Czasowniki dwuaspektowe w języku polskim i czeskim

Czasowniki dwuaspektowe w języku polskim i czeskim

Czasowniki dwuaspektowe
w języku polskim i czeskim
Marta Jamrógiewicz
Sigurd Agrell (1881-1937)
Pytania
●
●
●
Co to są czasowniki dwuaspektowe? Czym się
charakteryzują?
Czy w języku polskim i czeskim są te same
czasowniki dwuaspektowe?
Czy w którymś z tych języków jest więcej
czasowników dwuaspektowych?
Co to jest aspekt?
●
kategoria gramatyczna
●
dokonany (dk) – czynność zakończona
●
●
niedokonany (ndk) – czynność trwająca lub
powtarzająca się
czasowniki dk i ndk tworzą pary aspektowe:
robić – zrobić, czytać – przeczytać,
pocieszać – pocieszyć...
Co to jest aspekt?
●
Czasowniki jednoaspektowe:
Perfektiva tantum: dojrzeć, oniemieć, osłupieć,
owdowieć...
Imprefektiva tantum: być, mieć, musieć, móc...
●
Czasowniki dwuaspektowe
są jednocześnie dokonane i niedokonane
Czasowniki dwuaspektowe (polskie)
●
U Szymczaka 73, u Cockiewicza 138:
abdykować, amputować, aresztować,
awansować, ciąć (szablą), deportować,
ejakulować, ekshumować, eksmitować,
internować, kanonizować, koronować,
mianować, nostryfikować, notyfikować,
optować, parafować, ratyfikować, razić
(o piorunie), reaktywować, relegować,
rewaloryzować, urlopować, uzurpować...
●
●
Na trzy sposoby można znaleźć się w naszym
bractwie. Oto pierwszy. Zabić jakiegoś
nędznika, zabrać coś – nazwijmy to pars pro
toto – z jego ciała, a potem go ekshumować
i udowodnić, że pars pro toto pochodzi właśnie
od tego zmarłego.
Jak się robi wielkie interesy na skalę
międzynarodową, ekshumuje gwiazdy estrady
i sprowadza pirotechników, to się rezerwacji
pilnuje jak oka w głowie!
Czasowniki dwuaspektowe
(czeskie)
●
Tag "dwuaspektowy" w SYN2010 (458?):
věnovat, jmenovat, informovat, konstatovat,
investovat, realizovat, absolvovat, komentovat,
definovat, prezentovat, charakterizovat,
inspirovat, organizovat, komunikovat,
reprezentovat, identifikovat, aplikovat,
formulovat, instalovat, dominovat, motivovat,
inkasovat, šokovat, interpretovat, registrovat,
fascinovat...
Czasowniki dwuaspektowe
●
Przykłady czasowników dwuaspektowych
w obydwu językach:
mianować – jmenovat
koronować – korunovat
abdykować – abdikovat
deportować – deportovat
ratyfikować – ratifikovat
Czasowniki dwuaspektowe
●
●
●
●
słowa obcego pochodzenia
duża część z nich to terminy lub słownictwo
"erudycyjne": derogować, erygować,
sekwestrować, domicylować, inkasovat,
saturovat, hendikepovat, kanonizovat
część z nich w procesie adaptacji zyskuje
prefiksalnych partnerów: rehabilitować –
zrehabilitować, aresztować – zaaresztować
stanowią około 1% wszystkich czasowników,
ich liczba nie jest stała
Czasowniki dwuaspektowe
●
●
stanowią około 1% wszystkich czasowników,
ich liczba nie jest stała
Czy ich liczba jest uzupełniana przez nowe
czasowniki?
skajpować – ...
czatować – ...
meilować – ...
Kryteria?
Tworzenie imiesłowów.
●
●
Czasowniki ndk – imiesłów przysłówkowy
współczesny na -ąc.
Czasowniki dk – imiesłów przysłówkowy
uprzedni na -wszy/-łszy.
●
Przykład: wydatkując i wydatkowawszy.
●
Importowawszy? Sekwestrowawszy?
