docPostup - Powiat Nyski
download 
Stížnost Transkript
Postup - Powiat Nyski
Niniejsza publikacja wydana została w ramach projektu „Polsko-czeskie gotowanie w Euroregionie Pradziad”. Projekt zrealizowany przez Wydział Promocji, Sportu i Turystyki Starostwa Powiatowego w Nysie pod kierownictwem Anatola Bukały. Starostwo Powiatowe w Nysie ul. Moniuszki 9-10 48-300 Nysa Tel. 77 408 50 00 Faks: 77 408 50 70 e-mail: [email protected] www.powiat.nysa.pl Partner projektu: Spolek Přátelé Vrbenska Sadová 436, 793 26 Vrbno pod Pradědem www.pratelevrbenska.eu Współpraca: Nakład: 1000 egz. Projekt graficzny, redakcja, skład i korekta: Drukarnia Awi-Graf ul. Kopernika 3-5 70-241 Szczecin tel. 91 812 55 97 www.awigraf.pl [email protected] Tekst: Joanna Gach Współpraca redakcyjna: Izabela Kicak Fotografie: J. Bołdak, A. Wilk, M. Rogucka, J. Gach, A. Bukała, R. Czajkowski, J. Skop, D. Kruszelnicka- Majnusz, E.Gibas, K. Miśniakiewicz, Marek Jakubowski, UM Paczków, KGW Makowice, Sami Sobie Wilamowice Nyskie, LGD Nyskie Księstwo Jezior i Gór, LGD Złota Ziemia, Spolek Přátelé Vrbenska, Radek Vrba, Horské lázně Karlova Studanka © Copyright by Starostwo Powiatowe w Nysie Nysa 2014 ISBN 978-83-935441-7-2 Spis treści OBSAH Zupy63 Polévky63 Barszcz na zakwasie "Czerwona kula" 65 Kapuśniak na swojskiej wędzonce 66 Zupa cebulowa 67 Rosół wołowy z domowym makaronem (i knedlikami wątrobianymi) 69 Zupa truskawkowa 70 Zupa grzybowa 72 Zupa czosnkowa 74 Żur75 Żurek ścinawski 76 Dania bezmięsne Gołąbki z kaszy gryczanej i ziemniaków Kapusta na śmietanie z Kobywłok Krokiety z farszem z ziemniaków Pierogi kresowe Pierogi ruskie Pierogi z kapustą i grzybami Pierogi z kaszą gryczaną Placek ziemniaczany z kapustą Boršč na řepným kvásku 65 Zelnačka na uzené slanině 66 Cibulačka67 Hovězí vývar s domácími nudlemi (a játrovými knedlíčky) 69 Jahodova polévka 70 Houbová polévka 72 Česnečka74 Kyselá polévka 75 Scinavská kyselá polévka 76 77 Jídla bez masa 79 80 81 82 83 84 85 86 Holoubky z pohankou Zelí na smetaně s Kobywlok Krokety plněné bramborovou směsí Pirohy z Kresů Ruské pirohy Pirohy se zelím a houbami Pirohy s pohankou a sýrem Bramborák s kysaným zelím 77 79 80 81 82 83 84 85 86 Rolada ziemniaczana Sałatka ziemniaczana Smażony ser 87 Bramborova roláda 88 Bramborový salát 90 Smažený sýr 87 88 90 Dania mięsne 91 Jídla z masa 91 Bigos93 Befsztyk tatarski 94 Drobiowe kotleciki 95 Flaczki z gruszek 96 Galantyna z kurczaka 97 Gęś Józi 98 Golonka w kapuście 99 Gulasz myśliwski 100 Gulasz wołowy z bułkowym knedlikiem 103 Gulasz wieprzowy z kapustą 104 Gulasz wołowy 106 Kaczka dziwaczka 107 Kaczka faszerowana 108 Karnawałowe przekąski 109 Kiszka ziemniaczana 110 Kolorowy szaszłyk - przysmak książęcy LGD Nyskie Księstwo Jezior i Gór 111 Kluski nadziewane mięsem 112 Kotlet mielony 114 Kurczak faszerowany 115 Mieszki Błękitnej Przystani 116 Nabite beczułki 118 Pasztet z królika zapiekany z jajkami 119 Paszteciki z mięsem mojej mamy Tosi 120 Pieczeń po regulicku 122 Pieczeń wiejska 123 Polędwica na śmietanie 124 Bigos93 Tatarský biftek 94 Kuřecí nudličky 95 Dršťky s hrušek 96 Kuřecí galantina 97 Jozin husa 98 Vepřové koleno se zelím 99 Myslivecký guláš 100 Hovězí guláš s houskovým knedlíkem 103 Vepřové výpečky se zelím 104 Hovězí guláš 106 Excentrické kachna 107 Kačena nadívána 108 Karnevalové jednohubky 109 Bramborový salám 110 Barevny šašlik - kniřeci pochoutka Místní akční skupina Nyské Knížeství Jezer a Hor 111 Knedlíky plněné masem 112 Karbenátky114 Nadívané kuře 115 Měšce – Modrého Přístavu 116 Nabité barely 118 Paštika s králika zapečená s vejci 119 Koláče s masem moje mamki Tosi 120 Regulicka pečeně 122 Vesnická pečeně 123 Svíčková na smetaně 124 Pierogi z mięsem Polenta kukurydziana z mięsem mielonym Polędwiczki w miodzie pitnym Przysmak piątkowicki Rolada serowo- szpinakowa z piersią z kurczaka Rolada wiosenna z kurczaka Roladki wieprzowe faszerowane kiszoną kapustą Roladki drobiowe z brzoskwinią w miodzie Szynka gotowana w cieście Ślimaczki charbielińskie Święconka kresowa Wieprzowa pieczeń z kapustą Zapiekanka kałkowska Żeberka w kawie 126 127 128 129 130 131 132 134 135 136 137 138 140 142 Pirohy s masem Kukuřiční polenta s mletým masem Svíčkova v medovině Piatkovická pochoutka Roláda sýrovo- špenátova s kuřecímí prsami Jarní roláda s kuřecího masa Vepřové závitky plněné kyselým zelím Kuřecí rolády s broskvemi v medu Šunka vařená v těstě Charbielinští šnecí Pohraniční velikonoční jídlo Vepřová pečeně se zelím Kalkovská zapekánka Žebírka v kávě 126 127 128 129 130 131 132 134 135 136 137 138 140 142 Dania rybne 143 Ryby143 Desery 151 Dezerty151 Pstrąg na maśle z kminkiem Rolada szpinakowa z łososiem Sandacz faszerowany Sandacz po otmuchowsku Śledzie w miodzie 145 146 147 148 150 Babeczki waniliowe 153 Babka154 Cytrynowiec Babci Apolonii 155 Drożdżówka z Makowic 156 Kolorowe ciasteczka 157 Torciki migdałowe 158 Kołaczki159 Naleśniki z leśnymi owocami 160 Orzechowiec161 Pstruh na kmínu a másle Špenátová roláda s lososem Cándat nadívaný Cándat po otmuchowsku Sledě v medu 145 146 147 148 150 Bábovičky vanilkové 153 Bábovka154 Citronové těsto babičky Apolonii 155 Bábovičky vanilkové 156 Barevné sušenky 157 Mandlové dorciky 158 Kolačky159 Palačinky s lesními plody 160 Ořiškové těsto 161 Orzechy na cukrze 162 Pączki serowe w 5 minut 163 Piernik z herbatą 164 Przekładaniec listkowy z Trembowli 166 Sernik z ziemniakami 167 Róże karnawałowe 168 Strudel170 Wilamowickie pierniczki Ani 171 Witrażowe serduszka 172 Ořechy na cukru Tvarohové koblihy v 5 minut Perník s čajem Překladanec listový z Trembowle Sernik z bramborem Růže Karnevalové Tažený štrúdl Wilamowicke Pernički Ani Vitražove srdička 162 163 164 166 167 168 170 171 172 Nalewki173 Likéry173 Jarzębinka175 Nalewka wiśniowa babuni 176 Nalewka z pigwy 177 Rozgrzewająca nalewka miodowa 178 Inne przepisy Placki sodowe Chleb na tradycyjnym zakwasie Kapusta kiszona Makaron domowy z Makowic Zakwas Czerwona Kula Pasta ziemniaczana na kanapki Pasta jajeczna Pasta słonia Piwny przysmak Karola Pasta drwala Jeřabinka175 Likér babičky 176 Kdoulový Likér 177 Oteplující likér s medem 178 179 Jiné recepty 181 182 184 186 188 189 190 191 192 193 Placky sodové Chléb na tradičním kvásku Kyselé zelí Domácí těstoviny z Makowic Kvásek červena koule Bramborová pomazánka na chlebíčky Vajíčková pomazánka Sloní pomazánka Karlův pivní mls Dřevorubecká pomazánka 179 181 182 184 186 188 189 190 191 192 193 WSTĘP Niniejsza publikacja jest częścią realizowanego przez Starostwo Powiatowe w Nysie wspólnie z czeskim partnerem – Stowarzyszeniem Přátelé Vrbenska projektu pn. „Polsko-czeskie gotowanie w Euroregionie Pradziad” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Jezioro Otmuchowskie Otmuchowské Jezero w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 Fundusz Mikroprojektów Euroregionu Pradziad oraz ze środków budżetu państwa. W ramach realizacji projektu zorganizowany został na nyskim rynku otwarty pokaz przyrządzania potraw polskich i czeskich podczas imprezy plenerowej - Święto Powiatu Nyskiego – Impreza Herbowa. Serdeczne podziękowania za wkład w realizację projektu należą się Stowarzyszeniu na Rzecz Odnowy i Rozwoju Wsi „Sami Sobie” i Miłośników Sztuki Kulinarnej i Regionalnych Przysmaków w Wilamowicach Nyskich za przygotowanie i przeprowadzenie pokazu, Joannie Gach za przybliżenie historii współpracy polskich stowarzyszeń, kół gospodyń wiejskich z czeskimi w zakresie propagowania tradycji kulinarnych pogranicza polsko-czeskiego oraz zebranie przepisów do niniejszej książki, Kołom Gospodyń Wiejskich oraz Stowarzyszeniom z terenu powiatu nyskiego za udostępnienie przepisów i zdjęć, a także naszym czeskim partnerom za ogromny wkład w podtrzymywanie i promocję tradycji kulinarnych pogranicza polsko - czeskiego. Oddając w Państwa ręce tą unikatową, bo zawierającą nieznane, często utrzymywane do tej pory w tajemnicy przepisy, książkę kucharską życzymy wiele zabawy przy wspólnym gotowaniu i przede wszystkim poznawaniu smaków naszego górskiego pojezierza. VSTUPNÉ Tato publikace je součásti projektu provadeného přes okresní uřad v Nysě společné s českým partnerem – sdružení přátelé Vrbenska pod názvem Polsko-české vaření v rámci Euroregionu Praděd financovaného z Evropského fondu pro regionální rozvoj v rámci operačního programu přeshraniční spolupráce – Česká republika – Polsko 2007-2013 Fond Mikroprojeků Euroregionu Praděd a ze statního rozpočtu. W rámci realizace projektu byl organizována na nyském trhu ukázka vaření polských a českých jídel během plenérového podniku – Svátek Kraju Nyského - šlechtický podnik. Upřímné díky za přispěvek k realizaci projektu patří Sdružení pro obnovu a rozvoj venkova Sami pro sebě a milovnikům kulinařského umění a regionálních specialit v Wilamowicach Nyských za připravu a průběh vystavz, Joanně Gach za přibližení historii spolupráce polských sdružení, Sdružení Venkovských Hostesek s českými v oboru podporovaní kulinářských tradic polsko-českého pohraníčí a také skolektovaní receptůk k teto knize, Sdružením Venkovských Hostesek a Sdružením z kraju nyského za recepty a obrázky a také naším českým partnerům za jejích nesmírný přinos k zachování a propagace kulinařských tradic polsko-českého pohraníčí. Dávame v vaše ruce tou jedinečnou kuchařskou knihu , protože obsahují neznámé, často držené v tajemství recepty a přejeme Vám hodně zábavy při společném vaření a nejvíce ze všech poznaváni chutí našého horského jezernatého kraju. Joanna Gach POGRANICZE BEZ GRANIC Historia granicami pisana – tak można opisać dzieje dzisiejszego pogranicza. Powiat nyski położony jest przy granicy państwowej Rzeczpospolitej Polskiej i Republiki Czeskiej, na obszarze transgranicznego regionu nysko- jesenickiego, wchodzącego w skład Euroregionu Pradziad. Na początkowy brak i późniejsze kształtowanie się współpracy polsko- czeskiej wpływ miała niezaprzeczalnie granica, stanowiąc istotną barierę w kontaktach pomiędzy społecznościami po obu stronach granicy. Obecny obszar regionu nysko-jesenickiego przez stulecia wchodził w skład jednolitego organizmu państwowego jakim było księstwo biskupów wrocławskich. „Kamieniami milowymi” w dziejach regionu są dwie daty: 1742 i 1945 rok. W wyniku pierwszej wojny śląskiej tereny Księstwa Nyskiego zostały podzielone pomiędzy Prusy i Austrię, a wytyczona wówczas linia graniczna w zasadzie odpowiada jej obecnemu przebiegowi. Jeszcze bardziej istotne były zmiany do jakich doszło po zakończeniu II wojny światowej. Na mocy ustaleń konferencji poczdamskiej i tzw. „dekretów Benesza” Pohraničí bez hranic Historie psana hranicemi - tak můžete popsat historii dnešního pohraničí. Nyský okres se nachází na státní hranici Polské a České republiky v oblasti přeshraničního kraju nysko-jesenického, který je součástí Euroregionu Praděd. Na počáteční nedostatek a následný vznik polsko-české spolupráce nesporně ovlivnila hranice, která měla významnou překážku ve vztazích mezi komunitami na obou stránach hranic. Současné území nysko-jesenického kraju po staletí bylo součástí jedného státního organismusu, který byl knížectví vratislavských biskupů. „Milové kámene” v historii regionu jsou dvě data: 1742 a 1945 rok. V důsledku první slezské války, oblasti Nyského Knižectví byly rozděleny mezi Pruskem a Rakouskem, a označená hranice v podstatě odpovídá na aktuální chování. Ještě významnější jsou změny, ke kterým došlo po skončení druhé světové války. V rámci opatření a tzv Postupimské konferenci a „Benešovych dekretů” vysídleno německych obyvatele kraju nysko -jesenického.V letech 1945- 1989 Polska a Československo oficiálně spolupracují v rámci Varšavské smlouvy a RVHP 9 wysiedlono niemieckojęzycznych mieszkańców regionu nysko-jesenickiego. W latach 1945-1989 Polska i Czechosłowacja formalnie współpracowały w ramach Układu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), ale pilnie strzeżona granica była barierą odgradzającą oba narody. Z tego też względu trudno mówić nie tylko o współpracy, ale nawet bliższym poznaniu się obu społeczności. Zmiany nadeszły po wydarzeniach 1989 roku, w wyniku których w Polsce i dawnej Czechosłowacji, upadły dotychczasowe reżimy komunistyczne. Nowe rządy podjęły bliską współpracę polityczną i gospodarczą, co sprzyjało nawiązaniu pierwszych polsko- czeskich kontaktów na szczeblu lokalnym, początkowo owocując zawarciem szeregu porozumień partnerskich pomiędzy samorządami. Trwającą już współpracę polskich i czeskich podmiotów umocniło powstanie Euroregionu Pradziad. 2 lipca 1997 roku w Jeseniku podpisano umowę ramową, w ramach której współpracę zadeklarowali przedstawiciele Stowarzysze- (RVHP), ale hranice byla přísně střežená a udělala bariéru oddělující dva národy. Z tohoto důvodu je obtížné hovořit nejen o spolupráci, ale i bližší zkoumání obou komunit. Změny přišly po událostech z roku 1989, v důsledku kterých v Polsku a Československu pokleslý komunistické režimy. Nové vlády mají úzké politické a hospodářské spolupráce, což přispělo k prvním polsko-českým referenčním kontaktům na místní úrovni, zpočátku s výsledným uzavřením řady dohod o partnerství mezi místními vládami. Trvající už spolupráce mezi polskými a českými subjekty posílil vzník Euroregionů Praděd. 02.červenci 1997 v Jeseniku podepsano rámcovou dohodu, podle ní je spolupráce deklarovanou zástupci Sdružení Rozvoju obcí povodí Osoblahy a Turistické unie z Nysy od polské strány a sdruženích měst a obcí českých okresů v Bruntále a Jeseníku. Zpočátku Euroregion z polské strany byly obce: Bílá, Głogówek, Glucholazy, Korfantow, Krapkowice, Lubrza, Nysa, Prudnik a Strzeleczki. Na české straně Euroregionu přidano 60 obcí, které patří do sdružení a také sdružení obcí takových jak: Podsumowanie projektu „Kulinarny produkt regionalny na pograniczu polsko - czeskim w Euroregionie Pradziad” Shrnutí projektu Kulinařský produkt na polsko-českém pohraníčí v Euroregionu Praděd 10 Vrbno nia Rozwoju Gmin Dorzecza Osobłogi i Unii Turystycznej Ziemi Nyskiej ze strony polskiej oraz stowarzyszeń miast i gmin czeskich powiatów Bruntal i Jesenik. Początkowo w Euroregionie ze strony polskiej znalazły się gminy: Biała, Głogówek, Głuchołazy, Korfantów, Krapkowice, Lubrza, Nysa, Prudnik i Strzeleczki. Z czeskiej strony do Euroregionu przystąpiło 60 gmin, należących do stowarzyszeń a obecnie związków gmin: Bruntalskich, Jesenickich, Osoblażskich, Rymarzowskich, Verbeńskich z takimi miejscowościami jak m.in.: Bruntal, Jesenik, Javornik, Vidnava, Žulová, Osoblacha, Rymařov, Vrbno p. Pradziadem (obecna siedziba władz), Zlaté Hory i Město Albrechtice. Obecnie Euroregion po stronie czeskiej skupia 73 gminy. Dołączyły do niego m.in.: Związek Gmin Harty Śląskiej oraz miasto Krnov. Dla usprawnienia działalności polskiej części Euroregionu 7 stycznia 2000 roku zostało utworzone Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pradziad (SGPEP). Po 17 latach funkcjonowania spójnego obszarowo polsko – czeskiego subregionu należy docenić jego ogromny wkład w rozwój współpracy w zakresie rozwoju turystyki, dbałości o wspólne dziedzictwo kulturowe oraz działania skupiające się na poprawie kontaktów międzyludzkich i społecznych. W preambule umowy ramowej czytamy: „Związki i Stowarzyszenia Gmin Śląska Opolskiego i stowarzyszenia miast i gmin powiatów Bruntal, Jesenik, dalej nazywane stronami, wspierające ideę współpracy transgranicznej, wspierające ideę zjednoczenia Europy, dążąc Bruntalských, Jeseníckých, Osoblažských, Rymařovských, Verbenských s takovými lokality jak m.in:. Bruntál, Jeseník, Javornik, Vidnava, Žulová, Osoblacha, Rýmařova, Vrbno p. Pradědem (současné sídlo vlády), Zlaté Hory a Město Albrechtice. Euroregion současné se zaměřuje na české straně na 73 obcí. Připojily se m.in:. Svazek obcí Slezské Harty a město Krnov. V zájmu usnadnění činnosti polské části Euroregionu 07.ledna 2000 roku bylo vytvořeno Sdružení polských obcí Euroregionu Praděd. Po 17 letech od fungovaní polsko-českého prostorověho koherentní subregionu by si měli uvědomit jeho velký přínos k rozvoji spolupráce v oblasti rozvoje cestovního ruchu, péče o společné kulturní dědictví a aktivity zaměřené na zlepšení sociálních a mezilidských kontaktů. Preambula rámcové dohody stanoví:. „Odbory a Sdružení obcí Opolského Slezska a sdružení měst a obcí krajů Bruntál, Jeseník, dále jmenované stranámi, podporující myšlenku přeshraniční spolupráce, podporující myšlenku sjednocené Evropy, která se snaží rozvíjet přátelské a vzájemně prospěšné vztahy mezi Českou republikou a Polskou Republikou, starající se o zachování společného kulturního dědictví pohraničních oblastí, s přihlédnutím k rozhodnutí evropské dohody o spolupráce překračuje hranice mezi lidmi a územními orgány, které přijala Rada Evropy v roce 1980, se rozhodl vytvořit Euroregion na pomezí Moravy, Slezska a Opolského Slezska - Euroregion „Praděd” , Myšlenka sjednocené Evropy měla lokální rozměr pro přeshraničné kontakty. A společné akce v rámci prv11 sze możliwości dla współpracy polsko- czeskiej w postaci środków finansowych, które z jednej strony dały impuls do zacieśnienia współpracy, a z drugiej decydowały o skali podejmowanych działań. To jakie znaczenie ma UE w kształtowaniu współpracy państw podkreślił w swojej wypowiedzi Tony Blair: „Europa jest Europą wolnych, niezależnych, suwerennych nacji, które zdecydowały się podzielić swoją suwerennością, mając na uwadze własne interesy oraz wspólne dobro, osiągając wspólnie więcej niż bylibyśmy w stanie osiągnąć indywidualnie. Unia Europejska pozostanie unikalnym połączeniem tego, co międzyrządowe i tego, co ponadnarodowe”. Powstanie Euro- Otwarcie przejścia granicznego w Konradowie Otevření hraničního přechodu v Konradowie do rozwijania przyjaznych i wzajemnie korzystnych kontaktów między Republiką Czeską a Rzeczpospolitą Polską, dbając o zachowanie wspólnego dziedzictwa kulturowego terenów przygranicznych, a jednocześnie biorąc pod uwagę postanowienie Europejskiej Umowy Ramowej o współpracy przekraczającej granice między jednostkami i organami terytorialnymi, przyjętej przez Radę Europy w 1980 roku zdecydowały utworzyć Euroregion na styku Moraw, Śląska i Śląska Opolskiego – Euroregion „Pradziad”. Idea zjednoczenia Europy miała swój lokalny wymiar dla kontaktów przygranicznych. Wspólne działania w ramach pierwszych polsko- czeskich projektów były wynikiem uwolnienia finansowych środków przedakcesyjnych w ramach programu PHARE (Poland and Hungary: Action for the Restructuring of the Economy”) z linią finansową CBC (Cross Border Cooperation – Program Współpracy Transgranicznej) czy CREDO. Z dniem 1 maja 2004 r. pojawiły się kolejne, więk12 ních polsko-českých projektů byly výsledkem uvolnění předvstupních finančních prostředků v rámci programů PHARE (Polsko a Maďarsko: žaloba na restrukturalizaci ekonomiky”), v souladu s finanční linkou CBC (program přeshraniční spolupráce - CBC) a CREDO. Dne 1. května 2004. vznikly další, větší příležitostí pro spolupráci polsko-české v podobě finančních prostředků, které na jedné straně daly impuls k posílení spolupráce, na druhé straně rozhodly o rozsahu opatření. To jaký význam ma EU v profilováníu spoluprace mezi země zdůraznil ve svém projevu Tony Blair: „Evropa je Evropa svobodných, nezávislých a suverénních států, které se rozhodly sdílet svou suverenitu, s ohledem na své vlastní zájmy a společné dobro, dosahující více spolu než my bysme byli schopny dosáhnout jednotlivě. Evropská unie bude nadále unikátní vazbou toho co mezivládní a to co je nadnárodní. Vytvoření Euroregionu Praděd, vstup do EU, a konečně očekávané „otevření hranic”, nemá rozšířit spolupráci jenom v oblasti místní správy, ale i obyvatelů hranic. V noci z 20. na 21. prosince 2007 jako součást vstupu do schengenského prostoru zrušeno hraniční přechody a hraniční kontroly. Jak se ukázalo, tato důležitá historická událost může být prokázána tím, že deska „Głuchołazy- Mikulovice hraniční přechod” byl dán do dražby spolu s dalšími podobnými suvenýry z celé země v rámci akce provedené přes Gazeta Wyborcza. Głuchołaský „suvenýr” z hranice byl prodán za částku 2654,00 zł - nejvyšší v celé aukce. V roce 2007 na hranicích se stalo něco ještě výraznější: chápeme, že nic nám to nevadí, že hranice je naše společné blaho a kulturní, kulinářské zdroje a cestovní ruch společně, můžeme použít - jen je tře- Jeseniki 13 regionu Pradziad, wejście do UE i w końcu oczekiwane „otwarcie granic” pozwoliło na poszerzenie współpracy nie tylko w obszarze samorządów, ale i mieszkańców pogranicza. W nocy z 20 na 21 grudnia 2007r., w ramach wejścia do strefy Schengen zlikwidowano przejścia graniczne oraz zniesiono kontrole graniczne. Jak znaczącym okazało się to historyczne wydarzenie niech świadczy fakt, że tablica „Przejście Graniczne Głuchołazy- Mikulovice” została wystawiona na licytację obok innych podobnych pamiątek z całego kraju w ramach akcji prowadzonej przez Gazetę Wyborczą. Głuchołaska „pamiątka” z granicy sprzedana została za kwotę 2654,00 zł – największą w całej licytacji. W 2007r. na pograniczu wydarzyło się coś jeszcze bardziej znaczącego: zrozumieliśmy, że już nic nam nie przeszkadza, że pogranicze jest naszym wspólnym dobrem, którego zasoby i te kulturowe, kulinarne i turystyczne wspólnie możemy wykorzystywać – musimy tylko wzajemnie lepiej się poznać. Jeszcze kilka lat po tym wydarzeniu swobodne przekroczenie „nie istniejącej już granicy” budziło nostalgiczne wspomnienia. Teraz nie wyobrażamy sobie innej rzeczywistości. Choć zniesienie granic to nie lądowanie na Księżycu możemy powiedzieć, że był to „…mały krok człowieka, ale wielki skok dla pogranicza”. Nysa, Bastion św. Jadwigi Nysa, Bastion sv. Hedviky 14 ba poznat se navzájem lépe. Jen několik let po této události bez pasu „neexistující hranice” vzrušelo nostalgické vzpomínky. Teď už si nedovedu představit jinou realitu. I když zrušení hranic není přistání na Měsíci, můžeme říct, že to byl „... malý krok pro člověka, ale velký skok pro pohraničí”. Wejście do strefy Schengen Vstup do schengenského prostoru EWOLUCJA WSPÓŁPRACY POLSKO - CZESKIEJ ROZVOJ POLSKO-ČESKÉ SPOLUPRACE „Połączenie sił to początek, pozostanie razem to postęp, wspólna praca to sukces” - tak współpracę podsumował Henry Ford. Współpraca transgraniczna to nic innego jak: „…każde wspólnie podjęte działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby umawiających się stron, jak również zawarcie porozumień i przyjęcie uzgodnień koniecznych do realizacji takich zamierzeń”. To współdziałanie nie tylko władz lokalnych, regionalnych, ale i przedsiębiorców, organizacji oraz mieszkańców. U podstaw współpracy leżą takie działania jak: umiejętność stworzenia więzi, pracy na rzecz osiągania wspólnych celów i rozwiązywania wspólnych problemów. Wynika z tego, że kluczem do kształtowania udanej współpracy polsko- czeskiej był i jest swobodny kontakt społeczności. Vazba je začátkem, zůstat spolu je pokrokem, pracovat společně je sukcesem- tak Henry Ford sečetl spolupráci. Přeshraniční spolupráce je nic jiného než: „...Jednání ve vzájemné akce určené k posílení a podporu sousedských vztahů mezi obcí a regionálními orgány dvou nebo více smluvních stran, jakož i uzavření dohod a smluv, nezbytné pro realizaci těchto plánů” Tato interakce nejen místní, regionální, ale i podniků, organizace a obyvatelé. Jádrem spolupráce jsou aktivity, jako je: schopnost vytvářet vztahy, pracovní dosažení společných cílů a řešení společných problémů. Z toho vyplývá, že klíčem k úspěšnému rozvoji polsko-české spolupráce byla a je svobodný kontakt komunity. Přistoupení k EU a schengenského prostoru uslinily vyztužené již zahájené v rámci vytváření Euroregionu Praděd integračních aktivit a informace na obou stranách „zrušené hranici.” Od té doby, spolupráce změnila povahu a intenzi15 Akcesja do UE i strefy Schengen wzmocniły zapoczątkowane już w ramach powstania Euroregionu Pradziad działania integracyjne i informacyjne po obu stronach „zniesionej granicy”. Od tej pory zmienił się charakter i intensywność współpracy polsko- czeskich partnerów. Można powiedzieć, że tak jak zmieniała się historia pogranicza, obyczaje i postawy społeczne, tak zmieniały się stosunki polsko- czeskie, a we współpracy zaczęto dostrzegać szansę na rozwój lokalnych społeczności. Sukcesy i proces kształtowania się wspólnych działań polsko- czeskich na pograniczu należy przybliżyć zwłaszcza z uwagi na zakończony kolejny okres programowania i finansowania współpracy transgranicznej w latach 2007-2013. Niewątpliwie UE oraz jej finansowe konsekwencje dały impuls do współdziałania na pograniczu. Zanim jednak doszło do formalnej współpracy polsko - czeskich organizacji spoza sektora samorządowego, proces współpracy musiał przejść swoją ewolucję. tu partnerů polsko-českých. Dá se říct, že, jak příběh vyvíjel hranice, zvyky a sociální postoje, tak se změnaly vztahy Česko-polské a v spolupráce začalo se vidět příležitost pro rozvoj místních komunit. Úspěchy a vznik polsko-českých společných akce by měla být blíže k hranici, zejména s ohledem na příští programové období a financování přeshraniční spolupráce v období 2007-2013. Nepochybně, EU a její finanční důsledky dali podnět ke spolupráci na hranicích. Ale dříve, než se udělala formální spolupráce polsko-českých organizací mimo vládního sektoru, proces spolupráce musel jít k jeho vývoji. Jak dokazují česko-polské dalšé průzkumy veřejného mínění jako překážka v procesu spolupráce nebyla považována či kulturním rozdílům, ani používaných jazyků. Spolupráce a přímé kontakty mezi obyvateli na obou stranách hranice v svých organizacích, musí nejprve zmírnit překážky vyplývajíce z podvědomí tvarované přes leta existence na „uzavřených” hranicech a stereotypech na- Rewitalizacja parku zdrojowego w Jeseniku Revitalizace lázeňského parku v Jeseníku Spotkanie robocze partnerów projektu ze Starostwa Powiatowego w Nysie i Stowarzyszenia Přátelé Vrbenska Setkání partnerů projektu okresního úřadu okresu v Nysě a sdružení přátelé Vrbenská 16 Jak wykazały późniejsze polsko - czeskie badania ankietowe opinii społecznej, za przeszkodę w procesie współpracy nie uznano ani różnic kulturowych, ani używanych języków narodowych. Współpraca i bezpośrednie kontakty mieszkańców po obu stronach granicy zrzeszonych w swoich organizacjach w pierwszej kolejności musiały niwelować przeszkody tkwiące w podświadomości kształtowanej przez lata istnienia „szczelnych” granic, oraz stereotypy narosłe między Polakami i Czechami. Pierwsze kontakty i solidne podstawy do polsko – czeskiej współpracy innych podmiotów stworzyły samorządy, dla których współpraca transgraniczna stanowi element działań strategicznych. Zbawienne dla działań samorządów i rozwoju stosunków polsko- czeskich okazały się środki unijne przed i poakcesyjne. Zrealizowane projekty m.in. „Dziedzictwo przyrodnicze pogranicza nysko-jesenickiego”, „Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego běhlých mezi Poláky a Čechy. První kontakty a pevné základy pro polsko-české spolupráci s dalšími subjekty, vytvořily místní vlády, u nichž přeshraniční spolupráce je součástí strategických opatření. Prospěšné pro akce místních samospráv a rozvoji polsko -české vztahy se ukázaly fondy EU před a po přistoupení. Dokončené projekty, včetně „Přírodní dědictví nysko-jesenického pohraničí”, „Slavné postavy polsko-českého pohraničí Euroregionu Praděd”, „Památky Euroregionu Praděd - historické dědictví nysko-jesenického pohraničí” nebo „Společné dědictví nysko-jesenického pohraničí Euroregionu ¨Praděd” dovolily obyvatelům příhraničních vnášet své zdroje, kulturu a historie - řeknijme hovorově „poznat svého souseda”. Ukázalo se, že mnoho máme dohromady, a něco nad sdíli. Historie Nyského Knižectví, hory, společné tradice těžby zlata nebo lázní, přírodní zdroje: parky a rezervaty, a aktivné organizace mohou vytvořit příznivé 17 Euroregionu Pradziad”, „Zabytki Euroregionu Pradziad – dziedzictwo historyczne pogranicza nysko-jesenickiego” czy „Wspólne dziedzictwo pogranicza nysko-jesenickiego Euroregionu Pradziad” pozwoliły przybliżyć mieszkańcom pogranicza ich zasoby, kulturę i historię- potocznie mówiąc „poznać sąsiada”. Okazało się, że wiele nas łączy i niewiele dzieli. Historia Księstwa Nyskiego, góry, wspólne tradycje wydobycia złota czy też uzdrowiskowe, zasoby przyrodnicze: parki krajobrazowe i rezerwaty oraz aktywne organizacje tworzą przyjazny klimat do współdziałania i realizacji projektów świadczących o tym, że pogranicze to nasze wspólne dobro. Szybko dostrzeżono korzyści ze współpracy, co ma swoje odzwierciedlenie w ilości złożonych transgranicznych projektów finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach inicjatyw INREREG III A w latach 2004-2006 i POWT RCz RP 20072013. Pocieszający jest powiększający się zasięg współpracy – krąg potencjalnych partnerów od przygranicznych miast Mikulovice, Zlaté Hory, Javornik, Vidnava, Jesenik po odleglejsze obszary Euroregionu – Šumperk, Žulová, Kamenná, Vbrno, Ołomuniec, Ostrava. Oznacza to, że polsko - czeska współpraca stopniowo przybierała na sile. Przy udziale polsko – czeskich samorządów zrealizowano projekty informacyjne, promocyjne, jak i inwestycyjne w zakresie infrastruktury turystycznej. Do najpopularniejszych należy zaliczyć: wytyczenie i oznakowanie tras turystycznych, szlaków tematycznych, rewitalizację terenów uzdrowiskowych, organizację imprez, udział w targach, wydanie publikacji, map i przewodników. Działania polskich i czeskich samorządów miały także swój społeczny wymiar. Stowarzyszenia korzystając z wypracowanej przez samorządy polsko- czeskiej platformy współpracy zaczęły zdobywać pierwsze doświadczenia i nawiązywać pierwsze kontakty. Warto zauważyć, że niejednokrotnie lokalne organizacje były pomysłodawcami, inicjatorami lub partnerami w realizacji polsko- czeskich samorządowych mikroprojektów. Przykładem może być współpraca gminy Głuchołazy i PTTK Głuchołazy w transgranicznym projekcie „Na nartach biegowych po gminie Głuchołazy”. Działający w strukturach PTTK Klub Turystki Narciarskiej był pomysłodawcą inicjatywy stworzenia turystycznych tras narciarstwa biegowego 18 prostředí pro spolupráci a realizaci projektů, za předpokladu, že hranice je naším společným dobrém. Rychle poznaly výhody spolupráce, což se odráží v množství složitých nadnárodních projektů financovaných z iniciativy Evropských fondů pro regionální rozvoj INREREG III A v 2004-2006 a programu České republiky, Polska 2007-2013. Uklidňující je rostoucí rozsah spolupráce - okruh potenciálních partnerů z příhraničních měst Mikulovice, Zlaté Hory, Javorník, Vidnava, Jeseník a vzdálené oblasti Evro-oblasti - Olomouc, Žulová, Kamenná, Vbrno, Olomouc, Ostrava. To znamená, že polsko-česká spolupráce postupně se na hybnosti. Za účasti polské - české vlády realizovaných bylo mnohem informačních projektů, propagace, stejně jako investice do infrastruktury cestovního ruchu. Mezi nejoblíbenější patří: vymezení a označení turistických tras, tematických tras, revitalizace lázní, akce, účast na veletrzích, vydávání publikací, map a průvodců. Činnost polské a české vlády mají také svůj sociální rozměr. Sdružení, které měly pomocí polsko-české platformy spolupráci, začaly získávat první zkušenosti a předběžně kontakty. Za zmínku stojí, že místní organizace jsou často původci nebo partnery při provádění polsko-českých mikroprojektů. Příkladem je spolupráce obce Glucholazy a PTTK Glucholazy v přeshraničním projekt u „Lyžování na obci Glucholazy”. Působijící v rámci PTTK Lyžarský Klub byl průvodce iniciativy cestovního ruchu na vytváření lyžařské turistiky v obci Glucholazy. Členové klubu vyznačely a označely trasy na základě zkušeností získaných prostřednictvím spolupráce s Českým Rejvíz. Dalším příkladem může být idea vyznačení „Městské stezky v Glucholazích” do nejzajímavějších míst ve městě, jako společná iniciativa PTTK Glucholazy a Společnosti přátel Glucholazy. Utvořené z účasti obyvatelů města byl součástí polsko-českého projektu „Procházky po lázeňských městach”, realizované přes polské a české vlády. Není divu, že to polské a české vlády začali pracovat s místními nevládními organizacemi, které sdružují nadšenci z různých oblastí: turistika, památky, přírody nebo kulinářství. V česko-polských vztazích byl umístěn další krok v procesu spolupráce třetího sektoru. Sdružení převzaly roli partnerů v přeshraničních iniciativech. Četné příklady tohoto druhu činnosti zařazujeme spolupráce: Sdružení obcí na terenie gminy Głuchołazy. Członkowie klubu wytyczyli i oznakowali trasy bazując na doświadczeniach zdobytych dzięki współpracy z czeskim Rejvíz. Innym przykładem może być pomysł wytyczenia „Szlaku Miejskiego w Głuchołazach” po najciekawszych miejscach miasta jako wspólna inicjatywa PTTK Głuchołazy i Towarzystwa Przyjaciół Głuchołaz. Powstały z udziałem mieszkańców miasta szlak stanowił część polsko- czeskiego projektu „Spacery po miastach uzdrowiskowych” realizowanego przez samorządy polski i czeski. Nie dziwi fakt, że to właśnie polskie i czeskie samorządy rozpoczęły współpracę z lokalnymi organizacjami pozarządowymi, które skupiają pasjonatów z różnych dziedzin: turystyki, zabytków, przyrody czy kulinariów. W polsko- czeskich stosunkach postawiony został kolejny krok w procesie kształtowania współpracy organizacji III sektora. Stowarzyszenia przyjęły rolę partnera samorządów w transgranicznych inicjatywach. Do licznych przykładów tego typu działań zaliczymy współpracę: gminy Głuchołazy ze Stowarzyszeniem Wincentego Priessnitza Glucholazy se sdružením Vincenta Priessnitze v Jeseníku, obci Nysa se Sdružením přátel Vrbna, Turistické sdružení Střední Morava z Olomouce, Jesenická rozvojová ops z Jeseníka nebo Sdružení „Na jedné lodi”. V modelu přeshraniční spolupráce na trase vladá - sdružení mnohem častěji nevládní sektor zastupuje český partner. Příklad obci Nysa zejména zdůrazňuje, že dochází pravidelnost. To má své správní úvahy. Neexistují žádný institucionální ekvivalent místní správy, jak obec na české straně vyvolává potřebu spolupráce s různými dalšími subjekty. Díky procesu spolupráce polsko-české dosáhla další úrovně a jde v stránu obyvatelu, kteřý jsou členy místních organizací. Kontakty s českým partnerem nejsou žádnou novinkou pro nás, ani jazyková bariéra stala se méně důležitá, protože proč, po tom všem, polský a český patří k západní slovanský a úzce souvisí s jazyky. Musíme znát své zdroje, které jsme získali zkušenosti, máme možnosti společných projektů, a proto stále častěji hledají prostor a nápady pro polsko-české spolupráce místních organizací. Praxe, i když ještě ne tak časté jako spolupráce místních samospráv, tak Nyskie stowarzyszenia kulinarne na zamku w Otmuchowie podczas warsztatów kulinarnych Nyské kulinářské sdružení v Otmuchowie během kulinářských workshopů 19 w Jeseniku, Powiatu Nyskiego ze Stowarzyszeniem Przyjaciół Vrbna, Stowarzyszeniem Ruchu Turystycznego Stredni Morava z Ołomuńca, Jesenická rozvojová o.p.s. z Jesenika czy Stowarzyszeniem „Na jedné lodi”. W modelu współpracy transgranicznej na linii samorząd – stowarzyszenie dotychczas sektor pozarządowy częściej reprezentowany był przez partnera czeskiego. Przykład powiatu nyskiego szczególnie podkreśla występującą prawidłowość. Ma to swoje uwarunkowania administracyjne. Brak instytucjonalnego odpowiednika takiego szczebla samorządowego, jak powiat po stronie czeskiej nasuwa konieczność współpracy z różnymi innymi podmiotami. Dzięki temu proces polskoczeskiej współpracy osiągnął kolejny poziom, kierując się w stronę mieszkańców zrzeszonych w lokalnych organizacjach. Kontakty z czeskim partnerem nie są dla nas nowością, nawet bariera językowa stała się mniej istotna, bo i dlaczego, przecież język polski i czeski należą do grupy zachodniosłowiańskich i blisko spokrewnionych języków. Poznaliśmy swoje zasoby, zdobyliśmy doświadczenia, mamy możliwości wspólnej realizacji projektów i dlatego coraz częściej szukamy obszarów i pomysłów na polsko- czeską współpracę lokalnych organizacji. Praktyką, choć jeszcze nie tak powszechną jak współpraca samorządów, stała się tak oczekiwana realizacja polsko- czeskich projektów lokalnych organizacji. Pierwsze inicjatywy często spontaniczne, nastawione na integrację i wzajemne poznanie z czasem prowadziły do zawiązywania formalnych partnerstw. Jak pokazują dotychczasowe doświadczenia polskie, to właśnie kulinarne specjały okazały się drogowskazem we współpracy Wilamowic Nyskich z czeskim Stowarzyszeniem Przyjaciół Vrbna. Kulinaria stały się doskonałym pretekstem do „przekraczania granic”, polem do rozwijania współpracy w innych obszarach, m.in. turystyce, rekreacji, czy nawiązaniu nowych polsko- czeskich kontaktów. Choć nie są to projekty inwestycyjne wymagające dużych nakładów finansowych, najważniejsze jest to, że realizowane są wspólnie i zbliżają proces polsko- czeskiej współpracy do pożądanego modelu współdziałania stowarzyszeń. To nowy etap w życiu społecznym pogranicza, obecnie z sukcesem zainicjowany, z ogromną szansą rozwoju na przyszłość o czym świadczą dotychczasowe efekty. 