nr. 2 - NE-BE

Transkript

nr. 2 - NE-BE

SPOLEâNOST PRO ·Í¤ENÍ VLÁMSKÉ A NIZOZEMSKÉ KULTURY
VERENIGING VOOR VLAAMSE EN NEDERLANDSE CULTUUR
NE-BE
roãník/jaargang: V.
•
ãíslo/nummer: 2
•
rok/jaar: 2004
Léto 2004
Vydává:
NE-BE
Spoleãnost pro ‰ífiení nizozemské a vlámské kultury
Radho‰Èská 1
130 00 Praha 3
âeská Republika
Bankovní spojení: Komerãní banka, Praha 2
ãíslo úãtu: 19-2307530267/0100
V˘bor:
Petra Schürová
Jana Pellarová
Veronika Havlíková
Eva Giese
Jana âervenková
Zuzana Vittvarová
Lenka Strnadová
Ruben Pellar
Pfiedsedkynû:
Petra Schürová ([email protected], tel/fax: +420 222 728 603)
Místopfiedsedkynû:
Veronika Havlíková ([email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: 603 553 789)
Jana Pellarová ([email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819)
Pokladník:
Eva Giese ([email protected], tel.: +420 272 760 660)
Redakce bulletinu:
Lenka Strnadová ([email protected], mobil: +420 602 224 948)
Jana âervenková ([email protected], tel.: +420 241 442 416)
Jesse Ultzen ([email protected])
Knihovna:
Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6
1. a 3. úter˘ v mûsíci od 14.00 do 16.00, (kromû ãervence a srpna a nizozemsk˘ch svátkÛ)
Kontakt: [email protected] nebo [email protected]
Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)
Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE.
-2-
Léto 2004
SLOVO ÚVODEM
Milí pfiátelé NE-BE,
pem. V ãervnu by se autorka proslulé knihy pfieloÏené do mnoha jazykÛ doÏila 75. let. Ukázky z
ãeského pfiekladu vydáváme v rubrice Nové pfieklady a knihy.
Ve spolupráci s nizozemsk˘m velvyslanectvím
chystáme na podzim setkání s úspû‰nou nizozemskou spisovatelkou Margriet de Moor, jejíÏ knihy
·edá, bílá, modrá ãi Kreutzerova sonáta vy‰ly v
ãeském pfiekladu a jistû neunikly ani Va‰í pozornosti. Jako dal‰í událost leto‰ního podzimu plánujeme pfiedná‰ku zamûfienou opût na nûkteré z témat nizozemského v˘tvarného umûní. Pfiesné informace naleznete na rozesílan˘ch pozvánkách.
Letní vydání na‰eho bulletinu pfiichází s pfiáním
hezk˘ch prázdnin a dovolené. Doufáme, Ïe Vám
obsah nového ãísla zpfiíjemní chvíle odpoãinku.
ProtoÏe k létu patfií cestování, zamûfiili jsme se
tentokrát zejména na rubriku Na cestách, ve které
najdete reportáÏ nizozemského pfiekladatele Keese Merckse o jeho v˘pravû po stopách Bohumila
Hrabala ve mûstû Nymburku. Pfiiná‰íme Vám dal‰í ze série ãlánkÛ obdivovatelky a znalkynû nizozemského malífiství Zuzany Vittvarové o setkání s
dílem mistra Rembrandta a jeho ÏákÛ ve vídeÀské
Albertinû (a je‰tû nûco navíc). Jak se bûhem letních prázdnin tráví vánoce se doãtete v pokraãoTû‰íme na Va‰e pfiíspûvky z kulturního a spolevání loÀské reportáÏe z Jihoafrické republiky, kam ãenského Ïivota, na zajímavá setkání i na Va‰e námûty a komentáfie.
se autorka Hanny Visser vypravila jiÏ podruhé.
V nakladatelství Triáda vychází Deník Anne
Hodnû slunce po cel˘ zbytek léta Vám pfieje
Frankové s nûkolika dosud neuvefiejnûn˘mi dodatky a pasáÏemi. Letos v srpnu uplynulo ‰edesát let
Lenka Strnadová
od odvleãení osazenstva „zadního domu" gesta-
INFORMACE PRO âLENY NE-BE
Internetové stránky knihovny: www.sweb.cz/ne-be/
Stránky sestavila a spravuje Andrea Havlíãková.
Adresa: Nizozemské velvyslanectví, Gotthardská 6, Praha 6
Dotazy: Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)
Andrea Havlíãková ([email protected])
Jaroslav Hutka koncertuje opût od záfií.
Program a informace najdete na adrese:
www.hutka.cz
-3-
Léto 2004
CO SE CHYSTÁ?
PODZIM 2004
NÁV·TùVA NIZOZEMSKÉ SPISOVATELKY
MARGRIET DE MOOR V PRAZE.
VLÁMSK¯ KULTURNÍ P¤ÍNOS V âESKÉ REPUBLICE:
âERVENEC - ZÁ¤Í 2004
V¯STAVY:
Most - dûkansk˘ chrám Nanebevzetí Panny Marie - suterénní v˘stavní sál
Od 13. ãervence do 30. záfií 2004
AGNES MAES (Deinze)
„From Le Ballet mécanique to Le Ballet des cellules“
Ctihodné malífiství.
Pfiehled dlouhého hledání siln˘ch osobních proÏitkÛ prostfiednictvím jazyka forem geometrick˘ch
barevn˘ch ploch a prostorov˘ch perspektiv v jejich vzájemném napûtí.
Slavkov u Brna - Historické muzeum (Zámek)
Od 23. ãervna do 30. záfií 2004
BRÉNINE (Turnhout)
Boek-delen - KniÏní díly
Projekt na cel˘ rok: Ïivotní pfiíbûhy obyãejn˘ch lidí ze Slavkova, Lommelu a Delfzijlu sebrané do
knihy a opatfiené osobním kniÏním pfiebalem. A rovnûÏ fiada siluet tûchto lidí, skr˘vající a pfiece úderné. Dojemná v˘stava.
KONCERTY:
Úter˘ 20. ãervence 2004, 19 hod., Olomouc - Jezuitsk˘ Konvent
Canta ludens (Gent/Drongen) pod vedením Filipa Martense
S díly následujících autorÛ: Jozef Van Nuffel, Kurt Bikkembergs, Vic Nees, Arthur Meulemans.
Dále populární jazzové a popové melodie Burta Bacharacha, Freddieho Mercuryho a Johna Lennona/Paula Mc Cartneyho.
Pátek 23. ãervence 2004, Petrovice (·umava)
Canta ludens (Gent/Drongen) pod vedením Filipa Martense
Sobota 31. ãervence, 19.30 hod., Praha - Kostel Sv. ·imona a Judy
Currende (Brussel) a In Stil Moderno (Nizozemsko) pod vedením Erika Van Nevela
‚Poklady z archívÛ z KromûfiíÏe‘
díla P .J. Vejvanovského, H. I. F. Bibera, J. H. Schmelzera a A. Bertaliho.
âtvrtek 21. fiíjna 2004, 20 hod., Brno - Konvent Milosrdn˘ch Bratfií
Jos Van Immerseel, clavicembalo
-4-
Léto 2004
TISKOVINY A âASOPISY
ONS ERFDEEL - XLVI ãerven 2004
- Nederlandse en Vlaamse kunst in Oost-Europa, door Gary Schwartz: Rusland; Roemenië; Tsjechië; Polen
- Het Europese project: van de regen in de drup?, door Guy Janssens: Een ontwerp van grondwet; Opstand; Nederland
en België - verder uit elkaar; Nederland - Europees gidsland? Europa als boeman
- De grote neutralisering van het Belgische federalisme, door Wilfried Dewachter: Voordelen van het federalisme; Nadelen van het federalisme; Constructiefouten; Manipulatie van de verkiezingen
- Een venster op Rusland, door Jan van Hove: Een ambitieus museumproject- het Nederlandse filiaal van de Hermitage
van Sint-Petersburg aan de Amstel
- De deemstering van de literaire kritiek, door Frank Hellemans
- Wij leggen de eerste steen, in goed cement, Het Nederlandse literatuuronderwijs en het leesdossier, door Wam de Moor
ORDE VAN DEN PRINCE - kvûten, ãerven 2004
-
Een Vlaams Cultureel Kwartier in Nijmegen
Taalpurisme of taalpuree
West-Vlaamst etymologisch woordenboek
Neerlandistiek, Projecten van gewesten en afdelingen
Nieuws uit Zuid-Afrika
Vijf jaar Willem Elsshot Genootschap
Nederlands-Indische literatuur of lireratuur uit Nederlands Indië
AHOJ (Vereniging Vrienden Nederland-Tsjechië en Slowakije) - kvûten 2004
- Het feest ter ere van het twintig jarige bestaan van de vereniging op 12 juni 2004 in hotel Bijhorst te Wassenaar
- Nieuws van de stedenbanden
- Van en over Tsjechië en Slowakije, uit de knipselmap: Praag: de CowParade komt eraan! 59e Folklorefestival in StráÏnice
- Eerbetoon aan Dvofiák
Zpracovala Jana âervenková
K U LT U R N Í U D Á L O S T I
NIZOZEMSKÝ KONCERT
V RUDOLFINU
Leto‰ní PraÏské jaro pfiedvedlo svou orchestrální
fiadu pfieváÏnû v Obecním domû, a tak byl pfiedcházející dubnov˘ koncert nizozemského symfonického orchestru Bellitoni v akusticky i vizuálnû pfiíjemnûj‰ím
praÏském Rudolfinu vítanou zmûnou. Díky aktivním
propagátorÛm se u nás neznámé tûleso doãkalo pomûrnû slu‰ného poãtu posluchaãÛ.
Také program veãera byl jistou v˘zvou, kdyÏ po pfiedehfie k Verdiho Aidû následoval První violoncellov˘
koncert od D. ·ostakoviãe, skvûle proveden˘ sólistou
Godfriedem Hoogeveenem, koncertním mistrem královského Concertgebouw Orchestra. Posluchaãsky nároãné dílo vystfiídaly klidnûj‰í tóny Brucknerovy âtvrté
symfonie (Romantické).
Rumunsk˘ dirigent Alexandru Lascae dovedl orchestr k bravurnímu v˘konu. Jak tomu nezfiídka b˘vá,
i tentokrát bylo zajímavé sledovat emocionálnû spí‰e
rezervované provedení i atmosféru koncertu, tak odli‰né od vá‰niv˘ch vystoupení nûkter˘ch stfiedoevropsk˘ch orchestrÛ.
Eva Giese
-5-
Léto 2004
„Haló v‰ichni,... jak urãitû víte, pfiistupuje 1. kvûtna 2004 k Evropské unii deset nov˘ch státÛ, mezi nimi také âeská republika. Rádio 1 pfiiná‰í
v souvislosti s roz‰ífiením celou fiadu
speciálních pofiadÛ, rozhovorÛ a reportáÏí. Vyvrcholením v‰ech pfiíprav
kolem roz‰ífiení v‰ak bude Ïivé vysílání z Prahy, které probûhne v pátek
30. dubna od 11 do 13 hodin. Ohlednû Ïivého vysílání mám na vás prosbu: rádi bychom shromáÏdili co nejvíce nizozemsk˘ch mluvãích (i âechÛ, ktefií mluví nizozemsky), ktefií by
se vysílání zúãastnili. Îivé vysílání
se koná v budovû âeského rozhlasu.“ V˘‰e uveden˘ text je z pozvání
Belgického rádia & televize.
OkamÏitû jsem se pfiihlásil, protoÏe
jsem „toto vyvrcholení“ samozfiejmû
nechtûl zme‰kat. âlovûk taky nemá
kaÏd˘ den pfiíleÏitost prohlédnout si
budovu âeského rozhlasu. Úvodní
slova z Belgie „Haló v‰ichni“, ve
mnû vyvolala vzpomínky na zaãátky
rádia z Indonésie: „Haló, tady je
Bandung, ano mami, jsem tady.“ Rádio je nostalgie a romantika. Nizozemsko a Belgie mi najednou pfiipadaly stra‰nû daleko.
Pfied vysíláním se konala prohlídka
budovy. Úãast nebyla velká. Ve skupince zájemcÛ bylo asi dvacet lidí,
nûktefií tu byli sluÏebnû. Zm˘lili se ti,
co zÛstali doma?
V budovû je uspofiádaná malá ale
zajímavá v˘stavka o historii ãeského
rozhlasu. Jsou zde nejrÛznûj‰í vûci
t˘kající se rádia, dokumenty, fotky.
PrÛvodce nám s náleÏitou hrdostí
vypráví, Ïe se v âeskoslovensku roku
1923 uskuteãnilo první vysílání na
evropském kontinentu.
Pfii prohlídce vysílacích studií, na
pfiesn˘ termín se teì nevzpomínám,
mne pfiekvapila jejich uniformita.
Jsou v‰echna naprosto stejná. Chápal jsem, Ïe zde nesmí b˘t nic osobního, jako napfiíklad fotky („Mysli
na mû“), plakáty atd. Vzpomnûl jsem
si, jak jsem byl pfied mnoha lety ve
vysílacím studiu nizozemské stanice
POBAVENÍ
Vara. Visel tam plakát spisovatele
Gerarde Reva, i kdyÏ totéÏ rádio tehdy tohoto spisovatele bojkotovalo.
Pfiíklad schizofrenní morálky? Vtip?
Provokace?
Po náv‰tûvû vysílacích studií, která
byla malá a bez denního svûtla, byl
velk˘ sál, kde se mûlo konat vyvrcholení, pfiíjemnou zmûnou: moderní,
prostorn˘, se spoustou svûtla. Moderátor a technici se jiÏ zab˘vali pfiípravami vysílání.
Krátce pfied zaãátkem vysílání, k
nám promluvil v angliãtinû pfiedstavitel âeského rozhlasu. Pfiivítal nás
a fiekl, Ïe doufá, Ïe vysílání pfiispûje
k vzájemnému (kulturnímu) obohacení. Mluvil o tom, co se mÛÏe âeská
republika nauãit od zemí EU a naopak. Byla to v˘stiÏná slova. Slova
mající obsah, to co v následujících
dvou hodinách neusly‰íme.
Vysílání zaãalo nûkolika slovy moderátora a hned potom následovala samozfiejmû hudba. Asi byste oãekávali ãeskou hudbu - vÏdyÈ je to koneckoncÛ program o âeské republice ale posluchaãÛm byla nabídnuta neosobní, nedefinovatelná hudba v
angliãtinû. A tak se to opakovalo bûhem celého programu. Ani nota ãeské hudby. Program byl zfiejmû urãen
cílové skupinû, kterou neznám, „ctitele“ neosobní, povrchní hudby. Dva
moji pfiátelé, ktefií si v Nizozemsku a
Belgii naladili BRT, pak pozdûji vyprávûli, Ïe tam vysílali podivnou
hudbu. Oba bûhem pÛl hodiny pfieladili na jinou stanici. Jak vysílání pokraãovalo, bylo mi ãím dál tím jasnûj‰í, Ïe jsem pozvání ‰patnû pochopil. Program nebyl speciálnû o âeské republice, ale o v‰ech deseti nov˘ch ãlensk˘ch zemích EU. Bûhem
první hodiny, pokud opominu nesmyslnou hudbu, se je‰tû mluvilo o âeské republice, hlavnû o Praze. Bûhem
druhé hodiny pak mluvili reportéfii o
sv˘ch zku‰enostech s ostatními devíti nov˘mi zemûmi, hlavnû o Slovinsku a o jedné pobaltské zemi, zapomnûl jsem které. V první hodinû se
mluvilo tedy hlavnû o Praze. U mikrofonu byla fiada hostÛ, vzpomínám
si z nich je‰tû na dva podnikatele.
Vyprávûli hezké anekdoty a mûli
smysl pro humor. Byli to jediní hosté,
ktefií reagovali na vtipnost a humor
moderátora. I kdyÏ i u tûchto hostÛ
se objevila nûkterá kli‰é. Na otázku,
kam se mÛÏe turista vydat, aby se
dostal mimo obvyklá místa jako jsou
KarlÛv most a Staré Mûsto, znûla odpovûì na Vy‰ehrad a Kampu.
Mám k dispozici asi deset prÛvodcÛ
mûstem a ve v‰ech jsou tato místa
popisována jako v˘znamné památky.
KaÏd˘, kdo je v Praze déle neÏ jeden
den, se dostane dfiíve ãi pozdûji na
Kampu nebo na Vy‰ehrad. Kdybych
tuto otázku dostal já, odpovûdûl
bych napfiíklad: zajdûte nûkdy na o‰untûlé nádraÏíãko schované za stromy jako je Praha-Vr‰ovice. Nejdfiív
si myslíte, Ïe není v provozu. NádraÏní hala je aÏ na nûkolik bezdomovcÛ prázdná, ale na nástupi‰tích
ãekají cestující. PfiepáÏky a kanceláfi
jsou vybaveny moderními poãítaãi.
KdyÏ pak jedete smûr Praha-Krã a
Praha-Braník, vidíte, Ïe jsou vlaky
plné, ne v‰ak turistÛ, n˘brÏ PraÏanÛ.
Nebo bych fiekl: jdûte se nûkdy projít
do Libnû. Do lidové ãtvrti, kde bydlel Hrabal, nad˘chat se atmosféry
jeho pfiíbûhÛ. Jeho postavy tady pofiád Ïijí. Mimodûk objevíte pfiekvapivû hezkou architekturu z let kolem
roku 1900. A speciálnû pro nizozemské posluchaãe: tady se nesnaÏí, pfiestoÏe jsou ceny v restauracích a kavárnách nízké, vytáhnout z cizincÛ
co nejvíce penûz.
Ale mû se nikdy na nic neptal, nás se
nikdo na nic neptal. Nebyl jsem jedin˘, kdo oãekával interakci s publikem. Proã by nás sem jinak zvali?
Odpovûì na to, jak jsem se obával,
znûla: byli jsme zde jako tleskající
dav („klapvee“). âe‰i, se kter˘mi
jsem mluvil, slovu „klapvee“ nero-
-6-
Léto 2004
zumûli. Proto krátk˘ v˘klad. O politicích se obvykle fiíká, Ïe o voliãe nemají zájem, dokud se nekonají volby.
Pak jsou najednou voliãi náramnû
dÛleÏití, protoÏe se bude volit. Lidé
jsou pouÏíváni jako „volící dav“ (het
stemvee, het vee = dobytek). Analogicky jsem nazval na‰i skupinu
„tleskající dav“ (klapvee). Nikoli ve
vlámském v˘znamu „Ïvanit“, n˘brÏ
„tleskat“.
Jak jsem jiÏ fiíkal, vyprávûli reportéfii ve druhé hodinû o sv˘ch dojmech
v pfiistupujících zemích do EU. Ukazovali moderátorovi v‰elijaké tretky
z dotyãn˘ch zemí. Vzpomínám si je‰tû na hezk˘ keramick˘ hrnek nebo
pohárek. Vyprávûli o nûm tak nad‰enû, Ïe jsem za tím hrnkem zaãal tu‰it
