století ji koupila rodina von Ingenheim. Zdejší podivuhodný eklektický zámek byl postaven kolem roku 1880 hraběnkou Konstancí Růženou von Ingenheim. Za zámkem se na malebném kopci nachází rodové pohřebiště. Do roku 1976 byl vlastníkem zámku PGR (státní zemědělské družstvo) z vesnice Nieradowice. Když jej převzala Stanice chovu zvířat (Stacja Hodowli Zwierząt) z vesnice Karczów, bylo nejcennější vybavení odvezeno a zámek začal chátrat. Od roku 1983 je soukromým majetkem a těžce, ale postupně získává znovu svůj dávný půvab. Pokračujeme směrem na Otmuchów. Projíždíme Grądy (73,9 km), kde si můžeme odpočinout nebo se občerstvit v pěkně vybaveném lovišti pstruhů. Dojíždíme k vesnici Ulanowice (75,9 km) skryté mezi stromy. Je obtížné si představit, že dnes tak klidná vesnice musela kdysi kypět životem, o čemž vypovídá skvělé renesanční nádvoří, které je nyní bohužel spíše zříceninou. Bylo postaveno na přelomu 16. a 17. století a později, v době pozdního baroka, bylo přestavěno. Naposled získalo novou střechu a nyní čeká na návrat dávné slávy. U příjezdové cesty zámku stojí klasicistická kaple postavená přibližně v roce 1800. Je záhodno si také prohlédnout pěknou, na vysokém sloupci umístěnou sošku Krista Salvatora z roku 1724. Ta se nachází na jih od vesnice na nejvyšším kopci v okolí, je obklopena starými stromy akácie (trnovník akát) a zajímavými vzorky kamenů. Trasa dále vede mezi malebnými morénovými kopci (dříve zmíněné bludné balvany). Před námi se objeví točivý sjezd a nádherné panorama hor a otmuchowského hradního kopce. Přejíždíme dva železniční průjezdy, zahneme doprava na ul. Grunwaldzkou, dále ul. Powstańców Śl., pak doprava ul. Ogrodowou do ul. Władysława Jagiełły, pak doleva a dojíždíme na křižovatku s ul. Krakowskou (79 km). Dále vede trasa rovně - já však navrhuji zahnout doleva a ul. Krakowskou dojet k centru města. 67 CZ 68 Opis trasy odcinek polski OTMUCHÓW PL Kiedy wjeżdżamy na otmuchowski rynek, odnosi się wrażenie, że znaleźliśmy się w miasteczku, jakie zobaczyć możemy w południowej Francji. Odczucia te wzrastają, kiedy odbywa się tu znane już nie tylko w naszym regionie wspaniałe święto grodu – Lato Kwiatów. Przydomek „miasto kwiatów” znajduje w tym czasie znakomite uzasadnienie. Spoglądając na barokowe otoczenie rynku, trudno sobie uzmysłowić, że znajdujemy się w jednym z najstarszych grodów Śląska. Czy odbywały się tu procesy o czary, nieOtmuchów Pomnik żony kata stety, nie wiadomo. Do naszych czasów nie Pomník katovy manželky zachował się żaden dokument. Natomiast wiadomo, że miasto posiadało własnego kata. Zaświadcza o tym unikatowy pomnik – kolumna stojąca przy ul. 1 Maja. Zatarta inskrypcja głosi: „Ja, Krzysztof Kuhn, kat, kazałem zbudować na wieczną chwałę Boga na cześć Anny Katarzyny Helbranin mojej żony i gospodyni”. Na kolumnie wyryta jest data – 1654. Obraz na blasze, przedstawiający wędrującego św. Rocha karmionego przez anioła, jest znacznie późniejszy. Wiadomo, że od 1620 roku istniała w Otmuchowie katownia, a kat należał do cechu w Nysie. Pierwszym katem był Wolf Bohmichen. Fach przechodził przez wiele pokoleń z ojca na syna aż do połowy XIX wieku. Z tego rzemiosła utrzymywały się w Otmuchowie dwie rodziny. Wracamy na szlak. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo, następnie w prawo, ul. Warszawską wyjeżdżamy z miasta. Przejeżdżamy przez letniskową wieś Sarnowice (82 km). Otmuchów Po lewej stronie drogi, nad brzegiem Jeziora Zamek Hrad Otmuchowskiego mieści się kilka ośrodków kempingowych, w których można się zatrzymać, odpocząć i przenocować. Dojeżdżamy do wsi Ligota Wielka (84,1 km), w której stoi kościół pw. Matki Bożej Bolesnej, wybudowany w 1928 roku. Skręcamy w lewo, w kierunku Lubiatowa (87,5 km). W tej starej, leżącej na granicy księstwa nyskiego wsi, wzmiankowanej już w 1302 roku, warto zobaczyć interesujące ruiny renesansowego dworu wzniesionego około 1600 roku, z którego zachowała się ściana szczytowa. Popis trasy polský úsek 69 Otmuchów CZ Jakmile vjedeme na Otmuchowské hlavní náměstí, cítíme se, jako bychom právě navštívili městečko kdesi v jižní Francii. Tento pocit se ještě více umocňuje během konání nejen v našem regionu známé nádherné oslavy hradiště - Léta květin (Lato Kwiatów). Důvod, proč má Otmuchów přívlastek „Město květů” je v této době naprosto zřejmý. Při pohledu na barokní okolí náměstí lze jen těžko uvěřit, že se nacházíme v jednom z hradištních měst Slezska. Otmuchów Jestli se i zde konaly čarodějnické procesy bohužel není Rynek Náměstí známo. Do naší doby se o tom nedochoval žádný doklad. Víme však, že město mělo vlastního kata. O tom svědčí unikátní socha - sloupec, který stojí na ul. 1. Maja. Nevýrazný nápis prohlašuje: „Já, Krzysztof Kuhn, kat, jsem přikázal postavit k věčné chvále boha ke cti Anny Katarzyny Helbranin, mojí manželky a hospodyně.“ Na sloupci se nachází datum 1654. Obraz na desce ukazuje putujícího sv. Rocha krmeného andělem a je z výrazně pozdější doby. Je známo, že od roku 1620 byla ve městě Otmuchów katovna a kat patřil nysskému cechu. Prvním katem byl Wolf Bohmichen. Řemeslo přecházelo mezi generacemi z otce na syna až do poloviny 19. století. Tímto řemeslem se ve městě Otmuchów živily dvě rodiny. Vracíme se na trasu. Na křižovatce zahneme doleva, pak doprava, ul. Warszawskou vyjedeme z města. Projíždíme odpočinkovou vesnicí Sarnowice (82 km). Vlevo od cesty, nad břehem Otmuchowského jezera, se nachází několik campingových středisek, ve kterých se lze zastavit, odpočinout si a také přenocovat. Dojíždíme k vesnici Ligota Wielka (84,1 km), Otmuchów Jezioro Jezero 70 Opis trasy odcinek polski Kościół św. Mikołaja z początku XIV wieku, przebudowany w stylu PL barokowym w XVIII wieku, okala gotycki mur wzmocniony licznymi skośnymi przyporami. W jego lico, obok kapliczki, wmurowany jest pierwszy krzyż pokutny, drugi oddalony jest ok. 1 km w kierunku zachodnim. Można do niego dojechać polną drogą, od kościoła na zachód. Znajduje się kilkanaście metrów w lewo od mostLubiatów ka na strumieniu, ukryty w nadbrzeżnych zaroślach. Dwór Na wzgórzu, za kościołem, stoi barokowy spichlerz Nádvoří dworski, zbudowany w 1725 r. Należy on do unikatowych zabytków tego typu, które zachowały się do naszych czasów. Ruszamy dalej, w stronę Paczkowa. Przed nami na horyzoncie roztacza się panorama Gór Złotych. Opuszczamy na chwilę granice księstwa nyskiego, przejeżdżamy przez Pomianów Dolny (90 km), starą ulicową wieś, z kościołem św. Franciszka Ksawerego. Jedziemy dalej w stronę Paczkowa. Z drogi widać już wyraźnie dominującą nad miastem bryłę kościoła św. Jana Ewangelisty. Dojeżdżamy do dworca kolejowego, przed którym skręcamy w lewo, w ul. Stacyjną, następnie w lewo, ul. Armii Krajowej jedziemy w kierunku centrum miasta. Skręcamy w lewo pod górę, w ul. gen. A. Zawadzkiego, na rondzie skręcamy w prawo, w ul. A. Mickiewicza. Mijamy Ośrodek Kultury, skręcamy w prawo, w ul. Wojska Polskiego i po kilkudziesięciu metrach dojeżdżamy do Domu Kata (95 km), przy którym kończy się nasza trasa. Zanim opowiem o tym unikatowym w Polsce obiekcie, pochodzącym z XVIII wieku, proponuję na początek zwiedzić Paczków. Na początku XIII wieku biskup Tomasz I założył warowny gród, który, z racji zachowanych obwarowań, zyskał piękne miano – polskie Carcassonne. Kamienne, gotyckie mury obronne wraz z 19 basztami łupinowymi liczą ok. 1200 m długości, mają 9 m wysokości. Godnym odwiedzenia jest unikatowe w Polsce Muzeum Gazownictwa przy ul. Pocztowej 6, mieszczące się w nieczynnej gazowni. Zgromadzono Popis trasy polský úsek 71 ve které stojí kostel Matky Boží Bolestné postavený v roce 1928. Na CZ křižovatce zahneme doleva směrem k vesnici Lubiatów (87,5 km). V této staré vesnici ležící na okraji nysského knížectví a zmiňované již v roce 1302, je záhodno si prohlédnout zajímavé zříceniny renesančního nádvoří postaveného kolem roku 1600, ze kterého se dochovala pouze vrchní zeď. Kostel sv. Mikuláše ze začátku 14. století, obnovený v barokním slohu v 18. století, je obklopen gotickou zdí upevněnou řadou šikmých podpěr. V její vnější části je vezděn jeden kajícný kříž, další se nachází o 1 km dál směrem na západ. Lze k němu dojet polní stezkou ležící západně od kostela. Nachází se několik metrů nalevo od můstku nad potůčkem schovaném v nábřežních porostech. Na kopci za kostelem je barokní nádvorní sýpka postavená v roce 1725. Patří k unikátním památkám tohoto druhu, které se dochovaly do současné doby. Jedeme dále k městu Paczków. Před námi se na horizontu rozprostírá panorama Rychlebských hor. Na chvíli opouštíme území nysského knížectví, projíždíme starou uliční vesnicí Pomianów Dolny (90 km), ve které je kostel sv. Františka Xaverského. Pokračujeme