20 se stala očekaváná realizace polsko-českých projektů místních organizací.První iniciativy jsou často spontánní, zaměřený na integraci a vzájemné porozumění s dobou vedlo k formální partnerství. Polské zkušenosti ukázaly, že kulinářské speciality se prokazaly ukazatelem směru ve spolupráci Wilamowic Nyských s českým sdružením přátel Vrbna. Jídla se staly skvělou záminkou k „překročení hranic”, pole k rozvíjení spolupráci v dalších oblastech, jako je například cestovní ruch, rekreace, nebo zřídit nové polsko-české vztahy. I když existují investiční projekty, které nevyžadují velké množství peněz, z nichž nejdůležitější je, že jsou realizované společné a mohou přiblížit proces polsko-české spolupráce na požadovaný model spolupráce sdružení. Je to nová etapa v sociálním životu pohraničí, nyní úspěšně zahájena, s obrovskou příležitosti pro budoucí rozvoj, o čemž svědčí dosud dosažené výsledky. Paczków, Kościół św. Jana Ewangelisty Paczków, Kostel sv. jana Evangelisty LOKALNE POGRANICZE LOKALNÍ POHRANIČÍ „Lokalne pogranicze” – tworzą polskie i czeskie spo„Lokalní pohraničí” – tvoří polské a české komunity, łeczności, które podejmują działania na rzecz rozwoju ob- které přijímají opatření pro rozvoj území a jeho obyvatelů. szaru i jego mieszkańców. Nie chodzi tu o samorządy i ich To není o vlády a jejich institucí, ale spolupráce občanů a instytucje, ale o współpracę mieszkańców i organizacji, organizací, známý jako nevládní organizace. Tvoří tzv. třetí określanych mianem pozarządowych. Tworzą one tzw. III sektor pohraničí , který poskytuje základ pro rozvoj občansektor pogranicza, stanowiąc podstawę dla rozwoju społe- ské společnosti na obou stranách hranice. Oni zahájila proczeństwa obywatelskiego jekty „mezi lidmi”, dělaly z po obu stronach granicy. vlastního podnětu ve veSą inicjatorem projektów řejném zájmu, a nedosahu„ludzi dla ludzi”, działají zisku. V současné době ją z własnej inicjatywy je nejvíce populární forna rzecz interesu publiczma sdružení jsou hraniční nego i nie osiągają zysku. sdružení občanů v České Obecnie najpopularniejszą republice s názvem civilní formą zrzeszania się oby(Občanské sdruženi). Jak wateli pogranicza są stopo polské a české stráně warzyszenia, w Czechach jejich podnikání zahrnunazwane obywatelskimi je různé oblasti veřejného (Občanské sdružení). Zaživota, od činností spojerówno po stronie polskiej, ných se sociální pomoci, jak i czeskiej ich przedmiot vzdělávání a výchovy, akce działalności obejmuje różv oblasti sportu, rekreace, ne sfery życia publicznego, cestovního ruchu, kultury, od działalności związaumění, místního rozvoje nej z pomocą społeczną, a ochrany životního proedukacją i wychowaniem, středí. Na Zemi Nyskie po działania w zakresie příklady mezinárodní sposportu, rekreacji, turystyki, lupráce místních organikultury, sztuki, rozwoju lozací jsou ještě před rokem kalnego oraz ochrony śro2004. Společnost přátel dowiska. Na Ziemi Nyskiej Glucholazy v roce 1999 przykłady międzynarodove spolupráci s Sdružení wej współpracy lokalnych přátel Zlatých Hor dnes organizacji znajdziemy spustila novoroční probíjuż przed 2004r. Towarzyhající schůze na Biskupské stwo Przyjaciół Głuchołaz kupě. V roce 2008 město w 1999r. we współpracy Skorochów - se nachází z Towarzystwem Przyjana jezeře Nysa podepsala ciół Zlatých Hor zainidohodu o spolupráci s česCzescy goście korzystają z polskich atrakcji turystycznych podczas imprez cjowało trwające do dziś Čeští hosté použivají polské turisitické atrakce během podniků kými městy: Rejvíz a Ond21 noworoczne spotkania na Kopie Biskupiej. W 2008r. miejscowość Skorochów – położona nad Jeziorem Nyskim podpisała umowę o współpracy z czeskimi miejscowościami: Rejviz i Ondřejovice. Takich przykładów na Ziemi Nyskiej jest wiele, ponieważ potencjalnych partnerów do współpracy nie brakuje i po stronie czeskiej. W gronie licznych partnerów inicjatyw polsko- czeskich znalazły się m.in. organizacje: Sdružení cestovního ruchu Jeseníky z Šumperka, Jesenická rozvojová o.p.s. z Jesenika, Sdružení mĕst a obcí Jesenicka, Stowarzyszenie Ruchu Turystycznego Stredni Morava z Ołomuńca, Umĕní na hranici, Stowarzyszenie Na jedné lodi, Stowarzyszenie Přátelé Vrbenska czy Społeczność Wincentego Priessnitza w Jeseniku. Niestety według raportu Stowarzyszenia Klon - Jawor z 2012r. dot. podstawowych faktów o organizacjach pozarządowych tylko 4% polskich organizacji pozarządowych utrzymuje Polsko-czeskie gotowanie na nyskim rynku – Impreza Herbowa 2014 Polsko - české vaření na nyském trhu- šlechtický podnik 2014 22 řejovice. Takové příklady na Zemi Nyské je mnoho, protože potenciálních partnerů pro spolupráci nechybí a v České republice. Mezi mnohem iniciativ polsko-českých partnerů jsou mimo jiné organizace: Sdružení cestovního pochybu Jeseníky s Šumperka, Jesenická rozvojová ops s Jeseníka, Sdružení cestovního pohybu Střední Morava z Olomouce, Umění na hranici, Sdružení Na jedné lodi, Sdružení Přátelé Vrbenská nebo Společenství Vincenta Priessnitze v Jeseníku. Bohužel, podle zprávy sdružení Klen- Javor z 2012 o základnchí informace o nevládních organizacích, pouze 4% z polských nevládních organizací je v neustálém kontaktu se zahraničními nevládními organizacemi. Mezinárodní partnerství je větší pravděpodobnosti z měst s více než 200 tisíc obyvatelů a prohlási jim 37% organizací. Ve venkovských oblastech je mnohem horší, mezinárodní spolupráce prohlašuje pouze 11%. Je však možné, třeba říct, že statistiky stały kontakt z zagranicznymi organizacjami pozarządowymi. Partnerstwa międzynarodowe dużo częściej utrzymują organizacje z miast powyżej 200 tys. mieszkańców i zadeklarowało je 37% organizacji. Na terenach wiejskich jest zdecydowanie gorzej, współpracę międzynarodową deklaruje tylko 11%. Możemy jednak pokusić się o stwierdzenie, że statystyka ta lepiej wygląda w przypadku obszarów transgranicznych o większych możliwościach nawiązania współpracy. Z perspektywy czasu, mając w pamięci wydarzenia od 1maja 2004r. należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że unikalną szansę pogłębiania współpracy polsko- czeskiej stworzył Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013. W dokumencie programowym czytamy m.in.: „Strony, respektując zasady dobrego sąsiedztwa, zobowiązują się wspólnie wspierać rozwój obszaru pogranicza polsko-czeskiego w celu wzmacniania jego konkurencyjności i spójności oraz rozwoju partnerskiej współpracy jego mieszkańców. Zgodnie z jedną z podstawowych zasad Unii Europejskiej w obszarze współpracy transgranicznej, Program przyczyni się do tego, by granice państwowe nie stanowiły bariery dla zrównoważonego rozwoju i integracji obszaru europejskiego”. W świetle zaistniałych wydarzeń podejmowanie inicjatyw międzynarodowych stało się oczywiste. Tak samo niebagatelna okazała się rola funduszy unijnych w procesie rozwijania współpracy na pograniczu. Na kształtowanie więzi, integrację i umacnianie stosunków miały wpływ tak popularne i wspominane wielokrotnie mikroprojekty, które stworzyły największy potencjał dla rozwoju współpracy w zakresie: kultury oraz dziedzictwa kulturowego i historycznego, wspólnych produktów turystycznych, sportu oraz integracji mieszkańców. Zawarta w „Strategii rozwoju współpracy polsko-czeskiej w Euroregionie Pradziad na lata 2014-2020” analiza potwierdza dotychczasowe tendencje we współpracy na pograniczu. Do grona głównych beneficjentów funduszy transgranicznych zaliczono niezaprzeczalnie samorządy i ich jednostki organizacyjne. W odniesieniu do organizacji III sektora większą aktywność w tej kwestii wykazują czeskie organizacje pozarządowe. Pocieszający jest jednak fakt, że większość partnerstw zawiązanych zostało z uwagi na realną potrzebę jsou lepší v případě příhraničních oblastech s více příležitostí ve spolupráci. Ve zpětném pohledu, s ohledem na události od 1. května 2004. musíte souhlasit s tvrzením, že jedinečná příležitost k prohloubení spolupráce česko-polské vytvářil Přeshraniční Spolupráce Operační program Česká republika - Polská republika 2007-2013. Tento politický dokument říká m.in:. „Strany, respektující zásady dobrých sousedských vztahů, se zavazují společně podporovat rozvoj oblasti polsko-české hranici s cílem posílit konkurence, soudržnost a rozvoj partnerství svých obyvatelů. Podle jednoho ze základních principů Evropské unie v oblasti programu přeshraniční spolupráce pomůže zajistit, že hranice států nepředstavují překážku pro udržitelný rozvoj a integrace evropského území. „Ve světle těchto událostí povzatí mezinárodních iniciativ bylo zřejmé. Stejně tak, dokázala být úloha fondů EU v procesu rozvoje spolupráce na hranicích. Na tvorbě vazeb, integrace a posilování vztahů měly vliv tak populární mikroprojekty které vytvořily největší potenciál pro rozvoj spolupráce v těchto oblastech: kultura a kulturní a historické dědictví, společné produkty cestovního ruchu, sportu a integrace obyvatelů. Obsažených ve „Strategii rozvoje česko-polské spolupráce v Euroregionu Praděd pro 20142020” analýza potvrzuje předchozí trendy ve spolupráci na hranicích. K hlavním příjemcům přeshraničních fondů jsou zahrnutý nepopiratelně místní vlády a jejich agentury. S ohledem na organizací třetího sektoru stále aktivní v tomto směru mají české nevládní organizace. Uklidňující je skutečnost, že většina partnerství byla svázaná, protože skutečné potřeby spolupráce s ohledem na jeho rozvoji, spíše než k realizaci jednoho projektu. Pevně navázána spolupráce mezi polskými a českými vládami vypracovala vzorce samostatně pro spolupráci s polskými nevládními organizacemi a z České republiky také. Činnosti začali stěhovat na nejdůležitější v zavedení přímých kontaktů mezi buňkami - místních organizací s různým spektrem činností a nápady pro rozvoj. Příkladem sociálních vazeb mezi obyvateli vesnice České Vidnavy a vesnice Laka jsou projekty realizovaných přes SDH Laka a SDH Vidnava. Zpočátku, vzájemná spolupráce byla zahrnující návštěvy, vzdělávací programy a sportovní-ohnové soutěže začal být na další aktivity. Obyvatelé Laky se při23 współpracy z perspektywą jej rozwoju, a nie w celu realizacji jednorazowego projektu. Mocno ugruntowana współpraca polskich i czeskich samorządów wypracowała wzorce dla samodzielnej współpracy organizacji pozarządowych z Polski i Czech. Działania zaczęły się przenosić do najważniejszego w nawiązywaniu bezpośrednich kontaktów ogniwa – organizacji lokalnych o różnym spektrum działalności i pomysłach na rozwój. Przykładem nawiązywania społecznych więzi pomiędzy mieszkańcami otmuchowskiego sołectwa Łąka i czeskiej Vidnavy są projekty realizowane przez jednostki OSP Łąka i SDH Vidnava. Początkowo współpraca polegająca na wzajemnych odwiedzinach i działaniach szkoleniowych oraz zawodach sportowo- pożarniczych zaczęła obejmować inne działania. Mieszkańcy Łąki przyłączyli się do czeskiej inicjatywy organizacji weekendowych biwaków dla dzieci, które z czasem przerodziły się w tygodniowe obozy. Na bazie dotychczasowych doświadczeń w ramach projektu „Ratownictwo bez granic” zaplanowano wyjazdy szkoleniowo- krajoznawcze dla uczestników pochodzących zarówno z Polski, jak i Czech. Postanowiono podjąć działania w kierunku łamania barier językowych i nawiązywania bliższych kontaktów. Można powiedzieć od ratownictwa do turystyki. „Jak dobrze mieć sąsiada” – śpiewały Alibabki, doceniają to również członkowie Uniwersytetu Trzeciego Wieku (UTW), który od 2009 roku jako stowarzyszenie działa w Głuchołazach. Oczywiście sąsiada zza miedzy. Stowarzyszenie utrzymuje stałe kontakty z czeskimi organizacjami i klubami emerytów działającymi w pobliskich przygranicznych miejscowościach: Zlaté Hory, Mikulovice i Jesenik. Pierwsze kontakty nawiązano tu z Klubem Czeskich Emerytów w Zlatých Horach. Nieformalna współpraca obejmowała takie inicjatywy jak: naukę podstaw czeskiego, poznanie tradycji wigilijnych wraz z prezentacją świątecznych kulinariów oraz integracyjne spotkania zawsze jednak z motywem przewodnim – sportowe popołudnia, bale maskowe, spotkania noworoczne, czy wycieczki turystyczne po pograniczu. Nawiązanie szerszych kontaktów było już tylko kwestią czasu. Polscy seniorzy uczestniczyli w projekcie „Jeden dzień w Jeseniku – Jeden dzień w Głuchołazach”. Podczas jednodniowego pobytu w Jeseniku seniorzy z Głu24 pojilí k české iniciative dělaní víkendových kempů pro děti, které se později změnil na týdenní tábory. Na základě dosavadních zkušeností v rámci projektu „Zachránní služba bez hranic” školení a poznávací výlety jsou plánovány pro účastníky jak z Polské a České republiky. Bylo rozhodnuto, aby usilovaly o poškodí jazykové bariéry a navázat užší kontakty. Můžete říct, že z zahranní služby k turistice. „Jak dobře mít souseda” - zpívaly Alibabki, ocení to i členy Univerzity třetího věku (UTA), který od roku 2009 jako sdružení pracuji v Glucholazy. Samozřejmě, že je to soused z druhé strany.Sdružení udržuje pravidelné kontakty s českými organizacemi a kluby důchodců, kteří pracují v nedalekých pohraničních vesnicích Zlatých Hor a Jeseníku a Mikulovec. První byly navázány kontakty s klubem českých důchodců v Zlatých Horach. Neformální spolupráce součástí iniciativ, jako jsou: učit základy češtiny, znalost tradice Štědrého dne s vánoční kulinární úpravy a integrace setkání, ale vždy s tématem - sportovní odpoledne, maskové plesy, setkání na Nový rok, nebo výlety podél hranice. Zřízení širších kontaktů to byla jen otázka času. Polští senioři se zučastnily v projektu „Jeden den v Jeseníku - Jeden den v Glucholazy”. Během jednodenního pobytu v Jeseniku senioři z Glucholaz se podíleli na inauguraci turistické sezóny, zatímco čeští senioři navštívili Glucholazy v důsledku mezinárodního písňového festivalu organizovaný přes center Tečka. Glucholaský UTW navazál také „Seniořské kontakty” s Univerzity třetího věku Mikulovice, a tak se účastnil v českém projektu „Vzdělávání pro seniory spolufinancovaných s Fondů Mikroprojektů s Euroregionu Praděd. Iniciativy polsko-české také hostí polská strana. Projekt UTW s Glucholazy „Každá doba má své momenty” umožnil uměleckou spolupráce seniorům s Jeseník, Zlatých Hor, Mikulovic, Nysy, Prudnik a Glucholazů. Vystoupení hudebních skupin, pěveckých sborů a sdílené zábavy děla integrace „věčně mladých” s pohraničí. Jak můžete vidět i na příkladu Glucholazů každý věk má své momenty a i na hranici, kde senioři organizují svůj volný čas na formální i neformální spolupráce zajímavých míst a poznat jeden další návyky. Udržime návyky „Sklizeň u Praděda” nebo „Zlatá kosa” v Piątkovicích jsou dalším příkladem přeshraniční spolupráce financovaných z Fondu mikroprojektů těžby v polsko Polsko-czeskie gotowanie na nyskim rynku – Impreza Herbowa 2014 Polsko - české vaření na nyském trhu- šlechtický podnik 2014 chołaz uczestniczyli w inauguracji sezonu turystycznego, z kolei czescy seniorzy odwiedzili Głuchołazy z racji organizowanego Międzynarodowego Festiwalu Piosenki Turystycznej KROPKA. Głuchołaski UTW nawiązał również „seniorskie kontakty” z Akademią III Wieku z Mikulovic i dzięki temu uczestniczył w czeskim projekcie „Edukacja dla seniorów” współfinansowanym z Funduszu Mikroprojektów Euroregionu Pradziad. Inicjatywy polsko- czeskie odbywają się również po stronie polskiej. Projekt UTW z Głuchołaz „Każdy wiek ma swoje chwile” umożliwił artystyczną współpracę seniorów z Jesenika, Zlatých Hor, Mikulovic, Nysy, Prudnika oraz Głuchołaz. Występy grup muzycznych, chórów i wspólna zabawa integrowała „wiecznie młodych” z pogranicza. Jak widać chociażby na przykładzie Głuchołaz każdy wiek ma swoje chwile i na pograni- -české společnosti. V atmosféře společné zabavy a soutěži v soutěžích, jako je sečení srpem a kosou s vazbou a nastavení svazků, mlácení cepem, pletení pramínků a klepaní kosy udělano sklizní turnaj, který byl příležitostí k posílení vazeb mezi polsko-české pohraničí s účastí obyvatelů obci Kamenná v České republice. Zatímco obce Łambinowice mnoho let děla tradice pěstování, v Javorníku vznikla nová polsko-česká iniciativa, tentokrát týkající se festivalu. Je to díky spolupráci zámku v Javorníku s polskou organizace - Opolský Svazek zemědělců a sociální organizace. Když organizováno v netradičním prostředí „Festival plonů”, předloženo není známo, že naši sousedé tradici dělaní sklizných korun nakonec sklizně. Obyvatelé Javorniku měli příležitost nejen vychutnat si nádherný speciality polských Sdružení venkovských hostesetk s Nového Lesu,Kamienicy, 25 czu, gdzie seniorzy wzajemnie organizują sobie czas wolny, w ramach formalnej i nieformalnej współpracy poznają ciekawe miejsca i wzajemne zwyczaje. Pozostańmy przy zwyczajach. „Żniwa u Pradziada” czyli “Złota Kosa” w Piątkowicach to przykład kolejnego projektu dofinansowanego z transgranicznego funduszu mikroprojektów angażującego do działania polsko- czeskie społeczności. W atmosferze wspólnej zabawy i rywalizacji w konkurencjach takich jak: koszenie sierpem i kosą wraz z wiązaniem i ustawianiem snopów, młócenie cepem i plecenie powrósła oraz klepanie kosy rozegrano turniej żniwny, który był okazją do zacieśnienia więzi polsko-czeskich wśród mieszkańców pogranicza z udziałem mieszkańców gminy Kamenná w Czechach. Podczas gdy gmina Łambinowice od wielu lat kultywuje zanikające tradycje żniwowania, w Javorniku pojawiła się nowa polsko - czeska inicjatywa, tym razem dotycząca święta plonów. A to za sprawą współpracy Zamku w Javorniku z polską organizacją – Opolskim Związkiem Rolników i Organizacji Społecznych. Podczas zorganizowanych w niecodziennym otoczeniu „Dożynek zamkowych” prezentowano nie znaną naszym czeskim sąsiadom tradycję wykonywania koron dożynkowych na zakończenie żniw. Mieszkańcy Javornika mieli więc okazję nie tylko skosztować popisowych przy- Chrzelic nebo Piątkowic ale srovnávat návyky a vidět, co někteří poprvé polské sklizení věnce. Jedná se o další společnou iniciativu, která ukazuje polskou kulturu a kulinářské tradice. Pobyt v této části hranice lze najít další příklady spolupráce s českým partnerem, např. V obci Otmuchow v rámci projektů, Polsko-český Festival lidové kultury Vidnava Otmuchów nebo polsko-český festivalu partnerství v Jarnołtowie. Přehled kulturního dědictví oblastí náležejících k Euroriegionu Praděd je spojený s výměnou zkušeností, kde se podává bližší pochopení obyvatelů na obou stranách polsko-české hranice. Ne dalekosáhlé, jen aby se zjistil, v blízkosti Paczkowa najdeme polsko-český kulturní iniciativu „Paczkowský Film Festival - setkání s českou kinematografii”. V obci Nysa motivem polsko-české akce byl zájem o vynikající postavu B.Grzimka. Výsledkem spolupráce v rámci projektu „Kreslené na pohraničí Euroregionu Praděd e” je polsko-český komiks „Z Nysy do Serengeti,” s odkazem na příchod jednoho z největších zastánců a ochránců přírody pochazejícího s Nysy. Polsko-české spolupráce, jak můžete vidět je provedená mnoha způsoby, ale snad nikdo udělal tolik radosti pro obě strany, jako kulinářské spolupráce. Od roku 2009 poslední oficiální spolupráce Českého sdružení přátel Vrbna (Spolek Přátelé Vrbenská) a polského sdružení pro obnovu a rozvoj Przykład rewitalizacji w ramach projektu polsko-czeskiego – fontanna Amorek w Głuchołazach Příklad revitalizace v rámci projektu polsko-českého - kašna v Glucholazích 26 smaków polskich Kół Gospodyń Wiejskich z Nowego Lasu, Kamienicy, Chrzelic czy Piątkowic, ale i porównać zwyczaje oraz zobaczyć, co niektórzy po raz pierwszy, polskie wieńce dożynkowe. To kolejna, wspólna inicjatywa, która pokazuje polską kulturę i tradycje kulinarne. Pozostając w tej części pogranicza znajdziemy inne przykłady współpracy z czeskim partnerem np. miejscowości gminy Otmuchów w ramach realizowanych projektów m.in. Polsko - Czeskiego Festiwalu Kultury Ludowej Otmuchów- Vidnava czy Polsko- Czeskiego Festiwalu Partnerstwa w Jarnołtowie. Przegląd dorobku kulturowego obszarów należących do Euroregionu Pradziad połączony z wymianą doświadczeń służył bliższemu poznaniu się mieszkańców po obu stronach polsko-czeskiej granicy. Nie sięgając daleko, tylko do pobliskiego Paczkowa znajdziemy kolejną polsko - czeską inicjatywę kulturalną „Paczkowski Festiwal Filmowy – spotkania z kinem czeskim”. W gminie Nysa motywem polsko- czeskich działań była budzącą zainteresowanie wybitna postać B.Grzimka. Efektem współpracy w ramach projektu „Komiksowo na Pograniczu Euroregionu Pradziad” jest polsko - czeski komiks „Z Nysy do Serengeti” nawiązujący do pochodzącego z Nysy jednego z największych orędowników i obrońców dzikich zwierząt. Współpraca polsko - czeska jak widać odbywa się na wielu płaszczyznach, ale chyba żadna nie sprawiła tyle przyjemności obu stronom co współpraca kulinarna. Od 2009r. trwa oficjalna współpraca czeskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Vrbna (Spolek Přátelé Vrbenska) z polskim Stowarzyszeniem na Rzecz Odnowy i Rozwoju Wsi „Sami Sobie” i Miłośników Sztuki Kulinarnej i Regionalnych Przysmaków z Wilamowic Nyskich, w ramach której połączono i na dobre zniesiono kulinarne granice. Współpraca Wilamowic z Vrbnem, co ciekawe, doprowadziła do zainicjowania wspólnych działań czeskiego partnera z polskim samorządem – powiatem nyskim. Potwierdza to zjawisko silnego kształtowania się więzi i potrzeby współpracy, której motorem zaczynają być już nie tylko samorządy, tak jak na początku rozwijania się procesu polsko- czeskiej współpracy, ale i lokalne organizacje. Tak naprawdę liczą się „ludzie pogranicza” i ich organizacje bo: „Wspaniałe pomysły kosztują grosze. Bezcenni są ludzie, którzy je urzeczywistniają.” venkova, „Sami pro sebe „ a milovníky umění a regionálních kulinářských lahůdek z Wilamowic Nyských , ve kterém spojovano a na dobré zrušeno kulinářské hranice. Spolupráce Wilamowic s Vrbnem je zajímavá, vede k zahájení společných činností s českým partnerem a polskou vládou - okresem Nysa. Tento jev potvrzuje silný rozvoj vztahů a potřebu spolupráce, které se začíná být hybnou silou nejen vlády, jako na začátku procesu rozvoje polsko-české spolupráce, ale také místní organizace. Takže opravdu se počítají „lidi pohraničí” a jejich organizace, protože: „Skvělé nápady stojí haléře. Neocenitelný jsou lidé, kteří ztělesňují je.” Szlaki turystyczne w Górach Opawskich Turistické stezky v Opavských horách 27 Polsko-czeskie gotowanie na nyskim rynku – Impreza Herbowa 2014 Polsko - české vaření na nyském trhu- šlechtický podnik 2014 KULINARIA PONAD GRANICAMI KUCHÁŘSTVÍ NAD HRANICEMI Powiat nyski to obszar, na którym tradycje kulinarne mają swoje uwarunkowania w bogatej historii przygranicznego regionu. Nowy, przełomowy rozdział w rozwoju pogranicza polsko- czeskiego stanowiło wejście Polski i Czech do Unii Europejskiej, a następnie przystąpienie do strefy Schengen. Wydarzenia te stanowiły ostateczny krok w kierunku zbliżenia społeczności żyjących po obu stronach granicy w regionach, z których każdy posiada własną tożsamość, znamienne potrawy wywodzące się z bogatych doświadczeń własnych oraz znacznych wpły- Okres nyský je oblasti, kde kulinářské tradice mají své podmínky v bohaté historii pohraničí. Novou průkopnickou kapitolu ve vývoji polsko-české hranici byl vstup Polsky a Čech do EU a pak připojení k schengenskému prostoru. Tyto události byly posledním krokem ke sbližování komunit, žijících na obu stránach hranic v krajach, kde každý má svou vlastní identitu, významné jídla pocházející z bohatých vlastních zkušenosti a cizích vlivů. Česká kuchyně patří kulinářské dědictví českých zemích a významý vliv kulinářského německého dědictví a rakouské monarchie, 28 wów obcych. Kuchnia czeska zawiera w sobie dziedzictwo kulinarne ziem czeskich oraz istotne wpływy kulinarnego dziedzictwa niemieckiego i monarchii austriackiej, kuchni prostej i kalorycznej. Wiele z kulinarnych tradycji jest podobnych i nadal bliskich tradycyjnym specjałom śląskim. Kuchnia jesenicka wzbogacona została nowymi zwyczajami i kulinarnymi przysmakami przybyłej ludności z okolic Ostravy, Moraw Południowych i Słowacji. Z tego względu w większości gospodarstw domowych na stole do dnia dzisiejszego przeważa tradycyjna kuchnia czeska. Porównując tradycyjną kuchnię czeską stworzoną na śląskich tradycjach i polską wzbogaconą o wpływy ludności napływowej obserwujemy wiele podobieństw, ale i różnic. Miejsce popularnych w Polsce ziemniaków jako dodatku do mięs dań głównych, u naszych czeskich sąsiadów zajmują głównie knedle. Pierogi, barszcz i bigos, typowe dla kuchni naszego regionu potrawy, do niedawna wzbudzały zaciekawienie mieszkańców po czeskiej stronie pogranicza. Należy również pamiętać, że wiele kulinarnych potraw wytwarzanych jest lokalnie przez mieszkańców pielęgnujących kulinarne tradycje przeniesione ze swoich ojczystych terenów lub wytwarzanych na bazie bogactwa zasobów i produktów do ich wykonania. W czeskim menu odzwierciedlenie mają lokalne zasoby: góry i lasy pełne zwierzyny, grzybów i owoców leśnych. Nie bez powodu kuchnia czeska bogata jest w potrawy z dziczyzny, sosy grzybowe i ryby. Bieg historii nieco inaczej kształtował powojenne, kulinarne tradycje po stronie polskiej. Na miejsce wysiedlonej po wojnie ludności niemieckiej przybyli repatrianci z kresów wschodnich (głównie z okolic Tarnopola), a w późniejszym okresie z Podkarpacia. Czas niepewny, powojenna tymczasowość i tęsknota za ojczystymi ziemiami nie stwarzały dogodnych warunków do integracji, czy poczucia więzi z zasiedlonym na nowo obszarem. Przybyli mieszkańcy dysponowali jednak tym, co tak obecnie cenimy i czym tak się szczycimy. Wnieśli w kulinarne tradycje Ziemi Nyskiej, to co inne, oryginalne i wyjątkowe. To potrawy naszych przodków, proste i jednocześnie smakowite wygrywają kulinarne konkursy, zdobywają regionalne i krajowe nagrody oraz świadczą o naszych korzeniach i historii. Do znamiennych potraw zaliczymy tu kresowe pierogi, kutię, barszcz na naturalnym zakwasie, gołąbki z kaszy jednoduché a kalorické jídlo. Mnoho z kulinářských tradic je podobných, a přesto blízkých tradičním specialitům na Slezsku. Jesenícké kuchyně byla obohacena o nové zvyky a kulinářské speciality obyvatelů, kteří přišli z okolí Ostravy, jižní Moravy a Slovenska. Z tohoto důvodu ve většině domácností na stole dnes dominuje tradiční česká kuchyně. Když porovnáme tradiční českou kuchyni vytvořenou na slezských a polských tradicech obohacenou vlivem populace přistěhovalců je vidět mnoho podobností, ale i rozdíly. Místo brambor, které jsou populární v Polsku k hlavním jídlam, u našich sousedů jsou to hlavně české knedlíky. Pirohy, boršč a bigos, typické pro nášé kuchyně donedávna vzbudilo zvědavost obyvatelů české strany hranice. Uvědomte si také, že mnohé kulinářské speciality jsou vyráběné místně přes obyvatelů, kteří se starají o kulinářské tradice přestěhovaní z jejich rodné země nebo výrabených z bohatství zdrojů a produktů. V České nabídce mají odraz místní zdroje: hory a lesy plné zvěře, hub a lesních plodů. Ne bez důvodu, česká kuchyně je bohatá v zvěřina, houbové omáčky a ryby. Czeski gulasz z sarniny Český srnčí guláš 29 Dzień kulinarny 2012 Kulinářský den 2012 gryczanej i ziemniaków, placki sodowe, przekładaniec listkowy z Trembowli oraz lokalnie wytwarzane specjały jak: sandacz po Otmuchowsku, pasztet po Regulicku, makaron domowy z Makowic czy pierniki z Kopernik. Tak przedstawiają się kulinarne zasoby i tradycje pogranicza. I w tym przypadku granica uniemożliwiała bliższe poznanie. Wejście do UE oraz strefy Schengen sprawiły, że społeczności na pograniczu zaczęły się poznawać, bo chociaż mieszkamy tak blisko, to tak niewiele o sobie wiedzieliśmy, chociażby na przykładzie narodowych przysmaków. Obecnie mieszkańcy polskiej części pogranicza nysko- jesenickiego do typowych czeskich potraw zaliczą 30 Průběh historie trochu jinak utvaroval kulinářské tradice na polské straně po válce. Na místě přesídlených německých lidí po válce přišli repatrianti z východních pohraničí (hlavně z okolí Tarnopola), a později z Podkarpatské okolí. Období nejisté, poválečná dočasnost a touha po rodných zemí, nemají vytvářet příznivé podmínky pro integraci, nebo pocit vztahu s novou obydlenou oblasti. Obyvatelé kteří přišli měli něco co si dnes, tak vážíme. Přinesli do kulinářských tradic Nyské Země co ostatní, originální a jedinečný. Tato strava našich předků, jednoduchá a chutná zároveň vyhrávají kulinářské soutěže, vyhrávají regionální a národní ocenění a svědčí k našim kořenům a historii. K vý- bez wahania smażony ser i knedliki oraz czeskie piwo. Z kolei nasi czescy sąsiedzi za najpopularniejsze danie uznają wieprzowinę, knedle i zasmażaną kapustę. Na obszarze pogranicza, w Euroregionie Pradziad jeszcze do niedawna charakterystyczne i popularne po stronie polskiej i czeskiej potrawy były mało znane lub wręcz nieznane. Barszcz, pierogi czy bigos wzbudzają zainteresowanie i smakują naszym czeskim sąsiadom, a czeskie knedliki i gulasz z dziczyzny na stałe zagościły na Ziemi Nyskiej podczas kulinarnych wizyt mieszkańców z Czech. Kulinaria wiążą się również z aktywnością lokalną. Historyczne dzieje pogranicza nie sprzyjały osiąganiu stabilizacji zwłaszcza w zakresie dziedzictwa kulturowego. Szczególnie wyraźnie różnice można zaobserwować na Opolszczyźnie. Tereny zamieszkałe przez ludność śląską, bogate w tradycje, dzięki wielowiekowemu trwaniu na tym terenie, są dobrze zorganizowane. Inaczej – miasta i wsie powiatu nyskiego, na terenie, którego – tradycje zostały przerwane i przemieszane. Przez lata trwały tu procesy integracji i wspólnej realizacji działań na rzecz pracy „na swoim”. Przetrwanie tradycji kulinarnych wymagało wysiłku i determinacji. Nie bez powodu powiat nyski charakteryzuje się licznymi, lokalnymi organizacjami zaangażowanymi w odtwarzanie i promocję kulinarnych przysmaków w porównaniu do czeskiego sąsiedztwa. Brak właściwego odpowiednika polskiego Koła Gospodyń Wiejskich po stronie czeskiej, w najbliższej okolicy sprawia, że liczba kulinarnych przedsięwzięć jest nieco mniejsza. Akcenty kulinarne w większości stanowią element i atrakcję imprez turystyczno- kulturalnych organizowanych przez miasta (np. Jesenik, Bruntal) lub lokalne organizacje (Stowarzyszenie Przyjaciół Vrbna). Przykładów dotychczasowej transgranicznej, kulinarnej współpracy znajdzie się jeszcze kilka. Mikulovickie kolorowe ciasteczka cieszyły oko i podniebienie podczas Święta Gór Opawskich w Głuchołazach, natomiast pierogi z Wójcic, barszcz i bigos z Wilamowic Nyskich reprezentowały polską kuchnię podczas Festiwalu Czeskiej Piosenki Turystycznej „Trampska Hudba”. Nie tylko w gminie Głuchołazy podjęto wyzwanie poznania polsko- czeskiej sztuki kulinarnej. Do projektu „Kulinarne tradycje czeskich i polskich Gmin Partnerskich” zaproszono Koła Gospodyń Wiejskich z gminy Otmuchów oraz mi- znamým jídlam můžeme zahrnut pohraniční pirohy, kutie, kváskový boršč, plněné zelí s pohankou a brambory, sodové palačinky, listkový vrstvový dort s Trembowli a místně produkované speciality jako okoun po Otmuchowsku, paštika po Regulicku, domácí těstoviny s Makowic, nebo perník s Koperniku. Tím způsobem se představují kulinářské zdroje a pohraniční tradice. V tomto případě hranice zabránila hlubší porozumění. Přistoupení k EU a schengenskému prostoru udělalo, že komunity na pohraničí se začaly poznavat, protože i když žijeme tak blízko, to moc o sobě nevíme, můžeme vzít příklad národních lahůdek. V současné době obyvatelé polské častí nysko-jesnické pohraničí k typickým jídlům patří smažený sýr, knedliky a české pivo. Na druhou stranu, naši čeští sousedy pro nejoblíbenější jídla budou uvažovat vepřové maso, knedliky a smažené zelí. V příhraniční oblasti, v Euroregionu Praděd české a polské jídla donedávna nebyli populární na nebo dokonce neznámé. Boršč, pirohy nebo bigos vytvářejí zájem a jsou často ochutnane přes naších českých sousedů, a české knedlíky a srnčí guláš jsou trvalou částí na Nyské Zemi během kulinářských návštěv obyvatelů České republiky. Jídla jsou také spojeny s místní aktivitou. Historie pohraničí nebyly přiznivé ke stabilizaci pokud jde o kulturní dědictví. Zvláště jasné rozdíly lze pozorovat v Opolské oblasti. Oblastii, kde bydlela slezská komunita, bohatá v tradice, díky staleté vytrvalosti v této oblasti jsou dobře organizovaní. V opačném případě - města a vesnice Nyského kraju, kde tradice byla přerušená a smíšená. V průběhu let trvaly tu procesy pro integraci a společné provádění opatření, která pracují „na vlastní pěst”. Přežití kulinářských tradic vyžadovalo úsilí a odhodlání. Ne bez důvodu nyský okres se vyznačuje řadou místních organizací zapojených do hraní a podpoře kulinářských specialit ve srovnání s českým sousedství. Nedostatek vhodného zastupce polských sdruženích venkovských hostesek na české straně, v bezprostředním sousedství děla, že počet kulinářských podniků je něco menší. Ve většině kulinařské akcenty jsou části a atrakci cestovního ruchu a kulturní akce pořádaných přes města (např. Jeseník, Bruntál), nebo místních organizací (Sdružení přátel Vrbna). Příkladů současné kulinařské přeshraniční spolupráce najdeme jěště několik. Mikulovic31 łośników kuchni z Vidnavy i okolic. Wyśmienita kuchnia, lokalne specjały, a co najważniejsze perspektywa „smacznej współpracy” zgromadziła wielu zainteresowanych, w końcu wszyscy znamy moc kulinariów. Odmienny krajobraz kulinarny pogranicza, smakowitość potraw i obustronna kulinarna ciekawość prowadziły do umacniania współpracy polsko- czeskiej lokalnych społeczności. Mając na uwadze potrzebę integracji społeczności po obu stronach formalnie zniesionej granicy pożądany wręcz był rozwój przedsięwzięć angażujących podmioty zainteresowane kulinarnymi tradycjami. Takie możliwości dało członkowstwo w UE, a nawet więcej – możliwość finansowego wsparcia kulinarnych, przygranicznych inicjatyw. Nasi czescy przyjaciele coraz częściej, ku naszej wielkiej przychylności i zainteresowaniu, korzystają z nadarzających się możliwości. Przez żołądek do udanej współpracy polsko- czeskiej lokalnych organizacji – tak możemy określić trwającą już od kilku lat współpracę Stowarzyszenia Przyjaciół Vrbna (Spolek Přátelé Vrbenska) z polskim stowarzyszeniem o kulinarnym spektrum działalności. Z racji wykonywanych w Wilamowicach Nyskich przysmaków oraz innych kulinarnych atrakcji działalność stowarzyszenia stała się „smakowitym” akcentem w polsko- czeskiej współpracy. Jednym zdaniem – nic w Wilamowicach, bez kulinariów. Niewątpliwie za sprawą potrawy tradycyjnej – gołąbków z kaszy gryczanej i ziemniaków zarejestrowanej na Liście Produktów Tradycyjnych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, kiełbasy z beczki, chleba pieczonego na naturalnym zakwasie, pieca chlebowego czy piknikowego zakątka ta mała miejscowość zaintrygowała czeskich przyjaciół zza miedzy. I to nikogo nie dziwi. Przyglądając się działalności czeskiego partnera nie znajdziemy tak sprecyzowanego celu dot. promocji tradycji i rozwijania sztuki kulinarnej, tak jak w przypadku stowarzyszenia z Wilamowic. Stowarzyszenie „Spolek Přátelé Vrbenska” powstało w 2003r. z siedzibą w Vbrnie – miasteczku leżącym u podnóża największego wzniesienia Jeseników- Pradziada. W ponad 10- letniej działalności swoje inicjatywy ukierunkowuje na rozwój i zachowanie tradycji kulturowych, ochronę zabytków, rozwój turystyki oraz promocję zasobów przyrodniczych. W realizowanych w ra32 Czeskie chlebičky České chlebičky kie barevné sušenky přitahujé oko a chuťové buňky během Svatku Opavských Hor v Glucholazích, a pirohy z Wójcic, boršč a bigos s Wilamowic Nyských zastoupili polskou kuchyně během Festivalu České Turistické Pesničky „Trampská Hudba”. Nejen v obci Glucholazy udělano výzvu na poznaní polsko-českého kulinářského umění. K projektu „Kulinářské tradice u českých a polských partnerských obcí „ pozvano Sdružení Venkovských Hostesek z Otmuchowa a také milovníků kuchyně s Vidnavy a okolí. Výborná kuchyně, místní speciality a co je nejdůležitější, vyhlídka „chutné spolupráce” svedla dohromady mnoho zúčastněných stran, nakonec všichni víme něco o síle kuchyně. Různá kulinářská krajina pohraničí, chutnost jídla a kulinářské zvědavosti na obou stranách vedla k posílení polsko-české spolupráce místních komunit. Vzhledem k tomu, že je třeba začlenit integrace komunit na obou stranách oficiálně zrušené hranicy, byl požadovan rozvoj projektů se zapojením zúčastněných stran kulinářské tradice. Takové příležitosti byly možne přes vstup k EU, a ještě více - možnost finanční podpory kulinářských přeshraničních iniciativ. Naši čeští přátelé častěji, k naší velké laskavosti a zájmu, použivají vhodných příležitostí. Prostřednictvím žaludku do úspěšné spolupráce česko-polských místních organizací - tak můžeme určit trvající několik let spolupráce Sdružení Přátel Vrbna (Spo- Mikołajowe prezenty 2009 w Vrbnie Mikulášská nadílka 2009 ve Vrbně mach Euroregionu Pradziad mikroprojektach wykorzystuje lokalną historię, górskie położenie i jak się okazuje zamiłowanie do kulinariów. Górnicze tradycje Vrbna związane z dawnym wydobyciem złota, srebra i rud metali oraz zbójnickie legendy stały się motywem święta leśnych zbójników (Lesní slavnost Lapků z Drakona) oraz ścieżki edukacyjnej „Dolina Rozbójników” (Údolím Lapků z Drakova). Odwzorowano tu średniowieczny trakt kupiecki wzdłuż Černej Opavy, którym dawniej wędrowali z Ołomuńca do Polski kupcy, górnicy i poszukiwacze złota, a w niezmierzonych lasach czyhali na nich i na cenne zdobycze zbójnicy. Zasobem wykorzystanym przez stowarzyszenie w inicjatywach turystycznych są również ruiny grodu Fürstenwalde na zboczu góry Zámecká hora. Tu rycerskie lek Přátelé Vrbenská) s polském sdružení o kulinářským spektru aktivity. Vzhledem k tomu že v Wilamowicach Nyských se výrabí speciality a také jíné kulinařské akce, činnost sdružení se stala „chutným” přízvukem v polsko-české spolupráce. Jednou větou - nic v Wilamowicach bez vaření. Nepochybně kvůli tradičním pokrmů - plněného zelí s pohankou a brambory registrovaných na seznam tradičních výrobků Ministerstva zemědělství a rozvoji venkova, klobásy ze sudu, chléb pečený na kvásku, chlebový pec a piknikový rohu – to malé město zaintrikovalo mezi českými kamarády. A to nikoho nepřekvapilo. Při pohledu na činnost českého partnera nenajdeme tak jednoznačního cílu ohledně podpory a tradice a rozvoju kulinářského umění, jako v případě spojení se sdruže33 potyczki i pojedynki, repliki: rycerskiego obozu, średniowiecznej strzelnicy czy miejsca kaźni przyciągają turystów, w tym również z Polski podczas imprezy Rytířske hry pod hradem Fürstenwalde v Ludvíkově. Jak zatem wytłumaczyć polsko- czeską kulinarną współpracę? Wszystkiemu znowu „winna” była UE, na szczęście. Prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Vrbna Karel Michalus wspomina: „impulsem do nawiązania współpracy z polskim stowarzyszeniem był pierwszy, dofinansowany ze środków UE projekt „Tradycja – droga przyjaźni” (Tradice – pouta přátelství). Głównym jego celem było kultywowanie tradycji oraz wzmocnienie polsko- czeskich kontaktów, a do jego realizacji należało pozyskać przygranicznego partnera w Polsce, którego polecił nam pracownik Urzędu Miejskiego w Głuchołazach – dr Paweł Szymkowicz. Wszystkie działania w projekcie miały miejsce po stronie czeskiej w miejscowościach Vrbno pod Pradědem oraz Ludvíkov i obejmowały polsko- czeskie imprezy: Długą Noc – Dzień kuchni polskiej i Europejskie Boże Narodzenie – Mikołajkowe świniobicie. Zanim jednak doszło do wspólnej realizacji projektu w dniu 28.02.2009 r. odbyło się w Ludvíkovie pierwsze przyjacielskie spotkanie stowarzyszenia Přátelé Vrbenska oraz stowarzyszenia „Sami Sobie” z Wilamowic Nyskich. Kolejne, niespełna miesiąc później historyczne spotkanie miało miejsce w Wilamowicach Nyskich. Od tego czasu trwa nasza przyjaźń, która nieustająco się rozwija”. Przed każdym nowym wyzwaniem, zwłaszcza międzynarodowym, mogły pojawić się uzasadnione obawy. „Najpierw myśleliśmy, że wiejskie stowarzyszenie nie będzie miało zbyt wielu możliwości i doświadczenia. Jakie było jednak nasze zdziwienie, kiedy okazało się, że to nasze partnerskie „babskie“ stowarzyszenie z Wilamowic ma nie tylko bogate doświadczenie, ale i doświadczenie współpracy z zagranicą, nabyte podczas festiwali kulinarnych i projektów międzynarodowych. Zaskoczeniem było dla nas wyposażenie kuchni na wysokim poziomie i wspaniałych pomieszczeń stowarzyszenia w Wilamowicach” – tak opisywał pierwsze wrażenia ze współpracy Karel Michalus. Zafascynowani aktywnością, pomysłami i polskimi kulinariami czescy sąsiedzi postanowili wspólnie z Wilamowicami realizować projekt partnerski w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika 34 ní z Wilamowic. Sdružení „Spolek Přátelé Vrbenská” bylo založene v roce 2003 se sídlem v Vbrnie - město ležící na úpatí nejvyšší hory Jesenik - Praděd. Za více než 10 let činnosti, jejich iniciativy směřují k vývoji a zachování kulturních tradic, ochrany památek, rozvoji cestovního ruchu a propagace přírodních zdrojů. V rámci Euroregionu Praděd realizované mikroprojekty využívájí místní historii, horní umištění a jak se ukazuje vášeň pro přípravu jídla. Hornické tradice jsou spojené s býlou těžbou zlata, stříbra a rud kovů a také loupežnické pohádky se staly téma svatků lesních loupežniků (Lesní slavnost Lapků z Drakona) a naučné stezky „Údolí loupežniku” (Údolím Lapků s Drakova). Bylo možne napodobit středověkou obchodní cestu podle Černé Opavy kterým dříve cestovali z Olomouce do Polska - obchodnícy, hornícy a hledače zlata a v lesach čekali na něch a pro cenné úspěchy loupežnicy. Zdrojem použivaným přes sdružení v turistických iniciativech jsou také zřícenina hradu Fürstenwalde na horském svahu Zámecká hora. Zde rytířské bitvy a souboje, repliky: rytířského táboru, středověkové střelnice nebo místo mučení přilákají návštěvníky, včetně polské během akce Rytířské hry pod hradem Fürstenwalde v Ludvíkově. Jak tedy vysvětlit polsko-české kulinářské spolupráce? Všechno zase „vinen” byla EU naštěstí. Prezident Sdružení přátel Vrbna Karel Michalus vzpomíná: „Impulsem k navázání spolupráce s polským sdružením poprvé byl projekt podpořen z EU” Tradice - cesta přátelství „(Tradice - pouta přátelství). Jeho hlavním cílem bylo kultivovat tradice, posílit polsko-české vztahy, k tento realizace jsme musěli získat partnera v Polsku, kterého doporučil nám zaměstnanec Městského úřadu v Glucholazích - Dr. Pawel Szymkowicz. Veškeré aktivity projektu proběhly v České republice v obcích Vrbno pod Pradědem a Ludvíkov a zahrnulo české a polské události: Dlouhá noc - Den polské kuchyně a Evropské Vánoce – Mikulašová zabijačka. Ale dříve, než došlo k společné realizaci projektu 28.02.2009. proběhlo v Ludvikově první přátelské setkání Sdružení Přátelé Vrbenská a sdružení „Sami pro sebe” s Wilamowic Nyských. Další, méně než o měsíc později historické setkání se konalo v Wilamowicach Nyských. Od té doby trvá naše přátelství, které stále probíhá. Před každým novou výzvu, zejména na mezinárodní úrovni, se mohou objevit oprávněné obavy. „Zpočátku jsme si mysle- Polsko-czeskie gotowanie na nyskim rynku - Impreza Herbowa 2014 Polsko - české vaření na nyském trhu- šlechtický podnik 2014 Czeska – Rzeczpospolita Polska na lata 2007 – 2013. Zapoczątkowana w 2009r. „kulinarna współpraca” stowarzyszeń z Vrbna i Wilamowic Nyskich trwa do dnia dzisiejszego. Po raz pierwszy w 2009r. nasze polskie „babskie stowarzyszenie” serwowało swoje największe kulinarne specjały podczas czeskiej imprezy Długa Noc- Dzień kuchni polskiej Ludvikovie. Udział polskiego stowarzyszenia w tym wydarzeniu stał się już tradycją, co więcej czescy przyjaciele dbają o turystyczny aspekt wizyt swoich polskich partnerów zapewniając im wiele atrakcji, do których m.in. na- li, že venkovská společnost nebude mít příliš mnoho možností a zkušeností. Ale to, co bylo naše překvapení, když jsme zjistili, že je to náše partnerské „ženské sdružení s Wilamowic má nejen bohaté zkušenosti, ale také zkušenosti se spoluprací se zahraničím, získané během kulinářských festivalů a mezinárodní projektů. Byli jsme překvapeni na kuchyňské vybavení vysoké kvality a velké pokoje sdružení v Wilamowicach „- popsal první dojmy se spolupráce Karel Michalus. Fascinovaní aktivitemi, nápademi a polským kulinář35 sprawia, że inicjatywy kulinarne również znajdują miejsce w działalności stowarzyszenia. Rozwijając kulinarny aspekt swojej działalności, na bazie zdobytych doświadczeń Přátelé Vrbenska podjęli się w 2012r. organizacji imprezy„Kulinarny Dzień” (Kulinářský den – „Vrbenský festival pomazánek“). To kolejna, po stronie czeskiej, propozycja rozrywki, doznań kulinarnych w przyjaznym, górskim krajobrazie z niecodziennym klimatem miejscowej historii oraz ważonym w kociołku gulaszem z sarniny. I w tym wydarzeniu uczestniczyły Wilamowice Nyskie. Wyrazy Polsko-czeskie gotowanie na nyskim rynku – Impreza Herbowa 2014 Polsko - české vaření na nyském trhu- šlechtický podnik 2014 leżało zwiedzanie urokliwie położonej, wodnej elektrowni szczytowo- pompowej Dlouhé Stráně. Organizowane przez Stowarzyszenie z Vrbna imprezy w krajobrazowo atrakcyjnym miejscu u podnóża Pradziada, cieszą się zainteresowaniem mieszkańców Wilamowic oraz podążającym za nimi, zaprzyjaźnionymi mieszkańcami z Głuchołaz i Nysy. Tu, u podnóża Pradziada „polscy przygraniczni turyści” mogą brać udział w pluciu orzechem na odległość i szukaniu skarbu Rabusiów, mogą również podziwiać replikę średniowiecznej huty, obozu rycerskiego czy brać udział w kulinarnej bitwie na bitą śmietanę. Stowarzyszenie Přátelé Vrbenska od lat prowadzi działania związane z zachowaniem tradycji kulturowych, a umiłowanie dobrego jedzenia 36 ství čeští sousedy, spolu s Wilamowicami se rozhodli pokračovat v projektu partnerství v rámci Operačního programu přeshraniční spolupráce Česká republika - Polská republika v letech 2007 - 2013. Zahájení kulinářské spolupráce přes sdružení s Wilamowic Nyských a Vrbna pokračuje dodnes. Poprvé v roce 2009 naše „ ženské sdružení” servíroválo největší kulinářské speciality v během českého party Dlouhá noc – den polské kuchyně v Ludvikově. Podíl polského sdružení v tomto případě se stal už tradicí, navíce čeští přátelé se starají o turistický vyznam návštěv polských partnerů poskytují jim s mnoha atrakcemi ke kterým patři m.j. navštěva malebně položené, vodní přečerpávací elektrárny Dlouhé Stráně. Udělané přes sdružení Přátelé Vrb- na akce v atraktivním malebném místě na úpatí Pradědu, se těší pozornosti obyvatelů Wilamowic a taků kolegů a obyvatelů Glucholaz a Nysy. Tady, na úpatí Pradědu „polské příhraniční turisty” se můžou zapojit k plivani ořiškem na vzdálenost a najít poklady zloděje, mohou také obdivovat repliku středověké huti, rytířského táboru, nebo se podílet na kulinářské bitvě šlehačkou. Sdružení Přátelé Vrbenská už leta provadí činnosti související se zachováním kulturních tradic a umilovaní dobrécho jídla, a to děla že kulinářské iniciativy jsou také v činnosti sdružení. Rozšíření kuli- Bitwa na bita śmietanę w czeskim Ludvikovie Bitva na šlehačky v Českým Ludvikovie 37 uznania polskich gospodyń budziły chlebičky, niewielkie kanapki z bardzo różnorodnymi dodatkami, kolorowe nie tylko cieszyły oko, ale i wyśmienicie