nûjak˘ osobní milostn˘ pfiíbûh. ZároveÀ jsem litoval posluchaãe, pokud
je‰tû poslouchali, Ïe tu krásu nevidí.
Rozhlas pfieci jen není to nejvhodnûj‰í médium pro pfiená‰ení takového prohlíÏení.
âesk˘ rozhlas pro nás na‰tûstí zafiídil obãerstvení s kávou, ãajem a nealkoholick˘mi nápoji. Zaãal jsem ho
vyuÏívat ãím dál tím ãastûji, i kdyÏ
jsem nemûl ÏízeÀ. Také jsem chodil
ãasto na záchod hlavnû proto, abych
se mohl nepozorovanû nadechnout.
V jednu hodinu bylo to trápení u
konce.
Následující obûd byl vynikající. Seznámil jsem se s nûkolika mlad˘mi
studenty nizozem‰tiny a o vysílání se
uÏ skoro vÛbec nemluvilo.
KdyÏ jsem odcházel, zeptal jsem se
jednoho nizozemsky mluvícího âecha, co kromû pracovní pfiíleÏitosti
mûlo vysílání za smysl?
„Pobavení“, odpovûdûl. „Pobavení
uÏ taky není to, co b˘valo“, pomyslel
jsem si.
A jak˘ je smysl tohoto vyprávûní?
Doufám, Ïe studenti nizozem‰tiny
teì vûdí, co znamená „klapvee“, i
kdyÏ vlastnû nebylo proã tleskat.
Jos Wuijts
Pfieklad J. âervenková
N A C E S TÁ C H
OPOÎDùNÁ
REPORTÁÎ
O
LoÀského léta jsem se dopustil nûãeho, co se
mi vlastnû pfiíãí: literárního turismu. Pfii práci na
pfiekladu románu Bohumila Hrabala „Harlek˘novy miliony“ jsem se vypravil do Nymburka. V
tomto románu je mûsto zevrubnû popsáno, a
to jako jeho historie, tak reálie dne‰ní i minulé.
Od pfiekladatele by se ãekalo, Ïe je zná a Ïe jeho zdrojem informací není jen internet. Navíc
mû hnûtlo, Ïe mnoh˘ novináfi, kter˘ Hrabalovo
dílo zdaleka tak nezná, na tûch místech uÏ byl
a já (jako HrabalÛv úhlavní pfiekladatel) je‰tû
ne. To tedy byly dÛvody vedoucí mû k pfiekonání mnû vlastní averze vÛãi tomuto druhu cestování
MÛÏu vám sdûlit, Ïe to byl velice hezk˘ záÏitek, nejen proto, Ïe jsem se pohyboval po místech, o kter˘ch Hrabal ve sv˘ch knihách pí‰e,
ale i díky zpÛsobu, jak˘m jsem byl pfiijat „Hrabalov˘m kabinetem“ zastoupen˘m fieditelkou
mûstské knihovny, paní Hakenovou. Bûhem
nûkolika minut pro mû sehnala schopného
NYMBURKU
prÛvodce. Tento mûstsk˘ radní byl dokonce ochoten mû doprovázet do sousední Lysé, kde
je domov dÛchodcÛ. Tam se podle knihy nastûhovali Hrabalovi rodiãe a tam je ke spánku
ukolébávaly sladké tóny ‰lágru z padesát˘ch
let „Harlek˘novy miliony“ od Jifiího Maláska .
Pro Nymburk je typické protékající Labe, jeÏ
tvofií hranici se sousedním Zálabím, kde stojí
slavn˘ pivovar. Tady Ïili léta HrabalÛv (nevlastní) otec a Hrabalova maminka s dûtmi, neÏ si
nad fiekou postavili vilu, do níÏ se pfiestûhovali. I pÛdorys mûsta zÛstal témûfi intaktní: uprostfied mûsta velké námûstí s morov˘m sloupem,
velk˘m hotelem a restaurací, za ním uliãky,
náspy a kanály, které Nymburk odli‰ují od jin˘ch ãesk˘ch mûsteãek a které spolu se jménem Nymburk („mûsteãko, kde se zastavil ãas“)
vyvolávají nizozemské asociace. Nizozem‰tí (a
nûmeãtí) kolonisté mûsto pomáhali ve stfiedovûku budovat. Jméno je pravdûpodobnû odvozené od „novum“ (nov˘) a poholand‰tûno
-7-
Léto 2004
po vzoru Nijmegen (Nimwegen), náspy a kanály jsou patrnû kopií nizozemského vodního
systému.
Mûsteãkem skuteãnû prochází nûkolik kanálÛ, ale nejsou na první pohled jako ty nizozemské. Naznaãují, Ïe tady voda dfiíve dosahovala mnohem v˘‰ a Ïe b˘valy ‰ir‰í. Vypadají
spí‰ jako zarostlé pfiíkopy, v nichÏ se kdysi v
hloubce kroutila ‰pinavá stoka. Ale systém byl
stejn˘: voda z Labe byla tímto zpÛsobem rozvádûna po mûsteãku. Stavbou, jeÏ upoutá pozornost, je mohutná vodárna krémové barvy
postavená v nefal‰ované secesi. Za ní, jdeme-li
smûrem od nádraÏí, potkáme kolosální budovu místního gymnázia. Mûsteãko je stále je‰tû
zãásti obehnané cihlov˘mi mûstsk˘mi hradbami se stráÏními vûÏemi a jejich stavební materiál také evokuje cosi nizozemského. Spoleãnû s
prÛvodcem jsme pro‰li dal‰í místa z Hrabalov˘ch próz. KdyÏ jsem se vracel na rozlehlé námûstí, teprve jsem si dÛkladnû prohlédl morov˘ sloup: svatí vypadali trochu u‰mouranû a
postrádali (!) své pozlacené ozdoby, které jsem
vidûl na obrázku v prospektu…
Následujícího dne mi paní Hakenová nabídla, Ïe mi ukáÏe Lysou nad Labem. Pohled na
pfiíjezdovou alej k zámku hrabûcí rodiny (v
nûmÏ je dnes domov seniorÛ) je vzru‰ující. V
hlavních rysech se shoduje s Hrabalov˘m popisem. UÏiteãná byla i procházka po nádherném parku se souso‰ími: ano, skuteãnû tam
jsou sochy mûsícÛ. ·koda, Ïe jsem si nemohl
uvnitfi prohlédnout nástropní malby.
Potom jsme jeli autem do Kerska - podívat se
na slavnou chatu, kde Hrabal láskyplnû krmil
kaÏd˘ den toulavé koãky z okolí (Cassia, Pomeranã, Autíãko a dal‰í), kdyÏ do Kerska dorazil
autobusem z Florence. Pfied chatou, uÏ prodanou, teì stojí tabule místní informaãní kanceláfie.Barvy (bílá, ãerná a zelená) jsou je‰tû stále
patrné. Pak jsme pokraãovali v cestû kolem
myslivecké hospody Hájenka do Hradi‰Èka,
kde je Hrabal pochovan˘. Cestou jsme projíÏdûli kolem míst a cedulí s názvy, jeÏ se v Hrabalov˘ch textech vyskytují. Hfibitov je trochu
stranou od silnice. Nikdo tam nebyl. Kdesi uprostfied jsem poznal náhrobek s „nahou rukou“. Na kamínky, které hrob pokr˘vají, si prá-
vû sedl mot˘l. Znamení? Skoro by si to ãlovûk
pomyslel, kdyÏ toho tolik od tohoto autora pfieloÏil a tak dobfie ho zná.
Pak jsme jeli dál do Nymburka. Cestou pro
mne paní Hakenová zajistila prÛvodce, kter˘
mû provede pivovarem. Vypadal, jako by vystoupil z Hrabalov˘ch próz. Star‰í muÏ, právû
ode‰el do penze, v modrém pracovním plá‰ti a
plandav˘ch kalhotách, na hlavû k‰iltovku, na
oãích br˘le se skly jako dno skleniãky od jogurtu. ÚÏasn˘. A jemu se zase líbilo, co v‰echno já z Hrabalova znám. Byl to pro mne zvlá‰tní, dojímav˘ záÏitek - to, co jsem pfiekládal, tedy jin˘mi slovy rekonstruoval do jiného jazyka,
jsem teì vidûl na vlastní oãi.
Pak jsem se vydal pû‰ky Zálabím, pfies lávku
nad Labem. Foukal prudk˘ vítr a dalo se do
de‰tû. Po pravé ruce jsem vidûl ostrov se slavnou restaurací. KdyÏ jsem pfie‰el na druhou
stranu, ukryl jsem se do kavárny v podloubí na
námûstí PfiemyslovcÛ a dal si ãeskou svaãinku.
Vrátil jsem se do pfiítomnosti. KdyÏ zanedlouho
zase vykouklo sluníãko, nemohl jsem odolat,
abych neochutnal PostfiiÏinské pivo na dfievûné zahrádce velké restaurace, která se jistû dfiív
jmenovala KníÏecí dvÛr. Zahrádka je natfiená
na Ïloutkovû Ïluto, barvou Lipton Icetea. To je
souãasnost. Pfied odjezdem jsem je‰tû za‰el do
Hrabalova muzea s nûkolika sv˘mi pfieklady,
protoÏe tam mají pfieklady do nejrÛznûj‰ích jazykÛ, ale ne do nizozem‰tiny. MÛj prÛvodce po
mûstû tam byl také. Nechal mû chvilku posedût
za psacím strojem (byl to Consul nebo Perkeo?) na dfievûné kuchyÀské Ïidli a rychle mû
vyfotografoval. Trochu jsem se bránil, ale zároveÀ jsem to trochu cítil jako poctu.
Na zpáteãní cestû do Prahy jsem vlakem prosvi‰tûl nádraÏím mûsteãka Kostomlaty, kde se
Hrabal za války po absolvování kurzu uãil na
v˘pravãího. Pfiipadal jsem si jako ve snu, ale to
co jsem vidûl, byla skuteãnost, nebo spí‰ „skuteãnost“, která byla uÏ pfievedená do slov, v té
podobû ãtená, pfiekládaná a jako nová, obohacená realita se teì vyjevovala mnû. Pfiece
jen má nûco do sebe, ten literární turismus.
Kees Mercks
PfieloÏila Petra Schürová
-8-
Léto 2004
CESTA ZA REMBRANDTEM
TENTOKRÁT DO VÍDNĚ
My holky a kluci, co spolu mluvíme, jsme se dohodli, Ïe
bychom rádi nav‰tívili v˘stavu dûl mistra mistrÛ malífiského umûní ve Vídni. ZaÏívajíce dobr˘ obûd a opût mimofiádnou
pfiedná‰ku o El Grecovi v polovinû dubna jsme se dohodli, Ïe
zaplníme nejeden automobil, resp. jeden mikrobus ãi dvû osobní auta. Vzhledem k obtíÏné harmonizaci ãasu v‰ech úãastníkÛ zájezdu jsme se nakonec rozhodli pro termíny dva. První
„várka RembrandtofilÛ" nav‰tívila VídeÀ v sobotu a druhá, v
níÏ jsem figurovala i já, odjíÏdûla do metropole Rakouska po
‰esté ráno ve ãtvrtek následujícího t˘dne. My ãtvrteãníci jsme
zakuklení obdivovatelé rakousko-uherské monarchie, a není
divu, protoÏe pfiímo polovina osazenstva ãervenáãka, tedy mojí ãervené fabie combi, má prokazatelnû kofieny pfiímo ve Vídni. âím to? Otcové Judity a Richarda se tu narodili. Judita se
tu kfiepce pohybuje mezi galeriemi a musei, vzhledem k její
profesi není divu, ale Rí‰a se teprve nadechuje a postupnû oãi‰Èuje genetické brázdy v mozku. Právû u pomníku Marie Teresie, kter˘ nazval Snem feministek, si vybavuje své první fotografické pokusy, kdyÏ mu bylo sedm a VídeÀ nav‰tívil s rodiãi v krátkém období politického uvolnûní v ‰edesát˘ch letech. UÏ pfii vjezdu do Vídnû jsme lákáni na v˘stavu v‰udypfiítomn˘m Rembrandtov˘m autoportrétem z roku 1629 proveden˘m na citylightech nebo jin˘ch poutaãích. Obraz zapÛjãila na
tuhle oslavu malífiství mnichovská Alte Pinakothek. Autíãko
ponecháváme v podzemních garáÏích u Kunsthistorisches Museum. Tamara nás obãerstvila ãesk˘mi „wienerschnitzly", vyzbrojili jsme se tekutinami a v jedenáct hodin uÏ stojíme u pokladny Albertiny, kde se nacházejí poklady shromáÏdûné z rÛzn˘ch koncÛ svûta, z rozliãn˘ch sbírek, a to díla zhotovená
Rembrandtovou rukou, pfiípadnû rukama jeho ÏákÛ, tvofiená
kfiídou, perem, ‰tûtcem, barvami a k tomu nejrÛznûj‰ími technikami v mûstech dvou – Leydenu a Amsterdamu. Mistr byl
konservativní a necestoval. Loni, kdyÏ jsme se vrátili z Amsterdamu, po náv‰tûvû Rijksmusea, dovolila jsem si napsat tenkrát pro nás je‰tû paní doktorce Handlové toto podûkování: …
dobfie jste nás nasmûrovala a pfiipravila. Pouãen˘m se vychutnávání stává gurmánstvím… a obdobnû se cítím i v obrazárnách vídeÀsk˘ch. S jedním velk˘m positivním rozdílem, Ïe teì
tu máme paní doktorku, tedy Juditu, vedle sebe „persŒnlich“.
Juditu s nepfiebern˘m mnoÏstvím znalostí, které nosí dennû s
sebou, nûkdy pod kloboukem, tentokrát bez nûj, Juditu, která je
ochotna pfiispûchat a vjem z úÏasn˘ch dûl visících pfied námi
je‰tû doplnit a podbarvit zajímav˘mi detaily a informacemi. Tu
vidíme zvlá‰tní erotick˘ obrázek s pfiebytkem rukou, onde se
tû‰íme úÏasn˘m pohledem na obraz Artemisie z Prada. Náhrdelník na jejím krku je tak plastick˘, Ïe se ãlovûku chce dotknout drah˘ch kamenÛ v nûm. A co Saskia a malífiova matka
a autoportréty a Jan Six, kter˘ je‰tû naposledy pomáhá pfied
konkursem? Práce se svûtlem, kladení barev, plátno ãi dfievo,
rozvrÏení prostoru atd., k tomu v‰emu se dostáváme pfiímo díky profesionálnímu vedení na‰í spolujezdkynû. Za dvû hodiny
jsme shlédli první rakouskou retrospektivu nejproslulej‰ího
holandského umûlce Zlatého vûku, jeho tfiicet obrazÛ a dále 80
kreseb a 70 leptÛ. Albertina vlastní vût‰inu vystaven˘ch dûl,
ale ãtyfiicet kapitálních kouskÛ bylo zapÛjãeno z rÛzn˘ch koutÛ svûta. Nemûla bych zapomenout na Krajinu s kamenn˘m
mostem z Rijksmusea, na Kleãícího apo‰tola Petra, nesoumûrného elefantíka z roku 1637 atd.
Náv‰tûvu Albertiny jsme zakonãili krátk˘m „probûhem“
instalací Pop Artu a Minimalismu. Poté se rozpoutala diskuse
o kvalitû ãi nekvalitû dûl tohoto smûru, Judita se mimochodem
zmínila o otisku doby v umûní. Uvûdomovala jsem si pro sebe,
Ïe je tfieba naslouchat argumentÛm, doplÀovat si znalosti a vnímat své pocity, které mû zpraví o libosti ãi nelibosti. Vzpomnûla jsem si na pány profesory Meisnara a Bílka z Jiãína, jak
se nám pokou‰eli roz‰ífiit hudební obzory o Janáãka. Sama
jsem si roz‰ifrovávala tfieba Berga a SchŒnberga. Obãas na
koncertech FOK narazím na moderní neznámo a peru se se
sv˘m konzervativismem. Podafií-li se mi nûkterou hÛfi stravitelnou skladbu sly‰et znovu a mám-li po ruce i vysvûtlení odborníka, cítím, Ïe jsem na cestû k pouãenému vnímání a pak je
na mnû, na m˘ch smyslech urãit si svou privátní cenu díla.
To uÏ scházíme schody z Albertiny a stavíme si cíl jednoduch˘ – usednout u kávy. Dafií se nám to a protoÏe den je krásn˘, usazujeme se venku pod sluneãníkem. Hovor plyne, kytiãky a kefie nás obklopují, nálada intelektuálnû bukolická, takov˘ stav du‰e mi pfiipomíná nebe na zemi.
Malá procházka Vídní, nostalgie, mûstsk˘ mobiliáfi, Mozart a ledovky na záhonu vymodelované do houslového klíãe,
ale také lidé, se kter˘mi jsem ráda, mi udrÏují slavnostní náladu z pfiedchozího odstavce. A uÏ stoupáme po schodech ke
vstupu do Kunsthistorického musea, kde chceme nejdfiíve spoãinout mezi díly italského malífie, kterému osud dovolil Ïít
krátce jen mezi lety 1477 aÏ 1510, jehoÏ jméno zní Giorgione.
KdyÏ si ho pfieãtu celé - Giorgio da Castelfranco - uÏ sama
ital‰tina mû tû‰í a vrhám se mezi jeho obrazy. Vasari o nûm napsal, Ïe „tvofiil Ïivé postavy a jiné v˘jevy s takovou jemností a
harmonií, tak peãlivé vystínované, Ïe mnozí z nejzruãnûj‰íçh
malífiÛ jeho doby se shodli na tom, Ïe se narodil proto, aby vdechoval sv˘m postavám Ïivot“. Obdivovali jsme Boufii, olej na
plátnû, patfiící Accademii v Benátkách. Poprvé byl zapÛjãen
mimo svou domovskou galerii. Okouzlil mû. Dovolím si je‰tû
jednou citovat z Richardova pfiekrásného dárku, knihy 1000
-9-
Léto 2004
nejkrásnûj‰ích obrazÛ historie sestry Wendy Beckettové o tomto obrazu: Giorgione zemfiel mlad˘, ale naprostá dokonalost tohoto plátna vyvolává dojem, Ïe jej maloval vyzrál˘ umûlec.
Ohromuje a pronásleduje diváky uÏ po staletí. Byly napsány
celé knihy, jejichÏ autofii se pokou‰eli rozlu‰tit tajemství tohoto obrazu. Co dûlá muÏ, zfiejmû voják, nalevo? Jak˘ v˘znam
má nahá kojící Ïena napravo? Proã se za nimi tyãí rozpadl˘
chrám? Proã jsou v divoãinû za hradbami mûsta? Giorgione
sám nedal obrazu název a „Boufie“ pochází od fascinujícího
klikatého záblesku, jenÏ ozafiuje celou scénu. MoÏná jsme na
‰patné stopû, kdyÏ se snaÏíme tyto v˘jevy uspofiádat do souvislého celku. MoÏná chtûl Giorgione, jenÏ vynikal neotfiel˘m
my‰lením, naznaãit, Ïe Ïivot postrádá logiku a Ïe náhodné události a putující lidé se mísí a potkávají, aniÏ by kdy vytvofiili ucelen˘ pfiíbûh. Je zbyteãné zam˘‰let se pfiíli‰ nad nahotou
této Ïeny. Mûli bychom spí‰e vûnovat pozornost poetiãnosti tohoto symbolického v˘jevu, podivuhodné krajiny, záhadného