Kryterium nie da się zastosować do języka
czeskiego.
Kryteria?
Tworzenie czasu przyszłego i strony biernej
(tylko u przechodnich).
●
●
Czasowniki ndk – wyłącznie analitycznie z być.
Czasowniki dk – mają też formę strony biernej
z zostać.
●
Przykład: będzie mianował i został mianowany
●
Został derogowany i będzie derogował?
Kryteria?
Konstrukcje z:
●
zanim
●
nagle, wtem
●
zdołać
●
kończyć, skończyć, zacząć, zaczynać
●
a wtedy jak nie...
●
Przykład: A wtedy jak się nie doktoryzuje!
Pytanie
●
●
Czy w języku czeskim jest więcej czasowników
dwuaspektowych?
Czy są takie czasowniki, które są
dwuaspektowe w czeskim, a w polskim mają
swoją parę aspektową?
Definiować
A) Pierwotne wyobrażenia religijne zostały
nazwane i definiowane jako animizm,
naturalizm, animatyzm i totemizm.
B) Pierwotne wyobrażenia religijne zostały
nazwane i zdefiniowane jako animizm,
naturalizm, animatyzm i totemizm.
Słowniki
●
●
●
definovat ned. i dok. pod(áv)at definici:
d. pojmy.
definiować ndk IV 1. objaśniać znaczenie
jakiegoś wyrazu, pojęcia ktoś, coś definiuje coś:
Definiowany wyraz jest czasownikiem
niedokonanym. 2. określać, objaśniać coś.
zdefiniować dk IV, forma dokonana czas.
definiować.
Korpus SYN2010
●
●
Vyhledejte zákonná ustanovení a definujte
jednotlivé druhy: (...).
Prvotní náboženské představy byly
pojmenovány a definovány jako animismus,
naturalismus, animatismus a totemismus.
Wyszukiwanie w NKJP
●
Prvotní náboženské představy byly
pojmenovány a definovány jako animismus,
naturalismus, animatismus a totemismus.
[pos!=ger & aspect=perf] []{,1} [orth=i] []{,1}
[base=definiować & pos!=ger]
●
●
Brak adekwatnych wyników. Dla "zdefiniować"
38 poświadczeń.
Podobne zapytanie dla "definovat" w SYN2010:
47 poświadczeń.
Interkorp (833)
●
●
( 7 ) Je třeba definovat přednostní opatření,
která může Společenství podporovat.
( 7 ) Należy zdefiniować priorytetowe działania,
które Wspólnota może wspierać.
_ACQUIS
Interkorp
●
●
Poté definoval "stejnou práci" jako práci
ekvivalentní hodnoty.
Następnie zdefiniował termin "taka sama praca”
jako pracę takiej samej wartości.
_EUROPARL
Interkorp
●
●
Je téměř nemožné definovat jedny či druhé
nějakými teoretickými principy, o které by se
opírali.
Jest niemal niemożliwością zdefiniowanie
którejkolwiek z nich za pomocą jakiejś zasady
teoretycznej.
Kundera-Nesnesit_lehko
Eliminować
A) Udało się nam eliminować kombinacyjne
umiejętności przeciwnika.
B) Udało się nam wyeliminować kombinacyjne
umiejętności przeciwnika.
Słowniki
●
●
●
eliminovat ned. i dok. vylučovat, vyloučit,
e. vliv prostředí
eliminować ndk IV, usuwać, wyłączać,
wykluczać ktoś, coś eliminuje kogoś, coś (z czegoś, spośród kogoś, spośród czegoś):
Technika eliminuje z przemysłu pracę ręczną.
wyeliminować dk IV, forma dokonana czas.
eliminować.
SYN2010
●
●
Lze se vůbec na situaci ohrožení infekčním
onemocněním připravit a eliminovat její
dopady?
Nám se podařilo eliminovat kombinační
schopnosti soupeře.
Wyszukiwanie w NKJP
●
●
●
●
Nám se podařilo eliminovat kombinační
schopnosti soupeře.