smakowały. Pierwsze wrażenia z polsko- czeskiej współpracy opisują słowa Karela Michalusa: „Po otwarciu granic musimy się lepiej poznać, przybliżyć swoje tradycje”. Okazało się, że dotychczas nasi czescy sąsiedzi w większości nie znali naszych tradycyjnych potraw, za to umiejętnie łączą turystykę z kulinariami. Zbójnickie tradycje, leśne otoczenie, czarownice sprzyjają tu jadłu – czeskiej specjalności gulaszowi z dziczyzny, który jest smacznym akcentem czeskich przedsięwzięć, a dzięki transgranicznej współpracy znany już jest i mieszkańcom polskiej części pogranicza. Nikt w 2009r. nie spodziewał się, że ta współpraca tak będzie się rozwijać. Realizowano różne inicjatywy po obu stronach granicy- można powiedzieć wzajemnie się poznawano. Taki cel miała wspólna, organizowana w czeskim Ludwikowie wigilia. Mieszkańcy Vrbna przekonali się jakie to 12 potraw w Polsce gości na wigilijnym stole. Gospodynie z Wilamowic przygotowały 1000 pierogów, 800 uszek i 20 litrów barszczu po to, aby każdy zainteresowany mieszkaniec Vrbna mógł skosztować tych świątecznych, polskich pyszności. Wigilijne spotkanie było również okazją do poznania czeskich świątecznych tradycji kulinarnych, w tym 9 zwykle serwowanych świątecznych potraw takich jak: karp, sałatka ziemniaczana, kolorowe, bogato zdobione ciasteczka, suszone owoce, zupa grochowa lub rybna. I tak na jednej wigilijnej kolacji prezentowały się kresowe i pochodzące z kuchni śląskiej dania. Wigilia, czy spotkania związane z realizacją projektów kulinarnych w Wilamowicach, a może kolejne edycje Długiej Nocy w Czechach coraz bardziej zbliżały zaprzyjaźnione organizacje i tym samym inicjowały kolejne przedsięwzięcia, do których m.in. zaliczymy „Międzynarodową konferencję- produkt tradycyjny i jego wpływ na promocję regionu” w Głuchołazach. Wydarzenie nie mogło mieć miejsca bez udziału czeskich gości. Smakowitą częścią konferencji była degustacja produktów i potraw m.in. Związku Kobiet Niemieckich Nadrenii-Palatynatu, Kół Gospodyń Wiejskich z Opolszczyzny oraz naszych czeskich sąsiadów -Stowarzyszenia Přátelé Vrbenska z popisową potrawą – gulaszem myśliwskim. Nie bez powodu konferencja wyróżniona została przez Marszałka 38 nářského aspektu svého podnikání, na základě zkušeností získaných Přátelé Vrbenská se podnikli organizace v roce 2012 „Kulinářský den” (Kulinářský den - „Vrbenský festival pomazánek „). Je to další, na české straně návrh, který nabízí zábavu, kulinářské zážitky v přátelské horské krajině s neobvyklou atmosférou místní historií a vařeným v hrnvi srnčím gulášem. Účastnily v této akce Wilamowice Nyskie. Slova ocenění polských žen vzbudily chlebíčky, malé sendviče s různými náplněmi, barevné oko nejen těší, ale také vyborně chutnaly. První dojmy z polsko-české spolupráce Karel Michalus popsal slovy: „Po otevření hranic musíme se lepé poznat, aby sbližit své tradice.” Ukázalo se, že dosud většina češtích sousedů neznala našich tradičních jídel, ale umně spojují turistiku a kulinářství. Loupežnické tradice, lesní prostředí, čarodějnice podporují zde jídlu - české speciality srncí gulašovi, který je chutným přízvukem českých podniků, a prostřednictvím přeshraniční spolupráce je již známý polským obyvatelům pohraničí. Nikdo v roce 2009 nečekal, že tato spolupráce tak se bude rozvíjet. Realizované různé iniciativy na obou stranách granicy -možna říct navzájem se staly známým. Tento cíl měla společná, pořádané v českém Ludwikowě Štedrého večeru. Obyvatelé Vrbna poznali 12 jídel, které v Polsku návštiví vánoční stůl. Hostesky z Wilamowic připravily 1000 pirohů, 800 uších a 201 boršču tak, že každý občan Vrna mohl ochutnat těch polkých, Vanočních pochoutků. Vanoční setkání bylo také příležitost k dozvědění se českých vánoční kulinářských tradic, včetně 9 obvykle servírováných vánočních pokrmů, jako je kapr, bramborový salát, barevné, bohatě zdobené cukroví, sušené ovoce, hrachová polévka nebo rybní. A tak na jedné štědrovečerní večeři se představily pohraničí a pochazející se slezské kuchyni jídla. Štědrý den, nebo setkání spojené s realizací projektů v Wilamowicach a možná dalších vydáních Dlouhé noci v České republice stále více blíží spřátelené organizace, a tím iniciovali další projekty, na které, mimo jiné, zařazujeme „Mezinárodní konference- tradiční produkt a jeho vliv na propagaci regionu” v Glucholazích. Akce by nemohlo uskutečnit bez účasti českých hostů. Součástí konference byla vynikající ochutnávka a potravinářské výrobky, m.ji , Liga Německých Žen Nadrenia-Palatynat, Sdruýeních ven- Województwa Opolskiego w konkursie „Partnerstwo bez kovských hostesek s Opola a čeští sousedé -Sdružení Přágranic”. telé Vrbenská s nádherným jídlem - loveckým gulášem. Ne Wymiana doświadczeń, udział w turystyczno- kul- bez důvodu, konference byla vydána přes maršálka Opole v turalnych przedsięwzięciach połączonych z promocją soutěži „Partnerství bez hranic”. i prezentacją polsko-czeskiej tradycji i sztuki kulinarnej, Výměna zkušeností, účasti v turistických a kulturních to tylko część pozytywnych efektów wspólnych działań. projektech spojených s propagací a prezentací polsko-české Integracja i inicjowanie notradice a kulinářského uměwych pomysłów, to bardzo ní jsou jen některé z účinků cenne działania dla rozwoju společných akcí. Integrace a i upowszechniania tradycji zahájení nových nápadů je kulinarnej pogranicza. Tak velmi cenné práce pro rozvoj też o oczekiwaniach i doa propagaci kulinářské tradiświadczeniach ze współprace pohraničí. Tak o očekávácy mówi Karel Michalus: ních a zkušenostich se spo„od współpracy z polskim lupráce říká Karel Michalus partnerem oczekiwaliśmy „Spolupráce s polským partkolejnych, nowych możliwonerem čeká další nový prości projektowych, wspólnych jekt příležitosti a společných przedsięwzięć. Dzięki współpodniků. Díky spolupráci pracy „otworzyły się drzwi” „otevřely se dveře” a jsme do bliższego poznania wapoznali životní podmínky runków życia przyjaciół svých přátel v obou zemích, w obu krajach, a wspólnie a projekty spolupráce posírealizowane przedsięwzięcia lily naše přátelské vztahy a umocniły nasze przyjacielpřispěly k oživení tradice a skie kontakty i przyczyniły kultury. Prohloubila se znasię do ożywienia tradycji lost jak v jazycích a na zái kultury. Pogłębiła się rówkladě získaných zkušeností nież znajomość jednego použivame ve svých projeki drugiego języka, a nabyte tech. „ doświadczenia na bieżąco A tímto způsobem polwykorzystujemy w realizoská a česká kuchyně přestala wanych projektach”. být před někým tajemství. I w ten oto sposób kuchPolsko-české dobrodružství Stoisko wsi tematycznej z Wilamowic Nyskich w czeskim Ludvikovie nia polska i czeska przestały se začalo na hranici. WilaStan tematické vesnicy s Wilamowic Nyských v Českým Ludvikovie mieć przed sobą tajemnice. mowice Nyskie se stály partRozpoczęła się polsko - czeska przygoda kulinarna na po- nerem pro české projekty v rámci přeshraničních projektů graniczu. Wilamowice Nyskie stały się partnerem dla cze- na téma Překročit Hranice – duševní a kulturní - která se skich projektów transgranicznych pod hasłem „Przekracza- stala méně a méně důležité, jak o tom svědčí slova prezimy Granice”- mentalne i kulturowe, które stawały się coraz denta českého sdružení: „Ve spolupráci s Wilamowicami mniej istotne, co potwierdzają słowa prezesa czeskiego Nyskimi jistě ocení nádherné přátelství, které se zavazalostowarzyszenia: „We współpracy z Wilamowicami Nyskimi jsme společně sbírali houby v lese u nás v České republice. 39 cenimy sobie niewątpliwie wspaniałą przyjaźń, którą zawiązaliśmy- wspólnie zbieraliśmy grzyby w lesie u nas w Czechach. My z kolei wzięliśmy udział w wielu uroczystościach w Wilamowicach. Pomagamy sobie nawzajem, przekazujemy informacje i wciąż poszerzamy krąg przyjaciół w Polsce i w Czechach. Zapoznaliśmy się z polską kuchnią i wymieniliśmy się ulubionymi przepisami. Przyjaźń naszych stowarzyszeń przynosi korzyści obu przygranicznym regionom a przyjaźń przenika również do naszych rodzin. Rozwija się również nasza działalność, wspólnie przygotowujemy kolejne projekty. Nie jesteśmy „tylko” partnerami do projektów – chętnie spotykamy się również przy innych okazjach. Pozyskaliśmy najlepszych partnerów na świecie”. Tak ciepłe słowa o polsko- czeskiej współpracy mogą prowadzić do „przekraczania granic“ coraz to większymi krokami. „od Wilamowic po powiat nyski” i to właściwe Warsztaty kulinarne - polski potencjał organizacji kulinarnych Kulinářské workshopy - polský potenciál kulinářských sdruženích 40 My zase jsme zúčastnili mnohem oslav v Wilamowicach. Pomáháme si navzájem, předáváme informace a stále rozšiřujíme okruh přátele v Polsku a České republice. Seznámíli jsme se s polskou kuchyni a vyměnili oblíbené recepty. Přátelství našich společností přináší výhody pro obě pohraniční oblasti a přátelství také prostupuje naše rodiny. Také se rozvija našá aktivita, společně připravujeme nové projekty. Nejsme „pouze” partneři s projektu – se setkáváme při jiných příležitostech. Získali jsme nejlepší partnery ve světě „. Takové teplé slova o polské a české spolupráce může vést k „překročení hranic” většímí kroky „ od Wilamowic až po okres Nyský” a je to přiměřené rozhodnutí pro události v 2013-2014. Sdružení přátel Vrbna na základě pozitivních zkušeností s aktuálním stavu přeshraniční spolupráce partnera přijala projekt realizovaný přes okresn nyský „Kulinařský regionální produkt na hranici česko-polského Euro- określenie dla wydarzeń w latach 2013-2014. Stowarzyszenie Przyjaciół Vrbna w świetle pozytywnych doświadczeń w ramach dotychczasowej transgranicznej współpracy przyjęło status partnera projektu realizowanego przez powiat nyski „Kulinarny produkt regionalny na pograniczu polsko- czeskim w Euroregionie Pradziad”. W ramach mikroprojektu wydano publikację „Kuchnia pogranicza nysko- jesenickiego” w polsko- czeskiej wersji językowej. Poza kulinarną charakterystyką pogranicza w ujęciu kulturowym i historycznym znalazły się tu przepisy na przygotowanie polsko- czeskich „kulinarnych perełek”. W tej polsko – czeskiej „książce kucharskiej” przedstawiono znane lub mniej znane lokalne propozycje kulinarnych specjałów Ziemi Nyskiej oraz tradycyjne i najbardziej znane potrawy naszego czeskiego partnera. Największym wydarzeniem były zorganizowane we współpracy ze stowarzyszeniem regionu Praděd”. V rámci mikroprojektu vydano publikaci „Kuchyně nysko-jesenického pohraničí” v polsko-českém jazyce. Kromě kulinářských vlastností hranice, pokud jde o přístup kulturní a historický tam byly recepty pro přípravu polsko-českých „kulinářských klenotů.” V polské - české „kuchařské knize” jsou známé či méně známé místní kulinářské speciality Zemi Nyské a tradiční a nejznámější jídla našeho českého partnera. Největší akce byla organizována ve spolupráci se Sdružení s Wilamowic Nyských polsko-české kulinářské dílny. 3.srpna 2013 zástupci sdružení Vrbna a sdružení z okresu Nysa začali kulinářské výkony. V každém rohu venkovských místnosti v Wilamowicach Nyských, v doslovně „horké atmosféře,” pokračovalo vaření a byly vytvořeny: český srnčí guláš a polské speciality: pirohy, bigos, perníky. V polsko-českém vaření kromě českého partner zúčastnil několik sdružení z okresu Nysa: Sdru- Spotkanie Stowarzyszenia “Sami Sobie” z Wilamowic Nyskich i Přátelé Vrbenska z Vrbna Setkání sdružení „Sami pro sebě” s Wilamowic Nyských a přátelé Vrbenská s Vrbna 41 z Wilamowic Nyskich polsko- czeskie warsztaty kulinarne. 3 sierpnia 2013r. przedstawiciele Stowarzyszenia z Vrbna oraz stowarzyszeń z terenu powiatu nyskiego rozpoczęli kulinarne popisy. W każdym zakamarku świetlicy wiejskiej w Wilamowicach Nyskich, w dosłownie „gorącej atmosferze”, trwało gotowanie, powstawały potrawy: czeski gulasz z dziczyzny oraz polskie przysmaki: pierogi, bigos, pierniki. W polsko- czeskim gotowaniu uczestniczyło poza partnerem czeskim kilka stowarzyszeń z terenu powiatu nyskiego: Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Charbielin, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Wójcice, Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „Mak” z Makowic oraz wilamowickie stowarzyszenie „Sami Sobie”. Hasło” Przekraczamy granice” oddaje istotę tego, co wówczas się wydarzyło. Zniesiono na dobre „kulinarne granice”, a radosna atmosfera, pomimo mozołu pracy, udzielała się wszystkim i sprzyjała polsko- czeskiej integracji. Dzień ten wspomina Pani Maria Rogucka, prezes stowarzyszenia z Wilamowic: „Upał był przeraźliwy, pomimo tego od samego rana wszyscy z wielkim zapałem zabrali się do gotowania, które trwało prawie cały dzień. Nigdy w świetlicy w Wilamowicach nie powstało tyle potraw jednocześnie, bo i nie było w niej tylu wyśmienitych „kucharzy”. Nasi czescy przyjaciele, dla których jestem pełna podziwu gotowali swój gulasz niestrudzenie na słońcu w kociołkach. To było nie lada poświęcenie, ale tacy są nasi partnerzy, dla nich liczyło się tylko to, aby gulasz wyszedł wyśmienity i żeby smakował polskim gościom- i tak było”. Na zakończenie wszyscy mogli podziwiać i smakować dzieło kucharzy. Na jednym stole znalazły się polskie i czeskie potrawy. „Apetyt rośnie w miarę jedzenia”, polsko – czeskie gotowanie przeniesiono w 2014 roku z Wilamowic na nyski rynek. Tu odbywało się święto powiatu nyskiego- Impreza Herbowa i nie mogło zabraknąć wyśmienitej kuchni pogranicza i trójstronnej współpracy: powiatu nyskiego, stowarzyszenia z Vrbna i Wilamowic Nyskich. W ramach projektu „Polsko- czeskie gotowanie w Euroregionie Pradziad” powstała niniejsza publikacja i odbyło się po raz kolejny polsko- czeskie gotowanie. Tradycyjnie ważono bigos i gulasz, który podawano z knedlikami. Strona polska i czeska promowały przy tej okazji swoje turystyczne atrakcje. Mieszkańcy Nysy mieli niecodzienną okazję skosztować 42 žení pro rozvoj venkova Charbielin, sdružení pro rozvoj venkova Wojcie, Sdružení Venkovských Hostesek Mák” s Makowic a Wilamowickie sdružení „Sami pro sebe”. Slogan „překračujeme hranice” vystihuje podstatu toho, co se tehdy stalo. Zrušene pro dobré „kulinářské hranice” a radostná atmosféra mimo dřinu práce, se vzdala všem a podporovala polsko-českou integraci. Tento den připomíná paní Maria Rogucka, prezident sdružení Wilamowic: „Teplo bylo děsivé, i po ránu, to vše s velkým nadšením se pustili do vaření, která trvala téměř celý den. Nikdy v mateřských školkách Wilamowicach nebylo vytvořene tolik jídla najednou, protože tam nebyl tolik výborných „kuchařů”. Naši čeští přátelé, za což jsem plná obdivu vařili svůj guláš neúnavně na slunci v hrncích. Bylo to docela oběť, ale to jsou naši partneři, pro ně to záleželo jenom aby guláš vyšel chutný, a chutnal polským hostům- a bylo to tak. „Na závěr si každý mohl užít a vychutnat práci kuchařů. U jednoho stolu bylo polské a české jídlo. „Chuť přichází s jídlem,” polsko- české vaření se přestěhovalo v roce 2014 s Wilamowic na nyský trh. Nastal svatek kraju nyskiego- hřebenní podnik a nemohlo chybět výborné kuchyni hranice a třístranné spolupráce: kraju Nysa, sdružení s Vrbna a Wilamowic Nyskzch. V rámci projektu „polsko-české kuchyně v rámci Euroregionu Pradziad” byla tato publikace a se konalo opět česko-polské vaření. Tradičně se vářil guláš a bigos, který byl podáván s houskovým knedlíkem. Polská a česká strana při této příležitosti podporovaly turistické atrakce. Obyvatelé Nysy měli jedinečnou příležitost ochutnat český srnčí gulaš, se poznat s aktivitou sdružení s Vrbna a získat informace a propagační materiály o Vrbně a jeho okolí za účelem návštěvy tohoto koutu naší hranice. Kulinářské spolupráce nad hranicemi, protože musíme určit to, že to není jen výměna kulinářských zážitků, podpora místních tradic, ale také zúčastnení nejdůležitějších událostí pro místní komunity na obou stranách hranice. „Na českých přátelí s Vrbna můžeme vždy počitat - i za hranice projektu jsou ochotni spolupracovat. Odpovědný, otevřený a plný nadšení, že je to, co dělá náš vztah, jsou založený nejen k účasti na projektech, ale i účast v životě obou komunit. Jsme velmi rádi, když přijdou do Wilamowic na Ženský den, nebo mohou se podílet na jiných místních akcí ch- re- Czeski Drakov Český Drakov czeskiego gulaszu z dziczyzny, zapoznać się z działalnością stowarzyszenia z Vrbna oraz zaopatrzyć się w bogate materiały informacyjno- promocyjne dotyczące Vrbna i okolic po to, aby odwiedzić ten zakątek naszego pogranicza. Kulinarna współpraca ponad granicami, bo tak należy to określić, to już nie tylko wymiana kulinarnych doświadczeń, promocja lokalnych tradycji, ale też udział w najważniejszych dla społeczności lokalnych wydarzeniach po obu stronach granicy. „Na czeskich przyjaciół z Vrbna zawsze możemy liczyć- nawet poza projektami są chętni do współpracy. Odpowiedzialni, otwarci i pełni entuzjazmu to właśnie sprawia, że nasze kontakty opierają się nie tylko o udział w projektach, ale i udział w życiu obu społeczności. Cieszymy się ogromnie gdy przyjeżdżają do Wilamowic na Dzień Kobiet, czy też uczestniczą w innych, lokalnych uroczystościach – szanujemy ich za to. Współpraca z nimi to przyjemność, nawet czeski zaczynamy rozumieć coraz bardziej. Pragniemy pielęgnować i umacniać naszą przyjaźń i nie zamienilibyśmy naszego czeskiego partnera z Vrbna na żadnego innego” - tak opisała współpracę polsko- czeską prezes stowarzyszenia M. Rogucka. Od września 2014r. Wilamowice Nyskie dla polskich i czeskich gości spektujeme je za to. Práce s nimi je radost, dokonce i český začíname chápat víc a víc. Chceme vychovávat a posílit naše přátelství a my nesměnili bychom naši českého partnera s Vrbna na jiných „, tak popsála polsko-české spolupráce M. Rogucka předsedy sdružení. Od září 2014. Wilamowice Nyskie pro polské a české návštěvníky zahájila nabídku tématické vesnice - kulinářský pokladny. Během celodenního pobytu, všichni hosté budou mít spoustu příležitostí se vychutnat v Wilamowicach. Příklad Wilamowic a Vrbna a Nyského kraju vykazuje pozitivní vliv vaření na tvorbu, užších vazeb a integrace polsko-české hranici. Kulinářský jev spočívá v tom, že „Po dobrém večeři, člověk je ochoten odpustit všechno.” Na hranicích, v Euregionie Praded po dobré večeři, jdeme do práce, ale spíše spolupracujeme 43 uruchomiły ofertę wsi tematycznej – Kulinarny Skarbiec. Podczas całodniowego pobytu wszyscy goście będą mieli wiele okazji aby rozsmakować się w Wilamowicach. Przykład Wilamowic i Vrbna oraz powiatu nyskiego pokazuje pozytywny wpływ kulinariów na kształtowanie, zacieśnianie więzi i integrację na polsko- czeskim pograniczu. Fenomem kulinariów polega na tym, że „po dobrym obiedzie człowiek jest skłonny wszystkim wybaczać”. Na pograniczu, w Euregionie Pradziad po dobrym obiedzie zabieramy się do pracy a raczej do współpracy. Jezioro Nyskie Nyské Jezero 44 TRANSGRANICZNY POTENCJAŁ TURYSTYCZNY PŘESHRANIČNÍ TURISTICKÝ POTENCIÁL „Turystyka -wspólna sprawa”. To hasło promowane przez PARP w kontekście rozwoju branży turystycznej jednocześnie wyraża polsko- czeskie działania na obszarze pogranicza zarówno w odniesieniu do zakresu działań, jak i podmiotów uczestniczących w tym procesie czyli: samorządów i stowarzyszeń. Sięgając do historii „wspólna sprawa turystyki pogranicza w XIX w.” były tradycje uzdrowiskowe. Popularność zyskały z chwilą powstania po stronie czeskiej uzdrowiska Gräfenberg koło Jesenika, które swoją sławę zawdzięcza Wincentemu Priessnitzowi i jego metodzie „leczenia wodą”. Metodę Priessnitza, w której wykorzystywano głównie polewanie zimną wodą oraz okłady w połączeniu z dietą i ćwiczeniami gimnastycznymi, stosowano także w powstałym ok. 1877r. uzdrowisku Bad Ziegenhals, czyli w dzisiejszych Głuchołazach. W okresie rozkwitu turystyki uzdrowiskowej powstały organizacje m.in: Morawsko- Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie w Jeseniku czy Towarzystwo Promenadowe w Głuchołazach, których celem było tworzenie infrastruktury turystycznej i atrakcji dla odpoczywających na pograniczu kuracjuszy. Najbogatsi i najzacniejsi mieszczanie zrzeszeni w Towarzystwie Promenadowym upiększali Głuchołazy i czynili działania w kierunku rozwoju uzdrowiska Bad Ziegenhals. W tym okresie powstała – podziwiana na starych widokówkach – infrastruktura uzdrowiskowa: altany, trasy spacerowe, promenady, atrakcyjne leśne stawki i źródła, stawy, ambony widokowe oraz tor saneczkowy i kaplica św. Anny wraz z wieżą na Górze Parkowej. W tym okresie mieliśmy do czynienia z pierwszymi turystycznymi i transgranicznymi inicjatywami na obszarze pogranicza, kiedy to prowadzono nieocenione działania w zakresie oznakowania tras turystycznych, oraz budowy i przebudowy schronisk górskich czy wież widokowych np. na Kopie Biskupiej. Do dnia dzisiejszego pozostały tradycje uzdrowiskowe i sieć szlaków turystycznych a wspólne bogactwo przyrodniczo- kulturowe stało się platformą dla rozwijającej się przez kolejne lata współpracy w zakresie turystyki i rekreacji opartej o różnice i podobieństwa. Nasi czescy sąsiedzi posiadają zasoby i atrakcje odmienne od naszych m.in. rozbudowaną infrastrukturę do uprawiania sportów „Cestovní ruch – společné věc”. Tento slogan podporovaný Polskou Agenci Rozvoju Podnikaní v souvislosti s rozvojem cestovního ruchu současně vyjadřuje česko-polské aktivity v pohraničí, a to jak ve vztahu k rozsahu činností a subjektů zapojených do tohoto procesu, a to: místní úřady a sdružení. Kreslení k dějinám „společná věc cestovního ruchu hranice v devatenáctém století.” byli lázeňské tradice. Získaly popularitu v okamžiku vzniku na straně české lázních Gräfenberg nedaleko Jeseníku, který vděčí za svou slávu Vincentovi Priessnitzovi a jeho metodu „léčivé vody”. Priessnitzová metoda, která se používá hlavně polévání studené vody a zabalení v kombinaci s dietou a cvičení, také se použivalo ve vzniklým v 1877 Lázeňském městečkem Bad Ziegenhals to znamené dnešní Glucholazy. Během rozkvětu lázeňské turistiky vznikly organizace m.in: Moravskoslezský sudetský horský spolek v Jeseníku nebo sdružení promenády v Glucholazích, s cílem vytvoření infrastruktury cestovního ruchu a atrakce pro odpočívájící na hranicích pacientů. Nejbohatší a proslulý měšťané se sešli ve společnosti Promenadowé zdobili Glucholazy a to působí ve směru vývoji lázeňského města Bad Ziegenhals. Během tohoto období byla - obdivována pro staré pohlednice - lazenská infrastruktura: altány, pěší stezky, promenády, atraktivní clesní ceny a zdroje, rybníky, malebné ambony a sáňkařská cesta a kaple sv Anny s věží na Parkovou Horu. Během tohoto období, museli jsme se vypořádat s první turistickémi a přeshraničnímí iniciativy v příhraniční oblasti, kdy byly provádené nedocenitelné činnosti značení turistických tras a stavba a rekonstrukce horských chat a věž, např. Na Biskupské kopě. K dnešnímu dni, zbývající tradice lázeňské a síť turistických tras a sdílené přírodní a kulturní bohatství se stalo platformou pro rozvoj spolupráce v nadcházejících letech v oblasti cestovního ruchu a rekreace na základě rozdílů a podobností. Naši čeští sousedé mají zdroje a atrakcí včetně odlišné od našé m.jn. rozvinuté infrastruktury pro středisek zimních sportů - chybíjící na polské straně hranice. Bohatá infrastruktura rozšiřuje populární rekreaci v pohraniční oblasti českých lázní: Priessnitz v Jeseníku, Dolní Lipová, Velké Losiny a Karlova Studánka. Na české straně můžeme obdivovat vysoké hory, včetně vybudování Pra45 Kopa Biskupia Biskupská Kopa zimowych wraz z rozwiniętymi ośrodkami narciarskimi- nieobecnymi po polskiej stronie pogranicza. Bogata infrastruktura rekreacyjna uzupełnia ofertę popularnych na obszarze pogranicza czeskich uzdrowisk: Priessnitza w Jeseniku, Dolní Lipová, Velké Losiny czy Karlova Studánka. Po stronie czeskiej podziwiamy wysokie góry, w tym wzniesienie Pradziad, lasy, jaskinie, korzystamy z zagospodarowanych szlaków rowerowych. Do czeskich udostępnianych zasobów turystycznych zaliczymy również obiekty związane z papiernictwem czy browarnictwem. Obszar Ziemi Nyskiej może zainteresować swoja ofertą zasobów wodnych – wypoczynku i rekreacji nad jeziorami. Po stronie polskiej pogranicza nysko- jesennickiego należy docenić ilość i kulturową wartość zabytków powiatu nyskiego. Dobrze zachowane relikty przeszłości godne odwiedzenia, od Paczkowa – „śląskiego Carassonne”, poprzez Głuchołazy, Otmuchów i Nysę – „Śląski Rzym” wraz z Twierdzą Nysa. Należy też pamiętać o cechach wspólnych. Do turystycznych zasobów integrujących pogranicze należą m.in.: tradycje górnictwa złota i pozostałości po jego eksploatacji, która miała miejsce w Zlatých Horach, Jeseniku i Głucho46 děd, lesy, jeskyně, použivame zpevněné cyklostezky. České ydroje k dispozici turistů také zařazujeme předměty spojené s papírenství nebo vaření. Plocha Nyské Země by mohla mít zájem ve své nabídce s vodními zdroje - pro relaxaci a odpočinek nad jezerem. Na polské straně pohraničí nyskojesenické by měl ocenit množství historických a kulturních hodnot kraju Nyského. Dobře zachovalé pozůstatky z minulosti stojí za návštěvu, od Paczkowa - „Slezské Carassonne” přes Glucholazy, Otmuchów a Nysu - „slezský Řím” s hradem Nysa. Mělo by také být vědomi společné charakteristiky. K turistickím zdrojům integrujícím pohraničé jsou m.jin: tradice těžby zlata a zbytky po jeho provozu, který se konal v Zlatých Horách, Jeseníku a Glucholazích, nádherné paláce - sídlo biskupů v Otmuchowě a Javorníku, které se vztahují k historii vévodství Nysa a množství parků po polské a české strana se známými vrcholy Biskupská Kopa a Praded. Stejně jako v posledních letech, včetně období dosáhnutí po finanční prostředky před a po přistoupení, úspěšně využívame pohraniční zdroje ve spolupráci polsko -české mezi regionálními a místními organizacemi. Díky Atrakcje historyczne podczas kulinarnych imprez Zajímavé historické události během kulinářských podniků łazach, okazałe zamki – siedziby biskupów w Otmuchowie i Javorniku nawiązujące do historii Księstwa Nyskiego oraz bogactwo parków krajobrazowych po stronie polskiej i czeskiej ze znanymi wzniesieniami Kopa Biskupia i Pradziad. Jak pokazują ostatnie lata, w tym okres sięgania po finansowe środki przed i poakcesyjne, z powodzeniem wykorzystujemy zasoby pogranicza w polsko- czeskiej współpracy samorządów czy lokalnych organizacji. Dzięki funduszom unijnym i realizacji projektów partnerskich powstały turystyczne wizytówki pogranicza. Przykładem może być wykorzystanie tradycji uzdrowiskowych pogranicza – Jesenika i Głuchołaz. W jednej z realizowanych inicjatyw - „Dziedzictwo Wincentego Priessnitza na pograniczu polsko- czeskim” - partnerzy nawiązali do postaci Vincenta Priessnitza, tradycji wykorzystywania leczniczych właściwości wody oraz historii uzdrowiska Priessintza i Bad Ziegienhals (dzisiejsze Głuchołazy). W ramach inwestycji po obu stronach granicy przeprowadzono rewitalizację parków zdrojowych w Głuchołazach i Jeseniku oraz stworzono wspólny produkt turystyczny. Tu szczególną rolę odgrywa prostředkům EU a realizaci partnerských projektů se vyvinuly hraniční turistické karty. Příkladem může být použití lázeňských tradicí hranic - Jeseníku a Glucholazích. V jednom z probíhající iniciativ „Dědictví Vincenta Priessnitza na hranici polsko-české partnery navazali k postavě Vincenta Priessnitza, tradici používání léčivých vlastností vody a historii lázeňského města Bad Priessintz a Ziegienhals (dnes Glucholazy). Investice na obou stranách hranice byly provedeny pro revitalizaci lázeňských parků v Jeseníku a Glucholazích a vytvořeno společný turistický produkt. Zde zvláštní roli hraje sdružení Vincenta Priessintza v Jeseníku, které přijalo v projektu úkol vedoucího partnera. Na české straně společenství Vincenta Priessnitz zavázala vybudovaní parku balneologického - vodní zahradu s kaskádami, vodopády a sprchovými vaničky, v které se zrekonstruovaly starý vodoléčebné zařízení v souladu s postupy pro Vincenta Priessnitze, které před 160 lety předepisoval svým pacientům. Podél potoka, který běží zde jsou vybudovane postavení k hydroterapie - bazény pro brodení ve vodě, postavení k koupele předloktí , sprchy a postavení s vodními trysky. 47 stowarzyszenie Wincentego Priessintza w Jeseniku, które przyjęło w projekcie zadania partnera wiodącego. Po stronie czeskiej Społeczność Wincentego Priessnitza podjęła się budowy parku baleonolgicznego– wodnego ogrodu z kaskadami, wodospadami i brodzikami, w którym zrekonstruowano dawne urządzenia do hydroterapii według procedur, które Wincenty Priessnitz przed 160 laty ordynował swoim pacjentom. Wzdłuż przebiegającego tu potoku zbudowano zasilane jego wodami stanowiska wodolecznicze – baseny do brodzenia w wodzie, stanowiska do kąpieli przedramion, natryski i stanowiska z biczami szkockimi. Po stronie polskiej dokonano rewitalizacji zieleni Parku Zdrojowego w Głuchołazach mieszczącego się w Parku Krajobrazowym Góry Opawskie, alpinarium z kolekcją odtworzonej tu dawnej roślinności i miejsca do hydroterapii. Doświadczenia tej współpracy zachęciły do kontynuacji działań na terenie Uzdrowiska Priessnitz w Jesenniku i Głuchołaskiego Zdroju w ramach projektu „Dziedzictwo Wincentego Priessnitza na pograniczu polsko- czeskim II” dofinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Turystyczna wizyta Wilamowic w czeskiej elektrowni szczytowo - pompowej Touristická navštěva Wilamowic v české hydroelektrárně 48 Na polské straně udělano revitalizace zeleně v lázeňského parku v Glucholazích se nacházíjícího v krajinářským parku Opavských hor, skalka s kolekcí rekonstruované dřivější rostlinstvo a místo k hydroterapie. Zkušenosti z této spolupráce vyzývají, aby pokračovat v provozu v Priessnitzových lázních v Jeseniku a Głucholaskího Zdroje v rámci projektu „Dědictví Vincenta Priessnitza na hranici polsko-české II” spolufinancováný z Evropského fondu pro regionální rozvoj v rámci Operačního programu 2007-2013 Přeshraniční spolupráce Česká republika - Polská republika. Opět spolupráce založená na společných tradicech hydroterapie se společenství Vincenta Priessnitza (Společnost Vincenze Priessnitze) umožnila rozvoj infrastruktury cestovního ruchu, tentokrát atraktivní fontány. Společný zájem o lázeňské a přírodní hodnoty byl rovněž vyjádřen v projektu „Restaurování a obnovu lázní v rámci spolupráce polsko-české hranice”. Cílem projektu rovněž z účasti českého sdružení Společnost Vincenze Priessnitze -bylo obnovení ztracených přírodních a krajinných hodnot v oblasti lázní v Jeseníku a bývalé lázeňské oblasti v Glucholazích. V rámci této iniciativy na polské straně m.in. udělano herbář a arboretum Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej 2007-2013 Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska. Po raz kolejny współpraca w oparciu o wspólne tradycje wodolecznictwa ze Społecznością Wincentego Priessnitza (Společnost Vincenze Priessnitze) umożliwiła rozbudowę infrastruktury turystycznej, tym razem atrakcyjnych fontann. Wspólna dbałość o tereny uzdrowiskowe i przyrodniczo cenne wyrażona została również w projekcie „Odnowa i adaptacja zdegradowanych obszarów uzdrowiskowych w ramach polsko- czeskiej współpracy transgranicznej”. Celem projektu również z udziałem czeskiego stowarzyszenia -Společnost Vincenze Priessnitze było przywrócenie utraconych walorów przyrodniczych i krajobrazowych na obszarze uzdrowiska w Jeseniku i dawnej dzielnicy zdrojowej w Głuchołazach. W ramach tej inicjatywy po stronie polskiej m.in. powstał zielnik oraz arboretum, a w Jesenickim uzdrowisku inhalatorium. Podsumowując działania inwestycyjne można stwierdzić, że Głuchołazy postawiły na tradycje uzdrowiskowe, tymczasem Nysa w ramach polsko- czeskich inicjatyw na pograniczu postanowiła postawić na fortyfikacje. W ramach projektów:,,Partnerstwo Nysy i Zlatých Hor na rzecz promocji Twierdzy Nysa”, ,,Metalowa Twierdza – platformą współpracy rockowej młodzieży Euroregionu Pradziad”, ,,Fortyfikacje Nyskie transgranicznym dziedzictwem kulturowym” podjęto wspólne działania na rzecz wzmocnienia aktywności mieszkańców pogranicza polsko – czeskiego, w szczególności młodzieży na płaszczyźnie kulturalnej, dzięki stworzeniu popularnego festiwalu muzyki rockowej oraz promocji bogatego dziedzictwa historycznego nyskich fortyfikacji, jako innowacyjnego, markowego produktu turystycznego pogranicza. Ciekawym przedsięwzięciem okazało się wykorzystanie przez powiat nyski wspólnej historii pogranicza. W ramach projektu „Szlakiem czarownic po czesko – polskim pograniczu” we współpracy Stowarzyszeniem Ruchu Turystycznego Jeseniky, nawiązano do wydarzeń związanych z procesami czarownic i uczyniono z tego atrakcję turystyczną. Wytyczono oraz oznakowano rowerowy szlak czarownic. Wykorzystany w projekcie temat „czarownic“ przyczynił się do otrzymania przez projekt certyfikatu Opolskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej 2010 za Najlepszy a v Jesenické lázní inhalace. V souhrnu lze konstatovat, že investiční činnosti, byly různé - Glucholazy postavily na lázeňské tradice, zatímco Nysa v rámci polsko-českých iniciativ na pohraničí se rozhodla vsadit na opevnění. V rámci projektu:,, Partnerství Zlatých Hor a Nysy a pro podporu pevnosti Nysa „,, Kovová pevnost - platforma pro rockové spolupráci mláděže Euroregionu Praděd”,, Opevnění Nyské přeshraniční kulturní dědictví „společné kroky k posílení aktivity obyvatelů polsko- českého pohraničí, zejména mladých lidí v kultuře, a to díky vytvoření populárního rockového hudebního festivalu a podporu bohatého historického dědictví nyských opevnění, jako inovativní, značkový , turistický produkt pohraničí. Zajímavým projektem ukázalo se používání přes okres nyski společné historie hranice. V rámci projektu „Po stopách čarodějnic na česko - polském pohraničí” ve spolupráci se Sdružením cestovního ruchu Jeseníky, se odkazuje na události spojené s čarodějnickýmý procesy, a děla to turistickou atrakce. Význačeno a označeno kolovou stezku čarodějnic. Téma „čarodějnic” používán v rámci projektu se přispěl pro získání osvědčení s Opolské Regionální Turistické Organizaci 2010 za nejlepší produkt cestovního ruchu v kategorie „stezka” a nominací na ocenění projektu v „Polska krásnější 7 divů evropských fondů”. Použití v rámci polsko-české spolupráce fondů PHARE CBC, INTERREG III A Česká republika-Polsko zlepšilo spolupráce a umožnilo realizaci projektů zaměřených na informovaní o kvalitách a akcech nysko- jesenického pohraničí a povzbudení vás k návštěvě polské straný pohraničí přes českých turistů a naopak. Projekt „Vítejte u nás - v oblasti Nysa - Jeseník” s účastí českých organizací: Jeseníky - Sdružení cestovního provozu a Střední Morava Sdružení cestovního ruchu provádí kroky k podpoře kraje Nysa - Jeseník jako produktu cestovního ruchu prostřednictvím společné účasti na mezinárodních veletrzích cestovního ruchu v Polsku a České republice, vydání mnohojazyčné informací a propagačních materiálů se společnou reklamní kampaně v médiích. Ne bez důvodu byly realizovány další projekty partnerství m.in:. Horské jezero na víkend. „Turistické stezky Nysko-Jeseníckého pohraničí”, „Kolem na Nysko-Jeseníckém pohraničí „ motivující k návštěvě na hrani49 Produkt Turystyczny w kategorii „szlak” oraz nominacji projektu do nagrody w konkursie „Polska Pięknieje 7 Cudów Funduszy Europejskich”. Wykorzystanie w ramach polsko- czeskiej współpracy środków finansowych: PHARE CBC, INTERREG III A i POWT Czechy- Polska usprawniło współpracę i pozwoliło na realizację przedsięwzięć, których celem było i jest informowanie o walorach i atrakcjach pogranicza nysko- jesenickiego oraz zachęcanie do odwiedzania polskiej strony pogranicza przez czeskich turystów i odwrotnie. W projekcie „Witajcie u nas – w regionie nysko – jesenickim” z udziałem czeskich organizacji: Jeseníky – Sdružení cestovního ruchu i Střední Morava – Sdružení cestovního ruchu prowadzono działania w kierunku promocji regionu nysko – jesenickiego, jako produktu turystycznego poprzez wspólny udział w międzynarodowych targach turystycznych w Polsce oraz Czechach, wydanie wielojęzycznego materiału informacyjno-promocyjnego wraz ze wspólną kampanią promocyjną w mediach. Nie bez powodu realizowane były również inne, projekty partnerskie m.in.: „Górskie Pojezierze na weekend”, „Szlaki turystyczne pogranicza nysko-jesenickiego”, „Rowerem po pograniczu nysko-jesenickim” motywujące do odwiedzenia pogranicza nysko- jesenickiego. Wymienione przykłady współpracy transgranicznej stanowią odzwierciedlenie zapisów strategicznych znaczących dla rozwoju powiatu nyskiego. Wizja turystyczna Ziemi Nyskiej w opracowanej „Strategii rozwoju turystycznego i promocji pogranicza nysko- jesenickego na obszarze Powiatu Nyskiego” wskazuje na silny związek z czeskim sąsiadem. „Ziemia Nyska to bezgraniczna inspiracja” – to bezgraniczna Kraina Jezior i Gór – gdzie możemy odpoczywać na Pojezierzu Nysy Kłodzkiej i w Górach Opawskich oraz udać się na Ziemię Jesenicką. To rozwój transgranicznego ruchu turystycznego jest pożądanym i wymiernym efektem wspólnych polsko- czeskich działań. Po fazie informowania się o zasobach, poznawania, po zainwestowaniu w infrastrukturę turystyczną pogranicza nadszedł czas na opracowanie oferty produktowej. „Góry bez granic”, „Bezgranicznie kochamy rowerzystów”, „Sacrum i uduchowienie” to tylko przykłady markowych produktów turystycznych wskazanych w strategii rozwoju turystycznego i promocji 50 ci. Tyto příklady přeshraniční spolupráce jsou odráží ustanovení strategického významu pro rozvoj okresu Nysa. Turistické vidění Nyské Země je v rozvinuté „Strategie pro rozvoj cestovního ruchu a propagace pohraničí nysko- jesenického v oblasti Nysa” označuje silný vztah s českým sousedem. „Nyská Země je bezhraniční inspirace - je bezhraniční Země Jezer a Hor - kde si můžeme odpočinout na jezeře Nysa Kłodzka a Opavských horach a jít na Zemi Jesenické. Rozvoj přeshraničního turistického hnutí je žádoucím a měřitelným výsledkem společních česko-polských operací. Po fázi informace o zdrojích, vzdělávání, které investovaly do infrastruktury cestovního ruchu v hranici, je čas vyvinout produktovou nábidku. „Hory bez hranic”, „Bezhraniční milujeme cyklistů”, „Sacrum a spiritualita” jsou příklady turistické značkových výrobků uvedených ve strategii rozvoje cestovního ruchu a propagace na hranici nysko- jesenické. Důležité z pohledu polsko-českých nevládních organizací, je skutečnost, že návrhy mohou vytvořit rovné podmínky pro místní organizace na obou stranách hranice, ukazují směr možne spolupráci. Potenciál jak polské i české organizace je velký. Mezi organizací podílejících se na rozvoji a podpoře turistické nabídce Zemi Nyské mimo vlád, podniky cestovního ruchu, promotoři cestovního ruchu zahrnují jiné organizace - oddily PTTK- Polská národní turistická společnost, Lokalní Skupiny Aktivity působíjicí v okrese Nysa, tj. Nyskie Knižectví jezer a hor, Zlatá půda a partnerství nemodlinských lesů a další nevládní organizace. Všechny tyto subjekty jsou potenciálními partnery pro polsko-české spolupráce. Je třeba poznamenat, že síla turistického potenciálu Nyského kraje spočívá v jeho přeshraniční oblasti, a to se odráží ve společných aktivitach různých organizací na obou stranách „hranice”. Jak to dopadá, je česká nevládní organizace často podílejí na realizaci projektů u partnera, než polský třetí sektor. Dobrou zprávou je, že naši čeští sousedy jsou inspirací a zdrojem, tj., „dobrých postupů”, na základě kterých můžeme rozvíjet svou turistickou oblast. Představení bojů a činnosti historického klubu Císařská městní stráže ve Zlatých Horách během uspořádaných v roce 2001 prvních dne pevnosti se staly inspirace vzniku nyské, několikaosobové skupiny historické rekon- pogranicza nysko- jesenickego. Istotnym z punktu widzenia współpracy polsko- czeskich organizacji pozarządowych jest fakt, że propozycje te stwarzają pole do popisu dla lokalnych organizacji po obu stronach granicy, pokazują kierunek potencjalnej współpracy. Potencjał zarówno polskich, jak i czeskich organizacji jest duży. Do grona organizacji zaangażowanych w rozwój i promocję oferty turystycznej Ziemi Nyskiej poza samorządami, przedsiębiorcami turystycznymi, organizatorami turystyki należą organizacje m.in. oddziały PTTK, LGD funkcjonujące na terenie powiatu Nyskiego tj. Nyskie Księstwo Jezior i Gór, Złota Ziemia i Partnerstwo Borów Niemodlińskich oraz inne organizacje pozarządowe. Wszystkie te podmioty stanowią potencjalnych partnerów do polsko- czeskiej współpracy. Warto mieć na uwadze fakt, że siła potencjału turystycznego powiatu nyskiego tkwi w jego transgranicznym położeniu i ma to swoje odzwierciedlenie we wspólnych działaniach różnych organizacji po obu stronach „granicy”. Jak się okazuje, to czeskie organizacje pozarządowe częściej uczestniczą w realizacji partnerskich projektów niż polski III sektor. Pocieszające jest to, że nasi czescy sąsiedzi są dla nas inspiracją i źródłem tzn. „dobrych praktyk”, na bazie których rozwijamy swój obszar turystycznie. Pokazy walk i działalność klubu historycznego Cesarska Gwardia Miejska w Zlatých Horach podczas organizowanych w 2001r. pierwszych Dni Twierdzy Nysa stały się inspiracją dla powstania kilkunastoosobowej, nyskiej grupy rekonstrukcji historycznej, wzorowanej na czeskich doświadczeniach. Już od 2003r. formacja nyskich „fascynatów” epoki napoleońskiej postanowiła promować tradycje legionów polsko-włoskich, utworzonych przez generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Cykliczna impreza, której elementem jest batalistyczno- historyczne widowisko „Bitwa o Twierdzę Nysa” naturalnie stała się miejscem współpracy grup rekonstrukcyjnych z Polski i Czech. I tak nie powstałyby na terenie powiatu trasy narciarstwa biegowego, gdyby nie doświadczenie i wiedza naszych czeskich partnerów. „Pętla Wolfa” – bo tak nazwano pierwszą, oznakowaną trasę dla miłośników narciarstwa biegowego wytyczył Klub Czeskich Turystów z Bruntala we współpracy z głuchołaskim kołem PTTK. Na tym jednak współpraca się nie zakończyła. Od samego począt- Polsko-czeskie stoisko w Vrbnie Polsko - česká návštěva ve Vrbnie strukce, po vzoru české zkušenosti. Již od roku 2003. formace Nyských „nadšenců” napoleonské