směrem na Paczków. Již z cesty je vidět nad městem výrazně dominující těleso kostela sv. Jana Evangelisty. Přijíždíme k železničnímu nádraží, před kterým zahneme doleva na ul. Stacyjnou, a dále pak jedeme doleva ul. Armii Krajowej k centru města. Odbočíme doleva nahoru Paczków do ul. gen. A. Zawadzkiego a na kruhovém objezdu zahDom Kata neme doprava do ul. A. Mickiewicza. Míjíme Kulturní Katův dům středisko (Ośrodek Kultury) a jedeme doprava do ul. Wojska Polskiego a po několika desítkách metrů přijíždíme ke Katovu domu – Domu Kata (95 km), u kterého naše trasa končí. Dříve než se zmíním o tomto unikátním polském objektu pocházejícím z 18. století, doporučuji prohlédnout si Paczków. Na začátku 13. století založil biskup Tomáš I. strážní hradiště, které v souvislosti se zachovanými hradbami získalo pěkné 72 Opis trasy odcinek polski tu interesującą kolekcję gazomierzy, lamp i urządzeń gospodarstwa PL domowego, zasilanych gazem, np. lodówki!!! Po zwiedzeniu miasta wracamy przed Dom Kata, który został zbudowany w XVIII wieku, a więc już po tragicznym okresie polowań na czarownice w księstwie nyskim. Postawiono go poza murami ówczesnego grodu ze względu na specyficzny fach wykonywany przez jego gospodarza – kat był wykonawcą wyroków, które zapadały w ówczesnych sądach wszystkich szczebli. Katowskie okrucieństwo w księstwie nyskim osiągnęło swój szczyt w połowie XVII wieku. Zanim ofiarę poddano torturom, przeprowadzano tzw. wypróbowanie czarownicy. W praktyce sądowej stosowano pięć takich prób: próbę łez, próbę szpilkową, próbę ogniową, próbę wodną oraz próbę wagową. Sądzono, że kobieta, będąca czarownicą, nie jest w stanie uronić nawet jednej łzy. Sędzia, przystępując Paczków do tej próby, zaklinał podejrzaną na łzy Muzeum Gazownictwa Plynárenské muzeum Chrystusa, które przelał na krzyżu dla zbawienia ludzkości, żeby płakała jeśli jest niewinna. Niestety, zwykle sparaliżowana strachem kobieta nie była w stanie uronić choćby jednej łzy. Był to pierwszy dowód, że jest czarownicą. Następnie przystępowano do próby szpilkowej, którą poprzedzało dokładne wygolenie włosów na całym ciele. Panowało przekonanie, że „odwłosienie” czarownicy pozbawi ją diabelskiej mocy. Następnie oprawca przystępował do dokładnych oględzin ciała w poszukiwaniu czartowskich znamion. Po znalezieniu takich nakłuwał je szpilką. Wiadomo, że brodawki czy inne tego rodzaju narośle po nakłuciu nie krwawią. Był to kolejny znak potwierdzający podejrzenia. Rzadziej stosowana była próba ogniowa. Ograniczała się ona jedynie do zapytania oskarżonej, czy jest w stanie utrzymać w dłoniach rozpalone żelazo. Powodem niepodejmowania tej próby było przeświadczenie, że za sprawą szatana wypadnie ona dla niej pomyślnie. Najczęściej stosowana była próba wodna, zwana „kąpielą czarownic”, którą Popis trasy polský úsek 73 jméno – polské Carcassonne. Gotické kamenné ochranné zdi spolu CZ s 19 skořepinovými baštami mají přibližně 1200 m na délku a 9 m na výšku. Pozoruhodné je rovněž v Polsku unikátní Plynárenské muzeum (Muzeum Gazownictwa), které se nachází na ul. Pocztowé 6 v nefunkční plynárně. Je zde k vidění zajímavá kolekce plynoměrů, lamp a domácích plynových zařízení – např. ledničky!!! Po prohlédnutí města se vrátíme před Katův dům, který byl postaven v 18. století, tedy po tragickém období čarodějnických honů v nysském knížectví. Byl postaven mimo území tehdejšího hradiště, a to v souvislosti se specifickým řemeslem, kterým se jeho hospodář zabýval – kat vykonával rozsudky, které byly vydávány soudy všech úrovní. Katova krutost v nysském knížectví vyvrcholila v polovině 17. století. Dříve než byla oběť mučena, provádělo se tzv. „zkoušení čarodějnice“. V soudní praxi bylo prováděno pět takových zkoušek: zkouška slz, špendlíková zkouška, ohnivá zkouška, vodní zkouška a zkouška Paczków vážení. Bylo tvrzeno, že žena, která je čarodějnicí, Rynek není schopná uronit ani jednu slzu. U této zkouš- Hlavní náměstí ky zaklínal soudce podezřelou na Kristovy slzy, které prolil na kříži pro zbavení světa hříchů, aby plakala, je-li je nevinná. Bohužel, žena ochromená strachem nebyla většinou schopna uronit ani jednu slzu. To byl první důkaz, že je čarodějnicí. Následně začínala špendlíková zkouška, které předcházelo důkladné oholení vlasů a chlupů na celém těle. Panovalo obecné přesvědčení, že zbavení vlasů zbaví čarodějnici také ďábelské moci. Poté mučitel tělo ženy důkladně prohlédl, pátrajíc přitom po čertových znameních. Po nalezení takovéhoto znamení do něj bylo bodáno špendlíkem. Ví se, že bradavice nebo jiné výrůstky tohoto druhu po nabodnutí nekrvácí. To byl však další podezření potvrzující důkaz. Méně často byla prováděna ohnivá zkouška. Ta byla omezena pouze na položení otázky, zda je podezřelá schopná udržet v rukách rozžhavený kov. 74 Opis trasy odcinek polski przeprowadzano na oczach licznie zgromadzonej gawiedzi. Ofiara PL przed tą próbą była rozbierana do naga. Następnie wiązano ją „w kozła”, to znaczy prawą dłoń wiązano z lewą stopą, a lewą z prawą stopą, następnie przywiązaną do liny wrzucano do głębokiej wody. Jeżeli tonęła od razu był to dowód niewinności, jeżeli utrzymywała się na powierzchni, był to nieomylny znak, że jest czarownicą. Ostatnią próbą było ważenie. Istniał przesąd, że za sprawą diabła każda czarownica jest lekka jak pierze – jeżeli ważyła mniej niż określała to specjalna norma, stanowiło to kolejny dowód jej winy. Przed ważeniem kobieta musiała się całkowicie rozebrać, żeby sędziowie sprawdzili, czy nie ukrywa jakichś ciężarków, zwiększających jej wagę. Zastanawiam się, czy do tego celu używaPaczków no wagi, która w tym czasie znajdowała się w podRatusz Radnice cieniach Domu Wagi w Nysie. Jeżeli ofiara dzielnie przetrwała męczarnie i nie przyznawała się do winy, trafiała do ciemnego lochu. Rozpoczynał się drugi etap przesłuchań, podczas których kat stosował najbardziej okrutne tortury, jakie był w stanie wymyślić człowiek. Kobietę, która trafiała do katowni, wiązano w tak zwanego kozła. W pozycji klęczącej przywiązywano jej ręce do stóp, następnie wkładano do beczki. Przez wycięty w klepkach otwór wyciągano związane ręce i stopy, wtykając w nie kij, uniemożliwiając w ten sposób jakikolwiek ruch. Innym sposobem unieruchamiania były dyby lub dwie belki zbite w formie krzyża, do którego przywiązywano poszczególne kończyny do innego ramienia. Krzyż ustawiano w pozycji stojącej lub leżącej, całkowicie obezwładniając ofiarę. W ten sposób maltretowani ludzie znosili jeszcze dodatkowe katusze, gdyż obłaziło ich różnego rodzaju robactwo czy obgryzały zgłodniałe szczury. Wyższym stopniem tortur było zaśrubowanie kciuków w specjalnej prasie, która miażdżyła końce palców, zadając torturowanemu straszliwy ból. Stosowano również Popis trasy polský úsek Důvodem neprovádění této zkoušky bylo přesvědčení, že pomocí satana bude její výsledek pro ženu pozitivní. Nejčastější byla vodní zkouška, zvaná také „čarodějnická koupel“, která byla prováděna před očima početně shromážděné veřejnosti. Před touto zkouškou byla oběť svlečena do naha. Následně byla svázaná „v kozla“ – pravá dlaň se svázala s levou nohou a levá dlaň s pravou nohou, poté byla lanem svázána oběť hozena do hluboké vody. Pokud se topila ihned, byl to důkaz nevinnosti, pokud se však udržovala na povrchu, byl to neomylný znak toho, že je čarodějnice. Poslední zkouškou bylo vážení. Existovala pověra, že vlivem ďábla je každá čarodějnice lehká jako peří - vážila-li méně než kolik určovala speciální norma, šlo o další důkaz její viny. Před vážením se měla žena celá svléknout, aby soudci prověřili, zda někde neskrývá nějaká závaží, která by zvětšovala její váhu. Přemýšlím, zda byla k tomuto účelu používána váha, která se v této době nacházela v podloubích „Domu váhy“ ve městě Nysa. Pokud oběť statečně vydržela mučení a stále se nepřiznávala k vině, byla uvržena do temného vězení. Zde začínala druhá etapa, během které kat používal ty nejkrutější metody, jaké byl vůbec schopný vymyslet. Žena, která se dostala do katovny, byla vázána v další variantu tzv. kozla. V klečící poloze jí byly přivázány ruce k nohám a pak byla vložena do sudu. Otvorem vyřezaným v prknech byly vytažené svázané ruce a nohy, mezi ně byla vražená tyč, která znemožňovala oběti jakýkoliv pohyb. Jiným způsobem zbavení možnosti pohybu byly kláda nebo dva trámy sbité do tvaru kříže, ke kterým se přivázala každá ruka na jiné rameno. Kříž byl umístěn v pozici stojící nebo ležící a celkově přitom oběť znehybňoval. Takto tyranizovaní lidé prožívali i dodatečná mučení, protože na ně lezl různý hmyz nebo je okusovaly hladové krysy. Vyšší úroveň mučení představovalo zašroubování palců ve speciálním