Góry Sowie
Transkript
Góry Sowie
Chráněná krajinná oblast Broumovsko – Góry Sowie Dvoudenní exkurze – autobus, pěší turistika Náročnost: středně těžká Zaměření: historické, zeměpisné, biologické, environmentální Navržená trasa: Žamberk – Broumov - Police nad Metují – Ostaš Police nad Metují - Tlumaczow – Głuszyca - Gory Sowie – Klodzko – Bystrzyca Klodzka - Žamberk Tento projekt je spolufinancován z prostředků ERDF prostřednictvím Euroregionu Glacensis Navržená trasa: 1. den – část na českém pohraničí: Ze Žamberka autobusem do Broumova, odtud do Křinic- pěšky přes Hvězdu v Broumovských stěnách do Hlavňova, odtud autobusem do osady Ostaš, pěšky projít přírodní rezervaci Ostaš a autobusem do Police nad Metují 2.den – část na polském pohraničí: Z Police nad Metují autobusem přes přechod Tlumaczów do Sovích hor, pěšky vystoupat na Velkou Sovu, prohlédnout Osowku a Walim a odtud autobusem do Klodzka, přes Bystřici Klodzkou do Dolní Lipku a do Žamberka 2 1. den: Chráněná krajinná oblast Broumovsko Chráněná krajinná oblast Broumovsko byla zřízena v roce 1991 na ploše 410 km2. Patří k chráněným krajinným oblastem vrchovinného typu. Výskyt některých druhů rostlin a živočichů je významný z celoevropského hlediska. Ptačí oblast evropské soustavy chráněných území Natura 2000 byla zde vyhlášena v lednu 2005 pro ochranu sokola stěhovavého a výra velkého. Zahrnuje všechny významné pískovcové celky na Broumovsku, které jsou pro tyto druhy ideálním životním prostředím. Pro ochranu mihule potoční jsou na národní seznam evropsky významných lokalit zařazeny části toků Metuje a Dřevíče. Pro svůj výskyt vzácných biotopů byly na tento seznam zařazeny také Adršpašsko-Teplické skály, Broumovské stěny a dosud nechráněná lokalita Žaltman. Broumov Broumov byl založen polovině 13. století, v první nejstarší písemná zmínka je z r.1256, kdy toto území věnoval Přemysl Otakar I. břevnovskému benediktínskému 3 klášteru. Karel IV. v r. 1348 udělil břevnovskému opatovi pro jeho broumovské poddané stejná práva jako měli obyvatelé královských měst. Rozpor mezi měšťany a klášterní vrchností narůstal počátkem 17.stol. a vyvrcholil prodejem broumovského kláštera stavovským direktoriem městu Broumovu. To byla také jedna z příčin pražské defenestrace 23.5.1618 a tím i třicetileté války. Historické centrum města si zachovalo pravidelný půdorys ze 13. století. Městské hradby ze 14. stol. jsou v základech patrné téměř po celém obvodu města. Brány do města byly zbořeny, ale zachovaly se dvě věže chránící branky, východní byla upravena na vyhlídku, západní je součást farního kostela. Dominantou města benediktínský klášterní Vojtěcha, proboštství je klášter, kostel sv. opevněné na místě bývalého hradu. Celý areál byl po požáru barokně přestěvěn K. I. Dienzenhoferem. Na výzdobě se podíleli malíři J. P. Molitor, F. A. Scheffeler, štukatér B.Spinetti, freskaři J. Hager, J. K. Kovář. Jižně od kostela stojí budova gymnázia, kde studovaly významné osobnosti jako Arnošt 4 z Pardubic, B. Balbín, A. Jirásek . Na náměstí se nachází budova radnice ze 16. stol., mázhauzy měšťanských domů se síťovou klenbou. Město se pyšní i několika kostely, např. sv.Václava, přestavěný K.I.Dienzenhoferem, děkanský kostel sv. Petra a Pavla ze 13. století, barokně