[orth=udało] []{,2} [orth=eliminować]
Brak wyników. Dla zapytania z "wyeliminować"
62 poświadczenia.
W SYN2010: 12.
Wyszukiwanie w NKJP
●
Lze se vůbec na situaci ohrožení infekčním
onemocněním připravit a eliminovat její
dopady?
[pos!=ger & aspect=perf] []{,1} [orth=i] []{,1}
[base=eliminiować & pos!=ger]
●
●
Brak adekwatnych wyników. Dla zapytania z
"wyeliminować" 42 poświadczenia.
W SYN2010: 17.
Interkorp (96)
●
●
(...) členské státy musí rychle zrevidovat svou
demografickou politiku, aby eliminovaly
negativní dopad úbytku obyvatelstva a
demografické stárnutí.
(...) państwa członkowskie muszą pilnie zmienić
swoją politykę demograficzną w celu
wyeliminowania negatywnych skutków
zmniejszenia się populacji i starzenia się
społeczeństwa.
_EUROPARL
Interkorp
●
Eliminovali jsme 22 možností.
●
Wyeliminowaliśmy 22 możliwości.
_SUBTITLES
Interkorp
●
●
(...) dokonce i v tomto krajním, absurdním
případě nelze eliminovat použití znaků jako
např. gest ukazovacích nebo napodobujících
určité činnosti.
(...) nawet w tym skrajnym, absurdalnym
wypadku nie można wyeliminować używania
znaków, jak np. gestów wskazujących czy
imitujących określone czynności.
Schaff-UvodDoSemantiky
Identyfikować
A) W tej fazie były zrecenzowane rozwiązania
ważnych problemów, które zostały
identyfikowane w pierwszej fazie audytu.
B) W tej fazie były zrecenzowane rozwiązania
ważnych problemów, które zostały
zidentyfikowane w pierwszej fazie audytu.
Słowniki
●
●
identifikovat ned. i dok. určovat, určit totožnost
i. mrtvolu
identyfikować ndk stwierdzić, ustalić
tożsamość
rozpoznanie czegoś na podstawie jakichś cech
●
zidentyfikować dk
SYN2010
●
●
Média přinesla zprávu, že se mezinárodní
skupině vědců podařilo identifikovat tisíce let
starou mumii mocné vládkyně starého Egypta
královny Hatšepsut (...).
V této fázi bylo posouzeno vyřešení závažných
problémů, které byly identifikovány v první
etapě auditu (...).
Wyszukiwanie w NKJP
●
V této fázi bylo posouzeno vyřešení závažných
problémů , které byly identifikovány v první
etapě auditu (...).
[base=zostać & pos=praet]
[base=identyfikować]
●
●
Brak wyników. Dla "zidentyfikować" 130
poświadczeń.
Podobne wyszukiwanie w SYN2010: 151.
Wyszukiwanie w NKJP
●
Média přinesla zprávu, že se mezinárodní
skupině vědců podařilo identifikovat tisíce let
starou mumii mocné vládkyně starého Egypta
královny Hatšepsut (...).
[orth=udało] []{,2} [orth=identyfikować]
●
●
Brak wyników. Dla "zidentyfikować" 98
poświadczeń.
Podobne wyszukiwanie w SYN2010: 32.
Wyszukiwanie w NKJP
●
Postupně se podařilo vylovit a identifikovat 81
zlomků mechanického objektu s rozměry asi
33x17x9 centimetrů.
[pos!=ger & aspect=perf] []{,1} [orth=i] []{,1}
[base=identyfikować & pos!=ger]
●
1 wynik. Dla "zidentyfikować" 23.
●
Podobne wyszukiwanie w SYN2010: 28.
Interkorp (646)
●
●
Ráda bych vám připomněla, že už jsme
identifikovali tři otázky v oblasti posílení
evropské politiky sousedství, ale ty momentálně
příliš nenacházejí odezvu v členských státech.
