Jan Amos Komenský - Gymnázium Žamberk

Po stopách
J. A. Komenského
Jednodenní exkurze – autobus, pěší turistika
Náročnost: lehká
Zaměření: historické, zeměpisné, enviromentální
Navržená trasa:
Žamberk - – Kunvald – Brandýs nad Orlicí
– Růžový palouček – Litomyšl - Žamberk
Tento projekt je spolufinancován z prostředků ERDF prostřednictvím
Euroregionu Glacensis
Navržená trasa:
Ze Žamberka pěšky do Kunvaldu naučnou stezkou Žamberk Kunvald
/začátek
naučné
stezky:
Odborný
léčebný
ústav
Albertinum/, z Kunvaldu autobusem do Brandýsa nad Orlicí a přes
Růžový palouček do Litomyšle a odtud zpět do Žamberka
Jan Ámos Komenský
Jan Ámos Komenský (1592 – 1670) učitel národů, filozof, poslední
biskup Jednoty bratrské.
2
Jednota bratrská
Jednota bratrská je domácí církev, vzniklá po husitských válkách.
Byla založena skupinou žáků kališnického arcibiskupa Jana
Rokycany, která byla nespokojena s výsledkem husitské revoluce.
Nespokojenci odmítali násilí, hledali spásu v chudobě, hlásali
rovnost, pokoru a přípravu na posmrtný život. Rokycana požádal
krále Jiřího z Poděbrad, aby této společnosti našel vhodné místo, kde
by mohla žít v souladu se životem prvních křesťanů. Tímto místem
se stal Kunvald.
Kunvald
Kunvald byl založen pravděpodobně ve 2. polovině 13. století.
Písemné zmínky se
objevují
v roce
1363. V roce 1457
zde založil bratr
Řehoř
Krajčí
Jednotu bratrskou.
Tuto
událost
připomíná domek
čp. 238 zvaný Na
3
Sboru, ve kterém byla začátkem 17. století škola. V roce 1929
koupila domek českobratrská cirkev evangelická a přebudovala ho na
památník Jednoty bratrské. Mezi exponáty je i Bible kralická a
pamětní kniha vedená od roku 1910. Ve středu obce roste tzv.
Bratrská lípa, kterou zde vysadili čeští bratři v roce 1547, kdy za
vlády Ferdinanda I. poprvé museli opustit vlast. Do Kunvaldu se
čeští bratři vrátili až po roce 1609, kdy
císař Rudolf II. vydal Majestát, který
zaručoval
svobodu
vyznání,
avšak
v roce 1620 byla Jednota definitivně
zakázána.
Další
památkou
je
renesanční¨kostel sv. Jiří ze začátku 17.
století,
který byl
později
barokně
přestaven. V kostele najdeme velkou
křížovou cestu od vídeňského malíře J.
Greippela. V obci se nachází i několik
roubených chalup a stodol.
Brandýs nad Orlicí
Brandýs nad Orlicí byl založen začátkem 13. století, byl jedním
z prvních sídel Jednoty bratrské,
v roce 1474 tady zemřel a je
pochován její zakladatel bratr Řehoř. Na náměstí stával zámek, kde
4
se narodil významný státník Karel starší ze Žerotína, protestant, který
zůstal věrný císaři, a tak mohl po porážce českých stavů poskytnout
azyl 24 bratrským kněžím. V letech 1622 – 25 u něho pobýval i Jan
Ámos Komenský, který zde napsal několik spisů, zejména Labyrint
světa a ráj srdce. V roce 1628 definitivně opustil vlast a odešel do
polského Lešna, kde žil a pracoval do roku 1656. Na radnici byla
v roce 1957 otevřena Pamětní
síň J. A. Komenského. Zámek,
kde našel
azyl
Komenský,
zanikl po r. 1652 a na jeho
místě stojí dnes tři domy. Nový
zámek má dnes novobarokní
podobu, kterou mu dala v roce
1914
bankéřská
rodina
Fischerů. Brandýs nad Orlicí se
dnes hlásí ke Komenskému i
podobou přírodního bludiště a
Poutníkovy cesty v Klopotech.
Růžový palouček
Růžový
palouček
je
památník
Českých
bratří,
arboretum
s bronzovým pomníkem, připomínajícím místo, kde se loučili čeští
5
bratři s vlastí. Malý oplocený park s francouzskými růžovými keři
Rosa galica se rozkládá na ploše 350 m². K paloučku se váže příběh
o tom, že růže vyrostly ze slz českých bratří, kteří je zde prolili před
odchodem do ciziny. Pověsti říkají, že neštěstí stihne toho, kdo by
růže chtěl vyplenit.. V roce 1921 byl odhalen měděný památník
architekta Aloise Meteláka.
Litomyšl
Litomyšl vznikla jako osada na území Slavníkovců, která ve 13.
století přešla pod vládu Přemyslovců. Význam města vzrostl v r.
