Czasowniki dwuaspektowe w języku polskim i czeskim
Transkript
Czasowniki dwuaspektowe w języku polskim i czeskim
Czasowniki dwuaspektowe w języku polskim i czeskim Marta Jamrógiewicz Sigurd Agrell (1881-1937) Pytania ● ● ● Co to są czasowniki dwuaspektowe? Czym się charakteryzują? Czy w języku polskim i czeskim są te same czasowniki dwuaspektowe? Czy w którymś z tych języków jest więcej czasowników dwuaspektowych? Co to jest aspekt? ● kategoria gramatyczna ● dokonany (dk) – czynność zakończona ● ● niedokonany (ndk) – czynność trwająca lub powtarzająca się czasowniki dk i ndk tworzą pary aspektowe: robić – zrobić, czytać – przeczytać, pocieszać – pocieszyć... Co to jest aspekt? ● Czasowniki jednoaspektowe: Perfektiva tantum: dojrzeć, oniemieć, osłupieć, owdowieć... Imprefektiva tantum: być, mieć, musieć, móc... ● Czasowniki dwuaspektowe są jednocześnie dokonane i niedokonane Czasowniki dwuaspektowe (polskie) ● U Szymczaka 73, u Cockiewicza 138: abdykować, amputować, aresztować, awansować, ciąć (szablą), deportować, ejakulować, ekshumować, eksmitować, internować, kanonizować, koronować, mianować, nostryfikować, notyfikować, optować, parafować, ratyfikować, razić (o piorunie), reaktywować, relegować, rewaloryzować, urlopować, uzurpować... ● ● Na trzy sposoby można znaleźć się w naszym bractwie. Oto pierwszy. Zabić jakiegoś nędznika, zabrać coś – nazwijmy to pars pro toto – z jego ciała, a potem go ekshumować i udowodnić, że pars pro toto pochodzi właśnie od tego zmarłego. Jak się robi wielkie interesy na skalę międzynarodową, ekshumuje gwiazdy estrady i sprowadza pirotechników, to się rezerwacji pilnuje jak oka w głowie! Czasowniki dwuaspektowe (czeskie) ● Tag "dwuaspektowy" w SYN2010 (458?): věnovat, jmenovat, informovat, konstatovat, investovat, realizovat, absolvovat, komentovat, definovat, prezentovat, charakterizovat, inspirovat, organizovat, komunikovat, reprezentovat, identifikovat, aplikovat, formulovat, instalovat, dominovat, motivovat, inkasovat, šokovat, interpretovat, registrovat, fascinovat... Czasowniki dwuaspektowe ● Przykłady czasowników dwuaspektowych w obydwu językach: mianować – jmenovat koronować – korunovat abdykować – abdikovat deportować – deportovat ratyfikować – ratifikovat Czasowniki dwuaspektowe ● ● ● ● słowa obcego pochodzenia duża część z nich to terminy lub słownictwo "erudycyjne": derogować, erygować, sekwestrować, domicylować, inkasovat, saturovat, hendikepovat, kanonizovat część z nich w procesie adaptacji zyskuje prefiksalnych partnerów: rehabilitować – zrehabilitować, aresztować – zaaresztować stanowią około 1% wszystkich czasowników, ich liczba nie jest stała Czasowniki dwuaspektowe ● ● stanowią około 1% wszystkich czasowników, ich liczba nie jest stała Czy ich liczba jest uzupełniana przez nowe czasowniki? skajpować – ... czatować – ... meilować – ... Kryteria? Tworzenie imiesłowów. ● ● Czasowniki ndk – imiesłów przysłówkowy współczesny na -ąc. Czasowniki dk – imiesłów przysłówkowy uprzedni na -wszy/-łszy. ● Przykład: wydatkując i wydatkowawszy. ● Importowawszy? Sekwestrowawszy? Kryterium nie da się zastosować do języka czeskiego. Kryteria? Tworzenie czasu przyszłego i strony biernej (tylko u przechodnich). ● ● Czasowniki ndk – wyłącznie analitycznie z być. Czasowniki dk – mają też formę strony biernej z zostać. ● Przykład: będzie mianował i został mianowany ● Został derogowany i będzie derogował? Kryteria? Konstrukcje z: ● zanim ● nagle, wtem ● zdołać ● kończyć, skończyć, zacząć, zaczynać ● a wtedy jak nie... ● Przykład: A wtedy jak się nie doktoryzuje! Pytanie ● ● Czy w języku czeskim jest więcej czasowników dwuaspektowych? Czy są takie czasowniki, które są dwuaspektowe w czeskim, a w polskim mają swoją parę aspektową? Definiować A) Pierwotne wyobrażenia religijne zostały nazwane i definiowane jako animizm, naturalizm, animatyzm i totemizm. B) Pierwotne wyobrażenia religijne zostały nazwane i zdefiniowane jako animizm, naturalizm, animatyzm i totemizm. Słowniki ● ● ● definovat ned. i dok. pod(áv)at definici: d. pojmy. definiować ndk IV 1. objaśniać znaczenie jakiegoś wyrazu, pojęcia ktoś, coś definiuje coś: Definiowany wyraz jest czasownikiem niedokonanym. 