mûsta. MuÏ se zamy‰lením hledí do dálky, Ïena jako by se na
nás dívala zpod pfiivfien˘ch víãek. A my hledíme zpût okouzleni a udiveni.
Zrak pfiechází. Nûkteré obrazy byly zrentgenovány a jejich
snímky mÛÏeme prohlíÏet a uãit se na nich a dozvídat se o vrstvách barev, o pfiemalovávání atd. Také se dozvídám o kopistech, malífiích i graficích (tfieba o na‰em Václavu Hollarovi),
zastavuji se u Stafieny, která drÏí v ruce papírek s nápisem Col
Tempo (ãasem). Dobr˘ nápad, Judito. Díky.
Znovu blahofieãím své, spí‰ Ïivotem nauãené trpûlivosti,
nikoli pÛvodnû nadané sudiãkami. Poãkali jsme totiÏ, aÏ se Judita vrátí z dovolené, aby mohla s námi nav‰tívit VídeÀ. V tuto chvíli si vychutnávám plody trpûlivosti. Judita nám totiÏ vybírá autory a obrazy, abychom se v tom umûleckém oceánu neutopili. Vermeer na ni neãekal. Na zdi, kde visívá, byla jen
zpráva, Ïe byl zapÛjãen. Zamáãkla slzu. Je mladá. Pfií‰tû. Jsou
tu jiní, ktefií nás udivují, hladí, tû‰í, provokují, pouãují… A tak
se vrháme za nimi. Vidûli jsme mnoho TiziánÛ, Tintorettovu
Zuzanu v lázni, Caravaggiova Davida s hlavou Goliá‰e, RubensÛv KoÏí‰ek, záti‰í / ta obrovská / od Franse Snyderse, od
Jacoba Jordaense Král pije, dál staré Nizozemce - Jana van
Eycka, G. tot Sint Jans, Rogier van der Weyden, Joachim Patinir / ten mûl v obrazech ty kakáãe/ a Holanìany - Rembrandta, Halse, Pietera Claese - záti‰í, od G. Doua Noãní scénu,
Christopera Paudisse - ten nedodûlan˘ vedle Rembrandta a vynechali jsme takfika celou renesanci italskou a nûmeckou, o gotice a antice nemluvû. Také na obrazech Pietra Bruegela star‰ího jsme mohli nechat oãi.
Na podzim urãitû neodoláme zajet do Vídnû znovu. Albertina nabízí soubûÏnû Michelangela a Rubense.
Zuzana Vittvarová
JIÎNÍ AFRIKA - NIC PRO T¤ASO¤ITKY
Pokraãování prvního pfiíspûvku uvefiejnûného v ãísle III/2 (2001) bulletinu Nebe.
ÚVOD
Po tfiech letech jsem se do Jihoafrické republiky vypravila podruhé. Tentokrát jsem tu pob˘vala od 8.
prosince 2003 do 13. ledna 2004.
Pfii své první cestû jsem startovala z Prahy, kde jsem tehdy Ïila jiÏ desát˘m rokem, podruhé ze svého
nového bydli‰tû v Nizozemí - Etten-Leur v provincii Brabant, odkud se teì dívám na rÛzné vûci jinak. V
Nizozemí Ïiju uÏ dobré dva roky a zprávy z brabantského tisku ve mnû vyvolávají dojem, Ïe se na zdej‰ích ulicích nemohu cítit úplnû bezpeãnû - pfiepadení za bílého dne jsou na denním pofiádku a únosy
aut nejsou jen jihoafrickou specialitou. Îivot v Praze byl bezpeãn˘ - tam jste i v noci mohli klidnû nasednout na metro a jet domÛ. Zato v Bredû bych si veãer do kina nevyrazila, protoÏe cesta do centra
vede pfies park, kter˘ je dûji‰tûm podivn˘ch událostí. Zprávy z jihoafrick˘ch novin Die Burger, které pod
tuãn˘mi titulky hlásají samé o‰klivosti, na mû tedy tentokrát tolik nezapÛsobily. KdyÏ moji pfiátelé zaãali
líãit rÛzná pfiepadení, krádeÏe, vraÏdy a znásilnûní, opáãila jsem, Ïe v Holandsku tomu není jinak.
O institucionalizovaném strachu pí‰e ve své zajímavé knize vûnované Jihoafrické republice Vlám David
van Reybrouck. Knihu kaÏdému vfiele doporuãuji. Jako náv‰tûvník v cizí zemi mohu tûÏko urãit, kdy je
strach opodstatnûn˘. Mám se strachovat pfii náv‰tûvû pfiírodní rezervace, protoÏe tam nûkdy pfiepadli
nûjakou Ïenu? Îádného cizince by vÛbec nenapadlo, Ïe to samé se mÛÏe pfiihodit i v provincii Brabant,
jako se to stalo mé mladé sousedce, kdyÏ veãer vystoupila z auta, na místû vzdáleném jen osmdesát
metrÛ od jejího a mého domu. Je to absurdní, ale své okolí znám, nebo si to alespoÀ myslím. Vypadá
to, Ïe nám tu strach také namlouvají. Bûhem své druhé cesty jsem opût pob˘vala v ekonomicky dobfie
zaji‰tûn˘ch kruzích – mezi pfiáteli, ktefií kromû jednoho v˘stavního domu vlastní je‰tû jeden prázdninov˘
dÛm na pobfieÏí. Pfiesto jsem stále nemohla uvyknout pomy‰lení, Ïe nûktefií lidé jsou tu tak bohatí a ti
druzí musejí Ïít pod kusem lepenky nebo kartonu. Na tom se za tfii roky nezmûnilo vÛbec nic. Tentokrát
jsem uÏ nebyla tak ‰okovaná, ale pocit to byl pofiád stejnû tûÏk˘.
- 10 -
Léto 2004
VÁNOCE V LÉTù
Jak se tráví vánoce v zemi, kde je léto?
Krátce fieãeno: vánoc jsem si moc neuÏila. K vánocÛm totiÏ nepochybnû patfií chladno a tma. Jsem na
tyto zimní podmínky tak zvyklá, Ïe mi vánoce spojené s pláÏí, koupáním v mofii a letními teplotami nic
nefiíkají.
Vánoce jsem trávila u sv˘ch pfiátel, ktefií jsou bílí protestanté. Den pfied vánocemi postavili v domû vánoãní stromek, nebyl to smrk, ale borovice s dlouh˘m jehliãím, které neopadává - podobné stromky
jsem vidûla i v âesku. Pod stromek poloÏili dárky, které rozbalili na ·tûdr˘ veãer. V‰e se odehrálo bez
velkého povyku kolem a tedy trochu jinak neÏ u nás na Mikulá‰e, kter˘ se slaví se v‰emi moÏn˘mi dobrÛtkami, básniãkami a pfiekvapeními. Ani k jídlu nebylo nic tradiãního jako je v âesku kapr s bramborov˘m salátem.
Na BoÏí hod uspofiádala místní holandsko-nûmecká reformovaná církev obce Plettenbergbaai v kempu
pod rozloÏit˘mi vûtvemi gumovníkÛ bohosluÏbu, tak je tomu ostatnû kaÏdou nedûli. PfiestoÏe jsem se
od své protestantské minulosti oprostila uÏ dávno, rozhodla jsem se, Ïe se o tûchto vánocích bohosluÏby zúãastním. BohosluÏba stále ponechává mé city chladn˘mi - kázání je aÏ pfiíli‰ srozumitelné a pfiíli‰
v‰ední. Co mû v‰ak velmi zasáhlo, byla prastará vánoãní píseÀ „Tichá noc, svatá noc“. ShromáÏdûní
bylo z 99 procent bílé, to v‰ak nesouviselo s bohosluÏbou, n˘brÏ se sloÏením obyvatelstva kempu a
prázdninov˘ch domÛ. Obloha byla zataÏená, bûhem celé bohosluÏby od 9 do 10 hodin v‰ak nespadla
ani jediná kapka. Teprve potom se spustil dé‰È. Na vánoce zaãne vÏdy pr‰et, uÏ je tomu tak 26 let. Lidé
z toho nemají pfiíli‰ velkou radost, ale tentokrát mûl dé‰È v˘znam vánoãního daru, protoÏe celé léto
pfiedtím bylo suché.
Zbytek vánoc trávila celá rodina bûÏn˘m zpÛsobem - um˘t nádobí, udûlat domácí práce, obstarat nákupy - supermarket Pick&Pay mûl i o vánocích otevfieno normálnû od 8 do 19 hodin, a k tomu nûjaké to
ãtení a leno‰ení.
SILVESTR A NOV¯ ROK
Oslava pfiíchodu Nového roku nebyla nijak zvlá‰tní. Oãividnû jí zde nepfiikládají takov˘ v˘znam jako v
Holandsku nebo v âesku. Bydlela jsem u své mladé kamarádky, u které tou dobou byla na náv‰tûvû
je‰tû její sestra se dvûma mal˘mi dûtmi - byly totiÏ letní prázdniny. Po celém dni stráveném na pláÏi
jsme chodily brzy spát, protoÏe jsme se na Nov˘ rok chystaly vystoupit na Stolovou horu a chtûly jsme
to provést ãasnû, neÏ bude velké horko. Vstaly jsme v 5.30, po tiché noci, zcela prosté v˘stfielÛ ohÀostroje - i to zde zfiejmû patfií k novoroãní tradici... Nezaslechla jsem ani jedin˘ neobvykl˘ zvuk, pfiestoÏe
jsem od obydleného svûta nebyla moc daleko.
âTENÁ¤SKÉ ZÁÎITKY
Spoustu ãasu jsem bûhem tûchto prázdnin strávila s knihou. UÏívala jsem si svého stinného místa s v˘hledem na sluncem zalitou pláÏ, modré a smaragdovû zelené vlny, ve kter˘ch se pravidelnû objevovali
delfíni a zvuku pfiílivu. Legraãní slovo je „fratsbrander“ - vrto‰ivá vlna, která vás naprosto neoãekávanû
vyleká. V Holandsku se tohle slovo pouÏívalo dfiíve pro lidi: „haal geen fratsen uit“ - „nebuì tak vrto‰iv˘“.
Jak jsem jiÏ uvedla v˘‰e, v‰em, kdo se zajímají o JiÏní Afriku, mohu doporuãit knihu Davida van Reybroucka: DE PLAAG, Het stille knagen van schrijvers, termieten en Zuid-Afrika, Meulenhoff Amsterdam
2001. Van Reybrouck je mlad˘ Vlám (1971), pÛsobící na Katolické Univerzitû v Leuvenu jako archeolog
a kunsthistorik a souãasnû jako novináfi pro De Morgen. Maurice Maeterlinck (1862-1949), jedin˘ belgick˘ spisovatel, kter˘ získal Nobelovu cenu, ve své knize La vie des termites (1926) napodobil jihoafrického spisovatele Eugena N. Maraise. Van Reybroucka pfiivedlo do Jihoafrické republiky hledání pozadí zmínûného Maeterlinckova plagiátu, kter˘ byl v období fin de siecle znám˘m po celé Evropû, a
proto byl mimo jiné pfieloÏen také do ãe‰tiny. Bûhem ãasu se tento plagiát nestal jen cílem, ale také v˘chodiskem pátrání po realitû dne‰ní JiÏní Afriky, se kterou se Van Reybrouck pochopitelnû setkal. V jeho pozorování jsem rozpoznávala mnohé.
V Belgii bylo toto Van Reybrouckovo dílo ocenûno vlámskou Zlatou sovou. V prosinci 2003 vy‰el pfieklad v afrikán‰tinû a byl okamÏitû pfiijat s velk˘m nad‰ením. Bez pov‰imnutí nezÛstal autorÛv nov˘ pohled na JiÏní Afriku a ani to, Ïe Van Reybrouck, coby obãan západoevropského státu, se ani jedenkrát
- 11 -
Léto 2004
neuch˘lil k arogantnímu tónu (viz LitNet, internetové zpravodajství z prosince 2003, www.litnet.co.za).
Mám pocit, Ïe arogance je spí‰e holandská neÏli vlámská vlastnost. Mimo jiné mám na mysli kritick˘
postoj Adriaana van Dise v knize Het beloofde land (1990).
Pfiekladatel Daniel Hugo prohlásil, Ïe s pfiekladem Van Reybrouckovy bohaté vlám‰tiny mûl více práce
neÏ s pfiekladem Mulische. Já jsem si Van ReybrouckÛv barokní styl bohat˘ na obrazy vychutnala.
Srovnejme ho napfiíklad se stylem spisovatele Bernlefa, jehoÏ poslední knihu Buiten is het maandag
(2003) jsem mûla náhodou u sebe - stfiízliv˘ Holanìan ze severu tohle podle mého názoru prostû nedokáÏe.
Van Reybrouckova kniha mû nadchla pro dílo Eugena N. Maraise, kter˘ kromû toho, Ïe byl básníkem a
pfiírodovûdcem, pÛsobil také jako lékafi a advokát. Na nûkteré z jeho knih jsem narazila v antikvariátech, mezi nimi byla i kniha My friends the Baboons (1939), která v afrikán‰tinû vy‰la pod názvem Burgers van die berge (1938) a ve které Marais popsal své vzru‰ující záÏitky s tlupou paviánÛ, v jejímÏ
stfiedu Ïil tfii roky. Dal‰ím v˘sledkem jeho pfiírodního badatelství je kniha Die siel van die mier (1936),
kterou jsem objevila v nûmeckém pfiekladu z téhoÏ roku - Die Seele der weissen Ameise. Marais zde
velmi duchaplnû popisuje své vûdecké zkoumání Ïivota termitÛ v JiÏní Africe. Ke svému pfiekvapení
jsem narazila na velké mnoÏství nûmeck˘ch v˘tiskÛ této knihy na internetov˘ch stránkách kniÏního antikvariátu. MoÏná existuje i ãesk˘ pfieklad?
CO MAJÍ SPOLEâNÉHO NELSON MANDELA A ÎIDÉ?
Nelson Mandela otevfiel v prosinci 2001 Ïidovské muzeum v Kapském mûstû. V jednom z jeho sálÛ se
nepfietrÏitû promítá film o Mandelovû Ïivotû. Proã právû v tomto muzeu? Îidovská komunita tak chce
Nelsonu Mandelovi vyjádfiit svoji úctu.
Pochopila jsem, Ïe se Ïidovské spoleãenství nechtûlo postavit na stranu politiky apartheidu. Na parlamentní pÛdû v˘znam nebûlo‰ského obyvatelstva neustále zdÛrazÀovala Helen Suzmanová spolu s dal‰ími Ïidovsk˘mi politiky - s historickou zku‰eností, co ve spoleãnosti znamená role zvaná „underdog“.
Kromû oddûlení o holocaustu, kter˘ samozfiejmû s Jihoafrickou republikou pfiímo nesouvisí, ale ukazuje
JihoafriãanÛm dopad Hitlerovy politiky na evropské Îidy, tu jsou ve svûtle reflektorÛ vystaveni nûktefií
dÛleÏití Îidé, ktefií na konci devatenáctého století hráli dÛleÏitou roli v historii, kultufie a obchodu, zvlá‰tû
s p‰trosím pefiím, kter˘ od roku 1880 do první svûtové války pfiispíval k tvorbû bohatství Malé Káhiry, ale
také v diamantovém a zlatém prÛmyslu. V muzeu má místo nejstar‰í synagoga Jihoafrické republiky z
roku 1863.
Nikdy pfiedtím jsem v Ïidovském muzeu nesly‰ela o Îidech mluvit tak kladnû: „Find out how they embarked on unknown territory and charted a course for others to follow.(...) Witness their transformation
from tailors to tycoons. From pedlars to professors. Form carpenters to cricketers. From innkeepers to
IT wizards“. (Z desky na muzeu)
VAN GOGH ZNOVU NA SCÉNù
Pfii své minulé náv‰tûvû jsem se podivila, Ïe bûhem rolnické války v JiÏní Africe bojoval proti AngliãanÛm jeden z bratrÛ Vincenta van Gogha, kter˘ zde nakonec padl.VincentÛv nadãasov˘ vliv na ostatní
malífie bereme jako samozfiejmost, ale Ïe bude inspirovat také k psaní románÛ, to bylo pfiekvapivé. Setkala jsem se se spisovatelkou Elise van Wijk, která pí‰e román o smy‰leném potomku Vincenta van
Gogha, jenÏ má pracovat u dcery lékafie v Arles. Román napsan˘ v angliãtinû by mûl brzy vyjít u nakladatelství Tafelberg. Fiktivní pfiíbûh související s Van Goghem pfii‰el autorce na mysl po pfieãtení knihy
Het dossier Van Gogh (1978) od Kennetha Wilkieho, která vy‰la téhoÏ roku (1978) v Lond˘nû pod názvem The Van Gogh assignment. Autor se v knize vydává po stopách posledních lidí, ktefií se s Van
Goghem osobnû znali nebo jejich pfiím˘ch potomkÛ. Je to zábavná kniha. V kníÏce pro dûti ilustrované
Jihoafriãanem Pietem Groblerem jsme narazili na doktora Me Di Cina. (Piet je mimochodem Elisin
‰vagr). Dûtské knihy s ilustracemi Pieta Groblera nejsou populární jen v Jihoafrické republice, ale také v
Holandsku. Nakladatelství Lemniscaat vydalo kromû knihy Dokter Me Di Cin (2001) také kníÏky Eén
slokje kikker! (2002) a Muisje mijn meisje (2003).
Pietu Groblerovi bude v blízké dobû udûlen magistersk˘ titul v oboru umûní za v˘zkum vzájemné zástupnosti ilustrací a textu v dûtsk˘ch knihách pfieloÏen˘ch do afrikán‰tiny. Zvlá‰tní pozornost vûnoval
dûtsk˘m knihám od Annie M. G. Schmidt.
- 12 -
Lente 2003
NIC PRO T¤ASO¤ITKY
Jihoafrická republika není pofiád nic pro slabé nátury. Nemohu si zvyknout na velké rozdíly mezi bohat˘mi a chud˘mi, ostr˘ kontrast mezi svûtem bûlochÛ a svûtem ãerno‰sk˘ch ãtvrtí naz˘van˘ch „townships". Pfiekvapující je, Ïe se Jihoafrická republika stala po Holandsku a Kanadû tfietí imigraãní zemí pro
Vlámy. Co ty lidi nutí jít právû sem? Promûní se multikulturní spoleãnost ve spoleãnost uzavfienûj‰í? Nebo bude tato zemû vzkvétat díky rozvíjející se demokracii a boji za lep‰í budoucnost? V leto‰ním roce
2004 se v Jihoafrické republice slavilo v˘roãí deseti let od vzniku demokracie. Na toto téma bude nepochybnû vydáno mnoho publikací. Odborné anal˘zy ponechám radûji odborníkÛm. Moje vyprávûní je jen
osobní zpráva pro ãleny NE-BE!
Hanny Visser
Reakce mÛÏete zasílat na adresu: [email protected]
PfieloÏila Lenka Strnadová
NOVÉ P¤EKLADY A KNIHY