1344 zřízením druhého biskupství v Čechách, byla zde zbudována
biskupská rezidence, katedrála P.Marie a klášter. V 16. století zažila
6
Litomyšl další kulturní a hospodářský rozmach, když panství přešlo
do majetku Pernštejnů. Ti si nechali zbudovat zámek v renesančním
stylu.
Zámecká
budova
tvoří
provázaný
celek
s přilehlými
hospodářskými budovami a
okolním
parkem
stromovým
s amfiteátrem.
Zámecký areál byl v roce
1999 zapsán na seznam
památek
Světového
kulturního
dědictví
UNESCO.
V zámeckém
pivovaře
se
narodil
Bedřich Smetana, budoucí
světoznámý
hudební
skladatel. Na jeho počest se
zde od r. 1949 každoročně
pořádá mezinárodní hudební festival Smetanova Litomyšl. S městem
jsou spojeny i další významné osobnosti. Památník J.A.Komenského
od A.Meteláka stojí před pedagogickou školou.
Jednou z dominant města je piaristický kostel Nalezení sv. Kříže,
z roku 1714. Na kostel navazuje piaristická kolej a gymnázium,
v jehož prostorách je dnes městské muzeum. Severovýchodně od
7
kostela Nalezení sv. Kříže stojí původně gotický kostel Povýšení sv.
Kříže. Mezi oběma kostely se
prostírají klášterní zahrady.
Přirozeným centrem města je
Smetanovo
náměstí
s měšťanskými
s podloubím.
domy
Protáhlý
tvar
náměstí je důsledkem někdejší
obchodní
památkami
radnice,
stezky.
Dalšími
jsou
barokní
radniční
věž
s
orlojem z počátku 20. století.
Zajímavostí je i litomyšlský
loket, který sloužil trhovcům k odměřování látek. Kromě historicky
velmi cenných domů na náměstí stojí za připomenutí i mariánský
sloup z počátku 18. století se sochami Panny Marie, sv. Václava a sv.
Jana Nepomuckého, který je dílem G.B.Alliprandiho. Severozápadně
od města je naučná stezka Nedošínský háj s jedenácti zastaveními
věnovanými zdejší přírodě, lesnictví a historii města.
8
Śladami Jana Ámose
Komenskiego
Wycieczka jednodniowa: autobusem i pieszo
Poziom trudności: lekki
Tematyka: historyczna
Proponowana trasa:
Žamberk - – Kunvald – Brandýs nad Orlicí
– Růžový palouček – Litomyšl - Žamberk
9
Proponowana trasa:
Žamberk – Kunvald – Brandýs nad Orlicí – Růžový palouček –
Litomyšl - Žamberk
(Z Žamberka pieszo do Kunvaldu, autobusem do Brandýsa nad
Orlicí i przez Różową polanę do Litomyšle i stąd z powrotem do
Žamberka)
10
Jan Ámos Komenský
Jan Ámos Komenský (1592 – 1670) nauczyciel narodów, filozof,
ostatni biskup Wspólnoty Braci Czeskich.
Wspólnota Braci
Wspólnota Braci jest religią czeską, wyłoniła się z husytyzmu po
wojnach husyckich. Została założona przez grupę uczniów
arcybiskupa
kielicha
nieusatysfakcjonowana
Jana
Rokycany,
wynikiem
rewolucji
która
była
husyckiej.
Niezadowoleni zrzekli się przemocy, próbowali znaleźć zbawienie w
biedzie, głosili równość, pokorę i przygotowanie na życie po
zmartwychwstaniu. Rokycana poprosił króla Jerzego z Podziebrad o
przekazanie
miejsca,
w
którym
zgromadzenie
mogłoby
przebywać
zgodnie
z ideałami
pierwszych
chrześcijan, tym miejscem stał się Kunvald.
11
Kunvald
Kunvald został założony najprawdopobniej w drugiej połowie XIII
wieku. Pisemna wzmianka pochodzi z roku 1363. W roku 1457 w tej
miejscowości została założona Wspólnota Braci przez brata
Rzehorza Krajča. To wydarzenie upamiętnia dom nr 238 zwany Na
Sboru, który początkiem XVII wieku
służył jako szkoła. W roku 1929 domek
został
kupiony
przez
Ewangelicki
Kościół Czeskobraterski i przerobiony
na muzeum Braci Czeskich. Pomiędzy
eksponatami możemy znaleźć Biblię
Kralicką oraz pamiątkową księgę z roku
1910. W centrum miasta rośnie tzw.
Lipa Bracka, którą tutaj posadzili Bracia
Czescy w roku 1547, gdy za panowania
Ferdynanda I. musieli po raz pierwszy emigrować. Do Kunwaldu
powrócili dopiero po roku 1609, kiedy cesarz Rudolf II. wydał edykt
gwarantujący swobodę wyznania, jednak w roku 1620 zostaje
Wspólnota Braci ostatecznie zakazana. Następną pamiątką jest
renesancyjny kościół św. Jerzego z początku
XVII wieku, który
został póżniej przebudowany w stylu barokowym. W kościele jest
12
umieszczona wielka droga krzyżowa wykonana przez wiedeńskiego
malarza J. Greippela. W gminie zachowało się też kilka budynków
konstrukcji wieńcowej.