2. określać, objaśniać coś. zdefiniować dk IV, forma dokonana czas. definiować. Korpus SYN2010 ● ● Vyhledejte zákonná ustanovení a definujte jednotlivé druhy: (...). Prvotní náboženské představy byly pojmenovány a definovány jako animismus, naturalismus, animatismus a totemismus. Wyszukiwanie w NKJP ● Prvotní náboženské představy byly pojmenovány a definovány jako animismus, naturalismus, animatismus a totemismus. [pos!=ger & aspect=perf] []{,1} [orth=i] []{,1} [base=definiować & pos!=ger] ● ● Brak adekwatnych wyników. Dla "zdefiniować" 38 poświadczeń. Podobne zapytanie dla "definovat" w SYN2010: 47 poświadczeń. Interkorp (833) ● ● ( 7 ) Je třeba definovat přednostní opatření, která může Společenství podporovat. ( 7 ) Należy zdefiniować priorytetowe działania, które Wspólnota może wspierać. _ACQUIS Interkorp ● ● Poté definoval "stejnou práci" jako práci ekvivalentní hodnoty. Następnie zdefiniował termin "taka sama praca” jako pracę takiej samej wartości. _EUROPARL Interkorp ● ● Je téměř nemožné definovat jedny či druhé nějakými teoretickými principy, o které by se opírali. Jest niemal niemożliwością zdefiniowanie którejkolwiek z nich za pomocą jakiejś zasady teoretycznej. Kundera-Nesnesit_lehko Eliminować A) Udało się nam eliminować kombinacyjne umiejętności przeciwnika. B) Udało się nam wyeliminować kombinacyjne umiejętności przeciwnika. Słowniki ● ● ● eliminovat ned. i dok. vylučovat, vyloučit, e. vliv prostředí eliminować ndk IV, usuwać, wyłączać, wykluczać ktoś, coś eliminuje kogoś, coś (z czegoś, spośród kogoś, spośród czegoś): Technika eliminuje z przemysłu pracę ręczną. wyeliminować dk IV, forma dokonana czas. eliminować. SYN2010 ● ● Lze se vůbec na situaci ohrožení infekčním onemocněním připravit a eliminovat její dopady? Nám se podařilo eliminovat kombinační schopnosti soupeře. Wyszukiwanie w NKJP ● ● ● ● Nám se podařilo eliminovat kombinační schopnosti soupeře. [orth=udało] []{,2} [orth=eliminować] Brak wyników. Dla zapytania z "wyeliminować" 62 poświadczenia. W SYN2010: 12. Wyszukiwanie w NKJP ● Lze se vůbec na situaci ohrožení infekčním onemocněním připravit a eliminovat její dopady? [pos!=ger & aspect=perf] []{,1} [orth=i] []{,1} [base=eliminiować & pos!=ger] ● ● Brak adekwatnych wyników. Dla zapytania z "wyeliminować" 42 poświadczenia. W SYN2010: 17. Interkorp (96) ● ● (...) členské státy musí rychle zrevidovat svou demografickou politiku, aby eliminovaly negativní dopad úbytku obyvatelstva a demografické stárnutí. (...) państwa członkowskie muszą pilnie zmienić swoją politykę demograficzną w celu wyeliminowania negatywnych skutków zmniejszenia się populacji i starzenia się społeczeństwa. _EUROPARL Interkorp ● Eliminovali jsme 22 možností. ● Wyeliminowaliśmy 22 możliwości. _SUBTITLES Interkorp ● ● (...) dokonce i v tomto krajním, absurdním případě nelze eliminovat použití znaků jako např. gest ukazovacích nebo napodobujících určité činnosti. (...) nawet w tym skrajnym, absurdalnym wypadku nie można wyeliminować używania znaków, jak np. gestów wskazujących czy imitujących określone czynności. Schaff-UvodDoSemantiky Identyfikować A) W tej fazie były zrecenzowane rozwiązania ważnych problemów, które zostały identyfikowane w pierwszej fazie audytu. B) W tej fazie były zrecenzowane rozwiązania ważnych problemów, które zostały zidentyfikowane w pierwszej fazie audytu. Słowniki ● ● identifikovat ned. i dok. určovat, určit totožnost