lisu, který drtil konečky prstů způsobujíc tím obrovskou bolest. Používány byly také „španělské boty“. Šlo o dvě kovové desky podobné holenním botám, které se vkládaly na holeně a lýtka a utahovaly se pomocí šroubů. Na vnitřní straně těchto „bot“ se nacházely boule a hřeby, které se při utahování stále více tiskly do těla obětí a drtily kosti noh. Obouvání a sundávání takových „bot“ bylo několikrát opakováno, což znásobovalo utrpení a bolest obětí. Pokud k tomu přidáme 75 CZ Opis trasy odcinek polski 76 „hiszpańskie buty”. Były to podobne do cholew butów dwie żelazne PL płyty, które zakładano na golenie i łydki i skręcano śrubami. Na wewnętrznej stronie cholew znajdowały się guzy i kolce, które przy coraz mocniejszym skręcaniu wbijały się w ciało i gruchotały kości nóg. Zakładanie i zdejmowanie takich „butów” powtarzano kilkakrotnie, potęgując cierpienie i ból ofiary. Jeżeli dodamy do tego drabinę lub ławę do rozciągania przy pomocy windy, podczas którego przypalano pochodniami boki ofiary, czy opisany na początku „fotel czarownic”, sprawa staje się jasna. Ofiary, które przyznały się do wszystkiego, były w ramach łaski przed spaleniem na stosie ścinane mieczem. Taki miecz, jeden z nielicznych, który zachował się do naszych czasów, możemy zobaczyć w nyskim muzeum. Trudno sobie wyobrazić, by ktokolwiek z nas, poddany takim „wyrafinowanym zabiegom”, nie przyznał się do lotów na miotle, udziału w sabatach i kontaktów z czartem. Refleksję nad tym smutnym rozdziałem w historii księstwa nyskiego pozostawiam pod rozwagę każdemu z nas. Literatura: 1. Hexenwahn und Hexenprozesse auch in Neisser Land – dr. Manfred Schubert. 2. Mroki Średniowiecza – Józef Putek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1966 Neisser Heimatblatt nr. 197, przekład Łukasz Koronczok 3. Czarownice, dzieje procesów o czary – Kurt Baschwitz. PWN Warszawa 1971 4. Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII wieku – 5. Czarownice, wróżbici, szamani – Dominic Alexander, Świat Książki 2007 6. Dzieje Kościoła na Śląsku – ks. Kazimierz Dola, Wydz. Teolog. Uniwersytetu B. Baranowski i Wł. Lewandowski, Książka i Wiedza 1987 Opolskiego, Opole 1996 7. Rocznik Diecezji Opolskiej – 1998 8. Poczet biskupów wrocławskich – ks. Józef Pater, Wydawnictwo DTSK Silesia 9. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce – Powiat Nyski 10. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce – Powiat Grodkowski Wrocław 2000 Paczków Mury obronne Opevnění Popis trasy polský úsek ještě žebřík nebo lavici na roztahování pomocí výtahu, během kterého byly boky oběti připalovány pochodněmi nebo už na začátku popsané „čarodějnické křeslo“, je už všechno dost jasné. Oběti, které se přiznávaly ke všemu, byly z milosti před upálením na hranici sťaty mečem. Takový meč, jeden z mála dochovaných do dnešní doby, si můžeme prohlédnout v nysském muzeu. Těžko si představit, že by se kdokoliv z nás, pokud by sám byl podroben takovým „rafinovaným činnostem”, nepřiznal k lítání na koštěti, k účasti na sabatech a kontaktu s ďáblem. Jak se kdo k tomuto smutnému článku dějin nysského knížectví postaví, to nechám na každém z nás. Literatura: 1. Hexenwahn und Hexenprozesse auch in Neisser Land – dr. Manfred Schubert. 2. Mroki Średniowiecza – Józef Putek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1966 Neisser Heimatblatt nr. 197, przekład Łukasz Koronczok 3. Czarownice, dzieje procesów o czary – Kurt Baschwitz. PWN Warszawa 1971 4. Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII wieku – 5. Czarownice, wróżbici, szamani – Dominic Alexander, Świat Książki 2007 6. Dzieje Kościoła na Śląsku – ks. Kazimierz Dola, Wydz. Teolog. Uniwersytetu B. Baranowski i Wł. Lewandowski, Książka i Wiedza 1987 Opolskiego, Opole 1996 7. Rocznik Diecezji Opolskiej – 1998 8. Poczet biskupów wrocławskich – ks. Józef Pater, Wydawnictwo DTSK Silesia 9. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce – Powiat Nyski 10. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce – Powiat Grodkowski Wrocław 2000 77 CZ 78 Opis trasy odcinek czeski tekst: Izabela Kicak PL Długość szlaku czarownic po czeskiej stronie wynosi łącznie 138 km i prowadzi górskimi ścieżkami przez Hrubý Jeseník. Ze względu na stopień trudności, a także aspekty historyczne oraz terytorialne czeski szlak czarownic został podzielony na dwa odcinki: šumperski (91 km) i jesenicki (47 km) z punktem wyjściowym na Červenohorskim sedle. Odcinek jesenícki Według zeznań domniemanych czarownic, wymuszonych podczas tortur, czarownice spotykały się na sabatach, gdzie relacjonowały diabłu swoje czyny. Miejscem, gdzie odbywały się te „słynne” sabaty, były Petrovy kameny (Kamienie Piotrowe), położone w okolicach Pradziada. Na odbywające się nocą sabaty czarownice latały na miotłach lub też drewnianych widłach posmarowanych czarodziejską maścią. Diabeł, z którym czarownice zawarły przymierze, ukazywał im się pod postacią czarnego kozła lub kota. Czarownice miały ponoć niszczyć ludziom zdrowie, rozbijać małżeństwa, ściągać złą pogodę i nieurodzaj, odbierać krowom mleko i szkodzić bydłu. Procesy czarownic na ziemi jesenickiej miały miejsce w latach 1622– 1684 i przebiegały w trzech fazach. Do największego nasilenia polowań na czarownice doszło w 1651 roku. W latach 1651-1652 w Jeseníku i okolicach stracono ponad 100 osób. Ostatnie znane wyroki pochodzą z lat 1683–1684, kiedy to za uprawianie czarów stracono trzy osoby z Domašova. Czołowym inicjatorem polowań na czarownice i ich późniejszych egzekucji był nyski inkwizytor Ferdinand Zacher. Rejvíz Torfowiska Rašeliniště Popis trasy český úsek text: Izabela Kicak Délka čarodějnické trasy na české straně je celkem 138 km a vede po horských stezkách Hrubého Jeseníku. S ohledem na úroveň náročnosti a také na historické a územní aspekty, byla česká čarodějnická trasa rozdělena na dva úseky: šumperský (91 km) a jesenický (47 km) s výchozím bodem na Červenohorském sedle. Jesenický úsek Podle svědectví domnělých čarodějnic vynucených během mučení se setkávaly na sabatech, kde vyprávěly ďáblu o svých činech. „Slavné“ sabaty se konaly na Petrových kamenech (Kamienie Piotrowe) ležících v okolí Pradědu. Na sabaty, které se konaly v noci, létaly čarodějnice na košťatech namazaných magickou mastí. Ďábel, se kterým čarodějnice uzavřely příměří, ukazoval se jim v podobě černého kozla nebo kocoura. Čarodějnice měly údajně ničit lidem zdraví, rozbíjet manželství, přitahovat špatné počasí a neúrodu, zbavovat krávy mléka a škodit skotu. Čarodějnické procesy se v jesenické zemi konaly v letech 1622 až 1684 a probíhaly ve třech fázích. K největšímu zesílení čarodějnických honů došlo v roce 1651. V letech 1651 až 1652 bylo v Jeseníku a okolí popraveno přes 100 osob. Poslední známé rozsudky byly vydány v letech 1683–1684, kdy byly za čarodějnictví popraveny tři osoby z Domašova. Předním iniciátorem honů na čarodějnice a pozdějších poprav byl nysský inkvizitor Ferdinand Zacher. 79 CZ 80 Opis trasy odcinek czeski Zlaté Hory, założenie miasta związane jest z wydobyciem tutaj złota, co dokumentuje jego wcześniejsza nazwa „Edelstadt”. Najciekawsze zabytki: Stara Poczta z 1698 roku, klasycystyczny ratusz, barokowa kaplica św. Krzyż, Zlatorudné mlýny, ruiny zamku Edelštejn, znane miejsce pielgrzymkowe do Zlate Hory Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Złotorudne młyny PL Zlatorudné mlyny 1. przystanek Płyta pamiątkowa na budynku muzeum w Zlatých Horách. Procesy domniemanych czarownic w Zlatých Horách rozpoczęły się podczas wojny trzydziestoletniej po wielkiej epidemii dżumy, w latach 30. XVII wieku, kiedy to oskarżono kilku mieszkańców o spowodowanie tej klęski. W wyniku procesów czarownic w Zlatých Horách życie straciło 85 osób. 2. przystanek Pomnik w miejscu egzekucji w Zlatých Horách, gdzie najwięcej stosów zapłonęło w 1651 roku, trawiąc 54 ofiary polowań na czarownice.Česká Ves, właścicielami tej miejscowości były rody Schrothów oraz Priessnitzów, z których pochodzili założyciele uzdrowiska w Dolní Lipové (Johann Schroth) oraz w Jeseníku (Vincenz Priessnitz). Najważniejsze zabytki: kościół św. Józefa, rodzinny dom Johanna Schrotha, Muzeum Auto-Moto Weteranów. 3. przystanek Płyta na budynku Urzędu Gminy w miejscowości Česká Ves, upamiętniająca ofiary procesów czarownic odbywających się w latach 1651–1652. W samej Českiej Vsi na skutek procesów czarownic zginęło 16 osób. Jeseník – niegdyś centrum biskupiego majątku, dziś centrum gospodarcze i kulturalne regionu Jeseników. Najważniejsze zabytki: renesansowa twierdza na wodzie z XVI wieku z fosą oraz kamiennym mostem, kościół Wniebowzięcia z 1882 Popis trasy český úsek Zlaté Hory –založení města je spojeno s těžbou zlata v této oblasti, což dokládá jeho původní název – „Edelstadt”. Nejzajímavější památky: Stará pošta z roku 1698, klasicistická radnice, barokní kaple sv. Kříže, Zlatorudné mlýny, zřícenina hradu Edelštejn, známé poutní místo Panny Marie Pomocné. 