Chcę państwu przypomnieć, że już wcześniej
zidentyfikowaliśmy trzy kwestie w odniesieniu
do wzmocnienia Europejskiej Polityki
Sąsiedztwa, ale nie trafiły one wtedy do serc
państw członkowskich.
_EUROPARL
Interkorp
●
●
Henri ho identifikoval, jestli se dá taková
mrtvola vůbec poznat.
Henri zidentyfikował zwłoki, choć prawdę
mówiąc, niewiele mógł rozpoznać.
Clavell-Gaidzin
Interkorp
●
●
Oba agenti jej později identifikovali jako pana
Vadas.
Obu naszych ludzi zidentyfikowało go, jako
pana Vadas'a.
_SUBTITLES
Instalować
A) Typowy zestaw ATW był pomyślnie
instalowany w Minneapolis, Atlancie, Seattle
i Waszyngtonie.
B) Typowy zestaw ATW był pomyślnie
zainstalowany w Minneapolis, Atlancie, Seattle
i Waszyngtonie.
Słowniki
●
●
●
instalovat ned. i dok. 1. umísťovat, umístit jako
tech. vybavení budovy, i. plynovod 2.
(us)pořádat umístění exponátů, i. výstavu květin
instalować ndk zakładać urządzenie
techniczne
zainstalować dk
SYN2010
●
●
Posádce Exeteru se však stále ještě nepodařilo
namísto zničené antény instalovat náhradní
a depeše zůstaly bez odezvy.
Typová řada APW byla úspěšně instalována
v Minneapolis, Atlantě, Seattlu a Washingtonu.
Wyszukiwanie w NKJP
●
Typová řada APW byla úspěšně instalována
v Minneapolis, Atlantě, Seattlu a Washingtonu.
[base=być & pos=praet] [pos=adv]
[base=instalować]
●
●
Brak wyników. Dla zainstalować: 5
poświadczeń.
Podobne zapytanie w SYN2010: 19.
Wyszukiwanie w NKJP
●
Posádce Exeteru se však stále ještě nepodařilo
namísto zničené antény instalovat náhradní
a depeše zůstaly bez odezvy.
[orth=udało] []{,2} [orth=instalować]
●
●
Brak wyników. Dla zainstalować: 11
poświadczeń.
Podobne zapytanie w SYN2010: 5.
Interkorp (78)
●
●
Například italská námořní společnost
instalovala systém, který brání jejím lodím
v srážkách s velrybami.
Na przykład, pewna włoska firma żeglugowa
zainstalowała system, który będzie zapobiegać
zderzeniom jej statków z wielorybami.
_EUROPARL
Interkorp
●
●
Jestliže členský stát zjistí, že celý měřicí přístroj
určitého typu nebo jeho část, které (...) jsou
správně instalovány a používány v souladu
s pokyny výrobce, nesplňují základní
požadavky (...).
Jeżeli Państwo Członkowskie ustali, że
wszystkie przyrządy pomiarowe danego modelu
(...) lub ich część nie spełniają wymagań, (...)
gdy są prawidłowo zainstalowane i używane
zgodnie z instrukcjami producenta.
_ACQUIS
Interkorp
●
●
Jeho strážce tudíž nahoře instaloval dalekohled
a za poplatek jednoho centavu bylo možno
přiložit k přístroji oko a pozorovat ženskou pláž.
Latarnik zainstalował więc lunetę, przez którą
można było, płacąc jednego centavo,
podglądać damską plażę.
Garcia_Marquez-Laska
Interpretować
A) (...) zmiany w polityce sowieckiej miały
podczas wojny znaczenie taktyczne, jest jednak
ważne, jak potraktujemy i interpretujemy cele,
którym służyła ta taktyka.
B) (...) zmiany w polityce sowieckiej miały
podczas wojny znaczenie taktyczne, jest jednak
ważne, jak potraktujemy i zinterpretujemy cele,
którym służyła ta taktyka.
Słowniki
●
●
●
interpretovat ned. i dok. vykládat, vyložit,
i. báseň, i. vládní nařízení
interpretować ndk wyjaśniać, tłumaczyć,
komentować
zinterpretować dk
SYN2010
●
●
To, že jsem dokázal interpretovat, co cítí,
pomohlo poskytnout jí nezbytnou oporu.