ANNE FRANKOVÁ: DENÍK
Triáda 2004, Praha, pfieloÏili Michaela Jacobsonová a Miroslav Drápal
Anne Frank: Dagboekbrieven 12 juni 1942 - 1 augustus 1944,
Uitgeverij Bert Bakker 2001, Amsterdam.
Anne Franková (12. 6. 1929 - bfiezen 1945) zaãala svÛj Deník psát krátce po tfiináct˘ch narozeninách, kdy se i s
rodiãi a star‰í sestrou Margot musela ukr˘t pfied pronásledováním nacisty. Spolu s Frankov˘mi se v „zadním domû“,
jak byl pojmenován zadní trakt budovy firmy Opekta na amsterodamské adrese Princengracht 263, skr˘vali ãlenové
rodiny van Pelsov˘ch (Anne je jmenuje jako van Daanovy) a Fritz Pfeffer (jako Albert Dussel). Poslední záznam Anne napsala 1. srpna 1944, tfii dny pfied zatãením v‰ech osmi obyvatel domu gestapem. V‰ichni byli posléze odvleãeni posledními Ïidovsk˘mi transporty na v˘chod. Útrapy koncentraãních táborÛ pfieÏil pouze Annin otec Otto Frank,
kter˘ ‰ífiil poselství Deníku po cel˘ zbytek svého Ïivota. Anne a její sestra Margot zahynuly v koncentraãním tábofie Bergen-Belsenu, jen mûsíc pfied jeho osvobozením anglickou armádou.
Deník má podobu dopisÛ. Dospívající Anne je adresuje své fiktivní pfiítelkyni Kitty. Kniha je svûdectvím o kaÏdodenním Ïivotû v zadním domû, o vztazích a událostech mezi jeho obyvateli, o strachu a obavách z moÏného prozrazení. ZároveÀ jsou dopisy plné odhodlání a nadûjí v budoucnost. O to naléhavûji vyznívá jejich poselství o nesmyslnosti ideologií a války.
K pÛvodním dopisÛm se Anne postupnû vracela, opravovala a doplÀovala. Vznikly tak první dvû verze knihy. Tfietí, krácenou verzi vydal poprvé roku 1947 Otto Frank. Po smrti Annina otce v roce 1980 se dûdicem autorsk˘ch práv
stal Fond Anne Frankové v Basileji. Pod jeho zá‰titou vy‰el Deník doplnûn˘ pasáÏemi z prvních dvou verzí. Na konci 90. let bylo pfiidáno je‰tû nûkolik dodatkÛ a del‰í pasáÏ z 8. února 1944, kterou jsme si dovolili otisknout. âeské
vydání knihy vychází v nakladatelství Triáda v pfiekladu Michaely Jacobsonové a Miroslava Drápala. Pfiekladatelé
pfiihlédli k nûmeckému vydání Tagebuch Mirjam Presslové.
Lenka Strnadová
Sobota 11. ãervence 1942
Milá Kitty,
otec, matka a Margot si pofiád nemÛÏou zvyknout na
zvon Západní vûÏe, kter˘ bije kaÏdou ãtvrthodinu. Já
ano, mnû se to hned líbilo, a zvlá‰tû v noci je v tom
nûco uklidÀujícího. Bude tû asi zajímat, jak se mi líbí
„v podzemí“. No, mohu ti jen fiíct, Ïe to sama je‰tû
pfiesnû nevím. Myslím, Ïe se tady nikdy nebudu cítit
jako doma, ale to zdaleka neznamená, Ïe mi to tu pfii-
padá nepfiíjemné; cítím se spí‰ jako v nûjakém zvlá‰tním penzionu, kde jsem na prázdninách. Opravdu
divné pojetí úkrytu, ale je to prostû tak. Zadní dÛm je
ideální úkryt. Aãkoli je vlhk˘ a trochu se‰l˘, urãitû by
se v celém Amsterodamu a snad ani v celém Holandsku tak pohodlnû zafiízen˘ úkryt nena‰el.
Ná‰ pokoj byl se sv˘mi prázdn˘mi stûnami aÏ dosud
stra‰nû hol˘. Díky otci, kter˘ sem uÏ pfiedtím odnosil
celou mou sbírku pohlednic a obrázkÛ filmov˘ch
hvûzd, jsem si klihem a ‰tûtcem natfiela celou stûnu
Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur NE-BE
- 13 -
Léto 2004
a vytvofiila tak z pokoje jeden velk˘ obraz. Vypadá to
mnohem veseleji. AÏ pfiijdou van Daanovi, udûláme
ze dfieva, které se válí na pÛdû, pár skfiínûk a jiné pûkné vûciãky.
Margot a matka se zas uÏ trochu zotavily. Vãera se
matka rozhodla poprvé uvafiit hrachovou polévku, ale pak si byla dole trochu poklábosit a na polévku zapomnûla. Ta se tak pfiipálila, Ïe hrách zãernal na uhel
a ne‰el z hrnce ven.
Vãera veãer jsme se‰li v‰ichni ãtyfii do soukromé kanceláfie a pustili si anglické vysílání. Mûla jsem takov˘
strach, Ïe to nûkdo usly‰í, Ïe jsem otce úpûnlivû prosila, aby ‰el se mnou zase nahoru. Matka mÛj strach
chápala a ‰la se mnou. I jinak máme velkou obavu, Ïe
nás mohou usly‰et nebo uvidût sousedé. Hned první
den jsme u‰ili závûsy. Vlastnû se o záclonách nedá
mluvit, protoÏe jsou to jen hadry nejrozmanitûj‰ího
tvaru, kvality a vzoru, které jsme s otcem velice neodbornû a nakfiivo se‰ili. Pak jsme ty skvostné kousky pfiipevnili napínáãky na okna, a pokud se budeme
skr˘vat, nikdy je nesundáme.
Vpravo vedle nás je filiálka firmy van Keg ze Zaandamu, vlevo nábytkáfiská dílna. Po pracovní dobû tedy
nejsou v domech Ïádní lidé, ale pfiesto by mohly zvuky proniknout ven. Zakázali jsme tedy Margot v noci
ka‰lat, i kdyÏ je silnû nachlazená, a dáváme jí polykat
spousty kodeinu.
Hroznû se tû‰ím, aÏ pfiijdou van Daanovi, mají tu b˘t
v úter˘. Bude to tu mnohem útulnûj‰í a taky tu nebude takové ticho. Právû to ticho mû veãer a v noci
tak znervózÀuje a dala bych nevím co za to, kdyby tu
spal nûkter˘ z na‰ich ochráncÛ.
Jinak to tu není vÛbec tak ‰patné, protoÏe si tu mÛÏeme sami vafiit a dole v tátovû kanceláfii poslouchat
rádio. Pan Kleiman a Miep a taky Bep Voskuijlová
nám moc pomohli. Dokonce jsme uÏ mûli reveÀ, jahody a tfie‰nû, a nemyslím si, Ïe tu budeme mít dlouhou chvíli. Máme taky co ãíst a nakoupíme je‰tû hromadu her. Koukat z okna nebo vycházet ven samozfiejmû nesmíme. Pfies den musíme chodit a mluvit
jen hodnû potichu, protoÏe ve skladu nás nesmí b˘t
sly‰et.
Vãera jsme mûli spoustu práce, museli jsme pro kanceláfi odpeckovat dva ko‰e tfie‰ní, pan Kugler je bude
zavafiovat. Z bedniãek od tfie‰ní si udûláme regály na
kníÏky.
Zrovna mû volají na‰i!
Tvoje Anne
28. záfií 1942 (Dodatek)
To, Ïe nesmíme ven, mû skliãuje pfiece jenom víc,
neÏ mohu vypovûdût, a mám dûsn˘ strach, Ïe nás na-
jdou a pak zastfielí. To je ov‰em ménû pfiíjemná vyhlídka.
Úter˘ 8. února 1944
Nejmilej‰í Kitty,
nemÛÏu ti fiíct, jak se cítím. Hned touÏím po klidu,
hned zas po tro‰ce veselosti. UÏ jsme si tady odvykli
se smát, smát se tolik, aÏ uÏ ãlovûk nemÛÏe dál.
Dnes ráno jsem mûla záchvat smíchu. Takov˘, jak˘
míváme nûkdy ve ‰kole. Margot a já jsme se fiehonily jako úplné puberÈaãky.
Vãera veãer jsem mûla zase konflikt s matkou. Margot se zabalila do své vlnûné deky, ale hned zase vyskoãila z postele a zaãala deku dÛkladnû prohlíÏet.
Byl v ní ‰pendlík. Matka pfii‰ívala na deku záplatu. Otec vrtûl hlavou a mluvil o matãinû nepofiádnosti. Za
chvilku pfii‰la matka z koupelny a já jí fiekla z legrace
nûmecky: „Ty jsi pravá krkavãí matka.“
Samozfiejmû se zeptala proã a my jí vyprávûli o
‰pendlíku.
Hned se zatváfiila pov˘‰enû a fiekla mi: „Îe zrovna ty
mluví‰ o lajdáctví! KdyÏ ty nûco ‰ije‰, celá podlaha je
sam˘ ‰pendlík. A podívej se, tady uÏ zase leÏí pouzdro na manikúru. To taky nikdy neuklidí‰.“
¤ekla jsem, Ïe jsem ho nepouÏívala, a Margot pfiispûla na pomoc, protoÏe to byla její vina.
Matka mi je‰tû chvíli vykládala o lajdáctví, aÏ jsem
toho mûla plné zuby a na‰tvanû jsem fiekla: „Já pfiece
o lajdáctví nefiekla ani slovo! KdyÏ nûkdo nûco udûlá,
vÏdycky se to sveze na mû.“
Matka mlãela. A já jsem jí musela dát za necelou minutu pusu na dobrou noc. Ta pfiíhoda asi není dÛleÏitá, ale mne ‰tve v‰ecko.
ProtoÏe mám právû teì ãas na pfiem˘‰lení a procházím v‰echny oblasti, kde se mi naskytne pastva pro
my‰lenky, pfii‰lo mi na mysl otcovo a matãino manÏelství. Bylo mi vÏdy pfiedstavováno jako vzor ideálního manÏelství. Îádné hádky, rozezlené tváfie, dokonalá harmonie atd. atd.
O otcovû minulosti leccos vím, a co nevím, to jsem si
pfiibájila. Domnívám se, Ïe si otec vzal matku, protoÏe ji povaÏoval za vhodnou partnerku na místo své
Ïeny. Musím pfiiznat, Ïe matku obdivuji pro to, jak
toto msto zaujala, a pro to, Ïe - pokud vím - nikdy nereptala a taky nikdy neÏárlila. Pro milující Ïenu není
jednoduché vûdût, Ïe v srdci svého muÏe nikdy nezaujme první místo, a matka to vûdûla. Otec matku
kvÛli tomu nepochybnû obdivoval a obdivoval její vynikající charakter. Proã by si mûl vzít nûjakou jinou?
Jeho ideály odvály a jeho mládí bylo pryã. Co se sta-
- 14 -
Léto 2004
lo z jejich manÏelství? Îádné hádky a názorové neshody – to ne, ale ideální manÏelství to rovnûÏ není.
Otec si matky cení a má ji rád, ale není to manÏelská
láska podle m˘ch pfiedstav. Otec bere matku takovou,
jaká je. âasto se zlobí, ale fiekne toho co nejménû,
protoÏe ví, jaké obûti matka musela pfiinést. To se t˘ká obchodu, jin˘ch vûcí, lidí, v‰eho. Otec se uÏ dávno neptá pokaÏdé matky na její úsudek, nevypráví jí
v‰echno, protoÏe ví, Ïe ãasto pfiehání, je pfiíli‰ kritická a zaujatá. Otec není zamilovan˘, políbí ji tak, jak
líbá nás, nikdy ji nedává za vzor, protoÏe to nemÛÏe
udûlat. Dívá se na ni ‰kádlivû a posmûvaãnû, ale nikdy láskyplnû. MÛÏe b˘t, Ïe se matka kvÛli té velké
obûti stala pro své okolí hrdou a nepfiíjemnou, ale
tímto zpÛsobem se bude stále víc vzdalovat z cesty
lásky a budit stále ménû obdivu. Otec bezpochyby
jednoho dne zjistí, Ïe sice nikdy navenek nevznesla
nárok na plnou míru jeho lásky, ale Ïe takto pomalu,
ale jistû okoralo její nitro. Ona ho miluje jako nikoho
druhého a je kru‰né sledovat, jak tento zpÛsob lásky
pokaÏdé zÛstane neopûtován.
Nemûla bych tedy cítit opravdu hodnû soucitu s matkou, nemûla bych jí pomáhat? A otec? - NedokáÏu to,
stále pfied sebou vidím jinou matku, nejsem toho
schopna. - A jak bych taky mûla? Nic mi o sobû nevyprávûla a já jsem se jí nikdy neptala. Co víme o na-
‰ich my‰lenkách? NemÛÏu s ní mluvit, nemÛÏu se s
láskou dívat do tûch chladn˘ch oãí, ne, nikdy! - Kdyby tak jen mûla v sobû aspoÀ nûco z chápavé matky,
aÈ uÏ mûkkost nebo pfiívûtivost, trpûlivost ãi nûco jiného; stále znovu bych se jí snaÏila pfiiblíÏit. Ale milovat tuto bezcitnou povahu, tuto u‰tûpaãnou bytost
je mi den ze dne nemoÏnûj‰í.
Tvoje Anne
Sobota 12. února 1944
Milá Kitty,
slunce svítí, nebe je tmavomodré, fouká úÏasn˘ vítr a
já tolik touÏím, touÏím po v‰em... Po povídání, po
svobodû, po pfiátelích, po samotû. Tolik touÏím... se
vyplakat. Mám pocit, jako bych se mûla rozskoãit, a
vím, Ïe s pláãem by mi bylo líp. Ale nejde to. Jsem
neklidná, bûhám z jednoho pokoje do druhého, d˘chám skulinou zavfieného okna, cítím, jak mi tluãe
srdce, jako by fiíkalo: „SplÀ koneãnû moji touhu.“
Myslím, Ïe v sobû cítím jaro. Cítím probuzení jara,
cítím je ve svém tûle a ve své du‰i. Musím se v‰í silou drÏet, abych se chovala normálnû. Jsem úplnû
zmatená, nevím co ãíst, co psát, co dûlat, vím jenom,
Ïe touÏím...
Tvoje Anne
- 15 -
Lente 2003
EEN WOORD VOORAF
Beste vrienden van NE-BE,
Tegelijkertijd met het verschijnen van de zomeruitgave
van ons bulletin wensen we u een prettige vakantie. Moge deze nieuwe bijdragen en informatie deze tijd van
rust nog veraangenamen. Omdat bij de zomer reizen hoort, hebben we ons deze keer vooral gericht op de rubriek Op Weg, waarin u een reportage aantreft van de Nederlandse vertaler Kees Mercks en zijn speurtocht naar
de voetsporen van Bohumil Hrabal in de stad Nymburk.
Verder brengen we u een nieuwe aflevering in de serie
artikelen, geschreven door Zuzana Vittvarová, bewonderaarster en kenner van de Nederlandse schilderkunst, over een confrontatie met het werk van meester Rembrandt en zijn leerlingen in het Weense Albertina (en nog
meer). Hoe men Kerstmis in de zomervakantie viert, kunt
u in het vervolg van de reportage uit Zuid-Afrika lezen,
waar de schrijfster Hanny Visser al voor de tweede maal naar toe gereisd is.
Bij uitgeverij Triáda komt Het dagboek van Anne Frank
uit met enkele tot op heden ongepubliceerde aanvullingen en passages. Deze zomer is het zestig jaar geleden,
dat de inwoners van het achterhuis door de Gestapo
werden weggehaald. In juni zou de schrijfster van het
beroemde boek dat in tientallen talen vertaald is, 75 jaar geworden zijn... Fragmenten van de Tsjechische vertaling treft u aan in de rubriek Nieuwe vertalingen en
boeken.
In samenwerking met de Nederlandse ambassade organiseren we in de herfst een ontmoeting met de succesvolle Nederlandse schrijfster Margriet de Moor, wier
boeken Eerst grijs, dan wit, dan blauw en Kreutzersonate in Tsjechische vertalingen zijn verschenen, zoals u ongetwijfeld niet ontgaan is. Als daarop volgende gebeurtenis in de herfst van dit jaar plannen we een lezing die
opnieuw gewijd zal zijn aan de Nederlandse beeldende
kunst. Meer informatie kunt u lezen in de uitnodiging hiervoor.
We verheugen ons op uw bijdragen uit het culturele en
maatschappelijk leven, op een interessante ontmoeting
en op uw onderwerpen en commentaren.
Veel zomerse zon wordt u toegewenst door
Lenka Strnadová
INFORMATIE AAN DE LEDEN VAN NE-BE
De website van de bibliotheek: www.sweb.cz/ne-be/
De site wordt gemaakt en onderhouden door Andrea Havlíãková.
Adres van de bibliotheek: Nederlandse ambassade, Gotthardská 6, Praha 6
Informatie: Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)
[email protected]
In juli en augustus zijn we gesloten.
De concerten van Jaroslav Hutka gaan door
vanaf september. Programma en informatie:
www.hutka.cz
- 16 -
Lente 2003
WAT LIGT IN HET VERSCHIET?
HERFST 2004
EEN BEZOEK VAN DE NEDERLANDSE SCHRIJFSTER
MARGRIET DE MOOR IN PRAAG.
VLAAMSE CULTURELE INBRENG IN DE TSJECHISCHE REPUBLIEK
JULI - SEPTEMBER 2004
TENTOONSTELLINGEN
Most - dûkansk˘ chrám Nanebevzetí Panny Marie - suterénní v˘stavní sál
van 13 juli tot 30 september 2004
AGNES MAES (Deinze)
„From Le Ballet mécanique to Le Ballet des cellules“
Hoogwaardige schilderkunst.
Het overzicht van een lange zoektocht van sterke persoonlijke ervaringen dwars door de vormentaal van geometrische kleurvlakken en ruimtelijke perspectieven, in hun onderlinge spanning.
Slavkov u Brna - Historické muzeum (Zámek)
van 23 juni tot 30 september 2004
BRÉNINE (Turnhout)
Boek-delen - KniÏní díly
Een project van een heel jaar: het levensverhaal van gewone mensen uit Slavkov, Lommel en Delfzijl te boek gesteld en van een persoonlijk boekomslag voorzien. Én een reeks silhouetten van deze mensen, verhullend en toch krachtig. Een ontroerende tentoonstelling.
CONCERTEN
Dinsdag 20 juli 2004, 19u, Olomouc - Jezuitsk˘ Konvent
Canta ludens (Gent/Drongen) o. l. v. Filip Martens