éry se rozhodla podporovat tradice polsko-italské legií, vytvořené přes generála Jana Henryka Dabrowského. Každoroční akce, která je součástí historického představení „Bitva o pevnost Nysa” přirozeně se stala spolupráce rekonstrukčních skupin z Polsky a Čech. Neobjevily by se v oblasti lyžarské stezky, pokud to nebylo zkušenosti a znalosti českých partnerů. „Smyčka Vlka” – tak se jmenuje první, označená trasa pro milovniků běžeckého lyžování připravené přes Klub českých turistů s Bruntále ve spolupráce s głucholaským kruhem PTTK. Ale potom spolupráce není u konce. Od samého začátku, naši čeští přátelé měli velký přínos v Głucholaské běžecké lyžování. Členové působícího při PTTK Glucholazy Klubu Lyžarské Turistiky ve spolupráci s českým Rejvíz získali první zkušenosti a znalosti týkající se běžeckého lyžovaní. Ve spolupráci s českou stranou, někteří členové klubu dokončili specializované vzdělávací a školicí střediska, a to díky podpoře českých partnerů využívajících své lyžařské infrastruktury, a vždy sníhu uspořádáno ve městě Rejvíz 51 ku nasi czescy przyjaciele mieli swój wielki wkład w głuchołaskie narciarstwo biegowe. Członkowie działającego przy PTTK w Głuchołazach Klubu Turystyki Narciarskiej w ramach współpracy z czeskim Rejviz nabyli pierwsze doświadczenia i wiedzę dotyczącą narciarstwa biegowego. We współpracy ze stroną czeską część członków klubu ukończyła specjalistyczne szkolenie narciarskie, a dzięki przychylności czeskich partnerów, korzystając z ich infrastruktury narciarskiej i zawsze dopisującej „pokrywy śnieżnej” organizowano w miejscowości Rejviz Mistrzostwa Opolszczyzny w Narciarstwie Biegowym. Na bazie zdobytych doświadczeń postanowiono wytyczyć „trasy do biegówek” na terenie gminy Głuchołazy. Z inicjatywy PTTK Głuchołazy powstały w ramach polsko- czeskiego mikroprojektu „Na nartach biegowych po gminie Głuchołazy” 3 pętle tras. Zakupiono również skuter śnież- Vrbenský festival pomazánek Vrbnenski festival smarowideł 52 šampionát Opolszczyzny v běžeckým lyžování. Na základě získaných zkušeností, bylo rozhodnuto označit „trasy pro běžecké lyžování” v obci Glucholazy. Na základě iniciativy PTTK Glucholazy vytvořeného v rámci polsko-českého mikroprojektu „ Na něžeckých lyžích po obci Glucholazy” 3 smyčky tras. Také koupily skútr, a členové PTTK označeli trasy a při pomocí Głuchołaskiego podnikatele udělalo – na vzor český - návod pro stanovení stopy. Jenom bude sníh a IV šampionát Opolszczyzny v běžeckém lyžování v už organizovano v 2013 v Glucholazích. I když byly od začátku v českém Rejvízu, byly převedene na polskou stranu, v důsledku výrazných a stanovených turistických stezek běžeckého lyžování. A tak s pomocí našich českých sousedů vytvořeno náhradu na chybějící po polské straně zimních atrakcí. Stejně spolupráce s českým sousedem dluží v ny, a członkowie PTTK oznakowali trasy. Dzięki pomocy Głuchołaskiego przedsiębiorcy wykonało – na wzór czeski- prowadnicę do wyznaczania śladu. IV Mistrzostwa Opolszczyzny w Narciarstwie Biegowym w 2013r. zorganizowano już w Głuchołazach. Odbywające się od początku w czeskim Rejviz, zostały w przeniesione na stronę Polską, a to za sprawą oznakowanych i wytyczonych turystycznych tras narciarstwa biegowego. I tak przy pomocy naszych czeskich sąsiadów stworzono namiastkę brakującej po stronie polskiej zimowej atrakcji. Podobnie współpracy z czeskim sąsiadem zawdzięczamy ostatnio bardzo popularną inicjatywę jaką jest bieg na orientację. Dyscyplina wywodząca się ze Skandynawii zdobyła popularność także w Czechach. Tymczasem Głuchołaski Park Zdrojowy okazał się idealnym miejscem do uprawiania i rywalizacji w ramach tego „zielonego sportu”. Zawodnik posługując się mapą i kompasem ma za zadanie przebiec w jak najkrótszym czasie trasę wyznaczoną w terenie przez punkty kontrole z elektronicznym systemem rejestracji obecności zawodnika w danym punkcie trasy. Liczy się więc bieg, poprawne odczytanie mapy i orientacja w terenie. Dzięki działaniom klubu orientacji sportowej „SK Haná Orienteering” z Ołomuńca w Głuchołazach powstał „Orienteering Park Pradziad”. Ten areał z 20 punktami kontrolnymi jest jedynym województwie opolskim. W Zlatých Horach i Głuchołazach odbyły się w 2013r. biegi w ramach Międzynarodowego Festiwalu Biegów, w których obok reprezentantów z Polski i Czech startowali przedstawiciele m.in.: Irlandii, Włoch, Austrii. Głuchołaski Park Zdrojowy był również miejscem polskoczeskiego Pucharu w biegach na orientację „MUNA 2013” – zawody te były częścią eliminacji do Mistrzostw Świata w Finlandii zorganizowanego przez Ursynowsko- Natolinskie Towarzystwo Sportowe w Warszawie i TJ OB České Budějovice. Tym razem polska atrakcja turystyczna przy współpracy i za pośrednictwem czeskiego partnera zyskuje na popularności, zyskuje nowe funkcje i przyciąga miłośników biegów na orientację. Zamiłowanie do odkrywania historii i turystycznych atrakcji połączyło miejscowości Nowy Świętów i Zlaté Hory, a to za sprawą wspólnej inicjatywy Klubu Přáteli Zlatých Hor i Rzymskokatolickiej Parafii pw. Chrystusa poslední době velmi populární iniciativu, kterou je orientační běh. Disciplína odvozená od Skandinávie také získala popularitu v České republice. Zatím Głuchołaský Park se ukázal být ideálním místem pro praxi a soutěže v rámci toho”zeleného sportu”. Hráč pomocí mapy a kompasu je určen ke spuštění v co nejkratším čase trasu označenou v oblasti přes kontrolní body s elektronickém registračním systémem přítomnosti hráče v daným bodu trasy. Na čem záleží, je to běh, správné čtení mapy a orientaci v terénu. Díky úsilí orientačního klubu „SK Hana Orienteering” z Olomouce v Glucholazích vytvořeno „Orientační Park Praděd”.Areál s 20 kontrolními stanovišti je jediným v regionu Opole. Ve Zlatých Horách a Glucholazích se konaly v roce 2013. běhy v Mezinárodním festivalu Běhu, v němž se vedle zástupců polské a české soutěžili zástupci m.in:. Irska, Itálie, Rakouska. Głuchołaský Park byl také domov pro orientační polsko-český pochar v orientačním běhu „Muna 2013” soutěže byly součástí kvalifikace MS ve Finsku pořádaných přes Ursynowsko- Natolińské sportové sdružení ve Varšavě a TJ OB České Budějovice. Tentokrát polská turistická atrakcí ve spolupráci a prostřednictvím českého partnera získává na popularitě, získáva nové funkce a láká příznivce orientačního běhu. Vášeň prozkoumaní historie a turistických atrakcí v obci spojilo Nový Świętów a Zlaté Hory v důsledku společné iniciativy Klubu Přateli Zlatých Hor a římsko -katolické církve pv. Krista Krále v Novým Świętowie. Ano – to není chyba dělaní vášeň a touhu, aby se podělit o své zkušenosti se nezdařilo otcu Tomašovi Horák se skupinou „mladých turistů” do Zlatých Hor. Pokud by se nestalo setkání s prezidentem místního klubu přátel, nebylo by žádné místo v dnešní spolupráci v rámci projektu „Slezsko-českomoravské pomezí, společné dědictví, historii a dněšní den”, na podporu turistických zajímavostí hranice. Přeshraniční iniciativy polsko-českých obyvatelé mluví nejen v kontextu probíhajících společných projektů, v nichž je spolupráce diktovaných přes EU fondy pro rozvoj přeshraničních iniciativ. Příkladem je několik důležitých iniciativ. Spolupráce Přáteli Společnosti Hor Zlatých Glucholazy začala v roce 1998. Díky česko-polským referenčním kontaktům zahájených od roku 1999 turistický podnik „ Novoroční setkání na Biskupské kopě „. 1.ledna milovní53 Króla w Nowym Świętowie. Tak – to nie pomyłka właśnie turystyczne zamiłowania i chęć dzielenia się swoimi doświadczeniami zawiodły ks. Tomasza Horaka wraz z grupą „młodych turystów” do Zlatých Hor. Gdyby nie spotkanie z prezesem tamtejszego klubu przyjaciół miasta nie miała by miejsca dzisiejsza współpraca w ramach projektu „Pogranicze śląsko- morawskie, wspólne dziedzictwo kultury, historii i dnia dzisiejszego” promująca walory turystyczne pogranicza. O polsko- czeskich inicjatywach mieszkańców pogranicza możemy mówić nie tylko w kontekście realizowanych wspólnie projektów, w których współpraca podyktowana jest unijnymi środkami na rozwój transgranicznych inicjatyw. Przykładów cennych inicjatyw jest kilka. Współpraca Towarzystwa Przyjaciół Zlatých Hor z Towarzystwem Przyjaciół Głuchołaz rozpoczęta została w 1998r. To dzięki nawiązaniu polsko- czeskich kontaktów zainicjowano od 1999r. imprezę turystyczną „Noworoczne Spotkania na Kopie Biskupiej”. 1 stycznia miłośnicy górskich wycieczek ponoszą trud i wysiłek po sylwestrowych szaleństwach zmierzając na szczyt Kopy. Punktualnie o 12.00 – dla odmiany w południe wznoszony jest noworoczny toast, a na niestrudzonych wycieczkowiczów dzięki polsko- czeskiej współpracy czekają ognisko, czeska kuchnia polowa, możliwości wejścia na wieżę widokową oraz możliwość nabycia okolicznościowych kieliszków. To zimowe spotkanie stało się tradycją dla polskich i czeskich turystów a wszystkim odwiedzającym w Nowy Rok Kopę Biskupią. Znany jest wers piosenki: „Życie jest piękne, życie jest śliczne, życie nastraja optymistycznie!”. M. Petrik – członek stowarzyszenia Zlatých Hor i jednocześnie kasztelan wieży widokowej na Kopie wita gości na czeskiej wieży. To osoba będąca uosobieniem polsko- czeskiego dialogu na polskiej Kopie Biskupiej z czeską wieżą wykazuje własne inicjatywy, aktywnie uczestnicząc w organizowanych tu wydarzeniach. Nie zapominajmy o „złotej przeszłości pogranicza”, a co się z tym wiąże obecnych działaniach różnych organizacji nawiązujących do dawnych tradycji górnictwa złota na pograniczu. Motywem współpracy stały się mroczne sztolnie, stare szyby, wyrobiska – tajemne miejsca po ‘’głuchołaskim złocie’’, czy po stronie czeskiej repliki średniowiecznych młynów górniczych połączonych ze ścieżką dydaktyczną 54 Czeski gulasz z dziczyzny gotowany w Wilamowicach Nyskich Český srnčí guláš vařený v Wilamowicach Nyských ky hor nésou dřinu a námahu po silvestrových šílenstvích s cílem jdou na vrchol Kopy. Přesně v 12.00 - pro změnu v poledne postavený je novoroční přípitek, a pro neúnavných výletníků díky polsko-české spolupráce čeká ohen, česká kuchyně, příležitost vstupu na rozhlednu a možnost zakoupení pamětní skla. Zimní setkání se stalo tradicí pro polské a české turisty a všechny návštěvující na Nový rok Kopu je známý verš písně, „Život je krásný, život je krásný, život optimistický.” M. Petřík – člen sdružení Hor Zlatých zatímco kasteláno věži na Kopě pozdraví hosty na české věži. To je člověk, který je zosobněním polsko-českého dialogu na polské biskupské kopie s českou věže a projevuje své vlastní iniciativy, aktivně se účastní v různých akcích. Nezapomeňte na „zlaté minulosti hranice,” a co se týka současných aktivit různých organizací, které vykonávají starobylé tradice těžby zlata na hranici. Téma spolupráce se staly tmavé tunely, staré šachty, vykopávky – tajemní místa po ‚’ głuchołaskim zlatě ‚’, nebo na české straně repliky středověkých hornických mlýnů v kombinaci s naučnou stezkou „Údolí ztracených tunelů”. Pohraniční město Zlaté Hory na mnoho let a přitahuje a integruje obyvatelů pohraniční oblasti pomocí svých „zlatých tradice” v organizaci akce „mistrovství světa rýžování zlata”, „Svátek Města – Zlaté Dny”, „Rekonstrukce bitvy o Zlaté hory”. Právě tyto iniciativy se staly inspirace pro polské operace. Na základě české zkušenosti v Glucho- „Dolina Zagubionych Sztolni”. Przygraniczne miasteczko Zlaté Hory od wielu lat integruje i przyciąga mieszkańców pogranicza wykorzystując swoje „złote tradycje” w organizacji imprez „Mistrzostwa świata w płukaniu złota”, „Święto Miasta – Złote Dni”, „Rekonstrukcja bitwy o Złote Góry”. Właśnie te inicjatywy stały się inspiracją dla polskich działań. Na bazie czeskich doświadczeń w Głuchołazach dla poszukiwaczy złota kultywowana jest przez TPG i PTTK tradycja jego płukania, może szczęśliwcom uda się jeszcze odnaleźć odrobinę skarbu. Dzięki współpracy z czeskim partnerem nie tylko nauczyliśmy się „płukać złoto”, ale i dla ciekawych złotej przygody w Górach Opawskich wytyczony został „Szlak Złotych Górników”. Turystyka na pograniczu to niewątpliwie „wspólna sprawa” samorządów i lokalnych organizacji- jednym słowem mieszkańców. To nie tylko duże inwestycje, partnerska realizacja transgranicznych projektów dofinansowanych ze środków unijnych, ale i nieformalna, sąsiedzka współpraca, zaprzyjaźnionych organizacji i ludzi, którzy wpisują się w krajobraz pogranicza. lazích pro hledáče zlata je kultivovana přes Sdružení Přátel Glucholazích a PTTK tradice jého oplachování , může ještě se podaří najít trochu zlata. Díky spolupráci s českým partnerem nejen naučil „se oplachovát zlato”, ale i pro zajímavých zlatého dobrodružství byla význačena „stezka Zlatých Horníků” v Opavských Horach. Cestovní ruch je bezpochyby na hranici „společnou věci”, místních vlád a místních obyvatelů, podepsaných organizací v jednom slově. Je to nejen velké investice, realizace projektů přeshraniční partnerství spolufinancované Evropskou unií, ale i neformální, sousedské spolupráce, přátelské organizace a lidé, kteří jsou součástí krajiny pohraničéí. Otmuchów 55 TURYSTYKA KULINARNA KUCHAŘSKÁ TURISTIKA Euroregion Pradziad z licznymi inicjatywami turystycznymi i kulinarnymi o rozwijającej się współpracy w ramach III sektora lokalnych organizacji, to atrakcyjny obszar dla rozwoju turystyki kulinarnej. Tradycyjne specjały, charakterystyczne dla regionu wraz z możliwością ich degustacji, cieszą się dużym zainteresowaniem wśród poszukiwaczy nowych smaków. Kulinarne produkty i dania obok lokalnych zabytków i krajobrazów stanowią dodatkową atrakcję dla odwiedzających region gości. Nie bez powodu coraz popularniejszą formą wypoczynku jest rozwijająca się tzw. turystyka kulinarna -podróżowanie połączone z kulinarnymi doznaniami, szukaniem nowych smaków i nabywaniem produktów. Coraz popularniejsze stają się programy, festiwale i szlaki kulinarne oraz warsztaty, podczas których nie tylko smakujemy, ale i uczestniczymy w przygotowaniu potrawy, poznając tajniki tradycyjnych receptur. Przyglądając się dotychczasowym działaniom na pograniczu polsko- czeskim, chociażby w kontekście współpracy stowarzyszeń z Wilamowic Nyskich i Vrbna, należy zauważyć, że zjawisko to już ma miejsce. Czy to degustacja gulaszu w Nysie, czy wilamowickich przysmaków w Vrbnie pod Pradziadem zawsze wiążą się z poznawaniem zasobów sąsiada np. zabytków Nysy, czy przyrody Jeseników. W turystyce kulinarnej obok zasobów i atrakcji turystycznych funkcjonują kulinarne specjały i ich wytwórcy. Na obszarze pogranicza swój wkład w upowszechnianie tradycji kulinarnych i powstawanie lokalnych przysmaków mają stowarzyszenia. Z dumą możemy stwierdzić, że na terenie powiatu nyskiego funkcjonują organizacje przygotowane do promocji swoich kulinarnych produktów m.in. Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „Mak” z Makowic, Stowarzyszenie „Złote Kłosy” z Regulic, Stowarzyszenie na Rzecz Odnowy i Rozwoju Wsi „Sami Sobie” i Miłośników Sztuki Kulinarnej i Regionalnych Przysmaków z Wilamowic Nyskich, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Wójcice, Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Wsi Koperniki, „Młyn Niwnica” Spółdzielnia Socjalna w Niwnicy, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Charbielin czy lokalne grupy działania. Organizacje te w swoim dorobku posiadają wiele znanych, Euroregion Praděd s mnohem kulinářských a cestovníh iniciativ pro rozvoj spolupráce v rámci místních organizací třetího sektoru, je atraktivní oblastí pro rozvoj kulinářské turistiky. Tradiční speciality regionu, spolu s možností ochutnávky, jsou velmi populární mezi žadatele o nové příchutě. Kulinářské výrobky a jidla vedle místních památek a krajin jsou dalším lákadlem pro návštěvujících hostů regionu. Ne bez důvodu, stále populárnější formou rekreace je kuchařská turistika-kulinářský cestovní ruch v kombinaci s kulinářskými pocity, hledání nových chutí a včetně koupení výrobků. Stále jsou více populární programy, festivaly a kulinářské stezky a workshopy, během nichž můžeme nejen ochutnat, ale také se podílet na přípravě jídla, poznávání tajemství tradičních receptů. Při pohledu na současné aktivity na hranici česko-polské, a to i v rámci spolupráce se sdruženími s Vrbna a Wilamowic Nyských, je třeba poznamenat, že tento jev již na místo. Nebo ochutnávka gulášu v Nyse, nebo wilamowické delikatesy v Vrbnie pod Pradědem vždy jsou spojené s výukou zdrojů souseda, np. památek Nysy nebo přírody Jeseníku. V kuchařské turistice kromě zdrojů cestovního ruchu a turistických atrakcí existují kulinářské speciality a jejich výrobci. V pohraniční oblasti svůj přispěl k podpoře kulinářských tradic a vytváření místních lahůdek mají sdružení. Jsme hrdí na to, že v okresu Nysa jsou organizace připravené k propagaci svých kulinářských výrobků m.jin. Sdružení Venkovských Hostesek „Mák” s Makowica, Sdružení „Zlaté „ s Regulic,Sdružení pro venkovskou obnovu a rozvoj, „Sami pro sebe” a milovníky umění a regionální kulinářské lahůdky z Wilamowic Nyských, Sdružení pro rozvoj venkova Wojcie, Sdružení pro rozvoj venkova Koperniki, „Mlýn Niwnica” Sdružení pro rozvoj venkova Charbielin nebo místní akční skupiny. Tyto organizace mají na svém kontě celou řadu známých, tradičně vyrábených produktů některé dokonce nabízejí možnost podílet se na kulinářské dílny: pečené chleba v wilamowické troubě, uzení klobásy v sudu, nebo pečení perníku v Kopernikach. Milovniků pokrmů z masa budou mít zájem o hodnoty Regulické paštiky, pečení po Niwnicku, a produkty vyrobené ze zvěřiny z Charbielina a také klobasy s sudu s Wilamowic 56 Międzynarodowa konferencja kulinarna w Głuchołazach Srnčí guláš vaření na mezinárodní konferenci v Glucholazích tradycyjnie wytwarzanych produktów i potraw, niektóre oferują nawet możliwość udziału w kulinarnych warsztatach: pieczeniu chleba w wilamowickim piecu, wędzeniu kiełbasy w beczce, czy pieczeniu pierników w Kopernikach. Smakoszy potraw mięsnych zainteresują walory Pasztetu po Regulicku, pieczeni po Niwnicku, wyroby z dziczyzny z Charbielina oraz kiełbasy z beczki w Wilamowicach Nyskich. Dla miłośników tradycyjnej kuchni polecane są pierogi z Wójcic, na słodko i na ostro oraz gołąbki z kaszy gryczanej i ziemniaków. Oczywiście – kapusta, nasze kulinarne dobro to podstawowy składnik wielu potraw” rodem z Makowic”. Kapusta kiszona, bigos czy golonka w kapuście to tylko namiastka makowickich przysmaków. Prawdzi- Nyských. Pro milovníky tradiční kuchyně se doporučuje pirohy s Wójcic na sladko a na slano, plnené zelí s pohankou a brambory. Samozřejmě - našou kulinářskou dobrotou je zelí, které je hlavní složkou v mnoha pokrmů „přímo z Makowic”. Dušené zelí, bigos nebo koleno dušené v zelí je jen náhražkou makowickich pochoutků. Skutečným kulinářským pokladem z kulinářského úspěchu Makowic je tradičně vyrábený domácí těstoviny řezané nožem. Jídelniček v obci nyské se neobejde bez sladkostí. Perniky přímo z Kopernika je naopak možnosti pro fanoušky nejen Torunských perníků. A nakonec vítěz prestižní kulinářské ocenění v zemi, která je „Klenote,” se nacházíjící ve nábidce města Otmuchow - Candát po Otmuchowsku. Nesmíme 57 wym, kulinarnym skarbem z kulinarnego dorobku Makowic jest tradycyjnie wytwarzany makaron domowy nożem krojony. W karcie dań powiatu nyskiego nie może zabraknąć słodkości. Pierniki prosto z Kopernik dla odmiany, to propozycja dla zwolenników nie tylko Toruńskich pierników. A na koniec zdobywca prestiżowej nagrody kulinarnej w kraju tzn. „Perły”, znajdujący się w ofercie gastronomicznej miasta Otmuchów – Sandacz po Otmuchowsku. Nie możemy zapomnieć o naszym narodowym przysmaku – miodzie. Wytwarzane z niego polskie miody pitne są zarejestrowane przez Komisję Europejską jako Gwarantowana Tradycyjna Specjalność i cieszą swoim aromatem i smakiem, będąc najczęściej poszukiwanym przez turystów z zagranicy polskim specjałem. Wykorzystując ten fakt, jak i to że nyski okręg pszczelarski posiada największą liczbę pni pszczelich w województwie opolskim, w ofercie kulinarno- turystycznej Ziemi Nyskiej znalazły się miody. LGD Nyskie Księstwo Jezior i Gór od 2 lat intensywnie współpracuje z nyską „Miodolandią” w ramach organizacji „Święta Miodu” w Nysie. Największym jednak sukcesem tej współpracy jest wspólny produkt „Miody Książęce”. Małe, kolorowe słoiczki z różnymi rodzajami miodu okazały się interesującą, kulinarno- turystyczną pamiątką z regionu nawiązującą również do historii księstwa. Biskupi i księża, którzy od zawsze doceniali wartość miodu, nie tylko uzyskiwali go od miejscowej ludności w postaci daniny, ale również chętnie zakładali pasieki w swoich dobrach, bo przecież „kto ma owce i pszczoły, ten nie chodzi goły”. Tak prezentuje się działalność potencjalnych partnerów do polsko- czeskiej współpracy w ramach rozwoju turystyki kulinarnej. Połączenie sił organizacji „kulinarnych” z organizacjami „turystycznymi” po obu stronach granicy, wspólne działania, integracja społeczności to sposób na smaczną i turystyczną promocję Euroregionu. Warto pamiętać, że oddziaływanie na zmysł smaku jest bardzo silnym bodźcem. Potrawy babć i mam tzw. smaki z dzieciństwa wyzwalają w nas wspomnienia, mamy też dość niezdrowych dań. Potrawy proste, przygotowane według tradycyjnych przepisów, oryginalne i charakterystyczne tylko dla danego obszaru wzbudzają naszą ciekawość. Nie bez powodu turyści odwiedzający region nysko- jesenicki chętnie uczestniczą w licznych społeczno- kulturalnych ini58 zapomenout o naší národní pochoutku - medě. Vyrábené s něgo mědovniky jsou registrovány v Evropské komisí jako zaručená tradiční specialita a můžete si vychutnat jeho vůni a chuť, jsou nejvyhledávanějším produktem turistůze zahraničí. S využitím této skutečnosti a že nyský okruh včelařství nyski má největší počet včelstev v Opole, tak v nabídce regionu turisty mají jsou mědy. Aktivita Nyské knižectví jezer a hor od 2 roků intenzivně pracují s Nyskou „Mědolandie” v organizaci „Svatku Mědu” v Nyse. Avšak největší úspěch této spolupráce je společný produkt „Knižské mědy”. Malé, barevné sklenice s různými druhy medu se ukázaly být zajímavém kulinarno- turistickým suvenýrem z regionu i s odkazem na historii knižectví. Biskupové a kněží, kteří vždy oceňují hodnotu medu, a to nejen získavali ji od místních obyvatelů jako zaplatu, ale také ochotně převzali včelstvi v jeho majetku, neboť „kdo má ovcí a včel, to není nahý.” Tak se představuje aktivita potenciálních partnerů pro polsko-české spolupráce v rámci rozvoje kulinářské turistiky. Kombinace silných stránek „kulinářských” organizaci s „turistickémi” organizacemi na obou stranách hranice, společných aktivit, integrace komunity je způsobem na chutnou a turistickou propagace Euroregionu. Je třeba připomenout, že dopad na chuti je velmi silný podnětou. Jídla babiček a mam - takové vzpomínky z dětství vyvolavají v nás, máme docela dost nezdravých jídel. Jednoduché pokrmy, připravené podle tradičních receptur, originální a jedinečné pro konkrétní oblast vzbudí naši zvědavost. Ne bez důvodu turistů, kteří navštíví region nysko- jesenický dychtivě účastni se mnoha společenských a kulturních iniciativ, v kombinaci s prezentací místních kulinářských produktů. Pivní festivaly v České republice, občasné veletrhy, soutěže, události představují bohatství kulinářské krajiny na obou stranách „hranice”. Vrátíme-li se k příkladu polsko-české spolupráce mezi Vrbnem a Wilamowicami znatelný je turistický rozměr kulinařské spolupráce. Perfektně se hodí heslo zde, které se objevilo v jednom vydání poznanských trhů „. Kulinařství – chutný magnet v propagace míst”. Wilamowice se učií od svých českých partnerů, jak spojit turistiku a kulinářství jako „prodaní regionu.” V Wilamowicach Nyských se uká- cjatywach połączonych z prezentacją lokalnych kulinariów. zal slogan „člověk - nejlepší investice, protože lidé z vesnice Festiwale piwa w Czechach, okolicznościowe jarmarki, uděljí vše pro to, aby hrát, ukládat a kultivovat tradice svých konkursy, imprezy turystyczne prezentują bogactwo kuli- předků. Zapsána na Seznam tradičních výrobků Ministernarnego krajobrazu po obu stronach „granicy”. stva zemědělství a rozvoju venkova, zelí s pohankou a bramPowracając do przykładu polsko- czeskiej współpracy bory, mají vybavenou kuchyňku, obnovený sporák, vyvinupomiędzy Vrbnem a Wilamowicami zauważalny jest tury- tý výletní místo, a to je vše že Wilamowice jsou spojeny s styczny wymiar współpracy kulinarnej. Doskonale pasuje kulinářtvím. Byla založena v Wilamowicach tematická vestu hasło, które pojawiło się podczas jednej z edycji targów nice – Kulinařská pokladna plná tradičních kulinářských poznańskich: „Kulinaria – smakowity magnes w promo- lahůdek, s možností podílení se na vaření je kulinařskou cji miejsc”. Wilamowice uczą się od swoich czeskich part- nabídku nejen pro polské turisty. Sdružení prostřednictvím nerów jak połączyć turystykę z kulinariami, jak spolupráce s čes„sprzedawać region”. W Wilamowicach Nyskich kými partnery, sprawdziło się hasło „człowiek – najlepsza inwebude usilovat o stycja”, bowiem mieszkańcy miejscowości czynią podporu „polský wszystko, aby odtworzyć, ocalić i kultywować den s tradiční tradycje swoich przodków. Zarejestrowali na Likuchyně” mezi ście Produktów Tradycyjnych Ministra Rolnictwa obyvateli České i Rozwoju Wsi gołąbki z kaszy gryczanej i ziemrepubliky. Není niaków, wyposażyli pomieszczenia kuchenne, bez významu z odrestaurowali piec, stworzyli piknikowy zakątek, prvních kroky a to wszystko sprawiło, że Wilamowice kojarzone nového projeksą z kulinariami. Powstała w Wilamowicach wieś tu propagačního tematyczna – Kulinarny Skarbiec pełna tradycyjWilamowic „Tranych przysmaków, z możliwością uczestnictwa dice a ochutnaní w kulinarnych warsztatach. Stanowi kulinarno to Wilamowic turystyczną ofertę nie tylko dla polskich turystów. značka” a naStowarzyszenie poprzez współpracę z czeskimi bidku tematické partnerami dążyć będzie do promocji „polskiego vesnice se kodnia z kuchnią tradycyjną” wśród mieszkańców nala v Českém Czech. Nie bez znaczenia pierwsze działania proLudvikovie, to mocyjne nowego projektu Wilamowic „Tradycja jen potvrzuje, i smak to Wilamowic znak” i oferty wsi tematyczjak důležité je nej miały miejsce w czeskim Ludvikovie, to tylko pro Wilamowic potwierdza jak ważna dla Wilamowic stała się Szlaki turystyczne w Górach Opawskich spolupráci s česTuristické stezky v Opavských horách współpraca z czeskim partnerem i jak mieszkańkým partnerem cy pogranicza mają wielką potrzebę dzielenia się wszystki- a jak obyvatelé hranice mají velkou potřebu sdílet všechny mi swoimi inicjatywami. Kto wie, może potencjał kulinarny jejich iniciativy. Kdo ví, možná kulinářský potenciál Nýské Ziemi Nyskiej stanie się „smakowitym magnesem w pro- Země mohl se stat „chutným magnetem v povýšení propamocji polsko- czeskiego pogranicza”, a turystyka kulinarna gace polsko-českého pohraničí”, a kulinářský cestovní ruch będzie kolejną szansą na nawiązanie nowych polsko - cze- bude další příležitostí k navázání nových partnerství mezi skich partnerstw pomiędzy lokalnymi organizacjami po- polsko-českými místními organizacemi? granicza? 59 III SEKTOR – POLSKO - CZESKIE WYZWANIE III SEKTOR – POLSKO- ČESKÁ VÝZVA Południowy zakątek Opolszczyzny to obszar atrakcyjny dla rozwoju polsko- czeskiej współpracy, zamieszkały przez aktywnych mieszkańców z bogatymi kulinarnymi i turystycznymi tradycjami sprawiającymi, że: „… hasło „Polska” może kojarzyć się z krajem, który warto odwiedzić, w którym warto inwestować, krajem z ciekawymi ludźmi, kulturą i tradycją…“ To właśnie ludzie pogranicza reprezentujący samorządy polskie i czeskie aktywne w zakresie poprawy atrakcyjności pogranicza oraz liczne lokalne organizacje realizujące działania m.in. w zakresie turystyki, sportu czy kulinariów uczestniczą w nawiązywaniu i umacnianiu polsko- czeskich partnerstw. Dla wszystkich współpraca jest wyzwaniem mniejszym lub większym. Samorządy jako inicjatorzy polsko- czeskiej współpracy stworzyły podwaliny dla współpracy III sektora na pograniczu. Istotą sukcesu okazuje się tu wymiana informacji i konieczność szerszego poznania sektora pozarządowego ze strony czeskiej. Podstawą będą więc działania promujące to co polskie, co dobre i co godne poznania przez czeskich sąsiadów w celu nawiązania kolejnych kontaktów. Niewątpliwie wszystkie inicjatywy sprzyjające współpracy ludzi i ich organizacji III sektora. pomagają nawiązać ten cenny pierwszy kontakt, urealnić wspólne pomysły, wzajemnie się poznać, a nawet zaprzyjaźnić i podjąć plany na przyszłość. Opisane przykłady współpracy kulinarnej i turystycznej to dobre praktyki obrazujące realizację wspólnych inicjatyw. Zadowalający i budujący jest fakt kontynuacji współpracy Wilamowic i Vrbna oraz udział w tych działaniach powiatu nyskiego. Wykorzystanie tematu polskich kulinariów na przykładzie dotychczasowej współpracy tych dwóch organizacji okazało się właściwym działaniem dla przełamywania barier mentalnych i sposobem na promocję polskich specjałów. Z kolei współpraca polsko- czeskich organizacji oparta o zasoby przyrodnicze i kulturowe przyczynia się do promocji szerokiej oferty kulturowej i turystycznej Gór Opawskich. O korzyściach współpracy z polskim stowarzyszeniem tak wypowiada się Karel Michalus: „Udało nam się stworzyć rzeczywiste i mocne więzy przyjaźni, która przynosi korzyści obu przygranicznym Jižní část regionu Opole je velmi žádanou lokalitou pro rozvoj česko-polské spolupráce, obývané aktivními obyvately s bohatými kulinářskými a cestovními tradicemi pro efekt výrobku, že: .. slogan” Polsko „může být spojeny se zemí, která stojí za návštěvu, ve které se vyplatí investovat, země s zajímaví lidé, kulturou a tradice ... To pohraniční lidé zastupující polské a české vlády působící v oblasti zvýšení přitažlivosti hranice, stejně jako četné místní organizace, které provádějí operace, včetně v oblasti cestovního ruchu, sportu a kulinářství podílející se na vytvoření a posilování česko-polské partnerství. Pro všechny spolupráce je více či méně náročnou výzvou. Vlády jako iniciátory česko- polské spolupráce poskytly základ pro spolupráci třetího sektoru na pohraničí. Podstatou úspěchu se ukazuje , že výměna informací a potřeba větší znalosti nevládního sektoru na české straně. A akce budou založeny na tom, co polské, co je dobré a co slušné nas poznaní přes českých sousedů a navázní dalších kontaktů. Nepochybně, všechny iniciativy na podporu spolupráce lidí a jejich organizací třetímu sektoru, pomahají aby tento cenný první kontakt, aby se uskutečnily společné myšlenky, poznat se navzájem, a dokonce i být přátele a dělat plány do budoucna. Popsané příklady kulinářských spolupráci a cestovního ruchu jsou dobrá praxe ukazujíci realizaci společných iniciativ. Uspokojivé a budující je fakt pokračování spolupráce Wilamowic a Vrbna a účast na těchto aktivitách kraju Nyského. Použití polského kulinářského téma na příkladu stávající spolupráce mezi těmito dvěma organizacemi, se ukázalo být vhodným opatřením k poškodí psychické bariéry a způsoby, jak podporovat polské kuchyně. Spolupráce polsko-českých organizace na bázi přírodních a kulturních zdrojů přispívá k podpoře širokého spektra kulturních a turistický nabídce Opavských hor. O výhodach spolupráce s polským sdružením říká Karel Michalus: „Podařilo se nám vytvořit skutečné a silné vazby přátelství, které přináší výhody pro obu příhraniční regiony. Chcete-li poznat se navzájem, se také rozvíjí naše operace a společně připravují nové projekty. Nejsme „jen” na partnery projektu, rádi se setkaváme i při jiných příležitostech. „ Dosažení tohoto modelu spolupráce je výzvou pro 60 regionom. Wzajemnie się poznajemy, rozwija się też nasza działalność i wspólnie przygotowujemy kolejne projekty. Nie jesteśmy „tylko” partnerami do projektów, chętnie spotykamy się również przy innych okazjach”. Osiągnięcie takiego modelu współpracy było i jest wzywaniem dla pogranicza. Wyzwaniem dla organizacji polsko - czeskiego III sektora będzie również nowy okres programowania funduszy transgranicznych i nowe możliwości, do których jesteśmy lepiej przygotowani, z bagażem doświadczeń i pomysłów. Dotychczasowe przedsięwzięcia pokazały, że pomimo bariery językowej współpraca jest możliwa. To nic że nie zrozumieliśmy wszystkiego, ważne że mamy wspólny cel, że wiemy jak go zrealizować. Z pewnością kontynuowane będą inicjatywy dotyczące promowania polskiej kuchni i lokalnych produktów połączone z budowaniem pozytywnych relacji i integracją społeczności pogranicza oraz inicjatywy turystyczne, może nawet wspólnie z kulinarnymi. Współpraca polskich i czeskich organizacji z pogranicza to otwarty, pełen perspektyw na rozwój rozdział, w którym jak mówi przysłowie „nie należy obawiać się kroczenia naprzód powoli, obawiać się należy stania w miejscu” – to nie dotyczy polsko- czeskiej współpracy lokalnych organizacji. Na pewno najsmaczniejszym przejawem współpracy jest i będzie polsko- czeskie gotowanie. Biorąc pod uwagę fakt, że „Odkrycie nowego dania jest większym szczęściem dla ludzkości niż odkrycie nowej gwiazdy” (A. Brillat – Savarin), prezentujemy znane i nieznane mieszkańcom pogranicza kulinarne przysmaki. Zachęcamy do zapoznania się z kuchnią polsko- czeską, do gotowania i do uprawiania turystyki kulinarnej w poszukiwaniu nowych smaków pogranicza. Literatura: 1. 2. 3. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, „Biuletyn” nr 24, 9 czerwca 2004r., A. Żelazo, „Pojęcie współpracy transgranicznej samorządu terytorialnego”, s. 1137-1138 Europejska konwencja ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, dokument Rady Europy z dnia 21 maja 1980 r., Madryt „Współpraca polsko-czeska na pograniczu nysko-jesenickim w zakresie propagowania wspólnego dziedzictwa historycznego na przykładzie Starostwa Powiatowego w Nysie”, A. Bukała pohraníší. Výzvou pro organizaci polsko-českých třetího sektoru bude nové období progamovaní přeshraničních fondů a nových příležitosti, na které jsme lépe připraveni, se zkušeností a nápady. Minulé projekty ukázaly, že mimo jazykové bariéry spolupráce je možná, že to nic, že nemají rozumět všemu, je důležité, že máme společný cíl, že víme, jak toho dosáhnout. Jistě, bude iniciativa pokračovat a podporovat polskou kuchyni a místní produkty v kombinaci s budování pozitivních vztahů a integrace příhraničních komunit a iniciativ v oblasti cestovního ruchu, možná spolu s kulinářským. Spolupráce polské a české organizace s pohraničí je otevřená, plná vyhlídkek pro rozvoj kapitoly, ve které, jak se říká, „Nebojte se jít ku předu pomalu bát se můžeme stát na místě” - se nevztahuje na polsko-české spolupráce místních organizací. Určitě nejvíce chutným projevem spolupráce je a bude češká a polská kuchyně. Vzhledem k tomu, že „objev nového jídla je více štěstí pro lidstvo než objevení nové hvězdy.” (A. Brillat - Savarin), představujeme známé a neznámé kulinářské speciality obyvatelům pohraničí. Doporučujeme vám, abyste se seznámili s polsko-české kuchyně, vaření a kuchařskou turistiku v hledání nových kulinářských chutí pohraničí. Literatura: 1. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, „Biuletyn” nr 24, 9 czerwca 2004r., A. Żelazo, „Pojecie współpracy transgranicznej samorządu terytorialnego”, s. 1137-1138 2. Europejska konwencja ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, dokument Rady Europy z dnia 21 maja 1980 r., Madryt 3. Współpraca polsko-czeska na pograniczu nysko-jesenickim w zakresie propagowania wspólnego dziedzictwa historycznego na przykładzie Starostwa Powiatowego w Nysie”, A. Bukała 4. „Euroregion Pradziad – Pradĕd 10 lat”, praca zbiorowa, Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pradziad, Prudnik 2007 5. „O produktach tradycyjnych i regionalnych”, praca zbiorowa pod redakcją M. Gąsiorowskiego, Warszawa, 2005 6. „Produkty tradycyjne Śląska Opolskiego” , Opole, 2009 7. „Tajemnice kuchni śląskiej” B.Tinzová, E,.Klaner, Jesenik, 2011 8. Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013, dokument programowy, 6 czerwca 2013 roku 9. „Podsumowanie polsko- czeskiej współpracy przygranicznej 2007-2013”, Instytut spraw publicznych, redakcja: Marcin Grabski, aut. A. Fuksiewicz 10. „Potencjał Opolskich Organizacji Pozarządowych” – raport z badania, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Opolu, Opole 2011 61 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. „Euroregion Pradziad – Pradĕd 10 lat”, praca zbiorowa, Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pradziad, Prudnik 2007 „O produktach tradycyjnych i regionalnych”, praca zbiorowa pod redakcją M. Gąsiorowskiego, Warszawa, 2005 „Produkty tradycyjne Śląska Opolskiego” , Opole, 2009 „Tajemnice kuchni śląskiej” B.Tinzová, E,.Klaner, Jesenik, 2011 Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013, dokument programowy, 6 czerwca 2013 roku „Podsumowanie polsko- czeskiej współpracy przygranicznej 2007-2013”, Instytut spraw publicznych, redakcja: Marcin Grabski, aut. A. Fuksiewicz „Potencjał Opolskich Organizacji Pozarządowych” – raport z badania, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Opolu, Opole 2011 „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych”, Stowarzyszenie Klon/ Jawor raport badania 2012 „Strategia rozwoju współpracy polsko-czeskiej w Euroregionie Pradziad na lata 2014-2020”, Opolska Fundacja Inicjatyw Międzynarodowych, Opole, 2013 r. Strategia rozwoju turystycznego i promocji pogranicza nysko- jesenickego na obszarze Powiatu Nyskiego, Starostwo Powiatowe w Nysie, Nysa 2009 Zdjęcia: • • • • • • • • • • • • • • • Joanna Bołdak Anna Wilk Maria Rogucka Joanna Gach Danuta Kruszelnicka- Majnusz Ryszard Czajkowski Anatol Bukała Janusz Skop Krzysztof Miśniakiewicz UM Głuchołazy Koło Gospodyń Wiejskich Makowice Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie LGD Nyskie Księstwo Jezior i Gór Spolek Přátelé Vrbenska Radek Vrba, Horské lázně Karlova Studnia 11. „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych”, Stowarzyszenie Klon/ Jawor raport badania 2012 12. „Strategia rozwoju współpracy polsko-czeskiej w Euroregionie Pradziad na lata 2014-2020”, Opolska Fundacja Inicjatyw Międzynarodowych, Opole, 2013 r. 13. Strategia rozwoju turystycznego i promocji pogranicza nysko- jesenickego na obszarze Powiatu Nyskiego, Starostwo Powiatowe w Nysie, Nysa 2009 Obrázky: • • • • • • • • • • • • • • Zupy Joanna Bołdak Anna Wilk Maria Rogucka Joanna Gach Danuta Kruszelnicka- Majnusz Ryszard Czajkowski Anatol Bukała Janusz Skop Krzysztof Miśniakiewicz UM Głuchołazy Skupina Hospodyň Venkova, „Mak”, Makowice Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie LGD Nyské Knižství Jezer a Hor Spolek Přátelé Vrbenska Radek Vrba, Horské lázně Karlova Studnia Polévky 62 Składniki: • 1,5 l wody • 50 dag buraków ćwikłowych • 3/8 l zakwasu buraczanego • 25 dag włoszczyzny • 1 cebula usmażona bez tłuszczu • 1 łyżeczka posiekanego kopru • kilka liści laurowych • kilka ziarenek ziela angielskiego • 2 ząbki czosnku Suroviny: • 1,5 litru vody • 50 gramů červené řepy • 3/8 l řepného kvásku • 25 g zeleniný do polévky • 1 cibule, smažené bez tuku • 1 lžička nasekaného kopru • pár bobkových listi • několik zrnek nového koření • 2 stroužky česneku Wykonanie: Warzywa kroimy w drobną kostkę, buraki w plastry i zalewamy wodą. Dodajemy pozostałe składniki: cebulę i przyprawy. Gotujemy do miękkości. Ugotowany barszcz przecedzamy. Do wywaru dodajemy wcześniej przygotowany zakwas buraczany (przepis na stronie 188) według smaku. Możemy dodać koperek. Zupy / Polévky Barszcz na zakwasie "Czerwona kula" Boršč na řepným kvásku Postup: Zeleninu nakrájit na kostičky, řepu na plátky a zalit vodou. Přidát zbývající suroviny: cibule a koření. Vařít, dokud nezměknou. Uvařený boršč procedit. Do vývaru přidát předem připravený řepný kvásek (188 str.) podle chuti. Můžeme přidát kopr. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie 65 • 2 l wody • 40 dag kapusty kiszonej • 1 dag borowików suszonych • 20 dag boczku wędzonego (wędzonka) • 20 dag ziemniaków • sól, pieprz ziołowy Suroviny: • 2 l vody • 40 dag kyselého zelí • 1 dag sušených hříbků • 20 dag uzené slaniny • 20 dag brambor • sůl, pepř Zupy / Polévky Kapuśniak na swojskiej wędzonce Zelnačka na uzené slanině Wykonanie: Kapustę gotujemy w osolonej wodzie. Grzyby wcześniej namaczamy w wodzie. Osobno gotujemy w 2l wody do miękkości ziemniaki pokrojone w kostkę, wędzonkę i grzyby. Następnie ugotowaną kapustę dodajemy do wywaru i doprawiamy do smaku. Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie 66 Postup: Vařit zelí v osolené vodě. Houby předem namočít ve vodě. Samostatně, vařit ve 2 l vody do měkka nakrájené brambory, uzenou slaninou a houby. Pak přidát uvařené zelí do vývaru a okořenit podle chuti.aku. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie Składniki: • 4-6 średnich cebul • 1,5 l wywaru wołowego • 1-2 jajka • 2 czerstwe rogaliki • ser (parmezan) • oliwa z oliwek • biały pieprz • lubczyk • pietruszka Suroviny: • 4-6 středních cibulí • 1,5 l hovězího vývaru • 1-2 vejce • 2 starší rohlíky • sýr (parmazán) • olivový olej • bílý pepř • libeček • petrželka Zupa cebulowa Cibulačka Wykonanie: Obieramy cebulę i kroimy w półkrążki. Podsmażamy na oliwie. Zalewamy gotowym, pozbawionym tłuszczu, wywarem wołowym. Gotujemy z dodatkiem lubczyka, soli, i pieprzu ok. 5-10 min. Na koniec dodajemy drobno posiekaną zieloną pietruszkę i przyprawę do zup (kiedy zupa przestanie się gotować). Rogaliki kroimy na talarki i moczymy w rozbitym jajku, po czym układamy na patelni na rozgrzanej oliwie i smażymy na złoto z obu stron. Zupę podajemy z grzankami i posypujemy serem (najlepiej smakuje z parmezanem). Zupy / Polévky Składniki: Postup: Cibule oloupeme a nakrájíme na půlkolečka. Osmažíme do zlata na olivovém oleji. Zalijeme hotovým hovězím vývarem zbaveným tuku. Povaříme s přídavkem sušeného libečku, soli a pepře asi tak 5– 10 min. Nakonec přidáme čerstvou zelenou petrželku sekanou na drobno a polévkové koření (když už se polévka nevaří). Rohlíky nakrájíme na kolečka a máčíme v rozšlehaném vejci, které se hned vkládají do rozpáleného oleje na pánev a smaží do zlata po obou stranách. Polévka se podává s osmaženými rohlíky a posypává sýrem (nejvíce chutná s parmazánem). 