Je přitom samozřejmé, že změny v sovětské
politice měly za války taktickou povahu, záleží
však na tom, jak pojmeme a interpretujeme cíle,
kterým tato taktika sloužila.
Wyszukiwanie w NKJP
●
Je přitom samozřejmé, že změny v sovětské
politice měly za války taktickou povahu, záleží
však na tom, jak pojmeme a interpretujeme cíle,
kterým tato taktika sloužila.
[pos!=ger & aspect=perf] []{,1} [orth=i] []{,1}
[base=interpretować & pos!=ger]
●
5 wyników. Dla "zinterpretować" 40.
●
W SYN2010: 26.
Wyszukiwanie w NKJP
●
To, že jsem dokázal interpretovat, co cítí,
pomohlo poskytnout jí nezbytnou oporu.
[base=potrafić & pos=praet | base=umieć &
pos=praet] [base=interpretować]
●
1 wynik. Dla "zinterpretować" 5.
●
W SYN2010: 6.
Interkorp (42)
●
●
Takto jasné důkazy mohl člověk těžko
nesprávně interpretovat.
Tak wyraźne dowody trudno źle zinterpretować.
larsson-ohnem
Interkorp
●
●
Darwin ji interpretoval, jak jen uměl, i on se
však mýlil.
Darwin zinterpretował ją jak umiał, ale nie miał
racji.
Tokarczuk-Beguni
Interkorp
●
●
Musíme to uznat, a musíme proto rovněž
interpretovat závěry ze zasedání Africké unie z
této perspektivy, z tohoto hlediska.
Musimy to zrozumieć i dlatego też musimy
zinterpretować wnioski posiedzeń Unii
Afrykańskiej z tej perspektywy, z tego punktu
widzenia.
_EUROPARL
Rejestrować
A) W zeszłym roku organizatorzy rejestrowali 68
zgłoszonych dzieł.
B) W zeszłym roku organizatorzy zarejestrowali
68 zgłoszonych dzieł.
Słowniki
●
registrovat ned. i dok. zapisovat, zapsat pro
evidenci, evidovat; zachycovat, zachytit,
zaznamen(áv)at.
●
Ale: zaregistrovat dok. k registrovat
●
rejestrować ndk wpisywać do rejestru, spisu
●
zarejestrować dk
SYN2010
●
●
V minulém ročníku registrovali organizátoři 68
přihlášených děl.
Ze sedmi telefonů prvního policisty je jich šest
registrovánona ministerstvo vnitra a jeden na
fyzickou osobu.
SYN2010
●
●
Abyste se mohli do soutěže zapojit, je třeba se
zaregistrovat na diskuzní fórum Světa hardware
(...).
V Praze 5 se k volbám zaregistrovalo 12 stran.
Wyszukiwanie w NKJP
●
Ze sedmi telefonů prvního policisty je jich šest
registrováno na ministerstvo vnitra a jeden na
fyzickou osobu.
[base=być] []{,1} [base=rejestrować] [orth=na]
[pos=noun & case=acc]
●
●
Brak adekwatnych wyników. Dla
"zarejestrować" 11 poświadczeń.
W korpusie SYN2010: 6.
Interkorp (416)
●
●
Je vhodné určit konkrétní případy, ve kterých je
obtížné vymezit příslušnou jednotku, která se
má registrovat jako organizace v rámci
programu EMAS (...)
Należy określić szczególne przypadki,
w których określenie odpowiednich podmiotów,
które mają być zarejestrowane jako organizacje
EMAS (...)
_ACQUIS
Interkorp
●
●
●
Budeme veškeré fondy registrovat a povolovat.
Zarejestrujemy wszystkie fundusze i wydamy
im zezwolenia.
_EUROPARL
Interkorp
●
Jasně, chtěl bych se registrovat.
●
Taak, uh, chce się zarejestrować.
_SUBTITLES