met werk van Jozef Van Nuffel, Kurt Bikkembergs, Vic Nees, Arthur Meulemans en populaire
jazz- en popmelodieën van o. m. Burt Bacharach, Freddie Mercury en John Lennon/Paul Mc Cartney.
Vrijdag 23 juli 2004, Petrovice (·umava)
Canta ludens (Gent/Drongen) o. l. v. Filip Martens
Zaterdag 31 juli, 19.30u, Praha - Kostel Sv. ·imona a Judy
Currende (Brussel) en In Stil Moderno (Nederland) o. l. v. Erik Van Nevel
,Juwelen uit de archieven van KromûfiíÏ’
werk van P.J. Vejvanovsk˘, H.I.F. Biber, J.H. Schmelzer en A. Bertali.
Donderdag 21 oktober, 20u., Brno - Konvent Milosrdn˘ch Bratfií
Jos Van Immerseel, klavecimbel
- 17 -
Lente 2003
PERS EN TIJDSCHIFTEN
ONS ERFDEEL - XLVI juni 2004
- Nederlandse en Vlaamse kunst in Oost-Europa, door Gary Schwartz: Rusland; Roemenië; Tsjechië; Polen
- Het Europese project: van de regen in de drup?, door Guy Janssens: Een ontwerp van grondwet; Opstand; Nederland
en België - verder uit elkaar; Nederland - Europees gidsland? Europa als boeman
- De grote neutralisering van het Belgische federalisme, door Wilfried Dewachter: Voordelen van het federalisme; Nadelen van het federalisme; Constructiefouten; Manipulatie van de verkiezingen
- Een venster op Rusland, door Jan van Hove: Een ambitieus museumproject- het Nederlandse filiaal van de Hermitage
van Sint-Petersburg aan de Amstel
- De deemstering van de literaire kritiek, door Frank Hellemans
- Wij leggen de eerste steen, in goed cement, Het Nederlandse literatuuronderwijs en het leesdossier, door Wam de Moor
ORDE VAN DEN PRINCE - mei, juni 2004
-
Een Vlaams Cultureel Kwartier in Nijmegen
Taalpurisme of taalpuree
West-Vlaamst etymologisch woordenboek
Neerlandistiek, Projecten van gewesten en afdelingen
Nieuws uit Zuid-Afrika
Vijf jaar Willem Elsshot Genootschap
Nederlands-Indische literatuur of lireratuur uit Nederlands Indië
AHOJ (Vereniging Vrienden Nederland-Tsjechië en Slowakije) - mei 2004
- Het feest ter ere van het twintig jarige bestaan van de vereniging op 12 juni 2004 in hotel Bijhorst te Wassenaar
- Nieuws van de stedenbanden
- Van en over Tsjechië en Slowakije, uit de knipselmap: Praag: de CowParade komt eraan! 59e Folklorefestival in StráÏnice
- Eerbetoon aan Dvofiák
Zpracovala Jana âervenková
C U LT U U R E N S O C I A A L L E V E N
EEN NEDERLANDS CONCERT
IN HET RUDOLFINUM
Het muziekfestival Praagse lente plaatste zijn orkestrale concerten dit jaar vooral in het Representatiehuis,
zodat het voorgaande aprilconcert van het Nederlandse Symfonieorkest Bellitoni in het akoestisch als ook
visueel aangenamere Praagse Rudolfinum een welkome afwisseling was. Dankzij actieve reclame konden de
in Tsjechië onbekende musici rekenen op een grote belangstelling.
Ook het programma van de avond was zeker een uitdaging, toen na de Prelude van Verdi’s Aida het 1ste Cello concert van Sjostakovitsj volgde, die uitstekend door
de solist Godfried Hoogeveen, de eerste cellist van het
Koninklijk Concertgebouworkest, uitgevoerd werd. Dit
voor het publiek niet eenvoudige stuk werd met de rustige tonen van de 4de (Romantische) Symfonie van
Bruckner afgewisseld.
De Roemeense dirigent Alexandru Lascae behaalde
met het orkest een uitstekende prestatie. Zoals vaak is
het ook deze keer interessant geweest om de emotioneel eerder terughoudende uitvoering als ook atmosfeer
van het concert te observeren, die nogal van het enthousiaste optreden van sommige Midden-Europese orkesten verschilt.
Eva Giese
- 18 -
Lente 2003
„Hallo allemaal... Zoals jullie wel weten, treden op 1 mei 2004 maar liefst
10 nieuwe lidstaten toe tot de Europese Unie, waaronder Tsjechië. Radio 1
brengt in het kader van die uitbreiding
een hele reeks speciale uitzendingen,
interviews en reportages. Maar hét
grote hoogtepunt van heel de aanloop
naar de uitbreiding is een live show
vanuit Praag op vrijdag 30 april van
11u tot 13u.
Over die live show heb ik een vraag
voor u: we zouden graag zoveel mogelijk Nederlandstaligen (ook Tsjechen
die Nederlands spreken) verzamelen
om de uitzending bij te wonen. De liveuitzending gaat door in het gebouw
van de Tsjechische Nationale Radio:
âesk˘ Rozhlas."
Bovenstaande tekst is uit de uitnodiging van de Belgische Radio & Televisie.
Ik meldde me onmiddellijk aan want ik
wilde ‘hét grote hoogtepunt’ niet missen. En men krijgt ook niet dagelijks de
kans om het gebouw van de Tsjechische Radio te bezichtigen. De aanhef
vanuit België „Hallo allemaal“ riep
bij mij associaties op uit de beginjaren
van de radio, vanuit Nederlands-Indië:
„Hallo hier Bandung, ja moeder, hier
ben ik...“. Radio is nostalgie en romantiek, Nederland en België leken
plotseling heel ver weg.
Voorafgaand aan de uitzending was er
een rondleiding door het gebouw. De
opkomst was niet groot. Het groepje
belangstellenden telde ongeveer twintig personen, waarvan enkelen beroepsmatig aanwezig waren. Hadden de
thuisblijvers weer ongelijk?
In het gebouw is een bescheiden, maar
interessante tentoonstelling ingericht
over de geschiedenis van de Tsjechische Radio. Er zijn radio's en radio-attributen, documenten en foto's te bezichtigen. Met gepaste trots werd verteld
dat in Tsjechië de eerste radio-uitzending op het Europese vasteland plaatsvond, in 1923 of daaromtrent.
Van de rondleiding waren verder de
radiokamers- het juiste woord weet ik
niet meer, maar dat zijn de kamers waar de uitzendingen plaatsvinden- door
hun uniformiteit opvallend. Ze zijn al-
VERSTROOIING
le tot in detail hetzelfde. Ik begreep dat
er ook niets persoonlijks aanwezig
mag zijn, zoals foto’s (‘Denk aan mij’),
posters enz. Ik ben er nog niet uit wat
ik daarvan moet vinden. Ik dacht aan
zoveel jaren terug, toen ik aanwezig
was in een radiokamer van de Nederlandse Vara. Daar was een poster van
Gerard Reve opgehangen, hoewel deze
schrijver toen door dezelfde omroep
werd geboycot. Een voorbeeldje van
schizofrene moraal? Een grap? Verzet?
Na het bezoek aan de radiokamers, die
klein zijn en zonder daglicht, was de
grote hal waar ‘hét grote hoogtepunt'
zou plaatsvinden een verademing; modern, ruimtelijk en met veel daglicht.
De presentator en de technici waren al
bezig met de voorbereidingen van de
uitzending.
Vlak voordat de uitzending begon hield
een vertegenwoordiger van âesk˘ Rozhlas een korte toespraak, in het Engels. Hij verwelkomde ons en zei te hopen, dat de uitzending bij zou dragen
tot wederzijdse (culturele) verrijking;
wat kan Tsjechië leren van de EU, en
andersom. Het was een treffende toespraak. Woorden met inhoud, die we
de komende twee uur niet meer zouden
horen.
De uitzending begon met enige woorden van de presentator en meteen daarna: jawel, muziek. U verwacht Tsjechische muziek waarschijnlijk - het
programma gaat over Tsjechië tenslotte- maar wat de luisteraars te horen
kregen was onpersoonlijke, ondefinieerbare Engelstalige muziek. Dat zou
zich tijdens het hele programma herhalen. Geen noot Tsjechisch. Het programma had kennelijk een mij onbekende 'doelgroep', liefhebbers van de
lauwe hap. Twee vrienden van me, die
in Nederland en België hadden afgestemd op de BRT, merkten later op dat
er rare muziek werd gedraaid die nergens op sloeg. Beiden hadden binnen
een half uur de knop omgedraaid.
Gaande de uitzending werd duidelijk
dat ik de uitnodiging verkeerd had begrepen. Het programma ging niet speciaal over Tsjechië, maar over alle tien
nieuwe EU-leden. Tijdens het eerste uur van de uitzending, na aftrek van de
zinloze muziek, werd nog over Tsjechië
gesproken, in het bijzonder over Praag. In het tweede uur kwamen journalisten vertellen over hun ervaringen in
de overige negen nieuwe landen, al
bleek dat in de praktijk hoofdzakelijk
te gaan over Slovenië en een Baltisch
land, ik ben vergeten welk.
Het eerste uur ging dus hoofdzakelijk
over Praag. Er was een aantal gasten
voor de microfoon uitgenodigd, waarvan twee zakenlui me nog zijn bijgebleven. Ze vertelden aardige anekdotes
en bleken gevoel voor humor te hebben. Het waren de enige gasten bij wie
de gevatheid en humor van de presentator werden opgepakt. Overigens
kwamen ook bij deze twee gasten weer
de nodige clichés tot uitdrukking. Op
de vraag hoe de toerist zich ook buiten
de platgetreden paden van Karelsbrug
en Oude Stad kan begeven werd geantwoord: bezoek ook Vy‰ehrad en Kampa.
Nu heb ik een stuk of tien reisgidsen ter
beschikking, en in alle staan deze plaatsen als hoogtepunten beschreven. Iedereen, die langer dan een dag in Praag vertoeft, komt vroeg of laat wel in
Kampa of op Vy‰ehrad. Als mij dat
gevraagd was zou ik bijvoorbeeld gezegd hebben: ga eens zo’n vervallen,
achter kastanjebomen verscholen stationnetje binnen, zoals Praha-Vr‰ovice. Men vermoedt in eerste instantie
dat het wel buiten gebruik zal zijn, de
stationshal is op een enkele dakloze na
leeg, maar op de perrons staan reizigers te wachten. De loketten en het
kantoortje zijn uitgerust met moderne
computers. En als men dan een ritje
maakt naar Praha-Krã en Praha-Braník zal men bemerken dat de treinen
vol zitten, niet met toeristen maar met
Pragenaars. Of ik zou zeggen: ga eens
wandelen in LibeÀ, in de volkswijk waar Hrabal woonde en adem de sfeer
van zijn verhalen. Zijn personages leven hier nog. Terloops ontdekt men
- 19 -
Lente 2003
verrassend mooie architectuur van
rond 1900. En speciaal voor de Nederlandse luisteraars: hier doet men geen
pogingen, ondanks de lage prijzen in
restaurace en kavarna's, de buitenlander te veel in rekening te brengen.
Maar mij werd niets gevraagd, ons
werd niets gevraagd. Ik was niet de enige die interactie met het publiek verwacht had. Waarom had men ons anders uitgenodigd? Het antwoord hierop was, vreesde ik, dat we als ‘klapvee’ bedoeld waren. Tsjechen die ik
sprak bleken het woord klapvee niet te
begrijpen. Daarom een korte uitleg.
Van politici zegt men gewoonlijk, dat
ze geen belangstelling hebben voor de
kiezer, totdat er verkiezingen zijn. Dan
worden de kiezers plotseling heel belangrijk, want dan gaat er gestemd
worden. Het volk wordt dan gebruikt
als "stemvee“, vee wiens enig nut het
stemmen is. Naar analogie hiervan no-
emde ik onze groep belangstellenden
"klapvee“, om te klappen. (Niet in de
Vlaamsvolkse betekenis van klappen,
dat is praten, maar applaudisseren).
Zoals gezegd kwamen in het tweede uur journalisten verslag doen van hun
bevindingen in de nieuwe EU-landen.
Er werden allerlei prullaria die men uit de betreffende landen had verzameld, aan de presentator getoond en aangeboden. Mij staat nog bij een mok
of beker van aardewerk, oh wat gezellig, die bijzonder leuk scheen te zijn.
Er werd zo opgewonden over verteld
dat ik een persoonlijk liefdesverhaal
achter de mok begon te vermoeden. Tevens kreeg ik medelij met de luisteraars, als die er nog waren, die al dit
prachtigs moesten missen; radio is niet het meest geschikte medium om al
die aanschouwingen over te brengen.
Cesky Rozhlas had gelukkig een doorlopend buffet ingericht met koffie, thee
en frisdranken. Ik begon daar steeds
meer gebruik van te maken, ook als ik
geen dorst had. Ook frequenteerde ik
veelvuldig de WC’s, hoofdzakelijk om
onbespied diep adem te halen. Om 1 uur was de kwelling ten einde.
De lunch daarna was uitstekend. Ik
maakte kennis met enkele jonge studenten Nederlands, en er werd nauwelijks over de uitzending gesproken.
Bij het weggaan vroeg ik een Nederlandssprekende Tsjech: „Wat was nu,
afgezien van werkverschaffing, het nut
van deze uitzending?“
„Verstrooiing“, antwoordde hij.
„Verstrooiing is ook niet meer wat het
was“, dacht ik.
En wat is nu het nut van dit stukje? Ik
hoop dat studenten Nederlands nu weten wat klapvee is, ook al viel er weinig te klappen.
Jos Wuijts
OP WEG...
VERLATE
REPORTAGE
OVER
De afgelopen zomer heb ik me aan iets gewaagd
wat ik eigenlijk verfoei: literair toerisme. In het kader
van mijn vertaling van Boh. Hrabals roman „Harlekijntjes miljoenen“ reisde ik af naar Nymburk. In deze roman wordt het stadje uitvoerig beschreven, zowel de geschiedenis ervan als de realia van nu en
vroeger. Enige voorkennis bij de vertaler mag je dan
wel verwachten en niet alles is op internet terug te
vinden. Daarbij kwam nog dat menig journalist met
veel minder kennis van het werk van Hrabal wel op
de bekende plaatsen was geweest en ikzelf (toch
„de“ vertaler van Hrabal) niet. Ziehier enkele redenen om over mijn ingeboren weerzin heen te stappen.
Nu kan ik zeggen dat het een heel leuke ervaring
was: niet alleen het betreden van plekken die bij
Hrabal worden genoemd, maar ook de manier waarop ik werd ontvangen door het „Hrabal-kabinet“ in
de persoon van de directrice van de stedelijke bibli-
NYMBURK
otheek, mevrouw Hakenová, die in enkele minuten
een bekwame gids voor me regelde, een gemeentelijk raadslid, en die zelf bereid bleek te zijn me rond
te leiden in het naburige Lysá, waar eigenlijk het bejaardentehuis staat, waarin volgens de roman Hrabals ouders hun intrek hadden genomen en in slaap
werden gesust door de zoete klanken van de schlager uit de jaren vijftig Harlekijntjes miljoenen, van Jifií Malásek .
Het stadje zelf is nog goed herkenbaar met de Elbe die erlangs stroomt en die de scheidslijn vormt
met het aangrenzende Zálabí, waar de beroemde
brouwerij staat, waar de (stief-)vader en moeder van
Hrabal jarenlang met hun kinderen hebben gewoond totdat ze de villa aan de Elbe lieten verrijzen om
in te gaan wonen. Ook het stadsplan is redelijk intact gebleven: het grote centrale plein met de pestzuil, het grote hotel-restaurant, en daarachter de
straatjes en steegjes, de walletjes en grachtjes die
- 20 -
Lente 2003
Nymburk anders maken dan andere Tsjechische
stadjes en die samen met de naam van Nymburk
(„het stadje, waar de tijd stil is blijven staan“) Nederlandse associaties oproepen. Nederlandse (en Duitse
kolonisten) zouden het in de Middeleeuwen hebben