67 • • • • • • • • • 1,5 kg żeberek warzywa korzeniowe (1 mały seler, 2 marchewki, 2 pietruszki) 1 duża cebula 2 ząbki czosnku dzikie przyprawy (2 liście laurowe, ziele angielskie 5, 10 pieprzu) 3 litry wody sól pieprz 1 łyżka posiekanej natki pietruszki Wątrobiane knedliki • • • • • • • • 200 g wątroby kurzej bądź kaczej 5 ząbków startego czosnku 1 jajko 1 łyżka majeranku 50 g bułki tartej sól pieprz 50 g masła Zupy / Polévky Makaron domowej roboty • 100 g mąki • 1 jajko • 1 łyżka wody Przygotowanie zupy: Postup - polevka: Przygotowanie knedlików: Postup - knedlíčky: Przygotowanie makaronu: Postup - nudle: Żeberka wołowe umieścić w garnku, dodać warzywa korzeniowe, cebulę, czosnek, zalać zimną wodą i doprowadzić do wrzenia. Gdy bulion zacznie się gotować, zebrać z garnka wytrącającą się pianę. Dodać ziele angielskie, pieprz, liście laurowe, sól, zniżyć ogień do minimum i gotować. Gdy warzywa już są miękkie, wyjąć je z bulionu, ostudzić i posiekać. Warzyw użyjemy z ugotowanym makaronem i wątrobianymi knedlikami jako wkładkę do zupy. Wątrobę oczyścić i umyć, pozbyć się białych części i zmielić.Włożyć do miski, dodać jajko, miękkie masło, sól, pieprz, czosnek, tarty majeranek i wszystko wymieszać. Do ciasta dodać bułkę tartą, wymieszać ponownie i pozostawić na chwilę. Następnie z ciasta kształtujemy zwilgotnionymi rękoma małe knedliki, które należy gotować w osolonej wodzie przez 3-4 minuty (do wypłynięcia na powierzchnię). Można też gotować w zupie, która potem ma charakterystyczny smak. Nasypać mąki razowej (część sobie zostawimy do wałkowania), utworzyć w nim wgniecenie, do którego trzeba dodać roztrzepane jajka, łyżkę wody i mieszać wszystko widelcem. Tworzyć gęstsze ciasto, które wciąż jeszcze czystymi rękoma ugniatamy. Rolujemy ciasto do postaci cienkiego walca o szerokości 1-2 mm i pozostawić do wyschnięcia aby się lepiej kroiło na plasterki. Z rozwałkowanego ciasta kroić 4 cm szerokości paski, dawać z powrotem na siebie i kroić w paski o szerokości 2 mm. Następnie ugotować makaron w osolonej wodzie (około 2-3 min.). Makaron odcedzić przez sitko i pozostawić do ostygnięcia w zimnej wodzie. 68 Suroviny na polévku: • • • • • • • • • 1,5 kg hovězích žeber kořenová zelenina (1 menší celer, 2 mrkve, 2 petržele) 1 větší cibule 2 stroužky česneku divoké koření (2 bobkové listy, 5 kuliček nového koření, 10 kuliček černého pepře) 3 l vody sůl pepř 1 lžíce nasekané velkolisté petržele Játrové knedlíčky • • • • • • • • 200 g kachních nebo drůbežích jater 5 stroužků nastrouhaného česneku 1 ks vejce 1 lžíce majoránky 50 g strouhanky sůl pepř 50 g másla Domácí nudle • 100 g hrubé mouky • 1 vejce • 1 lžíci vody Hovězí žebra vložíme do hrnce, přidáme kořenovou zeleninu, cibuli, česnek zalijeme studenou vodou a přivedeme k varu. Když se vývar začne vařit, z hladiny sebereme naběračkou vysráženou pěnu. Přidáme nové koření, celý pepř, bobkové listy, osolíme, stáhneme oheň na minimum a necháme vařit. Když je zelenina měkká, vyndáme jí z vývaru, necháme vychladnout a nakrájíme. Zeleninu použijeme s uvařenými nudlemi a játrovými knedlíčky jako vložku do polévky. Hovězí žebra vložíme do hrnce, přidáme kořenovou zeleninu, cibuli, česnek zalijeme studenou vodou a přivedeme k varu. Když se vývar začne vařit, z hladiny sebereme naběračkou vysráženou pěnu. Přidáme nové koření, celý pepř, bobkové listy, osolíme, stáhneme oheň na minimum a necháme vařit. Když je zelenina měkká, vyndáme jí z vývaru, necháme vychladnout a nakrájíme. Zeleninu použijeme s uvařenými nudlemi a játrovými knedlíčky jako vložku do polévky. Játra odblaníme, zbavíme bílých částí a nahrubo nameleme. Játra dáme do mísy, přidáme celé vejce, změklé máslo, sůl, pepř, nastrouhaný česnek, majoránku a vše promícháme. K těstu přidáme strouhanku, znovu promícháme a necháme chvíli stát. Pak z těsta tvarujeme navlhčenýma rukama malé knedlíčky, které vaříme v osolené vodě 3 – 4 minuty (až vyplavou na povrch). Můžeme vařit i přímo v polévce, která pak má výraznou příchuť. 69 Zupy / Polévky Rosół wołowy z domowym makaronem (i knedlikami wątrobianymi) Hovězí vývar s domácími nudlemi (a játrovými knedlíčky) Produkty na zupę: • 400 g truskawek • 3 łyżki cukru lub miodu • 1,5 szklanki białego wytrawnego wina • 2,5 szklanki słodkiej śmietany Suroviny: • 400 g jahod • 3 lžíce cukru nebo medu • 1,5 sklenki bílého suchého vína • 2,5 sklenki sladké smetany Zupy / Polévky W XIX wieku, również w Nysie, tradycyjnym daniem świątecznym był chłodnik truskawkowy, serwowany między innymi przy okazji uroczystości związanej z chrztem św. nowego członka rodziny. Zachowało się wspomnienie z 1952 r. Marii Margarity Walter z Somborn, urodzonej 1 czerwca 1872 r. w Nysie. Ojciec Karol Maria Józef Blasel, nauczyciel miejskiej szkoły realnej (dzisiejsze „Carolinum”) i matka Antonia z domu Dierich wybrali na rodziców chrzestnych: krewnego - Józefa Dierich z Henrykowa i Matkę Marię Merkert, przełożoną generalną Zgromadzenia Sióstrśw. Elżbiety. Na chrzcie św. w dniu 13 czerwca 1872 r. dziewczynka otrzymała imiona: Maria Margarita Elżbieta. Przyjęcie dziecka do wspólnoty chrześcijańskiej odbyło się w kościele św. Jakuba w Nysie i zostało odnotowane w księdze ochrzczonychz lat 1867-1873. We wspomnieniu Maria Magdalena Walter pisze: m. in. „Mój ojciec często wspominał: to był bardzo upalny dzień, kochanej Matce (Marii Merkert) i zaproszonym gościom bardzo smakowała zupa truskawkowa. Poniżej jeden z klasztornych przepisów Wykonanie: Truskawki umyć, obrać z szypułek, zmiksować z cukrem lub miodem, połączyć ze śmietaną, winem. Zupę podgrzewać, ale nie gotować. Następnie wstawić do lodówki na 2-3 godziny (dawniej chłodzono w piwnicy, w chłodniach z lodu lub w czerpaku spuszczano do poziomu lustra wody w studni). S.M. Margarita Cebula CSSE Zupa truskawkowa Jahodova polévka V 19. století patřila k tradičním svátečním chodům studená jahodová polévka, která se mimo jiné podávala v restauracích, také v Nise, na hostině spojené se křtem nového člena rodiny. Dochovala se vzpomínka z roku 1952 Marie Margarity Walterové ze Sombornu, narozené 1. června 1872 v Nise. Její otec Karel Maria Josef Blasel, učitel městské reálky (dnešní „Carolinum”), a matka Antonie, rozená Dierichová, zvolili za kmotra příbuzného Josefa Diericha z Henrykowa a za kmotru generální představenou kongregace sv. Alžběty M. Marii Merkert. Na svatém křtu dne 13. června 1872 děvčátko obdrželo jména: Maria Margarita Alžběta. Přijetí dítěte do křesťanského společenství se konalo v kostele sv. Jakuba v Nise a bylo zaznamenáno v knize pokřtěných z let 1867-1873. Ve vzpomínkách Marie Walterová napsala mimo jiné: „Můj otec často vzpomínal: to byl velmi horký den, milované Matce /Marii Merkertové/ a pozvaným hostům velmi chutnala jahodová polévka.“ Postup: Jahody umyjeme, odstraníme stopky, rozmixujeme cukr nebo med, smícháme se smetanou a vínem. Polévku ohřejeme, ale nevaříme. Potom ji dáme do lednice na 2-3 hodiny (dříve ji chladili ve sklepě, v chladničkách z ledu nebo v kbelíku ji spustili na úroveň hladiny vody ve studni). S.M. Margarita Cebula CSSE 70 71 Zupy / Polévky Składniki: • • • • • • • • • • • • • • 300 g leśnych grzybów lub garść suszonych 2 średnie marchewki ½ małego selera 1 średnia pietruszka 250 g ziemniaków 100 g masła 3 łyżki mąki 1 średnia cebula 3 ząbki czosnku 1,2 l wywaru drobiowego lub wody sól, pieprz 1 łyżka świeżego majeranku (suszony majeranek) ½ łyżeczki zmielonego kminku Suroviny: • • • • • • • • • • • • • • 300 g lesních hub nebo hrst sušených hub 2 střední mrkve ½ malého celeru 1 střední petržel 250 g brambor 100 g másla 3 lžíce hladké mouky 1 střední cibule 3 stroužky česneku 1,2 l kuřecího vývaru nebo vody sůl, pepř 1 lžíce čerstvé majoránky (sušené majoránky) ½ lžičky drceného kmínu Zupy / Polévky Wykonanie: Cebulę, warzywa i ziemniaki kroimy w podobnej wielkości kostkę. Czosnek obieramy i drobno siekamy. Jeśli będziemy używać grzybów suszonych musimy je wcześniej namoczyć w zimnej wodzie. Leśne grzyby kroimy na większe kawałki. W rondelku rozpuszczamy masło i dokładnie podsmażamy warzywa, potem dodajemy cebulę i smażymy dalej. Dodajemy odrobinę mielonego kminku, dosypujemy mąkę i zasmażamy. To wszystko zalewamy wywarem drobiowym lub wodą, solimy, dodajemy pieprz i doprowadzamy do wrzenia. Do garnka dodajemy pokrojone ziemniaki, leśne grzyby, czosnek i wszystko gotujemy do miękkości. Na koniec doprawiamy do smaku solą, pieprzem i majerankiem. Postup: Zupa grzybowa Houbová polévka 72 Cibule oloupeme a nakrájíme na půlkolečka. Osmažíme do zlata na olivovém oleji. Zalijeme hotovým Cibuli, zeleninu a brambory nakrájíme na stejně velké kostičky. Česnek oloupeme a nasekáme nadrobno. Pokud použijeme sušené houby, tak je před vařením musíme namočit do studené vody. Lesní houby překrájíme na větší kousky. V kastrolu rozpustíme máslo a nejprve důkladně orestujeme kořenovou zeleninu, pak přidáme cibuli a opět restujeme. Přidáme trochu drceného kmínu a zaprášíme hladkou moukou, kterou zasmažíme. To vše zalijeme drůbežím vývarem nebo vodou, osolíme, opepříme a přivedeme k varu. Do hrnce přidáme nakrájené brambory, lesní houby, česnek a vše vaříme doměkka. Na závěr dochutíme solí, pepřem a majoránkou. 73 Zupy / Polévky Składniki: • • • • • • • • • • • • 4 średnie ziemniaki 1 średnia cebula 1 jajko 1,2 l wywaru z kury lub wody 100 g słoniny 8 ząbków czosnku ½ łyżeczki mielonego kminku 1 łyżka majeranku 2 liście laurowe 1 łyżka smalcu sól, pieprz 100 g czerstwego chleba i czosnek (jako dodatek do zupy) Suroviny: • • • • • • • • • • • • 4 středně velké brambory 1 střední cibule 1 vejce 1,2 l drůbežího vývaru nebo vody 100 g slaniny 8 stroužků česneku ½ lžičky drceného kmínu 1 lžíce majoránky 2 ks bobkové listy 1 lžíce sádla sůl , pepř 100 g staršího chleba a česnek (příloha do polévky) Zupy / Polévky Zupa czosnkowa Česnečka Wykonanie: Pokrojoną w kostkę słoninę podsmażamy na smalcu, dodajemy drobno posiekaną cebulkę i wszystko dalej podsmażamy. Pod koniec dodajemy mielony kminek. To wszystko zalewamy wywarem lub wodą i doprowadzamy do wrzenia. Do zupy dodajemy pokrojone w kostkę 1 x 1 cm ziemniaki, sól, pieprz, liście laurowe i pokrojony czosnek, wszystko gotujemy do miękkości. Dorzucamy majeranek, gotujemy i dodajemy do zupy roztrzepane jajko. Zupę przyozdabiamy grzankami z pokrojonego w kostki, podsmażonego chleba lub dodajemy chlebowe tościki natarte czosnkiem. Smak zupy możemy wzbogacić dodając starty ser. 74 Suroviny - kvásek: Składniki - zupa: Suroviny - polévka : • 1 l wody • 20 dag maki żytniej • 1 ząbek czosnku • 2 l wody • 25 dag włoszczyzny startej na tarce • 20 dag boczku wędzonego • 20 dag ziemniaków • 4 gotowane jajka • 25 ml słodkiej śmietany 30% • ½ l zakwasu • sól, pieprz • majeranek, czosnek • 1 l wody • 20 dag maki żytniej • 1 ząbek czosnku • 2 l wody • 25 dag włoszczyzny startej na tarce • 20 dag boczku wędzonego • 20 dag ziemniaków • 4 gotowane jajka • 25 ml słodkiej śmietany 30% • ½ l zakwasu • sól, pieprz • majeranek, czosnek Żur Kyselá polévka Postup: Na sádle orestujeme slaninu nakrájenou na kostičky, přidáme najemno nakrájenou cibulku, kterou zpěníme a nakonec přidáme trochu drceného kmínu a vše orestujeme. To vše zalijeme drůbežím vývarem nebo vodou a přivedeme k varu. Do polévky vložíme brambory nakrájené na kostičky 1x1 cm, přidáme sůl, pepř, bobkový list a na plátky nakrájený česnek a vše vaříme doměkka. Na závěr přidáme majoránku, povaříme a vložíme rozšlehané vejce. Polévku zdobíme smaženým na kostičky pokrájeným chlebem nebo vložíme celé osmažené chlebové a česnekem potřené plátky. Česnečku můžeme ochutit posypaným strouhaným sýrem. Zupy / Polévky Składniki: Składniki zakwasu: Wykonanie zakwasu: Postup - kvásek: Wykonanie - zupa: Postup - polévka: Mąkę wsypujemy do kamiennego garnka i zalewamy letnią, przegotowana wodą i mieszamy. Dodajemy rozdrobniony na kawałki czosnek. Garnek przykrywamy gazą i odstawiamy na 3-4 dni w ciepłe miejsce do ukiszenia. Zakwas gdy jest gotowy ma kwaskowaty smak. Do 2 l wody dodajemy pokrojony na kawałki wędzony boczek i startą na tarce włoszczyznę (marchew, pietruszkę, seler), dodajemy por i pokrojone w kostkę ziemniaki, gotujemy. Następnie dodajemy śmietankę i zagotowujemy. Dodajemy według uznania zakwas ok. ½ l Doprawiamy solą, pieprzem, majerankiem i czosnkiem. Podajemy z jajkiem pokrojonym w ósemkę. Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie Dát mouku do kamenného hrnce a zalit vlažnou, převařenou vodou a míchejte. Přidejte nakrájený česnek na kousky. Hrnec přikryt gázou a nechat 3-4 dny na teplém místě k silážování. Kvásek když je hotový je kyselý. Do 2 litry vody přidát nakrájené na kousky, uzenou slaninou a strouhané zelené (mrkev, petržel, celer), přidát pórek a na kostičky nakrájené brambory a uvařit. Pak přidát smetanu a uvařit. Přidát kvásek podle cca. ½ litru Okořenime solí, pepřem, majoránkou a česnekem. Podávát s nakrájenou vejce v osmičku. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie 75 Składniki zakwasu: • • • • ziarno żyta śrutowane woda ze studni czosnek piętka żytniego chleba Składniki: • • • • • • • • • • • 2 litry zakwasu żurowego 5 litrów wody 1 boczek wędzony 1 mała szynka 1 kg łopatki wieprzowej 2 marchewki 1 seler 1 pietruszka 1 główka czosnku majeranek sól, pieprz, liście laurowe, ziele angielskie Suroviny - kyselý kvásek: • • • • šrotované žito voda ze studní česnek pata žitného chleba Suroviny: • 2 litry kyselého kvásku • • • • • • • • • • 5 litrů vody 1 uzené slaniny 1 malá šunka 1 kg vepřové plece 2 mrkve 1 celer 1 petržel 1 hlava česneku majoránka sůl, pepř, bobkový list, nové koření Dania bezmięsne Zupy / Polévky Żurek ścinawski Scinavská kyselá polévka Wykonanie zakwasu: Postup - kvásek: Wykonanie: Postup - polévka: 3-5 dni w ciepłym miejscu w glinianym garnku, przykryć lniana ścierką. Przecedzić przez sito. Ugotować wywar z mięsa i warzyw – miękkie mięso wyjąc i pokroić w półcentymetrowe paski. Wywar zagotowac i wlać zakwas żurowy, doprowadzić do wrzenia, dodac czosnek i przyprawy i pokrojone mięsa. Podawać z małymi ziemniaczkami i jajkiem. Koło Gospodyń Wiejskich Ścinawa Mała, Zakwas żurowy - Dyl Krystyna, Sroka Danuta 76 3-5 dny na teplém místě v hliněné nádobě, přikryjte plátnem. Procedit přes síto. Uvařít vývar s masem a zeleninou - odstranit měkké maso a nakrájít na proužky půl cm. Odvar vařit a nalit kvásek, přiveďte k varu, přidejte česnek a koření a nasekané maso. Podáváme s malými brambory a vejce. Skupina Hospodyň Venkova Ścinawa Malá, Kyselý kvásek - Dyl Krystyna, Sroka Danuta Jídla bez masa Składniki: • 1 kg kaszy gryczanej • 1 kg ziemniaków • 2 cebule • 1 główka kapusty • sól, pieprz Suroviny: • 1 kg pohanky • 1 kg brambor • 2 cibule • 1 hlávka zelí • sůl a pepř Wykonanie: Kaszę gryczaną krótko zaparzamy w następujących proporcjach – 1 objętość kaszy – 2 objętości wody. Ziemniaki ucieramy na drobnej tarce, odsączamy. Cebule kroimy w drobną kostkę, surową dodajemy do gorącej, uprażonej kaszy i mieszamy. Następnie dodajemy utarte ziemniaki, sól i pieprz do smaku. Wszystkie składniki farszu należy dokładnie połączyć. Kapustę sparzamy, oddzielamy liście i usuwamy zgrubienia. Z przygotowanego farszu i liści formujemy gołąbki. Dno garnka wykładamy liśćmi kapusty, gołąbki układamy jeden obok drugiego w 2-3 warstwach, polewamy wodą, przykrywamy i zapiekamy w rozgrzanym piekarniku ok. 2h. Upieczone gołąbki można podawać z sosem np. grzybowym lub cebulą zeszkloną na maśle i skawrkami. Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie Dania bezmięsne / Jídla bez masa Gołąbki z kaszy gryczanej i ziemniaków Holoubky z pohankou Postup: Pohanku krátce povaříme v následujících proporcích – 1 objemový díl pohanky – 2 objemové díly vody. Brambory postrouháme na jemném struhadle a vytlačíme z nich přebytečné množství vody. Cibuli nakrájíme na malé kostičky, syrovou přidáváme do horké, upražené pohanky a mícháme. Pak přidáme nastrouhané brambory, sůl a pepř podle chuti. Všechny ingredience nádivky je třeba důkladně spojit. Zelí spaříme, oddělíme jednotlivé listy a odstraníme hrubé části. Z připravené nádivky a listů formujeme závitky. Dno hrnce vyložíme zelnými listy, plněné závitky (holoubky) ukládáme jeden vedle druhého ve 2-3 vrstvách, zalijeme vodou, přikryjeme a pečeme v předehřáté troubě po dobu asi 2 hodin. Opečené zelné závitky (holoubky) je možné podávat například s hříbkovou omáčkou, nebo se zesklovatělou cibulí, na másle a se škvarky. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie 79 Suroviny: • 1 młoda kapusta ok. 2 kg • 5 dag drożdży • 1 śmietana • ½ l mleka • 3 łyżki mąki pszennej • woda • sól pieprz • koper zielony Składniki: • 1 mládě zelí cca. 2 kg • 5 g kvasinek • 1 smetana • ½ litru mléka • 3 lžíce mouky • voda • sůl pepř • kopr • 1,5 kg ziemniaków • 2 cebule • 4 jajka • szczypiorek • sól, pieprz • olej lub smalec do smażenia Dania bezmięsne / Jídla bez masa Kapusta na śmietanie z Kobywłok Zelí na smetaně s Kobywlok Wykonanie: Kapustę drobno kroimy lub szatkujemy. W wodzie rozpuszczamy drożdże i tak przygotowanym roztworem zalewamy kapustę. Wszystko pozostawiamy na noc. Rano kapustę wraz z wodą i drożdżami dodajemy do lekko podgrzanego ½ l mleka i 0,5 szklanki śmietany. Wszystko gotujemy ok. 15-20 min. Na koniec kapustę zagęszczamy rozrobioną ½ szklanki śmietany z 3 łyżkami mąki. Doprawiamy solą, pieprzem i dodajemy koperek. Józefa Robak, Złotogłowice Suroviny: • 1,5 kg brambor • 2 cibule • 4 vejce • pažitka • sůl a pepř • olej nebo tuk na smažení Krokiety z farszem z ziemniaków Krokety plněné bramborovou směsí Postup: Zelí jemně řezat nebo nasekát. Rozpustit kvasinky ve vodě a zalit zelí takto připraveném roztokem. Vše ponechát na noc. Rano zelí s vodou a kvasinek je přidán k mírně vyhřívanému 1/2 litru mléka a 0,5 šálky smetany. Vše vařít cca. 15 - 20 min. Na konci zelí zahustime 1-2 šálky smetany s 3 lžícemi mouky. Okořenit solí a pepřem a přidát kopr. Józefa Robak, Złotogłowice Wykonanie: Ziemniaki ugotować przecisnąć przez praskę dodać cebulę lekko zrumienioną na tłuszczu. Jajka ugotować obrać i posiekać w drobną kostkę, dodać do ziemniaków. Dodać również pokrojony szczypiorek, sól, pieprz, i wszystko wymieszać. Na usmażone naleśniki nakładać farsz, zwijać w rulony, panierować w cieście naleśnikowym i bułce tartej, smażyć na rozgrzanym oleju lub smalcu na złoty kolor. Podawać z sosem grzybowym i surówką z kapusty kiszonej lub barszczem czerwonym. Dania bezmięsne / Jídla bez masa Składniki: Postup: Brambory uvařít, rozdrtit a přidát cibuli, která před tím byla připravena na tuku. Uvařít vejce oloupat a nakrájít na malé kostičky, přidát do brambor. Přidát nakrájenou pažitku, sůl, pepř, a všechno smíchat. Pro smažené placky dát směs, srolovat válce obalit v palačinkovém těstě a strouhanku a smaží tv horkém oleji nebo sádle na zlatou barvu. Podavát s houbovou omáčkou a salátem s kyselým zelím nebo červeným borščem. Sdružení Venkovských Hostesek Piątkowice Koło Gospodyń Wiejskich Piątkowice 80 81 • • • • • Suroviny - těsto: 40 dag mąki pszennej 1 jajko ¼ szklanki wody 2 łyżki oliwy sól • • • • • Składniki - farsz: 40 dag pšeničné mouky 1 vejce ¼ sklenice vody 2 lžíce oleje sůl • • • • • • • 1 kg brambor vařených ve slupce 50 dag tvarohu 1 velká cibule 2 lžíce tuku a škvarky z čerstvé slaniny 1 vejce sůl a pepř Dania bezmięsne / Jídla bez masa Pierogi kresowe Pirohy z Kresů Wykonanie: Przesianą mąkę mieszamy z odrobiną soli, a mleko z wodą. Wszystkie składniki ciasta dokładnie razem wyrabiamy, aż będzie odchodziło od dłoni. Gotowe ciasto dzielimy na porcje, aby nie wysychało przykrywamy ściereczką. Na patelni rozgrzewamy smalec ze skwarkami, dodajemy obraną, pokrojoną cebulę, którą przyrumieniamy. Obrane ziemniaki, ser, cebulę mielimy w maszynce do mięsa, dodajemy jajko, przyprawiamy i dokładnie mieszamy. Ciasto wałkujemy, szklanką wykrajamy krążki, nakładamy farsz i zlepiamy boki. Gotujemy we wrzącej, osolonej wodzie 5-6 min. od chwili wypłynięcia pierogów na powierzchnię. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi, Wójcice 82 Suroviny- těsto: Składniki- farsz: Suroviny- nádivka: • 1 kg mąki pszennej • 0,5 l. gorącej wody • 4 łyżki oleju • sól Suroviny - náplň: • 1 kg ziemniaków ugotowanych w mundurkach • 50 dag sera twarogowego • 1 duża cebula • 2 łyżki tłuszczu i skwarków ze świeżej słoniny • 1 jajko • sól, pieprz Składniki- ciasto: • 1 kg pšeničné mouky • 0,5 l horké vody • 4 lžíce oleje • sůl • 1,2 kg ziemniaków • 50 dag sera twarogowego • 3 cebule • ½ kostki masła • sól, pieprz • 1,2 kg brambor • 50 gramů tvarohu • 3 cibule • ½ šálku másla • sůl a pepř Pierogi ruskie Ruské pirohy Postup: Prosetou mouku smícháme s trochou soli a vodou. Všechny ingredience těsta důkladně zpracováváme, až bude odcházet od rukou. Hotové těsto dělíme na části, aby nevysychalo, přikryjeme utěrkou. Na pánvi rozehřejeme sádlo se škvarky, přidáme oloupanou, nakrájenou cibuli, kterou osmažíme dozlatova. Oloupané brambory, tvaroh a cibuli umeleme mlýnkem na maso, přidáme vejce, dochutíme a důkladně promícháme. Těsto vyvalíme, sklenicí vykrajujeme kolečka, na které naklademe nádivku a slepíme hrany. Vaříme ve vroucí, osolené vodě po dobu 5-6 minut od doby, kdy vyplavou na hladinu. Sdružení pro Rozvoj Vesnice, Wójcice Wykonanie: Ugotowane ziemniaki przepuszczamy przez praskę, dodajemy przysmażoną na złoty kolor cebulę, sól i pieprz. Wszystko dokładnie mieszamy. Wyrabiamy ciasto z mąki, podlewając je gorącą wodą z olejem. Ciasto musi być sprężyste, ale nie twarde. Ciasto wałkujemy na grubość 3-5 mm, wykrawamy szklanką krążki, nakładamy na nie farsz i formujemy pierogi. Pierogi wrzucamy do wrzącej wody (można dodać do wody łyżkę oleju, aby się nie zlepiały), mieszamy i gotujemy do momentu wypłynięcia na powierzchnię. Po wyjęciu na talerz polewamy skwarkami ze stopionego boczku i śmietaną. Dania bezmięsne / Jídla bez masa Składniki - ciasto: Postup: Vařené brambory rozbit, přidát opečenou zlatohnědou cibule, sůl a pepř. Vše důkladně promíchat. Těsto zpracujeme s moukou, zalit je s horkou vodou a olejem.Těsto musí být pružné, ale ne tvrdé. Těsto vyválít na tloušťku 3-5 mm a dělát kroužky sklenice, dát na ně nádivku a tvořit pirohy. Vhodit pirohy do vařící vody (můžete přidat lžíci oleje do vody aby se neslepovaly), zamíchat a vařít, dokud budou k povrchu. Dát na talíř a zalit rozpuštěnou slaninu a zakysanou smetanou. Sdružení pro Rozvoj Vesnice, Wójcice Stowarzyszenie Rozwoju Wsi, Wójcice 83 • • • • • • • Suroviny - těsto: 1 kg mąki pszennej ok. 1 szklanka ciepłej wody 1 jajko 3 łyżki oleju 8-10 dag drożdży 1 łyżeczka cukru sól • • • • • • • Składniki - farsz: • • • • • • • 1 kg mąki pszennej ok. 1 szklanka ciepłej wody 1 jajko 3 łyżki oleju 8-10 dag drożdży 1 łyżeczka cukru sól • • • • • • • 1kg białej kapusty 10 dag suszonych prawdziwków 30 dag pieczarek 3 duże cebule sól, pieprz, ½ łyżeczki roztartych nasion kminku ¼ szklanki oleju olej do smażenia pierogów Dania bezmięsne / Jídla bez masa Pierogi z kapustą i grzybami Pirohy se zelím a houbami Wykonanie: Suszone prawdziwki namaczamy w ciepłej wodzie, kiedy będą miękkie, wyjmujemy z wody i kroimy na mniejsze części. Pieczarki i cebule - obieramy i kroimy, kapustę szatkujemy. Na dużą patelnię wlewamy połowę oleju, dodajemy cebulę i smażymy ją na szklisto, następnie wlewamy resztę oleju, dodajemy pieczarki i smażymy do miękkości. Następnie dodajemy prawdziwki i kapustę, wszystko mieszamy, przykrywamy i dusimy ok. 10 min. Dodajemy przyprawy, sól, pieprz i kminek i dusimy na małym ogniu ok. 20 min. Tak przygotowany farsz odstawiamy do ostygnięcia. Przygotowanie ciasta rozpoczynamy od rozkruszenia drożdży, do których dodajemy sól, cukier i 4 łyżki wody. Przyprószamy mąką i pozostawiamy na 10 min. Kiedy zaczyn zaczyna pracować, wsypujemy mąkę, wbijamy jajko i delikatnie mieszamy. Następnie porcjami wlewamy wodę i zaczyn wyrabiamy łyżką. Ciasto powinno być dość ścisłe. Wyrobione ciasto przykrywamy ściereczką i odstawiamy w ciepłe miejsce do wyrośnięcia na ok. 30 min. Po wyrośnięciu ciasta nabieramy dużą łyżką porcje, rozprowadzamy w dłoni na cienki placuszek, nakładamy farszu i formujemy pierogi. Uformowane pierogi od razu umieszczamy na rozgrzany na patelni olej i smażymy z każdej strony ok. 2 min. Gorące pierogi przekładamy na talerz i odsączamy na bibule. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi, Wójcice 84 Suroviny - těsto: Składniki- farsz: Suroviny- nádivka: • 2 šálky mouky • 1 vejce • 1 lžíce oleje • špetka soli • 2 szklanki mąki pszennej • 1 jajko • 1 łyżka oleju • szczypta soli Suroviny - nádivka: 1kg białej kapusty 10 dag suszonych prawdziwków 30 dag pieczarek 3 duże cebule sól, pieprz, ½ łyżeczki roztartych nasion kminku ¼ szklanki oleju olej do smażenia pierogów Składniki- ciasto: • ¾ szklanki kaszy gryczanej • 20 dag ser białego (twarogu) • 2 cebule • 1 łyżka masła (klarowanego) • pieprz • ¾ šálku pohanky • 20 dag bílého sýra (tvaroh) • 2 cibule • 1 lžíce másla • pepř Pierogi z kaszą gryczaną i serem Pirohy s pohankou a sýrem Postup: Sušené hříbky namočit v teplé vodě a když jsou už měkké, vyjmot z vody a nakrájít na menší kousky. Houby a cibule – oloupat a nakrájít. Nakrájít zelí. Na velké pánvi zalit polovinou oleje, přidát cibuli a smažit ji na skelnou barvu, nalit zbývající olej, přidát houby a smažit doměkka a pak přidejte zelí, smíchat všechno, a vařít cca. 10 min. Přidejte koření, sůl, pepř a kmín a vařít na mírném ohni cca. 20 min. Takto připravenou nádivku nechat vychladnout. Připravit těsto, podrobit kvasinky, ke které přidáme sůl, cukr a 4 lžíce vody, mouku a nechat 10 minut. Když kvasinky začnou pracovat, nalít mouku, vejce a jemně promíchat. Pak zalit částí vody a uhněst všechno lžíci. Těsto by mělo být poměrně přesné. Hněte těsto přikrit utěrkou a necháme na teplém místě kynout cca. 30 min. Po povstání beremy velkou lžíce a dělame v ruce na tenké placky, dáme nádivku a tvořime pirohy. Vytvořené pirohy ihned dát do rozpáleného oleje na pánvi a osmažte na každé straně cca. 2 minuty. Horké pirohy dát na talíř a přeložit na papír. Sdružení pro Rozvoj Vesnice, Wójcice Wykonanie: Kaszę gotujemy na sypko i odstawiamy do przestygnięcia. Cebulę drobno kroimy i lekko podsmażamy na szklisto na maśle. Następnie cebulę i twaróg mieszamy z kaszą, doprawiamy do smaku solą i pieprzem. Z podanych w przepisie składników wyrabiamy ciasto, dodając trochę wody, aby było sprężyste i niezbyt twarde, następnie wałkujemy. Szklanką wycinamy kółka, na każdym umieszczamy farsz i zlepiamy brzegi. Przygotowane pierogi wrzucamy na wrzątek, gotujemy aż wypłyną na wierzch, podczas gotowania delikatnie mieszamy. Ugotowane pierogi wybieramy na talerz i polewamy omastą (skwarki z cebulą i śmietaną). Pierogi możemy też piec w piekarniku – układamy je na wyłożonej papierem formie do pieczenia, każdy nakłuwamy widelcem. Pieczemy w nagrzanym do temp. 200oC piekarniku przez ok. 20 min. Dania bezmięsne / Jídla bez masa Składniki - ciasto: Postup: Uvařít pohanku a nechát vychladnout. Cibule, jemně řezané a lehce smažit na másle. Potom promíchat cibuli a tvaroh s pohankou. Okořenit solí a pepřem. Při uvedené v receptu složkách hníst těsto, přidat trochu vody, aby bylo pružné a ne příliš tvrdé, pak vývalit. Sklenice dělát kroužky, na každý dát nádivku. Připravené pirohz dát do vroucí vody, vařít, dokud se nevznáší na vrchol, míchat jemně při vaření. Vařené pirohy dát na talíř a daváme omastu (škvarky s cibulí a zakysanou smetanou). Pirohy mohou být také pečene v troubě - dát je na papíru, každý proražený vidličkou. Péct na teplotu 200°C. v troubě cca. 20 min. Sdružení pro Rozvoj Vesnice, Wójcice Stowarzyszenie Rozwoju Wsi, Wójcice 85 • 8 dużych ziemniaków • 6 ząbków czosnku • 2 łyżki pszennej mąki • 1 jajko • majeranek • pieprz • sól • kiszona kapusta Suroviny: • 8 velkých brambor • 6 stroužků česneku • 2 lžíce hladké mouky • 1 vejce • majoránka • pepř • sůl • kysané zelí Dania bezmięsne / Jídla bez masa Placek ziemniaczany z kapustą Bramborák s kysaným zelím Wykonanie: Ziemniaki obieramy i trzemy na grubej tarce, solimy i odstawiamy na chwilę. Starte ziemniaki odcedzamy z wody, dodajemy czosnek, jajko, pieprz, majeranek, 2 łyżki mąki i mieszamy. Na rozgrzanej patelni kładziemy porcje tak sporządzonej mieszanki i smażymy chrupiące placki. Jeśli ciasto wyszło nam zbyt rzadkie możemy dodać tartą bułkę, co powinno wzmocnić smak. Postup: Brambory oloupeme a nastrouháme na hrubém struhadle a osolíme. Necháme chvíli odležet Potom z nastrouhaných brambor vymačkáme veškerou vodu, přidáme česnek, vejce, pepř, majoránku 2 lžíce mouky a dobře promícháme. Směs vložíme na pánev a smažíme křupavé placky. Těsto by mělo být hustší, je-li řídké, přidáme trochu strouhanky. Składniki: Suroviny: Składniki - farsz: Suroviny- náplň • 1 kg ziemniaków • 0,8 kg maki pszennej • ok. 3 szklanki wody • szpinak- opakowanie • kostka sera feta • jajka ugotowane • czosnek • przyprawy do smaku • špenát-balení • kostka sýra Feta • vařená vejce • česnek • koření k ochucení Rolada ziemniaczana Bramborova roláda Wykonanie: Szpinak podsmażamy z czosnkiem i przyprawami. Do ostudzonego szpinaku dodajemy, rozkruszony ser feta i mieszamy. Obrane ziemniaki gotujemy na półtwardo. Gdy zaczną się gotować wsypujemy mąkę i gotujemy aż do miękkości ziemniaków. Po ugotowaniu usuwamy nadmiar wody do osobnej szklanki. Następnie wszystko ugniatamy na jednolitą masę, w miarę potrzeby możemy dodać, wcześniej odlaną wodę z ugotowanych ziemniaków. Gdy ugniatane ciasto przybierze konsystencję bardziej stałą (taka jak na kluski), przystępujemy do wałkowania ciepłego ciasta. Rozwałkowany placek umieszczamy na folii aluminiowej, na całej powierzchni umieszczamy farsz oraz układamy ćwiartki jajek i zawijamy. Roladę możemy podawać na ciepło i zimno. Anna Pastuch, Koło Gospodyń Wiejskich, Piątkowice 86 • 1 kg brambor • 0,8 kg pšeničné mouky • asi 3 šálky vody Dania bezmięsne / Jídla bez masa Składniki: Postup: Špenát smažíme spolu s česnekem a kořením. Do takto připraveného vychlazeného špenátu přidáme rozdrobený sýr Feta a promícháme. Oškrábané brambory povaříme až jsou polotvrdé. Když se začnou vařit, nasypeme mouku a vaříme brambory až jsou měkké. Po uvaření odlijeme přebytečnou vodu do zvláštní nádoby. Pak všechno hněteme do homogenní hmoty, v případě potřeby můžeme přidat, předtím odlitou vodu z vařených brambor. Když zadělané těsto získá pevnější konzistenci (stejnou jako na knedlíky), začneme válet teplé těsto. Rozválenou placku umístíme na hliníkovou fólii (alobal), následně po celém povrchu rozložíme náplň a uložíme čtvrtky vajec a srolujeme. Roládu lze servírovat teplou i studenou. Anna Pastuch, Skupina Hospodyň Venkova, Piątkowice 87 Dania bezmięsne / Jídla bez masa • 10 sałatkowych ziemniaków • 3 - 4 ugotowane na twardo jajka • 3 korzenie pietruszki • 4 marchewki • ½ selera • 1 puszka groszku konserwowego • 4 ogórki konserwowe • 1 cebula (szalotka) • 1 łyżka octu z 2 kostkami cukru • 2 łyżki musztardy • 400 g majonezu • sól, pieprz • mała miseczka śmietany dla podkreślenia smaku Suroviny: • 10 salátových brambor • 3 - 4 natvrdo uvařená vejce • 3 kořenová petržel • 4 mrkev • ½ celer • 1 malá konzerva sterilizovaného hrášku • 4 sterilizované okurky • 1 cibule (šalotka) • 1 lžíce octa z 2 kostky cukru • 2 lžíce plnotučné hořčice • 400 g majonézy • sůl, pepř • malý kelímek šlehačky Wykonanie: Dzień wcześniej gotujemy ziemniaki w mundurkach. Gotujemy również jajka na twardo i warzywa. Warzywa gotujemy w zalewie, do której dodajemy liść laurowy, 3 ziarenka ziela angielskiego, 5 ziarenek pieprzu, szczyptę soli, cukru, łyżkę octu i pozostawiamy do wystudzenia. Gotowane warzywa i jarzyny możemy zastąpić konserwowymi. Na drugi dzień ziemniaki obieramy i kroimy w kostkę. Ugotowane warzywa, ogórki konserwowe i szalotkę drobno kroimy. Dodajemy groszek konserwowy, a dla podkreślenia smaku dodajemy odrobinę śmietany (nie jest to konieczne). Potem dodajemy pozostałe składniki - sól, mielony pieprz, musztardę i majonez. Delikatnie wszystko mieszamy. Na koniec dodajemy posiekane jajka i ewentualnie dolewamy odrobinę zalewy, w której gotowaliśmy warzywa dla podkreślenia smaku. Wszystko jeszcze raz delikatnie mieszamy i pozostawiamy do wystudzenia. Klasyczna świąteczna sałatka ziemniaczana powinna być robiona wcześnie rano tak, aby do wieczora nabrała właściwego smaku. W lżejszej formie sałatka, zamiast majonezu, może zawierać jogurt, kwaśną śmietanę lub tylko ocet z wymienionymi składnikami. Postup: Sałatka ziemniaczana Bramborový salát 88 Den dopředu si uvaříme brambory ve slupce. Taktéž si uvaříme kořenovou zeleninu a vejce natvrdo. Kořenovou zeleninu očistíme a uvaříme ji v nálevu, do kterého dáme 1 bobkový list, 3 kuličky nového koření, 5 kuliček pepře, špetku soli, cukr a 1 lžíci octa. Zeleninu necháme vychladnout. Kořenovou zeleninu můžeme nahradit sklenicí 650 g sterilizované zeleniny ve sladkokyselém nálevu (okurky, mrkev, petržel a hrášek) Druhý den brambory oloupeme a protlačíme přes kolečko s mřížkou nebo nakrájíme na kostičky. Uvařenou zeleninu, sterilizované okurky a cibuli (šalotku) také nakrájíme na drobno. Přidáme sterilizovaný hrášek a pro zjemnění chuti můžeme přimíchat malý kelímek šlehačky (nemusí být). Potom vmícháme zbylé suroviny - sůl, mletý pepř, hořčici a majonézu. Opatrně vše promícháme. Nakonec přidáme nasekaná vejce a případně dochutíme nálevem, ve kterém jsme vařili zeleninu. Vše opatrně promícháme a dáme vychladnout. Klasický Vánoční bramborový salát se má dělat brzo ráno, aby se do večera pěkně uležel. Pro odlehčení se salát někdy spojuje místo majonézy jogurtem, zakysanou smetanou nebo jen octem a Ingrediencemi. 89 Dania bezmięsne / Jídla bez masa Składniki: Składniki: • 1,5 cm plaster sera edamskiego 30% • pszennej mąki • jajko • bułka tarta • sól • olej • sos tatarski Suroviny: • 1,5 cm plátek sýru Eidam 30% • hladká mouka • vejce • strouhanka • sůl • olej • tatarská omáčka Dania mięsne Dania bezmięsne / Jídla bez masa Smażony ser Smažený sýr Wykonanie: Plaster sera dokładnie obtaczamy w mące, jajku i bułce tartej. Podsmażamy na gorącej patelni w głębokim oleju. Tak przygotować możemy jeszcze inne rodzaje sera np.: Hermelin, Camembert, Niva. Do smażenia powinniśmy używać serów o niższej zawartości tłuszczu. Aby uniknąć wyciekania sera można go obtoczyć w panierce dwukrotnie. Niektórzy dodają do rozbitego jajka mąkę ziemniaczaną. Dodatki: Sos tatarski, frytki, krokiety, ziemniaki gotowane, ziemniaki gniecione. 90 Postup: Plátek sýra důkladně obalíme v hladké mouce, vejci a strouhance. Prudce smažíme na rozpálené pánvi v dostatečné vrstvě oleje (téměř zakrývající sýr). Podobně lze připravovat i jiné druhy sýrů např. Hermelín, Camembert, Nivu a jiné. Pro smažení jsou vhodnější spíše nízkotučné sýry. Některé hospodyňky, kterým se sýr roztéká, obalují sýr dvakrát. Někdo přidává do rozšlehaného vejce trošku bramborového škrobu. Přílohy Tatarská omáčka, hranolky, krokety, vařené brambory, bramborová kaše. Jídla z masa Składniki: • 80 dag kapusty kiszonej • 20 dag wieprzowiny bez kości • 15 dag kiełbasy • 10 dag boczku wędzonego • 5 dag słoniny • 5 dag cebuli • 5 dag pomidory- koncentrat • 2 dag mąki • grzyby suszone • sól, pieprz Suroviny: • 80 dag kysaného zelí • 20 dag vykostěné vepřové • 15 dag salámu • 10 dag uzeného bůčku • 5 dag slaniny • 5 dag cibule • 5 dag rajčat - koncentrát • 2 dag mouky • sušené hou Dania mięsne / Jídla z masa Bigos Bigos Wykonanie: Kiszoną kapustę drobno pokroić, zalać niewielką ilością wrzącej wody i gotować razem z rozdrobnionymi grzybami. Mięso wieprzowe w całości posolić i podsmażyć na rozgrzanym tłuszczu. Mięso wraz z boczkiem dodać do kapusty kiszonej i dusić do miękkości. Do gotującego się bigosu dodać pokrojoną w kostkę i stopioną słoninę. Kiełbasę obrać ze skórki, pokrajać w plasterki. Mięso wieprzowe i boczek wyjąć z bigosu i pokroić w kostkę i razem z kiełbasą dodać do kapusty, dodać pomidory, przyprawić do smaku solą, pieprzem i gotować. Do bigosu dodawać można różne wędliny, im więcej gatunków mięsa, tym lepszy bigos. Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „Mak”, Makowice Postup: Kysané zelí jemně nakrájíme, zalijeme menším množstvím vařící vody a vaříme spolu s pokrájenými houbami. Vepřové maso vcelku posolíme a prosmažíme na rozpáleném oleji. Maso s bůčkem přidáme do kysaného zelí a dusíme doměkka. Do vařícího se bigosu přidáme na kostičky nakrájenou a rozpuštěnou slaninu. Salám oloupeme z kůže a nakrájíme na plátky. Vepřové maso a bůček vyjmeme z bigosu, pokrájíme na kostičky a spolu se salámem přidáme do zelí, přidáme rajčata, dochutíme solí a pepřem a vaříme. Do bigosu je možné přidat různé uzeniny, čím více druhů masa, tím je bigos lepší. Skupina Hospodyň Venkova, „Mak”, Makowice 93 • • • • • • • • • • • • • 600 g polędwicy wołowej (może być rostbef lub udziec) 1 – 2 małe cebule (szalotka) 4 żółtka (4 porcje) 1 łyżka oliwy z oliwek 1/2 łyżki sosu worcester 2–3 łyżki musztardy Dijon 1 łyżka mielonej słodkiej papryki ½ łyżki mielonej ostrej papryki 2–3 łyżki keczupu papryczka chili 4–6 posiekanych kaparów lub oliwek sól, pieprz, szczypta kminku 8 grzanek z czosnkiem (opiekany chleb) Dania mięsne / Jídla z masa Befsztyk tatarski Tatarský biftek Wykonanie: Wymyte mięso dwukrotnie mielimy w maszynce do mielenia i dodajemy drobno pokrojoną czerwoną cebulę (szalotkę). Doprawiamy wg uznania solą i pieprzem, dodajemy paprykę i oliwę z oliwek, keczup, musztardę, sos worcester i posiekane kapary (lub oliwki). Na koniec kładziemy na środku żółtko. Kto lubi pikantniejszy smak może dodać papryczkę chili. Na talerzu wszystko mieszamy i chwilkę odczekujemy. Befsztyk tatarski podajemy na grzance natartej czosnkiem lub na opieczonym chlebie. 94 Suroviny: • • • • • • • • • • • • • 600 g pravá hovězí svíčková (může být i roštěnec nebo odleželá zadní kýta) 1 – 2 malé cibule (šalotka) 4 žloutky (4 porce) 1 lžíce olivového oleje 1/2 lžíce worcesterské omáčky 2–3 lžíce Dijonské hořčice 1 lžíce mleté papriky (sladké) ½ lžíce mleté papriky (pálivé) 2–3 lžíce kečup feferonka (nebo chilli) 4–6 ks nasekaných kaparů sůl, pepř, špetku kmínu 8 ks opečených topinek s česnekem (opečený chléb) Postup: Odležené maso očistíme a 2x pomeleme na jemném mlýnku, přidáme jemně nakrájenou červenou cibuli – šalotku. Podle chuti vše osolíme, opepříme, přidáme papriku a olivový olej, dochutíme kečupem, hořčicí, worcesterem a nasekanými kapary (nebo olivy). Nakonec vložíme do středu masa žloutek. Kdo to má rád pikantní a ostřejší chuť, přidává ještě chilli nebo feferonku. Na talíři pak vše promícháme a necháme chvilku odležet. Tatarský biftek podáváme na opečeném chlebu (topinkách) s rozetřeným česnekem. Składniki: • • • • • • • • • • 0,5 kg drobiowych piersi 4 duże ziemniaki 4 ząbki czosnku 1 łyżka pszennej mąki 1 jajko majeranek pieprz sól olej przystawka: (ogórki, pomidory, por, papryka, biała i czerwona Suroviny: • • • • • • • • • • 0,5 kg kuřecích prsíček 4 velké brambory 4 stroužky česneku 1 lžíce hladké mouky 1 vejce majoránka pepř sůl olej zeleninová obloha (okurka, rajče, pórek, paprika, zelí bílé a červené) Drobiowe kotleciki Kuřecí nudličky Wykonanie: Ziemniaki obieramy, trzemy na grubej tarce, solimy i odstawiamy na chwilę. Starte ziemniaki odcedzamy z wody, dodajemy czosnek, jajko, pieprz, majeranek, 2 łyżki mąki i mieszamy. Jeśli ciasto wyszło nam zbyt rzadkie możemy dodać bułkę tartą, co jeszcze może wzmocnić smak. Piersi drobiowe kroimy na kawałki (ok. 2-3 cm) i solimy. Obtaczamy w ziemniaczanym cieście i od razu smażymy na oleju, aż będą chrupiące. Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Brambory oloupeme a nastrouháme na hrubém struhadle a osolíme. Necháme chvíli odležet Potom z brambor vymačkáme veškerou vodu, přidáme česnek, vejce, pepř, majoránku, 1 lžíci mouky a dobře promícháme. Těsto by mělo být hustší, je-li řídké, přidáme trochu strouhanky. Maso z kuřecích prsíček nakrájíme na nudličky (kostky) cca 2 x 3 cm. Maso jen lehce osolíme, dobře obalíme v bramborákovém těstě a hned smažíme v oleji do křupava. 