Brandýs nad Orlicí
Brandýs nad Orlicí powstał początkiem XIII wieku, został jedną
z pierwszych siedzib Wspólnoty
Braci, w roku 1474 tutaj zmarł i
jest pochowany jej założyciel
brat Rzehorz. Na rynku stał
pałac, w którym urodził się
ważny mąż stanu Karol Starszy
z Źerotina, protestant, który
pozostał
dlatego
lojalny
mógł
czeskich
schronienie
cesarzowi,
po
stanów
24
porażce
udzielić
księżom
Wspólnoty. W latach 1622 – 25 u niego przebywał też Jan Amos
Komenski, który tu napisał niektóre dzieła, głównie „Labyrint świata
i raj serca“. W roku 1628 na stałe uszedł z ojczyzny, udał się do
polskiego Leszna, w którym żył i pracował do roku 1656. W ratuszu
została w roku 1957 otwarta Sala Pamięci J.A. Komenského. Pałac,
13
w którym znalazł Komenski schronienie, zniszczał po roku 1652, a
na jego miejscu stoją dziś trzy domy. Nowy pałac w roku 1914
otrzymał od rodziny bankierów - Fischerów nowobarokową twarz.
Brandýs
nad Orlicí
w dzisiejszych czasach nawiązuje do
Komenskiego stylem roślinnego labiryntu i Szlaku Wędrowca w
Klopotech.
Różowa polana
Różowa polana upamiętnia Czeskich Braci, arboretum z pomnikiem
z brązu, symbolizuje miejsce, gdzie Czescy Bracia pożegnali się
z ojczyzną. Mały otoczony płotem park z francuskimi krzakami róży
odmiany
Rosa galica
zajmuje
350
m².
Z polaną
wiąże
się
legenda, że
róże
wyrosły
z łez
czeskich braci przed odejściem z ojczyzny. Według legendy
14
nieszczęście dopadnie każdego, kdo spróbuje krzaki zniszcyć. W
roku 1921 była ufundowana miedziana tablica ku czci architekta
Aloise Meteláka.
Litomyšl
Litomyšl został założony na
ziemi należącej do rodu
Slawnikowiców,
XIII
wieku
która
w
przeszła
w
posiadanie
rodziny
Przemyślidów.
Znaczenie
miasta rośnie w roku 1344,
gdy powstaje tutaj drugie
biskupstwo
w
zostaje
Czechach,
zbudowana
rezydencja
biskupa,
katedrała
P.
Marii
klasztor.
W
XVI
oraz
wieku
miasto nabywają Pernsztejnowie, nadchodzi rozwój kulturalny oraz
gospodaczy. Rodzina Pernsztejnów wybudowała pałac w stylu
renesansowym.
Budynek
pałacu
tworzy
całość
z pobliskimi
zabudowaniami gospodarczymi i parkiem, w którym znajduje się
15
amfiteatr. Areał pałacu jest od roku 1999 światową pamiątką
UNESCO. W pałacowym browarze urodził się Bedřich Smetana,
światowy kompozytor. Ku jego czci od roku 1949 odbywa się tutaj
co roku międzynarodowy festiwał muzyczny Smetanowa Litomyšl.
Z miastem wiążą się również inne ważne osobności. Pomnik J. A.
Komenského,
dzeło
A.
Meteláka stoi przed szkołą
pedagogiczną.
Jednym z zabytków miasta
jest
kościół
Znalezienia
św.
pijarów
Krzyża,
z roku 1714. Z kościołem jest
połączony
internat
gimnazjum,
w
i
którym
znajduje się muzeum miasta.
Gotycki
kościół
Podwyższenia
Krzyża
Świętego stoi w północno-wschodnim kierunku od kościoła
Znalezienia
Krzyża
Świętego.
Pomiędzy
kościołami
rozprzestrzeniają się ogrody klasztorne.
Naturalnym centrum miasta jest Plac Smetany z budynkami
mieszczańskimi z podcieniami. Wydłużony kształt placu wywodzi
16
się z drogi kupieckiej, która tutaj niegdyś przebiegała. Następne
zabytki
to
barokowy
ratusz,
wieża
ratusza
z zegarem
astronomicznym z początku dwudziestego stulecia. Ciekawostką jest
też litomyšlski łokieć który służył do mierzenia materiału. Oprócz
historycznie bardzo cennych budynków stojących na rynku, jest też
ciekawa kolumna maryjna z początku XVIII wieku z posągami P.
Marii, św. Wacława i św. Jana Nepomucena, dzieło G. B.
Alliprandiego. W północno-zachodnim kierunku od miasta jest
ścieżka dydaktyczna Nedošínský háj z jedenastoma punktami
informacyjnymi o tutejszej przyrodzie, leśnictwie oraz historii
miasta.
17