helpen bouwen. De naam is mogelijk afgeleid van
„novum“ (nieuw) en verhollandst als in Nijmegen
(Nimwegen), terwijl de walletjes en grachtjes een
kopie zouden kunnen zijn van het Nederlandse systeem van waterhuishouding.
Inderdaad lopen er enkele grachtjes door het
stadje, maar ze lijken niet erg op de voorname Nederlandse grachten, maar misschien heeft ooit het
water hoger gestaan en waren ze ooit breder. Deze
zagen er meer uit als overwoekerde slootkanten,
waar ergens in de diepte een vies stroompje kronkelde. Maar het systeem is wel hetzelfde: het water
van de Elbe wordt op die manier door het stadje gevoerd. Een opvallend bouwwerk is trouwens daar een enorme crémekleurige watertoren in onvervalste
Jugendstil. Daar weer achter, lopend in de richting
van het station, is er het kolossale bouwwerk van
het plaatselijk gymnasium. Verder wordt het stadje
nog gedeeltelijk omringd door een bakstenen stadsmuur met uitkijktorens, waarbij die rode bakstenen
ook wat Nederlands aandoen. Samen met mijn gids
liepen we enkele locaties uit Hrabals werk af. Toen ik
weer terugkeerde op het grote plein bekeek ik de
pestzuil eens grondig: de heiligen zagen er wat groezelig uit en misten (!) hun vergulde versiersels, die
ik op een plaatje in een foldertje had gezien…
De volgende dag bood mevrouw Hakenová me aan Lysá te laten zien. Het zien van de oprijlaan naar
het grafelijke kasteel van de fam. ·pork (het bejaardentehuis) is ontroerend. In grote trekken komt het
met Hrabals beschrijving overeen. Zeker was ook
het zien van het prachtige park met de beeldengroepen heel nuttig: ja, inderdaad Maanden. Jammer
dat ik niet naar binnen mocht om de beschilderde
plafonds te bekijken.
Met de auto rijden we vervolgens naar Kersko om
het beroemde buitenhuisje te zien, waar de zwerfkatten uit de omgeving (Cassius, Sinaasappel, Autootje e.a.) door Hrabal liefdevol dagelijks werden gevoerd (met de bus op en neer van Praag-Florenc naar Kersko). Nu staat er een bordje van de plaatselijke V.V.V. bij het inmiddels verkochte optrekje. De kleuren (wit, zwart, groen) zijn nog steeds te zien. Dan
vervolgen we onze weg via de herberg van de jachtopzieners Hájenka naar Hradi‰Èko, waar de begraafplaats is waar Hrabal ligt. Onderweg passeren we
plaatsjes en naamborden met plaatsjes erop, die in
Hrabals teksten voorkomen. De begraafplaats ligt iets van de weg af. Er is geen mens. Ergens in het
midden herken ik de grafsteen „met de blote arm“.
Op de kiezelsteentjes die het graf bedekken landt juist een vlinder. Een teken? Je zou het haast denken
als je zoveel van hem hebt vertaald en hem zo goed
meent te kennen.
Dan gaat de reis verder naar Nymburk. Onderweg regelt de directrice een gids voor me die me in
de brouwerij zal rondleiden. Die gids lijkt zo uit Hrabals werk te zijn weggelopen: een oudere, juist gepensioneerde man in een blauwe stofjas, een slobberbroek eronder, op zijn hoofd een Amerikaanse
pet en een bril met glazen zo dik als joghurtpotjes.
Fantastisch. Hij vond het weer leuk dat ik ook het
mijne wist vanuit Hrabals werk. Het blijft een vreemde, ontroerende ervaring om datgene wat je hebt
vertaald - wat je met andere woorden uit die vreemde taal hebt gereconstrueerd - hier in het echt te zien.
Daarna loop ik door Zálabí, neem de voetgangersbrug over de Elbe. Er staat een straffe wind en
het regent. Aan mijn rechterhand zie ik het Elbe-eiland met het befaamde restaurant. Aan de overkant
duik ik onder de arcade bij het centrale plein (van de
Pfiemysl-vorsten) een cafetaria in en eet er een Tsjechische koude lunch. Terug in het heden.
Als even later de zon weer doorbreekt, kan ik het
niet nalaten om een biertje (PostfiiÏinské = Kortwiek)
op het houten terras van het grote restaurant te nemen dat vroeger KníÏecí dvÛr (Vorstenhof) moet
hebben geheten. Het terras is nu eigeel geschilderd,
de kleur van Lipton Icetea. Dat is het heden. Voor ik
vertrek loop ik nog even het Hrabal Museum binnen
om daar een paar van mijn vertalingen achter te laten, want vertalingen staan er in allerlei talen, maar
niet die in het Nederlands. Mijn stadsgids is er ook.
Hij laat me even achter de schrijfmachine zitten (was
het een Consul of Perkeo?) op een houten keukenstoel. Hij maakt gauw een foto. Ik geneer me, maar
voel me toch ook wel vereerd.
Op de terugweg naar Praag zoef ik met de trein
langs het station van het stadje Kostomlaty, waar
Hrabal tijdens de oorlog stage liep om perronchef te
worden. Het is net of ik droom, maar wat ik zie is de
werkelijkheid, of „een“ werkelijkheid, een die ooit
verwoord is, vervolgens gelezen, vertaald, en die
zich nu als een nieuwe, verrijkte werkelijkheid aan
me openbaart. Toch wel zinvol - dat literaire toerisme.
Kees Mercks
- 21 -
Lente 2003
RICHTING REMBRANDT
DITMAAL NAAR WENEN
Op zeker ogenblik besloten we als vrienden onder elkaar,
dat we graag de tentoonstelling van meesterstukken op schildergebied in Wenen eens zouden willen bezoeken. Onder het
verteren van een voortreffelijke lunch en een buitengewoon belangwekkende lezing over El Greco halverwege april bedachten we, dat we wel een auto, een bestelbusje of zelfs twee auto´s met belangstellenden konden vullen. Gezien de overvolle
agenda´s van alle deelnemers aan de excursie kwamen we
tenslotte twee tijdstippen overeen. De eerste lichting „Rembrandtofielen“ bezocht Wenen op zaterdag en de tweede, waarvan ook ik deel uitmaakte, vertrok de week daarop op donderdag om zes uur ‘s ochtends naar de Oostenrijkse metropool. Wij donderdaggangers zijn verstokte bewonderaars van de
Oostenrijks-Hongaarse monarchie, en dat is geen wonder, want
zeker de helft van de bemanning van mijn rode Fabia combi
heeft aantoonbaar wortels in Wenen. Op welke wijze? De vaders van Judita en Richard zijn hier geboren. Judita beweegt
zich hier vlot tussen de galerieën en musea, wat gezien haar beroep geen wonder is, maar Richard moet hier wennen en geleidelijk de genetische cellen in zijn brein activeren. Juist bij het
monument van Maria Theresia, dat hij de Droom der Feministen noemde, herinnert hij zich zijn eerste fotografische probeerselen. Hij was toen zeven en bezocht Wenen met zijn ouders
in de korte periode van politieke liberalisatie in de zestiger jaren. Al toen we Wenen binnenreden werden we naar de tentoonstelling gelokt door het alomtegenwoordige zelfportret van
Rembrandt uit 1629, bevestigd aan citylights of andere reclameborden. De Alte Pinakothek in München had in het kader
van dit feest van de schilderkunst het schilderij geleend. Het
autootje laten we achter in de ondergrondse garages van het
Kunsthistorisches Museum. Tamara vergastte ons op Tsjechische „wienerschnitzly“, we voorzagen ons van flessen water en
om elf uur staan we al voor de kassa van het Albertina, waar
zich schatten bevinden, bijeengebracht uit alle hoeken van de
wereld. Ze zijn afkomstig uit verschillende verzamelingen en
betreffen werken van de hand van Rembrandt zelf en van zijn
leerlingen, vervaardigd met krijt, pen, kwast, verfsoorten en
dat middels allerlei schildertechnieken in een tweetal steden Leiden en Amsterdam. De meester was conservatief en reisde
niet. Het vorige jaar, toen we uit Amsterdam kwamen na een
bezoek aan het Rijksmuseum, schreef ik het volgende bedankje aan Dr. Handlová:... u hebt ons goed begeleid en voorbereid. Voor de ingewijde wordt proeven smullen ... en datzelfde
gevoel heb ik in de Weense musea. Met dat grote positieve
verschil, dat we nu mevrouw Dr. Judita persönlich bij ons hebben. Judita met een onuitputtelijke hoeveelheid informatie, die
ze dagelijks bij zich draagt, soms onder een hoed, ditmaal zonder, Judita, die altijd genegen is en de indrukken van de won-
derbaarlijke werken die voor ons hangen nog aan te vullen en
bij te kleuren met interessante details en informatie. Nu eens
zien we een bijzonder erotisch schilderijtje met te veel handen,
dan weer kijken we aangedaan naar een schilderij van Artemisie uit het Prado. Haar halsketting is zo plastisch, dat men de
edelstenen ervan zou willen aanraken. En Saskia dan? En de
moeder van de schilder, de zelfportretten en Jan Six, die voor
de laatste maal de helpende hand bied vóór een faillissement?
Het werken met licht, de kleurencompositie, het doek en het
hout, de indeling van de ruimte enz, in al deze materie krijgen
we inzicht dankzij de professionele leiding van onze medereizigster. Twee uur later hebben we het eerste Oostenrijkse retrospectief bekeken van de allerberoemdste Nederlandse schilder van de Gouden Eeuw, zijn dertig schilderijen, tachtig tekeningen en zeventig etsen. Het Albertina bezit de meeste geëxposeerde werken, maar veertig kapitale stukken waren geleend
en afkomstig uit allerlei hoeken van de wereld. Ik zou het
Landschap met stenen brug uit het Rijksmuseum, de Knielende Apostel Petrus, het asymmetrische olifantje uit 1637 enz. niet mogen vergeten te noemen.
Het bezoek aan het Albertina voltooiden we met een korte
blik op de installatie Pop Art en Minimalisme. Vervolgens
ontspon zich een discussie over de kwaliteit of het gebrek aan
kwaliteit van werken in deze richting. Judita repte overigens
van een weerspiegeling van de tijd in de kunst. Ik werd er bewust van, dat men naar argumenten moet luisteren, eigen kennis aan moet vullen en gevoelens gewaar moet worden, die genoegen of ongenoegen kenbaar maken. Ik herinnerde me de
professoren Meisnar en Bilek uit Jiãín, die onze muzikale horizon trachtten te verbreden met Janáãek. Voor mezelf heb ik
Berg en Schönberg ontcijferd. Soms stuit ik tijdens FOK-concerten op het onbekende moderne en strijd met mijn conservatisme. Als het me lukt een minder goed verteerbaar muziekstuk
opnieuw te beluisteren en over de uitleg van een specialist beschik, dan voel ik dat ik op weg ben naar „geïnformeerd ondergaan“. Het is dan aan mij en mijn zintuigen hoe ik mijn persoonlijk prijs van het werk bepaal.
Maar dan dalen we de treden van het Albertina af en stellen ons iets eenvoudigers ten doen - koffiedrinken. Omdat het
een prachtige dag is, gaan we buiten onder een parasol zitten.
Het gesprek loopt, we worden omringd door bloemen en heesters, de stemming krijgt een intellectueel aspect, en een dergelijke geestesgesteldheid is de hemel op aarde. Een kleine wandeling door Wenen, nostalgie, de stedelijke omgeving, Mozart
en ijs op een gazon, gemodelleerd in de vorm van een vioolsleutel, maar ook diegenen met wie ik graag samen ben zorgen
ervoor dat ik het feestelijk humeur behoud uit de vorige alinea.
- 22 -
Lente 2003
En dan beklimmen we de treden naar de ingang van het Kunsthistorisches Museum, waar we allereerste de werken willen
bewonderen van de Italiaanse kunstenaar, wiens lot hem een
kort leven gunde - van 1477 tot 1510 - en wiens naam Giorgione luidt. Als ik de naam in zijn geheel lees - Giorgione da
Castelfranco - dan wordt ik al opgetogen van het Italiaans en
ik stort me temidden van zijn schilderijen. Vasari schreef over
hem, dat hij „levende figuren vormde en andere verschijnselen
met zoń fijnheid en harmonie, zo zorgvuldig weergaf, dat velen van de vaardigste schilders tot de slotsom kwamen dat hij
geboren was om zijn figuren leven in te blazen.“ We bewonderden De Storm, olie op linnen, dat de Accademie in Venetië
toebehoort. Het is voor de eerste maal buiten de eigen galerie
uitgeleend. Het schilderij betoverde me. Ik wil nogmaals citeren uit Richards prachtige cadeau, een boek met de duizend
fraaiste schilderijen in de geschiedenis van zuster Wendy Beckett, over dit schilderij: Giorgione stierf jong, maar de absolute perfectie van dit doel maakt de indruk dat het door een rijpe
kunstenaar geschilderd is. Het verbluft en achtervolgt de toeschouwers al eeuwen. Er zijn hele boeken geschreven waarin de
auteurs probeerden het geheim van dit werk op te lossen. Wat
doet de man, blijkbaar een soldaat, daar links? Welke betekenis heeft de naakte vrouw aan de rechterzijde, die een kind de
borst geeft? Waarom rijst achter hen een vervallen kathedraal
op? Waarom bevinden ze zich in de wildernis achter de muren
van de stad? Giorgione zelf gaf zijn schilderij geen naam en
„De Storm“ is afkomstig van de fascinerende zigzaggende
bliksemflits die de hele scène verlicht. Misschien zijn we op
het slechte spoor als we proberen deze verschijnselen tot een
samenhangend geheel te ordenen. Misschien wilde Giorgione,
die uitmuntte door een originele denkwijze, aanduiden dat het
leven van logica gespeend is, dat toevallige gebeurtenissen voorkomen en reizende mensen elkaar ontmoeten, zonder dat er
sprake is van een samenhangende geschiedenis. Het is nutteloos zich al te zeer te verdiepen in de naaktheid van deze vrouw.
We zouden eerder aandacht moeten schenken aan de poëzie
van dit symbolische beeld, het wonderbaarlijke landschap en
de raadselachtige stad. Een man kijkt nadenkend in de verte,
een vrouw lijkt naar ons te kijken met half geloken ogen. En
wij kijken bekoord en verwonderd terug.
De blik glijdt verder. Enkele schilderijen zijn met röntgenstralen bewerkt en de resulterende afbeeldingen kunnen we bekijken en ervan leren. We komen over verflagen en overschilderen te weten, enz. Ook wordt ik geïnformeerd over kopieerders, schilders en grafici (bijvoorbeeld over onze Václav Hollar), ik sta stil bij de Oude Vrouw, die in haar hand een papiertje met het opschrift Col Tempo (door de tijd) houdt. Goed
idee, Judita. Dankjewel.
Opnieuw zegen ik mijn, of liever door het leven verkregen
geduld, en geenszins verschaft door de schikgodinnen. We zullen namelijk moeten wachten totdat Judita van haar vakantie
terugkomt, om met ons Wenen te bezoeken. Op dit moment
smaak ik de vruchten van mijn geduld. Judita kiest namelijk