95 • 30 dag kabanosów drobiowych lub frankfurterek • 1,5 l rosołu (może być z kostek) • 4-5 gruszek mało dojrzałych • 2 pory (biała część) • 3-4 łyżki oleju • puszka soi lub soczewicy • zielona pokrojona pietruszka • sól, pieprz, vegeta, papryka ostra Suroviny: • 30 dag drůbežíh kabanosů nebo párky • 1,5 l vývar (může být od kotníku • 4.5 hrušky málo zralých • 2 pórek (bílá část) • 3-4 lžíce oleje • plechovka fazolí nebo čočky • nasekaná zelená petrželka • sůl, pepř, vegeta, kajenský pepř Dania mięsne / Jídla z masa Flaczki z gruszek Dršťky s hrušek Wykonanie: Gruszki kroimy w kostkę i delikatnie smażymy na oleju, dodajemy por i jeszcze smażymy. Do przesmażonych gruszek i pora wlewamy rosół. Dodajemy pokrojone w cienkie plasterki kabanosy – gotujemy ok. 10 min. Przyprawiamy do smaku solą , pieprzem, ostrą papryką i vegetą. Na koniec wykonujemy zasmażkę z 2-3 łyżek masła, 3 łyżek mąki oraz z dodatkiem soi lub soczewicy. Do zupy dodajemy pietruszkę. Halina Siwicka, Hajduki Nyskie 96 Składniki: • 1 kurczak- 1-1,5 kg • 1 duża bułka namoczona • 2 średnie cebule • ½ kostki masła • 4 jajka • 6 dużych ząbków czosnku • 8 łyżek natki pietruszki • sól, pieprz, vegeta, maggi do smaku • wywar z kostki rosołowej • ząbek czosnku Suroviny: • 1 kuře (1-1,5 kg) • 1 velká namočená houska • 2 středně velké cibule • ½ kostky másla • 4 vejce • 6 velkých stroužků česneku • 8 lžic petrželové natě • sůl, pepř, vegeta, • maggi podle chuti • vývar z bujónové kostky Galantyna z kurczaka Kuřecí galantina Wykonanie: Postup: Hrušky nakrájít na kostičky a lehce smažít na oleji, přidát pórek a ještě smažít. Pro přesmažené hrušky a pórku nalijte vývar. Přidát nakrajený na tenké plátky kabanos - vařit cca 10 min.Podle chuti přídát sůl, pepř, chilli papričku a Vegetu. Na konci uděláme jíšku s 2-3 lžícemi másla, 3 lžíce mouky, a s přídavkem sóji nebo čočky. Přidát petržel do polévky. Halina Siwicka, Hajduki Nyskie Kurczaka dokładnie myjemy, obcinamy skrzydełka w połowie. Obcinamy szyję pozostawiając jedynie skórę. Nacinamy końcówki udek, ułatwi to zdjęcie skóry. Następnie delikatnie zdejmujemy skórę i solimy. Mięso od kości wycinamy i mielimy przez maszynkę z namoczoną bułką. Do masy mięsnej dodajemy uduszoną w maśle cebulę, jajka, starty czosnek, przyprawy i pietruszkę, wszystko razem dobrze wyrabiamy i wkładamy do skóry kurczaka, dobrze ubijając. Wszystko układamy na foli aluminiowej i mocno zawijamy. Gotujemy w wywarze 1-1,5 h na wolnym ogniu. Po ugotowaniu gorącą galantynę odwijamy, układamy na półmisku i dekorujemy według uznania. Janina Słobodziuk, Ścibórz Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Kuře je třeba důkladně omýt, odříznout křídla v polovině, odříznout krk a ponecháváme pouze kůži. Nařízneme konce stehen, co nám usnadní sejmutí kůže. Následně opatrně sundáme kůži a osolíme. Maso od kosti odkrojíme a meleme s namočenou houskou. Do masové hmoty přidáme na másle dušenou cibuli, vejce, nastrouhaný česnek, koření a petrželku, všechno dohromady dobře zpracujeme a vkládáme do kuřecí kůže, přičemž hmotu dobře utlačíme. Všechno pokládáme na hliníkovou fólii (alobal) a pevně zabalíme. Vaříme ve vývaru po dobu 1 - 1,5 hodiny na mírném ohni. Po uvaření horkou galantinu odbalíme, položíme na mísu a podle potřeby ozdobíme. Janina Słobodziuk, Ścibórz 97 • 1 gęś • 80 dag mięsa mielonego • 20 dag żurawiny • 2 łyżki majeranku • sól, pieprz • 5 ząbków czosnku • pęczek natki pietruszki • wątróbka z gęsi Suroviny: • 1 husa • 80 g mletého masa • 20 dag z brusinek • 2 lžíce majoránky • sůl a pepř • 5 stroužků česneku • svazek petržele • husí játra Dania mięsne / Jídla z masa Z młodej gęsi wybieramy kości. Nacieramy gęś majerankiem, solą, pieprzem i czosnkiem z zewnątrz i w środku. Odstawiamy na 3 godz. W tym czasie przygotowujemy nadzienie. Mięso mielone mieszamy z żurawiną i pokrojoną pietruszką oraz surową wątróbką z gęsi pokrojoną w drobniutką kostkę. Wszystko przyprawiamy do smaku solą i pieprzem. Farszem napełniamy gęś. Zaszywamy brzuszek i okolice szyi. Wkładamy do rękawa piekarniczego i pieczemy w piekarniku około 3 godziny w temperaturze 200°C. UWAGA: Ile waży gęś tyle godzin pieczemy w piekarniku. • 1 golonka duża • 1 kg kapusty kiszonej • 2 cebule • 2 łyżki smalcu • sól, pieprz • liście laurowe, ziele angielskie Suroviny: • 1 velké koleno • 1 kg kysaného zelí • 2 cibule • 2 lžíce sádla • sůl, pepř • bobkový list, nové koření Golonka w kapuście Vepřové koleno se zelím Gęś Józi Jozin husa Wykonanie: Składniki: Postup: S mladé husy vyberte kostí. Pomazat husu majoránkem, soli, pepřem a česnkem z vnější a vnitřní strány. Nechte stát 3 hodiny. V tomto okamžiku připravit náplň. Smíchejte mleté maso s nasekanou petrželkou a brusinkami a husímí jatry nakrájené v kostičky. Všechno okořenit podle chuti solí a pepřem. Náplni vložit do husy. Šít břicho a kolem krku. Dát do pečeního rukávu a pect v troubě asi 3 hodiny při 200°C. POZNÁMKA. Kolik kilogramů váží husu tolik hodin se peče v troubě. Wykonanie: Cebule kroimy w kostkę, razem z kapustą i smalcem dodajemy do rękawa do pieczenia. Dodajemy też liść laurowy i ziele angielskie. Golonkę nacieramy solą i układamy w rękawie na kapuście. Wszystko pieczemy w piekarniku w 180-200oC przez ok. 1,5h. Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „Mak”, Makowice Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Cibuli nakrájíme na kostičky, spolu se zelím a sádlem přidáváme do rukávu pro pečení masa. Přidáme také bobkový list a nové koření. Koleno natíráme solí a klademe do rukávu na zelí. Vše pečeme v troubě při teplotě 180-200°C po dobu 1,5 hodiny. Sdružení Skupina Hospodyň Venkova, „Mak”, Makowice Wiesława Zacharewicz, Sdružení rozvoju venkova Charbielin Wiesława Zacharewicz, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Charbielin 98 99 Dania mięsne / Jídla z masa • 1 kg udźca z dzika • 1 kg cebuli • 200 g słoniny • 150 g smalcu • 2 łyżki mielonej papryki • 1 łyżeczka startego kminku • 2 łyżeczki przecieru pomidorowego • 1 łyżeczka majeranku • 4 listki bobkowe • 1 gałązka tymianku • 1 gałązka rozmarynu • 200 g kurek • 4 ziarna jałowca • 4 ziarna gałki muszkatołowej • sól, pieprz Suroviny: • 1 kg kančí kýta • 1 kg cibule • 200 g slaniny • 150 g sádla • 2 lžíce mleté červené papriky • 1 lžička drceného kmínu • 2 lžíce rajského protlaku • 1 lžička sušené majoránky • 4 ks bobkové listy • 1 snítka tymiánu • 1 snítka rozmarýnu • 200 g hub lišek • 4 kuličky jalovce • 4 kuličky nového koření • sůl, pepř Potraw z dziczyzny nie gotujemy codziennie (np. gulasz z jelenia, sarny, daniela lub dzika). Są to potrawy, które spożywamy od święta. Aby smakowały, musimy użyć wyjątkowych przypraw. A są to zupełnie inne przyprawy, niż te których używamy do gulaszu z wołowiny czy z wieprzowiny. Wykonanie: Grubo posiekaną cebulę i kminek smażymy na średnim ogniu (używając smalcu) na złoty kolor. Dodajemy mięso i boczek, pokrojone w kostki (3 x 3 cm). Wszystko smażymy z dodatkiem soli, pieprzu, tymianku, rozmarynu i keczupu. Dodajemy liście laurowe. Kiedy mięso puści sok dodajemy wodę albo wywar wołowy. Dodajemy grzyby i kilka minut podgotowujemy. Aby zagęścić sos dodajemy starty chleb i pozostawiamy potrawę na wolnym ogniu. Na koniec doprawiamy gulasz majerankiem i dusimy około minutę. Gulasz myśliwski Myslivecký guláš Zvěřinový guláš z jelena, srnce, daňka nebo divočáka se nevaří každý den. Je to pokrm takřka slavnostní. Charakter zvěřinového masa si přímo žádá divoké koření. Právě v koření použitém k dochucení zvěřinového guláše je velký rozdíl oproti koření použitých u jiných gulášů. Postup: Nahrubo nakrájenou cibuli a kmín restujeme na sádle na mírném ohni dozlatova. Pak přidáme na kostky nakrájené maso 3 x 3 cm a na kostičky nakrájenou slaninu. Maso pustí šťávu, kterou vyrestujeme a pak podlijeme vodou nebo hovězím vývarem. Přidáme bobkový list. Když je maso měkké, přidáme houby lišky a chvíli povaříme, je-li potřeba, zahustíme guláš jíškou nebo strouhaným chlebem a necháme povařit. Ke konci guláš ještě dochutíme majoránkou a krátce asi minutu povaříme. 100 101 Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: • 1 kg goleni wołowej • 1 kg cebuli (ile mięsa tyle cebuli) • 150 g tłuszczu • 1 łyżeczki czerwonej papryki • 1 łyżeczka mielonej ostrej papryki • szczypta mielonego kminku • 2 łyżki przecieru pomidorowego • 4 ząbki czosnku • 1 łyżeczka majeranku • 1,5 litra wody lub rosołu wołowego • pieprz • sól Dania mięsne / Jídla z masa Składniki – bułkowy knedlik: • 500 g mąki • 2 rogaliki • 1 żółtko • 1 jajko • 250 ml letniego mleka • 30 g drożdży • szczypta soli • szczypta cukru Przygotowanie: Podsmażyć posiekaną cebulę na smalcu na średnim ogniu, aż zrumienieje. Dodać pokrojone w kostkę mięso 3x3 cm do smażenia. Dodać sól, pieprz, paprykę i przecier. Mięso puści sok gdy vysmażymy wołowinę i podlejemy bulionem lub wodą. Dusić do miękkości. Gdy mięso będzie miękkie, dowolnie doprawić solą, pieprzem, dodać czosnek i majeranek które przetrzemy w dłoniach i gotować krótko. Jeśli to konieczne, zagęścić gulasz zasmażką lub bułką tartą. Gotujemy przez 15 minut, doprawić solą i pieprzem. Zasmażka: 2-3 łyżki mąki smażone na smalcu. Przygotowanie – knedliki: Mąkę przesiać do miski , zrobić dołek w który wlać ciepłe mleko i rozkruszyć drożdże - dodać sól i szczyptę cukru dla lepszego wyrośnięcia. Gdy drożdże zaczynają fermentować, dodać jajka, pokrojone w kostkę bułki. Przygotować ciasto i pozostawić do wyrośnięcia na około 30 minut, a następnie kształtować 2 knedliki aby weszły do garnka. Zostawiamy do urośnięcia pod serwetką i gotujemy we wrzącej wodzie pod przykryciem przez około 20 minut. Po wyjęciu natychmiast ponakłuwać igłą i posmarować masłem. Kroić niciami na cienkie plasterki. 102 Suroviny: • 1 kg hovězí kližky • 1 kg cibule (kolik masa tolik cibule) • 150 g sádla • 1 lžíce mleté červené papriky • 1 lžička mleté pálivé papriky • špetka drceného kmínu • 2 lžíce rajského protlaku • 4 stroužky česneku • 1 lžička majoránky • 1,5 l hovězího vývaru nebo vodu na podlití • pepř • sůl Suroviny – houskový knedlík: Dania mięsne / Jídla z masa Gulasz wołowy z bułkowym knedlikiem Hovězí guláš s houskovým knedlíkem Składniki: • 500 g hrubé mouky • 2 rohlíky • 1 žloutek • 1 celé vejce • 250 ml vlažného mléka • 30 g droždí • špetka soli • špetka cukru Postup: Nakrájenou cibuli orestujeme na sádle na mírném ohni do růžova. Přidáme na kostky nakrájené maso 3x3 cm, které orestujeme. Přidáme sůl, pepř, papriku a protlak. Maso pustí šťávu, kterou vyrestujeme a podlijeme hovězím vývarem nebo vodou. Dusíme doměkka. Když je maso měkké, podle potřeby dochutíme solí, pepřem, přidáme třený česnek a majoránku, kterou promneme v dlaních a krátce povaříme. Je-li potřeba, zahustíme guláš jíškou nebo strouhaným chlebem. Necháme 15 minut provařit, popřípadě dochutíme solí a pepřem. Jíška: 2 – 3 polévkové lžíce hladké mouky opražené na sádle. Przygotowanie – knedliki: Mouku vysypeme do mísy, uděláme důlek, do kterého vlijeme teplejší mléko a rozdrobíme droždí – přidáme sůl a špetku cukru pro lepší vykynutí. Jakmile droždí začne kvasit, přidáme vejce, na kostičky pokrájené housky a vypracujeme těsto, které necháme cca 30 minut vykynout, poté vytvarujeme 2 knedlíky, aby se vešly do hrnce. Necháme pod ubrouskem kynout a vaříme v páře na utěrce nebo ve vroucí vodě pod pokličkou cca 20 minut. Po vyjmutí ihned propícháme špejlí a potřeme máslem. Krájíme nití na tenké plátky. 103 • • • • • • 600 g łopatki wieprzowej, boczek 1 wielka cebula 2-3 ząbki czosnku pszenna mąka kminek, pieprz, sól Kapusta: • • • • • • 600 g kiszonej kapusty 1 średni ziemniak 1 łyżka pszennej mąki 1 cebula 1 łyżka smalcu kminek, sól, cukier Suroviny - maso: • • • • • 600 g vepřové plecko, bůček 1 velká cibule 2-3 česnek hladká mouka kmín, pepř, sůl Suroviny - zeli: • • • • • • 600 g kysané zelí 1 střední brambora 1 lžíce hladké mouky 1 cibule 1 lžíce sádla kmín, sůl, cukr Dania mięsne / Jídla z masa Wykonanie - mięso: Mięso kroimy na większe kawałki, umieszczamy w naczyniu do pieczenia, solimy, dodajemy pieprz, posypujemy kminkiem i drobno pokrojonym czosnkiem. Mieszamy i odstawiamy na 4-6 godzin. Następnie umieszczamy mięso w rozgrzanym do 200oC piekarniku, krótko pieczemy po czym dokładamy pokrojoną cebulę. Dolewamy trochę wody i pieczemy ok. godziny w temperaturze 180oC. Po upieczeniu wyjmujemy mięso, zagęszczamy sos mąką i podgotowujemy. Jako dodatek możemy podać kapustę i knedliki. Przygotowanie - kapusta: Kiszoną kapustę płuczemy (kto lubi bardzo kwaśny smak, nie musi płukać) i zalewamy wodą. Solimy, posypujemy kminkiem (jeśli w kupionej kapuście go nie ma) i gotujemy. Obrany ziemniak trzemy na drobno i mieszamy z mąką. Jeżeli masa będzie za gęsta dodajemy odrobinę wody. Kiedy kapusta będzie już prawie miękka dodajemy startego ziemniaka i wszystko gotujemy jeszcze do miękkości. Doprawiamy według smaku cukrem, jeśli trzeba dodajemy sól i mieszamy z podsmażoną na smalcu cebulą. Zostawiamy na chwilę aby smaki się dobrze przemieszały. Postup - maso: Gulasz wieprzowy z kapustą Vepřové výpečky se zelím Maso nakrájíme na větší kousky, dáme do pekáčku, osolíme, opepříme, posypeme kmínem a plátky jemně nakrájeného česneku. Promícháme a necháme 4-6 hod. odležet. Maso potom vložíme do 2000C vyhřáté trouby, krátce osmahneme, vložíme nakrájenou cibuli. podlijeme trochou vody a za občasného přelévání vodou zvolna pečeme asi 1 hod. při teplotě 1800C. Po upečení, maso vyndáme, výpek zapražíme moukou a povaříme. Jako přílohu přidáme zelí a knedlík. Postup - zelí: Kysaní zelí propláchneme ve vodě (kdo má rád hodně kyselé ať neproplachuje), zalijeme vodou, osolíme, okmínujeme (pokud není kmín v koupeném kysaném zelí) a dáme vařit. Oloupanou syrovou bramboru nastrouháme na jemno promícháme s moukou. Jestli je brambora málo vodnatá a hmota moc hustá, zředíme trochou vody. Toto přidáme k téměř měkkému zelí, rozmícháme a povaříme do změknutí. Přidáme podle chuti cukr, popřípadě dosolíme a vmícháme na sádle dorůžova osmaženou cibuli. Necháme přejít varem 104 105 Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: • • • • • • • • • • • • • 1 kg wołowiny (goleń albo karkówka) 60 dag cebuli 4–5 ząbków czosnku 2 łyżki przecieru pomidorowego 20 dag słoniny 10 dag smalcu 4 liście laurowe 8 ziarenek ziela angielskiego 1 łyżka mielonej słodkiej papryki ½ łyżki mielonej ostrej papryki 1 l wywaru wołowego lub wody 2 łyżki mąki pszennej sól, pieprz, majeranek Suroviny: • • • • • • • • • • • • • 1 kg hovězí přední (kližka nebo krk) 60 dag cibule 4–5 stroužků česneku 2 lžíce rajského protlaku 20 dag slaniny 10 dag sádlo 4 ks bobkový list 8 kuliček nového koření 2 lžíce papriky sladké ½ lžíce papriky pálivé 1 l hovězího vývaru nebo vody 2 lžíce hladké mouky sůl, pepř, majoránka Dania mięsne / Jídla z masa Słoninę podsmażamy na smalcu, dodajemy drobno posiekaną cebulę i stale mieszając smażymy na złoto. Potem dodajemy mięso pokrojone w kostkę, słodką i ostrą paprykę. Po niedługim czasie doprawiamy solą, dodajemy czosnek, przecier, pieprz, liście laurowe i ziele angielskie. Teraz dusimy mięso we własnym sosie do miękkości i w razie potrzeby podlewamy ciepłym wywarem lub wodą (max. do połowy mięsa). Mieszamy i uważamy, aby mięso się nie przypaliło. Kiedy mięso będzie dostatecznie miękkie zostawiamy je aby odparować nadmiar wody. Mięso wyjmujemy a sos zagęszczamy mąką. Dolewamy ciepły wywar i podgotowujemy. Na końcu doprawiamy gulasz solą, pieprzem i majerankiem, wkładamy mięso i jeszcze gotujemy kwadrans. Dodatkiem do gulaszu mogą być knedliki albo pieczywo. Gulasz możemy zagęścić także drobno startymi ziemniakami, zmieszanymi z mąką lub zmieloną chlebową skórką. 106 • kaczka- ok. 2 kg • 1 kg mięsa mielonego • 4 wątróbki drobiowe ugotowane • 2 jajka • ½ szklanki wody lub bulionu • marchewka, pietruszka, seler • natka pietruszki • żurawina • sól, pieprz, vegeta • 1 łyżka miodu • 1 łyżka musztardy Kaczka dziwaczka Excentrické kachna Gulasz wołowy Hovězí guláš Wykonanie: Składniki: Postup: Slaninu oškvaříme na sádle, přidáme jemně nastrouhanou cibuli a restujeme za stálého míchání dozlatova. Potom přidáme na kostky krájené maso, mletou sladkou a pálivou papriku. Pomalu maso necháme zatáhnout, posolíme, přidáme česnek, rajský protlak, pepř, bobkový list a nové koření. Maso pak dusíme ve vlastní šťávě doměkka a podle potřeby ho podléváme teplým vývarem nebo vodou (maximálně do poloviny masa). Promícháváme a dáváme pozor, aby se maso nepřipálilo Po změknutí masa, necháme odpařit přebytečnou vodu, maso vyjmeme a šťávu zahustíme hladkou moukou. Přilijeme teplý vývar a dobře provaříme. Nakonec guláš dochutíme solí, pepřem a majoránkou, vrátíme do něj maso a ještě asi čtvrt hodiny povaříme. Přílohou je houskový knedlík nebo chléb. Guláš můžeme zahustit i jemně nastrouhanou bramborou smíchanou se lžíci hladké mouky nebo pomletou chlebovou kůrkou. Wykonanie: Z kaczki ściągamy skórę z mięsem, skrzydełka i szyjkę zszywamy. Do przygotowania farszu wykorzystujemy mięso wieprzowe, 2 jajka surowe całe, marchew, pietruszkę i seler pokrojone w kostkę oraz pokrojoną natkę pietruszki. Wszystko mieszamy, na końcu dodajemy ugotowane wątróbki drobiowe – grubo pokrojone, żurawinę, jajko ugotowane na twardo i przyprawy. Nadziewamy farszem kaczkę i zszywamy po nadzieniu. Kaczkę obwiązujemy lub umieszczamy w specjalnej siatce (takiej jak na szynkę). Kaczkę wkładamy do rondla wyłożonego folią aluminiową. Kaczkę zalewamy ½ szklanki wody lub bulionu i zapiekamy w temp 200oC przez ok. 1,5h. Po upływie tego czasu kaczkę smarujemy pędzelkiem polewką z miodu i musztardy, następnie umieszczamy w piekarniku na 30 min. Suroviny: • 1 kachna- asi 2 kg • 1 kg mletého masa • 4 vařená drůbeží játra • 2 vejce • ½ šálku vody nebo vývaru • mrkev, • petržel, • celer • brusinky • sůl, pepř, vegeta • 1 lžíce medu • 1 lžíce hořčice Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Z kachny stáhneme kůži s masem, křídla a krk sešijeme. K přípravě nádivky použijeme na kostičky nakrájené vepřové maso, mrkev, petržel a celer, nasekanou petrželovou nať a 2 syrová celá vejce. Všechny tyto ingredience promícháme, na konci přidáme vařená drůbeží játra - nahrubo nakrojená, brusinky, vejce uvařené natvrdo a koření. Kachnu plníme nádivkou a následně zašijeme. Kachnu obvážeme anebo umístíme ve speciální síťce (stejné jako např. šunka). Kachnu vložíme do pánve vyložené hliníkovou fólií (alobalem). Kachnu zalijeme ½ sklenicí vody nebo vývaru a pečeme při teplotě 200°C kolem 1,5 hodiny. Následně kachnu natíráme štětcem polevou z medu a hořčice, pak ji vložíme na 30 minut do trouby. Skupina Hospodyň Venkova, Gościce Koło Gospodyń Wiejskich Gościce 107 • kaczka • 25 dag mielonego mięsa wieprzowego (łopatka ) • 25 dag pieczarek • 3 jajka • 1 bułka • 1 szklanka mleka • łyżka posiekanej natki pietruszki • majeranek (ok.1 łyżeczki) • 2 ząbki czosnku • 2 łyżki masła • sól, pieprz, papryka Dania mięsne / Jídla z masa Kaczka faszerowana Kačena nadívána Wykonanie: Kaczkę myjemy, pozbawiamy kości i dobrze osuszamy. Następnie nacieramy solą, pieprzem i przeciśniętym czosnkiem od środka i z wierzchu. Odstawiamy na ok. 2h. W tym czasie przygotujemy nadzienie. Pieczarki czyścimy, kroimy i skrapiamy odrobiną soku z cytryny, żeby nie ściemniały i dusimy na maśle. Bułkę zalewamy szklanką mleka na ok. 10 min., następnie odciskamy. Do mięsa dodajemy pieczarki, odciśnięta bułkę, jajka, posiekaną natkę pietruszki, doprawiamy solą, pieprzem i majerankiem. Kaczkę nadziewamy przygotowanym farszem (pozostawiamy trochę luzu bo nadzienie w trakcie pieczenia powiększy swoją objętość),dokładnie zszywamy. Nadzianą kaczkę zrumieniamy na gorącym tłuszczu z obu stron. Kaczkę wkładamy do brytfanki, podlewamy gorącą wodą (ok. 1 szklanką) i wstawiamy do nagrzanego piekarnika. Pieczemy w temp. 180-2000C przez ok. 2h podlewając co jakiś czas wytworzonym sosem. Urszula Maślanka, Koło Gospodyń Wiejskich, Gryżów 108 Suroviny: • 1 kachna • 25 dag mletého vepřového mas (plec) • 25 dag houby • 3 vejce • 1 houska • 1 šálek mléka • 1 lžíce nasekané čerstvé petrželky • majoránka (asi 1 čajová lžička) • 2 stroužky česneku • 2 lžíce másla • sůl, pepř, paprika Postup: Kachnu umyjeme, vykostíme a dobře osušíme. Následně potřeme soli, pepřem a rozdrceným česnekem s venku a uvnitř. Odložíme na asi 2h. Mezi tým připravíme nádivku. Žampiony čistíme a nakrájíme a pokapeme citronovou šťávou aby ne ztmavlo a dusíme na másle. Housku zalijeme mlékem a necháme 10 min. Následně odstraníme nadměrné množství mléka. Do masa přidáme žampiony, okapanou housku, vejce nasekanou petrželovou nať, dochutíme soli, pepřem a majoránkou. Kachnu nadíváme nachystanou nádivkou (necháme prostor proto, že nádivka nabobtná), pečlivě sešijeme. Nachystanou kačenu orestujeme na tuku s obou stran. Následně přendáme na hluboký plech podlijeme 1 sklínkou vody a vložíme do trouby nahřáté do 180-200 0C po dobu asi 2h podlívajíc vytvořenou omáčkou. Składniki: • 1,5 kg mięsa mielonego wieprzowego • 15 dag słonecznika łuskanego • 2 jajka • ząbek czosnku • przyprawa do mięsa • mielonego • śliwki suszone • pieczarki • cebula • sól, pieprz do smaku Suroviny: • 1,5 kg mletého vepřového masa • 15 dag loupaných slunečnicových jader • 2 vejce • stroužek česneku • koření do mletého masa • sůl a pepř k ochucení • sušené švestky • žampiony • cibule Karnawałowe przekąski Karnevalové jednohubky Wykonanie: Do mięsa dodajemy łuskany słonecznik, jajka, przyprawy wg. uznania i wszystko razem wyrabiamy. Z mięsa formujemy okrągłe kuleczki. Do środka dodajemy nadziewkę (suszone śliwki, jajka lub pieczarki usmażone z cebulką na maśle) i smażymy na głębokim tłuszczu. Koło Gospodyń Wiejskich, Kamienica Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Do masa přidáme loupaná slunečnicová jádra, vejce, koření podle chuti a všechno dohromady zaděláváme. Z masa formujeme kuličky. Doprostřed přidáme nádivku (sušené švestky, vejce nebo na másle smažené žampiony s cibulí) a smažíme v hlubokém tuku. Skupina Hospodyň Venkova, Kamienica Urszula Maślanka, Skupina Hospodyň Venkova, Gryżów 109 • 1,5 kg ziemniaków • 2 jaja • 2 cebule • 20 dag surowego boczku • 2 łyżki kaszy manny • 2 łyżki mąki pszennej • 2 metry jelita cienkiego wieprzowego • 20 dag słoniny w plastrach • sól, pieprz ziołowy i czarny • 1 łyżeczka cukru Suroviny: • 1,5 kg brambor • 2 vejce • 2 cibule • 20 dag surové slaniny • 2 lžíce krupice • 2 lžíce mouky • 2m tenkého střeva prasat • 20 dag plátky slaniny • sůl a černý pepř • 1 čajová lžička cukru Dania mięsne / Jídla z masa Kiszka ziemniaczana Bramborový salám Wykonanie: Ziemniaki obrać i zetrzeć na drobno razem z jedną cebulą, boczek usmażyć z jedną cebulą, wszystko połączyć. Jelita wypełniać w 3/4 zawartości bo pękają podczas pieczenia. Nakłuć iglą kilka razy. Wyłożyć na blaszke posmarowaną olejem i wyłożoną papierem do pieczenia i obłożyć plastrami słoniny. Pieczemy godzinę w 180 stopniach z termoobiegiem. Podczas pieczenia można nakłuć igłą. Kiszkę można gotować w temperaturze 85 stopni (woda ma mrugać) przez 30 minut, potem obsmażać na rumiano. Koło Gospodyń Wiejskich Ścinawa Mała 110 Składniki: • 4 filety drobiowe • 3 papryki (zielona, żółta, czerwona) • 20 dag boczku • 1 słoiczek pieczarek marynowanych • 2 cebule • 2 jajka • bułka tarta • sól, pieprz Składniki: • 4 kuřecí prsa • 3 papriky • (zelena, žluta, červena) • 20 dag bůčku • 1 sklínka žampionu v zálivu • 2 cibule • 2 vejce • strouhanka • sůl, pepř Kolorowy szaszłyk - przysmak książęcy LGD Nyskie Księstwo Jezior i Gór Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Barevny šašlik - kniřeci pochoutka Místní akční skupina Nyské Knížeství Jezer a Hor Postup: Brambory oloupat a nastrouhát najemno spolu s jednou cibulí, slaninou smažit s jednou cibule, všichno dát dohromady. Střeva naplnit v 3/4 obsahu, protože mohou prasknout v průběhu pečení. Jehlou propíchnout několikrát. Dát na plechovou formičku namazanou olejem s pečícím papírem a zabalit s plátky slaniny. Pect jednou hodinu při teplotě 180 ° s horkým vzduchem. Během pečení, můžete propíchnout jehlou. Bramborový sálam lze vařit na 85 stupňů (voda bliká) podle 30 minut, pak smažit na hnědou barvu. Wykonanie: Filety kroimy i ubijamy tak jak na kotlety schabowe, przyprawiamy solą i pieprzem. Na patyk do szaszłyków nabijamy naprzemian kawałki papryki w 3 kolorach, boczek, cebulę i marynowane pieczarki. Całość zawijamy w filet, obtaczamy w jajku, bułce tartej i smażymy na głębokim tłuszczu (oleju) na złoty kolor. Po ostygnięciu kroimy wzdłuż na dwie części i tak podajemy. Koło Gospodyń Wiejskich w Kamienicy Postup: Filé nakrájíme a naklepeme stejně jako vepřové kotlety, osolíme a opepříme. Na špejle pro šašlíky střídavě nabodáváme kousky papriky ve třech barvách, bůček cibuli a nakládané žampiony. Všechno to zabalíme do filé, obalujeme ve vajíčku, strouhance a dozlatova smažíme na hlubokém tuku (oleji). Po vychladnutí podélně krájíme na dvě části, a takto servírujeme. Skupina Hospodyň Venkova, Kamienica Koło Gospodyń Wiejskich Ścinawa Mała 111 Kluski nadziewane mięsem Knedlíky plněné masem Dania mięsne / Jídla z masa • 6 średnich ziemniaków • 200 g pszennej mąki (w razie potrzeby więcej) • 50 g grysiku • 2 jajka • 30 dag gotowanego wędzonego • mięsa • sól Składniki - kapusta • główka kapusty • 2 cebule • cukier, ocet • tłuszcz • mąka Przygotowanie - kluski ziemniaczane nadziewane wędzonym mięsem: Dzień wcześniej gotujemy ziemniaki w mundurkach. Na drugi dzień obieramy je i trzemy na drobno. Dodajemy grubą mąkę, grysik, sól i roztrzepane w misce jajka. Wyrabiamy nieklejące się ciasto i formujemy placki, które napełniamy drobno pokrojonym wędzonym mięsem (ok. 2 łyżki). Tworzymy z placków krągłe kluski i rzucamy je na wrzącą, osoloną wodę. Gotujemy ok. 15-20 minut. Przygotowanie - kapusta: Kapustę kroimy, dodajemy kminek, sól, wodę i gotujemy do miękkości. Pod koniec dodajemy zasmażkę, którą wcześniej robimy z mąki na tłuszczu. Kapustę można również zagęścić drobno startymi ziemniakami. Po zagęszczeniu doprawiamy do smaku cukrem, solą i odrobiną octu po czym gotujemy jeszcze 10 minut. Cebulka: Na samym końcu podsmażamy na tłuszczu drobno pokrojoną cebulę i posypujemy nią przygotowane danie. 112 Suroviny - knedlík: • 6 středně velkých brambor • 200 g hrubé mouky (podle potřeby i víc) • 50 g krupice • 2 vejce • 30 dag vařeného uzeného masa • sůl Suroviny - zelí Dania mięsne / Jídla z masa Składniki - kluski: • zelí hlávkové • 2 cibule • cukr • ocet • tuk • hl. mouka (na jíšku) Postup - bramborový knedlík plněný uzeným masem: Brambory uvaříme ve slupce den předem. Druhý den brambory oloupeme a nastrouháme najemno. Přidáme hrubou mouku, krupici, sůl a v misce rozšlehaná vejce. Vypracujeme v nelepivé těsto a tvoříme placky, které plníme drobně krájeným uzeným masem (cca 2 lžíce). Malé kulaté knedlíčky pak vkládáme do vařící osolené vody a vaříme cca 15 - 20 minut. Postup - zelí: Hlávkové zelí nakrájíme, přidáme kmín, sůl, vodu a uvaříme do měkka. Ke konci přidáváme jíšku, kterou jsme si udělali na tuku z hladké mouky. Zelí lze zahustit i jemně nastrouhanou bramborou. Po zahuštění přidáme na dochucení cukr, sůl a trochu octa a ještě necháme tak 10 min povařit. Cibulka: Nakonec osmažíme na tuku nadrobno nakrájenou cibulku a posypeme tím knedlíky se zelím. 113 • • • • • • • • • • • 0,5 kg wieprzowego boczku 0,2 kg chudej wołowiny 1 większa cebula 4 ząbki czosnku 1 łyżka musztardy 2 bułki (namoczone w mleku) 1-2 jajka garść majeranku szczypta kminku sól, pieprz bułka tarta do panierowania Suroviny: • • • • • • • • • • • 0,5 kg vepřového bůčku 0,2 kg libového hovězího 1 větší cibule 4 stroužky česneku 1 lžíce hořčice 2 rohlíky (namočené a vymačkané v mléce) 1-2 vejce hrst majoránky špetku kmínu sůl, pepř strouhanka na obalení karbenátků Dania mięsne / Jídla z masa Wykonanie: Postup: Dodatki: Příloha: Gotowane ziemniaki, ziemniaczana sałatka, ziemniaki gniecione. 114 • 1,5 kg kurczaka • 1 kg mięsa mielonego wieprzowego • 2 jajka • 1 cebula • 2 ząbki czosnku • 2 kolorowe papryki • ok. 6 pieczarek • zielona pietruszka • przyprawy Suroviny: • 1,5 kg kuře • 1 kg mletého vepřového masa • 2 vejce • 1 cibule • 2 stroužky česneku • 2 barevné papriky • asi 6 houby • zelená petrželka • koření příprava Kurczak faszerowany Nadívané kuře Kotlet mielony Karbenátky Mięso mielimy razem z namoczoną bułką, mieszamy z cebulą, jajkami i roztartym z solą czosnkiem. Dodajemy pieprz, kminek, majeranek i dokładnie mieszamy. Jeśli masa będzie za rzadka możemy dodać trochę bułki tartej. Odstawiamy mięso na chwilę po czym zwilżonymi rękami formujemy kotlelty, obtaczamy w bułce tartej i smażymy na oleju lub smalcu. Składniki: Maso umeleme společně s namočenými a vymačkanými rohlíky, smícháme s cibulí, vejci a rozetřeným česnekem se solí. Přidáme pepř, kmín, majoránku a dobře prohněteme. Je-li řídká, přidáme trochu strouhanky. Směs necháme chvíli odležet, potom rukou namočenou ve studené vodě tvarujeme malé placičky, které obalujeme ve strouhance a smažíme na oleji nebo na sádle. Wykonanie: Z kurczaka usuwamy kości, przyprawiamy i odstawiamy na ok. 30 min. Mięso mielone i jajka łączymy z pokrojoną w drobną kostkę cebulą i papryką. Dodajemy pozostałe składniki z przepisu i doprawiamy. Przygotowanym farszem nadziewamy kurczaka, zaszywamy i pieczemy w rękawie ok. 1,5h. Po upieczeniu i wyjęciu z rękawa kurczaka przyciskamy lekko deską i pozostawiamy do ostygnięcia. Małgorzata Maduzia, Koło Gospodyń Wiejskich, Piątkowice Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Kuře zbavíme kostí, ochutíme kořením a soli a odložíme asi na 30 minut. Mleté maso a vejce spojujeme s nakrájenou na drobné kostičky cibulí a paprikou. Přidáme zbývající ingredience z receptu a dochutíme kořením. Připravenou nádivkou plníme kuře, zašijeme a pečeme v rukávu po dobu asi 1,5 hodiny. Po upečení a vyjmutí z rukávu, kuře lehce přitlačme prkýnkem a necháme vychladnout. Małgorzata Maduzia, Skupina Hospodyň Venkova, Piątkowice Vařené brambory, bramborový salát, bramborová kaše. 115 Składniki - naleśniki: Suroviny - palačinky: Składniki - farsz Suroviny - náplň • • • • • 2 jaja 1 szklanka mąki ¾ szklanki wody ½ szklanki mleka szczypta soli, cukru por, cebula filet drobiowy papryka zielona papryka czerwona pieczarki sól, pieprz • • • • • • • • • • • 2 vejce 1 šálek mouky ¾ šálku vody ½ šálku mléka špetka soli, cukru pórek, cibule kuřecí filé zelená paprika červená paprika žampiony sůl a pepř Dania mięsne / Jídla z masa Wykonanie: Składniki ciasta naleśnikowego mieszamy do czasu aż uzyskamy jednolitą płynną konsystencję. Smażymy placki naleśnikowe obustronnie. Filety z kurczaka kroimy w kostkę, dodajemy pokrojoną w kostkę paprykę zieloną, czerwoną oraz pokrojone w drobną kostkę pieczarki. Wszystkie składniki smażymy na tłuszczu, dodajemy przyprawy sól i pieprz podlewamy wodą i dusimy około 15 min. Następnie farsz nakładamy na środek naleśnika. Formujemy mieszki (woreczki) i zawiązujemy sparzonymi liśćmi pory zielonej (dla lepszej trwałości można przypiąć wykałaczką). Mieszki możemy podawać z sosem grzybowym. Do przygotowania sosu pieczarki, cebulę kroimy w kostkę i smażymy na rozgrzanym tłuszczu (można dodać nieco suszonych grzybów wcześniej namoczonych, ugotowanych, pokrojonych). Wszystko podprawiamy śmietaną do woli, dodajemy sól i pieprz do smaku. Mieszki wkładamy do naczynia szklanego, zalewamy sosem grzybowym i zapiekamy w piekarniku około ½ godz. Podawać na gorąco. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi Prusinowice ”Błękitna Przystań’’ Mieszki Błękitnej Przystani Měšce – Modrého Přístavu Postup: Složky palačinkového těsta mícháme, až dosáhneme jednotné tekuté konzistence. Palačinkové placky smažíme po obou stranách. Kuřecí filé nakrájíme na kostičky, přidáme na kostičky nakrájenou zelenou a červenou papriku, a na malé kostičky nakrájené žampiony. Všechny ingredience smažíme na tuku, přidáme koření, sůl a pepř, podléváme vodou a asi 15 minut dusíme. Následně nádivku pokládáme do středu placky. Formujeme měšce (pytlíky) a svazujeme spařenými listy zeleného pórku (pro lepší trvanlivost je možné připnout párátkem). Měšce je možné servírovat s hříbkovou omáčkou. K přípravě žampiónové omáčky nakrájíme na kostičky cibuli a smažíme na rozpáleném oleji (je možné přidat trochu sušených hříbků předem namočených, uvařených, nakrájených). Všechno zaléváme libovolným množstvím smetany, přidáváme podle chuti sůl a pepř. Měšce vkládáme do skleněné nádoby, zalijeme houbovou omáčkou a zapékáme v troubě po dobu asi ½ hodiny. Podávejte horké. Sdružení pro obnovu a rozvoj venkova Prusinowice „Azurový přístav“ 116 117 Dania mięsne / Jídla z masa • • • • • • • 6 cebul jednakowej wielkości, lekko beczułkowatych • 0,5 kg mięsa gotowanego (np. wieprzowego) • 1 jajko • ser żółty • sól, pieprz Suroviny: • 6 cibulí stejné velikosti, mírně soudkovitých • 0,5 kg masa (např. vepřové maso) • 1 vejce • žlutý sýr • sůl a pepř Dania mięsne / Jídla z masa Nabite beczułki Nabité barely Wykonanie: Cebule gotujemy 10 min od momentu zagotowania. Jak ostygną, ścinamy górną część cebuli i wydrążamy jej środek pozostawiając tylko 2 zewnętrzne warstwy cebuli. Z ugotowanego mięsa, soli, pieprzu z dodatkiem surowego jajka wyrabiamy masę, którą nadziewamy cebule. Do farszu możemy dodać pokrojone i usmażone pieczarki. Na wierzch nabitych beczułek cebuli dodajemy stary ser żółty. Wszystko zapiekamy przez ok. 30 min. Koło Gospodyń Wiejskich Gościce Suroviny Składniki: • králičí maso • 30 dag slaniny • 20 dag vepřová játra • 2-3 sušených hřibků • 7 kg cibule • 2 bobkové listy • 5-7 pepře • 2 lžíce oleje • 3 vejce • sůl, pepř, muškátový oříšek • máslo, strouhanka • mięso z królika • 30 dag boczku lub podgardla wieprzowego • 20 dag wątroby wieprzowej • 2-3 suszone prawdziwki • 7 kg cebuli • 2 liście laurowe • 5-7 ziaren pieprzu • 2 łyżki oleju • 3 jajka • sól, pieprz, gałka muszkatołowa • masło, bułka tarta Pasztet z królika zapiekany z jajkami Paštika s králika zapečená s vejci Postup: Cibule vaříme 10 minut od uvedení do varu. Když vystydnou, vrchol cibule odřežeme a vydloubeme prostředek tak, že ponecháme pouze dvě vnější vrstvy cibule. Z vařeného masa, soli, pepře s přidáním syrového vajíčka připravíme hmotu, kterou naplníme vydlabané cibule. Do nádivky můžeme přidat pokrájené a usmažené žampiony. Navrch plněných soudků cibule přidáme starý žlutý sýr. Vše zapékáme po dobu asi 30 minut. Skupina Hospodyň Venkova, Gościce Wykonanie: Do jednego garnka wkładamy królika oraz boczek lub podgardle, dodajemy grzyby, cebulę, listki laurowe i pieprz, wlewamy wodę i dusimy pod przykryciem do uzyskania miękkości. Pod koniec gotowania dodajemy wątróbkę i dusimy jeszcze chwilkę. Po ostudzeniu oddzielamy mięso od kości. W pozostałym wywarze moczymy bułkę tartą i odciskamy. Wszystko razem z mięsem mielimy (co najmniej dwa razy) w maszynce do mięsa, przyprawiamy do smaku i dodajemy olej. Następnie wyrabiamy jednolitą masę, którą przekładamy do formy wysmarowanej masłem i posypanej bułką tartą. Do środka mięsa wkładamy całe jajka. Pasztet pieczemy w temp. 1800C przez 1 godz. Upieczony pasztet zalewamy wytopionym tłuszczem, studzimy i wstawiamy do lodówki. Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Do jednoho hrnce dát králičí maso nebo slaninu, přidát houby, cibuli, bobkový list a pepř, zalit vodou a vaříme do měkka. Na konci vaření, přidáme játra a vaříme další minutu. Po ochlazení se oddělí maso z kosti. Ve zbývajícím vývarem namočíme strouhanku a zmáčknout. Všichno společně s masem zemlet (minimálně dvakrát). Okořenit a přidát olej. Pak jsme udělali homogenní hmotu, kterou můžeme přeložit do formy vymazané máslem a posypané strouhankou. Do masa uvnitř daváme celé vejce. Paštiku péct v teplotě 180 st C 1 hodinu. Upečenou paštiku zalít roztaveným tukem, ochladít a dát do lednice. Janina Maślanka Janina Maślanka 118 119 Składniki - ciasto: Suroviny - těsto: Składniki - farsz: Suroviny - náplň • • • • • • • • • 3 szklanki mąki 1 szklanka śmietany gęstej 2 łyżki miękkiego masła 3 jajka 1 łyżka cukru ½ łyżeczki soli 2 dag drożdży 40 dag mięsa (łopatka lub karczek) 2 jajka ugotowane na twardo 2 łyżki smalcu (tłuszczu) 2 średnie marchewki 1 średnia pietruszka 1 średnia cebula 1 łyżka posiekanej natki pietruszki sól, pieprz do smaku, ziele angielskie, liść laurowy • • • • • • • • • • • • • • • • 3 šálky mouky 1 šálek husté smetany 2 lžíce čerstvého másla, měkkého 3 vejce 1 lžíce cukru ½ lžičky soli 2 dag kvasinek 40 dag masa (plec nebo krček) 2 vejce natvrdo 2 lžíce sádla (tuku) 2 středně velké mrkve 1 střední petržel 1 střední cibule 1 lžíce nasekané čerstvé petrželky sůl a pepř podle chuti nové koření, bobkový list Dania mięsne / Jídla z masa Wykonanie ciasta: Mąkę przesiewamy na stolnicę, robimy dołek, wkruszamy drożdże, dodajemy cukier, masło, sól i wbijamy 2 jajka. Ciasto wyrabiamy, stopniowo dolewając śmietanę. Wyrabiamy gładkie ciasto, przykrywamy i pozostawiamy do wyrośnięcia. Następnie z ciasta wałkujemy placek o grubości ½ cm. Szklanką wycinamy krążki. Na środek każdego nakładamy farsz. Zakładamy boki krążka do środka i sklejamy brzegi formując pasztecik. Paszteciki układamy na blaszce, smarujemy je roztrzepanym jajkiem i pozostawiamy do podrośnięcia. Pieczemy w temp. 200oC przez 10-15 min. Wykonanie farszu: Mięso gotujemy z warzywami oraz liściem laurowym, zielem angielskim i solimy. Po ugotowaniu wszystko mielimy przez maszynkę ( sitko o grubszych oczkach). Osobno kroimy cebulę i podsmażamy na smalcu (tłuszczu) na złoty kolor. Do cebuli dodajemy przemielone mięso z warzywami mieszając podsmażamy przez ok. 4 minuty. Po ostudzeniu do farszu dodajemy pokrojone w drobną kostkę ugotowane jajka, przyprawiamy do smaku solą i pieprzem. Jeżeli farsz jest za suchy dodajemy trochę wywaru z mięsa lub przegotowanej wody. Urszula Maślanka, Gryżów Postup (těsto): Paszteciki z mięsem mojej mamy Tosi Koláče s masem moje mamki Tosi Mouku prosejeme na kuchyňský vál, uděláme dolík, rozdrobujeme droždí, přidáváme cukr, máslo, sůl a následně přidáme dvě vejce. Zpracujeme těsto, při postupném přidávání smetany. Uhněteme hladké těsto, přikryjeme a necháme vykynout. Následně z těsta vyválíme placku tloušťky ½ cm. Sklenicí vykrajujeme kolečka. Do středu každého umístíme nádivku. Strany koleček zakládáme doprostřed a slepíme, a uformujeme taštičky. Taštičky ukládáme na plechu, potřeme je rozšlehaným vajíčkem a necháváme až vykynou. Pečeme při teplotě 200°C po dobu 10-15 minut. Postup (náplň): Maso uvaříme se zeleninou a bobkovým listem, novým kořením a osolíme. Po vaření všechno propustíme přes mlýnek (sítko s velkými dírkami). Zvlášť pokrájíme cibuli a osmažíme na sádle (tuku) dozlatova. Do cibule přidáme pomleté maso se zeleninou, za stálého míchání smažíme po dobu asi 4 minut. Po vychladnutí přidáme do nádivky, na malé kostičky nakrájená vařená vejce, a dochutíme solí a pepřem. Pokud je nádivka příliš suchá přidáme trochu masového vývaru nebo převařené vody. 120 Urszula Maślanka, Gryżów 121 Dania mięsne / Jídla z masa • • • • • • • • 1 kg mięsa mielonego ( mogą być różne gatunki) • 2 jaja • 15 dag śliwki suszonej bez pestek • 1 bułka • 1 cebula • przyprawy do smaku (sól, pieprz, zioła ) Suroviny: Składniki: • 1 kg mletého masa (mohou být různé druhy) • 2 vejce • 15 dag sušených švestek, • vypeckovaných • 1 houska • 1 cibule • koření podle chuti (sůl, pepř, bylinky) • 1 kg dziczyzny • 4 jajka • 20 dag bułki tartej • natka pietruszki pokrojona • sól, pieprz, w tym pieprz ziołowy • majeranek Dania mięsne / Jídla z masa Pieczeń po regulicku Regulicka pečeně Wykonanie: Mięso wyrabiamy z jajami, cebulą, przyprawami i bułką. Robimy płat na który nakładamy śliwki suszone, zwijamy jak roladę, wkładamy do podłużnej foremki i pieczemy około 1 godz. w zależności od piekarnika. Zamiast śliwki można użyć innych owoców w/g uznania. Stowarzyszenie „Złote Kłosy”, Regulice Suroviny: • 1 kg zvěřina • 4 vejce • 20 g strouhanky • spousta čerstvé petrželky, nasekané • sůl,pepř • pepř bylinný • majoránka podle chuti Pieczeń wiejska Vesnická pečeně Postup: Maso zapracujeme s vejci, cibulí, kořením a houskou. Uformujeme plát, na který pokládáme švestky, svineme do rolády, vložíme do podélné formy a pečeme asi 1 hodinu, podle charakteru trouby. Místo švestek je možno použít také jiné ovoce - podle vlastního uvážení. Sdružení „Złote Kłosy”, Regulice Wykonanie: Dziczyznę mielimy na średnim sitku, dodajemy całe jajka, pietruszkę i przyprawy do smaku. Wszystko razem wyrabiamy, na koniec dodajemy bułkę tartą. Wyrobioną masę mięsną dzielimy na porcje i wkładamy do jednorazowych blaszek. Zapiekamy w piekarniku w temp 200oC przez ok. 1,5h. Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Zvěřinu meleme na střením sítu, přidáme cele vejce, ochutíme dle uznaní. Vše dohromady zpracujeme, na konec přidáme strouhanku. Spravovanou hmotu podělíme na porce i vložíme do plechu. Pečeme v troubě při teplotě 200oC zhruba. 1,5h. Wiesława Zacharewicz, Charbielin Wiesława Zacharewicz, Charbielin 122 123 Dania mięsne / Jídla z masa Polędwica na śmietanie Svíčková na smetaně Według czeskich mistrzów kuchni najpopularniejszą potrawą jest polędwica w sosie śmietanowym. Jest to pyszne połączenie delikatnej wołowiny z sosem śmietanowym i oczywiście knedliki. Poniższy przepis to tylko jeden z bardzo wielu. Jak przygotować najlepszą polędwicę – to temat niekończących się kulinarnych dyskusji. Każdy kucharz ma własny, niepowtarzalny przepis. Przygotowanie: Mięso nakłuwamy nożem, nadziewamy kawałkami boczku i zawiązujemy spożywczym sznurkiem. Doprawiamy solą, pieprzem i smarujemy musztardą. Zostawiamy na noc w lodówce. W rondelku rozpuszczamy masło i olej w stosunku 1:1 i podsmażamy mięso ze wszystkich stron. Wyjmujemy mięso, wrzucamy warzywa, cebulę i smażąc przyzłacamy. Dodajemy skarmelizowany cukier oraz przyprawy w zawiązanym, płóciennym woreczku. Kropimy octem, podlewamy białym winem i gotujemy kilka minut. Wkładamy ponownie mięso i dusimy je do miękkości, podlewając wołowym bulionem. Wyjmujemy mięso, owijamy aluminiową folią i pozwalamy mu “odpocząć”. Usuwamy woreczki z przyprawami i zagęszczamy sos mąką. Po 15 minutach gotowania dodajemy masło i śmietanę. Doprawiamy cytryną, cukrem i solą. Podajemy z knedlikami, przyozdobionymi plasterkami cytryny 124 • 1 kg wołowiny • 2 marchewki • 1/2 selera • 1 pietruszka i duża cebula • 100 g słoniny • 100 ml oleju • 150 g masła • 2 cytryny (do przyozdobienia) • 100 g cukru • 50 ml octu • 2 łyżki musztardy • 150 ml białego wina • 1,5 l wywaru lub wody • 250 ml śmietany 33% • 150 g mąki • żurawina, sól, mielony pieprz Suroviny: • • • • • • • • • • • • • • • • 1 kg hovězí maso zadní 2 mrkve 1/2 celeru 1 petržel a velká cibule 100 g slaniny (špek) 100 ml oleje 150 g másla 2 citróny (na ochucení a zdobení) 100 g cukru 50 ml octu 2 lžíce plnotučné hořčice 150 ml bílého vína 1,5 l hovězího vývaru nebo vody 250 ml smetany 33% 150 g hladké mouky brusinky, sůl, pepř mletý Nejoblíbenějším pokrmem je podle mistrů gastronomie svíčková na smetaně. Je lahodnou kombinací křehkého hovězího masa, krémovité omáčky a nezbytných houskových knedlíků. Uveřejněný recept není zdaleka jediný. O tom, jak připravit tu „nejlepší“ svíčkovou se vedou dlouhé diskuze. Co kuchař, to vlastní recept. Postup: Maso prošpikujeme – nožem a vložíme špalíčky špeku, svážeme do válečku kuchyňským provázkem. Následně osolíme, opepříme a potřeme hořčicí. Maso bude chutnější, necháme-li ho odležet přes noc v kořenové zelenině. V kastrolu rozpustíme máslo s olejem v poměru 1:1 a osmahneme maso ze všech stran. Potom maso vyjmeme a do kastrolu vložíme nastrouhanou kořenovou zeleninu s cibulí, kterou restujeme téměř do zlatova. Přidáme cukr, který necháme zkaramelizovat, vložíme divoké koření svázané v látkovém pytlíčku a ocet. Podlijeme bílým vínem, povaříme několik minut a vložíme zpět orestované maso, které dusíme a podléváme hovězím vývarem nebo vodou. Na mírném ohni necháme maso uvařit doměkka. Když je maso dostatečně měkké, vyndáme ho z omáčky, zabalíme do alobalu a necháme odpočinout. Mezi tím vyjmeme látkový pytlíček s kořením a omáčku zahustíme moukou (rozmíhanou ve smetaně) nebo jíškou. Necháme dostatečně povařit, alespoň 15 minut pak přidáme máslo, zbylou smetanu vše povaříme a rozmixujeme. Ochutnáme, popřípadě dochutíme citrónem, cukrem a solí. Podáváme s houskovým knedlíkem, ozdobené plátkem citronu se šlehačkou a brusinkami. 