přestavěný v letech 1679 – 1682 s Madonou na hlavním oltáři ze 14. století a nejstarší dochovanou dřevěnou stavbou u nás je hřbitovní kostel Panny Marie, založený patrně již roku 1177, dnešní podoba je z roku 1449. Kostel je roubený, jednolodní, kolem dokola s ochozem a se vchody s dřevěnými gotickými portálky. Uvnitř je trámový strop s původní ornamentikou z poloviny 15. století. Kolem kostela je hřbitůvek, kde jsou pochováni i někteří mniši broumovského kláštera. Památková rezervace Křinice Křinice představují jedinečnou Broumovska, kde se nachází architektonickou památku statky tzv. broumovského typu. Křinicemi vede naučná stezka. Broumovské stěny Broumovské stěny je pásmo zalesněných pískovcových skal mezi Broumovem a Policí nad Metují. Kvádrové pískovce směrem k Broumovské kotlině tvoří strmou až kolmou hradbu, od jihozápadu 5 rozbrázděnou kaňony a roklemi, tzv. skalními hřiby a „magistrálou“ stěn. Jsou výjimečné svým reliéfem a klimatem, umožňujícím existenci ojedinělé květeny a zvířeny. Mezi nejznámější rokle patří Kovářová rokle, ve které se podle pověsti ukrývali loupežníci, mezi nimi i kovář, který zhotovoval svým druhům ve skalní kovárně zbraně. Loupežníci byli pochytáni a skončili na šibenici. Zajímavými skalními útvary jsou skalní hřiby, vzniklé rychlejším zvětráváním méně pevné lavice pískovce, které tvoří nohy útvarů. Pevnější část tvoří jejich hlavy, nejhezčí jsou na odbočce k Zaječí rokli. Nejvyhledávanějším místem Broumovských stěn je výletní místo Hvězda. Na v nadmořské skalním výšce 674 Polické hoře / původní bloku m na název dnešní Hvězdy/ dal opat Tomáš roku 1670 postavit vysoký kříž a na něm velkou pozlacenou hvězdu. Na tomto místě dal pak opat Otmar roku 1733 podle návrhu K. I. Dienzenhofera postavit kapli na půdorysu hvězdy, zasvěcenou Panně Marii Sněžné. Osud kaple byl 6 pohnutý, protože císařským nařízením Josefa II. byla roku 1787 zrušena a později i zbořena. Dochovaly se jen základy zdí a most spojující dvě skály. Tady se schovávali pocestní před nepohodou, chodili sem i studenti broumovského gymnázia. Jednou jeden z nich slíbil, že až se stane opatem broumovského kláštera, obnoví kapličku a dá tady postavit i hospodu. Skutečně se tak stalo a Jan Rotter vystudoval teologii, stal se v Broumově opatem a svůj slib splnil. Police nad Metují Police nad Metují se nachází v jižní části Broumovského výběžku, v tzv. polické křídové pánvi a je východiskem do pískovcových skalních měst Broumovských stěn, Ostaše a Teplicko-adršpašských skal. Celá oblast byla osídlena slovanskými kmeny, posledními z nich byli Slavníkovci, podle nichž má město ve znaku tři slavníkovské růže. Začátkem 13. století přišli do polické kotliny benediktíni, kteří zde založili poustevnu a při ní dřevěnou kapli P. Marie. Spolu s dalšími řeholníky začali kácet lesy, proměňovat je v pole a odtud pochází snad i název Police. Král Přemysl Otakar I. daroval zdejší krajinu břevnovskému klášteru, v roce 1253 zde byl založen klášter s kostelem a osada při klášteru byla povýšena na trhové městečko. Pohromu pro město představovaly až husitské války, nehrazené 7 město včetně kláštera bylo přepadeno a vypáleno. Obyvatelé, kteří se snažili zachránit na Ostaši, byli pobiti. Pak následoval mor, na který zemřelo