i. mrtvolu identyfikować ndk stwierdzić, ustalić tożsamość rozpoznanie czegoś na podstawie jakichś cech ● zidentyfikować dk SYN2010 ● ● Média přinesla zprávu, že se mezinárodní skupině vědců podařilo identifikovat tisíce let starou mumii mocné vládkyně starého Egypta královny Hatšepsut (...). V této fázi bylo posouzeno vyřešení závažných problémů, které byly identifikovány v první etapě auditu (...). Wyszukiwanie w NKJP ● V této fázi bylo posouzeno vyřešení závažných problémů , které byly identifikovány v první etapě auditu (...). [base=zostać & pos=praet] [base=identyfikować] ● ● Brak wyników. Dla "zidentyfikować" 130 poświadczeń. Podobne wyszukiwanie w SYN2010: 151. Wyszukiwanie w NKJP ● Média přinesla zprávu, že se mezinárodní skupině vědců podařilo identifikovat tisíce let starou mumii mocné vládkyně starého Egypta královny Hatšepsut (...). [orth=udało] []{,2} [orth=identyfikować] ● ● Brak wyników. Dla "zidentyfikować" 98 poświadczeń. Podobne wyszukiwanie w SYN2010: 32. Wyszukiwanie w NKJP ● Postupně se podařilo vylovit a identifikovat 81 zlomků mechanického objektu s rozměry asi 33x17x9 centimetrů. [pos!=ger & aspect=perf] []{,1} [orth=i] []{,1} [base=identyfikować & pos!=ger] ● 1 wynik. Dla "zidentyfikować" 23. ● Podobne wyszukiwanie w SYN2010: 28. Interkorp (646) ● ● Ráda bych vám připomněla, že už jsme identifikovali tři otázky v oblasti posílení evropské politiky sousedství, ale ty momentálně příliš nenacházejí odezvu v členských státech. Chcę państwu przypomnieć, że już wcześniej zidentyfikowaliśmy trzy kwestie w odniesieniu do wzmocnienia Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, ale nie trafiły one wtedy do serc państw członkowskich. _EUROPARL Interkorp ● ● Henri ho identifikoval, jestli se dá taková mrtvola vůbec poznat. Henri zidentyfikował zwłoki, choć prawdę mówiąc, niewiele mógł rozpoznać. Clavell-Gaidzin Interkorp ● ● Oba agenti jej později identifikovali jako pana Vadas. Obu naszych ludzi zidentyfikowało go, jako pana Vadas'a. _SUBTITLES Instalować A) Typowy zestaw ATW był pomyślnie instalowany w Minneapolis, Atlancie, Seattle i Waszyngtonie. B) Typowy zestaw ATW był pomyślnie zainstalowany w Minneapolis, Atlancie, Seattle i Waszyngtonie. Słowniki ● ● ● instalovat ned. i dok. 1. umísťovat, umístit jako tech. vybavení budovy, i. plynovod 2. (us)pořádat umístění exponátů, i. výstavu květin instalować ndk zakładać urządzenie techniczne zainstalować dk SYN2010 ● ● Posádce Exeteru se však stále ještě nepodařilo namísto zničené antény instalovat náhradní a depeše zůstaly bez odezvy. Typová řada APW byla úspěšně instalována v Minneapolis, Atlantě, Seattlu a Washingtonu. Wyszukiwanie w NKJP ● Typová řada APW byla úspěšně instalována v Minneapolis, Atlantě, Seattlu a Washingtonu. [base=być & pos=praet] [pos=adv] [base=instalować] ● ● Brak wyników. Dla zainstalować: 5 poświadczeń. Podobne zapytanie w SYN2010: 19. Wyszukiwanie w NKJP ● Posádce Exeteru se však stále ještě nepodařilo namísto zničené antény instalovat náhradní a depeše zůstaly bez odezvy. [orth=udało] []{,2} [orth=instalować] ● ● Brak wyników. Dla zainstalować: 11 poświadczeń. Podobne zapytanie w SYN2010: 5. Interkorp (78) ● ● Například italská námořní společnost instalovala systém, který brání jejím lodím v srážkách s velrybami. Na przykład, pewna włoska firma żeglugowa zainstalowała system, który będzie zapobiegać zderzeniom jej statków z wielorybami. _EUROPARL Interkorp ● ● Jestliže členský stát zjistí, že celý měřicí přístroj určitého typu nebo jeho část, které (...) jsou správně instalovány a používány v souladu s pokyny výrobce, nesplňují základní požadavky (...). Jeżeli Państwo Członkowskie ustali, że wszystkie przyrządy pomiarowe danego modelu (...) lub ich część nie spełniają wymagań, (...) gdy są prawidłowo zainstalowane