125 Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Suroviny - těsto: • • • • • • • • • 1 kg mąki pszennej 0,5 l gorącej wody 4 łyżki oleju sól Składniki- farsz: • • • • • • 20-30 dag resztek mięsa gotowanego, duszonego czy pieczonego wieprzowego, drobiowego lub każdego innego. 1 czerstwa bułka ½ szklanki mleka 1 cebula 1 łyżka tłuszczu sól, pieprz, 1 łyżka natki pietruszki Składniki: Suroviny- těsto: 1 kg pšeničné mouky 0,5 l horké vody 4 lžíce oleje sůl Suroviny - náplň: • • • • • • 20-30 dag. tepelně opracované zbytky masa, dušené či vepřové pečeně, drůbeže nebo jakékoliv jiné. 1 zatuchlá houska ½ šálku mléka 1 cibule 1 lžíce tuku sůl, pepř, 1 lžíce petrželky Dania mięsne / Jídla z masa Bułkę moczymy w mleku, a gdy zmięknie, odciskamy. Cebulę drobno siekamy i podduszamy na tłuszczu (masło z oliwą) nie rumieniąc. Mięso kroimy, przepuszczamy dwukrotnie przez maszynkę razem z odciśniętą bułką, dodajemy cebulę i natkę pietruszki. Wszystko przyprawiamy solą i pieprzem. Do farszu można dodać 1 jajko lub 2 żółtka oraz 1 łyżkę tartej bułki ( jeżeli trzeba to należy dodać kilka łyżek rosołu). Ciasto wałkujemy na grubość 3-5 mm, wykrawamy szklanką krążki, nakładamy na nie farsz i formujemy pierogi. • 60 gramů mletého masa • 1 čajová lžička sladké papriky • 1 polévková lžíce rajského protlaku • 1 cibule nakrájená na kostky • 0,5 l mléka • 20 g kukuřiční kaše • 20 dag sýra • sůl a pepř Polenta kukurydziana z mięsem mielonym Kukuřiční polenta s mletým masem Pierogi z mięsem Pirohy s masem Wykonanie: • 60 dag mięsa mielonego • 1 łyzeczka słodkiej papryki • 1 łyżka przecieru pomidorowego • 1 pokrojona w kostką cebula • 0,5 litra mleka • 20 dag kaszki kukurydziabnej • 20 dag sera żółtego • sól, pieprz Suroviny: Wykonanie: Namočte housku v mléku, a když je měkká, vymáčknout. Jemně nakrájít cibuli a smažit v tuku (máslo), oleje, aby nebyla hněda. Maso nakrájit a dvakrát protlačit přes masový strojek dohromady se strouhanku, přidát cibuli a petržel. Vše osolíme a opepříme. Pro nádivku, můžete přidat 1 vejce nebo 2 žloutky a 1 lžíce strouhanky (pokud máte potřebu přidat několik lžic vývaru). Těsto vyválíme na tloušťku 3-5 mm a dělát kroužky slenicou, dáme na ně nádivku a tvořit pirohy. Wykonanie: Wszystkie składniki wymieszać, włożyć do formy tortowej wyłożonej papierem do pieczenia, piec 25 minut w 180 stopniach. Kaszę ugotować na mleku, pod koniec gotowania dodać ser, sól, pieprz i wymieszać. Na podpieczone mięso wylać kaszę i piec pół godziny. Posypać bułką tartą i zrumienić 10 minut. Udekorować pingwinami z czarnych oliwek z białym serem. Dania mięsne / Jídla z masa Składniki- ciasto: Postup: Smíchejte všechny suroviny, přidát do plechové formičky na dort s pečícím papírem, pect 25 minut při 180 st. Uvařit kaše s mlékem, na konci vaření přidát sýr, sůl, pepř a promíchát. Na podpečené maso nalit kaše a pect půl hodiny. Posypat strouhankou abych byla hnědá na 10 minut. Ozdobte tučnáky s černými olivky a bílým sýrem. Koło Gospodyń Wiejskich Ścinawa Malá Koło Gospodyń Wiejskich Ścinawa Mała Sdružení Rozvoju Venkova Wójcice Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Wójcice 126 127 • 3-4 polędwiczki wieprzowe • 2 łyżki musztardy francuskiej • 2 łyżki ostrej musztardy • 3-4 łyżki miodu • 1 szklanka miodu pitnego np. „Trójniaka” • tymianek, majeranek • sól i pieprz Składniki sosu: Suroviny: • 3-4 svíčkove vepřové • 2 lžíce francouzské hořčice • 2 lžíce horké hořčice • 3-4 lžíce medu • 1 šálek medoviny např. „Trójniak” • tymián, majoránka • sůl a pepř Suroviny - omáčka • sklenice smetany 30% • 1 lžíce horké hořčice • szklanka śmietany 30% • 1 łyżka ostrej musztardy Dania mięsne / Jídla z masa Polędwiczki przyprawiamy solą i pieprzem, nacieramy tymiankiem i majerankiem. Miód mieszamy z musztardami i nacieramy polędwiczki, wkładamy do lodówki na ok. 2h. Mięso po wyjęciu z lodówki smażymy na patelni z każdej strony i zalewamy miodem pitnym. Mięso dusimy do miękkości ok. 30 min. (w zależności od wielkości polędwiczek). Wykonanie sosu: Śmietanę odparowujemy na patelni, po zdjęciu z ognia doprawiamy dodając musztardę, sól i pieprz do smaku. • 50 dag filetów z kurczaka • 50 dag kiełbasy • 50 dag cebuli • 50 dag marchwi • 50 dag pieczarek • 50 dag kapusty • mały słoiczek koncentratu pomidorowego • 3 kostki bulionowe • sól, pieprz, majeranek, przyprawy wg uznania • olej • 50 dag kuřecích filetů • 50 dag klobásy • 50 gramů cibule • 50 g mrkve • 50 dag žampionů • 50 gramů zelí • malé sklenice rajčatový protlak • 3 polévkové kostky • sůl, pepř, majoránka, koření dle vaší chuti • olej Przysmak piątkowicki Piatkovická pochoutka Polędwiczki w miodzie pitnym Svíčkova v medovině Wykonanie: Suroviny Składniki: Postup: Svíčkove osolit a opepřít a omazat tymiánem a majoránkou. Smíchat s medem hořčice a omazat maso, dát do lednice na cca. 2 hodiny. Maso z lednice smažit v pánvi na každé straně a nalít medovinu. Vařít maso do měkka cca. 30 min. (V závislosti na velikosti). Postup- omáčka: Odpařít smetanu na pánvi, po vyjmutí z tepla, přídát hořčice, sůl a pepř podle chuti. Wykonanie: Warzywa i pieczarki obieramy i myjemy. Cebulę kroimy w kostkę, marchewkę i pieczarki w paski, kapustę sztkujemy. Filety kroimy w paski a kiełbasę w drobną kostkę. Rozgrzewamy olej, podsmażamy filety i co 10 min. dodajemy kolejno: cebulę, marchew, pieczarki, kapustę i kiełbasę, dodajemy koncentrat pomidorowy. Wlewamy rozpuszczone kostki rosołowe, doprawiamy i chwilę gotujemy. Koło Gospodyń Wiejskich Piątkowice Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Zeleninu a žampiony oloupat a umýt. Cibule nakrájet w kostky, mrkev a žampiony na proužky, zelí rozřezat. Řezat filéty na proužky a klobásy na malé kostičky. Předehřejte olej, osmažit filety a každých 10 min. přidejte následující pořadí: cibule, mrkev, houby, zelí a klobásu a přidáme rajský protlak. Daváme rozpuštěné polévkové kostky, vařit a okořenit. Sdružení Venkovských Hostesek, Piątkowice Iwona Radecka, Hajduki Nyskie Iwona Radecka, Hajduki Nyskie 128 129 • 30 dag żółtego sera tartego na grubych oczkach • 4 jaja • 1 szklanka majonezu • 20 dag szpinaku • 35 dag piersi z kurczaka • sól, pieprz, czosnek Suroviny: • 30 g strouhaného sýra • 4 vejce • 1 šálek majonézy • 20 dag špenátu • 35 dag kuřecích prsíček • sůl, pepř, česnek Dania mięsne / Jídla z masa Rolada serowo- szpinakowa z piersią z kurczaka Roláda sýrovo- špenátova s kuřecímí prsami Wykonanie: Do startego sera, wbijamy jaja i mieszamy z majonezem, dzielimy na 2 części. Do jednej części dodajemy uduszony, mielony szpinak z czosnkiem. Masę pierwszą wlewamy na wyłożoną pergaminem blachę pieczemy ok. 20 minut. Następnie tak samo pieczemy drugą część ze szpinakiem. Mięso myjemy, osuszamy, przekrawamy w poprzek na pół, rozbijamy i doprawiamy solą, pieprzem. Gorące upieczone placki wkładamy jedno na drugie, na wierzch układamy mięso i zwijamy roladę. Następnie zapiekamy w piekarniku na 30 min. w temperaturze 180oC. Wyciągamy z piekarnika, zostawiamy do wystygnięcia i kroimy na porcje. Koło Gospodyń Wiejskich, Kamienica 130 Postup Do strouhaného sýra přidát vejce a smíchát s majonézou, rozdělit na 2 části. K jedné straně prídát smažený a zemlený špenát s česnekem .První masu nalít na plechu s papírem a péct cca. 20 minut. Pak už stačí jen péct druhou část špenátu. Maso omyjt, osušit, řezat na polovinu, rozbit a okořenit solí a pepřem. Horké upečené placky dát jeden na druhý, dát maso na vrch a srolovat roli. Pak péct v troubě 30 minut. Na 180 st C. Vytáhnout z trouby, nechat vychladnout a nakrájet na kousky. Sdružení Venkovských Hostesek, Kamienica Suroviny: Składniki: • 1,5-2 kilogram kuřecího masa • ½ kg mleté maso • 0,75 kg žampiónů • cibule • česnek • vejce • petržel • červené a žluté papriky • olej • okořenení k kuřatam • sůl a pepř • trochu kukuřičné mouky • 1,5-2 kg kurczak • ½ kg mięsa mielonego • 0,75 kg pieczarek • cebula • czosnek • jajko • pietruszka • papryka czerwona oraz żółta • olej • przyprawa do kurczaka • sól, pieprz • trochę maki ziemniaczanej Rolada wiosenna z kurczaka Jarní roláda s kuřecího masa Wykonanie: Kurczaka oczyszczamy, odcinamy część tylną, skrzydełka oraz szyjkę. Bardzo ostrym nożem ostrożnie, by nie uszkodzić skóry, oddzielamy kości od mięsa. Uzyskany płat mięsa formujemy w prostokąt, delikatnie rozbijamy, przyprawiamy solą i pieprzem oraz nacieramy przyprawą do kurczaka. Odstawiamy na 1 godz. Pieczarki kroimy, podsmażamy z cebulką i doprawiamy do smaku. Mięso mielone przyprawiamy czosnkiem, solą, pieprzem i bułką namoczoną w mleku, dodajemy jajko. Kurczaka posypujemy trochę mąką ziemniaczaną, nakładamy mięso mielone oraz pieczarki. Na brzegu układamy paski papryki, posypujemy pietruszką. Zwijamy, związujemy i posypujemy przyprawą do kurczaka z olejem. Następnie całość wkładamy do rękawa i pieczemy w temperaturze 180-2000 C od 1-1,5h. Irena Majchrzak Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Vyčistít kuře, uříznout zadní část, křídla a krk.Velmi ostrým nožem dělat opatrně, aby nedošlo k poškození kůže, oddělíme kosti z masa. Z výsledného kusu masa tvoříme obdélník, mírně rozbít, okořenit solí a pepřem a kořením pro kuře. Nechat stát 1 hodinu. Nakrájet žampióny, smažit cibuli a okořenit. Mleté maso a koření, česnek, sůl, pepř a strouhanku namočit v mléku, přidát vejce. Posypat trochou mouky kuřecí maso, brambory, použít mleté maso a houby. Na břehu dát proužky papriky a posypat petrželkou. Srolovat a svázát a okořenít s olejem. Všechno se pak vloží do rukava a péct při 180-200 st C přes 1-1,5h Irena Majchrzak 131 Dania mięsne / Jídla z masa • 1 kg karczku wieprzowego • pół kilo kapusty kiszonej • 20 dag boczku wędzonego • 3 łyżki musztardy • pół łyżki majeranku • pół łyżki kminku • 1 jabłko pokrojone w kostkę • 6 śliwek suszonych • 2 goździki • 3 ziarna jałowca • 100 ml czerwonego wina • pół litra bulionu • sól, pieprz Suroviny • 1 kg vepřové krkovičky • 0,5 kg kyselého zelí • 20 dag uzené slaniny • 3 lžíce hořčice • polovina lžíce majoránka • polovina lžíce kmín • 1 jablko nakrájené na kostičky • 6 švestky • 2 stroužky • 3. semeno jalovca • 100 ml červeného vína • půl litru vývaru • sůl a pepř Wykonanie: Mięso pokroić w centymertowe paski – rozbić, smarowac musztardą dodać sól i pieprz i włożyc na godzinę do lodówki. Farsz: Boczek pokroić w kostkę i podsmażyć, dodać kapustę majeranek kminek i dusić 10 minut. Ostudzić. Mięso faszerować, zwinąć i związać. Smażyć z obu stron. Rolady przełożyć do garnka, wlać bulion i gotować 50 minut. Miękkie roladki wyjąć z garnka, rozwiązać. Sos: Do sosu dodać resztę kapusty, jałowiec, jabłko, śliwki, goździki i dusić 20 minut. Na końcu wlać wino. Koło Gospodyń Wiejskich Ścinawa Mała Roladki wieprzowe faszerowane kiszoną kapustą Vepřové závitky plněné kyselým zelím Postup: Maso nakrájíme na proužky 1 cm - rozebrat, omazat hořčice , osolít, opepřít a dát do lednici na hodinu. Nádivka: Nakrájet slaninu v kostky a smažit ,přidát kmín a majoránku a zelí, dusíme 10 minut. Vychladnout. Měkké maso, srolovat a svázat. Smažit na obou stranách. Roládky přeložit do hrnce, zalit vývarem a dusít 50 minut. Měkké závitky vyjmout s hrnce, rozvázat. Omáčka: Na omáčku přidát zbytek zelí, jalovec, jablko, švestka, hřebíček a dusíme 20 minut. Nakonec zalit vínem. Koło Gospodyń Wiejskich Ścinawa Malá 132 133 Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Suroviny: • 4 filétů z kuřecího masa • 4 broskve • 4 plátky vařené šunky • 2-3 lžíce medu • 2 lžíce sladké papriky • 200 ml horké vody • ½ lžíce soli • pepř • 4 filety drobiowe • 4 brzoskwinie • 4 plastry szynki gotowanej • 2-3 łyżki miodu • 2 łyżki słodkiej papryki • 200 ml ciepłej wody • ½ łyżki soli • pieprz Dania mięsne / Jídla z masa Filety po przepłukaniu wodą lekko rozbijamy tłuczkiem. Brzoskwinie kroimy w paski i kładziemy na fileta wraz z plastrem szynki. Formujemy roladki, owijamy nitką. Uformowane roladki układamy w żaroodpornym naczyniu. Posypujemy mieszanką przypraw z przepisu i polewamy wodą z miodem. Pieczemy w temp. 1800 C przez 30-45 min. Podczas pieczenia obracamy roladki. Wanda Siwecka, Hajduki Nyskie Suroviny – těsto Pozostałe składniki: Ostatní suroviny: • 1 kg mąki • 2 margaryny • woda • sól, pieprz, papryka • 2 kg wieprzowiny od szynki • włoszczyzna • 2 cebule • pieprz, sól, ziele angielskie, liście laurowe • 1 kg mouky • 2 margaríny • voda • sůl, pepř, paprika • 2 kg vepřového masa od šunky • zelenina do polévky • 2 cibule • pepř, sůl, nové koření, bobkový list Szynka gotowana w cieście Šunka vařená v těstě Roladki drobiowe z brzoskwinią w miodzie Kuřecí rolády s broskvemi v medu Wykonanie: Składniki ciasto: Postup: Filety po opláchnutí vodou mírně rozbít paličku. Broskve nakrájít na proužky a dát na řízek s plátkem šunky. Utvořit válců, zabalit závitkou. Vytvořené roládky dát do zapékací mísy. Posypat směsí koření s receptu a nalít vodu s medem. Pect v temp. 1800C na 30-45 minut. Během pečení válce otáčet. Wanda Siwecka, Hajduki Nyskie Wykonanie: Ciasto wyrabiamy ze wszystkich składników przepisu. Schładzamy przez 1h w lodówce. Mięso umieszczamy we wrzątku, dodajemy przyprawy, włoszczyznę i cebulę. Wszystko gotujemy przez ok. 2h. Następnie mięso pozostawiamy w wywarze do ostygnięcia. Rozwałkowanym ciastem obkładamy szynkę (wcześniej szynkę osuszamy z wody) i smarujemy jajkiem, ciasto nakłuwamy widelcem. Na wierzch ciasta możemy nałożyć wycięte foremką dekoracje. Pieczemy w temp. 220oC przez ok. 1h. Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Těsto zpracujeme se všechnych surovin. Chladít v chladničce 1 hodinu. Maso umístít do vroucí vody, přidát koření, zeleninu a cibule. Všechno vařít cca. 2 hodiny. Pak nechte maso v vývaru k ochlazení. Válením těstem zabalit šunku (šunku vysušit z vody), a pomazat vejcem, těsto propíchat vidličkou. Na horní straně můžeme uložit výřezané dekorace. Pect při teplotě. 220 ° přes 1 hodinu Sdružení Venkovských Hostesek, Scinawa Malá Koło Gospodyń Wiejskich, Ścinawa Mała 134 135 Suroviny: • 1 filet z kurczaka • boczek lub bekon • sos sojowy • pieprz Cayenne • sól, pieprz do smaku Składniki: • kuřecí prsa • buček nebo bekon • sójová omačká • pepř cayenne • sůl, pepř k ochucení • 10 dag chrzanu • 20 dag boczku wędzonego • 20 dag szynki • 20 dag kiełbasy • 4 jaja na twardo Dania mięsne / Jídla z masa Ślimaczki charbielińskie Charbielinští šnecí Wykonanie: Filet z kurczaka kroimy w prostokąty (2 na 3cm). Kurczaka umieszczamy na 4-5 godzin w marynacie z sosu sojowego z przyprawami. Następnie każdą porcję kurczaka owijamy boczkiem. Wszystkie kawałki kurczaka układamy na blaszce do pieczenia i zapiekamy w piekarniku w temp. 180 oC przez ok. 20-25 min. Podajemy na ciepło. Wiesława Zacharewicz, Charbielin 136 Suroviny: • 10 dag křen • 20 dag uzené slaniny • 20 dag šunky • 20 dag klobásy • 4 vejce natvrdo Święconka kresowa Pohraniční velikonoční jídlo Postup: Kuřecí filé nakrájíme na obdélníky (2 x 3 cm). Kuře umístíme na 4-5 hodin v marinádě ze sójové omáčky s kořením. Pak každou porci kuřecího masa balíme do bůčku. Všechny kousky kuřecího masa ukládáme na plech a pečeme v troubě při teplotě 180 °C po dobu 20 - 25 minut. Podáváme teplé. Wykonanie: Boczek kroimy w kostkę i topimy na patelni. Dodajemy pokrojoną w plastry szynkę i kiełbasę. Dodajemy pokrojone jajka i starty chrzan. Wszystko razem mieszamy i podsmażamy. Podajemy na gorąco. Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Postup: Nakrajet slaninu a topit na panvi. Přidát plátky šunky a klobásy. Přidát nakrájené vejce a strouhaný křen. Smíchat všechno dohromady a smažit. Podávát horké. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie Wiesława Zacharewicz, Charbielin 137 Składniki - mięso: Suroviny - maso: Składniki - kapusta: Suroviny - zelí • 1 kg wieprzowej karkówki • 2 większe cebule • 5 ząbków czosnku • 1 łyżka smalcu • sól, pieprz • 1 łyżeczka mielonego kminku • 1 łyżka pszennej mąki • woda do podlania Dania mięsne / Jídla z masa • 500 g kiszonej kapusty • 2 cebule • 100 g cukru • szczypta mielonego kminku • 1 łyżka smalcu • odrobina octu Wykonanie - mięso: Postup - maso: Przygotowanie - kapusta: Postup - zelí: Karkówkę solimy, dodajemy pieprz, kminek i nacieramy świeżo rozgniecionym czosnkiem. Naczynie smarujemy smalcem i wykładamy pokrojoną cebulę. Na cebulę kładziemy mięso, podlewamy wodą i pieczemy w piekarniku do miękkości w temperaturze 140oC przez ok. 2 godziny. Podczas pieczenia mięso obracamy aby miało jednolitą barwę. Mieszamy również cebulkę, tak by wierzchnia warstwa się nie przypaliła. Kiedy mięso będzie już miękkie wyjmujemy je na talerz, a naczynie stawiamy na kuchence. Uzyskany sos podgrzewamy, aby odparować wodę. Tłuszcz zasypujemy jedną łyżką mąki. Zalewamy 0,5 l wody, dobrze mieszamy i doprowadzamy do wrzenia. Na małym ogniu gotujemy sos jeszcze 20 minut, mieszając od czasu do czasu. Doprawiamy solą i pieprzem. W rondlu smażymy na smalcu drobno posiekaną cebulę, dodajemy kminek i dalej podsmażamy. Kapustę odcedzamy, kroimy i dodajemy do rondla. Krótko podsmażamy i dolewamy wody lub soku z kapusty. Dusimy kapustę do miękkości. Doprawiamy do smaku cukrem, solą i odrobiną octu. 138 • 1 kg vepřové krkovice • 2 větší cibule • 5 stroužků česneku • 1 lžíce sádla • sůl, pepř • 1 lžička drceného kmínu • 1 lžíce hladké mouky • voda na podlití Dania mięsne / Jídla z masa Wieprzowa pieczeń z kapustą Vepřová pečeně se zelím • 500 g kysaného zelí • 2 cibule • 100 g cukru • špetka drceného kmínu • 1 lžíce sádla • případně trochu octa Vepřovou krkovici osolíme, opepříme, přidáme drceného kmínu a potřeme čerstvě utřeným česnekem. Do pekáče dáme sádlo a pokrájenou cibuli. Na cibuli vložíme připravené maso, podlijeme vodou a pomalu pečeme v rozehřáté troubě na 140°C asi dvě hodiny (podle velikosti masa) do měkka. Maso občas ve výpeku otočíme, aby mělo stejnou barvu. Cibulku občas zamícháme, aby se horní vrstva nepřipalovala. Když je maso měkké, vyjmeme je na talíř a pekáč dáme na sporák. Výpek z masa orestujeme na tuk, to znamená, že odvaříme veškerou vodu. Tuk zaprášíme jednou lžíci mouky a dobře orestujeme. Potom zalijeme 0,5 l vody, dobře rozmícháme a přivedeme k varu. Stáhneme oheň a za občasného míchání necháme 20 minut povařit a šťávu popřípadě dochutíme solí a pepřem. V kastrole na sádle orestujeme nadrobno nakrájenou cibuli, přidáme kmín a opět restujeme. Zelí vymačkáme z nálevu, překrájíme a přidáme do kastrolu. Krátce zarestujeme a podlijeme vodou nebo části nálevu ze zelí. Zelí dusíme téměř do měkka. Na závěr dochutíme cukrem, solí popřípadě octem. 139 Dania mięsne / Jídla z masa • 70 dag ziemniaków ugotowanych • 15 dag marchewki • 1 burak • pęczek pietruszki • 4-5 cebuli • 20 dag boczku • 20 dag kiełbasy śląskiej • 20 dag sera żółtego • 1 szklanka oleju • 2 łyżki mąki pszennej • 1 śmietana 30% • 1 śmietana 12% • 1,5 szklanki wody • sól, pieprz, przyprawa do ziemniaków Suroviny: • 70 dag vařených brambor • 15 dag mrkve • 1 červena řepa • svazek petržele • 4-5 cibule • 20 dag slanina • 20 dag slezská klobása • 20 dag sýr • 1 šálek oleje • 2 lžíce mouky • 1 smetana 30% • 1 smetana 12% • 1,5 šálky vody • sůl, pepř, koření do brambor Wykonanie: Ziemniaki, marchew, buraka ugotować i ostudzić następnie ziemniaki pokroić w talarki i podsmażyć na oleju tak samo z marchewką i burakiem. Przygotować naczynie żaroodporne i poukładać ziemniak posypać solą, pieprzem i dodać marchew i buraka i układać warstwami z przyprawą, Pietruszkę posiekać, boczek cebule i kiełbasę podsmażyć i ułożyć na górę. Ser żółty utrzeć zostawić dwie łyżki, resztą posypać zapiekankę . Sos: 1 szklankę wody zagotować do połowy dodać obie śmietany mąkę i wymieszać dodać pozostały ser takim sosem polewamy zapiekankę, wkładamy do piekarnika i pieczemy 40-50 minut w 180oC. Koło Gospodyń Wiejskich Kałków Zapiekanka kałkowska Kalkovská zapekánka Postup: Brambory, mrkev, a řepu uvařit a nechát vychladnout. Potom brambory nakrájít na plátky a smažit na oleji stejné s mrkví a řepou. Připravte si hrnec, dát brambory a posypat solí, opepřít a přidát mrkev a červenou řepu ve vrstvách, dát petržel, slaninu a klobásu smažit s cibuli a položit na vrch. Postrouhat sýr a zbytkem -2 lžice posypat zapekánku. Omáčka: 1 šálek vody uvařít polovinu, přidát mouku a smetany a promíchat, přidát zbývající sýr. Zalit zapekánku omáčkou, vložít do trouby a pect 40 - 50minut při 180 ° C . Sdružení Venkovských Hostesek, Kalkov 140 141 Dania mięsne / Jídla z masa Składniki: Składniki sos: • ¾ szklanki ketchupu • ½ szklanki cukru • 1 szklanka kawy rozpuszczalnej • 5-7 łyżek octu winnego • 5-7 łyżek sosu sojowego • kilka kropli tabasco • sól, pieprz Pozostałe składniki: • 1 kg żeberek extra • 2 cebule Omáčka: • ¾ sklenice kečupu • ½ sklenice cukru • 1 sklenice rozpustného kafé • 5-7 lžic vinného octu • 5-7 lžic sójové omáčky • par kapek tabasco • sůl, pepř Dania rybne Ostatní složky: • 1 kg žebírek extra • 2 cibule Dania mięsne / Jídla z masa Żeberka w kawie Žebírka v kávě Wykonanie: Wszystkie składniki sosu z przepisu łączymy ze sobą i mieszamy. Do sosu dodajemy drobno pokrojoną cebulę i żeberka. Wszystko razem gotujemy na małym ogniu. Żeberka co jakiś czas odwracamy. Czas gotowania w zależności od mięsa wynosi od 1,5 do 2,5h. Koło Gospodyń Wiejskich Kamiennik 142 Postup: Všechny ingredience omáčky z receptu spojíme dohromady a promícháme. Do omáčky přidáme nadrobno nakrájenou cibuli a žebírka. Všechno společně vaříme na mírném ohni. Žebírka každou chvíli otáčíme. Doba vaření podle masa činí 1,5 až 2,5 hodiny. Skupina Hospodyň Venkova, Kamiennik Ryby Składniki: Suroviny • 4 mniejsze pstrągi • 160 g masła • szczypta kminku • sól • pieprz • 8 gałązek tymianku • 1 cytryna • 4 menší pstruzi • 160 g másla • špetka kmínu • sůl • pepř • 8 snítek tymiánu • 1 citron Wykonanie: Naczynie do pieczenia smarujemy masłem, tak aby ryby podczas pieczenia nie przywarły. Wypatroszone, oczyszczone pstrągi dokładnie osuszamy, solimy, posypujemy kminkiem i pieprzem z obu stron. Nie zapominamy o wnętrzu ryby. Dodajemy 2 gałązki tymianku. Tak przygotowane pstrągi układamy w naczyniu, smarujemy z wierzchu masłem i umieszczamy w piekarniku (160oC) na ok. 9-10 minut. Upieczoną rybę polewamy wytopionym sosem, ozdabiamy cytryną i ewentualnie ziołami. Jednego pstrąga możemy przygotować podobnie na dużej patelni. Dania rybne / Ryby Pstrąg na maśle z kminkiem Pstruh na kmínu a másle Postup: Plech do trouby vymažeme máslem, aby se ryby při pečení nepřichytly. Vykuchané a očištěné pstruhy důkladně osušíme, osolíme, okmínujeme a opepříme z obou stran. Nezapomeneme na břišní dutinu. Přidáme 2 snítky tymiánu. Takto připravené pstruhy vložíme na vymazaný plech, máslem je pomažeme ještě z vrchu a dáme péct do vyhřáté trouby na 160°C, zhruba na 9 - 10 minut podle velikosti pstruha. Upečenou rybu zakápneme máslovým výpe kem, dozdobíme citrónem a popřípadě bylinkou. Jednoho pstruha můžeme podobně udělat na velké pánvi. 145 • 400g szpinaku • ½ kostki masła • 4 jajka • 2 łyżki mąki • 2 serki białe- chrzanowe • 2 ząbki czosnku • 150 g łososia w plastrach • sól, pieprz Suroviny: • 400 g špenátu • ½ kostky másla • 4 vejce • 2 lžíce mouky • 2 bílé kostičky sýra s křenem • 2 stroužky česneku • 150 g lososa v plátcích • sůl a pepř Dania rybne / Ryby Rolada szpinakowa z łososiem Špenátová roláda s lososem Wykonanie: Szpinak podsmażamy na patelni z masłem, tak długo aż zgęstnieje, na koniec dodajemy zgnieciony czosnek, przyprawiamy do smaku solą, pieprzem i studzimy. Masę szpinakową po przestygnięciu delikatnie łączymy z roztrzepanymi żółtkami, pianą z białek oraz mąką. Całość wylewamy na wyłożoną papierem do pieczenia blachę i pieczemy w temp. 180oC przez ok. 15-20 min. Ciasto upieczone i gorące razem z papierem zwijamy w roladę i pozostawiamy do ostygnięcia. Po ochłodzeniu delikatnie odklejamy papier do pieczenia i rozkładamy na folii spożywczej. Zimny placek szpinakowy smarujemy serkiem chrzanowym i na całości układamy plastry z łososia. Całość zawijamy w foli jak roladę i wkładamy do lodówki na kilka godzin. Koło Gospodyń Wiejskich w Kamienicy 146 Składniki: • 1 sandacz świeży z głową 1-1,5 kg • ½ kostki masła • 2 duże cebule • 4 jajka całe • 1 duża bułka namoczona w mleku • 4-6 ząbków czosnku • 4-5 łyżek natki pietruszki • 3-4 łyżki bułki tartej • wywar z kostki rosołowej -drobiowej • 1 liść laurowy • 3 ziarnka ziela angielskiego • sól, pieprz, vegeta do smaku Sandacz faszerowany Cándat nadívaný Postup: Špenát osmažíme na pánvi s máslem, tak dlouho až zhoustne, nakonec přidáme prolisovaný česnek a dochutíme solí, pepřem, a chladíme. Špenátovou hmotu po vychladnutí opatrně spojujeme s rozšlehanými žloutky, pěnou z bílků a moukou. Takto vytvořenou hmotu nalijeme, na pečicím papírem vyložený plech a pečeme při 180°C po dobu asi 1520 minut. Takto upečené ještě teplé těsto, spolu s papírem srolujeme a necháme vychladnout. Po vychladnutí opatrně odstraníme pečící papír a rozložíme na potravinářské folii. Studenou špenátovou placku natřeme křenovým sýrem a po celé ploše rozložíme plátky lososa. Pak všechno opět zabalíme do fólie jako roládu a vložíme na několik hodin do lednice. Skupina Hospodyň Venkova, Kamienica Wykonanie: Sandacza z głową ostrożnie nacinamy- od środka kręgosłupa, wyjmujemy grzbiet z ośćmi. Delikatnie wycinamy mięso nie uszkadzając skóry. Głowę i skórę nacieramy od środka vegetą. Mięso z ryby mielimy dwukrotnie przez maszynkę z namoczoną w mleku bułką. Do mięsa dodajemy cebulę uduszoną na maśle, jajka, starty czosnek, natkę pietruszki, sól, pieprz, vegetę i bułkę tartą. Wszystko dokładnie wyrabiamy na jednolitą masę. Tak przygotowaną masą wypełniamy skórę sandacza od głowy do ogona mocno ubijając. Rybę po wypełnieniu zawijamy mocno w gazę lub płócienną ściereczkę, owijamy nitką i umieszczamy w gorącym wywarze z kostki rosołowej drobiowej z liściem laurowym i zielem angielskim. Gotujemy na wolnym ogniu, od momentu zagotowania przez ok. 1-2h w zależności od wagi sandacza. Po ugotowaniu odwijamy delikatnie rybę i układamy na półmisku. Dekorujemy według uznania. Janina Słobodziuk, Ścibórz Suroviny: • 1 čerstvý candát s hlavou 1 - 1,5 kg • ½ šálku másla • 2 velké cibule • 4 celá vejce • 1 velká role namočené v mléce • 4-6 stroužky česneku • 4-5 lžíc čerstvé petrželky • 3-4 lžíce strouhanky • vývar z bujónové kostky • 1 bobkový list • 3 zrnka nového koření • sůl a pepř, podle chuti vegeta Dania rybne / Ryby Składniki: Postup: Candáta s hlavou opatrně nařízneme – od středu páteře, odstraníme páteř s kostmi. Opatrně vyřízneme maso, aniž bychom poškodili kůži. Hlavu a kůži natřeme zevnitř vegetou. Maso z ryby dvakrát meleme v mlýnku na maso s namočenou v mléce houskou. Do masa přidáme na másle dušenou cibuli, vejce, nastrouhaný česnek, petrželovou nať, sůl, pepř, vegetu a strouhanku. Všechno důkladně zpracujeme do homogenní hmoty. Takto připravenou hmotou plníme kůži candáta od hlavy k ocasu, přičemž hmotu silně stlačujeme. Po naplnění rybu pevně balíme do gázy nebo plátěného hadříku, ovazujeme nití a klademe do horkého vývaru - z kostky drůbežího vývaru s bobkovým listem a novým kořením. Vaříme na mírném ohni, od varu asi 1-2 hodiny, v závislosti na hmotnosti candáta. Po uvaření opatrně rybu odbalíme a klademe na míse. Podle potřeby zdobíme. Janina Słobodziuk, Ścibórz 147 • 1,5 kg sandacza • 3 średnie marchewki • 150g masła • 100g śmietany • 1 szklanka bulionu warzywnego • 6 średnich cebul • 1 mały por • 0,5 małego selera • pęczek kopru i natki pietruszki • cytryna • 4 ziarenka ziela angielskiego • 2 liście laurowe • sól, pieprz Suroviny: • 1,5 kg cándata • 3 středně velké mrkve • 150 g másla • 100 g smetany • 1 šálek zeleninového vývaru • 6 střední cibule • 1 malý pórek • 0,5 malého celeru • banda koprem a petrželkou • citrón • 4 zrnka nového koření • 2 bobkové listy • sůl, pepř Dania rybne / Ryby Potrawa jest laureatem prestiżowej nagrody „PERŁY” w ramach konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo- Smaki Regionów” i jego krajowego finału podczas Międzynarodowych Tragów Spożywczych Polagra- Food w Pozaniu. Sandacz po Otmuchowsku to jedno z najbardziej znanych dań, wyjątkowe, nierozerwalnie związane z regionem i urokiem Jeziora Otmuchowskiego. Wykonanie: Oczyszczoną rybę dzielimy na dzwonki grubości 3cm, każdą porcję posypujemy solą, pieprzem i odkładamy. Masło rozpuszczamy w rondlu na małym ogniu, dodajemy pokrojoną w półksiężyc cebulę, por oraz startą na grubej tarce marchew i seler. Całość dusimy ok. 3 min. Następnie dodajemy liść laurowy, ziele angielskie i zalewamy bulionem, wszystko lekko mieszamy. Na podduszone warzywa układamy skropionego sokiem z połowy cytryny sandacza. Całość dusimy pod przykryciem przez ok. 15 min. Kiedy warzywa są miękkie, dodajemy śmietanę, posiekany koper i natkę pietruszki, sol, pieprz do smaku delikatnie mieszając. Dzwonki sandacza układamy na półmisek, dodajemy uduszone warzywa i dekorujemy według uznania. Lucyna Beniowska, Otmuchów Sandacz po otmuchowsku Cándat po otmuchowsku 148 Jídlo je vítězem prestižní ceny „PERLA“ (polsky: Perła) v rámci soutěže „Naše kulinářské dědictví - Regionální jídla“ (polsky: Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów) a její národního finále na Mezinárodním potravinářském veletrhu Polagra - Food v Poznani. Candát na otmuchowský způsob je jedním z nejznámějších jídel, jedinečné, neoddělitelně spjaté s regionem a půvabem Otmuchowského jezera. Postup: Očištěnou rybu dělíme na 3 cm široké podkovičky, každou porci posypeme solí a pepřem, a následně dáme stranou. Na pánvi na mírném ohni rozpustíme máslo, přidáme nakrájenou na půlměsíčky cibuli, pórek a nastrouhanou na hrubém struhadle mrkev a celer. Všechno to asi 3 minuty podusíme. Pak přidáme bobkový list, nové koření a zalijeme připraveným vývarem, všechno lehce promícháme. Na podušenou zeleninu ukládáme candáta pokropeného šťávou z poloviny citronu. Všechno pod pokličkou dusíme po dobu asi 15 minut. Když je zelenina měkká, přidáme smetanu, nakrájený kopr a petrželovou nať, sůl, pepř podle chuti a lehce promícháváme. Podkovičky candáta ukládámena mísu, přidáváme dušenou zeleninu a zdobíme podle vlastního uvážení. Lucyna Beniowska, Otmuchów 149 Dania rybne / Ryby Składniki: Składniki- wersja 1: • • • • • • Suroviny- verze I: 4 płaty śledziowe 2 łyżki miodu 4 średnie cebule ¾ szklanki oleju + trochę wody 2 łyżki octu 2 łyżki koncentratu pomidorowego • • • • • • Składniki- wersja 2: • • • • • • 4 pláty sled’ů 2 lžíce medu 4 střední cibule ¾ šálku oleje + trochu vody 2 lžíce octa 2 lžíce rajčatového protlaku Desery Suroviny- verze II: 6-7 filetów marynowanych śledzi duży kubek jogurtu lub śmietany 1,5 łyżki miodu 1,5 łyżki ostrej musztardy 2 łyżki curry 1 duża cebula • • • • • • 6-7 sterilovaních sled’ů velký šálek jogurtu nebo zakysané smetany 1.5 lžíce medu 1.5 lžíce horké hořčice 2 lžíce kari 1 velká cibule Dania rybne / Ryby Śledzie w miodzie Sledě v medu Wykonanie - wersja 1: Cebulę kroimy w kostkę i delikatnie podsmażamy na oleju z odrobiną wody. Następnie dodajemy miód, ocet i koncentrat, odstawiamy do wystudzenia. Śledzie kroimy w większą kostkę i umieszczamy w zimnej zalewie. Mieszamy i wstawiamy do lodówki na 1-2h. Wykonanie - wersja 2: Śledzie kroimy na kawałki. Cebulę kroimy i obkładamy nią śledzie. Z pozostałych składników przygotowujemy sos, którym zalewamy śledzie. Józefa Pliszczak, Wójcice 150 Postup - verze I: Nakrájít cibuli a osmažit jemně na oleji s malým množstvím vody. Pak přidát med, ocet a nechát vychladnout. Sledě nakrájít na větší kousky a dát do studené slané vody. Promíchát a dát do lednice na 1-2 hodiny. Postup - verze II: Sledě nakrájít na kousky. Nakrájet cibuli a dát na sledě. Ze zbývajících složek připravit omáčku, kterou můžeme zalit sledě. Jozefa Pliszczak, Wójcice Dezerty Składniki - ciasto: Suroviny - těsto: Składniki - krem Suroviny - krém • • • • • • • • • • • 30 dag mąki 20 dag masła 5 dag cukru pudru 1 jajko 3 łyżki kwaśnej śmietany 1 szklanka mleka 1 szklanka cukru 3 dag masła 3 dag mąki 4 żółtka 1 cukier wanilinowy • • • • • • • • • • • 30 dag mouky 20 dag másla 5 dag práškového cukru 1 vejce 3 lžíce zakysané smetany 1 sklenice mléka 1 sklenice cukru 3 dag másla 3 dag mouky 4 žloutky 1 vanilkový cukr Wykonanie: Mąkę przesiewamy i siekamy z masłem, następnie dodajemy cukier puder, jajko i śmietanę. Wyrabiamy gładkie ciasto i wstawiamy do lodówki na ok. 2h. Po ochłodzeniu ciasto cienko wałkujemy i wycinamy krążki. Foremki na babeczki smarujemy tłuszczem i wlepiamy do nich krążki ciasta. Aby wykonać krem do zagotowanego mleka wsypujemy cukier, mieszamy i odstawiamy. Z masła i mąki przygotowujemy bladą zasmażkę, nie dopuszczając do jej zbrązowienia. Do zasmażki dodajemy gorące mleko z cukrem, ciągle mieszając. Następnie krem zdejmujemy z ognia i dodajemy cukier waniliowy, żółtka i mocno mieszamy, żeby żółtka się nie ścięły. Tym kremem napełniamy foremki wyklejone ciastem wlewając ¼ foremki kremu. Nakrywamy wyciętym krążkiem ciasta i zlepiamy boki. Pieczemy w nagrzanym piekarniku w temp. 1800C przez ok. 10- 15 min. Urszula Maślanka, Koło Gospodyń Wiejskich, Gryżów Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Babeczki waniliowe Bábovičky vanilkové Postup: Mouku prosejeme a sekáme s máslem, následně přidáme moučkový cukr, vejce a smetanu. Zpracujeme hladké těsto a uložíme asi na 2 hodiny do lednice. Po ochlazení, těsto natenko vyválíme a vykrajujeme kolečka. Formy na košíčky vymažeme tukem a vlepujeme do nich kolečka těsta. K udělání krému, do vařícího mléka nasypeme cukr, mícháme a dáváme stranou. Z másla a mouky připravíme bledou jíšku, s tím, že neumožníme její zhnědnutí. Do jíšky přidáme horké mléko s cukrem, za stálého míchání. Následně krém sundáme z ohně a přidáme vanilkový cukr, žloutky a silně mícháme, aby se žloutky nesrazily. Tímto krémem naplňujeme formičky vyplněné těstem – naléváme do ¼ formičky. Pak přikrýváme vykrojeným kolečkem těsta a slepujeme strany. Pečeme v předehřáté troubě při teplotě 180oC po dobu 10 - 15 minut. Urszula Maślanka, Skupina Hospodyň Venkova, Gryżów 153 • 300 g cukru pudru • 350 g mąki pszennej • 6 jajek • 200 ml mleka • 200 ml miękiego masła • 50 g kakao • masło i mąka pszenna do wysmarowania formy Suroviny: • 300 g cukr krupice • 350 g polohrubé mouky • 6 vajec • 200 ml mléka • 200 ml rozpuštěného másla • 50 g kakao • máslo a hrubá mouka na vymazání formy Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Babka Bábovka Wykonanie: Podstawowe składniki to: mąka, żółtka, ubite białko, mleko, cukier, masło lub olej i proszek do pieczenia. Mleko możemy zastąpić twarogiem, śmietanką, kefirem czy jogurtem. Samo ciasto często oblewa się różnego rodzaju polewami - cytrynową, czekoladową lub powleka ciastem francuskim. Wielobarwną babkę uzyskujemy dodając do ciasta kakao, orzechy, rodzynki, budyń lub mak. Miękkość ciasta zachowamy dodając starte jabłka. Jeśli użyjemy, zamiast proszku do pieczenia, drożdży ciasto będzie miękkie znacznie dłużej. Składniki - ciasto: Suroviny - těsto: Składniki - masa Suroviny - masa • • • • • • • • • • • • 0,4 kg mąki 1 kostka margaryny 18 dag cukru 2 całe jajka 3 dag amoniaku 6 łyżeczek mleka • • • • • • sok z 2 cytryn 1,5 szkl cukru 1,5 szkl wody 4 zółtka 8 łyżek mąki pszennej olejek cytrynowy 0,4 kg mouky 1 kostka margarínu 18 dag cukru 2 celá vejce 3 dag amoniaku 6 lžíce mléka Šťáva z 2 citronů 1.5 sklo cukr 1.5 sklenici vody 4 žloutky 8 lžic mouky citronový olej Cytrynowiec Babci Apolonii Citronové těsto babičky Apolonii Postup: Základní recept tvoří mouka, žloutky, vyšlehaný sníh z bílků, mléko, cukr, máslo nebo olej a prášek do pečiva. Mléko můžeme nahradit tvarohem, šlehačkou, kefírem či jogurtem. Mimo náplní se těší oblibě polevy, hlavně pak citrónová či čokoládová anebo se potahuje listovým těstem. Pestrou bábovku získáme obarvením části těsta kakaem, ořechy, rozinkami, pudinkem nebo mákem. Vláčná bude, pokud do středu těsta přimícháme nastrouhaná jablka. Když použijeme místo prášku do pečiva droždí, vydrží déle měkká. Wykonanie - ciasto: Postup - těsto: Wykonanie - masa: Postup - masa: Z podanych składników zagnieść ciasto, ale wcześniej amoniak wsypać do kopczyka z mąką i sparzyć gorącym mlekiem. Upiec dwa placki. Po wyjęciu blachy z piekarnika ciasto podważyć długim nożem. Z wody i cukru zagotować syrop. Żółtka utrzeć z sokiem z cytryn, dodać mąkę, trochę wody żeby zachować płynną konsystencję i wlewać ostrożnie do gotującego się syropu mieszając trzepaczką żeby się nie zrobiły grudki. Gotować masę na wolnym ogniu do zgęstnienia, na końcu dodać olejek cytrynowy, można zetrzecć trochę skórki z cytryny. Pozostawić do wystygnięcia. Posmarować placek masą, przyłożyć drugim plackiem i posypać wierzch cukrem pudrem. Koło Gospodyń Wiejskich Piątkowice 154 • • • • • • Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Składniki: Pro tyto komponenty hníst těsto, ale před tím amoniak nalit do kopce mouky a opařít horkým mlékem. Pect dva koláče. Po vyjmutí koláče z trouby těsto podkopat dlouhým nožem. S vody a cukru uvařít sirupu. Utřít žloutky s citronovou šťávou, přidát mouku, trochu vody, aby mít hladkou konzistenci a nalit opatrně do horkého sirupu smíchat šlehačkou aby se nedělaly hrudky. Vařít na mírném ohni aby se zhoustnila, nakonec přidát citrónový olej, lze setřít nějakou citronovou kůru. Nechát vychladnout. Mazat placek s masou, umístět druhý placek a posypat s moučkovým cukrem. Sdružení Venkovských Hostesek Piątkowice 155 • • • • • • • ½ kg mąki pszennej 3 żółtka 5 dag drożdży 10 dag masła ¾ szklanki cukru 1 szklanka mleka cukier waniliowy Składniki - kruszonka: • ½ kostki masła • 3 łyżki cukru pudru • 1 szklanka mąki Suroviny - těsto: • • • • • • • 0,5 kg pšeničné mouky 3 žloutky 5 dag kvasinek 10 dag másla ¾ šálku cukru 1 šálek mléka vanilkový cukr Suroviny - drobenka: • ½ šálku másla • 3 lžíce cukru moučky • 1 šálek mouky Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Do naczynia z ciepłym mlekiem rozkruszamy drożdże, dodajemy cukier, mąkę z przepisu, wyrabiamy około 5 minut, odstawiamy w ciepłe miejsce do wyrośnięcia. Do wyrośniętego rozczynu dodajemy resztę składnikówżółtka, cukier waniliowy, masło – roztopione i wyrabiamy tak długo aż w cieście powstaną pęcherzyki. Gotowe ciasto musi odchodzić od ręki. Po wyrobieniu odstawiamy do wyrośnięcia, a następnie wykładamy na blachę. Na ciasto możemy dołożyć owoce, ser lub mak. Aby przygotować kruszonkę wszystkie składniki z przepisu zagniatamy i posypujemy na wierzch ciasta. Ciasto pieczemy w piekarniku o temp. 180oC przez ok. 30min. Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „Mak”, Makowice 156 Składniki - masa: Suroviny - masa: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 35 dag mąki 10 dag cukru pudru 25 dag margaryny 2 jajka- żółtka 1 cukier wanilinowy starta skórka z jednej cytryny 15 dag orzechów mielonych 10 dag cukru pudru 1 cukier wanilinowy 7 dag margaryny 10 dag mielonych biszkoptów 5 łyżeczek dżemu porzeczkowego 2 łyżeczki rumu Kolorowe ciasteczka Barevné sušenky Drożdżówka z Makowic Houska z Makowic Wykonanie: Suroviny – těsto : Postup: Do nádoby s teplým mlékem rozpouštíme droždí, přidáme cukr, mouku z receptu, zpracováváme po dobu cca 5 minut, necháme odstát na teplé místo až vyroste. Do vzrostlého kvásku přidáme zbytek ingrediencí – žloutky, vanilkový cukr, roztopené máslo a zpracováváme tak dlouho, až se v těstě začnou tvořit bubliny. Hotové těsto musí odcházet od ruky. Po vypracování odkládáme, až vyroste a následně klademe na plech. Na těsto můžeme položit ovoce, sýr anebo mák. K přípravě drobenky všechny ingredience z receptu prohněteme a posypeme jí vrch těsta. Těsto pečeme v troubě při teplotě 180oC po dobu cca 30 minut. Skupina Hospodyň Venkova „Mak”, Makowice Wykonanie: Ciasto wyrabiamy ze wszystkich składników z przepisu. Wałkujemy na grubość 2-3 mm, następnie wykrajamy ciastka różnymi foremkami. Ciastka pieczemy w temp. 180oC przez ok. 12-15 min. Wszystkie składniki masy mieszamy, gęstość masy powinna być taka jak ciasta. Masę wałkujemy i wykrajamy tymi samymi foremkami co ciasto. Po upieczeniu ciastka smarujemy odrobiną dżemu i przyklejamy masę. Zdobimy według uznania. • • • • • • • • 35 dag mouky 10 g moučkového cukru 25 dag margarínu 2 žloutky jajka1 vanilkový cukr nastrouhaná kůra z jednoho citronu 15 gramů zemních ořechů 10 g moučkového cukru 1 vanilkový cukr 7 dag margarín 10 gramů drcených sušenek 5 čajových lžíček rybízového džemu 2 lžičky rumu Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Składniki - ciasto: Składniki - ciasto: Postup: Těsto zpracujeme se všemi složkami receptu. Vývalime na tloušťku 2-3 mm, pak se vysekne různé formy sušenek. Sušenky péct v temp. 180°C cca. 12 - 15 min. Smíchejte všechny ingredience masy. Hustota masy by měla být taková jako na sušenky. Masu se vysekává se stejnými formami jako cukrovi. Po upečení na něch rozmazát marmeládu a davát masu. Ozdobit jak uvážujeme. Aneszka Tomśej, Mikulovice Aneszka Tomśej, Mikulovice 157 • • • • • • • • Suroviny – těsto : 20 dag mąki tortowej 2 dag kakao 7 dag cukru pudru 1 cukier wanilinowy starta skórka z jednej cytryny 4 dag mielonych migdałów szczypta mielonego cynamonu 14 dag margaryny • • • • • • • • Składniki - masa: • • • • • 20 dag mouku na buchty 2 dag kakaa 7 dag práškového cukru 1 vanilkový cukr nastrouhaná kůra z jednoho citronu 4 dag mandlů špetka mleté skořice 14 dag margaríny • • • • • 10 g moučkového cukru 1 vanilkový cukr 1 lžíce rumu 1 lžíce rybízového džemu 15 g mletých vlašských ořechů Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Ze wszystkich składników wyrabiamy ciasto. Wałkujemy na grubość 2-3 mm. Wkrajamy krążki o 3 cm średnicy i pieczemy w temp 180oC przez ok. 12-15 min. Wszystkie składniki masy mieszamy, jak masa jest za gęsta dodajemy więcej rumu. Upieczone krążki smarujemy masą i zlepiamy po dwa. Ciastka polewamy czekoladą i przyklejamy na wierzch pół migdała dla dekoracji. Aneszka Tomśej, Mikulovice Składniki polewy: Suroviny - poleva: • • • • • • • • • 50 dag mąki 2-3 żółtka 4-5 dag drożdży 12 dag cukru ¼ l mleka 200 ml oleju 1 cukier waniliowy skórka z cytryny szczypta soli 50 dag mouky 2-3 žloutky 4-5 gram kvasinek 12 g cukru ¼ l mléka 200 ml oleje 1 vanilkový cukr citronová kůra špetka soli • 50 ml rum • 10 g másla • 50 ml rumu • 10 dag masła Torciki migdałowe Mandlové dorciky Wykonanie: Suroviny - těsto: • • • • • • • • • Suroviny - masa: 10 dag cukru pudru 1 cukier wanilinowy 1 łyżka rumu 1 łyżka dżemu porzeczkowego 15 dag mielonych orzechów włoskich Składniki - ciasto: Kołaczki Kolačky Postup: Se všech složek uhníst těsto. Vývalit do tloušťky 2-3 mm. Krajet kroužky 3 cm v průměru a pect při teplotě 180°cca. 12 - 15 min. Smíchejte všechny ingredience masy. Pokud masa je příliš hustá, přidejte rum. Pečené kroužky potřet masou a shlukovát po dva.Na sušenky davát čokoládovou polevu a přilepit na vrch poloviny mandlí pro dekoraci. Aneszka Tomśej, Mikulovice Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Składniki - ciasto: Wykonanie: Żółtka ucieramy z cukrem i dodajemy pozostałe składniki ciasta. Wszystko razem dokładnie wyrabiamy. Gotowe ciasto wałkujemy na grubość ok. 0,5 cm i kroimy kwadraty wielkości 4 x 4cm. Na wycięte kwadraty nakładamy farsz – według uznania może być to mak, ser lub marmolada. Kwadraty zawijamy i formujemy kulkę. Kołaczki pieczemy w temp. 1800 C przez ok. 15 min. Po upieczeniu, jeszcze gorące kołaczki smarujemy roztopionym masłem z rumem i posypujemy cukrem waniliowym. Postup: Žloutky utřit s cukrem a přidát zbývající ingredience na těsto. Prohněteme všechno dohromady důkladně. Připravené těsto vyválíme na tloušťku cca. 0,5 cm a nakrájíme na čtverce o velikosti 4 x 4 cm. Na vyřezané čtverce dát nádivku – jak uvážujete- může být mák, sýr a marmeláda. Čtverce zabalit a tvořít kouli. Kolačky péct v temp. 1800C cca. 15 min. Po upečení, ještě horké kolačky omazat rozpuštěným máslem s rumem a posypat vanilkovým cukrem. Maria Mikulenkowa, Mikulovice Maria Mikulenkowa, Mikulovice 158 159 • • • • • • • • • • • 0,3 l mleka 3 jajka 150 g pszennej mąki 2 łyżeczki cukru pudru 5 g cukru waniliowego skórka cytryny olej 3 g sól śmietanka owoce leśne - jagody, jeżyny maliny i truskawki Suroviny : • • • • • • • • • • • • 0,3 l mléka 3 vejce 150 g hladká mouka 2 lžičky mletého cukru 5 g vanilkový cukr citronová kůra olej 3 g sůl šlehačka lesní plody – borůvky, ostružiny, maliny a jahody Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Naleśniki z leśnymi owocami Palačinky s lesními plody Wykonanie: Zimnym mlekiem zalewamy mąkę, dodajemy jajka, cukier, sól, cytrynową skórkę i cukier waniliowy (możemy dodać również rum lub brandy). Ubijamy trzepaczką tak długo aż przestaną się tworzyć grudki. Masa powinna mieć konsystencję kremu. Zostawiamy ją na 20 minut. Jeśli będzie za gęsta dodajemy mleko. Chochlą wylewamy ciasto na posmarowaną tłuszczem, rozgrzaną patelnię. Naleśniki powinny być cienkie i delikatnie przyrumienione. Napełniamy je marmoladą, dekorujemy bitą śmietaną i owocami. Możemy też wszystko posypać cukrem i cynamonem. 