celkem 2300 obyvatel města a okolních vesnic. Další rány přinesla třicetiletá válka, požáry v 17. století, války o rakouské dědictví, sedmiletá válka, kdy se rakouský generál Laudon a jeho důstojníci ubytovali přímo v klášteře. V roce 1849 se Police stala z poddanského města rovnoprávnou samostatnou obcí. Na náměstí se dochovalo několik barokních domů s kamennými portálky, radnice z počátku 18.století, údajně dílo K. I. Dienzenhofera s osmibokou věží s cimbuřím z pozdější doby. Uprostřed náměstí stojí sloup se sochou Bolestné P. Marie od Jana Brokofa z roku 1707 a vedle něj empírová kašna z počátku 19. stol., která zachycuje vody artézského pramene zvaného Julinka. Od radnice vpravo v čp.15 se nachází stará škola, roubené stavení s mansardovou střechou, kde působil A.Hausman a jeho syn V. V. Hausman, oba hudební skladatelé. V dolní části hřbitova stojí hřbitovní kaple s věží, která je pozůstatkem raně gotického farního kostela. Nejcennější památkou města a okolí je polický klášter, který se obnovy dočkal až v době baroka, kdy byl prakticky znovu vystavěn, pouze kostel si zachoval původní gotický ráz. Mimořádně cenný je vstupní gotický portál ze 13. století, jeden z nejkrásnějších v Čechách vůbec.Výjimečný je i renesanční Selenderův sloup z r. 8 1619, který nechal postavit broumovský opat Selender jako dík Polickým, že mu poskytli po útěku z broumovského kláštera azyl. V Polici n. M. jsou pozoruhodné ještě další památky jako barokní špýchar, barokní kovárna a brána do klášterní zahrady. Ostaš Přírodní rezervace Ostaš, vyhlášená roku 1956, se nachází ve vrcholové části stolové hory Ostaš s výškou 700 m, která je významnou dominantou okolní krajiny. Na vrcholu Ostaše skály tvoří náhorní plošinu. Ostaš se dělí labyrint labyrint, na Horní a Dolní turistické okruhy nabízí pohled na rozmanitou soustavu skal, jeskyní, chodeb a další skalní útvary. Ostaš stejně jako okolní města poskytoval lidem 9 úkryt v dobách útlaku a ohrožení, proto se ve skalách setkáme například se Slují českých bratří. Z dalších významných skalních útvarů zmíníme například skalní útvar Zrádce, Mohylu smrti, Čertovo auto, nebo Zbrojnoše se skupinou Medvědů. Velmi zajímavým skalním seskupením je Kočičí hrad. 2. den: Na oblast Broumovska plynule navazuje oblast polského pohraničí Soví hory Soví hory Soví hory, polsky Góry Sowie, s parkem "Park Krajobrazowy Gór Sowich" jsou sudetským pohořím v jihozápadním Polsku. Nejvyšší horou je Wielka Sowa (Velká Sova), která dosahuje 10 výšky 1015 m.n.m. Pohoří je budováno rulami a migmatity, horniny Sovích hor jsou podle odhadů 2,5 miliardy let staré. Pohoří se táhne od údolí řeky Bystrzyce na severozápadě k Srebrnogórskému sedlu na jihovýchodě. Na území Sovích hor byl roku 1991 vyhlášen Park Krajobrazowy Gór Sowich. Na severovýchodních svazích mezi horou Kalenica a Słoneczna je rezervace Bukowa Kalenica. Na Velké Sově a vrcholu hory Kalenica stojí kamenná rozhledna s kruhovým rozhledem. Při východním okraji hor je Srebrnogórská pevnost, při západním okraji nad Bystrzycí hrad Grodno. Osowka a Walim V Sovích horách pod skupinou hory Włodarz je rozsáhlý podzemním komplex z období 2. světové války. Význam dodnes není přesně známý, snad to mohla být stavba Hitlerova hlavního stanu nebo továrny