81 CZ 1. zastávka Pamětní deska na budově muzea ve Zlatých Horách. Souzení domnělých čarodějnic ve Zlatých Horách začalo během třicetileté války po velké epidemii moru v 30. letech 17. století, kdy bylo několik obyvatel za tento pogrom obviněno. V důsledku čarodějnických procesů ve Zlatých Horách přišlo o život 85 osob. 2. zastávka Socha na místě poprav ve Zlatých Horách, kde hořelo nejvíc hranic v roce 1651, zahynulo na nich 54 obětí honů na čarodějnice. Česká Ves, majiteli tohoto Zlate Hory Muzeum města byly rody Schrothů Muzem a Priessnitzů, ze kterých pocházeli zakladatelé lázní v Dolní Lipové (Johann Schroth) a v Jeseníku (Vincenz Priessnitz). Nejdůležitější památky: Kostel sv. Josefa, rodný dům Johanna Schrotha, Auto-moto veterán muzeum. 3. zastávka Deska na budově Obecního úřadu ve městě Česká Ves, která je památkou obětí čarodějnických procesů, které se zde konaly v letech 1651 až 1652. V samé České Vsi důsledkem čarodějnických procesů zahynulo 16 osob. Jeseník – kdysi centrum biskupského majetku, dnes hospodářské a kulturní centrum oblasti Jeseníků. Nejdůležitější památky: renesanční vodní tvrz z 16. století s vodním příkopem a kamenným mostem, kostel Nanebevzetí Panny Marie z roku 1882, renesanční radnice, klasicistický dům z roku 1782 Zlate Hory Ratusz Radnice 82 Opis trasy odcinek czeski roku, renesansowy ratusz, klasycystyczny dom z 1782 roku – tzw. ka- PL townia, pomnik Priessnitza z 1909 roku, dom rodzinny Priessnitza w Jeseníku-Zdroju. Ulubionym miejscem wycieczek jest Křížový vrch z kaplicą św. Anny. 4. przystanek W podziemiach twierdzy na wodzie znajduje się ekspozycja muzealna dotycząca procesów czarownic na ziemi jesenickiej w latach 16221695. Jednym z elementów ekspozycji jest film o Barbarze Schmied – pierwszej kobiecie oskarżonej o czary, spalonej na stosie 3 lipca 1622 w Nysie. Film ten wyświetlany jest w technologii fogscreen (obraz wyświetlany jest na półprzezroczystym, wytworzonym z suchej mgły, unoszącym się nad podłożem ekranie). 5. przystanek Pomnik w miejscu egzekucji w Jeseníku. W Jeseníku w latach 1622–1684 stracono ponad 100 osób, w większości żon bogatych mieszczan. W 1966 roku dla upamiętnienia tych zbrodniczych procesów w miejscu odbywających się ówcześnie egzekucji umieszczono Jesenik Pomnik ofiar czarownic kamienny pomnik w postaci dużePomník obětí – čarodějnic go płomienia z napisem: „Tu zginęły w płomieniach ofiary procesów czarownic 1624–1684”. 6. przystanek Płyta pamiątkowa na tzw. katowni w Jeseníku, w której według podań miał mieszkać ostatni jesenicki i vidnavski kat Michał Waschsman. 7. przystanek Pomnik w parku w pobliżu Urzędu Gminy w Domašovie. Z Domašova pochodziły trzy ostatnie ofiary procesów czarownic na ziemi jesenickiej. Pierwszą z nich był Kaszpar Gottwald, stracony w listopadzie 1683 roku, w lutym 1684 roku została stracona Anna Stenzlova z córką Roziną, które ponoć zaprowadziły Gottwalda na spotkanie czarownic. Anna, jako główna oskarżona, była zmuszona oglądać ścięcie swojej dwudziestoletniej córki, obie później spalono. Popis trasy český úsek – tzv. katovna, socha Priessnitze z roku 1909, rodinný dům Priessnitze v Jeseníku-lázních. Oblíbeným výletním místem je Křížový vrch s kaplí sv. Anny. 4. zastávka V podzemí vodní tvrze se nachází muzejní expozice o čarodějnických procesech na jesenickém území v letech 1622 až 1695. Jednou z částí expozice je také film o Barboře Schmiedové – první ženě obviněné z čarodějnictví a upálené na hranici 3. července 1622 ve městě Nysa. Tento film je prezentován v technologii fogscreen (snímek je promítán na poloprůhledné, ze suché mlhy vytvořené a nad podlahou zdvižené obrazovce). 5. zastávka Pomník na popravišti v Jeseníku. V Jeseníku bylo v letech 1622 až 1684 popraveno přes 100 osob, většinou manželek bohatých měšťanů. V roce 1966 na památku těchto zločinných procesů byl na místě kdysi prováděných poprav umístěn kamenný pomník v podobě velkého plamene s nápisem: „Zde v plamenech zahynuly oběti čarodějnických procesů 1624–1684”. 6. zastávka Pamětní deska na tzv. katovně v Jeseníku, ve které měl údajně bydlet poslední jesenický a vidnavský kat Michal Waschman. 7. zastávka Pomník v parku poblíž obecního úřadu v Domašově. Z Domašova pocházely tři poslední oběti čarodějnických Velke Losiny procesů v Jeseníkách. První byl Kaspar Gottwald, Zamek Hrad popravený v listopadu 1683 a v lednu 1684 byla popravena Anna Stenzlová spolu se svou dcerou Rozinou, které údajně zavedly Gottwalda na schůzku čarodějnic. Anna, jako hlavní obviněná, byla nucena se dívat na stětí své dvacetileté dcery, pak byly obě upáleny. 83 CZ 84 Opis trasy odcinek czeski Odcinek šumperski PL Początki procesów czarownic w rejonie Šumperka wiążą się z miejscowością Vernířovice, gdzie w 1679 roku spalono żebraczkę Marinę Schuchovą. W samym Šumperku stosy zapłonęły po raz pierwszy 7 grudnia 1682 roku. Stracono wtedy Marię Satlerovą i Zuzannę Voglickovą. Ostatnie cztery egzekucje w Šumperku odbyły się w lecie 1692 roku, a ostatnią ofiarą był Jindřich Peschke, który jako jedyny nigdy nie przyznał się do czarnej magii, zmarł w 1696 roku w więzieniu śmiercią „naturalną”. W wyniku procesów czarownic w losinskim majątku oraz w Šumperku w latach 1678–1696 życie straciły 63 osoby. Vernířovice – znany ośrodek rekreacyjny z licznymi punktami gastronomii i bogatą bazą noclegową. Najciekawsze zabytki: barokowa rzeźba św. Jana Nepomucena z 1727 r., późnobarokowy kościół św. Mateusza, przebudowany w stylu klasycystycznym w 1. połowie XIX wieku. 1. przystanek Pomnik w parku przed Urzędem Gminy w Vernířovicach. Początki procesów czarownic na losinskiej ziemi oraz w samym Šumperku związane są właśnie z Vernířovicami. To tutaj 7 sierpnia 1679 r. spalono żywcem miejscową żebraczkę Marinę Schuchovą, oskarżoną o kradzież hostii w kościele we wsi Sobotín. Sobotín – późnorenesansowy kościół św. Wawrzyńca z 1607 r., klasycystyczna rzeźba Kalwarii z 1818 r., były XIX-wieczny zamek oraz mauzoleum rodziny Kleinów z 1887 r. 2. przystanek Pomnik na cmentarzu obok kościoła św. Wawrzyńca, w którym to przyłapano w roku 1678 żebraczkę Marinę Schuchovą na kradzieży hostii. Odprowadzona do zamkowego więzienia nigdy nie powróciła do Vernířovic. Velké Losiny – perła północno-zachodnich Moraw z renesansowym zamkiem z końca XVI wieku z barokowymi przybudówkami i okazałym parkiem, uzdrowiskiem termalnym, unikalną papiernią ręczną oraz późnorenesansowym kościołem św. Jana Chrzciciela z początku XVII wieku, z kamiennymi „czarnoksięskimi” ołtarzami z końca XVII wieku. Popis trasy český úsek ŠUMPERSKÝ ÚSEK Začátky čarodějnických procesů na Šumpersku jsou spojeny s městem Vernířovice, kde byla v roce 1679 upálena žebračka Marina Schuchová. V samotném Šumperku se hranice rozhořely poprvé 7. prosince 1682. Popraveny byly tehdy Marie Satlerová a Zuzana Voglicková. Poslední čtyři popravy se v Šumperku konaly v létě roku 1692 a poslední obětí byl Jindřich Peschke, který se jako jediný nikdy nepřiznal k využívání černé magie a zemřel ve vězení v roce 1696 „přirozenou“ smrtí. Důsledkem čarodějnických procesů v losinské oblasti a v Šumperku v letech 1678 - 1696 přišlo o život 63 osob. Vernířovice – známé rekreační středisko s četnými stravovacími body a bohatou ubytovací kapacitou. Nejzajímavější památky: barokní socha sv. Jana Nepomuckého z roku 1727, pozdně barokní kostel sv. Matyáše přestavěný v 1. polovině 19. století ve slohu klasicistickém. 1. zastávka Pomník v parku před Obecním úřadem ve Vernířovicích. Začátky čarodějnických procesů jsou v losinských zemích a v samotném Šumperku spojeny právě s Vernířovicemi. Právě zde, 7. srpna 1679, byla zaživa upálena žebračka Marina Schuchová za krádež hostie z kostela ve vesnici Sobotín. Sobotín – pozdně renesanční kostel sv. Vavřince z roku 1607, klasicistická socha Kalvarie z roku 1818, bývaly palác z 19. století a mauzoleum rodiny Kleinů z roku 1887. 2. zastávka Pomník na hřbitově u kostela sv. Vavřince, ve kterém byla v roce 1678 chycena při krádeži hostie žebračka Marina Schuchová. Byla odvedena do zámecké věznice a do Vernířovic se nikdy nevrátila. Velké Losiny – perla severozápadní Moravy s renesančním hradem z konce 16. století s barokními přístavbami a mohutným parkem, termálními lázněmi, unikátní ruční papírnou a pozdně renesančním kostelem sv. Jana Křtitele z počátku 17. století s kamennými „čarodějnickými“ oltáři z konce 17. století. 