auteurs en schilderijen voor ons uit, zodat we niet in deze oceaan van kunst verdrinken. Vermeer heeft niet op haar gewacht.
Op de muur waar hij placht te hangen, hing slechts een bericht
dat hij uitgeleend was. Ze pinkte een traantje weg. Ze is jong.
Een volgende keer dan maar. Er zijn anderen die indruk op ons
maken, ons strelen, verheugen, provoceren, beleren... En we
stormen al op hen af. We hebben vele Titiaans gezien, Tintoretto’s Susanne in bad, Caravaggio´s David met Goliaths hoofd, Rubens’ Het Pelske, een stilleven (dat grote) van Frans
Snyders, van Jacob Jordaens De koning drinkt, verder oudere
Nederlanders - Jan van Eyck, G. tot Sint Jans, Rogier van der
Weyden, Joachim Patinir en Hollanders - Rembrandt, Hals, Pieter Claes - stillevens, G. Dou’s nachtaanblik, Christoper Paudisse - die onafgemaakte naast Rembrandt - en eigenlijk hebben we de gehele Italiaanse en Duitse renaissance weggelaten,
om maar niet over de gotiek en de antieke tijd te praten. Ook
hadden we wel eens naar de schilderijen van Pieter Brueghel
de Oudere kunnen kijken.
In de herfst zullen we het niet kunnen nalaten om opnieuw
naar Wenen te gaan. Het Albertina biedt dan tegelijkertijd met
Michelangelo ook Rubens.
Zuzana Vittvarová
Vertaling: Jesse Ultzen
ZUID-AFRIKA,
GEEN LAND VOOR ‘SUSSIES’,
VERVOLG OP HET EERSTE VERSLAG DAT IN DE NIEUWSBRIEF VAN NE-BE, III/2 (2001)
is VERSCHENEN
INLEIDING
Drie jaar na mijn eerste bezoek aan Zuid-Afrika volgde een tweede: van 8 december 2003 tot 13 januari
2004.
De vorige keer kwam ik uit Praag waar ik toen al tien jaar woonde; deze keer uit mijn nieuwe woonplaats
Etten-Leur in Nederland, gelegen in de provincie Brabant, waardoor ik nu op een andere manier naar
- 23 -
Lente 2003
de dingen keek. Ik woon nu goed twee jaar in Nederland en de berichtgeving in de Brabantse krant doet me
geloven dat je je in Nederland op straat slechts tot op zekere hoogte veilig kunt voelen; roofovervallen zijn
aan de orde van de dag en zelfs carjacking is niet alleen voorbehouden aan Zuid-Afrika. Praag vormde een
veilige leefomgeving, waar je ´s nachts in alle rust de metro alleen naar huis kon nemen. In Breda zou ik 's
avonds niet graag naar de bioscoop gaan, want de weg naar het centrum voert door een park waar
vervelende dingen gebeuren.
Ik was deze keer daarom niet meer onder de indruk van de berichtgeving van Die Burger in Zuid-Afrika die
zoals gebruikelijk in vette koppen akelig nieuws verspreidde. Telkens als Zuid-Afrikaanse vrienden met
verhalen over roofovervallen, diefstal, moord of verkrachting kwamen, was mijn reactie dat het in Nederland
niet anders was.
De Vlaming David van Reybrouck die een interessant boek over Zuid-Afrika schreef, dat ik iedereen van
harte aanraad, heeft het over geïnstitutionaliseerde angst in Zuid-Afrika. Ik persoonlijk kan als bezoeker niet
goed beoordelen wanneer angst gerechtvaardigd is. Moet ik bang zijn in een natuurreservaat als er eens
een vrouw is lastiggevallen? Wat zou een buitenlander wel niet denken van Brabant, als mijn jonge
buurvrouw 's avonds de tachtig meter tussen haar en mijn huis aflegt met de auto? Ik noem het absurd,
maar ik ken mijn omgeving, of denk die te kennen. Angst wordt ons ook hier aangepraat, lijkt het wel. Ik
verkeerde tijdens deze reis weer in bevoorrechte economische kringen; vrienden die behalve hun eigen
riante huis, ook nog een vakantiehuis aan de kust bezaten. En nog steeds kon ik niet wennen aan de
gedachte dat een deel van de bevolking zo rijk is en een ander deel onder een golfplaatje of een stuk karton
moet leven. Daar is in die drie jaar zo te zien niets aan veranderd. Ik was minder geshockeerd dan drie jaar
geleden, maar ik voelde me nog net zo ongemakkelijk.
KERSTMIS IN DE ZOMER
Hoe beleef je Kerstmis in een land waar het zomer is?
Kort gezegd: ik kreeg maar weinig mee van de kerst. Kennelijk horen bij Kerstmis duisternis en kou. Ik ben
zo gewend aan deze winterse omstandigheden dat Kerstmis voor mij niet te rijmen valt met strand, baden in
zee en zomerse temperaturen.
De vrienden bij wie ik de kerst doorbracht, blank en protestant, hadden de dag voor Kerstmis een
kerstboompje in huis neergezet; geen spar, maar een den met lange naalden, zoals ik ook in Tsjechië had
gezien, want deze dennen vallen niet uit. Onder dit boompje werden geschenken neergelegd die op
kerstavond werden uitgepakt, zonder al te veel gedoe eromheen, dus niet zoals sinterklaas bij ons met
allerlei lekkers, gedichten en surprises. Ook was er geen traditionele maaltijd, zoals de karper en de
aardappelsalade bij de Tsjechen.
Eerste kerstdag was er, zoals elke zondag daar op de camping, onder de melkhoutbomen met hun wijde
takken een dienst van de NG-gemeente Plettenbergbaai, de Nederduits gereformeerde kerk. Hoewel ik me
allang van mijn protestantse kerkverleden heb bevrijd, besloot ik deze kerstdag mee te gaan naar de dienst.
Nog steeds raakt zo'n dienst mijn gevoel niet; de preek is me te verstandelijk en te alledaags. Wat me wel
ontroerde, was het aloude kerstlied „Stille nag, heilige nag“. Het publiek was voor meer dan 99% blank, wat
niet aan de dienst, maar aan het publiek van de camping en de vakantiehuizen lag.
Het was bewolkt. Het bleef nog droog gedurende de dienst van 9.00 tot 10.00 uur, daarna begon het pas te
regenen. Al 26 jaar begint het op Kerstmis te regenen. Daar is men over het algemeen niet blij mee, maar
deze keer werd de regen als een kerstgeschenk gezien, daar de zomer heel droog was.
De rest van de kersttijd bracht de familie door zoals altijd; de was doen, klusjes aan het huis opknappen,
boodschappen doen, want ook Pick & Pay, de supermarkt, was al die dagen normaal van 8.00 tot 19.00 uur
open, lezen en luieren.
OUD & NIEUW
De viering van de overgang van het oude naar het nieuwe jaar verliep weinig spectaculair. Kennelijk wordt
aan de viering ervan niet zoveel waarde gehecht als in Nederland of Tsjechië. Ik logeerde bij een jonge
vriendin die ook haar zus met twee kleine kinderen te logeren had; het was immers zomervakantie. We
gingen na een dagje aan het strand allemaal vroeg naar bed, omdat we op nieuwjaarsdag de Tafelberg
wilden beklimmen. Dat wilden we vroeg doen, anders zou het te warm zijn. We stonden dus om 5.30 uur op,
na een nacht waarin ik geen enkele knal van vuurwerk heb gehoord, al schijnt dit wel tot de
- 24 -
Lente 2003
nieuwjaarstraditie te behoren ... Geen enkel ongewoon geluid, hoewel ik me echt niet ver van de bewoonde
wereld bevond.
LEESERVARINGEN
Tijdens deze vakantie aan zee bracht ik veel tijd door met een boek, onderwijl genietend van mijn
schaduwplek met uitzicht op het zonnige strand, de blauwe of smaragdgroene golven waarin regelmatig
dolfijnen opdoken, en van het geluid van de branding. Een grappig woord is overigens „fratsbrander“; dit is
een golf die je onverwacht kan verrassen. In Nederland wordt dit woord eerder voor mensen gebruikt: haal
geen fratsen uit, wees niet zo grillig.
Zoals hierboven gezegd kan ik iedereen die belangstelling heeft voor Zuid-Afrika, het boek van David van
Reybrouck aanraden: DE PLAAG, Het stille knagen van schrijvers, termieten en Zuid-Afrika, Meulenhoff
Amsterdam 2001. Van Reybrouck is een jonge Vlaming (1971), archeoloog en cultuurhistoricus, verbonden
aan de Katholieke Universiteit van Leuven, tevens journalist voor De Morgen. De enige Belgische schrijver
die ooit de Nobelprijs ontving, Maurice Maeterlinck (1862-1949), zou de Zuid-Afrikaanse schrijver Eugene N.
Marais (1872-1936) geplagieerd hebben in zijn La vie des termites (1926). Dit vermeende plagiaat van
Maeterlinck, die in heel Europa van het fin de siècle beroemd was en wiens werk vertaald is in onder andere
het Tsjechisch, brengt Van Reybrouck ertoe in Zuid-Afrika op zoek te gaan naar de achtergrond ervan. Met
verloop van tijd vormt dit plagiaat niet meer het doel, maar wordt het het uitgangspunt voor zijn zoektocht
naar de werkelijkheid van het Zuid-Afrika van nu, waarin hij uiteraard ook zichzelf tegenkomt. Ik herkende
veel in zijn observaties.
Van Reybrouck ontving in België de Vlaamse Gouden Uil voor dit werk. In december 2003 verscheen de
Afrikaanse vertaling, die meteen met veel enthousiasme ontvangen werd. Wat werd opgemerkt was de
vernieuwende blik op Zuid-Afrika van een West-Europese buitenstaander die geen enkele keer in arrogantie
verviel (zie LitNet, Internet journaal van dec. 2003, www.litnet.co.za).
De arrogantie lijkt mij persoonlijk eerder bij Nederlanders passen dan bij Vlamingen. Ik denk nu o.a aan de
kritische houding van Adriaan van Dis in Het beloofde land (1990).
De vertaler Daniel Hugo vertelde dat hij meer moeite had met het vertalen van dit rijke Vlaamse taalgebruik
dan met het werk van Mulisch. Ik heb genoten van deze beeldrijke barokke taal van Van Reybrouck; zet hier
bijvoorbeeld de stijl van de schrijver Bernlef eens naast, van wie ik toevallig zijn nieuwste boek Buiten is het
maandag (2003) bij me had; wat een soberheid, Noord-Hollandser kan, naar mijn idee, niet.
Het boek van Reybrouck heeft mij enthousiast gemaakt voor het werk van Eugene N. Marais, die behalve
als dichter en natuuronderzoeker, ook als arts en advocaat werkzaam was. In antiquariaten kwam ik
verschillende van zijn boeken tegen, waaronder My friends the Baboons(1939), in het Afrikaans verschenen
onder de titel Burgers van die berge (1938), waarin Marais zijn ontroerende ervaringen beschrijft met een
kolonie bavianen, in wier midden hij drie jaar heeft geleefd. Een ander product van zijn natuurwaarnemingen
is Die siel van die mier (1936), dat ik in een Duitse vertaling uit hetzelfde jaar, Die Seele der weissen
Ameise, tegenkwam. Hij beschrijft daarin op geestige wijze zijn wetenschappelijke waarnemingen van het
leven van termieten in Zuid-Afrika. Tot mijn verbazing kwam ik heel veel Duitse uitgaven tegen in een
antiquariaat op internet. Misschien ook in het Tsjechisch vertaald?
WAT HEBBEN NELSON MANDELA EN DE JODEN GEMEENSCHAPPELIJK?
Nelson Mandela heeft in december 2001 het joods museum in Kaapstad geopend. In één zaaltje van het
museum wordt non-stop een film over zijn leven vertoond. Waarom juist in dit museum? Het is een
eerbetoon van de joodse gemeenschap aan Nelson Mandela.
Mij werd duidelijk dat de joodse gemeenschap niet aan de kant van de apartheidspolitiek heeft willen staan.
In het parlement heeft onder meer de joodse politica Helen Suzman altijd geprobeerd de belangen van de
niet-blanke bevolking te behartigen, wetende hoe het is om een underdog in de samenleving te zijn.
Behalve het Holocaust gedeelte, wat natuurlijk niet direct met Zuid-Afrika te maken heeft maar de
Zuid-Afrikaanse bevolking de gevolgen van Hitlers politiek voor de joden in Europa laat zien, worden in dit
museum enige belangrijke joden in de schijnwerpers gezet. Het zijn joden die aan het einde van de
negentiende eeuw een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis, cultuur en handel, met name in
de struisvogelveren, die vanaf 1880 tot de Eerste Wereldoorlog de rijkdom vormden van de Kleine Karoo, en
- 25 -
Lente 2003
in de diamant- en goudindustrie. In het museum heeft de oudste synagoge van Zuid-Afrika uit 1863 een
plaats gekregen.
Nog niet eerder heb ik in een joods museum zo positief over joden zien spreken: „Find out how they embarked on unknown territory and charted a course for others to follow. [...] Witness their transformation from tailors to tycoons. From pedlars to professors. From carpenters to cricketers. From innkeepers to IT wizards“.
(Uit de folder van het museum)
VAN GOGH DUIKT WEER OP!
Tijdens mijn vorige bezoek was ik verrast dat een broer van Vincent van Gogh in de Boerenoorlog tegen de
Engelsen in Zuid-Afrika had meegevochten en er gesneuveld was. Het lijkt vanzelfsprekend dat Vincent nog
altijd schilders zal beinvloeden, maar dat hij ook tot romans inspireert, was deze keer een verrassing.
Ik ontmoette de schrijfster Elise van Wijk die bezig is een roman te schrijven over een denkbeeldige
nakomeling van Vincent van Gogh. Deze nakomeling zou hij verwekt hebben bij de dochter van de dokter in
Arles. De roman zal binnenkort bij uitgeverij Tafelberg in het Engels verschijnen. Op deze fictie rond Van
Gogh was ze gekomen nadat ze Het dossier Van Gogh (1978) van Kenneth Wilkie had gelezen. Dit boek is
in hetzelfde jaar (1978) in Londen verschenen onder de titel The Van Gogh assignment. Ik vond het een
vermakelijk boek waarin de schrijver op zoek gaat naar de laatste mensen die Van Gogh nog persoonlijk
hebben gekend of hun directe nakomelingen.
In een door de Zuid-Afrikaan Piet Grobler geïllustreerd jeugdprentenboek komen we de dokter Me Di Cin
tegen. (Piet is overigens een zwager van Elise). Niet alleen in Zuid-Afrika maar ook in Nederland, zijn de
door Piet Grobler geïllustreerde kinderboeken populair. Bij uitgeverij Lemniscaat verscheen behalve Dokter
Me Di Cin (2001) ook nog Eén slokje kikker! (2002) en Muisje mijn meisje (2003).
Piet Grobler verkrijgt binnenkort zijn magistergraad in de Kunsten op basis van zijn onderzoek naar de
wisselwerking tussen illustratie en tekst in kinderboeken die in het Afrikaans vertaald zijn. Hij heeft met name
gekeken naar de kinderboeken van Annie M. G Schmidt.
GEEN LAND VOOR SUSSIES
Zuid-Afrika nog steeds geen land voor ´watjes´ (zachtaardige jongens). Ik kan niet wennen aan de grote
tegenstellingen tussen rijk en arm, het scherpe contrast tussen de blanke wereld en die van de townships.
Verrassend is dat het land voor Vlamingen het derde immigratieland, na Nederland en Canada, geworden is.
Wat beweegt deze mensen erheen te gaan? Wordt de multiculturele samenleving ingeruild voor een meer
gesloten gemeenschap? Of is zoń land boeiend door de beginnende democratie, de strijd om een betere