na tajné zbraně. Výstavba podzemního komplexu začala v létě roku 1943 pod vedením skupiny dříve budující Atlantický val. Pro otrockou práci nacisté zneužívali vězně nedalekého koncentračního tábora Gross-Rossen. Přestože komplex byl již téměř dokončen, nikdy nebyl využíván. Některé části podzemního komplexu Osówka jsou zpřístupněné. S průvodcem je možné projít trasu o délce cca 750 m. V podzemí jsou instalovány výstavy, např. o hlavních stanech Hitlera a zbrojním průmyslu třetí říše. 11 Klodzko Klodzko je město s tisíciletou historií, v kterém lze najít vlivy tří kultur, německé, české a polské. Je centrem vojvodství s kamenným gotickým mostem a četnými stavebními památkami. Hstorcké centrum města tvoří radnice, barokní kašna, mariánský sloup z r. 1680, gotický most sv.Jana ze 14.století, raně gotický kostel Nanebevzetí Panny Marie s barokní výzdobou. Hlavní zdejší atrakcí je tvrz, která je nejvzácnějším obranným komplexem Polska ze 17. a 18. století s podzemními chodbami. Bystrzyca Klodzka Bystrzyca Klodzka se terasovitě rozkládá na břehu řeky Kladská Nisa. Je to městečko, které si dodnes zachovalo středověké uspořádání zástavby, má dokonale zachovalé městské opevnění s věžemi. 12 Chráněná krajinná krajinná oblast Broumovsko – Góry Sowie Wycieczka dwudniowa – autobusem i pieszo Poziom trudności: średniociężki Tematyka: geograficzna, przyrodnicza, historyczna, biologiczna Proponowana trasa: Žamberk – Broumov - Broumovské stěny Police nad Metují – Ostaš - Góry Sowie – Kłodzko – Bystrzyca Kłodzka – Žamberk Tento projekt je spolufinancován z prostředků ERDF prostřednictvím Euroregionu Glacensis 13 Proponowana trasa: 1. dzień – czeskie pogranicze: Z Žamberka autobusem do Broumova, stąd do Křinic- pieszo przez Hvězdu w Broumowskich Ścianach do Hlavňova, stąd autobusem do osady Ostaš, wędrówka przez rezerwat przyrody Ostaš i autobusem do Police nad Metują 2. dzień – polskie pogranicze: Z Police nad Metuą Tłumaczów do autobusem przez przejście graniczne Gór Sowich, wejście pieszo na Wielką Sowę, zwiedzanie Osówki a Walimia i stąd autobusem do Kłodzka, przez Bystrzyce Kłodzką do Dolní Lipky, przejście graniczne CR 14 1. dzień: Obszar chronionego krajobrazu Broumovsko Obszar przyrody chronionej Broumovsko został utworzony w 1991 roku, zajmuje przestrzeń o powierzchni 410 km2. Jest to obszar typowo górski. Występujące tu niektóre gatunki zwierząt i roślin są wyjątkowe w skali europejskiej. Teren został w styczniu 2005 dołączony do europejskiego systemu obszarów objętych ochroną przyrody - Natura 2000, jako Dyrektywa Ptasia, z powodu ochrony sokoła wędrownego oraz puchacza. Obejmuje wszystkie istotne skały piaskowcowe na Broumowsku, które są dla tych gatunków idealnym środowiskiem. Części cieku rzek Metuje i Dřevíče zostały dołączone do narodowego indeksu ważnych europejskich miejsc z powodu ochrony minoga strumieniowego. Z powodu występowania cennych biotopów zostały do tego indeksu zapisane również Adršpašsko-Teplické skały, Broumowskie stěny oraz dotąd niechroniony obszar Žaltman. Broumov Broumow powstał w pierwszej połowie XIII wieku, pisemna wzmianka o pierwsza mieście pochodzi z roku 1256, gdy tutejsze 15 obszary darował benedyktynom z klasztoru w Břewnie Przemysł Otakar I. W roku 1348 