85 CZ 86 Opis trasy odcinek czeski 3. przystanek PL Pomnik w parku uzdrowiskowym przed pawilonem Šárka, upamiętniający odbywające się tutaj w latach 1679–1686 egzekucje 36 skazanych w procesach czarownic. 4. przystanek Płyta pamiątkowa na žerotínskim zamku, w którym w latach 1678– 1686 więziono, torturowano i skazano na śmierć 38 niewinnych ofiar procesów czarownic. Rapotín – stary szlak szklarni i barokowa kaplica św. Michała, kościół Wniebowzięcia z 2. połowy XIX wieku, w pobliżu znajdują się ruiny jednego z tzw. siostrzanych kościołów, wzniesionych na początku XVI wieku w Petrovie nad Desną i w Rapotínie. 5. przystanek Pomnik w parku w pobliżu kościoła Wniebowzięcia NMP, upamiętniający siedmiu pochodzących z Rapotína ofiar procesów czarownic. 6. przystanek Pochodząca z końca XVII wieku kamienna kapliczka czarownic w Rapotínie. Kapliczki czarownic wznoszone były prawdopodobnie przez krewnych skazanych w procesach czarownic. Šumperk – miasto założone w XIII wieku na terenach królewskich, związane z wydobyciem metali szlachetnych, dziś najważniejszy ośrodek gospodarczy i kulturalny północno-zachodnich Moraw. Najciekawsze zabytki: były klasztorny barokowy kościół Zwiastowania NMP, dziekański kościół św. Jana Chrzciciela z gotyckim rdzeniem, barokowy kościół św. Barbary z bogatymi freskami, pozostałości obwarowań miejskich. 7. przystanek Kapliczki czarownic w Šumperku. 8. przystanek Pomnik w pobliżu jeziorka, upamiętniający wykonywane tu w latach 1682–1692 egzekucje 23 niewinnych ofiar procesów czarownic z Šumperka. Popis trasy český úsek 3. zastávka Pomník v lázeňském parku před pavilonem Šárka, který je památkou poprav 36 odsouzených v čarodějnických procesech, které se zde konaly v letech 1679 až 1686. 4. zastávka Pamětní deska na žerotínském hradě, ve kterém bylo v letech 1678– 1686 vězněno, mučeno a k trestu smrti odsouzeno 38 nevinných obětí čarodějnických procesů. Rapotín – stará sklářská trasa a barokní kaple sv. Michala, kostel Nanebevzetí z 2. poloviny 19. století, poblíž něhož se nachází zřícenina jednoho z tzv. sesterských kostelů postavených na začátku 16. století v Petrově nad Desnou a v Rapotíně. 5. zastávka Pomník v parku poblíž kostela Nanebevzetí Panny Marie na památku obětí čarodějnických procesů. 6. zastávka Kamenná čarodějnická kaplička ze 17. století nacházející se v Rapotíně. Čarodějnické kapličky byly pravděpodobně stavěny příbuznými odsouzených v procesech s čarodějnicemi. Šumperk – město založené ve 13. století na královských územích, spojené s těžbou ušlechtilých kovů, dnes nejdůležitější hospodářské a kulturní středisko severozápadní Moravy. Nejzajímavější památky: bývalý klášterní barokní kostel Zvěstování Panny Marie, děkanský kostel sv. Jana Křtitele s gotickým torzem, barokní kostel sv. Barbory s bohatými freskami, pozůstatky městských hradeb. 7. zastávka Čarodějnické kapličky v Šumperku. 8. zastávka Pomník poblíž malého jezera na památku poprav prováděných zde v letech 1682–1692 a při nich usmrcených 23 nevinných obětí čarodějnických procesů z Šumperku. 87 CZ 88 Opis trasy odcinek czeski 9. przystanek PL Płyta pamiątkowa na ulicy Černohorskiej, umieszczona w miejscu dawnego więzienia, w którym w latach 1679–1696 więziono, torturowano i skazano na śmierć 22 ofiary procesów czarownic. 10. przystanek Płyta pamiątkowa poświęcona šumperskiemu dziekanowi i proboszczowi Krzysztofowi Alojzowi Lautnerowi na byłej plebanii (Kostelní nám.). Krzysztof Alojzy Lautner urodził się w Šumperku, gdzie uczęszczał do szkoły miejskiej. Później rozpoczął nauki w łacińskich szkołach w Ołomuńcu. Tam też poczuł powołanie kapłańskie. Wojna trzydziestoletnia (1618–1648) i związane z nią klęski głodu, epidemii i upadku moralnego oraz zdobycie Ołomuńca przez Szwedów sprawiły, że Lautner postanowił opuścić niszczone działaniami wojennymi Morawy. Udał się do bawarskiego Landshut, a później do Wiednia. Do Šumperka powrócił w 1668 roku z tytułem magistra, gdzie jako duchowy pasterz miejscowej wspólnoty parafialnej służył 12 lat. W Niedzielę Palmową 1678 roku wspomniana już żebraczka z Vernířovic hostię zabraną z sobotínskiego kościoła podała krowie należącej do miejscowej akuszerki, co miało sprawić, że krowa będzie dawała więcej mleka. Niestety, wszystko to widział ministrant, który zawiadomił o tym kościelnego, ten z kolei miejscowego proboszcza, aż cała historia trafiła do Franciszka Henryka Bobliga, fanatycznego inkwizytora. Obrony parafian oskarżonych o czary podjął się šumperski dziekan Krzysztof Alojzy Lautner, który w 1679 roku otwarcie wystąpił przeciw Bobligowi. To był początek ogromnej tragedii Lautnera zakończonej w roku 1685 spaleniem żywcem w Mohelnicach, a poprzedzonej wieloletnim więzieniem i strasznymi torturami, m.in. miażdżeniem palców u rąk, „hiszpańskim butem”, czyli miażdżeniem kości goleniowych, oraz rozciąganiem na drabinie. Lautnera oskarżono o uczestnictwo w sabacie na Piotrowych Kamieniach, podczas których miało dojść do profanowania hostii, koronowania królowej czarownic, chrztu dzieci w imię szatana oraz niemoralnych orgii. Wszystkie te zeznania wymusił na „świadkach” za pomocą okrutnych tortur Franciszek Boblig. Popis trasy český úsek 9. zastávka Pamětní deska na Černohorské ulici umístěná na místě bývalého vězení, ve kterém byly v letech 1679–1696 vězněny, mučeny a k trestu smrti odsouzeny nevinné oběti čarodějnických procesů – celkem 22. 89 CZ 10. zastávka Pamětní deska věnována šumperskému děkanovi a faráři Kryštofu Aloisi Lautnerovi umístěná na bývalé faře (Kostelní nám.). Kryštof Alois Lautner se narodil v Šumperku, kam také chodil do městské školy. Pak začal výuku v latinských školách v Olomouci. Tam pocítil volání zvoucí jej ke kněžství. Třicetiletá válka (1618–1648) a s ní spojené hladomor, epidemie, morální pád a také dobytí Olomouce Švédy způsobili, že se Lautner rozhodl válkou ničenou Moravu opustit. Odcestoval do bavorského Landshut a pak do Vídně. Do Šumperka se vrátil v roce 1668 jako magistr, kde jako duchovní pastýř místní farní společnosti sloužil 12 let. Na Palmovou neděli roku 1678 dala již zmíněná žebračka z Vernířovic krávě hostii Płyta pamiątkowa ukradenou ze sobotínského kostela. Kráva Pamětní deska byla ve vlastnictví místní porodní baby – hostie měla způsobit, že kráva bude dávat více mléka. Bohužel toto všechno viděl ministrant, který to oznámil kostelníkovi a ten faráři, až se nakonec o celé události dozvěděl Jindřich František Boblig – fanatický inkvizitor. Byl to začátek Lautnerovy obrovské tragédie, která skončila v roce 1685 v Mohelnici upálením zaživa, kterému předcházelo dlouholeté vězení a kruté mučení, mj. drcení prstů, „španělské boty“ (čili drcení holenních kostí) a také roztahování na žebříku. Lautner byl obviněn z účasti v sabatu na Petrových kamenech, během kterých mělo dojit k profanaci hostie, korunovaci královny čarodějnic, křtu dětí ve jménu satana a nemorálním orgiím. Všechna tato svědectví si Franciszek Boblig vynutil na „svědcích“ v průběhu jejich krutého mučení. 90 Opis trasy odcinek czeski 11. przystanek PL Płyta pamiątkowa na tzw. Domu Geschadera w Šumperku, należącym wcześniej do Jindřicha i Marii Peschke, kolejnych ofiar polowania na czarownice. Mírov – pierwsza pisemna wzmianka o Mírovie jako zamku pochodzi z 1266 roku, od 1465 roku majątek biskupstwa ołomunieckiego, do którego stopniowo przyłączano inne majątki, aż do powstania obecnej gminy liczącej 405 mieszkańców. Najważniejsze zabytki: zamek z połowy XIII wieku, barokowy kościół św. Marii Magdaleny, zespół czterech kapliczek, rzeźby oraz pomniki poDom Geschadera w Šumperku święcone pamięci więźniów politycznych oraz ofiar faszyzmu. 12. przystanek Pomnik w przyzamkowym parku, miejscu więzienia w latach 1680– 1683 šumperskiego dziekana Krzysztofa Alojzego Lautnera, aresztowanego 18 sierpnia 1680 roku w Mohelnicy i oskarżonego o udzielanie chrztów, ślubów i grzebanie zmarłych w imieniu szatana. Przewieziony do šumperskiego więzienia i poddany trzem stopniom tortur, nie przyznał się do stawianych mu zarzutów. Mohelnice – do XIV wieku siedziba prowincji lennej biskupstwa ołomunieckiego i ważne centrum handlu i rzemiosła. Miasto wielokrotnie palone i niszczone podczas wojen husyckich i wojny trzydziestoletniej. Od początku XX wieku znaczący ośrodek przemysłu elektronicznego. Najważniejsze zabytki: gotycki kościół św. Stanisława z końca XVI wieku, pozostałości obwarowań miejskich z basztami, muzeum z bogatymi zbiorami archeologicznymi. 