toekomst? Dit jaar, in 2004, wordt het tienjarig bestaan van de democratie in Zuid-Afrika gevierd.
Ongetwijfeld zullen veel publicaties verschijnen over dit onderwerp. Vakkundige analyses laat ik graag over
aan de specialisten. Mijn verhaal is slechts een persoonlijk verslag voor de leden van NE-BE!
Hanny Visser
reacties graag via email: [email protected]
- 26 -
Lente 2003
N I E U W E B O E K E N E N V E RTA L I N G E N
ANNE FRANK: DAGBOEKBRIEVEN 12 JUNI 1942 - 1 AUGUSTUS 1944
Uitgeverij Bert Bakker 2001, Amsterdam
Anne Frank (12-8-1929 - maart 1945) begon haar Dagboek kort na haar dertiende verjaardag te schrijven, toen ze zich
met haar familie en oudere zus Margot voor de nazivervolging moest verbergen. Samen met de familie Frank hielden zich
ook de leden van het gezin Van Pels (Anne noemt zich Van Daan) en Fritz Pfeffer (als Albert Dussel) verborgen in het
„achterhuis“, zoals het achtergedeelte van het gebouw van de firma Opekta aan de Amsterdamse Prinsengracht 263 werd
genoemd. Anna maakte haar laatste aantekening op 1 augustus 1944, drie dagen vóór de arrestatie van alle acht bewoners
door de Gestapo. Allen werden vervolgens met de laatste jodentransporten naar het oosten weggevoerd. Slechts Anna’s
vader Otto Frank overleefde de ontberingen in de concentratiekampen en verbreidde de boodschap van het Dagboek gedurende de rest van zijn leven. Anna en haar zus stierven in het concentratiekamp Bergen-Belsen, slechts een maand vóór de bevrijding ervan door het Engelse leger.
Het dagboek is in de vorm van brieven geschreven. De opgroeiende Anna adresseert ze aan haar fictieve vriendin Kitty. Het boek is een getuigenis van het alledaagse leven in het Achterhuis, van de verhoudingen en gebeurtenissen tussen
de inwoners ervan, over de angst voor een mogelijk verraad. Tegelijkertijd zijn de brieven vol daadkracht en hoop voor
de toekomst. Des te dringender klinkt haar boodschap door over de onzinnigheid van ideologieën en oorlog.
Anne keerde geleidelijk aan naar haar oorspronkelijke brieven terug, verbeterde ze en vulde ze aan. Zo ontstonden de
eerste twee versies van het boek. De derde, ingekorte versie werd voor het eerst in 1947 door Otto Frank uitgegeven. Na
de dood van Anna´s vader in 1980 werd het Anne Frank-Fonds in Basel de erfgenaam van de auteursrechten. Onder de
bescherming van dit fonds kwam het Dagboek uit, aangevuld met passages uit de eerste twee versies. Aan het eind van de
90-er jaren werden er nog enkele aanvullingen en een langere passage van 8 februari 1944 aan toegevoegd, die we hier
weergeven. De Tsjechische versie verschijnt bij uitgeverij Triáda in de vertaling van Michaela Jacobsonová en Miroslav
Drápal De vertalers zijn uitgegaan van de Duitse uitgave van het Tagebuch door Mirjam Presslová.
Lenka Strnadová
In de jaren 11-1942 Willem V
Lieve Kitty,
Vader, moeder en Margot kunnen nog steeds niet aan het geluid van de Westertorenklok wennen, die
om het kwartier zegt hoe laat het is. Ik wel, ik vond
het dadelijk fijn en vooral ´s nachts is het zo iets vertrouwds. Het zal je wel interesseren om te horen hoe
het me als schuiler bevalt, welnu, ik kan je alleen
zeggen dat ik het zelf nog niet goed weet. Ik geloof
dat ik me in dit huid nooit thuis zal voelen, maar daarmee wil ik helemaal niet zeggen dat ik het hier naar vind, ik voel me veeleer als in een heel eigenaardig pension waar ik met vakantie ben. Nogal een gekke opvatting van schuilen, maar het is nu eenmaal niet anders. Het Achterhuis is als schuilplaats ideaal,
hoewel vochtig en scheefgetrokken, zal men in heel
Amsterdam, ja in heel Holland misschien, voor schuilers niet meer zo iets geriefelijks ingericht hebben.
Ons kamertje was met die strakke muren tot nu toe
erg kaal; dankzij vader, die mń hele prentbriefkaarten- en filmsterrenverzameling van tevoren al meegenomen had, heb ik met een lijmpot en kwast de
hele muur bestreken en van de kamer één plaatje gemaakt. Daardoor ziet het er veel vrolijker uit en als
de Van Daans komen, zullen we met het hout dat op
zolder staat wel wat muurkastjes en andere aardige
prullen maken.
Margot en moeder zijn weer een klein beetje opgeknapt. Gisteren wou moeder voor ´t eerst erwtensoep
koken, maar toen ze beneden aan ´t praten was, vergat ze de soep, die brandde daardoor zoo aan, dat de
erwten koolzwart en niet meer van de pan los te krijgen waren.
Gisteravond zijn we met zń vieren naar het privékantoor gegaan en hebben de Engelse radio aangezet.
Ik was zo ontzettend bang dat iemand dat zou kunnen horen dat ik vader letterlijk smeekte mee naar
boven te gaan. Moeder begreep mń angst en ging
mee. Ook in andere dingen zijn we erg bang dat de
buren ons zouden kunnen horen of zien. Direct de
eerste dag hebben we de gordijnen genaaid, eigenlijk
mag men niet van gordijnen spreken want het zijn
enkel losse kille lappen, totaal verschillend van vorm,
kwaliteit en motief, die vader en ik erg onvakkundig
scheef aan elkaar naaiden. Met punaises zijn deze
- 27 -
Lente 2003
pronkstukken voor de ramen bevestigd, om er voor
het einde van onze schuiltijd nooit meer af te komen.
Rechts naast ons ligt een filiaal van Keg, een firma uit Zaandam, links een meubelmakerij, deze mensen
zijn na werktijd dus niet in de percelen, maar toch
zouden geluiden kunnen doordringen. We hebben
Margot dan ook verboden ´s nachts te hoesten, hoewel ze een zware verkoudheid te pakken heeft en geven haar grote hoeveelheden codeïne te slikken.
Ik verheug me erg op de komst van de Van Daans,
die op dinsdag vastgesteld is; het zal veel gezelliger
en ook minder stil zijn. De stilte is het namelijk die
me ´s avonds en ´s nachts zo zenuwachtig maakt en
ik zou er heel wat voor geven als iemand van onze
beschermers hier zou slapen.
Het is hier helemaal niet zo erg, want we kunnen hier zelf koken en beneden in pappies kantoor naar de
radio luisteren. Mijnheer Kleiman en Miep en ook
Bep Voskuijl hebben ons zo geholpen. We hebben al
rabarber, aardbeien en kersen gehad, en ik denk niet
dat we ons hier voorlopig zullen vervelen. Te lezen
hebben we ook en we kopen nog een heleboel spelletjes. Uit het raam kijken of naar buiten gaan mogen
wij natuurlijk nooit. Ook moeten wij zachtjes zijn,
want beneden mogen ze ons niet horen.
Gisteren hadden we veel werk, we moesten twee
manden kersen ontpitten voor kantoor. Mijnheer
Kugler wou ze conserveren.
Van de kersenkistjes maken we boekenrekjes.
Net word ik geroepen.
Je Anne
28 september 1942 (toevoegsel)
Het benauwt me ook meer dan ik zeggen kan dat we
nooit naar buiten mogen, en ik ben erg bang dat we
ontdekt worden en dan de kogel krijgen. Dat is natuurlijk een minder prettig vooruitzicht.
Dinsdag, 8 februari 1944
Beste Kitty,
Hoe ik me voel zou ik je niet kunnen zeggen. Het ene ogenblik verlang ik naar rust, het andere weer naar vrolijkheid. Lachen zijn we hier niet meer gewend, zo echt lachen tot je niet meer kunt.
Vanochtend had ik wel „de slappe lach“, je weet wel
zoals je op school wel kunt hebben. Margot en ik zaten te giechelen als echte bakvissen.
Gisteravond hadden we weer wat met moeder. Margot rolde zich in haar wollen deken, maar sprong
plotseling weer uit bed en bekeek de deken heel
nauwkeurig; er zat een speld in! Moeder had in de
deken een stuk ingezet. Vader schudde veelbetekenend zń hoofd en had het over moeders slordigheid.
Algauw kwam moeder uit de badkamer en ik zei zń
beetje voor de grap: „Du bist doch eine echte Rabenmutter.“ (Je bent toch een echte ravenmoeder.)
Ze vroeg natuurlijk waarom en wij vertelden haar
van de speld. Ze trok direct haar hooghartigste gezicht en zei tegen mij: „Jij moet vooral wat over slordigheid zeggen, als jij naait ligt de hele grond bezaaid met spelden. En kijk eens, hier ligt weer het nageletui, dat ruim je ook nooit op!“
Ik zei dat ik het nageletui niet gebruikt had en Margot sprong in, want zij was de schuldige.
Moeder praatte nog een poosje door over slordigheid
tegen mij, tot ik boordevol was en tamelijk kortaf zei:
„Ik heb toch niets van slordigheid gezegd, altijd krijg
ik het als een ander wat doet!“
Moeder zweeg en ik was genoodzaakt haar nog geen
minuut later een nachtzoen te geven. Het voorval
was misschien onbelangrijk, maar mij ergert alles.
Daar ik op het ogenblik een tijd van nadenken schijn
te hebben en alle gebieden afgraas waar maar iets te
denken valt, kwamen mń gedachten als vanzelf op
vaders en moeders huwelijk. Mij was dit altijd als voorbeeld van een ideaal huwelijk gesteld. Nooit ruzie,
geen kwade gezichten, volmaakte harmonie enz.
enz.
Van vaders verleden weet ik iets af en wat ik niet weet heb ik erbij gefantaseerd; ik meen te weten dat vader moeder getrouwd heeft omdat hij moeder geschikt vond de plaats in te nemen van zijn vrouw. Ik
moet zeggen dat ik moeder bewonder zoals ze die
plaats ingenomen heeft en voorzover ik weet nooit
gemopperd heeft en ook nooit jaloers was. Het kan
voor een vrouw die liefheeft niet gemakkelijk zijn te
weten dat ze in het hart van haar man nooit de eerste plaats in zal te nemen en moeder wist dat. Vader
heeft moeder daarom zeker bewonderd en vond haar
karakter uitstekend. Waarom zou hij met een ander
trouwen? Zijn idealen waren gevlogen en zijn jeugd
was voorbij. Wat is er uit hun huwelijk geworden?
Geen ruzie en meningsverschillen - nee, maar een
ideaal huwelijk is het toch niet. Vader waardeert moeder en houdt van haar, maar niet in de liefde van het
huwelijk dat ik me voorstel. Vader neemt moeder zoals ze is, ergert zich vaak, maar zegt zo weinig mogelijk omdat hij weet welke offers moeder heeft moeten brengen.
Over de zaak, over andere dingen, over mensen,
over alles - vader vraagt haar oordeel lang niet altijd,
vertelt niet alles, want hij weet dat zij veel te overdreven, veel te kritisch en vaak veel te vooringenomen
- 28 -
Lente 2003
is. Vader is niet verliefd, hij geeft haar een zoen zoals
hij ons zoent, hij stelt haar nooit ten voorbeeld, omdat hij dat niet doen kan. Hij kijkt haar plagend en
spottend aan, maar nooit liefdevol. Het mag zijn dat
moeder door dat grote offer, hard en naar voor haar
omgeving geworden is, maar op die manier zal zij
steeds verder van de weg der liefde afdrijven, steeds
minder bewondering wekken en zeker zal vader eens
weten dat zij wel nooit van buiten aanspraak op zijn
volle liefde gemaakt heeft, maar daardoor van binnen
langzaam maar zeker afgebrokkeld is. Zij houdt van
hem als van geen ander en het is hard dit soort liefde altijd onbeantwoord te zijn.
Eigenlijk moet ik dus heel veel medelijden met moeder hebben? Moet haar helpen? En vader? – Ik kan
niet, ik zie altijd een andere moeder voor me, ik kan
het niet. Hoe zou ik ook? Zij heeft me niets van zichzelf verteld, ik heb haar er nooit naar gevraagd. Wat
weten wij van elkanders gedachten af? Ik kan niet
met haar praten, ik kan niet liefdevol in die koude ogen kijken, ik kan niet, nooit! – Als zij maar één ding
van een begrijpende moeder had, óf zachtheid, óf vri-
endelijkheid, óf geduld, óf iets anders; ik zou haar
steeds weer proberen te naderen. Maar deze gevoelloze natuur, dit spottende wezen, daarvan houden,
het is me elke dag meer onmogelijk.
Je Anne
Zaterdag, 12 februari 1944
Lieve Kitty,
De zon schijnt, de hemel is diepblauw, er waait een
heerlijke wind en ik verlang zo – verlang – naar alles... Naar praten, naar vrijheid, naar vrienden, naar
alleen te zijn. Ik verlang zo... naar huilen! Ik heb een gevoel in me of ik spring en ik weet dat het met
huilen beter zou worden; ik kan het niet. Ik ben onrustig, loop van de ene naar de andere kamer, adem
door de kier van een dicht raam, voel mń hart kloppen alsof het zegt: "Voldoe toch eindelijk aan mń
verlangen."
Ik geloof dat ik het voorjaar in me voel, ik voel het
lente-ontwaken, ik voel het in mń
Je Anne
- 29 -
Lente 2003
Uitgever:
NE-BE
Vereniging voor Nederlandse en Vlaamse cultuur
Radho‰Èská 1
130 00 Praha 3
Tsjechië
Bank: Komerãní banka, Praha 2
Rekeningnummer: 19-2307530267/0100
Bestuur:
Petra Schürová
Jana Pellarová
Veronika Havlíková
Eva Giese
Jana âervenková
Zuzana Vittvarová
Lenka Strnadová
Ruben Pellar
Voorzitter:
Petra Schürová ([email protected], tel/fax: +420 222 728 603)
Vice-voorzitters:
Veronika Havlíková ([email protected], tel.: +420 286 890 111, mobil: +420 603 553 789)
Jana Pellarová ([email protected], tel.: +420 371 728 400, mobil: +420 603 782 819)
Penningmeester:
Eva Giese ([email protected], tel.:+ 420 272 760 660)
Redactie van het bulletin:
Lenka Strnadová ([email protected], tel.: +420 602 224 948)
Jana âervenková ([email protected], tel.: +420 241 442 416)
Jesse Ultzen ([email protected])
Bibliotheek:
Nederlandse ambassade, Gothardská 6, Praha 6
Eerste en derde dinsdag in de maand vanaf 14.00 tot 16.00, (buiten juli en augustus en Nederlandse nationale feestdagen)
Informatie: [email protected] nebo [email protected]
Ruben Pellar ([email protected], tel: +420 261 263 486)
- 30 -

nr. 2 - NE-BE

Transkript

Podobné dokumenty

nr. 1 - NE-BE

II/1 - 2000 - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu Ne-Be

Zlom 1/04 - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu Ne-Be

Střípky z OS/2 Developer Workshopu

Cutting - tanec na sopce - Svět Koní 2/2005

nr. 3 - NE-BE

II/1 - 99 - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu Ne-Be

II/2 - 2000 - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu Ne-Be

3/2004

Leos Janácek

Rene Clarijs - Hlavní stránka

Uitdrukkingen: Solliciteren | Sollicitatiebrief (Tsjechisch

2/2009 - jubilejní - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu

Zlom 2/05 - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu Ne-Be

Uprodukujeme se k smrti. Kritika volného obchodu a

deze Tsjechische lessen

Zlom 2007/1.indd - Společnost pro nizozemskou a vlámskou kulturu

Bekijk online - Universiteit Gent