nadał Karol IV opatowi w Břewnie dla jego poddanych w Broumowie identyczne prawa, jakie mieli mieszkanci królewskich miast. Zatargi pomiędzy miastem i klasztorem doprowadziły początkiem XVII wieku do tego, że zgromadzenie szlachty postanowiło sprzedać klasztor Broumow miastu. To stało się jednym z powodów defenestracji w Pradze 23.5.1618 i zarazem i wojny trzydziestoletniej. Historyczne centrum miasta zachowuje od XIII wieku przekrój regularnego prostokąta. Fundamenty murów miejskich z XIV wieku są widoczne na prawie całych obrzeżach miasta. Bramy miejskie zburzono, zachowały się jednak dwie wieże które chroniły furtki, wschodnia została przebudowana na wieżę widokową, zachodnia jest częścią kościoła. Najogazalszym zabytkiem miasta jest klasztor benedyktynów. Zespół klasztorny obejmuje kościół św. Wojciecha, ufortyfikowaną plebanię proboszcza na miejscu pierwotnego zamku. Po pożarze wszystkie 16 budynky zostały przebudowane w stylu barokowym przez K. I. Diezenhofera. Wnętrza udekorowali malarze: J. P. Molitora, F. A. Scheffeler, sztukatorzy: B.Spinetti, freski namalowali J. Hager, J. K. Kovář. Na południe od kościoła znajduje się gimnazjum, w którym uczyły się wybitne osobistości takie jak Arnoszt z Pardubic, B. Balbín , A. Jirásek. Na rynku znajduje się ratusz z XVI wieku, domy mieszczańskie z XVI-XIX - dwie kamienice o sklepieniach gwiaździstych. Miasto może się pochwalić kilkoma zabytkowymi kościołami, np. Kościół św. Wacława, przebudowany przez K.I.Dienzenhofera, kościoł farny pw. św. Piotra i Pawła z XIII wieku, przebudowany w stylu barokowym w latach 1679 – 1682 z Madonną na ołtarzu głównym z XIV wieku oraz kościół cmentarny pw. Panny Marii – najstarszy zachowany budynek drewniany w Czechach, pochodzący najprawdopodobniej już z roku 1177, dzisiejszy wygląd pochodzi z roku 1449. Kościół jest drewniany konstrukcji wieńcowej, jednonawowy, z chórem dookoła i z wejściami z drewnianymi portalami gotyckimi. Sufit w kościele jest belkowy z oryginalnym ornamentem z połowy XV. wieku. Kościół jest otoczony małym cmentarzem gdzie są pochowani zakonnicy z klasztoru w Broumowie. 17 Rezerwat zabytków Křinice Křinice prezentują specyficzne zabytki architektorniczne rejonu Broumow, gdzie znajdują się murowane folwarki typu broumowskiego z XVIII i XIX wieku. Przez Křinice przechodzi szlak turystyczny. Broumowskie ściany Broumowskie Ściany są pasmem zalesionych skał piaskowcowych pomiędzy Broumowem a Policí nad Metují. Piaskowce w kierunku Broumowskiej doliny tworzą strome, prawie pionowe wały, od południowozachodniej strony przebiegają bruzdy kanionów i dolin, są wyjątkowe swoim kształtem i klimatem, który umożliwia istnienie wyjątkowej fauny i flory. Do najbardziej znanych przełęczy należy Jar kowala, w nim według legendy ukrywali się rabusie, pomiędzy nimi i kowal, który wykonywał broń dla swych kolegów w kuźni w skałach. Rabusie zostali schwytani i powieszeni. Ciekawymi skalnymi formacjami są skalne grzyby, które powstały w wyniku szybkiego zwietrzenia piaskowcowej ławy o mniejszej twardości, która tworzy podstawę formacji. Mocniejsza część tworzy ich głowy, najpiękniejsze są na skrzyżowaniu do Zajęczego Jaru. 18 Gwiazda jest najczęściej odwiedzanym miejscem w Broumowskich Ścianach. Na skale o