13. przystanek Pomnik upamiętniający miejsce spalenia księdza dziekana Lautnera w 1685 roku. Mówi się, że egzekucję šumperskiego księdza, który do ostatniej chwili swojego życia modlił się, oglądało 20 000 ludzi. Popis trasy český úsek 11. zastávka Pamětní deska na tzv. Geschaderově domě v Šumperku, který dříve patřil Jindřichovi a Marii Peschke, dalším obětem čarodějnických honů. Mírov – první písemná zmínka o Mírovu jako hradu pochází z roku 1266; od roku 1465 je majetkem olomouckého biskupství, ke kterému byly postupně připojovány další majetky až do vzniku současné obce s celkovým počtem 405 obyvatel. Nejzajímavější památky: hrad z poloviny 13. století, barokní kostel sv. Máří Magdalény, soubor čtyř kapliček, sochy a také pomníky věnované památce politických Geschaderův dům v Šumperku vězňů a obětí fašismu. 12. zastávka Pomník v zámeckém parku, v místě, kde byl v letech 1680–1683 vězněný šumperský děkan Kryštof Alois Lautner, který byl zatčen 18. srpna roku 1680 v Mohelnici a obviněn z křtění, sňatků a pohřbívání zemřelých ve jménu satana. Byl odvezen do šumperské věznice, kde byl mučen na třech úrovních krutosti, ale k činnostem, z nichž byl obviněn, se nikdy nepřiznal. Mohelnice – do 14. století sídlo lenní provincie olomouckého biskupství a důležité obchodní a řemeslnické centrum. Město bylo mnohokrát vypáleno a zničeno během husitských válek a také během třicetileté války. Od počátku 20. století významné středisko elektronického průmyslu. Nejdůležitější památky: gotický kostel sv. Stanislava z konce 16. století, trosky městských pevností s baštou, muzeum s bohatou sbírkou archeologických artefaktů. 13. zastávka Socha připomínající upálení kněze děkana Lautnera v roce 1685. Říká se, že popravě šumperského kněze, který se modlil do posledních chvil života, přihlíželo 20 000 lidí. 91 CZ 92 Opis trasy odcinek czeski 14. przystanek PL Płyta pamiątkowa na domu czarownic w Mohelnicach, w którym Lautner był poddawany ciężkim torturom, po których przyznał się do zarzucanych mu czynów. W 1685 roku biskupia komisja w Ołomuńcu wydała na Lautnera wyrok kary śmierci przez spalenie żywcem. Stąd upokorzony i pozbawiony wszelkich godności šumperski dziekan został przewieziony na wozie przez kata do miasta na przygotowany już stos (przystanek 13.). Na podstawie przewodnika turystycznego „Rowerową ścieżką szlakiem czarownic”, wyd. Stowarzyszenie Ruchu Turystycznego Jeseniky z Sumperka. Dom Geschadera w Šumperku Popis trasy český úsek 14 zastávka Pamětní deska na domu čarodějnic v Mohelnicích, ve kterém se odehrávalo kruté mučení Lautnera, po kterém se přiznal k činnostem, z nichž byl obviněn. V roce 1685 odsoudila biskupská komise v Olomouci Lautnera k trestu smrti upálením zaživa. Odtud byl děkan, ponížený a zbavený důstojnosti, odvezen katem na vozíku do města, kde pro něj již byla připravena hranice (13. zastávka). Na základě turistického průvodce "Čarodějnickou cyklotrasou", vyd. Sdružení cestovního ruchu Jeseníky z Šumperku. Geschaderův dům v Šumperku 93 CZ 94 Inne atrakcje pogranicza polsko-czeskiego Krzyże pokutne PL Krzyże pokutne wznoszone były przez zabójców w miejscu, w którym dokonało się morderstwo. Zwyczaj ten przywędrował do Polski z Zachodu. Morderca, oprócz wzniesienia krzyża, był również zobowiązany pokryć koszty pogrzebu i przewodu sądowego. Winien również łożyć na utrzymanie rodziny zabitego. Był zobowiązany wobec kościoła, np. musiał zakupić świece. Następnie powinien odbyć boso pieszą pielgrzymkę do świętego miejsca. Wystawienie krzyża stanowiło ostatni punkt pokuty. Krzyż był wyrazem jej zadośćuczynienia. Stawiano go ku pamięci, uwadze i przestrodze potomnych. Miał również skłaniać przechodniów do modlitwy za dusze zabójcy i ofiary. Na obszarze powiatu nyskiego znajduje się ich dwadzieścia sześć – w Białej Nyskiej, Chocieborzu, Chróścinie, Domaszkowicach, Jędrzychowie, Kamienicy, Kępnicy, Korfantowie, Lubiatowie, Nowakach, Nowym Świętowie, Pakosławicach, Polskim Świętowie, Prusinowicach, Radzikowicach, Reńskiej Wsi, Rynarcicach, Skoroszycach, Starowicach, Unikowicach, Wierzbięcicach. Jiné atrakce česk0-polského pohraničí 95 Kajícné kříže CZ Kajícné kříže byly stavěny vrahy na místě, kde se stala vražda. Tento návyk přišel do Polska ze západu. Vrah byl také povinen, kromě postavení kříže, uhradit náklady na pohřbení a soudní řízení. Musel také zaplatit životné rodině zavražděného. Dále byl zavázán vůči kostelu - měl např. koupit svíce. Dále měl naboso vyrazit na pouť ke svatému místu. Postavení kříže mělo symbolizovat poslední část pokání. Kříž byl znakem zadostiučinění. Byl stavěn na památku a na výstrahu potomkům. Měl také kolemjdoucí podněcovat k modlitbě za duše vraha a obětí. Na území nysské obce se jich nachází 26 - ve městě Korfantow a vesnicích: Biała Nyska, Chociebórz, Chróścina, Domaszkowice, Jędrzychów, Kamienica, Kępnica, Korfantów, Lubiatów, Nowaki, Nowym Świętów, Pakosławice, Polski Świętów, Prusinowice, Radzikowice, Reńska Wieś, Rynarcice, Skoroszyce, Starowice, Unikowice, Wierzbięcice. Krzyż pokutny Kajícný kříž 96 Inne atrakcje pogranicza polsko-czeskiego Słupy graniczne PL Unikalny zespół słupów granicznych jest pozostałością po okresie, kiedy to biskupi wrocławscy walczyli o uniezależnienie swoich posiadłości od świeckiej władzy książęcej. Stojące do dziś dwumetrowe kamienie graniczne znajdują się dokładnie na granicy powiatów nyskiego i ząbkowickiego (granica województw opolskiego i dolnośląskiego). Wszystkie słupy mają podobną, czworograniastą formę, różnią się nieco formą wyrytych na nich inskrypcji, co wskazuje na fakt stawiania ich w dwóch etapach: I – 1296 r., II – 1297–1301. Na ścianie frontalnej widnieje inskrypcja TMI SCI IOHIS będąca skrótem łacińskiej formuły „Termini Sancti Iohannis”, co w tłumaczeniu na język polski oznacza „granica świętego Jana”. Inskrypcja ta informuje, iż znajdujemy się na terytorium biskupstwa wrocławskiego, którego patronem jest św. Jan Chrzciciel. Na lewym boku każdego słupa znajduje się pastorał, a na prawym ukośny krzyż. W pierwszym etapie postawione zostały trzy słupy, określane jako słupy I, III i V. Słup I znajduje się przy drodze z Lipniki do Starczówka, III koło Chocieborza, słup V natomiast stoi na skraju lasu w pobliżu Bogdanowa (powiat brzeski). W drugim etapie stanęły słupy II, IV i VI. Słup II znajduje się na drodze z Lipniki do Osiny Wielkiej, IV między Szklarami, Wilemowicami i Wigancicami, natomiast VI przy drodze z Chróściny Nyskiej do Czarnolasu. Słup graniczny znajduje się także na szczycie Praděd. Słupy graniczne Pohraniční sloupy Jiné atrakce česk0-polského pohraničí 97 Pohraniční sloupy CZ Unikátní sada pohraničních sloupů je pozůstatkem po době, v níž wrocławští biskupové bojovali za vyjmutí svých majetků z rukou světské knížecí vlády. Dodnes dochované pohraniční kameny se nachází přímo na hranici okresu nysského a ząbkowického (hranice opolského a wrocławského vojvodství). Všechny sloupy mají obdobný čtyřhranný tvar, malinký rozdíl je ale ve formě na nich vyrytého nápisu, což poukazuje na skutečnost, že sloupy byly stavěny ve dvou etapách: I – 1296 , II – 1297–1301. Na čelní zdi je nápis TMI SCI IOHIS, který je zkratkou latinské věty: „Termini Sancti Iohannis”, což v překladu do češtiny znamená: „hranice svátého Jana“. Tento nápis informuje, že se nacházíme na území wrocławského biskupství, jehož patronem je sv. Jan Křtitel. Na levém boku každého sloupu je pastorále a na pravém šikmý kříž. Během první etapy byly postaveny tři sloupy označené jako sloupy I, III a V. I. sloup se nachází u cesty od vesnice Lipniki k vesnici Starczówka, III. u vesnice Chociebórz, zatímco sloup V. stojí na okraji lesa poblíž vesnice Bogdanów (okres brzeski). V druhé etapě byly postaveny sloupy II, IV a VI. Sloup II. se nachází na cestě od vesnice Lipniki k vesnici Osina Wielka, IV. mezi vesnicemi Szklary, Wilemowice a Wigancice, zatímco VI. u cesty od vesnice Chróścina Nyska do vesnice Czarnolas. Pohraniční sloup se také nachází na vrcholu Praděd. 