160 Postup: Na palačinky sníh nešleháme. Studeným mlékem zalijeme mouku, přidáme vejce, cukr, sůl, citronovou kůru a vanilkový cukr (můžeme přidat rum, brandy). Šleháme tak dlouho, až se přestanou dělat hrudky. Těsto má mít hustotu sladké smetany, necháme 20 minut odpočinout. Je-li po odstátí příliš husté, přidáme mléko. Naběračkou těsto vyléváme na tukem vymazanou rozpálenou pánev. Palačinky musí být tenké a dorůžova upečené. Plníme je marmeládou dle vlastní chuti, zdobíme šlehačkou a lesními plody (borůvky, ostružiny, maliny a jahody). Můžeme je také jen posypat cukrem se skořicí. Składniki - ciasto: Suroviny - těsto: Składniki - masa: Suroviny - masa: • • • • • • • • • • • • • ½ kg mąki 1 kostka margaryny 2 jajka 2 łyżki miodu 2 łyżki cukru 2 łyżeczki sody oczyszczonej rozpuszczonej w 3 łyżeczkach mleka 30 dag orzechów łuskanych (posiekanych) 2 łyżki miodu 3 łyżki cukru 10 dag masła 2 opk. kremu do karpatki (gotowy) ¾ l mleka 1 kostka masła • • • • • • • • • • • • • ½ kg mouky 1 kostka margarínu 2 vejce 2 lžíce medu 2 lžíce cukru 2 čajové lžičky jedlé sody rozpuštěné ve 3 lžíce mléka 30 g vyloupaných vlašských ořechů (nakrájené) 2 lžíce medu 3 lžíce cukru 10 g másla 2. Karpatka krém ¾ l mléka 1 kostka másla Orzechowiec Ořiškové těsto Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Składniki: Wykonanie: Ciasto wyrabiamy ze składników. Rozdzielamy na połowę. Jedną częścią ciasta wykładamy na blaszkę wyłożoną pergaminem i pieczemy ok. 20 min. Masło rozpuszczamy, dodajemy cukier, miód i orzechy – trochę podsmażamy. Drugą część ciasta wykładamy na blaszkę i dodajemy masę orzechową i pieczemy. Krem do ciasta (karpatki) przygotowujemy zgodnie z przepisem na opakowaniu – modyfikujemy go jedynie o proporcję mleka dodając tylko ¾ l mleka. Przygotowaną masę karpatkową studzimy i miksujemy z kostką masła. Przygotowaną masę wykładamy na spód ciasta bez orzechów, na to kładziemy placek z orzechami i lekko dociskamy. Wanda Siwecka, Hajduki Nyskie Postup: Těsto zpracujeme z surovin. Rozdělit na dvě poloviny. Jedna část těsta daváme na plechu s papírem a pečeme cca. 20 min. Rozpustíme máslo, přidáme cukr, med a ořechy - trochu smažte.Druhá část těsta daváme na plechu, přídát ořiškovou masu a pect. Krém (Karpatka) připravit v souladu s ustanoveními na obalu - je to jen změnit podíl mléka přidáním pouze ¾ litrů mléka. Tento masu musime dát vychladnout a vzmíchat s kostkou másla. Připravenou masu dát na dolní části těsta kromě ořišků ,na to dát těsto s ořechy a lehce přitlačit. Wanda Siwecka, Hajduki Nyskie 161 Suroviny: Składniki: • 1 kg vlašských ořechů • 3 lžíce margarínu • 5 lžic cukru • 1 lžíce medu • 1 kg orzechów włoskich • 3 łyżki margaryny • 5 łyżek cukru • 1 łyżka miodu • 25 dag serka homogenizowanego np.waniliowego • 3 jaja • ½ paczki wanilii • 1 ½ szklanki mąki tortowej • 1 płaska łyżeczka proszku do pieczenia • 1 łyżka spirytusu • olej do smażenia Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Orzechy na cukrze Ořechy na cukru Wykonanie: Roztapiamy margarynę, dodajemy cukier. Do powstałej masy dodajemy orzechy i smażymy tak, aby całe orzechy obtoczone zostały w zalewie. Możemy dodać, dla smaku odrobinę miodu. Józefa Robak, Złotogłowice • 25 dag homogenizovaného tvarohu, např. vanilkového • 3 vejce • ½ sáčku vanilky • 1 ½ sklenice hladké mouky • 1 lžička prášku do pečiva • 1 lžíce lihu • olej na smažení Pączki serowe w 5 minut Tvarohové koblihy v 5 minut Postup: Roztavíme margarín, přidáme cukr. Do vzniklé hmoty přidáme ořechy a smažíme tak, aby celé ořechy byly otočeny v takto připravené hmotě. Můžeme přidat, podle chuti, trochu medu. Józefa Robak, Złotogłowice Wykonanie: Wszystkie składniki łączymy i mieszamy - można mikserem. Nakładamy łyżeczką na rozgrzany tłuszcz w trakcie smażenia same się odwracają. Po kilku minutach smażenia pączki wybieramy łyżką cedzakową na bibułę i odsączamy. Podajemy gorące i posypane cukrem pudrem. Danuta Kruszelnicka- Majnusz, Nysa 162 Suroviny: Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Składniki: Postup: Všechny ingredience spojíme a promícháme – je možné i mixérem. Lžící vkládáme do rozpáleného oleje, během smažení se samy obracejí. Po několika minutách smažení koblihy vybereme děrovanou lžící na papír a necháme odkapat. Podáváme horké, posypané moučkovým cukrem. Danuta Kruszelnicka- Majnusz, Nysa 163 Składniki - ciasto: Suroviny - těsto: Składniki - masa: Suroviny - masa: Desery / Dezerty Zupy / Polévky • 0,5 l mleka • 6 łyżek grysiku • 3/4 szkl cukru • cukier waniliowy • sok z 1/2 cytryny • 1 kostka masła lub margaryny • 1/2 słoika dżemu z czarnej porzeczki Wykonanie - ciasto: • 3 sklo mouky • 1 šálek cukru • 1 šálek oleje • 1 šálek medu • 2 lžičky jedlé sody • 1 šálek silného čaje • 4 vejce • 1 perníkové koření • 0,5 l mléka • 6 lžic krupice • 3/4 sklenice cukru • vanilkový cukr • citronová šťáva 1/2 • 1 kostka másla nebo margarínu • 1/2 sklenice džemu s černého rybízu Całe jajka ubijamy z cukrem, dodajemy miód, olej, mąkę wymieszaną z przyprawą i sodą, herbatę. Ciasto wylewamy na 3 jednakowe blachy wyłożone papierem do pieczenia. Pieczemy w temperaturze 150 stopni. Wykonanie - masa: Zagotować szklankę mleka z cukrem, w drugiej szklance mleka rozmieszać grysić i wlać na gotujące się mleko, ciągle mieszając dodawać cukier waniliowy. Masę grysikową odstawić do wystudzenia. Kostkę masła lub margaryny utrzeć i dodawać powoli zimną masę grysikową, na końcu dodać sok z cytryny. Można również zetrzeć trochę skórki cytrynowej. Smarować placki najpierw cienko dżemem z czarnej porzeczki, później masą. Wierzch piernika można polać lukrem lub polewą czekoladową wg uznania. Postup - těsto: Piernik z herbatą Perník s čajem Koło Gospodyń Wiejskich Piątkowice Ubit celé vejce s cukrem, přidát med, olej, mouku smíchanou s kořením a sodou, čaj. Nalijt těsto do 3 stejných plech vyložených pečicím papírem. Pect v 150 st. teploty. Postup - masa: Vařit sklenici mléka s cukrem, v druhé sklenici mléka smíchat krupicu do vroucího mléka, za stálého míchání přidejte vanilkový cukr. Krupicí masu dát vychladnout. Kostičky másla nebo margarínu utřít a pomalu přidávát studenou krupicí masu, na konci přidáme citrónovou šťávu. Můžete také utřít trochu citronové kůry. Namažte první tenké palačinky s džemem s černého rybízu a později masou. Vrch může být s lukrém nebo čokoládovou polevou jak uvážujete. Sdružení Venkovských Hostesek Piątkowice 164 165 Desery Dezerty Zupy // Polévky • 3 szklanki mąki • 1 szklanki cukru • 1 szklanki oleju • 1 szklanki miodu • 2 łyżeczki sody • 1 szklanki mocnej herbaty • 4 jajka • 1 przyprawa do piernika Suroviny - těsto: Składniki - nadzienie: Suroviny - nádivky: • 25 dag margaryny • 3 szklanki mąki • ½ szklanki wody Składniki: • 20 dag margaryny • 25 dag cukru • 8 jajek • 1 kg sera białego półtłustego • 30 dag gotowanych ziemniaków • 1 cukier wanilinowy • starta skórka z pomarańczy lub rodzynki • 25 dag margarínu • 3 šálky mouky • ½ šálku vody • ½ litru mléka • 1 pudink bez cukru • 2 lžíce cukru • 1 kostka margarínu • ½ l mleka • 1 budyń bez cukru • 2 łyżki cukru • 1 kostka margaryny Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Przekładaniec listkowy z Trembowli Překladanec listový z Trembowle Wykonanie: Z mąki, wody i margaryny zagniatamy ciasto i pozostawiamy na noc w chłodnym miejscu. Po 12 h ciasto kroimy na kawałki i wałkujemy tak, aby wyszło 27 okrągłych, jednakowych placków – można formę wykroić z pokrywki lub talerza. Każdy placek nacinamy nożem. Placki pieczemy w piekarniku rozgrzanym do temp. 1800C ok. 5-10 min. Aby przygotować masę, gotujemy budyń. Ostudzony budyń miksujemy z margaryną. Masą przekładamy placki. Na ostatni placek można pokruszyć ciastka lub migdały. Józefa Robak, Złotogłowice 166 Suroviny: • 20 dag margarinu • 25 dag cukru • 8 vajec • 1 kg polotučného tvarohu • 30 dag brambor vařených • 1 vanilkový cukr • nastrouhaná pomerančová kůra nebo rozinky Sernik z ziemniakami Sernik z bramborem Postup: Z mouky, vody a margarínu uhněteme těsto, které ponecháme přes noc v chladném místě. Po 12 hodinách těsto pokrájíme na kousky a vyválíme tak, aby vyšlo 27 kulatých, stejně velkých placek – je možné je vykrajovat pokličkou nebo talířem. Každou placku nařízneme nožem. Placky pečeme v předehřáté troubě při teplotě 180 oC po dobu asi 5-10 minut. K přípravě hmoty, nejprve uvaříme pudink. Vychlazený pudink mixujeme s margarínem. Placky prokládáme s takto připravenou hmotou. Poslední placku je možné ozdobit drobenkou nebo mandlemi. Wykonanie: Ucieramy margarynę z cukrem i żółtkami. Do masy dodajemy zmielony ser i ugotowane, zmielone i wychłodzone ziemniaki. Na koniec dodajemy ubite w osobnym naczyniu białka i delikatnie mieszamy, można dodać skórkę z pomarańczy lub rodzynki. Ciasto umieszczamy w blaszce o wymiarach ok. 25 x 40 cm, którą wykładamy papierem do pieczenia, smarujemy margaryną i posypujemy bułką tartą. Pieczemy w temp. 170oC przez ok. 60 minut. Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Składniki - ciasto: Postup: Margarín třeme s cukrem a žloutky. Do takto vzniklé hmoty přidáme pomletý tvaroh a uvařené pomleté a vychlazené brambory. Nakonec přidáme ve zvláštní nádobě vyšlehané vaječné bílky a opatrně promícháme, je možné přidat pomerančovou kůru nebo rozinky. Těsto umístíme na plech rozměrů cca 25 x 40 cm, který vyložíme papírem na pečení, natíráme margarínem a posypeme strouhankou. Pečeme při teplotě 170°C po dobu asi 60 minut. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie Józefa Robak, Złotogłowice 167 • 45 dag mąki • 8 dag masła • 5 żółtek • 2 jaja • 4-5 łyżek śmietany • 1 łyżka rumu lub spirytusu • olej do smażenia • cukier puder, • szczypta soli • wiśnie z konfitury do dekoracji Suroviny: • 45 dag mouky • 8 dag másla • 5 žloutků • 2 vejce • 4-5 lžíce smetany • 1 lžíce rumu nebo lihu • olej na smažení • moučkového cukru • špetka soli • třešně s nalevu Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Wykonanie: Mąkę przesiewamy i siekamy z masłem. Następnie dodajemy utarte żółtka, jajka, śmietanę i sól. Ze wszystkich składników wyrabiamy ciasto, dodając rum. Z rozwałkowanego ciasta wycinamy krążki- po tyle samo krążków 3 różnych wielkości. Każdy krążek nacinamy w czterech miejscach. Krążki łączymy po trzy, tak by na dole znajdował się największy, a na górze najmniejszy na wzór róży. Miejsca połączenia smarujemy białkiem i dobrze dociskamy. Uformowane róże umieszczamy na średnio rozgrzanym oleju i smażymy na rumiano. Osączamy z nadmiaru tłuszczu i posypujemy cukrem pudrem. W środek każdej róży wkładamy wisienkę. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi, Wójcice Róże karnawałowe Růže Karnevalové Postup: Mouku prosejeme a prosekáme s máslem. Potom přidáme utřené žlutka, vejce, smetanu a sůl. Ze všech ingredienci vyrábíme těsto, přidáme rum. Z vyvaleních těsta vyřežeme kroužky stejné množství ve 3 velkostech. Každý kroužek nařežeme na 4 místech. Kroužky spojíme po 3 tak by dole byl největší, na vrchu nejmenší –na vzor růže. Místo spojeni potřeme bílkem a dobře přimáčkneme. Vytvarované růže umístíme na střední nahřátý tuk a smažíme do zlatova. Osušíme s tuku a posypem cukrem moučkou. Uprostřed dáme třešni. Sdružení pro Rozvoj Vesnice, Wójcice 168 169 Desery Dezerty Zupy // Polévky Składniki: Składniki - ciasto: Suroviny - těsto: Składniki - nadzienie Suroviny - náplň • • • • • • 140 g mąki pszennej szczypta soli 1 jajko 1 łyżka oleju 50–75 ml ciepłej wody 3 większe jabłka 3 łyżki bułki tartej 1 łyżeczka cynamonu 2 łyżki cukru pudru rodzynki moczone w rumie masło • • • • • • • • • • • 140 g hladké mouky špetka soli 1 vejce 1 lžíce oleje 50–75 ml teplé vody 3 větší jablka 3 lžíce strouhanky 1 lžička mleté skořice 2 lžíce krupicového cukru rozinky naložené v rumu máslo Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Strudel Tažený štrúdl Wykonanie: Mąkę przesiewamy na stolnicę. Na środku tworzymy zagłębienie, wbijamy jajko, dodajemy olej, wodę i szczyptę soli. Rękami wyrabiamy ciasto, tak długo aż będzie gładkie, błyszczące i nielepiące się. Z wyrobionego ciasta tworzymy bochenek, zawijamy w folię i zostawiamy w lodówce na ok. 30 minut. Następnie rozwałkowujemy ciasto na posypanej mąką stolnicy. Kiedy ciasto będzie miało właściwą grubość posypujemy je bułką tartą, dodajemy starte jabłka, cynamon, cukier i rodzynki. Dokładnie zawijamy i układamy na blasze łączoną częścią do spodu. W piekarniku rozgrzanym do temperatury 160°C pieczemy ciasto na złoto. Po wyjęciu z piekarnika strudel pędzlujemy masłem i pozostawiamy do wystudzenia, po czym posypujemy ciasto cukrem. Przepis szefa kuchni Tomáška – Horské Lázně Karlova Studánka • • • • • • • • • • • • • • • • 500 g mąki tortowej 180 g cukru pudru 250 g miodu spadziowego 120 g masła 1 jajko 10 g sody oczyszczonej 2 opakowania przyprawy korzennej do piernika szczypta soli Poleva: Lukier: • 6 lžic cukru moučky • 4 lžice citronové šťávy • 6 łyżek cukru pudru, • 4 łyżki soku z cytryny Wilamowickie pierniczki Ani Wilamowicke Pernički Ani Postup: Mouku prosejeme na pracovní plochu, abychom ji provzdušnili. Uprostřed utvoříme důlek, rozklepneme do něj vejce, přidáme olej, vodu a špetku soli. Rukama vypracujeme vláčné, středně tuhé těsto. Těsto propracováváme tak dlouho, dokud není hladké, lesklé a nelepivé. Pak z těsta vytvoříme bochánek, který zabalíme do potravinářské fólie a necháme v ledničce cca 30 minut odpočinout. Potom ho rozválíme na pomoučeném válu na co nejtenčí plat. Když je plát dokonale tenký, posypeme ho strouhankou, přidáme nastrouhaná jablka, skořici, cukr a rozinky. Závin opatrně zabalíme a přeneseme na plech, aby část se spojem byla vespod. V troubě předehřáté na 160°C za občasného potírání máslem upečeme dozlatova. Po vytažení z trouby štrúdl naposledy potřeme máslem. Necháme vychladnout a posypeme cukrem. Recept šéfkuchaře Tomáška – Horské Lázně Karlova Studánka Wykonanie: Przesianą mąkę mieszamy z sodą, solą, cukrem pudrem i przyprawą korzenną. W zrobione na środku wgłębienie dodajemy miód, jajko i wlewamy roztopione masło. Mieszamy i wyrabiamy na gładkie ciasto. Na posypanej mąką stolnicy wałkujemy ciasto na placek grubości ok. 5 mm. Foremkami wycinamy pierniczki. Ciastka umieszczamy na blaszce wyłożonej papierem do pieczenia. Pieczemy w temperaturze 180oC , 10 - 15 min. Aby przygotować lukier mieszamy cukier puder z sokiem z cytryny. Napełniamy nim woreczek do dekoracji i ozdabiamy przestudzone ciasteczka. Odstawiamy do wyschnięcia lukru. Anna Prokop, Nowy Świętów 170 500 g hladké mouky 180 g cukru moučky 250 g medu medovicového 120 g másla 1 vejce 10 g jedlé sody 2 baleni perníkové kořeni trochu soli Zupy Desery/ Polévky / Dezerty • • • • • Suroviny: Składniki: Postup: Prosetou mouku smícháme se sodou, solí, cukrem moučkou a perníkovým kořením. Do vyhloubeného uprostřed důlku přidáme med, vejce a vlijeme rozpuštěné máslo. Smícháme a zpracujeme na hladké těsto. Na moukou posypaném válu vyválíme těsto do tvaru placky, tlusté asi 5 mm. Formičkami vykrajujeme perníčky. Cukroví klademe na plech vyložený pečícím papírem. Pečeme při teplotě 180°C, po dobu 10 - 15 minut. K přípravě polevy smícháme cukr moučku s citrónovou šťávou. Naplníme ní sáčky na zdobení a zdobíme zchlazené cukroví. Odkládáme až do zaschnutí polevy. Anna Prokop, Nowy Świętów 171 Składniki - ciasto: • • • • • • • • 2 szklanki mąki ½ szklanki cukru 4 żółtka ¾ kostki margaryny ½ łyżeczki proszku do pieczenia ½ łyżeczki kurkumy 2 łyżki gęstej śmietany 1 cukier waniliowy Składniki - pozostałe • • • • 1 paczka landrynek 1 łyżka octu 1 szklanka cukru pudru 4 białka z jajek Suroviny - těsto: • • • • • • • • 2 sklenice mouky ½ sklenice cukru 4 žloutky ¾ kostky margarinu ½ lžičky kypřicího prášku ½ lžičky kurkumy 2 lžičky husté smetany 1 vanilkový cukr Nalewki Ostatní složky • • • • 1 balík tvrdých ovocných bonbónů 1 lžíce octa 1 sklenice cukru moučky 4 bílek z vajíček Zupy Desery/ Polévky / Dezerty Witrażowe serduszka Vitražove srdička Wykonanie: Wyrabiamy ciasto ze wszystkich składników zgodnie z przepisem i schładzamy. Następnie ciasto wałkujemy i wycinany foremką serduszka, układamy na papierze. Drążymy w serduszku mniejsze kółeczko, do którego wsypujemy zmiksowane landrynki w jednym kolorze. Proszek pod wpływem temperatury stopi się w piekarniku. Pieczemy w piekarniku o temp. 180oC przez ok. 15 min. Koło Gospodyń Wiejskich, Ścinawa Mała 172 Postup: Ze všech ingrediencí podle receptu zpracujeme těsto a odkládáme na chladné místo. Následně těsto vyvalíme a vyřezáváme formičkou srdíčka, a ukládáme na papír. V srdíčku vyřezáváme menší kolečko, do kterého sypeme drcené tvrdé ovocné bonbóny v jedné barvě. Prášek se vlivem tepla v peci rozpustí. Pečeme v troubě při teplotě 180°C po dobu přibližně 15 minut. Skupina Hospodyň Venkova, Ścinawa Mała Likéry Składniki: • 500 g jarzębiny • 1 l wódka • 400 g cukier • 250 ml wody Suroviny: • 500 g jeřabin • 1 l vodka • 400 g cukr • 250 ml voda Nalewki / Likéry Jarzębinka Jeřabinka Kompot jarzębinowy Jeřabinový kompot Jarzębinę umyć, zalać gorącym roztworem cukru (0,5-1 kg cukru na litr wody) i zostawić do skandyzowania. Po 24 godzinach napełnić słoiki jarzębiną. Marynować w kąpieli wodnej około 20 minut przy 85oC. Zamknąć wieczko. Kompot jarzębinowy można też używać jako substytut żurawiny do doprawiania mięsa. Jeřabiny omyjeme, zalijeme teplým cukerným roztokem (0,5 – 1 kg cukru na litr vody) a necháme proslazovat. Po 24 hodinách plníme jeřabiny do sklenic. Sterilujeme ve vodní lázní cca ěé minut při 85 C. Uzavřeme víčkem. Jeřabinový kompot můžete využívat také jako náhražku brusinek při prípravě masa. Jak się suszy jarzębiny Jak se suší jeřabiny Dojrzałe owoce dobrze umyć i podgotować w wodzie 15-20 minut. Dodać większą ilość cukru, pozostawić na noc, aby się przesłodziły. Na drugi dzień jarzębinę suszymy w piekarniku. Zralé plody dobře omyjeme a povařime ve vodě 15-20 minut. Přidáme větší množství cukru, necháme přes noc prosladit. Na druhý den jeřabiny usušíme v troubě. Jarzębinka (wódka smakowa) Jeřabinka (ochucená vodka) Jarzębinę oczyścić, umyć i zostawić do wyschnięcia. Potem zmiażdżyć, wsypać do butelki i zalać wódką. Zamknąć butelkę i pozostawić na miesiąc na słońcu na oknie. Następnie odcedzić i dodać gęsty syrop, który został ugotowany z wody i cukru i jest dobrze ostudzony. Wszystko razem dobrze wymieszać i nalać do butelki. Szczelnie zamknąć i zostawić aby się uleżało. Jeřabiny očistíme, omyjeme a necháme okapat. Pak je rozdrtíme, nasypeme do lahve a zalijeme vodkou. Láhev uzavřeme a měsíc necháme stát na okně na slunci. Pak scedíme a přidáme hustý sirup, který jsme uvařili z vody a cukru a dobře vychladili. Vše spolu dobře promícháme a nalijeme do lahví. Dobře uzavřeme a necháme uležet. www.recepty.eu/zavarovani-konzervovani/jerabinka.html www.recepty.eu/zavarovani-konzervovani/jerabinka.html 175 Suroviny: • 200 ks třešně • 200 ks listu s třešně • 2 litry vody • 200 szt wiśni z pestkami • 200 szt liści z wiśni • 2 l wody Nalewki / Likéry Wszystko razem gotować 0,5 godz. na wolnym ogniu, pozostawić do wystudzenia, przecedzić. Na 1 litr wywaru dodać 0,5 kg cukru oraz 200 g spirytusu. Dobrze wymieszać do całkowitego rozpuszczenia cukru. Można dodać trochę kwasku cytrynowego, a spirytus dawkować według uznania. Rozlać do butelek. Nalewka ta nie wymaga leżakowania i nadaje się od razu do spożycia. Przy długim przechowywaniam traci nieco kolor. Koło Gospodyń Wiejskich Piątkowice 176 • 2,5 kg kdoule • 1 kg cukru • 0,5 litrů alkoholu • Šťáva z 2-3 citronů • 3 lžíce medu • 3 hřebičky • špetka skořice • špetka kardamomu • 2,5 kg owoców pigwy • 1 kg cukru • 0,5 l spirytusu • sok z 2-3 cytryn • 3 łyżki miodu lipowego • 3 goździki • szczypta cynamonu • szczypta kardamonu Nalewka wiśniowa babuni Likér babičky Wykonanie: Suroviny: Składniki: Nalewka z pigwy Kdoulový Likér Postup: Všechny dohromady 0,5 hodiny vařit. povařit a nechat vychladnout, procedit. Do 1 liter vývaru přidát 0,5 kg cukru a 200 g alkoholu. Dobře promíchat, dokud se úplně nerozpustí cukr. Můžete přidát trochu kyseliny citronové a dávky alkoholu jak uvážujete. Nalit do lahví. Likér nevyžaduje dozrání a ihned je vhodný pro lidskou spotřebu. Při delším skladování ztratí některé barvy. Sdružení Venkovských Hostesek Piątkowice Wykonanie: Z dojrzałych owoców pigwy usuwamy pestki, owoce kroimy w kostkę. Owoc układamy warstwami w słoju przesypując cukrem. Pozostawiamy na ok. 5-7 dni. Po upływie tego czasy zlewamy powstały syrop. Miód rozpuszczamy w połowie szklanki przegotowanej wody i dolewamy do syropu wraz ze spirytusem i sokiem z cytryny. Dodajemy przyprawy i odstawiamy na 2 miesiące. Po tym czasie przecedzamy i przelewamy do butelek i ponownie odstawiamy na co najmniej 3 tygodnie. Nalewki / Likéry Składniki: Postup: Se zralých kdouli odstranit semínka, ovoce nakrájít na kostičky. Uspořádat ovoce ve sklenici ve vrstvách a dát cukr. Nechá se stát cca. 5 - 7 dnů. Po této době výsledný sirup se dekantuje. Rozpustít med v polovině sklenice převařené vody a nalit sirup s alkoholem a citronovou šťávou. Přidát koření a nechát 2 měsíců. Po této době odcedit a nalit do lahví a nechát alespoň tři týdny. Iwona Radecka, Hajduki Nyskie Iwona Radecka, Hajduki Nyskie 177 Składniki: • 2 szklanki miodu • 2 litry czystej wódki • 1 szklanka wody • 1 łyżka płatków róży (mogą być suszone) • 1 łyżka płatków nagietka • 1 łyżka świeżej mięty • mała szczypta: cynamonu, imbiru, goździków i gałki muszkatołowej Suroviny: • 2 šálky medu • 2 litry vodky • 1 šálek vody • 1 lžíce růžových lístků (může být sušené) • 1 lžíce měsíčku lístků • 1 lžíce čerstvé máty • Pinch: skořice, zázvor, hřebíček a muškátový oříšek Inne przepisy Nalewki / Likéry Rozgrzewająca nalewka miodowa Oteplující likér s medem Wykonanie: Przyprawy i płatki róży, nagietka oraz miętę zalewamy wodą i gotujemy na małym ogniu 15 min. Do wywaru dodajemy miód i wódkę , lekko podgrzewamy- nie gotujemy. Odstawiamy do sklarowania. Po kilku dniach zlewamy do butelek i przechowujemy w chłodnym miejscu. Józefa Pliszczak, Wójcice 178 Postup: Koření a plátky růží, měsíčku lékařského a máty zalit vodou a vařít na mírném ohni 15 minut. Pro vývar, přidejte med a vodku, mírně ohřat- ne vařit. Nechá se usadit. Po několika dnech dát do lahev a uložit na chladném místě. Józefa Pliszczak, Wójcice Jiné recepty Składniki: • ½ l mleka zsiadłego • 1 łyżeczka sody oczyszczonej • 1 łyżeczka soli • 0,5 kg mąki pszennej Suroviny: • ½ litru kyselého mléka • 1 lžička jedlé sody • 1 lžička soli • 0,5 kg pšeničné mouky Wykonanie: Ciasto wyrabiamy ze wszystkich składników z przepisu. Ciasto o właściwej konsystencji - elastyczne i miękkie wałkujemy na placek o grubości 1 cm. Następnie wykrajamy niesymetryczne placki. Pieczemy je na średnio nagrzanej kuchni węglowej lub w piekarniku na blasze w temp. 180oC przez ok. 30 min., równomiernie obracając placki z każdej strony. Inne przepisy / Jiné recepty Placki sodowe Placky sodové Postup: Těsto hněteme ze všech složek receptu. Těsto přiměřené konzistence - pružné a měkké válíme na placku o tloušťce 1 cm. Následně vykrajujeme nesymetrické placičky. Pečeme je na středně předehřáté plotně pece na uhlí, nebo v troubě na plechu při teplotě 180°C po dobu asi 30 minut, při rovnoměrném otáčení placiček z každé strany. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie 181 Zaczyn: Složení kvásku: Rozczyn: Složení roztoku: Pozostałe składniki: Zbývající položky: • 75 dag mąki żytniej • 5 dag drożdży • 1 litr wody Inne przepisy / Jiné recepty • 2 kg mąki pszennej • 6 dag soli • 25 dag žitné mouky • ½ litru vody • stroužek česneku • 75 dag žitné mouky • 5 dag drożdży • 1 litr wody • 2 kg pšeničné mouky • 6 dag soli Wykonanie: Przygotowanie zakwasu należy rozpocząć od zagotowania wody. Po przestudzeniu do temp. ok. 30oC z wodą mieszamy mąkę żytnią i dodajemy czosnek. Wszystko przykrywamy ściereczką i pozostawiamy w ciepłym miejscu na okres od 4 do 10 dni. Gdy zakwas zacznie wydzielać charakterystyczny, lekko kwaskowaty zapach, przystępujemy do dalszego etapu pieczenia chleba. Do przygotowanego zakwasu dodajemy wszystkie składniki rozczynu – mąkę, drożdże, wodę i dokładnie mieszamy. Przykrywamy ściereczką i w ciepłym miejscu pozostawiamy na około 4 godziny. Gdy rozczyn zwiększy swoją objętość o 100% wówczas dodajemy mąkę pszenną i sól. Wszystko razem mieszamy i wyrabiamy ciasto. Ciasto musi być bardzo dobrze wyrobione. Odstawiamy do wyrośnięcia w ciepłym pomieszczeniu na około 40 min. Po wyrośnięciu ciasto ponownie wyrabiamy i formujemy bochenki chleba. Uformowany chlebek wkładamy do wcześniej przygotowanej foremki. Czekamy około 30 minut, chlebek zwiększy swoją objętość o 100%. Smarujemy ciasto w foremce ciepłą wodą i wkładamy do piekarnika lub pieca chlebowego, który powinien być rozgrzany do temperatury 2500C .Pieczemy od 50 do 60 minut. Chleb na tradycyjnym zakwasie Chléb na tradičním kvásku Postup: Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie Příprava kvásku by měla začít od přivedení vody do bodu varu. Po vychlazení na přibližně 30°C do vody zamícháme žitnou mouku a přidáme česnek. Všechno přikryjeme hadříkem a necháme na teplém místě po dobu 4 až 10 dnů. Když kvásek začne vydávat charakteristický, lehce nakyslý zápach, přistoupíme k další fázi pečení chleba. Do připraveného kvásku přidáme všechny předepsané ingredience - mouku, droždí, vodu a důkladně promícháme. Zakryjeme utěrkou a necháme na teplém místě po dobu asi čtyř hodin. Kdy kvásek zvětší svůj objem o 100%, přidáme pšeničnou mouku a sůl. Všechno dohromady promícháme a zaděláváme těsto. Těsto musí být velmi dobře vypracované. Necháme kynout v teplé místnosti po dobu asi 40 minut. Po nakynutí těsto znovu hněteme a formujeme bochníky chleba. Uformované chlebíky vkládáme do předem připravené formy. Vyčkáme asi 30 minut, kdy chléb zvýší svůj objem o 100%. Těsto pomažeme ve formě teplou vodou a vložíme do trouby nebo chlebové pece, která by měla být vyhřátá na teplotu 250°C. Pečeme po dobu 50-60 minut. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie 182 183 Inne przepisy / Jiné recepty • 25 dag mąki żytniej • ½ litra wody • ząbek czosnku • 10 kg kapusty • 1 kg marchewki • 20 dag soli białej • liście laurowe, ziele angielskie Suroviny: • 10 kg zelí • 1 kg mrkve • 20 dag sůl • bobkový list, nové koření Inne przepisy / Jiné recepty Wykonanie: Główki kapusty czyścimy, szatkujemy ręcznie lub przy pomocy szatkownicy. Do poszatkowanej kapusty dodajemy sól. Kapustę nakładamy np. do beczki na przemian: kapusta i poszatkowana marchew dobrze ugniatając np. drewnianym ubijakiem. Jeżeli w czasie ubijania wydzieli się nadmiar soku można go usunąć. Na powierzchni kapusty umieszczamy wygotowany kawałek płótna, a następnie drewniane denko, które obciążamy kamieniem. Naczynie z kapustą pozostawiamy w ciepłym miejscu w temp. ok. 18oC na okres 1-2 dni w zależności od wielkości naczynia. Następnie naczynie przenosimy do pomieszczenia chłodnego np. piwnicy – w temepraturze 8-10o C w celu dalszego kiszenia. Podczas procesu kiszenia można kapustę przebijać, czystym , drewnianym kijem w celu ułatwienia procesu fermentacji. Podczas kiszenia kapusta musi pokryta być sokiem (można uzupełnić roztworem 1 litr przegotowanej, zimnej wody z 2 kg soli). Denko uciskające kapustę każdorazowo zmywamy, gdy wytworzy się piana. Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „Mak”, Makowice Postup: Kapusta kiszona Kyselé zelí Vyčistít zelí, sekat ručně nebo pomocí drtiče. Do strouhaného zelí přídát sůl. Klademe zelí střídavě: strouhané zelí a mrkev a dobře uhněst. Pokud se během zhutňování bude přidělovat nadbytek kapaliny může být odstraněn. Na povrchu vařeného zelí dát kus plátna a dřevěné dno, což účtujeme kámenem. Misku se zelím necháme na teplém místě v cca. 18 ° C na 1-2 dní v závislosti na velikosti nádoby. Potom nádobu přesunout na uložení najlepé k sklepu - teplota 8-10o ° C pro další silážování. Během silážního procesu můžeme prorazit zelí, čistým a dřevěným hůlem, aby se usnadnil proces fermentace. Při silážování zelí musí být kryta šťávou (může být doplněna 1 litrem převařené studené vody s 2 kg soli). Denko, které utlačuje zelí musime myt při pěnění. Sdružení Venkovských Hostesek , „Mák”, Makowice 184 185 Inne przepisy / Jiné recepty Składniki: Składniki: • 5 jajek • 1 łyżka oleju, • ok. 50 dag mąki • woda Suroviny: • 5 vajec • 1 lžíce oleje • asi 50 dag mouky • voda Inne przepisy / Jiné recepty Mąkę przenosimy na stolnicę usypując mały kopiec, na środku robimy wgłębienie, do którego wbijamy przewidziane jajka, sól, odrobinę wody i oleju. Następnie przystępujemy do wyrabiania ciasta, aż do uzyskania twardej a zarazem elastycznej masy, jednolitej po przekrojeniu. Zarobione ciasto formujemy w kulę, owijamy w lekko wilgotną np. lnianą ściereczkę i odstawiamy na ok. 1 godz. Ciasto dzielimy na dwie części i wałkujemy w dwóch przeciwległych kierunkach, tak aby otrzymać docelowo duży, szeroki placek, którego idealna grubość powinna mieścić się w przedziale 1 - 2 mm. Na specyfikę produktu ma wpływ sposób przygotowania właściwego, dobrze wywałkowanego „cienkiego jak pergamin” placka, który skrojony nożem cieniutko i nierówno gwarantuje uzyskanie największych walorów smakowych produktu. Gotowy placek posypujemy mąką i pozostawiamy do przeschnięcia na 10 min. Przesuszone ciasto zwijamy w rulon i kroimy ostrym nożem cienkie pasy makaronu odrzucając na brzeg stolnicy kolejne porcje, tak aby zapobiec jego sklejaniu. Koło Gospodyń Wiejskich „Mak”, Makowice Makaron domowy z Makowic Domácí těstoviny z Makowic Postup: Mouku přemísťujeme na kuchyňský vál do tvaru malého kopečku, uprostřed uděláme důlek, do kterého dáme předvídaný počet vajec, sůl, trochu vody a oleje. Pak přistoupíme ke hnětení těsta, až do získání tvrdé a současně pružné hmoty, na řezu jednotné. Zadělané těsto formujeme do tvaru koule, zabalíme do vlhkého hadříku, např. lněné utěrky a ponecháme v klidu po dobu přibližně jedné hodiny. Těsto pak rozdělíme na dvě části, a vyvalíme ve dvou opačných směrech tak, abychom nakonec získali velkou, širokou placku, jejíž ideální tloušťka by měla být v rozmezí 1 až 2 mm. Specifičnost výrobku ovlivňuje způsob správné přípravy, dobře vyválené placky „tenké jak jako pergamen“, která když je nožem tenounce a nerovně pokrájena zaručuje největší chuťové vlastnosti výrobku. Hotovou placku posypeme moukou a necháme na 10 minut vyschnout. Proschlé těsto stočíme do role a krájíme ostrým nožem na tenké pásky těstoviny, které umístíme na okraji kuchyňského valu, aby se zabránilo jejich slepení. Skupina Hospodyň Venkova, „Mak”, Makowice 186 187 Inne przepisy / Jiné recepty Wykonanie: • 1,5 kg buraków czerwonych • 1 kromka chleba razowego żytniego • woda • 5 ząbków czosnku • sól Suroviny: • 1,5 kg červené řepy • 1 plátek celozrnného chleba • voda • 5 stroužků česneku • sůl Inne przepisy / Jiné recepty Zakwas Czerwona Kula Kvásek Červena Koule Wykonanie: Buraki myjemy i kroimy w cienkie plastry. Układamy w kamiennym garnku lub ostatecznie w dużym słoju. Buraki zalewamy letnią, przegotowaną wodą, do ich całkowitego przykrycia. Czosnek siekamy, posypujemy odrobiną soli i wkładamy do garnka z burakami. Na wierzch kładziemy kromkę chleba. Garnek owijamy lnianą ściereczką i odstawiamy w ciepłe miejsce. Po 5-6 dniach usuwamy chleb, pianę i dokładnie przecedzamy roztwór przez założoną gazę. Przelewamy do czystych butelek lub słoików, szczelnie zamykamy. Tak przygotowany zakwas możemy przechowywać w lodówce przez kilka miesięcy. Zakwas możemy dodawać do zagotowanego barszczu - nie gotować, podawać do picia zimny lub lekko podgrzany. Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Odnowy Wsi „Sami Sobie” Wilamowice Nyskie 188 Składniki: • 2 jajka na twardo • 200 g masła do smarowania • 400-500 g majonezu (Majolka) • 1 pełna łyżka musztardy • 1-3 korniszony • 150 g serka śmietankowego • 5 ziemniaki w mundurkach Suroviny: • 2 vejce na tvrdo • 200 g pomazánkového másla • 400-500 g majonézy (Majolka) • 1 plná lžíce horčice • 1-3 sterilované okurky • 1 tavený sýr 150 g • 5 brambor ve slupce Pasta ziemniaczana na kanapki Bramborová pomazánka na chlebíčky Postup: Řepu umyjeme a nakrájíme na tenké plátky. Ukládáme v kamenném hrnci, případně ve velké sklenici. Řepu zalijeme vlažnou, převařenou vodou tak, aby byla úplně ponořena. Nasekáme česnek, posypeme trochou soli a vložíme do hrnce s řepou. Na vrch položíme krajíc chleba. Hrnec zavineme lněnou utěrkou a odstavíme na teplé místo. Po 5-6 dnech odstraníme chléb, pěnu a vytvořený roztok důkladně scedíme přes gázu. Přelijeme do čistých lahví nebo sklenic a neprodyšně uzavřeme. Takto připravený kvásek můžeme skladovat v lednici po dobu několika měsíců. Kvásek můžeme přidávat do připravovaného boršču – nevařit, servírovat k pití jako nápoj studený nebo mírně ohřátý. Sdružení pro Rozvoj a Obnovu Venkova „Sami pro Sebě” Wilamowice Nyskie Wykonanie: Obrać schłodzone ziemniaki, jajka i ogórek drobno zetrzeć, wymieszać z twarogiem, majonezem, serem i musztardą. Dodać sól do smaku. Wystarcza na około jeden i pół weki. Kromki weki posmarować większą warstwą pasty ziemniaczanej i udekorować do smaku. Na przykład plasterki sera, dobrej jakości szynka, pieczeń debreczyńska, jajko, ogórek, papryka, kapary, oliwki, itp. Kanapki pozostawić w chłodnym miejscu kilka godzin, najlepiej do następnego dnia. Karel Michalus, Vrbno pod Pradědem Inne przepisy / Jiné recepty Składniki: Postup: Vychladlé brambory oloupáme, vajíčka a okurek nastrouháme najemno, smícháme s pomazánkovým máslem, majonézou, taveným sýrem a horčicí. Osolíme dle chuti. Vystačí asi na jeden a půl veky. Krajíčky veky pomažeme vyšší vrstvou bramborové pomazánky a zdobíme dle chuti – např. plátkový tvrdý sýr, kvalitní šunka, debrecínská pečeně aj., vajíčko, okurek, kapie, kapary, olivy apod. Chlebičky necháme v chladu zaležet několik hodin, nejlépe do druhého dne. Karel Michalus, Vrbno pod Pradědem 189 • 7 jajek • 3 topione sery śmietankowe • 15 dag masła Ramy • 3 łyżki musztardy Dijon • 3 łyżki majonezu • 4 korniszony drobno starte • 30 dag szynki • sól Suroviny: Składniki: • 7 vařených vajíček • 3 tavené smetanové sýry • 15 dag Ramy másla • 3 lžíce Dijonské horčice • 3 lžice majonézy • 4 sterilované okurky • 30 dag šunky • sůl • 500 g miękkiego salami • 1 sos tatarski (majonez Majolka) • 1 marynowane warzywa Moravanka Inne przepisy / Jiné recepty Pasta jajeczna Vajíčková pomazánka Wykonanie: Wszystko ubić z żółtkami. Dodać: pianę z białek 4 korniszony drobno starte 30 dag szynki - pokroić w cienkie kawałki Eva Svobodová, Vrnbo pod Pradědem 190 Suroviny: • 500 g měkkého salámu • 1 tatarská omáčka Majolka • 1 nakládaná zelenina Moravanka Pasta słonia Sloní pomazánka Postup: Wykonanie: Vše rozšleháme se žloutky. Přidáme bílky 4 sterilované okurky nastrouhane na jemno 30 dag šunky – nakrájíme na tenké kousky Salami i Moravankę zmielić maszynką do mięsa, dodać sos tatarski lub Majolka, w zależności od smaku. Smarować kanapki. Eliška Koryčanská, Vrbno pod Pradziadem Inne przepisy / Jiné recepty Składniki: Postup: Salám a Moravanku pomeleme na masovém mlynku, přidáme tatarskou omáčku, nebo Majolku, dle vlastní chuti. Použijeme na chlebíčky. Eliška Koryčanská, Vrbno pod Pradědem Eva Svobodová,Vrnbo pod Pradědem 191 • 150 g serka śmietankowego • 100 g sera Niva • 100 g sera piwnego • 150 g masła do smarowania (nie smakowa) • średnia cebula (drobno posiekana) • chili + pieprz (do smaku) • śmietana (max 100 g) Suroviny: • 150 g smetanového sýra • 100 g nivy • 100 g pivního sýra • 150 g pomazánkového másla neochucené • střední cibule (jemně nakrájená) • chilli + pepř (podle chuti) • smetana ( max 100 g) Inne przepisy / Jiné recepty Piwny przysmak Karola Karlův pivní mls Wykonanie: Składniki wymieszać, rozrzedzić płynną śmietaną. Magda Valíčková, Vrbno pod Pradziadem Składniki: • 200 g mielonego pieczonego mięsa • 200 g mielonego pieczone boczku • trochę sosu z pieczonego mięsa • łyżka miękkiego masła • do smaku: sól, pieprz, Worcester, papryczka chilli Suroviny: • 200 g pečeného pomletého masa • 200 g pečeného pomletého vepřového bůčku • trochu výpeku z pečeného masa • lžíce změklého másla • na dochucení sůl, pepř, worcester,chilli paprička Pasta drwala Dřevorubecká pomazánka Postup: Suroviny vymíchat, ředit tekutou šlehačkou. Magda Valíčková , Vrbno pod Pradědem Sposób podania: Smarować chleb i podawać z odpowiednio schłodzonym piwem na przekąskę dla męża, który właśnie pociął stos drewna na zimę. Możemy ozdobić płatkami cebuli i kiszonych ogórków. Wartość kaloryczną przekąski możemy wzmocnić lekką kolacją. Kolacja zazwyczaj nie jest konieczna, ponieważ po dobrze wykonanej pracy mąż już dawno śpi. Inne przepisy / Jiné recepty Składniki: Postup: Mažeme na chleba a podáváme se správně vychlazeným pivem na svačinu manželovi, který právě pořezal hromadu dřeva na zimu. Můžeme dozdobit plátky cibule a kyselé okurky. Vyšší kalorickou hodnotu svačiny zjemníme lehkou večeří, nejlépe zeleninovým salátem. Večeře však většinou není potřebam protože po dobře vykonane prácí už manžel dávno spí. Marie Poppeová, Heřmanovice Marie Poppeová, Heřmanovice 192 193 Inne warianty pasty drwala Jabłeczna – dziecięca • 200 g twarogu • 2 łyżki miodu • 200 g jabłek • cukier waniliowy + sok z cytryny Inne przepisy / Jiné recepty Porowa z szynką • 50 g oleju roślinnego • 200 g twarógu • 2 łyżki jogurtu (śmietany) • 200 g porów • 100 g szynki (salami) • sól, pieprz Serowa - Bicz diabła • 100 g sera (topionego) • 100 g majonezu • 100 g salami • 50 g cebuli • 1-2 papryczki chilli • 1 łyżeczka musztardy Z czerwonej kapusty • 100 g marynowanej czerwonej kapusty • 50 g cebuli • 50 g kwaśnej śmietany (majonezu) • sól, pieprz Jiné varianty dřevorubecké pomazánky ................................................................................................................................ Jablečná-dětská ................................................................................................................................ • 200 g tvarohu ( lučina ) • 2 lžíce mědu • 200 g jablek • vanilkový cukr + citronová št’áva Pórková se šunkou • 50 g rostlinného tuku • 200 g jemného tvarohu ( lučina ) • 2 lžíce bílého jogurtu (smetany) • 200 g pórku • 100g šunky salámu • sůl, pepř Sýrová – čertův šleh • 100 g sýru (tavený) • 100 g majolky • 100 g salámu • 50 g cibule • 1-2 feferonky • 1 lžička horčice Z červeného zelí • 100 g červeného sterilovanégo zelí • 50 g cibule • 50 g zakysané smetany majolky • sůl, pepř 194 ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ Anna Ivanová, Heřmanovice Anna Ivanová, Heřmanovice MOJE PRZEPISY / MOJE RECEPTY ................................................................................................................................ 195 MOJE PRZEPISY / MOJE RECEPTY MOJE PRZEPISY / MOJE RECEPTY ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 196 197 MOJE PRZEPISY / MOJE RECEPTY MOJE PRZEPISY / MOJE RECEPTY ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 198 199 MOJE PRZEPISY / MOJE RECEPTY ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 200