wysokości 674 m n.p.m. na Polickiej górze / pierwotna nazwa dzisiejszej Gwiazdy / został roku 1670 przez opata Tomasza wzniesiony wysoki krzyż z wielką pozłacaną gwiazdą. Na tym miejscu kazał opat Otmar roku 1733 według projektu K. I. Dienzenhofera wybudować przekroju kaplicę gwiazdy, o pod wezwaniem P. Marii Śnieźnej. Kaplica została cesarskim dekretem Józefa II zamknięta w roku 1787, a następnie zburzona. Pozostały tylko fundamenty ścian i most, który łączy dwie skały. W tym miejscu podróżni mogli schronić się przed niepogodą. Spotykali się tutaj również studenci z gimnazjum w Broumowie, jeden ze studentów obiecał, że jeżeli zostanie opatem klasztoru w Broumowie, odnowi kaplicę i zostanie tutaj wybudowana gospoda. Naprawdę tak się stało, Jan Rotter został opatem w Broumowie i swoją obietnicę spełnił. 19 Police nad Metují Police nad Metují znajduje się w południowej części Broumowskiego cypla, w tzw. Polickim zagłębiu kredy i jest bramą do piaskowcowych skalnych miast Broumowskich Ścian, Ostaše a Teplicko-Adršpašskich Skał. Cały teren był zasiedlony przez Słowian, jednymi z nich byli Sławnikowice, od nich pochodzą trzy róże w herbie miasta. Na początku XIII wieku przybywają tu benedyktyni, którzy zbudowali pustelnie oraz drewnianą kaplicę pod wezwaniem Panny Marii. Razem z innymi zakonnikami zaczęli karczować lasy, przemieniając je w pola, od tego pochodzi najprawdopodobniej nazwa Police. Król Przemysł Otakar I podarował tutejszą ziemię klasztorowi w Broumowie, w roku 1253 zbudowano tu klasztor z kościołem, a osada przy klasztorze dostała statut miasteczka z targiem. Klęskę dla miasta oznaczały wojny husyckie, niechronione miasto wraz z klasztorem zostało zaatakowane i spalone. Mieszkancy, którzy próbowali uciec na górę Ostaš, zostali zabici. Potem nastąpiła zaraza morowa, na którą zmarło razem 2300 mieszkanców miasta a okolicznych wiosek. Następną tragedią była wojna trzydziestoletnia, pożary w XVII wieku, wojna o sukcesję austriacką, wojna siedmioletnia, kiedy austriacki generał Laudon i jego oficerowie 20 zamieszkali bezpośrednio w klasztorze. Police roku 1849 stało się niezależną gminą. Na rynku zachowało się kilka domów w stylu barokowym z kamiennymi portalami, ratusz z początku osiemnastego stulecia, możliwe że jest on dziełem K. I. Dienzenhofera, z ośmioboczną wieżą z krenelażem (blanki) pochodzącą z póżniejszych czasów. W środku rynku stoi słup z roku 1707 z posągiem P. Marii Bolesnej Jana Brokofa a obok niej ujęcie wody z początku XIX wieku, z którego wypływa źródło artezyjskie zwane Julinka. Na prawo od ratusza w budynku nr. 15 znajduje się stara szkoła, jest to budynek konstrukcji wieńcowej z mansardowym dachem, działał tu A. Hausman a jego syn V. Hausman, kompozytorzy. W dolnej części miasta znajduje zniszczonego zabytkiem się cmentarna wczesnogotyckiego miasta jest klasztor, kaplica, która kościoła. który należała do Najcenniejszym został praktycznie przebudowany w okresie baroku, pierwotny styl gotyku sobie zachował tylko kościół. Wyjątkowo cenny jest wejściowy portal z XIII wieku w stylu gotyckim, jest on jednym z najpiękniejszych w Czechach. Wyjątkowy jest też renesansowy Słup Selendera z roku 1619, który został zbudowany jako podziękowanie mieszkańcom Polic, za otrzymanie azylu po ucieczce z klasztoru w Broumowie. 