98 PL Imprezy cykliczne Lato Kwiatów (www.otmuchow.pl) Odbywa się co roku w pierwszych dniach lipca. Jest to impreza o charakterze wystawienniczym poświęcona wystawom kwiatów. Towarzyszą jej występy znanych w kraju artystów, młodzieży, jarmarki twórców ludowych i stoiska z gastronomią. Najważniejszym elementem imprezy są wystawy kwiatów ciętych, prezentowane w pięknych aranżacjach w salach otmuchowskiego średniowiecznego zamku. Dodatkowo na terenach przyzamkowych odbywają się wystawy drzew i krzewów ozdobnych, elementów dekoracyjnych ogrodów oraz sprzętu ogrodniczego. Jarmark Jakubowy (www.bazylika-nysa.pl) Odbywa się corocznie w czasie odpustu św. Jakuba (lipiec) i nawiązuje do średniowiecznych tradycji festynów i kiermaszy. Odbywa się na rynku przy nyskiej Bazylice Mniejszej, a związany jest z legendą, wedle której Jarmark Jakubowy Jarmark sv. Jakuba św. Jakub uratował miasto od pożaru, zsyłając na nie deszcz. Na Jarmark Jakubowy co roku tłumnie przybywają amatorzy kramów jarmarcznych, uzbrojonych w miecze rycerzy, pięknych niewiast, smakowitego jadła i średniowiecznej muzyki. Jest to także jedna z nielicznych w roku możliwości zwiedzenia niedostępnych na co dzień zabytków Bazyliki, takich jak Skarbiec św. Jakuba, podziemia czy najbardziej stromy w Europie dach. Atrakcją Jarmarku są pokazy Bractwa Rycerskiego, liczne występy artystyczne oraz przepiękna muzyka. Dni Twierdzy Nysa (www.twierdzanysa.com) Impreza odbywa się na przełomie lipca i sierpnia. Najważniejszym punktem święta jest rekonstrukcja bitwy, jaka rozegrała się w 1807 roku między wojskami napoleońskimi i pruskimi – Bitwa o Twierdzę Nysa. Widowisko odbywa się w plenerze – na terenie fortów pozostałych po okresie, gdy Nysa pełniła rolę twierdzy. Ogólnopolski Festiwal Piosenki Turystycznej Kropka w Głuchołazach (www.kropka.art.pl) Impreza odbywa się w lipcu, jej organizatorzy zapewniają wiele ciekawych konkursów i koncertów, ale przede wszystkim dobrą zabawę. Pravidelné akce 99 Léto květin (www.otmuchow.pl) Koná se každý rok první červencové dny. Je to akce expozičního charakte- CZ ru věnovaná výstavám květin. Při této příležitosti zde také vystupují známí umělci nebo mládež, jsou zde také jarmarky tvůrců a gastronomické stánky. Nejdůležitější částí událostí je výstava řezaných květin předvedených v pěkném uspořádání v místnostech otmuchowského středověkého hradu. Dodatečně se v okolí hradu konají výstavy ozdobných stromů a keřů, dekoračních prvků pro zahrady a také zahradního zařízení. Jarmark sv. Jakuba (www.bazylika-nysa.pl) Koná se každý rok během odpustku sv. Jakuba (červenec) a navazuje na středověkou tradici festivalů a trhů. Koná se zde u nysské Baziliky minor a pojí se s legendou, ve které sv. Jakub zachránil město před požárem tím, že na město seslal déšť. Na Jarmark sv. Jakuba každý rok přichází spousta lidi – milovníků jarmarečních krámů, ozbrojených rytířů, pěkných žen, chutného jídla a středověké hudby. Je to také jedna z mála příležitostí navštívit každodenně nepřístupné památky Baziliky, jakými jsou např. Poklad sv. Jakuba, podzemí nebo nejprudší střecha v Evropě. Atrakcemi jarmarku jsou představení Rytířského bratrství, četné artistické výkony a překrásná hudba. Dny pevnosti Nysa (www.twierdzanysa.com) Akce se koná na přelomu července a srpna. Nejdůležitějším bodem oslavy je rekonstrukce bitvy, která se konala v roce 1807 mezi napoleonskou armádou a Prusy – Bitvy o pevnost Nysa. Představení začíná v plenéru – na území zbytků pevnosti, které se docho- Dni Twierdzy Nysa Dny pevnosti Nysa valy z doby, kdy Nysa byla tvrzí. Celonárodní festival turistické písně Tečka ve městě Głuchołazy (www.kropka.art.pl) Akce se koná v červenci a pořadatelé poskytují mnoho zajímavých konkurzů a koncertů, ale především dobrou zábavu. 100 PL Imprezy cykliczne Drum Djemboree (www.djembee.com.pl) Impreza odbywa się w okresie wakacyjnym w Głuchołazach. Podczas imprezy mają miejsce warsztaty bębniarskie i taneczne, prowadzone przez mistrzów afrykańskich, oraz liczne koncerty. Turniej Żniwowania „Złota Kosa” (www.lambinowice.pl) Impreza odbywa się na przełomie lipca i sierpnia w Piątkowicach (gmina Łambinowice). Podczas turnieju można ujrzeć odzianych w chłopskie siermięgi żeńców oraz żniwiarki w barwnych chustach, a podczas żniwnej biesiady skosztować swojskiego jadła. Międzynarodowy Turniej Piłki Prądowej „Wasserball” (www.korfantow.pl) Impreza odbywa się w ostatni weekend lipca w Przechodzie (gmina Korfantów). W turnieju uczestniczą drużyny strażaków, których zadaniem jest umieszczenie piłki w bramce za pomocą strumienia wody wydobywającego się ze strażackiego węża. Święto Gór Opawskich (Głuchołazy) Plenerowa impreza promująca pogranicze polsko-czeskie poprzez prezentację dzieł lokalnych twórców ludowych, a także występy zespołów muzycznych, organizację gier, zabaw, prezentacji literackich. Podczas imprezy można spróbować sztuki płukania złota czy posmakować potraw kuchni polskiej i czeskiej. Festiwal Ognia i Wody (www.nor.nysa.pl) Impreza odbywa się na plaży Jeziora Nyskiego w okresie wakacyjnym. Punktem kulminacyjnym festiwalu jest pokaz fajerwerków, prezentowany przez najlepsze polskie firmy pirotechniczne. Oprócz pokazu w programie imprezy znajdują się także występy znanych zespołów muzycznych. Paczkowski Festiwal Filmowy (www.paczkow.eu) Impreza na stałe wpisana w kalendarz wydarzeń kulturalnych Paczkowa. Podczas festiwalu oprócz dzieł rodzimej i czeskiej kinematografii, publiczność może obejrzeć również filmy wyprodukowane w innych, dalekich krajach. Pravidelné akce 101 Drum Djemboree (www.djembee.com.pl) Akce se koná o prázdninách ve městě Głuchołazy. Během akce se učí hrát na bubny a tanec – lekce jsou vedeny africkými mistry. Také se zde konají četné koncerty. Turnaj žní „Zlata kosa“ (www.lambinowice.pl) Akce se koná na přelomu července ave vesnici Piątkowice (obec Łambinowice). Během turnaje lze vidět v sedláckých oděvech oblečené žence (starší označení pro robotníky kosící obilí) a sekačky v barevných šátcích a během besedy je možné ochutnat domácí jídlo. Mezinárodní turnaj proudícího míče „Wasserball” (www.korfantow.pl) Akce se koná poslední víkend v červenci ve vesnici Piątkowice (obec Korfantów). Turnaje se účastní týmy hasičů, které mají za úkol umístit míč v brance pomocí vodního proudu z hasičské hadice. Slavnosti Opavských hor (Głuchołazy) Plenérová akce propagující polsko-české pohraničí, a to předváděním místních děl lidových tvůrců, vystoupeními hudebních skupin, pořádáním her a literárních prezentací. Během akce je možné vyzkoušet si umění vyplachování zlata nebo ochutnat polskou a českou kuchyni. Festival ohně a vody (www.nor.nysa.pl) Akce se koná na pláži Nysského jezera o prázdninách. Kulminačním bodem festivalu je přehlídka ohňostrojů, které se účastní nejlepší polské pyrotechnické firmy. Kromě přehlídky najdeme v programu akcí také vystoupení různých hudebních skupin. Paczkowský filmový festival (www.paczkow.eu) Akce, která už má v kalendáři kulturních událostí ve městě Paczków své stálé místo. Během festivalu si mohou diváci, kromě děl polské a české kinematografie, také prohlédnout filmy vyrobené v jiných, vzdálených zemích. CZ 102 PL Imprezy cykliczne Paczkowski Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej im. Moritza Brosiga (www.paczkow.eu) Impreza poświęcona urodzonemu w Lisich Kątach (gmina Paczków) twórcy muzyki sakralnej, który do historii muzyki wszedł przede wszystkim jako autor utworów organowych. Festiwal przyciąga nie tylko liczne grono melomanów z całego Śląska, ale także znanych artystów sceny polskiej. Impreza ta uznana została za jedną z siedmiu wizytówek kulturalnych Opolszczyzny. Turystyczne imprezy cykliczne na Kopie Biskupiej Noworoczne wejście na Kopę Biskupią – impreza organizowana przez Towarzystwo Przyjaciół Głuchołaz od wielu lat przyciąga setki amatorów wędrówek górskich, dobrej zabawy i oryginalnego sposobu powitania Nowego Roku. Majowy weekend na Kopie Biskupiej oraz Odpędzanie zimy Imprezy plenerowe o tematyce historycznej, organizowane pod Górskim Domem Turysty „Pod Biskupią Kopą”. „Złote Dni” – święto Zlatych Hor (www.zlatehory.cz) Podczas święta miasta odbywa się m.in. inscenizacja „Bitwy o wzgórze św. Rocha”. Bitwa ta przeszła do historii jako bohaterska obrona pięciusetosobowej załogi austriackiej przed znacznie liczniejszymi Prusakami (12.000 żołnierzy); odbyła się 14 stycznia 1779 roku na wzgórzu św. Rocha będącym ważnym miejscem strategicznym. Inscenizacja bitwy odbywa się w okresie letnim. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Karla Dittersa z Dittersdorfu Festiwal odbywa się na przełomie sierpnia i września w Javorníku. Karl Ditters (wybitny austriacki kompozytor epoki klasycyzmu) przybył na zamek Jánský vrch w 1769 roku, czyniąc z niego znaczący ośrodek muzyczny Śląska. Jesenická 60 Impreza sportowa, organizowana w pierwszy weekend czerwca, której uczestnicy mają do pokonania trasę pieszą w trzech wariantach – 60 km, 25 km, 15 km oraz rowerową o długości 50 km. Otwarcie sezonu turystycznego w Jeseníku-lázně (www.priessnitz.cz) Tradycyjne uroczyste otwarcie sezonu turystycznego odbywa się co roku na początku maja w uzdrowiskowej części Jeseníka. Pravidelné akce 103 Paczkowský festival varhanní a kamerální hudby Moritza Brosiga (www.paczkow.eu) Akce věnovaná skladateli sakrální hudby narozenému ve vesnici Lisie Kąty (obec Paczków), který vstoupil do historie hudby především jako autor varhanních skladeb. Festival přitahuje nejen četnou skupinu milovníků hudby, ale také známé polské hudebníky. Tato událost je jednou ze sedmi kulturních vizitek Opolska. Turistické pravidelné akce na Biskupské kupě Novoroční pochody na Biskupskou kupu – událost pořádaná Sdružením přátel města Głuchołazy (Towarzystwo Przyjaciół Głuchołaz) přitahuje již mnoho let stovky milovníků horských cest, dobré zábavy a originálního způsobu přivítaní nového roku. Květnový víkend na Biskupské kupě a také Odhánění zimy Plenérové akce o historické tematice pořádané pod Horským domem turisty „Pod Biskupią Kopą”. „Zlaté dny” – Svátek Zlatých Hor (www.zlatehory.cz) Během svátku města se koná mj. inscenace „Bitvy o kopec sv. Rocha“. Tato bitva je známá hrdinnou obranou pěti set rakouských vojáků proti významně početnější pruské armádě (12 000 vojáků), konala se 14. ledna roku 1779 na kopci sv. Rocha, který byl důležitým strategickým bodem. Inscenace se koná v letním období. Mezinárodní festival hudby Karla Ditterse z Dittersdorfu Festival se koná na přelomu srpna a září v Javorníku. Karl Ditters (geniální rakouský skladatel z období klasicismu) přišel na hrad Jánský vrch v roce 1769, čímž způsobil, že se toto místo stalo významným hudebním střediskem Slezska. Jesenická 60 Sportovní akce pořádaná první víkend v červnu, ve které musí účastnici pěšky projít trasu ve třech variantách – 60 km, 25 km, 15 km a k dispozici je také cyklotrasa o délce 50 km. Zahájení turistické sezóny v Jeseníku-lázních (www.priessnitz.cz) Tradiční slavnostní zahájení turistické sezóny se koná každý rok na počátku května v lázeňské části Jeseníků. CZ 104 PL Imprezy cykliczne O dzna k i tur y s t y c zne Regionalna Kolarska Odznaka Turystyczna „Szlakiem czarownic” Regionální cyklistický turistický odznak „Čarodějnická cyklotrasa” Regionalna Kolarska Odznaka Turystyczna „Szlakiem czarownic” Ustanowiona przez Starostwo Powiatowe w Nysie, Klub Turystyki Kolarskiej „KTUKOL” z Głuchołaz oraz Oddział PTTK w Głuchołazach. Odznaka ustanowiona została w dwóch stopniach (I i II), które można zdobywać niezależnie od siebie. Związana jest z wytyczonym i oznakowanym w 2009 roku na pograniczu polsko-czeskim rowerowym szlakiem czarownic. Jednostka weryfikująca oraz przyznająca odznakę: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086, regulamin na stronie: www.powiat.nysa.pl, www.ktukol.pl Odznaka Kolarska „Zdobywca Pradziada” – Za Wytrwałość” Odznaka wręczana jest uroczyście wraz z legitymacją uczestnikom dziesięciu i więcej edycji Rajdu Kolarskiego Zdobywamy Pradziada – najwyższej góry w czeskich Jesenikach (1492 m n.p.m.), imprezy ogólnopolskiej, adresowanej do pasjonatów kolarstwa i turystyki rowerowej. Jednostka weryfikująca oraz przyznająca odznakę, regulamin: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www. ktukol.pl, tel. +48 500 082 086. Pravidelné akce Tur is t ick é o dzna k y Regionální cyklistický turistický odznak „Čarodějnická cyklotrasa” Stanovený okresním úřadem ve městě Nysa, Klubem cyklistické turistiky (Klub Turystyki Kolarskiej) „KTUKOL” z města Głuchołazy a také oddělením PTTK ve městě Głuchołazy. Odznak byl stanoven ve dvou stupních (I. a II.), které je možné získávat nezávisle na sobě. Je spojený s čarodějnickou cyklotrasou vymezenou a označenou v roce 2009 na polsko-českém pohraničí. Jednotka verifikační a udělující odznak: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www. ktukol.pl, tel. +48 500 082 086 086, řád na webové stránce: www. powiat.nysa.pl, www.ktukol.pl Cyklistický odznak „Dobyvatel Praděda“ – Za Vytrvalost Spolu s legitimací je odznak udělován slavnostně všem účastníkům deseti nebo více Cyklistických závodů „Dobýváme Praděd“ – nejvyšší horu českých Jeseníků (1492 m n.p.m.), jde o celonárodní akce určené lidem, kteří mají rádi cyklistiku a cyklistickou turistiku. Jednotka verifikační a udělující odznak a řád: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086. Cyklisticko-pěší odznak „Horami polsko-českého pohraničí“ Stanovený Klubem cyklistické turistiky (Klub Turystyki Kolarskiej) „KTUKOL” z Głuchołaz a také oddělením PTTK v Głuchołazech. Pro získání odznaku je třeba dojet či dojít na 7 z 9 následujících štítů: Praděd, Šerák, Červenohorské sedlo, Studniční vrch, Borůvková hora, Biskupská kupa, Zlatý Chlum, Rejvíz, Przednia Kopa, přičemž dobytí Praděda a Biskupské Kupy je povinné. Jednotka verifikační a udělující odznak a řád: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086. 105 CZ 106 PL Imprezy cykliczne Odznaka Kolarsko-Piesza „Górami Pogranicza Polsko-Czeskiego” Ustanowiona przez Klub Turystyki Kolarskiej „KTUKOL” i Oddział PTTK w Głuchołazach. Aby zdobyć odznakę, należy wykazać wjazd lub wejście na 7 z 9 następujących szczytów: Pradziad, Šerák, Červenohorské sedlo, Studničný vrch, Góra Borówkowa, Kopa Biskupia, Zlatý Chlum, Rejvíz, Przednia Kopa, przy czym zdobycie Pradziada i Kopy Biskupiej jest obowiązkowe. Jednostka weryfikująca oraz przyznająca odznakę, regulamin: Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL – Głuchołazy, www.ktukol.pl, tel. +48 500 082 086. Odznaka Turystyczna „111” Ustanowiona przez Ośrodek Wypoczynkowy „Czerwony Kozioł” w Głuchołazach. Odznakę zdobywa się poprzez odwiedzanie obiektów wskazanych w regulaminie (m.in. Pradziad, Biskupia Kopa, Zamek Moszna, Muzeum Gazownictwa w Paczkowie, zamek w Bruntalu, w Velkich Losinach, Sovincu, Muzeum w Zlatych Horach, Skansen Zlatorudné mlýny, Karlová Studánka). Jednostka weryfikująca oraz przyznająca odznakę, regulamin: O.W. „Czerwony Kozioł” w Głuchołazach, www.czerwonykoziol.pl, tel. 77 409 27 85, +48 604 650 907. Kolarska Odznaka Pielgrzymia Zachęcamy także do zdobywania Kolarskiej Odznaki Pielgrzymiej, ustanowionej w 1991 roku przez Komisję Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK w porozumieniu z podkomisją Episkopatu Polski ds. Kultury Zdrowotnej i Sportu. Jednym z obowiązkowych kościołów KOP jest Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie. Więcej informacji na stronach Parafialnego Klubu Pielgrzymów Rowerowych im. Bł. Marii Luizy Merkert: www.janchrzciciel.nysa.pl Pravidelné akce Turisticky odznak „111“ Stanoven odpočinkovým střediskem „Czerwony Kozioł” ve městě Głuchołazy. Tento odznak se získává navštívením objektů uvedených v řádu (mj. Praděd, Biskupská Kupa, Zámek Moszna, Muzeum plynárenství ve městě Paczków, zámky: Bruntál, Velké Losiny, hrad Sovinec, Muzeum ve Zlatých Horách, Skanzen Zlatorudné mlýny, Karlova Studánka). Jednotka verifikační a udělující odznak a řád: O.W. „Czerwony Kozioł” ve městě Głuchołazy, www.czerwonykoziol.pl, tel. +48 77 409 27 85, +48 604 650 907. Cyklistický poutní odznak Pobízíme také k získaní Cyklistického poutního odznaku ustanoveného v roce 1991 Komisí cyklistické turistiky představenstva PTTK (Komsja Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK), dohodou s podvýborem polského episkopátu o zdravotní kultuře a sportu (Podkomisja Episkopatu Polski ds. Kultury Zdrowotnej i Sportu). Jedním z povinných kostelů KOP je Bazilika minor sv. Jakuba a sv. Anežky ve městě Nysa. Více informací na stránce Farního klubu cyklistických poutníků Blahoslavené Marie Luizy Merkert: www.janchrzciciel.nysa.pl 107 CZ 108 Informacje praktyczne / Praktické informace Informacja turystyczna Informační centrum Bastion św. Jadwigi w Nysie ul. Piastowska 19 48-300 Nysa tel. 77 433 49 71 e-mail: [email protected] www.informacja-turystyczna.nysa.pl Centrum Informacji Turystycznej w Głuchołazach pl. Basztowy 4a 48-340 Głuchołazy tel. 77 439 14 53, fax 77 439 43 60 e-mail: [email protected] Centrum Informacji Turystycznej w Paczkowie – Dom Kata ul. Wojska Polskiego 23 48-370 Paczków tel./fax 77 431 69 87 e-mail: [email protected] Biuro Nyskiej Drogi św. Jakuba „Camino Nysa” ul. Bracka 18 48-300 Nysa tel. 77 448 46 70, 537 222 205 www.camino.nysa.pl Biuro Informacji Turystycznej w Otmuchowie Rynek 48-385 Otmuchów (czynne od maja do października) tel. 77 430 50 27 Ekspozycje muzealne dotyczące procesów czarownic na pograniczu polsko-czeskim Muzeální expozice o čarodějnických procesech na česko-polském pohraničí Muzeum w Nysie ul. Biskupa Jarosława 11 48-300 Nysa www.muzeum.nysa.pl Vlastivědné muzeum Jesenicka Zámecké náměstí 1 79001 Jeseník www.muzeum.jesenik.net Geschaderův dům Kladská 1 78701 Šumperk e-mail: [email protected] www.sumperk.cz Městské muzeum nám. Svobody 94 79376 Zlaté Hory www.zlatehory.cz Szkolne Schroniska Młodzieżowe Školní mládežnické ubytovny Szkolne Schronisko Młodzieżowe „Pod Ziębickim Lwem" ul. Rodziewiczówny 1 tel. 77 433 37 31 48-300 Nysa e-mail: [email protected] www.schroniskonysa.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Kolonia Kaszubska 2 tel. 77 439 15 47 48-340 Głuchołazy e-mail: [email protected] Szkolne Schronisko Młodzieżowe Pokrzywna 72 tel. 77 439 77 79 www.schronisko.pokrzywna. prv.pl