i używane zgodnie z instrukcjami producenta. _ACQUIS Interkorp ● ● Jeho strážce tudíž nahoře instaloval dalekohled a za poplatek jednoho centavu bylo možno přiložit k přístroji oko a pozorovat ženskou pláž. Latarnik zainstalował więc lunetę, przez którą można było, płacąc jednego centavo, podglądać damską plażę. Garcia_Marquez-Laska Interpretować A) (...) zmiany w polityce sowieckiej miały podczas wojny znaczenie taktyczne, jest jednak ważne, jak potraktujemy i interpretujemy cele, którym służyła ta taktyka. B) (...) zmiany w polityce sowieckiej miały podczas wojny znaczenie taktyczne, jest jednak ważne, jak potraktujemy i zinterpretujemy cele, którym służyła ta taktyka. Słowniki ● ● ● interpretovat ned. i dok. vykládat, vyložit, i. báseň, i. vládní nařízení interpretować ndk wyjaśniać, tłumaczyć, komentować zinterpretować dk SYN2010 ● ● To, že jsem dokázal interpretovat, co cítí, pomohlo poskytnout jí nezbytnou oporu. Je přitom samozřejmé, že změny v sovětské politice měly za války taktickou povahu, záleží však na tom, jak pojmeme a interpretujeme cíle, kterým tato taktika sloužila. Wyszukiwanie w NKJP ● Je přitom samozřejmé, že změny v sovětské politice měly za války taktickou povahu, záleží však na tom, jak pojmeme a interpretujeme cíle, kterým tato taktika sloužila. [pos!=ger & aspect=perf] []{,1} [orth=i] []{,1} [base=interpretować & pos!=ger] ● 5 wyników. Dla "zinterpretować" 40. ● W SYN2010: 26. Wyszukiwanie w NKJP ● To, že jsem dokázal interpretovat, co cítí, pomohlo poskytnout jí nezbytnou oporu. [base=potrafić & pos=praet | base=umieć & pos=praet] [base=interpretować] ● 1 wynik. Dla "zinterpretować" 5. ● W SYN2010: 6. Interkorp (42) ● ● Takto jasné důkazy mohl člověk těžko nesprávně interpretovat. Tak wyraźne dowody trudno źle zinterpretować. larsson-ohnem Interkorp ● ● Darwin ji interpretoval, jak jen uměl, i on se však mýlil. Darwin zinterpretował ją jak umiał, ale nie miał racji. Tokarczuk-Beguni Interkorp ● ● Musíme to uznat, a musíme proto rovněž interpretovat závěry ze zasedání Africké unie z této perspektivy, z tohoto hlediska. Musimy to zrozumieć i dlatego też musimy zinterpretować wnioski posiedzeń Unii Afrykańskiej z tej perspektywy, z tego punktu widzenia. _EUROPARL Rejestrować A) W zeszłym roku organizatorzy rejestrowali 68 zgłoszonych dzieł. B) W zeszłym roku organizatorzy zarejestrowali 68 zgłoszonych dzieł. Słowniki ● registrovat ned. i dok. zapisovat, zapsat pro evidenci, evidovat; zachycovat, zachytit, zaznamen(áv)at. ● Ale: zaregistrovat dok. k registrovat ● rejestrować ndk wpisywać do rejestru, spisu ● zarejestrować dk SYN2010 ● ● V minulém ročníku registrovali organizátoři 68 přihlášených děl. Ze sedmi telefonů prvního policisty je jich šest registrovánona ministerstvo vnitra a jeden na fyzickou osobu. SYN2010 ● ● Abyste se mohli do soutěže zapojit, je třeba se zaregistrovat na diskuzní fórum Světa hardware (...). V Praze 5 se k volbám zaregistrovalo 12 stran. Wyszukiwanie w NKJP ● Ze sedmi telefonů prvního policisty je jich šest registrováno na ministerstvo vnitra a jeden na fyzickou osobu. [base=być] []{,1} [base=rejestrować] [orth=na] [pos=noun & case=acc] ● ● Brak adekwatnych wyników. Dla "zarejestrować" 11 poświadczeń. W korpusie SYN2010: 6. Interkorp (416) ● ● Je vhodné určit konkrétní případy, ve kterých je obtížné vymezit příslušnou jednotku, která se má registrovat jako organizace v rámci programu EMAS (...) Należy określić szczególne przypadki, w których określenie odpowiednich podmiotów, które mają być zarejestrowane jako organizacje EMAS (...) _ACQUIS Interkorp ● ● ● Budeme veškeré fondy registrovat a povolovat. Zarejestrujemy wszystkie fundusze i wydamy im zezwolenia. _EUROPARL Interkorp ● Jasně, chtěl bych se registrovat. ● Taak, uh, chce się zarejestrować. _SUBTITLES