21 W Polici n. M. się znajdują także inne ciekawe zabytki takie jak: barokowy spichlerz, barokowa kuźnia i brama do klasztornego ogrodu. Ostasz Rezerwat przyrody Ostaš, założony roku 1956, znajduje się w części szczytowej góry Ostaš (700 m n.p.m.) w Górach Stołowych. Szczyt góry tworzą dwie płaskie płyty skalne. Na wierzchowinie znajdują się Labirynt Górny i Labirynt Dolny. W obu labiryntach znajduje się szereg osobliwych utworów skalnych, np. jaskinie, korytarze. Tutaj ludzie schronienia czasach, szukali w złych stąd np. Jaskinie Braci Czeskich. Inne ciekawe skały to Zdrajca, Mogiła śmierci, Samochód diabła i Ryczer z Niedzwiedzami. Bardzo ciekawym 22 ugrupowaniem skalnym jest Koci Gród z pomnikiem przyrody Kocie Skały. 2. dzień: Rejon Broumowa płynnie przechodzi w polskim pograniczu w Góry Sowie Góry Sowie Góry Sowie, po czesku Soví hory, z parkiem „Park Krajobrazowy Gór Sowich“ są pasmem górskim w Sudetach w południowoz achodniej części Polski. Najwyższy szczyt to Wielka Sowa (Velká Sova), która ma wysokość 10150 m n.p.m. Pasmo górskie jest tworzone przez gnejsy i migmatyty, 23 historia geologiczna Gór Sowich sięga ponad 2,5 miliarda lat wzteć. Pasmo górskie rozciąga się od doliny rzeki Bystrzycy na zachodzie po Przełęcz Srebrną na wschodzie. Na obszarze Gór Sowich zostal 1991 roku utworzony Park Krajobrazowy Gór Sowich. Na północnowschodnim stoku pomiędzy górami Kalenica i Słoneczna znajduje się rezerwat Bukowa Kalenica. Na Wielkiej Sowie i szczycie góry Kalenica znajdują się kamienne wieże widokowe. Na wschodnim skraju gór znajduje się Twierdza Srebrnogórska, zaś na zachodnim skraju gór nad Bystrzycą zamek Grodno. Osówka i Walim W Górach Sowich na stokach góry Włodarz znajdują się potężne bunkry i budowle podziemne z czasów drugiej wojny światowej. Do dziś nieznamy dokładnie ich przeznaczenia, mogły one służyć jako kwatera główna Hitlera albo fabryka tajnej broni. Budowa rozpoćeła się latem 1943 roku pod nadzorem grupy, która pracowała na Wale Atlantyckim. Spółce do pracy przekazano więźniów niedalekiego obozu pracy Gross-Rossen. Prace zostały wykonane prawie w całości, lecz kompleks nigdy nie był używany. Niektóre części zabudowań podziemnych Osówka są udostępnione do zwiedzania. Z przewodnikiem można przejść szlak o długości cca 750m. W 24 podziemiach znajdują się wystawy, np. o głównej kwaterze Hitlera oraz przemyśle zbrojeniowym trzeciej rzeszy. Kłodzko Kłodzko jest miastem z historią sięgającą tysiąca lat, w którym możemy znaleźć wpływ trzech kultur: polskiej, czeskiej i niemieckiej. Jest to zabytkowe miasto z kamiennym mostem i wielką liczbą zabytków architektonicznych. Historyczne centrum miasta tworzy ratusz, fontanna w stylu barokowym, kolumna maryjna z roku 1680, gotycki most św. Jana z XIV wieku, późnogotycki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z barokowym wyposażeniem. Główną miejscową atrakcją jest twierdza, która jest najcenniejszą budowlą obronną Polski z XVII i XVIII wieku z podziemnymi korytarzami. Bystrzyca Kłodzka Bystrzyca Kłodzka leży na tarasie na brzegu rzeki Nysa Kłodzka. miasteczko, Jest to które 25 do dziś zachowało średniowieczny kształt. Doskonale zachowały się fortyfikacje miejskie z wieżami. 26